С новолунием октября-юлююргэн! На алтайском языке

Бэлэк Эр-Байс


;л;;рген ја;ырар

Удабас ла ;л;;рген
К;ски айыс ја;ырар,
Уйкузырап к;ски к;н
К;л;мјил; јаарыдар.

Алтын-м;;;н ;;д;рл;
Аар-б;ткенис будунар,
Апааш-сары будукла
Агаш-тажыс кээркенер.

К;сти; ортон айыла
К;;н-санаабыс оморко,
К;;г;с кээ;ир оойыла
Куудыс-аайыс ја;ыра!

 
***

Туруйналар т;шт;кт;;н
Кунукчылду кеткилейт,
Т;;з;й калган к;ски к;н
Кемзингенд; ајаарыйт.

Ак-ча;кырлык те;ери
Тып-тымыгын чеберлейт,
Арка-туулар ;;д;ри
Там ла, там ла соолынат.

Алтын-сары кайы;дар
К;м;ш кээбин кийгилейт,
Ак таскылдык ажулар
Кыруутыган јаткылайт…

Туруйналар ;ндери
Алтайымла јаайылат,
Айас к;ндер каа;дары
Т;нт;р к;сти јаажыдат.

Туруйнаалар т;шт;кт;;н
Элбе;-салба; ј;рг;лейт,
Тымык к;сти; к;ндерин
Эзин-куйын чочыдат.


Эм тура  к;с

Туруйналар т;штик јаар
Кыштап кедип баргылайт,
Таскылдарды кырмак кар
К;н;; сайын быркырат.

Удабаста; к;п эдип,
Узун кыжыс башталар.
Алтай ээзи амырап,
Ак јуурканын јабынар.

Кай-айладуум к;;;реп
К;ре; к;сти алкады,
К;ч;;рген айым калаатып
Кыш баштаарын ме;деетти.



К;ски јут

К;ндеп туруп к;п эдер,
К;ски к;ндер башталды;
Самтарыйган кайы;дар
Сындар сайын какталды.

Тамаштарын айучак
Јастанганча туујырайт,
Тымык-јылу ичээнек
Јулаакайда; аргадайт.

А тышкары тайгада
Јер-те;ери биригет,
Ачыналу јоткондо
Ј;р;м бары билдирбейт.

Темир печке кожо;доп,
Јер тураны јылыдат;
Тайга-ташты калаптып,
Јутпа шуурган чачылттат.

Куйругыла оронып,
Тийи;ештер јаткылайт.
К;б; карда казынып,
Торло, чайлар јемзелейт.

Кара-чокыр койонок
Кар айылын таштабайт,
Аай кара;уй јотконок
Ак јуурканды јаайылттат!


***
Уйазында тийи;еш
Куйругыла јабынат,
Тышкартында салкындаш
Айадабайт, токтобойт.

Кар алдында агазак
Арайына; јемзенет,
Коштойында каласак
А;даганын т;женет.

Башталбаган кышкы соок
Т;леж;ни ме;дедет,
К;ски јаажу карычак
Чалы;тылап кубулат.


***

;л;рген ай ја;ырды,
К;м;ш к;ски к;н чаалыйт.
;зе агаш саргарды…
Кырчын-арчын јажарат.

Ј;з;н куштар ;ндери
Јайла кожо ырады,
Кеткин турна табыжы
Кан-Алтайга торгулды.

К;з;;изин кенейте
Ша;ырадат суучагаш,
Сы;ырааган телкемле
Суунуп туру кожо;ош.

Пушкин с;;ген алтын к;с
Алтын-сары ;;д;н;т,
Поэзиялык к;ндерис
Ал-санааны куйбурттат.

Будык јетпес ;;д;рлик
Ар-б;ткенди мензинди,
Баш айланар с;ст;рлик
Алкуу болып кубылды.

Ак-ча;кырлык, к;м;ш ;; –
Ак-јаарыкта, Алтайда.
Кайд;н л; к;р – кайкары;,
К;р;м к;с – кээ;дикте!


****

К;сти; сары торкозын
Сыйлап јаадым – оронзо;.
К;м;ш-м;;;н ;;ини;
С;;нчизинде јылыйза;.

Эрке с;ст;р тиз;леп,
;лгер эдип ч;мдейин;
Э; баалуны ј;рексип
;лештире сыйлайын.

Алып алза; кемзинбей.
Бар јажыдым ачайын,
Ары болбой, ты;зынбай,
Бу кожо;ым ты;даза;…

Јылтырашкан јылдыстар
Бэлэк болып кубулгай,
Амадуулу алкуулар
Бисти, экем, јаажыткай…


;л;;рген ай

Алтын-сары торколык
Алтайымды мензинди,
Аш бажындый ;;д;рлик
Агаш-ташты будуды.

Ар-б;ткенни; бай ;йи
Алды-кийнин ши;ж;лейт,
Амадулар б;ткени
Аш-курзакта; к;р;нет.

Быйан болзын, Кудайым!
Быйан болзын, Алтайым!
Баш, баш болзын, Јайааным!
Баш ла болзын, баш болзын!


Орой чечектер

;л;;рген ай ;шк;рип,
Кезикте ле макаанат.
;н јогына; саргарып,
Канча чечек карарат.

Ороойтыган чечектер
Ондо-мында к;р;нлейт,
К;н к;;зине к;;ркийлер
К;л;мјизин јаайгылайт.

Јылтырашкан јылдыстар
Бэлэк болып кубулгай,
Амадуулу алкуулар
Бисти, экем, јаажыткай…


;лгер-кайым

Алкыш кепт; с;ст;рим
Албатыны с;;ндиргей,
Эптеп чийген ;лгерим
Элге-jонго jарагай.

Кееркемелдеп айтканым
Канча чакка угулгай,
Аайлаткышту бичигим
Алтайымда јарлалгай.

Чала ч;й; кожо;ым
К;;н-санаалар jаарыткай,
Ч;мдемелд; jа;арым
К;л;мjилер чагылткай!



Сары-Б;р байрам

Алтын к;сти; к;нинде
Алтайыска чыгарыс,
Ал-санаабыс к;;ниле
Алтай-Кудай ч;;кт;рис.

Ј;з;н ;;д; јалама
Тагылыбыс кееркедер,
Јараш-сары телкемле
Туруйналар кеткиилер.

Алтайысты к;;д;рип,
Алкыш-быйан айдарыс;
Ак-јаарыкты к;нд;;леп,
Алтайысты алкаарыс:

Эреенибис чечеле
Амырыбыс курчуулар;
Эзенибис бычууйла,
Алтын-сыныс је;илттер!



***
Э;ир-Чолмон мызылдап,
Т;н киргенин темдектейт;
Алтын- Казык бачымдап,
Jети- Каанды оойлодот.

Те;ерини бир эдип,
К;гд;й- Мэргэн учурттат;
Канду- Оогы суркурап,
К;с jедерде ээле;дейт...

Чындык н;к;р К;к-Ийдин
Алып баатыр ааjыктайт,
Чылабайтан тайгылын
Алыс jерде; илеелейт.

;;рлешлеген ;ч-Мыйгак
;к;стежип сунгулайт,
Карды;-Jолы— ап ла ак,
Карачкылда jайканат…

Та; алдында Та;-Чолмон
Jаркындалып айланар,
Т;мен jылдыс чокторын
Jалай согып ;ч;рер.