Сборник стихов Аай-оой

 

  Василий Бэлэк


 
 

Бу м;рг;;лэримди, алкуулаарымды, аайладууларымды, оойлодууларымды, озоонулаарымды  ла ;лгэрлээримди
 алтай тилди; оос б;д;;мини; ээжилээринэ тайаанып ла
каай-ја;аарлык    ч;мдээмэлдигини;
ја;жыгууларына ј;м;;нип бичийлэ, алтай албатыны; боойыны; таабыла Ара-Сай ороонго киргэнини; 260 јылдыгына, билэни; јылына (Мээчин) ла
Алтай Республиканы; 25 јылдыгына учуурлай бала-баркаага,
ака-ийиингэ лэ эјэ-сыйыынга актуу к;;нимнэ; сыйлап турум.






















Аай-Тана, Аржан, Ирбизэк лэ Эркин баркааларымга
ээнчи-бааркым эдип.










Кэрээ (Библия)
бичиктэ; к;ч;;рилгэн лэ ого тайаанган
м;рг;;лэр, алкуулар ла аайладуулар.


Тэ;ээрилэй
Куут-Ада-Аайыбыс!
Аат-нэрээгэр
агаару чаалызын,
каандыгар да бискэ
тээкши jаайылзын,
таап- к;;нигэр
Алтайыбыста,
;р;гидий лэ
тоомjыланзын !
К;н;; саайынгы
аажыбысты
;з;;лтбэстэ; бэригэр лэ,
jамаандарысты таштаагар—
бис тэ т;л;;л;ни
кыспайдыбыс;
Оно; бисти
аачына куйуулттына
кийдиртпэгэр,
jе кинчэк эдэринэ;
кыйлаадыгар !











***

Ааданы;,
Уулды; ла
Ак-аару Куутты; аадына !
Мэн—Ааданы; уулы Василий.
































***


Тэ;ээрилэй Куут-Аайыс,
Слэрди; аадар мактаалзын!
Тэкшилииктэй Кааныбыс,
Санаа-к;;нэр чаалызын!

Аш- курзакта; бэрээр лэ,
Т;л;;лэрис ;тк;;рэр;
Онойдо ок бистэр дэ
Эдэрибис—б;д;;гэр!

Алын jолыс ачылттар,
Кийин jаныс курчаагар;
Ал-санаабыс jаарыдар,
Кэректээрис о;доолттор!
























Куут-Аада-Аай
 (Кудай)

Ол с;;нчил; каткыны
Качан бирдэ чыгаарттар,
Оо;ып калган с;;мjини
К;л;;мјидэ jаайылттар.

Кайрааканга ижээнгин,
Эр чыдымы; каадыргын,
Кунуугарын ундуугын,
Элкэм-тэлкэм санаангын.

Jакшылыкка ;;рэнгин,
Аайын-оойын бээдрэгин,
Баазынышты коскооргын,
Т;бэктээгэ боолышкын.

Амаадаза;—jэдээри;,
Б;д;;мjи;ди таштаба !
Ижээнгэжи;—эдэри;,
С;;шти; одын ;ч;рбэ !






















Кайраканыс

Кэрэгислэ, с;зислэ
Кайраканды мактаарыс!
Быйанысты айдала,
Бааш б;к;;йттип м;рг;;рис!

Аайым, аайым, аай-айым!
Оойым, оойым, оой-ойым!
Аайым, аайым, аай-айым!
Оойым, оойым, оой-ойым!

Колдорыста; тудуужып,
Кудайыска с;;нэрис;
Jайкааныжып кожо;доп,
Jайаачысты алкаарыс!

Аайым, аайым, аай-айым!
Оойым, оойым, оой-ойым!
Аайым, аайым, аай-айым!
Оойым, оойым, оой-ойым!























***

Кудай — бисти; кааныбыс,
;чп;с оттый с;;жибис,
К;;н jаарыйтан ижээмjи,
;;р; тарттар б;д;;мjи!

Кайрааканды мактаактар,
Кэрэктээрин алкаактар!
Омооркогон j;рээктэр,
Оо;ду кэрек эдээктэр!

Ака-иийин ле эjэ-сыыйын,
Алтай-Кудай мактаактар.
Ал-санаасты; аруузын
Акту к;;ннэ; кичээктэр.

Ак-jаарыкта j;р;;мис
Артаабаста; j;р;;лгэй,
Амадуулар, ижээмjис
Аалын jолыс jаарыткай.

Алтай-Кудай аадына
Аачынышпай j;рээлик,
Ак-айаасты; алдында
Акты-чээкти к;;нзэйлик!

Jээдинишкэн к;рээдэ
Кудаайыска с;;нээктэр,
Jараш jа;ар кожо;ды
Кайрааканга сыйлаактар!












Чыккан-К;н-Байрам
(Рождество)

Т;н тымыыган сакыышта,
Агааруланган саалымда;
Тэлекэй дэ кайкаалда,
Аар-б;ткээн дэ ырыста.

Чагаан айды; јаа;ызы
Jаа;ы ла аар болкалган,
Чыккан К;нни; байраамы
Jа;жыылыкта арткалган..

Jаа;ы ла аар ай болып,
Чагаан айыс кубуулган;
J;р;м jолы jаа;ырып,
Чактаарлыкла к;;нд;ккэн.

Айды; т;нни; тымыыгын!
Кайкаамдылык коойылат,
Ак - Аарулыкты; jаажыдын
Кайрааканыс ачылттат !




















***

Кудай уулын Ий-Суусты
Кайраакан дэп адаайдым;
Кэрээктэрин улаалттып,
Кажы ла к;н мактаайдым!

Кижилиикти; аадына
Урнуккааны—кайкаалду,
Кинчээликти бойына
Урунгааны—алкышту!

Аада, Уул ла Ак-аару Куут
J;р;;мимдэ алкаалгай,
Агаруулык Оойыр- От
J;рээгимгэ каамылгай!

















Крэскэ учур байрам
(Крещение)
Крэскэ учур байраамды
Айылыста уткуурыс,
Кудаайысты, Алтаайды
Алкыш айдып мактаарыс.

Чагаан к;ндэ сооксынбай,
Аагын сууга бараарыс;
Ч;мээркэбэй, јалкуурбай,
Алтын-сыаныс јунарыс.

Суунып ј;ргэн Алтайыс,
Суузып ичкэн Талайыс!
Алтын-сыаныс јээ;илттэр,
Аал-санаасты јаарыдар!
Алкыш-быйан бээригэр!

Ааданы;, Уулды; ла Ак-аару Куутты; аадына!

19ян15г.
















Кызыл-Јымыртка
(Пасха)

Кэрэ-Эс-Т;с бу к;ндэ
Тириилишти к;рг;скэн,
Кижииликкэ јаркынды
Ий-Суус таакып сыйлааган.

Јакшыылыкты; байраамы—
Јамаандыкты јэ;гээни,
Ј;р;;мдикти; учууры—
;;л;мдикти баскааны.

Ак-аарулык бу байрам—
Алтай-Кудай кэрээзи,
Ак-санаалык ак јаайым—
Ак карааны јэ;гээни.

Ак-јаарыгыс карааны
Јэ;гэн к;ни чаалызын,
Ал-санаабыс јаарыгы
Ј;р;;мистэ мактаалзын!






















***

J;р;;ми; ол—тартыжуу;,
Бээдирэнзэ;—табары;,
Токулдаатса;—кирэри;,
Сураагажы;—алары;.

Алтай-Кудай алкаагын,
Алтын-сыны; ты;ыыткын,
Ал-санаа;ды аарлагын,
Аалды-кийнин аjааргын.

Кэмзинбэзим, Кайраакан,
Слээрге м;рг;;п тургаамна;.
Кижи эмэс шордоозын-
Каара кэрэк jаайганна;.

Арткан j;р;;м, к;ндэрим
Колыыгарда, Кайраакан !
;шт;; коолын, Кудаайым,
Кыскаарттыгар, ;р;;к;н!

С;;нэрим лэ к;;к;рим,
Слэрдэ; кэлгэн быйаанна;;
Слэрди; аадар мактаарым
С;;ш каамылган к;;нимнэ; !
















Jамаанымды таштагар!

Буруу-кинчэк бар болзо—
Чэчип салар, Байаанам!
Болгоонбосты; каршуузын
Чаачып к;й;р, Т;ст;;рим!

Билин-билбэй айтканым,
;д;п калзын—сурайдым!
Бааш билинбэй эткэним,
;;д;йб;зин—jайнайдым!

Килээмjил; Кайраакан,
Jамаанымды таштаагар!
К;;нс;;мjил; Jайаачым,
Jакшы эд;;м к;;р;гэр!

Кылчас эдип к;рг;;н;р
Ал-санаамды jаарытсын,
Кы;ыс эдип уккаанаар
Алтын-сыным jээ;илтсин!

С;;шти; оодын каамызып,
J;рээгимди к;йд;рэр!
Сэрээмjини ;ч;рип,
Jакшылыыкка баштагар!

Аарлык-бээрлик Алтайда;
Jамаандыкты таайыгар,
Акты-чэкти караада;
Jара тарттып айрыыгар!




















Кайраакан !

Jастыргаамга эмдигээ
Эп jоксыынып j;рээдим,
Jаман кылык эткээмгэ
Ээмдигэ лэ б;тпээйдим.

Эр-jаажына эмди мэн
Эткээнимди актаарым,
Эткэн нэмэ салтаарын
Сайраадарга jайнаарым.

Тэнээргэмди таштаагар,
Тойбоодымда бэктээгэр;
Ты;зынгаамды тыыдыгар,
Тообыракла к;м;;гэр!



















***

Ака-иийин, эjэ-сыыйын,
Эпт;-j;пт; j;рээли;
Ал-санаасты; аруузын
Эпчилдээнип корыыйлы!
Ака-ийин, эjэ-сыйын,
Кайрааканга—быйаныс!
Ак-jаарыкту таап-к;;нин
Кожо;ыста мактаарыс!
Ака-ийин, эjэ-сыйын,
Агаруулыкты к;;нзэктэр;
Кудай бэргэн ;л;;зин
К;с оодындый кичээктэр!

;;;-;и;;; ;э ;jэ-;;ы;;;,
;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;;;.
;;-;;;;;;;;; ;;;у;;;
;а;;; ;;;;;;; ;;;ээ;;э;.
;;-j;а;;;;; j;;;;;;;
;;;;а;;;;;; j;;;;;;э;,
;;;;;;;;;, ;;ээ;j;;
;а;;; j;;;; j;;;;;;;;.
Алтай-Кудай аадына
;;;;;;;;; j;;;;;;;,
;;-;;;;;;; ;;;;;;;
;а;;;-;ээ;;; ;;;;;э;;;;!
















***

К;г;с байлык ээнчибис
Кожулаарын к;;нзээктэр,
Кудаайлыгыс, jаа;дыгыс
Колтыгыына кирээктэр!

Ал-санаабыс бириксэ,
Алтаыйыс та jаранар;
Албаытыбыс о;дошсо,
Аылын jолыс ачылар!

Бой-боойысты к;;д;рзээс,
Баркалаарыс оморкоор;
Бар-jоогысты ;лешсээс,
Бар байлыгыыс арбыындар!

Jер-Алтаайыс ;;ж;;ксин
Дэп,
Jадын-j;р;;м jараанзын
Дэп!






























К;г;;зимдэ эбээлгэн
Ал-санаалар чайпаалат,
Каным, оойым кайнаткан
Айттыруулар jоткоондойт.

Агын-чээгин эмди мэн
Jэтиргэйим улуска,
Ашкындаалган соолумын
Jаайар турум jаарыкка !

Аайладуумды аайлайла,
Амыр-энч; jурттагар;
Оойлодуумды о;доойло,
О;ду кэрэк ээдигэр!






















***

Аада-;б;;к; jа;жыгуу
Улаамjырын болгоодып,
Ака-сыыйын jууктажу
Улаалар деп ижээнип,
Ал-санаамды айдаадым,
Алкаанганду сураайдым!

Очокту от ;чп;;ск;,
Оонту-сыыгыт чакпааска;
От-баажында кэрээмис
Учуурыла турзын дэп;
Кэрэ айыл-jууртыбыс,
Ук-т;;зибис улаалзын дэп,
Алдыгаарда отурым,
Алкыжаарды сакыыйдым!


























Агаарулык
(Ак-Аар-Улуу)
jа;ыбыс

Аар-jанына; бэрилтэн
Эмди кандый jа; болор,
Ал-санааны jаарыттан
Ээлгэ кандый jар кэлэр?

Аар дэгэнде j;р;мни;
Т;;зин-баажын табаадым,
Артабаасты;, ;лб;;сти;
Таазылы дэп бодоойдым.

Кайкаамдылу ак ла аар
;;р; ;;з;м эээзлиги,
Кудай бэргэн эд;;лэp
;чп;с отты; jааркыны!

Аару б;ткэн аарлык jа;-
Аар-б;ткээндэ ;рг;;лjик,
Алтай-Кудай jа;ысты;
Агаарузы—м;;к;;лик!




















От - Энэм

К;б;; к;лин т;ж;нг;н,
К;м;ш ыжын ч;;й;лткэн;
Болот очок курчуулу,
Быркандарла колбуулу
Отыс башту От-Энэм!

М;;;н ыжаар чороойттып,
Алтын баажар к;;д;рер;
М;ннэ;, эттэ; тамзыыктап,
Аш-курзакта; амзаагар !
Ч;;к!

Чээдиргэнттип чаагылып,
Чайда;-чапта; ичигэр;
Ак с;дистэ; амзаанып,
Алкыш-быйан бэригэр!
Ч;;к!

Аарый-чыылай бэргэмдэ
Амыраалта сыйлаайдар;
Аштап-суузап калгамда,
Арга-чыдал бэрээдэр!
Ч;;к!

Jут-jулакайга ;тк;мд;,
J;рэгимди jылыыткан;
Кышкы соокко то;гомдо,
Кызыл каным изииткэн
От-Энэм!

Чаагылышкан чоктороор
Чаачылыжып калбазын;
Чооройлогон jаалбыжар
Чыкта;-сууда; ;чп;зин...
Кудайымла колбоогон,
Быркандарды билдирткэн
От-Энэм!

   


Коноочыны ч;;кт;ри

Айылчыны; кэлери
От-очокто ырыымду,
Коноочыны ч;;кт;ри—
Озоогыда ч;м-баайлу.

Энелерим ч;мч;йип,
К;нд;;-к;рээ этлейтен;
Оно; т;ж;к салгылап,
Амыр уйку к;;нзэйтен...

Эмди сэни, коноочы,
Кэм онойдо к;нд;;лэйт;
Эскир калган jа;даашты
Кажы jэрде ;тк;рлэйт?

Кижик;;нзэк jа;ысты
Jа;ыртсабыс кайдарыс,
Кылык-jа;ыс jакшызын
Jа;дазаабыс—;з;;рис!




























***

Аары-бээри аjаарзам,
Аарлык-бээрлик—б;д;;мjи;
Аалды-киийнин сананзам,
Аар jанына ижээмjи.

Аар бээризин Быр-Каандык
Ак-jарыкта башкаарат,
Арткаланын караалык
Аабызындап бийлээнэт.

Каажызын да jа;даарды;
Jээрир учур бистэ jок,
Кыйгаастазас кудаайда;
Jакшы болбос—с;с т; jок!

Jаа;ар (Jаа;-аар) кожо; база ла
Болгоожымды j;м;;ж;т,
Jаажытталыш ойто ло
Боойын боойы ачылттат.

Кажы ла jаа; j;р;;мдэ
Jээкттэлбэсти; таабында,
Кудай бэргэн jа;даарды
Jа;даайтаны боойында!
















Баайлу-сулуу Алтайыс




Алтай
(Алты-Аай)

Jэр-Энэни; чын аадын
Jэр-Алтай дэп бодойдым,
Алтай дэгэн с;сти мэн
Алты-Аай дэп санайдым.

Аай дэп с;сти--кудайлык,
Аар-баайлу дэп ш;;йдим.
Оой дэгэнин ондый ок,
Оойыр-Отко т;;дээйдим.

Анайдарда «Айайым»
Тэп лэ тээгин туулбайттыр,
Арт т;биндэ «Ойойым»
Тээгин кожо; болбойттыр.

Тэлэкэйдэ алты аай,
К;к;-М;;к;--киндиги,
Та кайда да алты оой,                Кажы Алтай кээжиги ?














Ада-Т;р;л Алтайым

Эр jажына мэн Слэргэ
Т;л;;л;мди билэрим;
Эзэн j;рзэм кэрэклэ,
Тынымла да т;л;;рим.

Ак-jарыкка кэлэлэ
А;ылуумды билбэдим,
Ак-караны ылгайла,
Артыктузын тападым.

Канайтсам да ак jанын
Ала;зыбай талдаагам,
Кинчэкт;;ни; эдимин
Алтаарына j;тк;;гэм.

Ак чазынга салганым
Ал-санаарга jарагай,
Ак санаанып айтканым
Алкыш болуп угулгай.

J;р;мдикт; ш;;гэним
J;рэгээрди с;;ндиргэй,
Jакшылыкту ;лгэрим
Jастыргамды актаагай!
















Кулjаа
(Лотос)

Кулjаа дэгэн с;сти мэн
К;л-чэчэк дэп бодойдым,
Кайран Алтай кэбдээлин
Бу чэчэктэ; к;р;дим.

К;к;-М;;к; jаражын
Кийиминдэ сырмалган,
Алтын-К;лди; ;;д;рин
К;ст;риндэ чаагалган.

Аайлан к;рз;;--Ай-Адай,
Кармай алза;—К;н-Энэй;
Ар-б;ткэндэ м;;к;;лик,
Кудай бэргэн энчилик!

Кээндикти; jэриндэ
Т;рд; турган j;;ж;бис,
Кээбизинни; ийниндэ
Та;ма болгон чэчэгис!


























Кин-Алтайыс

М;;;н кэпт; м;;к;лэр
Мызылдажып тургулайт,
Арчын сынду тайгалар
Араайына; шуулажат.

Айлу-К;нд; Кин-Алтай
;рг;;лjигэ ;;ж;;ксин,
Ада болгон Кан-Алтай
;йээлэргэ мактаатсын!

Энэ болгон Алтайыс
Jажын чакка м;;к;;лик,
Эркэмэлд; Т;р;лис
Jэр ;ст;ндэ ;рг;;лjик!




















***
Энэ болгон Алтайыс
Jажын чакка м;;к;лик,
Эркэмэлд; Т;р;лис
Jэр ;ст;ндэ ;рг;;лjик.

К;к-айасты ;тк;ре
К;;к;-М;;к; чаалыгай,
Ак-Айасты; алдында
Алтын-К;лис чайпаалгай.

Суунуп j;ргэн тууларым
Сэде;-jараш турлагай,
Суузып ичкэн сууларым
Суузын болгой артаабай !































Эркэмээлд; Т;р;;лис
Jер-Алтайда мактаалгай,
Энэ болгон Алтаайыс
Jажын чакка jараангай.

Алкыш айдып кэлгэнгэ
Быйан бэрзин туулары,
Артаап-оорып j;ргэнгэ
Болыш эдсин суулары.

Эдэгээрдэ туш элдэр
Эпту-j;пт; jурттаазын,
Амыр алып кэлгэндэр
Амадааганын аллаазын!





























***


Алтайысты; j;;ж;зи—
Аар-б;ткэндик энчибис,
Алтай-Кудай баркызы—
Ак-маалыбыс, а;-кужыс.

Алкыш айдып кэлгэнгэ,
Быйан бэрэр тууларлу;
Арттап-оорып j;ргэнгэ,
Болыш эдэр сууларлу.

Эдегээрдэ туш элдэр
Эпту-j;пт; jурттагай,
Болуш сурап кэлгэндэр
Быйан алып jанлагай.






























***
Алтайыста алтындый
Алтын-Туу адаабыс,
Jэр-Энээбис кээбиндий
Jараш-сэдэ; сыныыбыс!
Алын jолыс ачыгар,
Кийин jаныс курчуулар!
Алкыш-быйан бэригэр,
К;нлик к;;н сыйлаагар!
Энэ болгон Энэ-Кин
Энч;-амыр бэригэр,
Ээбирээдэ Кан элин
Эптэп-к;;нзэп коруугар!


























Кан-Оозы аймагым

Ада болгон Алтын-Туу,
Энэм ошкош Энэ-Кин!
Кан—Јабаа-Кан, Кан—Чарас
К;с одындый Алтайым!

Аргымагыс а;данган
Алтайымга баш болзын,
Албатыбыс јыргаган
Ада-Т;р;л бэк турзын!

Јараш Чарас, ч;й;лгин,
Моты суузы, боорлогын;
Јала;-Ай суу, ја;аарлан,
Эки Келей, кээлэнгин.

Алтай-Кудай мактаалзын,
Ага-ийин оойлозын;
Энэ-Т;р;л јараанзын,
Эјэ-сыыйын оойнозын!


















Чээчэ-Баатыр ;з;;ги

Чарааныла байлык сай
Чарас суу дэп адалат,
Кызала;ду кату ;й
Кажаадына; караадайт.

...Качан да
Кайран элди; к;с jажы
Чарас сууны тустаган,
Канын т;г;п jаан-jаажы
Ч;лди к;ст;п ч;рк;;лг;н.

Чээчэ-Баатыр салымын
Jайыымыска тоолуган.
Чаагы чыгып, j;р;мин
Jаш ;йээге сыйлаган...

Шыра-сыкту албатым
;йл;р ;д;п, тындаанды;
Шыркалары ;;; тарттып,
;р; ;;з;м алынды.

Бу кинчэкти; судаазы
Качан бирдэ болор бо ?
Болгон чаакты; буруузы
Кайра бистэ; jанган ба ?

Jаманы;ды алынгын дэп,
;шт;;нг;нди кэм ;;рэдэр ?
Эмди эпт;; j;рэк дэп,
Элчиизин кэм аткарар ?

«Jаманымды ташта !»- дэп,
;;рк;шк;нис кэлер бэ ?
«;;н-б;к;;нди чачак !»- дэп,
Jуулашканыс сураар ба ?!







Кан—Jабаа-Кан

Ада-;б;;к;лик Jабаа-Кан—
Ада-Т;р;л Алтайым,
Ал-санаамды jаарыткан
Азыраткан, Чакырым!

Котон-кыпчак аадымга
Кээ;игэрди кайкайдым,
Кайран балдар-баркыга
К;;нзэгемди айдадым.

Эр-Ирбизэк акамны;
Ат-нэрээзин алкаайдым,
Эстэ-буурда с;зимни;
Аайын-оойын jаайадым.

Ак-Аайастык Jабаа-Кан
Алтайыста jарангай,
Аржан-Кууттык агыскан
Алтай-Кудай макталгай!





















Аар - Нур

Алтайымды айланып,
Аар-Нурга једиштим;
Аайлаткыштап санаанып,
Адын оны; таап алдым.
               
Аар-Нур дэп талайды
Аазыйгылар баайлаган,
Алтайыста бу к;лди
Албатылар мактаган.

Артабагын, Аар-Нурыс,
Алтайымды кээркэндир;
Алкыштангын,  ару к;лис,
Албатымды санаандыр.

Аар-Нур дэп бу к;лди
Канча элдэр алкаазын,
Агаарулык таланы
Кичээмэлдэп ээлэнзин !
























Јабаа-К;л

Аргымагыс амырап,
Азый мында а;данган;
Аада-;б;;к; алкаанып,
Айаагарда јурттаган.

Канча тынду кујуурга
Сыр ма;ташла кэлэтэн,
Кэткин куштар јастарла
Сэгэ јаста јанлайтан.

Јарады;да Ирбизэк
Ак санаалар эзээтэн,
Јэлбис-алмыс к;;ркийэк
Ай араазында кэлэтэн…

К;ск;лээнгэн ;ст;;дэ
Алтын-Туубыс јууралзын,
Кэлэр алыс ;йл;рд;
Арттабагын, тэрээ;жин!























Юрий Водянов аайынча:
Алтын-К;л

Кыска ј;р;м јолында
Биске омок сыйлаады;,
Кэлэр јаскы тушташка
Б;д;мјии;ди каамысты;…
Узун кышты; т;ниндэ
Санаан турза; бистэрди,
Учуп ј;ргэн кууларла
С;нээлэрис кубуултса;.
Аай-Јаражай Алтын-К;л,
Сэндэ артты с;;жибис;
Ай јунунган кайкаамыл,
Сэдээ;и;гэ алдырттыс.

Ч;рч;к јэри-талайы
Ј;рэгистэ арткалды;,
Ча;кыр Алтай јаражы
Ј;р;мисти оойлотты;.
Ч;мээркэшкэн толкуулар
Ш;;лтэлэрис чайпаады,
Ч;мдээмэлд; кожо;дор
Шакпырттарды тымыытты.
Аай-Јаражай Алтын-К;л,
Сэндэ артты с;;жибис;
Ай јунунган кайкаамыл,
Сэдээ;и;гэ алдырттыс.

















Быкаалу-К;л

Ээнэ-Кинни; койнында
Быкаалу-К;л чайпаалат,
Эл-јоныысты; с;зиндэ
Бу ла к;лис мактаадат.

Кан-Кара-Суу ;з;кл;
Куу тумандар чуубашлайт,
Кайран к;лд; ;йл;рл;
К;к быкаалар бустаалайт.

Т;;би јоогы т;;птэлип,
Качан б;;д;п калды нэ?
Тайыыс суузы тэрээ;жип,
Кайра ойто кэлгэй нэ?





























Яконур—Экинур—Ээкэ-Нур*

Эне болгон Энэ-Кин
Эдэгердэ ;йдээл;;
Алтын-Туу дэп алтын сын,
Албаатыга быйаанду.

Ак јала;дар мал-ажыла
Ал-санааны с;;ндирэт,
Јэрлэштэри магыла
Јэрин, јурттын к;;д;рэт.

Аалкы боойор — кэбээркэк,
Алтайыста тоомјылу;
  Албаатыгар — к;нд;;зэк,
Айткан с;зи коокырлу.

Јаан-;з;;г;р јаантайын
Јаажыл турзын Ээкэ-Нур,
Јаан-Суугарды; кимирттин
Ја;арлазын баркалар!


*-Ээкэ – каару, ээкэм - э; лэ ты; к;;нзэгээним…
Ээкэ-Нур – кару јараш к;л…












Айу-Ташты; кууйында

Рерих мында качан да
Болгон дэгэн табыш бар,
Ээлер с;;гэн ;;йиндэ
Будуугыны; jыды бар.

Айу-Ташты; кууйында
Рерих нэни ш;;ди нэ,
Алтай тилмэш jанында
Нэни jарттап турды нэ?

Б;д;р-Тура калада;
Амадаганы б;тти нэ,
Бар jа;дарды; т;;зини;
Аайын мына; тапты нэ?

Нэ дэ болзо, ту;эй лэ,
Алтай оны кайкааткан,
Ижээништ; б;д;штэ
С;;ш баарын к;рг;скэн!























Кара-Коолды; кууйлары

Jэбрен jэрим кууйлары
Jажыттарын ычкынбайт,
Jада тажы, са;ыды
Jилбиркээкти кайкадат.

Тээнибэрлэр jолында
Бу куйларыс ундулбайт,
Тууда; артык бу тууда
Байлыгыбыс ;рг;;лэйт.

Айса мында jээзэзин
Алмыс-jэлмис jаажырат,
Бэктэп к;йг;н j;;ж;зин
Бисти; к;ск; к;рг;спэйт?

Тэлэкэйлэр бу jэрдэ
Катап-такып бириклэйт,
Тээркэж;ге с;;зэлэ,
Кээрий-тээрий ыражат…

Аар б;ткэнни; jаажыдын
Ачар арга билдирбэйт,
Алтай-Кудай бэргэнин
Артаадарыс jа;жыгат !

Бу бэрилгэн энчибис,
Бистэ; каруу сакып jат;
Jаайрап jаткан j;;ж;бис
J;рэгисти ;йк;п jат!
















Бара;улды;                                к;ли

Тэ;эрини; алдында
Ча;кырайган экчэ к;л,
Таш коорымны; ;ст;ндэ
Чайпалышкан кайкамыл.

Кара-Коол-Баажыны;
К;с одындый талайы,
Кайзырыкту балыкты;
Каару к;ли, кабайы.

Таскылдарды; койнында
Мында тымык ыжыыкта,
Т;нд;к сэр;;н тынышта
Мыйгактар да амырда.

Мына; к;рз;м—тэлэкей
Алаканымда jаткандый,
М;шт;р тынган ару кэй
Ал-санаамды jааскадый!




















Шы;ны; учаарлары

Шу;уп учкан суучакту
Шы;-Кообыда отурым.
Ак к;;б;кт; агынду
Аржанына; амзайдым.

Кирнэстэлгэн учаарлар
Соло;ылар jуралайт,
Кожо;-коомут тамчылар
Симфония ч;мдэлэйт,

Ай-Канатту Талайым
Алтайымда а;данат,
Алкыштуулык с;ст;рим
Ак-айаска учкылайт!
























Сулуу-Кообы


Сулуу-jараш jэрлэрис
Алтайысты кээркэдэт,
Сэде;-сэргэк тууларыс
Ал-санаасты с;;ндирэт.

Ол кообыны; кайкалы—
Т;риндэги болчоктор,
Ончо jэрдэ; башказы—
Тэ;кэйишкэн т;ст;кт;р.

Сулуу-сэдэ; Алтайыс
Сын сэргидэр jэрлэрл;,
Сэргэк-сулуу Т;р;лис
Соло;ыдый ;;д;рл;! 


























Каадыр-Кабак

Башты;-к;сти; аржаны
Jалаамаларла ороонгон,
Бар калыкты; алкыжы
Jэрибистэ торгулган.

Килээмjил; быйаны
Тэкши jарлу Алтайда,
Кууттык-оойлык суузыны
Тир;;ликти; койнында.

К;сти; чогын, jааркынын
Чаагылттырткан талайым,
К;н к;зини; jаражын
Чаачылттырган то;моогым!

Ак-jаарыкты аjаарткан,
Агын суумны; jаражын;
Ал-санаамды jаарыткан,
Аржанымны; с;рл;;зин!






















Ак-Оой

Тайга jэрдэ тыш-амыр,
Jэбрэндилик сэзилэт.
Тэлэкэйде шакпырттар
J;рэк мында ;йл;б;йт.

Арчындарда; к;ксимни;
Кээ;игэни билдирэт,
Аржан-кутук суузына;
Каным оойлоп куйулат.

К;к;рт мында
Кату-;нг;р к;рк;рэйт,
Jалкын jалтты
Jэрибисти аластайт.

Бу jарашты айдарга,
Бар с;ст;рим jэдишпэйт.
Б;дэт бойын jураарга,
Будуктарым кэлишпэйт !






















Ча;кыр

J;рэкчэ лэ Ча;кыр кыр
Jабаа-Канда тоомjыда;
Jуук jанына кэлгэндэр
Jаражына; кайкаалда.

Кан-Чарасты коруулап,
Куйак болгон шибээ-туу,
Албатызын аргадап,
Алкыш бэргэн аалып-туу.

Jажыттарын чактарга
Кууйларында чэбээрлэйт,
Jэр-т;бинэ; кэлгэнгэ
Кылчас эдип аjаарбайт.

Чарас сууга э;чээйип,
Jааран турат jиидиркэп;
Jылдыстарла имдэжип,
Чэчээркэжэт ойножып…

Айылчылар кэлгэжин,
Айдып-jаартап тургайым.
Амыр-эзэн j;ргэжим,
Аайлаткыштап бэргейим !
















Алмысту-Боом

Тал-т;шкэ т;г;;нип,
Алмысту-Кууй тууjырайт.
Ы;-шы;га к;;м;лип,
Оодычылар уйуктайт.

Jэс тырмакту алмыстар
Эртэн-э;ир jорыкту,
J;;лтирмэл;  к;л;ктэр
Эрчээжэтэн кылыкту.

Ай эскидэ балдары
Та; атканча сунгулайт;
Тужуудагы аттарды
Тэри-бурын агыслайт.

Эмэзэ талдар минэлэ,
Т;н ;тк;нч; чапкылайт;
Сууалгышты чээйэлэ,
Сыр-каткыда jангылайт;

;р;-т;м;н ;тк;нди
Тургаактырып тургылайт;
К;н чыкканча кээзигин
Уйкуда; да астырлайт;

Чарас сууны кэчирэ
Jарыжып та учкылайт,
Чук-Улаага jэтирэ
Jолчылаарды тоскыырлайт.












Jараш Чарас

Jараш Чарас jараттай
J;з;;н чэчэк jайылттат.
Сер;;н jыбар—jалакай,
Суу аагынын jажыыдат.

Сэн, кэзэктэй, баладый,
Кылыктанып турады;.
Санаарказа;—jоткондый,
Калаптанып ыйлайды;.

Jылдыстарды экчээйлэ,
Кайд;;н мэ;дэп шу;ууйды;?
Jаажыттары; ачаала,
Кэмгэ качан сыйлаары;?

Сэн билэрди—билгэйнэм,
Сэн к;р;;ди—к;рг;йн;м,
Сэн эткэ;ди—эткэйнэм,
Сэн чыдуу;га jэткэйнэм?!






















Оошкы-Кыр

Оошкылыкту ;йл;ри;
Кажы чакта ;тл;г;н,
Кэмни; jиит туштарын
Омоксыдып ээзирткэ;?

Бу ла jуукта к;;йэлэ,
Карар калган турата;.
Боро-кара кийгэ;лэ,
Кунуукчылы; jажырга; .

Jаажыл-торко; jаайылттып,
Эмди туру; алдымда.
Jииттэр канын кайнадып,
Э;чэй туру; ;ст;мдэ.

Оошкылыкту ;;д;ри;
Омооркодуулар т;;г;лткэй,
Оойлодуулу ээзинни;
Ончобысты к;;к;ткэй!






















;йтт;-Каайа суузыны
(Тугаяны; родниги)

;йтт;-Каайа суузынга
То;могыла ;лэжэт,
;нг;р каайы калага
Т;ни-т;жи тоомулат.

Алёнушка јанында
Каарыгышта кыйналат,
Ачык-јаарык Ырысту
Каару с;ст;р айдынат:
«Сунуп j;ргэн тууларым
Сэдэ;-jараш турлагай,
Сузуп ичкэн сууларым
Суузын болгой артабай !»

;йтт;-Каайа суузыны,
Јайы-кыжы аккай ла;
;йээлэргэ быйаны
Јаажын-чакка јэткэй лэ.

Алёнушка кунуугы,
Каарындажын аайландыр;
Алтайы;ды, Ырысту,
Айылчыга мактаап тур!


30д14ј
















Jалбак-Таш


Jалбак-Ташта чочкочок
Туристтэрди кайкадат.
Тилим мэни;—j;г;р;к,
Jилбииркэкти куйулттат.

Чуй jолыла машналар
Ары-бээри учурлайт.
Чучураган туристтэр
Аарып-чыылап сунгулайт.

Jалбак ташта какайак
Му; jылдарга арчылбайт.
Jайгы к;ндэр уп-узак,
Мэни; ижим к;нд;;кбэйт.

Jалбак-Ташта, канайдар,
Jалбагына; jадырым.
Jаман мэни айтпагар—
J;р;м jолын ши;дэдим!






















Калбак-Таш

Калбак-Ташта jууруктар
Кайкабазым кайкатты,
Космостылык кэрептер
К;йб;рэтти санаамды.

Кайкамчылу роботтор
Кажы чакта кэлди нэ?
Кайбак башту кижилэр
Качан ойто кэлгей нэ?

Jэбрэндилик jуурукчы
Jуураганы jаажытту,
Бичикчини; бичиги
Билэримди саайратты.

Кэлэр канча ;йл;рг;
Бисти; нээбис калгай нэ,
Кайа к;рб;с калыкка
Баркы-энчис арткай нэ?!



















***


Эзэн болзын, Чуй-Оозы,
Эзэнде лэ кэлэрим.
Ээригерим ээрикпэзин,
Эзэн j;рзэм—альдаарым!

Эзимдэ мени; арткалар
Эрэ-Чуйда тушташтар;
Эрээним дэ ундылар,
Эригиш тэ ;т калар.

Эзэн болзын, Чуй-Оозы!
Эзэн болзын, Таш-Баатыр!
Эзэн болзын—ончозы,
Эзэн болзын, ак боомдор!



























Ю. Водянов аайынча:
Чуй јолы

Туруйналар Эрэ-Чуйла,
Јол ;ст;лэ учкылайт,
Тэмир аттар чумаакла
Јэргээлэжип сунгуулайт.
Кэткииндэрди; кожо;ы
Јаажын-чакка арт калды,
К;л;с;л;р таабыжы
Ј;регимгэ ;т каалды.
Темир адым—Аргымак,
Сыгырышту учурттат;
Тожоо;дуга јол-јоорык
Сыныыкпаста; к;нд;;гет.

Ч;;й;лишкэн јолдорым
Јаантайын ла с;;ндирэт.
Чуй јолында к;ндэрим,
Ј;р;м кээ;ин кайкаадат.
Ал-санаалар јаарыжып,
Ак-айаска былаашлайт;
Алтын-сыным је;илип,
Алкыштарым аадылттат…
Темир адым—Аргымак,
Сыгырышту учурттат;
Тожоо;дуга јол-јоорык
Сыныыкпаста; к;нд;;гэт.

















Кабайлу - Мээжэлик

Эл-Ойында НЛО
Тэ;эридэ к;р;нгэн;
Элкэм-тээлкэм jыргалла
Туш калыктар jуукташкан.

Кызыл чолмон бийиктэ;
Кыймыктанбай ширтээнгэн,
Карындаштык байрамны;
Кэрс;;л;зин кайкаган.

Jылдыстанган эд;;лик
Сонууркагын к;рг;сти,
Jа;ар кожо;-бийээлик
Санаа-укаам сээргитти!



















 



Алкууларым—ак куулар,
Ак-айаасла учлаагар;
Айткан с;зим— ;;д;;ир,
Албаатымды оойлодор.

Ча;кыраайган тэ;ээри
Чаагым-куудым сээ;иткэй,
Чаазындаган ;лгээрим
Чэчэктээргэ к;;м;лгэй.

Алкууларым—ак куулар,
Ак ийдээлэр шуурдырар!
Алкыштаарым—јоткоондор,
Ал-санаасты аарлагар!













Кабай кожо;

Кайлап, балам, берейин—
Кутустанбай ты;даза;,
Кабай кожо; сыйлаайын—
К;зи; jуумып тымыыза;.

Э;ир-Чолмон мызылдап,
Т;н киргенин jарлыйер;
Алтын- Каазык баачымдап,
Jети-Каанды оойлыйер.

Те;ерини бир эдип,
К;гд;й- Мерген учурттар;
Канду-Оогы суркуурап,
К;с jедерде ээле;дер...

Чындык н;к;р К;к-Ийдин
Алып баатыр ааjыктайт,
Чылаабайтан тайгылын
Аалыс jерде; илеелейт.

;реелешкен ;ч- Мыйгак
;к;стежип сунгулайт,
Карды;-Jолы— ап ла ак,
Карачкылда jайканат.

Та; алдында Та;-Чолмон
Jаркындалып jаарыдар,
Т;мен jылдыс чокторын
Jалай согып ;ч;рер.

Баайу-баайу, балам, баай…
Эртен ойто та; адар.
Болчомдор ло балдарай
Эрте та;ла тургылаар.

Баайу-баайу, балам, баай…
Эртен ойто к;н чыгар,
Уулчактар ла кыстарай
Эрте турып ойнолоор !



«Койонок» кожо;го ј;м;;лер

Ирбизек

Ак с;мерде айылду,
Аржан-кууттык суузынду,
Ак-с;;;дикте jэмзентен
Аарыбайтан ирбис мен.

Кырмак карда изимди
Куйун jалмай шуурыйтан,
Кайда мени; j;ргемди
К;р;р неме чыкпайтан.

Jер-те;ери ортодо
Jаайым с;;йтен а; эдим,
Jайды-кышты качан да
Jээктебейтэн мен эдим !

Мен, мен—ирбизек!























А й у ч а к

Эрте jасты; карында
Энем мени кактааган,
Экпинделген суучакта
Ээптеп база булгааган.

Чаганаалу м;шт;;рл;п
Силмектенип ойнойдым,
Чымаалыны чаксыыдып,
Саайрап-суунуп j;редим.

М;тк; коркыш мен эдим,
Балтырган да амтамду.
М;ш кузугыс—с;;к ажым,
Б;тпей калза—ыйлайдым.

К;р;гежим ачынат—
К;лтелерин тимииргем,
Кызарбазым кызарат—
К;;зин канай к;р;рим!

Мен—айучак!
























Тийи;еш

Тийи;-катты тамзыыктап,
Чочоогойлоп jемзентен,
Т;ж;не ле сыйтылдап,
Чаарыптантан тийи; мен.

К;лтеелерим кышкыда
Кушка-а;га чаак кошкой
Кышты; корон соогында
Кемге-кемге jем болгой.

Меге кыйгас таралдар
Jаантайын ла чумаакта,
Маjаалай да к;й;;;г;р—
Jолукса ла кыйгыда.

Мени; айлым јылуузын
Айылдаштар кайкаалайт,
Кышкы уйкуум терее;ин
Томурткалар ченеелейт.

Мен, мен—тийи;еш!
















Т;лк;нек

Сыкыыйышкан к;ст;рл;,
С;мееленген чырайлу,
Кызыл та;да j;ретен,
Кызыл тонду т;лк; мен.

Койонокты jедерге
Тэмей эмтир—о;додым,
К;л;;гешти тударга
Тэгин jэрге чылаадым!

Боро ;к; озоолоп,
А;-чычканды токтотпойт.
Бар ла jерди мензинип,
А;дажымды буудактайт.

;е;, ;е; ;;;;;,
Мен, ;э; ;;;;;
;;;е; ;е jе;е;;;!


























Чаабычак

Чалы;далган ;л;;д;
Курууктанып jададым,
К;н к;з;нде, к;нетте
Кан jылыдып аладым.

Jэмзен j;рген борсыгаш
Санаам мени; чыгарат,
Jылбы;даган к;р;геш
Сыр-уйкумна; астырат.

Не ле тынду ;;;;зин
Тургузала ылгаарым,
;шт;;м келип jатканын
Тумчугымла сезерим.

Энем чекчил базыдын
Кыр баажына; танырым,
Ээдип ийзе табыжын
К;с jедерде; угарым!

Мен, мен…



















К;;р;геш

Кере - т;жи иштентен,
К;лте эдип jа;жыккан,
Кунугарын билбейтен
Кайран - јараш к;;р;к мен.

Айучак деп н;к;рим
Кышка курзак jазабайт,
А ч;рче ле к;рб;з;м—
К;лтелерим коскорот.

Бар а;дарды; б;к;зи
Мени мынай базынат,
Бу к;л;кти; каршуузы
Му; jылдарга улалат...

Айучакты; бажына
Канай чыгар—билбейдим,
Аайын-оойын билерге
Кемди сураар—тапайдым!

Мен, мен т;;ей ле,
Мен, мен т;;ей ле,
Бир аайына чыгарым!



















Мен кандый а; ?

Бозоомдордо jоорыкту,
Кичу-кара к;ст;рл;,
Боро-jымжаак нээкейл;,
Кара-суйман ;;д;рл;...

Кышты; корон соокторын
Качан-бирде к;рб;г;м,
А;дар учуп ма;таарын
Аала; кайкап ј;редим...

Курт-коо;ыста; мээстерди
Арутаарын к;;нзейдим,
Кыраалаган jерлерди
Айланыжып j;редим...

Чалаа эмееш кирел;
Кылыгымды канайдар ?
Чичке эмес обоорлу
Кайран мени тааныгар !

(Шагысроб)

















Тарбаанак

Јылу меесте ичеенд;,
Корон кышта иичишт;,
Ј;з;н ;л;; к;;нзейтен
К;ре;-сары тарбаан мен.

Такуу:
Мен, мен - тарбаанак!
Мен, мен - тарбаанак!

Јалбак ташта јадала
Јылынаары - јакшызын,
К;н к;зиле турала
К;нзейтенни; јаражын.

Такуу:

К;с једерде; м;рк;ттер,
К;р;п таппайт ;ст;мне;;
Кыр бажына; т;лк;лер,
Кызас этлейт јанымна;.

Такуу:


Јерде ј;рген а;дарда
Меге т;;ей к;р;нбес,
Тууда ј;рер тындууда
Мендий семис табылбас.

Такуу:















;рк;;н;к

Ак јала;дар јакшынтан,
От-;л;;ди отойтон,
А;дар тоозын к;;пт;тк;н,
Онтообойтон ;рк; мэн.

Мэн, мэн—;рк;;н;к,
Мэн, мэн—;рк;;й;к!

;;рк;б;зи ;;рк;зин,
Мэнэ; артык јэрлик јок;
Ачынбазы ачынзын,
Мэнэ; јобош нэмэ јок.

Такылгаа:

Јэр ;ст;ндэ а;дарды;
К;й;;нижи ты;ыыды,
Јалкуу тэнэк а;чыны;
Каткырыжы астаады.

Такылгаа:
















К;к;;гэш

К;н к;зиле кожо;ду,
Кере т;шке сооттошту
 Эрте та;да эдетен
Э; ле јараш к;;к мен.

Такылгаа:
Мен,мен к;к;;геш!
Мен,мен к;л;;геш!

Каамык куштар ортоодо
Мене; артык табылбас,
К;;к;;лде эдиште
Мени је;ер чек чыкпас.

Такылгаа: 

Уйа тарттып билбезим
Ончоолорын кайкадат…
Угым, т;;зим билерим –
Оно; аары улаалат.

Такылгаа: 
























Тарал

М;ш агашты аарбыдып,
Алтайымды байытты;;
М;;к;;лерди jажарттып,
А;-куштарды тойгысты;.

Jайы-кыжы тайгада
Jалкуурбаста; иштейди;,
;рен сайды кичээлде
;ребесте; тудады;.

Арыга;ды билбейди;,
Jобоого;ды сеспейди;;
Аары болып jанбайды;,
Jаайлап j;р;п калбайды;.

Баайлу кужым, таралым,
Сене; jозок аладым…
Бош отурыш с;;безим
Соотто ч;;б;с—билерим!































Кара-чайлар


Б;г;н чайлар та;дакла
Шык билинбей ойногон,
Бије-кожо; јаайала,
Шакпырыышта ч;;л;г;н.

Кызыл-чийик кабактар
Ойындыкты аабыткан,
Канча ја;ар-кожо;дор
Ончо кушты кайкааткан.

Канаттаалган бийеелер
Ал-санаалар сергидет,
Каруузышту к;р;штер
Алтын-сынды је;илттет.
























К;;;;-;;;—;;;;е

;;;;;-;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;-;;;;;; ;;;;;;;;;.
;;;;; ;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;; j;;;; ;;;;;;;;.

;;;;; ;;;; ;;;;;;;;;,
J;;;;;;;; ;; ;;;;;;;;
;;а;;;; ;;;;; ;;;;;;;—
Ј;рек соодор ;;д;рд;…

Ижемјил; канаттар
Канча јеткер кыйлаадат,
Ийде-к;чт; балтырлар
Каралыкта; айрыылайт…

;;;;; ;;;;;; j;;;; ;;;,
J;;;;;;;;;;—;;;;;;;;
;;;;;;;;;;;—;;;;;;;,
J;;;;;;;;;—;;;;;;j;;. 















П;т;гэш

«К;к;р;к-к;;к» дэп ээдип,
Мэни эртэ ойгозот;
Кызыл јалаа чычайттып,
Мактанаарын јакшыынат:

Такуу:
«К;к;р;к-к;;к, к;к;р;к!
К;;ктэ; мэн а-артык!»

Тайгылда; да коркыбай,
Тышкаартында баскындайт;
Тэн нээдэ; дэ јалтанбай,
Таалбын турат, кожо;дойт:

Такуу:

К;нни;, т;нни; ;йл;рин
Јастырбаста; тэмдээктэйт,
К;;г;;с ;нг;р ээдижин
Јурттыбыста; јаайылттат:

Такуу:

















Тогоо

Тогоо ч;мдеп берейин—
Тоолоп ;рен сен, балам;
Тайга-ташты; а;дарын
Тооп j;ргин—jакыйдым!

Бир—бар,
Эки—элик,
;ч—;к;,
Т;рт—тийи;,
Беш—б;р;,
Алты—айу,
Jети—jеекен,
Сегис—сарас,
Тогыс—тооргы,
Он—ол он ло,
;ск; д; а;дар тоогомдо !

























Кандык

Jер-ажыны; чечеги
Кызыл ;рттий адылды,
Jеерен- оошкы ;;ликти
К;с jедерге jаайылтты.

Ээчий- теечий, jергелей
Jеединишкен кандыктар…
Элге— курзак, кезектей—
Jараш сыйлаар чечектер !

Jерлик тынду мээстерлеп,
Тойынатан бу ;з;м;
Jаш тужымда оозуктап,
Тамзыктанган тазылым.

Jер- ажыны; артыгы
Јер-Алтайда јаайылгын,
Јасты; јараш чечеги
Ј;р;мисти кеелеткин!






















Чийнэ

Jаражына; кээмзинип,
Чийнэ чечек jаайылды;
Чааптар ;йин кереелеп,
Jай келгенин jарлаады.

Jайгы к;нге мылыырап,
К;л;мjиизин чечилттет;
Jиит-jииле;ди с;;ндирип,
Каруузышта ч;;дирет..

Jайканыжар, чийнелер,
Jаш j;ректер к;;к;дип;
С;;шкендерди jууктадар,
Санааларын оошкыдып !



























Марал чечек

Эрте jасты; ;;д;рин
Оошкылаткан чечегим,
Эрке кысты; чырайын
Омооркоткон маралым.

Оопсу-омок к;р;шле
Jииттерди сен оойлотты;,
Оошкы-jараш та;дарла
Jер-Алтайды ойгосты;.

Амадуумды аабыдып,
Оошкылыкта чуулады;;
Ал-санаамды jаарыдып,
Оошкы чогын камылтты;.

Ар-б;ткенни; бир ;;ин
Ачаа салды; алдыска,
Соло;ыны; ;;ине;
Сындыр берди; jазыска !





























Jонjоолой

К;н ;;д;рин jаайылткан
Jонjоолойды мактаайдым;
Курзак болуп jайаалган,
Jаражайды алкаайдым.

Jолой jонды тойдырган,
Биске баалу аш-чечек;
Јиийтен тазыл сыйлаган,
Быйандуулу к;;ркийек!

Аштаганды азырап,
Чыдал берген jонjолой;
Арыганды о;долттып,
Чаагын кошкон jааражай…

Jонjоолойлор jолымда
Jайканыыжар качан да,
Jакшылыкты; адына,
Jайаанысты; магына!















Кылбыш чечектейт

Калы; к;рттер каайылып,
К;рт;к-чайлар ойнолойт;
Кылбыш чечек кемзинип,
Кыр бажына; караадайт.

Куулгазынды к;;јидип,
Кылбыш чечек јаайылды.
Кыскылтымды оошкыдып,
Кайа-таштар кееркелди.

Корон соокко то;богон,
Јалбырактар ойгонды.
Кыжы-јайы о;бойтон,
Јараш ;з;м сеергинди.


























Jодыра

Карды; база jаабазын
Бу чечектер кереелейт,
Кайран јасты; чырайын
Буурзаганду јаарыдат.

Кобы-јиктер, ;з;кт;р
Апаагашта к;;м;лет.
Калаатыган ээзиндер
Ак ;;ликте аскылайт.

Јодыралар чечктейт,
Кей јодыра амтамду;
Јайгы к;ндер баштаалат…
Кем кемге де санаалу!

С;;ш телекей јаажыдын
Јодыралар ачкадый,
«Сени с;;йдим!»- дегенин
Јылгырлаадып ийгедий!



























;;;-;;;;; ;ече;

;;;; ;;;;; ;е;;;;;;
;е;;и;;;;; j;а;;;;;,
;;;;е; j;;;; j;;;;;;;
;;э-;е;;; j;;;;;;.

;;;-;;;а;;; ;;;;ы;;;;,
J;;;;;;;;;; ;;;;;;;.
;;;;;;;е;т; j;;;;;;;,
J;;; ;;;;;—;;;;;;;е.

;;;;;;;;;;; j;;;;;;,
;;;;;; ;;;;;;, ;а;-;;;;;,
;;;;-;;;;;;;; j;;;;;;;;,
;;;;;;;е;;; j;;;;;;;;;!




























М;ш

Агаштарды байлаары
Алтайымда jа;жыккан,
Бот, олорды; бир;;зи
Булуттарга т;рт;;лген.

Jаажыл-торко чээдеги
Jаайы-кыжы jаайылат,
Тынду ажы-;рени
Тындууларды аазырайт.

Эрjенедий эмили—
Элибисти; тамзыгы,
Алтын сайлу кузыгы—
Ар-б;ткенни; байлыгы…

Алтайымны; сындарын
Мына; артык jараандыр,
Ак с;мэрлер jаражын
Мактуулыкка саайындыр !
















;;;;;а;;;;


Шахмат-шатра ойындар
;;;н-санаасты jаарыткай,
К;;чындажар, jуулыжар
Шылтак болып турлагай.

Ал-санаасты сэргидип,
Оойноп алып турактар;
Ар-к;;нисти аруутап,
Ойгоондырып алаактар !

Кклер j;р;;ш санаанып,
Оны jазап ши;деегин;
Казырлаанып, к;ч;;ркеп,
Оо;ко аалып барбагын.

Jе;;; алып чыгары
Jе;ил неме эмес не,
Jе;дирт;;де артаары
Jакшы керек болбос не.

Ал-санаа ла эп-с;мее—
Jэ;ерини; ийдеези,
Санааларды ш;;зе ле—
Jе;; алар аргазы.

У;урчыы;ды тооб;зо;,
Jе;; сеге бурулбас;
Удурыымга кызала;
Jорыгы;ды сындырбас!











***

Кара-чоокыр jалбаа;да
Одыс эки турчылар
Калjуу согыш алдында
Удур-теедир турдылар.

Актар баштап jорткылайт,
Каралары—ээчиде.
Алып бийлер jакаарлайт.
Каандар—быжуу корууда.

Артыктаарын ээлерге,
Толуунталар эдилет.
Айалгааны солуурга,
Тайылгаа да беерилет.

Кэзем тартыш к;нд;гип,
Каандар jерин соолылайт.
Коруултаны ты;ыдып,
Кемизи де к;;с чи;бейт.

Ойын курчып улаалат.
Арга-чыдал уйадайт.
Бо;гоонбозыш шылтактайт,
Коруу-кыйуу ;з;лет.

Каандарды; бирз;;е
Шык тур;;; ;э;;е;;;,
К;чиликке киргенге
Шак ла jе;ил билдирбейт.

Ойын мында т;геенип,
Jе;;чили jарталат;
Ойынчылар ток;;нап,
J;рт;ын-айлын к;ст;;л;йт.







;j;;;;;

Оойын уучы jеткенче,
Ижэмjии;ди jылыйтпа;
Ончо арга чыкканча,
Ийде- к;чи; сабаартпа.

Келер jолды сан;анып,
Бачыымданбай, ш;;нип jорт;
Кийин jаны;, кичеенип,
;од;о;;;;а ачпай тут.

Уур айалга туштаза,
Суурыл чыгар арга бар;
Уучындаазын кармааза,
С;;нчи алар каайым бар.

Кыскала;да ;шт;;ни
Кыскажы;на; божотпо;
Бош салын;;;, бойы;ды
Бе;;;;;;;; ;;дыба.

Jастырганду j;р;;жи;
Чак эдерде; айабас,
Jээзингенд; айаалга;
Чыгымдашта; айрыбас.

Каайымга да киреери
Jе;ил эмес jе;ииште;;
К;ч айлга келери—
Jастыралу j;р;;ште;.

Jе;;; алып чыгары—
Jе;ил неме эмес не,
Jе;дир;;;; артары
Jакшы керек болбос не.

Ал-санаа ла эп-с;мее—
Jе;ери;ни; ийдеези.
Санааларды ш;;зе ле—
Jе;;; алар аргаазы.

Эдери;ди эптеезе;—
Jе;;; сеге буруулар,
Сакыбаста; табаарза;—
Jедим сени с;;ндирер.

;шт;; уйан болбойтон—
Ундубагын качан да;
Jе;;; jе;ил келбейтен—
Уурда;-к;чтэ; jалтанба!

   




































Чибичегеш

Кудашева Р.
Композитор (музыка):
Бекман Л.

Jылу, койу аркада
Чибичегеш jурттаган,
Jайы-кыжы jа;ыс ла
Jажыл торко оронгон.

Кышты; калы; каарыла
Шуурган оны куумыган,
Корон сооктор болзо ло
Кабай кожо; сыйлаган.

Кортык койон алдыла
Майчы;дадып ;д;т;н,
К;к т; б;р; jаныла
Ме;дей-ши;дей jелетен...

Ч;, калттарым, кыймыктан—
Балдар бисти сакып jат,
Чибичегеш айылдаарын
Болчоолорыс к;;нзеп jат.

Jа;ы jылды с;;нчиле
Чибичегис уткуужар,
J;з;н-jараш сыйларла
Ч;мееркебей ;лежер!










Чымыл- Кымыл—кы;ыылак


Корней Чуковскийди;
Муха-Цокотуха деп ;лгерине ј;м;;нип.


Чымыл- Кымыл—кы;ыылак,
Алтындалган каарынак!
Ол jала;ла j;г;рген,
Акча табып с;;г;нген.

Базар барып садыжып,
Саламарга jединген.
Курт-ко;ысты айттырып,
Чайга-чапка кычырган.

Айттырууга jерлештер
Чубашкылап келлеген,
Аш-курзакта; амзаалап,
Алкыш-быйан айдышкан.

Б;г;н Чымыл байрамдайт,
Чыккан к;нин темдектейт!

Сиркелер де сыйга деп
Соокпок ;;д;к экелген,
Сонуркаактар к;й;;нип,
Сыкыйыжа берлеген.

Адаруулар jаанагы
М;тти сыйлап айдынган,
Айткан с;зи- алкыжы
М;;к;лерге торгылган.

К;б;л;;г;ш— jаражай,
Алама-шикир амзаган,
Алкыш с;зин кысканбай,
Кымылаакты алкааган...

Той-jыргалды кенейте
J;рг;м;;ж;к ;реген,
Кымыл-Кы;ыл к;;ркийди
Jоголтторго умзанган.

«Альчыларым, болужар!
J;рг;м;;шти чабыгар!
К;нд;;легем адына
Jеткеримне; айрыгар!»

Чарпаайышкан эд;;лер
Чы;ырыжып качкылайт,
;ст;-jуулу тамаштар
;йеелерди тырмалайт.

Оорын-т;ж;к алдында
Jаажынгандар тынлабайт,
О;ко алар тартышка
Jаайылары чыклабайт.

«Канайтса; ла онойткын...
К;;ркий, боойы; аргадан!»

Черткижеегис jырад;;н
Тынын алып секирди--
Чугууштаны чугуушсын,
Тыжын корууп ырады.

К;р;м дезе к;;ркийди;
Буды-колын к;л;;п jат,
Кыл-буузыны; учына;
Бекте; ле бек тудун jат.

Кызыл канла jудынып,
Кал-коокумай к;;к;нет;
Кымыл-Кы;ыл кородоп,
Каран кемге  иженет?

Jе кенейте кайда; да
Учуп келди Б;к;-Н;;к,
Jаарыткышла jаарыдала
Каазырланды: «Беери чык!»

J;рг;м;;ж;к j;реги
Согулганы билдирбейт,
Б;к;-Н;;кти; ;лд;;зи
Базынчыкка jа;ылат...

Jаайымчы эр Чымылды
Омоорколду jединет,
J;регинде санааны
Ончозына jетирет:

«Корууп алган кы;ылаак
Ал-санаамга jарады,
Кару элим jыргаайлык,
Айыл-jуртта; т;з;;йли!».

Jаажынлаган качкындар
Айлангылайт jыргалга,
Jе;;;чилди макташтар
Ашкындалат алкышта.

Куртыйактар, ко;устар
Ончолоры с;;нгилейт,
Кожо;, бийе, jа;арлар...
Ойын-jыргал к;нд;;гет!

Т;;;рлери т;п;лдеп,
Ток кылаптар биjеде;
Топшуурлары ты;кылдап,
Томоноктор кожо;до.

К;л-чымылдар с;г;;шлеп,
К;б;л;кт;р уткаалайт;
Чачактары jаайылып,
Чыккан к;нлик к;нд;;гет…

Чымаалылар таажынып,
Частушкалар кожо;дойт ;
Чымыл-Кы;ыл чинееркеп,
Чыккан к;нин байрамдайт!

Б;г;н Чымыл байрамдайт,
Чыккан к;нин темдектейт!



Кы;ыылаган кымылак
;;;;;; ;;;;;;;;;;;;
;;;;-;;;;;;;; ;;; ;;;;;;; ;;;;;;;

;;;;;- ;;;;;—;;;;;;;,
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;!
;; j;;;;;; j;;;;;;;,
;;;; ;;а;;; ;;;;;;;;;:
«J;; j;;;;;;; j;;;;;:
J;;;; j;;;;; j;;;;;;;,
J;;;;; j;;; j;;;;;;,
J;;;;;;;; j;;;;;;;;!»

;;;; ;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;;;; j;;;н;;;.
;;;;-;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;:

«;;;;;;;;;;, ;;;;;;;--
;;;;;; ;;;; j;;;;;;.
;;;;;;;; ;;;;;;;;;--
;;;-j;;;;;; ;;;;;;;!»

;;;;;;;;;; j;;;;;;;;
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;-;;;;;;;;; ;;;;а;;;,
;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;:

«;; ;;;;;;; ;;;;;;;;
;;-;;;;;;;; j;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;-;;;;; j;;;;;;;;.
J;;;;;;;;; ;;;;;;;;;
J;;;;;;;; ;;;;;;;;;;,
J;;;;;;;;; ;;;;;;;
J;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;!»

;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;;,
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;;!

;;;;;;;; ;; ;;;;; ;;;
;;;;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;; калай ;;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;:

«;;;;;;-;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;;;;;;; j;;;;;;
;;;;; ;;;; ;;;;;;;;;;.»

;;;;;;;; j;;;;;;
;;;;; ;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;; ;;;;- ;;;;;;
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;:

«;;;; ;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;.
;;-;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;.

;;;;j;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;;;;;;; j;;;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;
;;;;;; ;;;;;, ;;;;;;;.

J;;;;;;;;; ;;;;;;;
J;;;;-;;;;; ;;;;;;;,
J;;;; ;;;;;; j;;;;;;
J;;-;;;;;;; ;;;;;;;;;!»

;;;;-;;;;;— j;;;;;;,
;;;;;-;;;;; ;;;;;;;,
;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;:


«;;;; ;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;;,
;;;;; ;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;j;;; ;; j;;;;;.

;;;;-;;;;; ;;;;;;;
;;;;;j;;; ;;;;;;;;,
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;;
;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;.»

;;;;;;;;; ;;;;;;;
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;:
«;;;;; ;;;;;; ;;;;;;;—
;;;;; ;;;;; ;;;;;;;.
;;;;; ;;;;; ;;;;;;;—
;;;; ;;;;; ;;;;;?

;; ;; ;;;;;, ;;;;;;;;—
;;;;;-;;;;; ;;;;;; ;;,
;;;;; ;;;;; ;;;;;;;—
;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;.

;;;;;;;; ;;;;;;,
;;; ;;;;; ;;;;;;;;;
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;; ;;;;; j;;;;;;?

;;;;; ;;;;;; ;;;;;;;—
;;;;; ;;;; ;;;;;;;;.
;;;;;;;;;; ;;;;; ;;
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;.»

;;;-j;;;;;;; ;;;;;;;
J;;;;-М;;;; ;;;;;;,
;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;;
J;;;;;;;;;; ;;;;;;;;.

«;йылчылар, ;;;;;;;!
J;;;;-;;;;; ;;;;;;;;!
;;;;;;;;;;; ;;;;;
J;;;;;;;;;; ;;;;;;;!»

;;;;;;;;;;; ;;;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;-j;;;; ;;;;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;;;;;.

;;;;;-;;;;; ;;;;;;;
J;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;; ;;;;; ;;;;;;;;
J;;;;;;; ;;;;;;;;;:

«;;;;;;;;; ;; ;;;;;;;;—
;;;;;;;, ;;;;; ;;;;;;;!
;;; ;; ;;;;;; j;;;;;;—
;;;;;;;; ;; j;;;;;;;;.
;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;—
;;;;;;;; ;; ;;;;;;;;;.

;;;;;; ;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;-;;;; ;;;;;;;;;
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;;;;;;;;;; ;;;;;;;.

;;; ;;;;; ;; ;;;;;;;—
;;;;;;; ;; ;;;;;;;,
;;;;;;; ;; j;;;;;;—
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;?»

;;;;-;;;;; ;; j;;;;;;;
;;;;; ;;;; ;;;;;;;:
«;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;!»,
;;;;; ;;;;;; ;;;;;.

;;;;; ;;;; ;;;;;;;;;;
;;;;-;;;;; ;;;;; j;;,
;;;-;;;;;;;; ;;;;;;
;;;;;; ;; ;;; ;;;;; j;;.

;;;-;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;:
«;;-j;;;;;;; ;;;;;; ;;;,
;;;;;; ;;;; ;;;;; ;;;
;;;;-;;;;; ;;;; ;;;,
;;;;;;;;;;; ;;;;; ;;?

;;;;;-;;;; ;;;;;;;—
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;-;;;; ;;;;;;;;;—
;;;;; j;;;;; ;;;;;;;;.

;;;; ;;;;; ;;;;;;;
;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;-;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;; ;;; ;;;;;;;;;?

;;;;; ;;;; ;;;;;;;;
;;;;; ;; j;; ;;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;;;
;;;;;;;;; j;; ;;;;;»...

;;;;;;; ;; ;;;;;; ;;
;;;; ;;;;; ;;;;-;;;,
J;;;;;;;;;; j;;;;;;;;
;;;;;;;;;;;: «;;;; ;;;!»

J;;;;-;;;;; j;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;;;;;;,
;;;;-;;;;;; ;;;;;;;
;;;;;;;;;; j;;;;;;...

J;;;;;;;;;; ;;;;;;;
;;;;;;;;;; j;;;;;;,
J;;;;;;;; ;;;;;;;
;;;;;;;; j;;;;;;:
«;;;-;;;; ;;;;;;;;
;;;;;;;;; j;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;;
;;;;; ;;;; ;;;;;;;;.

;;;;;;;-;;;;; ;;;;;;;
J;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;j;;; ;;;;;;
J;;;;;;;; j;;;;;;;.

;;;;;; j;;;;, ;;;;;;;;;
;;;;; ;;;;;;, ;;;;;;;;;!»

J;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;
;;;;;;;;;;; j;;;;;;;,
J;;;;;;;; ;;;;;;;;;
;;;;;;;;;; ;;;;;;;.

;;;;;;;;;;;, ;;;;;;;;
;;;;;;;; ;;;;;;;;;;,
;;;;;, ;;;;, j;;;;;;;...
;;;;-j;;;;; ;;;;;;;;!

;;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;; ;;;;;;;; ;;j;;;;
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;;;:
«;;;-;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;; ;;;;; ;;;;;; ;;,
;;;; ;;;; ;;;;;;;
J;;;; ;;;;; j;;;;; ;;?

;;;; ;;;;;; ;;;;;;;,
;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;
;;;; j;;;; j;;;;;;
;;;;;;; ;; ;;;;;;;?

;;;;;; j;;;;; ;;;;;;;,
;;; ;;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;; ;; ;;;;;;;;—
;;;; j;;;; ;;;;;;;;;;.

;;;;;;;;;; ;;;;;;
;;;;;;;;;;  ;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;.»

;;;-;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;;
;;;;;;;;; j;;;;;;,
;;;;;; ;;;;; j;;;;;;;;:

«;;;;;;;;;; ;;;;;;;—
;; ;;;;;; ;;;;;; ;;,
J;;;;;;;;;; j;;;;;;;—
J;;;;;;;; ;;;;;; ;;?»

;;;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;; ;
;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;;!

;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;;,
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;;:
«;;;;;;;;;; ;;;;;;
;;;;-j;;;; ;;;;;;;;,
;;;-;;;;;;;; j;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;;;;!»
***
;;;;;;-;;;э; ;е;;;;;е;
;;;;;;j;;е; j;;;;;;;;,
;;;; ;;;;;; ;;;;;;;;;
;;;;-;;;;;;;; j;;;;;;;!

;;;; ;;;;;е; ;;;;;;;;
;;-;;;;;;;; j;;;;;;;;,
;;;;;н;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;-;;;;;; j;;;;;;е;!






































Калгаанчы к;з;;;и

Суургал-ч;;р;* калгаанчы
К;з;;;изин оойнодот,
Буурыл, каару ;рэд;;чи
Јакыылталарын т;;г;лттэт.

Калгаанчыга к;з;;;и
Омок-;нг;р кожо;дойт,
Та кунуугыш, та с;;мји
Ончообысты аабыдат.

Кактаанчылар* алаатып,
Алкыыштарын айткылайт;
Кэлэр јолдор элбээйип,
Айттыруулар иийгилэйт…

Калгаанчыга к;з;;;и
Омок-;нг;р кожо;дойт,
Та кунуугыш, та с;;мји
Ончообысты аабыдат.

Јакшы болзын, суургалыс!
Сэни ээстэ кичээрис.
Ј;р;м бэрэр, саалымыс!
Соло;ыылык ачаадыс.

Калгаанчыга к;з;;;и
Омок-;нг;р кожо;дойт,
Та кунуугыш, та с;;мји
Ончообысты аабыдат.





*-Суургал-ч;р;;- школьная линейка

**-Кактаанчылар-выпускники



Владимир Ферапонтовты;
чыккан к;нге кожо;ы аайынча 
 

 ;;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
J;;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
J;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;
;;;;;;;;;;; ;;j;;;;;.
;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;
;;; ;; ;;; ;; ;;;;;;;;.

;;;;;;;;:
;;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;;.
J;;;; ;;;;;—;;;;;; ;;;
;;; ;; ;;;;; ;;; j;;;;.
J;;;; ;;;;;—;;;;;; ;;;
;;; ;; ;;;;; ;;; j;;;;.

;;;;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;.
J;;;; ;;;; ;;;;;;;;,
J;;;;;;;;; ;;;;;;;;…
;;;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;;;;;;;, j;;;;;;;.

;;;;;;;;:
;;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;;.
J;;;; ;;;;;—;;;;;; ;;;
;;; ;; ;;;;; ;;; j;;;;.
J;;;; ;;;;;—;;;;;; ;;;
;;; ;; ;;;;; ;;; j;;;;.








   Чага; байрамла!

«Чага; т;зи к;н узап»,
Чаг;ан ай;с айлана;;
«Jылан бажы сойылып»,
Jа;ы jылыс jа;ыра;.

Jер-Алтайыс тымыйла,
Jа;ы j;р;м алынат;
;тк;н jылды ;йдее;ле,
;з;;мдик;е ууламjыйт.

Jа;ырар jыл бисти;
Ал-санаасты jа;рыткай,
Jайаан берген ;л;;сти;
Агын-чегин кичеегей!

























***
Чагаа-Байрам к;ниле
Актуу-к;;нне; уткууйдым,
Чаагылышкан ырыс  та,
Су-кадык та к;;нзейдим.
Jа;ырар jыл j;р;мде
Амадуулар б;д;ргей,
J;рек с;;нер с;;мjиде
Аалкы-боойыс с;;ндиргей.
Jедимдерис коожылып,
Керектерис о;доолзын.
J;р;м-салым jараанып,
К;л;мjиилер jаайылзын.
Чагаа- Байрам к;нинде
С;;нип-к;;к;п jыргаактар,
                Чедиргенделген с;;жисте
                Соло;ылар jураактар.




























***
Jа;ы jылда, jерлештер,
Ал-санаабыс jаарызын;
Алтын-сыныс jе;илзин,
Алтайыбыс ;;ж;ксин !
Jа;ырар jыл бистерди;
Ал-санаасты jаарыткай,
Jайаан берген ;л;;сти;
Агын-чегин кичеегей!
Чагаа- Байрам к;нинде
Кудайыска м;рг;;ктер,
Чаагылышкан ырыста
К;;н-санаасты аарлактар!

































Чагаалык уткуулым

Чагаа-Байрам к;нилэ
Актуу-к;;ннэ; уткууйдым,
Чаагылышкан ырыс  та,
Су-кадык та к;;нзэйдим.

Jа;ырар jыл j;р;;мдэ
Амадуулар б;д;ргэй,
J;рэк с;;нэр с;;мjидэ
Аалкы-бойыс с;;ндиргэй.

Jэдимдэрис коожылып,
Кэрэктерис о;доолзын.
J;р;;м-саалым jараанып,
К;л;мjиилэр jаайылзын.






















Чагаала!

Чагаа-Байрам jаан-jашка
Амадуулар экелет,
Чындык jаайган jааркынла
Алкыш-быйан jандырат.

Jэр-Алтайыс тымыйла,
Jа;ы j;р;м алынат;
;тк;н jылды ;йдээйле,
;;з;мдиклэ ууламjыйт.

Jа;ырар jыл бистэрди;
Ал-санаасты jаарыткай,
Jайаан бэрген ;л;;сти;
Агын-чэгин кичээгей!



































Чагаа-Байрам

Чагаа-Байрам кэлзеле,
С;;нип-к;;к;п jыргаарым,
Чеедиргенделген с;;жимле
Соло;ылар jураарым.

Чагаа-Байрам к;;д;рип,
Алтай-Кудай мактаарым.
Чаакырт карда а;данып,
Аруутанып аларым.

Чагаа-Байрам к;нинде
Кудайымга м;рг;;рим,
Чаагылышкан ырыста
К;;н-санаамды аарларым.



















***
Чагаа-Байрам келзе ле,
Аруутанып ийерим.
Чеедиргенделген с;;жимле
Алтайымды курчаарым,

Сол;ылык телкемле
С;;нип-к;;к;п шургуурым,
Са;башкалык ;лгерле
С;;нчилерди ;леерим.

Чаагылышкан ырыста
Алтай-Кудай мактаарым,
Чагаа-Байрам алкаайла,
Албатымла jыргаарым.





























***

Чагаа- Байрам к;нинде
С;;нип-к;;к;п jыргаактар,
Чээдиргенделген с;;жисте
Соло;ылар jураактар!

Чанактарыс чыкырап,
Чагаан соогын к;;к;ткэй;
С;;мjилэрис суркурап,
Соок-Таадакты с;;ндиргэй!

Чагаа- Байрам к;ниндэ
Кудайыска м;рг;;ктэр,
Чаагылышкан ырыста
К;;н-санаасты аарлактар!
































Аай-Каарычак jаражай

Ак-jаарыкта Алтын-Ай
Jэр-Алтайды jаарыдат,
Аай-Каарычак jаражай
Jа;ы jылды уткуужат.

Соок-Таадакты колтыктап,
Сургалыска сэн кэлди;.
С;;нчибисти к;;jидип,
Сыйычактар ;лэди;.

Чибичэкти ээбирэ
Биjэ-кожо; куйуулат,
Чуркураашкан бистэрдэ
Б;г;н ырыс бадышбайт.

Jылдысталган тэлкээмис
Jа;ы jылга алтанды,
Jаркындалган j;р;;мис
Jакшылыкка шу;ууды!















Сакылгаанду Чагаала!

С;;гэн байрам Чагаага
Тагыл jазап аларыс.
Са;-шатыра jоноло,
Тепшилээрис ч;мдээрис.

Аластанып м;рг;;йлэ,
Jыргал-тойыс баштарыс;
Алкыштарда; айдала,
Jа;ы jылды уткуурыс.

Апааш карда а;данып,
Аруутанып ийэрис;
Ак-бороны чанактап,
Алтайысла учарыс.

Куйундалган бистэрде;
Кышты; соогы алаатыр,
Коштой тымык аралда;
Койоноктор сонуркаар.

Тэ;еридэ; алтын ай
Тэктээргэнд; аjыктаар,
Jылдыстар да чыдашпай,
Jилбииркэлэп имдэлээр.

Карычактар мызылтты
Кылбыктырат к;ст;рди,
Кара суучак шымыртты
К;з;;идий угулды :

«Jа;ы Jылла уткууйдым!
Бэк су-кадык к;;нзэйдим!
Jээдимдэрл; болыгар!
Бой-бойоорды с;;гилэр!

Кэлип jаткан байрамла,
Сакылгаанду Чагаала!
К;;нзэлгэнд; jыргалла,
С;;мjи бэрэр ырысла!»


Чагаачакла!

Чагаа Байрам к;ниндэ
Быркандарым алкаайдым,
Чаагылышкан ырыста
Быйанымды айдадым.

Чагаа- Байрам jаан-jашка
Амадуулар экэлэт,
Чындык jаайган jааркынла
Алкыш-быйан jандырат.

Jэр-Алтайыс тымыыйла,
Jа;ы j;р;м алынат;
;тк;н ;йди ;йдэйлэ,
;;з;мдиклэ ууламjыйт.

Jа;ы jылда, jэрлэштэр,
Ал-санаабыс jаарызын,
Алтын-сыныс jэ;илзин,
Алтайыбыс ;;ж;ксин !























Jа;ы jылды; тагылы

Jа;ы jылга учурлап,
Тагыл jазап умзаандым,
Са;га шатыра узанып,
Амырымды ундуудым.

Балдарымды алдырттып,
Jа;ы Jылла уткуурым,
К;;н-санаамды айдынып,
Бастыразын алкаарым !

Аластаалган айлымда
Биjэ-кожо; башталзын,
Айлу-к;нду Алтайда
Байрам-jыргал к;нд;ксин !



























***
;;;;;; ;;;;э; ;;;;ы;;;;,
Атыйланган соогыла;
;;;;; ;;;; ;;;;;;;;,
;а;;; jээ;э; ;;;;;;;.

Койоноктор истэри—
;;;а;;;;;;; ;;;;;;;;,
Каару суучак кимиирт;и—
Коойу-jылуу аралда.

Шы;ыыраган тымыыкта—
Чаг;ан айды; чаакыр;ты,
Шаа;ыраган ;ндээрдэ—
Чага;- ;айрам шаакпыр;ты !





























***

Ап-ак каарда Таптан-Уул
Коортык изин артырат,
Ажууларда кышкы jол
К;рт алдында jаажы;ат.

Чага;н айды; со;кт;ры
Jаактарымды чымчыылайт,
Чаакыраган табыжы
Jала;даарды тимиирэт.

Т;;эн jылдыс мызылт;ы
К;к-Айасты кээркедэт,
Т;ндэ айды; jаркыны
Кыырмак каарды чаалыдат.





































Чагаа-Байрам јастыра
Кочкор айга к;чкалды,
Чындылыыгыс караага
Кайкам јокто; алдырды.

Будда-Быркан ја;дыгын
Јаста этсес канайткай,
Бар Быркандар байрамын
Јээрибеектер, ой-байай.

Алтай-Кудай јыргаалын
;й-;;йинде ;тк;;рек,
Албаатыбыс санаазын
;йк;;ндирбэй ј;реелик! 

















 






;;;;;; j;;;;!

J;;;;; ;;а;; ;;;;;; j;;
;а;;;; ;е;;; ;;;;;;;,
J;;;;; j;;;—j;;;;;;;;,
;;;;; ;е;;;; ;;;;е;;;.

J;;;;;;;;;; ;;;;;;;
;;;;а; ;;;; ;;;; ;;,
J;;;;а;;;;;; j;;;;;;;--
;;;;—;;;;, ;;;;;; ;;.

;е;;; j;;;; j;;;;;;
;;;;;;;;;;; ;;;;;е;,
;;;;;; ;;;;;; ;;;;;ы;;
;е;;;;;;;;;; ;;;;;;;;!



















Ул;; j;;;;!

;;;;;- ;;;;;; ;;;;;;е
;;;;;;;;; ;;;;;;;;;;,
;;;;;;;;;;; ;;;;;;
;;;;-;;;;;;;; ;;;;;;;;;.

;;;; j;;;; ;;;;е;;;;
;;;;;;;;;;;; ;;;;е;;;,
;;;у ;; ;ээ; ;;;;;;;;
;;;;;;;; ;;;;;;;;.

;;;;; ;;;;;; ;;;;;;е
;;;;;;-;;;;;; j;;;а;;;;;,
;е;;;;;;;;;;;; ;;;;;;;е
;;;;;;;;; j;;;а;;;;!

















    











Бар jылла!

Jа;ы Jылла, балдарым,
Эш-барааным, jууктарым,
Jайыгым ла От-Энем,
Эне-адалык Т;р;лим!

;;;;;э;;;;;; ;;;;;;—
Эзен-амыр, су-кадык.
Сый эткемни; учуры:
Э; ле баалу—ол кээндик.

Акту к;;нне; айтканым
Ал-санаагар jа;рыткай,
Алка;ганду ;лгерим
Алтын-сынаар jе;илткей !


























Койон jыл


Т;;еен jылдыс мызылт;ы
К;к-;йааст;; ;;;;;е;,
Т;нде айды; jааркыны
Кырмаак карда; кайдыга;.

Ап-ак карда Таптан-Уул
Кортык изин артырат,
Ажууларда кышкы jол
К;рт алдында jаажы;ат.

Те;ериде; алтын ай
Тектеергенд; ааjыкта;;,
Jылдыстар да чыдашпай,
Jилбиркеелеп имдее;;;;.




























J;;;; j;;

;;;;;;;;;;у ;;;;;;;
;;;;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;;;-;;;;;; ;;;;;е;;
;;;о;;;;;; j;;;;;е;!

J;;;;;а;;;;; j;;;е;;;
;;; ;;а;;;; ;;;;;;;;;,
J;;;а;;;;;; ;;;;е;;;
;;;;;;;;;; ;;;ы;;;;!

;;;;;;;;;;; ;;;;;;;
;;;;е;;е;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;
;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;;!

































А; j;;

;; j;;;;;; j;;;;;;,
;;-;;;;;;;; j;;;;;;;;
;;;;;-;;;ы;; jе;;;;;,
;;;;-;;;; ;;;;;;;.

;;;;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;; jе;;; ;;;;;;;
;;-;;;;;;;; ;;а;;;;;;.

А;-;;;;;;;;е а;данып,
Аруутанып ийеектер;
Ак-борооны чанактап,
;;;;;;;;; ;;;ктар!




















;;;;; j;;ы; jа;;;;;;

;;;;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;-;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;;;;;; ;;;;;;:

«J;;ы j;;;; ;;;у;;;;;,
;;;; j;;о; ;;;;;;;,
J;;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;-;;;;;;;; j;;;;;;;!

;э;;; j;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;а;;;; ;;;;;;;!
;;;;;е;;;;;; j;;;;;;;,
;;;;j; ;е;;; ;;;;;;!»



























;;;;; j;;;;!

;;;;; j;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;;;;е,
;;-J;;;;;;; ;;;;е;;;;!

;;-;;;;е;;;, ;;;;;;;;,
;;-;;;;;;;, ;;;;;;
;;;;;а;;;—;;;;;;;;,
;;;;;;;;;—;;;;;;;;!

Jе;;;;;;;; ;;;;;;,
;;;;;;е;;; j;;а;;;;;
J;;;;-;;;;; ;е;;;;;;,
;;;;;j;;е; j;;;;;;;;!


























;; j;;ды уткуурыс

С;;ген байрам Чага;га
Таагыл jазап аларыс,
Са;-шатралар jоноло,
Тепшилерис ч;мдеерис.

;;-;;;;;;;; ;;;;;е;
;;-j;;;;;;; j;;;;;;;;,
;;;а;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;;.

Аластанып м;рг;йле,
Jыргал-тойыс баштаарыс;
Алкыштарда; айдала,
Jа;ы jылды утк;;рыс.




























;ээ;;; j;;;;; ;;;;;;;

;ээ;;;-;;;; айланып,
;е;;;;-;;;;;; jе;;;;;;.
;;;;-;;;;; j;;;а;;;;,
;;; ;;;;;;;; ;;;;;;;.

;;;;;-j;;;;; ;;;;;
;; j;;;;;; ;;;;;е;;,
;;;;;- ;;;;; ;;;;;;,
;йыл-јурттын к;ст;;ди...

;;;;;;ы;;;—;;;;;;;;;,
;;;;е;и;;;—;;;;;;;;;!
;;;;;-;;;;; ;;;;а;;;;;,
;;; ;; ;;;;;;, ;;; ;;;;;;!


























;;; j;;;а;;; ;;;;;;;


J;;; j;;;;, jе;;;;;;;,
;;- ;;;;;;;; j;;;;;;;,
;;;;;- ;;;;; jе;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;;;!

J;;;;;; j;; ;;;;е;;;;
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
J;;; ;; ;; ;ээ; ;;;;;;;;
;;;;;;;;; ;;;о;;;;;!

Jе;-;;;;;;;— ;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;,
J;раш j;;;р ;;;;;;;
;; ;;;;;;;;;—;;;;;;;;!





























;;; j;;;;; ;;;;;;;

;;;;;; ;;а;;; ;;;;;;;,
;;;у;;;;; ;;а;;;;
;;;;;-;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;;-;;;;; ;;;;;й;;.

;;;;;-;;;;;; ;;;;;;е
Jэ;;;;;;;;; ;;;;;е;;;,
;;;;;; ;;;; ;;;;; ;;
Jе;;;;;;;; ;;;;;;;.

Куйундалган бистерде;
Кышты; соогы ;;;;;;;;;,
К;;-;;;;;;; ;;;;;е;
;;; j;;;;;;;; j;;;;;;;;.
























Чага;н ай

Ап-ак каарда Таптан-Уул
Кортык изин артырат,
Ажууларда кышкы jол
К;рт алдында jаажы;ат.

Чага;н айды; со;кт;ры
Jаактарымды чымчылайт,
Чакырааган табыжы
Jала;дарды тимиирет.

Т;;ээн jылдыс мызылт;ы
К;к-Айаасты кээркедет,
Т;нде айды; jаркыны
Кыырмак карды чаалыдат.

;;;;;; ;;;;е; ;;;;;;;;,
Атыйланган соогыла;
;;;а; ;;;; ;;;;;;;;,
;;;; jе;;; ;;;;;;;.

Коойоноктор истери—
;;;;а;;;;;; ;;;д;рд;,
Каару суучак кимирт;и—
Коойу-jылуу аралда.

Шы;ыраган тымыкта—
Чаг;ан айды; чакыр;ты,
Ша;ыраган ;ндерде—
Чага;- ;айрам шакпыр;ты !













;;;;о; ;;

;;;;; ;;;;;; ;;;;о; ;;
;;; ;;;е;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;;;;;—j;;;;;;;;,
;;;;;;;е;;; ;;;;;;;;;.

J;;;;;;;; ;;;;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;;;
J;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;;а;;; ;;;;;;;;.

;;;;;;;;;;; ;;;;;;;
;;;;о; ;;;; ;;;е;;;,
;;;;-;е;;; ;;;;;;;
;;;;; ;;;;э; ;;;;;ле;!

























;;;;;; ;;

J;;;у ;;;;е ;ээ;;;;;,
;ээ;;;; ;;;;;; ;;;;;;.
J;;;; ;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;-;;;;;; ;;;;;е;;.

«J;; ;е;;;!»—;е; ;;;;;;;;;,
;;;;;;;;;;;;;, ;;;;;;;е;;
J;;;;;;;;;; ;;;;;;;;
J;;;;;;;е;;, j;;;;;;;.

J;;;;;а;; ;;; ;;;;;;;;
«J;; ;;;;;!»—;е; jэ;;;;;;,
J;;;; j;;;; ;;;;;;;
J;;;;;;е;;; j;;;;;;!
































;;;;;; ;;


;;;о j;;;;; ;;;;;;;;
;;;;; ;э;;; ;;;;;й;;;,
;;;; j;;;; ;;;;;;;
;; ;;;; ;; ;;;;ай;;;…

;;;;;;;;; ;;;;;;,
;;;;; ;;;;ы; jе;;;;;;
J;;;;;;;; ;;;а;;;,
J;; ;;;;;;;; ;;е;;;;…

;;;; j;;;;; ;;;;;;;
;;;;; ;э;;; ;;;;а;;;;,
;;;; j;;;; ;;;;;;;
;; ;;;; ;; ;;;;а;;;;:

;;;;;;;;;;;-;;;;;;;;
;;;;;;;;; ;ээ;;;;;;;,
;;;;;; ;е;;;—;э;;;;;;;,
;;-;;;;;;;; ;е;;;;;;;!




















;;;; ;;

Jе;-;;;;;;; j;;;;;;,
J;;;;; ;е;;; j;а;;;;;;;;
J;;;у-;э;;;; j;;;ы;;;,
J;; ;;;;;;;;, ;е;;;;;;.

;;;; ;;;;е ;е;;;;;;,
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;;.
;;;;;; ;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;.

J;;;; j;;;;; ;е;;;;;;
J;;;;; j;;;;; ;;;;;;;,
J;;;;;; j;; j;;;;;;
Jе;;;;;;;;; ;;;;;;;;;!


























J;;;;; ;;;; ;;;;;;

J;; ;;;;;;; j;;;; ;;
J;;;; ;е;;; j;;;;;;;.
J;;;у ;;;;е;, ;;;;;;;;,
Jа; ;;;;;;;; j;а;;;;;;.

J;;;; ;;;;;; ;;;;;;
;;;j;-;;;;е ;;;;;;;;,
J;;;; ;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;е;;;;;; ;;;;;;;;.

;;;-j;;;;;;; ;;;;е;;;
;э;;;;;;;;—;;;;е;;;,
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;
;э;;;;;;;;—j;;;;;;;!




























Куран ай

Мээчин jылдыс эбирип,
Соок тыныжын экелди.
Мызылт кыруу кажайып,
Сары ;;д;р jайылтты.

Тымык-айас куран ай
К;с кэлгенин кэрелейт,
Тэ;ериде алтын ай
Кызыл-к;рэ; ч;кто;нот.

Алтын-сары арчуулла
Ак таскылдар тартынат,
Ак-к;ж;;г; туманла
Агын суулар оронот.

Санаам сэргилт, куран ай,
К;;р;м;лд; с;ст;рл; !
Сыным jэ;илт, сананбай,
К;;к;мэлд; ;лгэрле !

Пушкин с;;ген к;стэрди
Мээчин jылдыс ;;;;;;;;,
Ол айтпаган с;ст;рди
Мэге сый;; ;э;;;;;;; !
















;;;;; ;;

;;;;;-;;;; ;е;;;;;;—
;;;;;-;;;;; ;э;;;;;;,
;;-;;;;;; ;;;;;;;;—
;;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;.

;;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;;;;;;; ;ы;;;;;;,
;;;-;;;а;;;; ;;;;;;;
;;;;;;;;;; ;;;е;;;;.

J;;;;-;а;; j;;;;;;;
Jе;;; ;;;;; j;;;;;;;;;,
Jе;;;-j;;;;; ;;;;;;;;;
J;;; ;;;;; ;;;;е;;;;;.

...;;-;;;;;;;;; ;;;;;;;—
;ы;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;е—
;;;;; ;;;;;;; ;;;;;;!





















;;;;;;е; ;;

;;;;;-;;;; ;;;;;;;;
;;;;;;;;; ;е;;;;;;,
;; ;;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;-;;;;; ;;;;;;;.

;;;-;;;;е;;;; ;;; ;;;
;;;;-;;;;;; ;;;;;;;е;;,
;;;;;;;;; ;;;;е;;
;;-;у;;;;;;; ;;;;;е;.

;;;;; ;;;;;;, ;;;;;;;!
;;;;; ;;;;;;, ;;;;;;;!
;;;, ;;; ;;;;;;, J;;;;;;;!
;;; ;; ;;;;;;, ;;; ;;;;;;!





















;;;;;;;е; ;;

;;;е; ;;;;;; ;;; ;;
;;; ;е;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;; ;;;; ;е;;;;;;
;;;;а;;;;;; ;;;;;;;;;.

;;;j;;;;;; ;;;;;;;
;;;;;;;;;; ;;;;;;е;;,
;;-;;;;;;;;; ;;;;;;е;
;;;;-;;;;; ;;;;;;;.

;;-;;;; ;;;;;; ;;;;;;;
;;;;;;;;;;; ;;;;а;;;,
;;;;; j;;; ;;;у;;;
;;а;;;;;;;; ;;;;;;;!




































;;;;; ;;;;; ;;

;;; ;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;; j;;;;; ;;;;;;;;;;.
;;;;;;;;;;—;;а;;;;,
;;;;е;;;;;; ;;;;;;;;;.

;;;б; ;;;;;; ;;;;;;;
J;;;; ;;;; j;;;;;;;,
;;;-;;а;;;;; ;;;;;;;
Jе;-;;;;;; ;;;j;;;;;.

;;-;;;; j;;;;;; ;;;;;;;
;;;ее;-;;;;;; ;;;;;;;,
;а;-;;;;;;;;; ;;;;;;
;;; j;;;;;;; ;ээ;;;;;;.





















J;;;; ;;

;;;;;;;; ;; ;;;;;,
J;;;; ;; j;а;;;;;;
;; ;;;;;;;; ;;;;;;;;,
J;;;; ;э;;;— j;;;;;;;;.

;;;;;; ;;;;;; ;;;; ;;
;;;;;;;;;, ;;;;;;;;;
J;;;;;;;;;; ;;;е;;;,
J;;ы; ;;;; ;;;;;;е;.

J;;;; ;;;;, jе;;;;;;;,
;;;; j;;;; ;;;е;;;...
J;;;;;а;;; ;;;;;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;ее;;!




















                Аргымак -Пегас

Алтай тилим

Амыргыдый ;нг;рин
Агын суулар сыйлаган,
Кизирэгэн катуузын
К;к;рттэрдэ; аалынган.

Ал-санааны айтырткан,
Алтай тилим энэмдий;
Билим-билик тааныткан,
Баайлык тилим адамдый.

Алкыш с;сти; ойгорын
Акаларым jартаган,
Jаа;ар кожо; jаражын
Jе;элэрим сыйлаган!

Эмчэк с;тлэ коожылып,
Кижи эткэн тилим бу;
Эрмэктээнип, куучындап,
Кожо;догон тилим бу.

Тилим к;;зин сананзам,
J;з;н куштар ;ниндий;
Тилдэнэлэ айдынзам,
Jээк jотконны; ыйындый.

Энэм айткан с;сти мэн
Эмди нээзин солыйтам,
Эт-j;рэктэ таазылын
Эп-jоксынып jээрийтэм ?

Ч;;р; болзо—ч;;р; лэ,
Чийнэ болзо—чийнэ лэ.
Айткан с;зим—аткан ок,
Айлан кэлэр jа;ы jок !

Jаа;ар к;;л; алкаантан
Карган энэм—эзимдэ,
Кожо;была айдынтан
Jаан энэм дэ санаамда.

Кайран Алтай jаажыдын
Бу тилимлэ ачадым,
Каруу- т;р;л улузын
Бу тилимлэ о;дойдым !







































Jэбрэн т;рк тилим


Бу ла тилим ойгорын
Э; лэ ты;дар сэслэгэн.
О, Пушкин дэ бар-jогын
Эпчилдэнип ши;дэгэн.

Т;р;л тилим кайда ла
Тазылдантыр—к;р;дим,
Т;мээн элдэр оныла
Т;р;;нзижэр—б;дэдим.

Кудайлыкты; бирлигин
Т;з;;лдирэр тилибис,
Килээмjикти; с;;мjизин
Т;з;;ндидэр аргабыс!

Кудай бэргэн тилилэ
О;дожорыс— б;дэдим,
Кол тудужып элдэрлэ
Аайлажарыс—сакыйдым!




























Кожо;- коомыт тилибис

Jымжак-jардак с;ст;рис
Jылыйтууда ч;;калган,
Jа;ылгаалык  ;нг;рис
Jоголтууга к;чкалган.

Коому урган эрмэгис
Базынчыкта тункалган,
Кожо;-коомыт куучыныс
Кату-карпак болкалган.

Кыскала;ды ;тк;нис
Кайра кэлбэс--j;ркалган,
Кожо;-коомыт j;р;;мис
Кайран бискэ jэткэлгэн!



























Коому (музыка)

Кожо;-коомут дэгээндэ
Ундылган с;с сээзилэт,
Коому дэгэн бу с;ст;
Улуу учур билдирэт.

Комус дэзэ коомуна;
Тазылданган—т;;г;н jок,
К;;лэр тэлкэм jэрини; —
Т;з;;мд;;зи. С;с т; jок !































Б а й л ы г ы м

Бар байлыкты; баалузы—
Энэ-Алтайым, балдарым.
Эр-боойымга каруузы—
Алтай тилим, Т;р;лим.

J;с jарашты; jаражы:
J;г;р j;ргэн jэрлэрим,
Jаламалар jэлбиртти,
Jасты; jылу jа;мыры.

Бу энчини сыйлаган
Адам, энэм эзимдэ,
Ак-jаарыкка jайаган
Алтай-Кудай т;римдэ!

Быйан слергэ бойымна;,
Балдарымна;, баркамна; !
Алтай-Кудай—;рг;;лjик,
Алтай jэрим—м;;к;;лик!
















;лгэрлик

;лгэрликти; иргээзин
Канча кирэ тырмагам,
;ст;г;;шкэн улузын
Кирнэстээде; ширтээгэм.

;лгэрликти; тэлкэми
Качан мэни jууткай нэ,
;й туткадый тэпсэ;ди
Кыскаанбаста; бэргэй нэ?

Jонjолойдый с;ст;рим
Кырууларын кыйгай нэ,
Каадышкындый ;лгэрим
Jабар соогын ;тк;й нэ ?

Чындык мактап j;ргэним
Ч;мээркэгин jэ;гей нэ,
Jайым с;;гэн j;р;;мим
J;регинэ киргэй нэ ?

Кэрэктэрим, ал-санаам
Казыр-jоткон ийдээл;,
К;рмээлегэн с;ст;рим
К;рлэр jайраар агынду.

Jэткэн jэдим качан да
Токунаада артырбайт,
Jаман jаба басса да,
Турумкайым чыылабайт.

Амадаагамга jэталзам,
Ондо тынчу болбос по;
Алатанын алалзам,
Оно; туза болор бо ?








Бич;;лик-билиимдик

Тэмдээктэрдэ;—с;ст;;рлик,
С;ст;;рликтэ;—алкуулар;
Таануларда;—бич;;лэр,
Бич;;лэрдэ;—бичииктэр…

Койчы, малчы болордо—
Бу элбээ;дэ—бич;;чи.
Каажылгагыс јоголзо—
Билиимдигис—јэ;;;чи…

Билиимчилэр, биликтэр
Баштаарысты ј;;лткилэйт.
Болор-болбос эрмэктэр
Бойлоорысты аймаадат!


























Бич;;-ч;м;; эптэрим

Кожо; кэпт; ч;мдээжим—
;нг;р суулар к;;зинэ;,
Кемj;;лэнгэн jолдыгым—
;;рл; jылкы ма;ына;.

Узун эрмэк элгэйлэ,
Такылгаанын чачадым;
Уйгаштырып ийэлэ,
Т;п учурын кичээйдим.

Кажылгаакту с;ст;рди
Кыйыып-тээйип ;д;дим,
К;ксимдэги ш;;лтэмди
Кэспэй-чачпай бичийдим.

Кэзээм-каату эрмэкти
Jымжадарын к;;нзэйдим,
К;;д;й-куру ш;;лтэни
Jакаазыла ;д;;дим !






















К;к-Суу-Оозы аймакты;
;ч;нчи поэзиялык
фестивалине

К;к-Суу-Оозы Алтайга—
Кан-Оозындык эзэним,
Кайран Кадын-Баажына—
Кызуу-jалбыш уткуулым!

Jэр-Энэни; киндиги
Jэр ;ст;ндэ макталгай,
Jэрлэштэрди; алкыжы
J;с ;йээгэ улаалгай!

К;к;-М;;к; чактарга
К;к-Айасты jаарытсын,
К;к с;мэрлэр jаажына
К;;г;с оойын чаагылтсын!

Кан-Оозы j. 15.07 2012j.






















Поэзия байрамыс

Алкыш-алкуус та;дарла
Ак-бороозын ээртэнэзин,
Аргымаагыс минээлэ,
Ак-айаска атаанзын.

Ак куулардый булуттар
Адыбысла јаарышсын,
Ал-санааста алкыштар
Ак-јаарыкка шу;уузын.

Аргымагыс, аарыбай,
Алтайысты айланзын;
Аайладуубыс соолунбай,
Албаатысты оойлотсын!

Поэзиялык байрамыс,
Ч;мдээмэлд; кэрэк бол;
Поэттэрлик јыргаалыс,
Чындыылыкту мааны бол.

Jаркындаалган jылдыстый,
Jакшыылыкты мактаагын;
Эрјээнэдий, кээжиктий ,
Элди-јонды к;;р;ткин.

Бич;; с;зи; чаалызын,
Билгиирлиги; чоктоолзын;
Билимдиигис ;;ж;;ксин,
Бичиктэрис к;пт;;зин.

Б;д;;мjилэп ижээнэрис—
Ак-аруулыкка тайангын,
Бастырабыс j;м;;рис—
Ак-јаарыкты алкаагын.

Элдэристи jууктадып,
Кин-Алтайды омооркот;
Эткэнисти jылдырып,
К;;н-санаасты кожоо;дот!


Бисти; Алтайда элдэрди; поэзиялык «Аргымак»
дэп jуунты т;з;;р дэгэн санаала :


«Аргымак»- дэп jуунтыбыс,
;з;ристи кичээгин;
Акты-чэкти с;;йдибис,
;;ж;;гэрис к;;нзэгин.

Ч;мдэмэлд; бичик бол,
Бич;; с;зи; чаалызын;
Jаркындалган jылдыс бол,
Jакшылыкты мактаагын.

Б;д;;мjилэп ижэнэрис—
Ак-аруулыкка тайангын,
Бастырабыс j;м;;рис—
Айткан с;зис jарлаагын.

Элдэристи jууктадып,
Кин-Алтайды омооркот;
Эткэнисти jылдырып,
К;;н-санаасты кожоо;дот!






















;лэш ј;р

Јалаакай кол качан да
Т;рээ;игэ алдыртпас…
Ј;р;м кызыыл, саалым да—
Т;бэк  ого тыгынбас.

;лэшкэни—амтамду,
Элкэм-тэлкэм к;;нзэйли;
;;рзэшкэни—тузалу,
Элт;-ј;пт; ј;рээли.

Бэрээчини; ј;р;ми
Кэрс;;зилэ байыгай,
Баарлу-јокту айылы
Кудайыска јарагай!






























Элэс ма;ду jоорыгым

Он т;рт;дэ баштап ла
;лгэр ч;мдээп умзангам,
Оно; jуурук аабына
;ст;;ктирткэм, алдырткам.

Кала;ылык ;йл;рим
Сыр-кожо;до ;тл;г;н,
Кандый иштэ шокшоорым
Санаам мени; тийбэген.

Узаныш та, кэзектей,
Уур-к;чтэрин чэнээткэн.
Кол сууланыш, о, jайлай,
Кылыгымды каадырган.

Эмди к;р;п тургажым,
Jайым куштый учтурым;
Элэс j;р;м ма;тажын
Jэ;ип болбой арттырым.

Jэ, эмди дэ, jоорыгым
Сыныкпаган--к;нд;гэт,
Ма;-баажында эткэним
Мени ойто к;;к;дэт !













К;рээмел
(Кремль)

Ал-санааны к;рээлэй
К;рээмэлдэп алаактар,
Амадууларыс jакалай
Кыйрааларыс буулактар.

Тудуп алган эдимис
К;рээмэл дэп адаалгай,
Тургузылган ;рг;;бис
Кал ;йээсти оойлоткой.

Санаадагы тутканыс
К;р;н тургай тэкшилэй,
С;рл; учур салганыс
Канча ;йг; jаарыткай.

Каарыгышка киргэнгэ,
К;;г;с с;зис болушкай;
Ал-санаага т;шкэнгэ,
Арга-чыдал экэлгэй.

К;рээмелис ;йл;рл;
Кыйууларын элбээткэй,
Тил билишбэс калыкла
Тилмэш jокто; jарташкай !

Алтай-Кудай jа;ыбыс
Jээрибэстэ; сакып jат,
Алтай-ј;;р;к кабайыс
Jууктажуга кычыр jат !












Jа;арым

Кожо; баштап бэрейин,
J;м;ш ийзэ;, к;л;тк;м;
Jа;арымды jаайайын—
Коштон ийзэ;, jа;ылгам.

Коолой соккон салкындый,
Кожо;ыбыс jаайылгай;
Эркемелд; ээзиндий,
Эрке jаа;ар ч;;йилгэй.

Кожо кожо; аабыны
J;ректэрис оойлоткой,
Jаба jа;ар экпини
К;;н-санаасты с;;ндиргэй.

Кожо;дожып алаалзас,
Бисти кэмдэр шооткой нэ;
Jа;арлажып jан;;рз;с,
Jабар бисти баскай нэ ?


Jыргап j;рген бистэрди
Сонуркактар к;рг;й л;,
Jажыдышкан бойысты
С;;ш с;;чилэр с;;гей ле !

Кожо;ысты; с;ст;рин
Коолой-салкын апаргай,
Jа;арысты; с;рл;;зин
Jэрлештерис алалгай !










К;;р;м;л

К;ксимде к;йб;рейт
;лгэрлик к;;р;м;л,
Канымды кайнадат
Абызын ч;мдээмел.

Аргымак тибиртти
Аалыста; угулат,
Аалыптар кизиртти
Айааста торгулат.

;тк;н ;й ;рм;;зи
;ч;мик эзээлет,
;р; ;з;р к;;н к;;зи
;з;гим изиидэт !





























;ч канадым

Бу j;р;;мдэ jакшы деп
Айттыртканым ас болгон.
К;п сабаазын бастырттып,
Э;мектеерге кээлишкен.

Салым, байла, мынайып
Меге т;шкэн болбайсын;
Jэ ак ;йл;р jалтырап,
Эсте т;;эй артлаган.

О, чаалда, к;й;;ниш
Канча jолым к;йд;ргэн,
А j;зи jок садыныш
Канча каным ;рэген !

Кэмге б;дэр, билбейдим—
Айландыра карачкыл.
Кармай алзам—к;л;тк;м,
Jе оным да, мэндий, кул.

Ижээмjимди эртенге
Ычкынбазым качан да,
Б;д;мjиимди карага
Алдыртпазым, ;чс;м д; !

J;р;;м с;;жим бар эмей,
Jамандашты бассалбай;
Jаскы к;ндэр jалтэтпей,
Jабарлаш та к;йкалбай !











**


К;;к;м-к;;р;м поэзиям
Та;-алдында ойгосты,
Карайланган фантазиям
Тыш-амырым тууйлатты.

К;р;;-сез;; ырыымым
К;с jу;дыртпайт кэзикте,
Билим-билик тэлкемим
Баш jаттыртпайт т;ндэрде.

Баар а;ымдый шургуудып,
Тайга-таштап баргамдый;
М;рк;т болып кубулып,
Тэ;еерилеп учкамдый...
























J;ск; j;;;; j;;;;;;!

Јайа јаткан јала;дар
Јажыл јууркан јаабынды,
Ј;регимде ја;арлар
Јамаандыкты јунылтты.

J;;;; j;;;е; j;;;;;;,
J;;;;;;;;;; j;;;;;;е;;.
J;;; j;;;; j;;;;;;;;;,
J;;;;;;;; j;;а;;;;;;.

J;;;; j;;;;; jе;;;;;
J;;;а;;;;;; j;;;;;;;;,
Jе;;;;;;;;;; j;;;;;
J;;;;;;;;; j;;;;;;;.

J;;;;-j;;;; j;;;;;;;;,
J;;;;;;;;; j;;;;;;;;
Jе;;;;;;;;; jе;;;;;;;,
Jе;;;;;;; j;;;;;;;;.

J;;;;е; j;а;;;; j;;;;;;
J;;;;;-j;;;;; j;а;;;;;,
J;;; j;ст;; j;;;;;;
J;;;;;-J;;;;; j;;;;;;;.

J;;;;;;;;;; j;;;;;;:
Jе;;;;;;;;;; j;;;;;;,
Jе;;;;;;;; jе;;;;,
Jе;;;;;;;;;; j;;;ы;;;...

J;с jарашты; jаражы:
J;г;р j;рген jерлерим;
Jала;малар jелбир;ти;
Jасты; jылу jа;мыры.

J;;;;;;;;;;; j;;;;;—
J;;;;;;;;;; j;;;;;;
J;;;;-j;;;; j;;;;;;—
J;;е;;;;;; j;;;;;;.

J;;;; j;;;;; j;;;;;;
J;;;;;;;;;; j;;;;;;;;,
J;;;;;;;;; jее;;;;;
Jе;;;;;;; jее;;;;;;.

J;; j;;;;;; j;;;;е;;;
J;;;;;;;;; j;;;;;;;;,
J;;;;;;;;;; j;;;;;;
J;; j;;;;;;; j;;;;;;!











































К;;к;лдээгэн к;;ктэрлик

К;к;;ктиктэ к;м;лип,
Кууда;дылык, к;г;р;т;
Каамык куштар кожо;доп,
Куулгазынды куйулттат.

К;к-тамандар, к;нэттэй,
Кэмзингээнд; к;ргилэйт;
Кээ; кообылар, караантый,
Кайыллаган карарлайт.

Куйундылык койылып,
Келиндерди колтыктайт;
Кайран кандык кызарып,
Кообыларда кызыынат.




















Jайгы jа;ар jа;ылан!

Jииттэр jаайган jа;арын,
Jаабыр-jа;мыр jааратты;
Jылу jайды; jаражын,
Jалкын-јаалыр jаарытты.

Jакшылыкты; jакшызы:
Jэрлэштэрди; jыргаалы,
Jэ;элэрди; jэ;или,
Jэстэйлэрди; jылгыыры...

Jараш jайлуу jэрлэри
Jажаарышкан jаткылайт,
Jэрлэштэрди; jа;ары
Jажылдыкта jа;ырайт.

Jараш jиктэр jажарат,
Jаанагандар jиидиркэйт;
Jылу jыбар jабааттыйт,
Jаражайга jарамзыйт.

J;с jарашты; jаражы:
J;г;р j;ргэн jэрлэрим;
Jалаамалар jэлбиртти;
Jасты; jылу jа;мыры.

Jажын-jажыл jойгондор,
Jыштарыста jайканат;
Jэргээлэшкэн jэрлэштэр,
Jэрибистэ jыргаалайт.

Jамаандыкты; jаманы—
Jабарлашты; jыбары;
Jадын-j;р;;м jакшызы—
J;рэкс;;ни j;м;;ри.

Jараш j;р;;м jааркыны
Jаантайынга jаарыткай,
Jарабасты; jээлбизи
Jээрибистэ jээриткэй.

Jаш j;р;мд; jииттэрис
Jакшылыкка jаайылгай,
J;р;;мдикт; jоныбыс
J;с jылдаарга jажаагай.

Јэбрэн јарааш јэрлэрис
Јаантайын  јаарангай,
Ј;рг;;лэген јондорыс
Јилбииркэлэп ј;;рлэгэй.

Ј;р;м јолы јылдарла
Јаайымжыгып ја;арлан,
Јээдимдэрис јэ;;;лэ
Јэрлэштэрди јыргааткын!





































Кышкы к;;р;м куйуундал!

Кажаайган кыш кэлди,
К;пэткенче каарлады.
Кырлар каарла кумыынды,
Каалы; к;рттэр к;пт;;ди.

Койонооктор кызыынып,
Кайа к;рб;й качкылайт;
Кышкы к;ндэр кыскаарып,
К;ннэ; к;нгэ калааптыйт.

Кызычактар кыйгыда:
Качаалары— кызылда,
Кышкы каарда-кайкаалда
Каткычаактар— каткыда!



















Кышкы к;лд; кууларга

Кажааймалган кыш кэлип,
К;п;лдээдэ каарлады;
Кырлар каарла кумыынып,
Каалы; к;рткэ кэптээлди.

Кэнэтийин каай-алкуум
Кандый коркыш кайнады,
К;;к;м-к;;р;м кожо;ым
Кызыл каным кайнатты.

Койоноктор кызыынып,
Кайа к;рб;й качкылайт;
Кышкы к;ндэр кыскаарлап,
К;ннэ; к;нгэ калааптыйт.

Кызычактар--кыйгыда,
Качаалары--кызылда,
Кышкы каарда, кайкаалда--
Каткычаактар каткыда…

Куйуундылык кы;ырап,
Келиндерди колтыктайт;
Кайран к;;р;м карайлап,
Кышты; к;нин кирээлэйт…

Кээјинэттий к;;р;мим
Кунуугышка кийдирди,
Кышкы к;лд; кууларым
Кур-к;ксимди куйбуртты.

К;;к;;лдэшкэн к;;ктэргэ
Кайнап кэлди кунуугым,
К;ски к;м;ш к;ндэргэ
К;;ним к;чти, к;зээлим…

К;ктамандар, кандыктар
К;ст;римгэ к;р;нди;
К;к;;ктиктэ кушкаштар,
Кожо;-коому к;;ј;тти…

Кууда;дылык к;;гилэ
Куулгазынды куйулттат;
К;ктамандар к;нэттэ
Кандыктарда; кэмзинлэйт.

Каамык куштар кожо;до
К;;ркийлэрин к;;китлэйт,
К;г;;р;шкэн кырларда
К;г;;лт;рим кээрилэт.

Кэмзиингээнд; к;р;шлэ
К;н-чэчэктэр к;рг;лэйт,
К;;нзэмэлд; каайыла
Куйуун к;;зин курчуудат.

Куйуундылык коойылып,
Каайаларды кээмирэт;
Кэй-кээбизин кумуунып,
Кээлиндэрди кармаадайт…

Куулгазынду кээ; каайым
К;к-айаста кайылды,
Кажаайышкан кууларым
Кан-Алтайды кээркэтти.

15 02 15ј.-18ф.
***





















Бу да јылда тулаан ай
Ойто соолун ја;ырды.
Баштаалатан јаскы ;й
Ороойтыбай айланды.

Чыккан к;ним, Јылгаайак
Ээжигимнэ; кирлээзин;
Чэчэктэгэн койонок
Энэм-адам эзээтсин.

Байрамдарды алкуумна;
Алкаап-ч;;мдэп баштаарым,
Бала-барка аадына;
Алтай-Кудай мактаарым. 






























Аргымак

Алкыш-алкуум тулаанла
Ак-борозын ээртэди,
Аргымагын минэлэ,
Ак-айасты ээбирди.

Ак куулардый булуттар
Аргымакты алкаалайт,
Ал-санаамда алкыштар
Ак-јаарыкка шу;уулайт.

Аргымагым аарыбай,
Алтайымды айланза;;
Аайладуумды соолубай,
Албатымга јэтирзэ;!































Пегас

Поэзиялык баачымдап,
Тулаан айда јэт кэлди;
Пегас ады караайлап,
Токунаамды туйлаатты.

Каайым-алкуум тэкшиилэп,
Канатталып токтообойт;
Кээ;дик талаа ачыылып,
Кэй-кээбизин кыймыктайт.

Киштээлэгэн рифмалар,
Илбиизиндэр куйуултлайт;
К;г;зимдэ ийдээлэр
Ичкээрликкэ ј;тк;;лейт!




























Сулуу комуу

Сулуу комуу Алтайды
Сэдээркэдэ јаа;ыра,
Солоо;ылар јээримди
Сонууркаада будуукта.

Сын-;з;;кт;р јараажын
Сыйыын-ээјэ аалынзын,
С;мээрлэрди; оойгорын
Сэргээк јииттэр аллаазын.

Сууларысты; ;нг;;ри
Сэгээ, тилим, айлангай;
Су-алтайлаап айдары
Сунууп кэлзин, удабай!

19 06 15ј.





















Ак ;;д;рлик

Ак-ча;кырды; ;ст;не;
Ак ;;д;рлик т;г;лет,
Аппаагашты; jерине;
Ак-аруулык jаарыдат.

Айлу-К;нд; Алтайым
Ак-jаарыкта айланат,
Ак-;;д;рлик кожо;ым
Ак-айаста торгулат.

Аайланайын Jайааным,
Алкыш-быйан айдайын;
Алтай-Кудай мактаайын,
Айлым-jурттым алкаайын!

























Кара ;;д;рлик

Кара ;;д;р т;ндерле
Койылгылайт телкемде,
Кемге-кемге коноло,
Кайра jанат jерине.

К;йген ;;д; ;;д;рлик
К;м;р с;рлер jууралайт,
К;н к;зинде каралык
Кир-кинчелик темдектейт.

Кижиликке кара ;;
Кирерине; айаадан,
Каржуулыкта—му; jала;,
Кажызын ла ээлегин!























«Алтайды; Чолмоны»

Та;-Чолмондый газедис,
Т;рк с;злиги; чаалызын;
Б;д;мјиилэп ижэнэрис,
Бич;; ээби; јаа;ырткын.

Јаажытталтан чындыкты
Јалтанбаста; јарлаза;,
Јабаарлашты, т;;г;нди
Јаба базып коскоорзо;.

Бисти; с;;гэн газет бол,
Бич;; с;зи; чаагылткын;
Jаркындалган jылдыс бол,
Jакшылыкты мактаагын.

Б;д;мjиилэп ижэнэрис—
Акты, чэкти баалагын;
Бастырабыс j;м;;рис-
Айткан с;зис jарлаагын!






















«J;р;м jолы»

«J;р;м jолы»--газет б;к
Jаркындаалып jаарыткай,
Jа;жыгылган jаажытлык
Jабар jокто; jарлалгай.

J;рэк согуп турарда,
J;р;м баалап j;рээктэр;
Салым улал барарда,
Санааркабай иштээктэр.

Б;г;нг;зин болзынар,
Болоорзыныш jаайлазын.
Эртэнгигэ ижэнэр
Эрээт;;ж; jоголзын.

J;р;м jолы мыйры;дап,
Кызала;дар кыйыылзын;
Jакшы аадыс аадалып,
Кэректэрис jаранзын!























«Листок» газеткэ

Јэтир;;лик тэлкэмдэ
«Листок» газет тоомјыда,
Јаба баазыш јэриндэ
 «Листогыбыс» тартышта.

Т;;г;н с;зи; jок учун,
Тэкши газет болоды;;
Jылбы;дуужы; jок учун,
Jэрлэштэргэ jарайды;.

Jа;-jамыны; кэрегин
Ак-jаарыка jаайады;,
J;р;мисти; сурагын
Аайлап-баштап бэрэди;.

Jаба базар jабарды
Чындыгы;ла jэ;эди;,
Jаарыткышту ижи;ди
Чэбэр-эпт; эдэди;.

Алааканга т;;г;нди
Jаайа салза;-jакшызын,
Айдылбайтан соолумды
Jарлап ийзэ;-эпт;;зин.

Куру тилдэр копторын
Казыр с;зи; к;йд;рет,
Кара к;чтэр шилтизин
Кызу чоогы; таркаадат.

Чындык тэлкэм jэрилэ
Канаттары; учууртсын,
Ч;мээркэбэс маары;ла
Кычыраачы шу;уутсын !








Компьютер

Компьютерлэ узааныш
Канча ;йим куулданат,
Т;штэ, т;ндэ иштээниш
Та нэге дэ к;;к;;рл;йт.

Уйкууларда иштэнзем,
Јэдимдэрим арбындайт;
Уучтап-бааштап санаанзам,
Ј;р;м элбэк билдирэт.

Эмди ;йди; нэкээли
Амыр бэрбэй тоскуурат,
Эртэнгини эптээри
Ал- санаамды куйундайт.

























***

Эмди мэге компьютер
Э; јакшы болушчы.
Јуурук, коому, ;лгэрлер
Јазаарына колтыкчы.

Тизилишкэн солуумдар
Ч;рчеде; ле кэлгилейт,
Тил јэтирер аргалар
Чыгым јокто; к;пт;л;йт.

Мындый јакшы н;к;рг;
Быйанымды айдадым,
Мэге болыш эткенге
Баажырганду к;р;дим!































Акча-манат

Бар кинчэлик тазылы—
Акча-манат. Канайдар?
Башка чыгар таамыны
Ак-jаарыкта; тайактар!

Алтын-акча аабына;
Айрылактар, качалык!
Ачап-jутпа jэлбисти;
Ачынаазын jэ;ээлик!

Бу ла эд; кэлгэннэ;
Эзэн-амыр арттаган,
«Бар байлыкты; баарыны;
Ээзи—мэн!» дэп, ты;ыыган.

Ада-;б;к; ол учын
Айдып к;йг;н, jакыган:
«Кижи—алтын,
Акча—чаазын!»

Качан-бирдэ, т;;эй лэ,
Бу качаала; jоголор;
Базынтаны эп-j;пл;
Калыктарга айланар!



















***

Боолгонбосты; эдимин
Этпезим дэп кэм айдар?
Эткен кэрэк буруузын
Бойына кэм алынар?

Шылтактарга j;м;;нз;,
Шыра кайда баргай нэ?
Каралыкты актаза,
Кинчэк jогол калгай нэ?

Болор нэмэ болор ло—
Аарлык-бээрлик таабында,
Билим-билик, т;;эй лэ,
Ала сокпой т;биндэ!























Туйуктанбайлы

Элкэм-тэлкэм санааныш
Ээнзирэйлэ кызылды,
Эзириш лэ j;;лгэксиш
Элди-jонды ээлэнди.

Кижиликти; байлыгын
К;м; базыш ;;ж;;гэт,
Каралыкты актаарын
Куру тилдэр куйуултлайт.

Эмдиги лэ jакшыны
Эрээтибей к;;нзэйдис,
Эртэнгини, кэлэрди
Элтээртилэп ш;;бэйдис.

Туйуктуулу j;р;мгэ
Туйук санаа экэлэт,
Т;рээ;ини jоныска
Т;;г;нчилэр каамызат.

Бала-барка j;р;мин
Коорый алзас кайдарыс,
Базынышты; аабызын
К;м; тэпсээс—;з;рис!


















К;з;;

Тэп лэ тээгин отурыш
Мэгэ качан jараган,
Топ-токынаа сананыш
Мээмди качан ээлэнгэн ?

ДРСУ-ны к;зээтэп,
;лгэрлэрим ч;мдэйдим;
Тээмэй ;йди тискиндэп,
;;рэмjиккэ бэрбэйдим.

Ундыларга jэткэн с;с
Ишкэ шылтай таабылат,
Удурымга jылыйтуус
Иргээбискэ айланат.

Арбаачада; jууганым,
Албатыга арткалгай;
Алды-кийнин ш;;гэним,
Ак чаазынна; к;;р;нгэй.

Таабынтылу с;ст;рим
Тилибисти ;;ж;;ткэй,
Болгооштырып турганым
Б;д;;мjил; билдиргэй !

















Тэ;эри

Канча-канча тэ;эри
К;нлик бисти; Алтайда,
К;к-ча;кырлык т;птэри
К;с jэтбэсти; таабында.

Канча кэрэ учтары
Кажы уулу тартылган,
Кижиликти; билиги
Канча ;йг; с;з;;лгэн?

Кэмj;;ликтэр jаажыды
Качан ;чти ашкай нэ,
Кэлэр ;йл;р jаркыны
Кажыбыска jэткэй нэ?

Кэрээчилик аайлыкты;
Кэлэр ;йи—jаныста,
Кээндик к;;г;с оойлыкты;
К;;к;дэри—алдыыста!






















К;;-эзээл
(Кудагайларга)

Кудагайым куурмак jок,
кижи к;;ни к;ч болбой.
Кэлин балам кылык jок, кылыктанза нэ болгой?

С;с с;зибисти ;тк;рзээс, jакшы болбой, балдарай.
Санаанып ла j;рзээбис, j;р;мис тэ jараанбай.

Кылыктанза jакшы ба, эпти-j;пти нэ бузар;
К;;нзэшкени jаман ба, эрээтишпей j;рээктэр!

Кажыбыс та кылыкту, кылыктанбай j;рээли;
Кэмибис лэ табышту, кыла;даабай к;р;;ли!



























Санаанактар

Кайран-кару улустар,
Канча чактар шыразы
;; тарттылып jаазылды.
Кайра jанбай j;ргэндэр
Кэлбэйтэни jартталды.
;ск; j;р;м ачылды!

Тэле;ит дэп, туба дэп
Бой бойыста; ырайдыс;
Кудай jа;ын jэмирип,
Каралыкта ч;;;дис.
Религиялар, вералар
Олjоозына  кирэдис!

Т;рк т;р;л кан бистэрди
Бирлик биргэ кычырат,
Т;р;;ндикти; тазылы
Билижергэ jууктадат:
«Салым—сакытбас,
Конок—кондыртбас!»























«Куру тил—куу jаак»


Ак-jарыкты божоор дэп,
Кандый нэме тапты нэ;
Айды-к;нди ;ч;р дэп,
Кэмизи кайда; билди нэ?

Тээмей-куру сананыш
Буруулашты; койнында,
Туйук-кара болгоодыш—
Билинбэсти; коодында!

Алкы бойыс тэнегин
Мына; к;;р;п билгейнэс,
Алын-кийин аайларын
Мына; аары тапкайнэс?

Канча к;нге сандыруу
Кэрек лэ jок болкалды,
Карыкчыылду чочыду
Каралыкта арткалды!


















***

К;;г;с баайлык энчибис
Кожуларын к;;нзэктэр,
Кудайлыгыс, jа;дыгыс
Колтыгына кирээктэр!

Ал-санаабыс бириксэ,
Алтайыс та jаранар;
Албатыбыс о;дошсо,
Алын jолыс ачылар!

Бой-бойысты к;д;рзээс,
Баркаларыс оморкоор;
Бар-jогысты ;лэшсээс,
Бар байлыгыс аарбындар!

Jэр-Алтайыс ;;ж;ксин
Дэп,
Jадын-j;р;м jаранзын
Дэп!





















Туйуктанбайлы

Элкэм-тэлкэм санааныш
Ээнзирэйлэ кызылды,
Эзириш лэ j;;лгэксиш
Элди-jонды ээлэнди.

Кижиликти; байлыгын
К;м; базыш ;;ж;;гэт,
Каралыкты актаарын
Куру тилдэр куйуултлайт.

Эмдиги лэ jакшыны
Эрээтибей к;;нзэйдис,
Эртэнгини, кэлэрди
Элтээртилэп ш;;бэйдис.

Туйуктуулу j;р;мгэ
Туйук санаа экэлэт,
Т;рээ;ини jоныска
Т;;г;нчилэр каамызат.

Бала-барка j;р;мин
Коорый алзас кайдарыс,
Базынышты; аабызын
К;м; тэпсээс—;з;рис!


























Баазындырткам

«Инородец» дэп адаадып,
Базындырткам бир ;йд;;
«Нацмен—сэн!»-дэп айттырып,
Уугым-т;;зим ундуулган,
Бичик-билик јогоолгон.

«Т;;;ш», «чурка» чолоолор
К;ст;римди кызарткан,
«Тундук», «дурак» дэшкэндер
Кату-каару аллаган…

Кудай бэргэн јайыымды
Мэнэ; кэм дэ былаабас,
Каару алтай саалымды
Мэнзинэри таабылбас!

















Ойрот—Оойыр-От

Т;рк калыктар ортоодо
Аазый ;йд; оойроттор
Бир тужуунда јурттаган…
Ты;ый берген ;;з;мдэ,
Удурлаштар, ;шт;шт;р
Ооромдыгын јаайраткан.

Алдындый ла быскаала;
Ја;чыларда; башталган,
Кудай ја;ын былаашта;.
Албааты  ла ойтоодо;
Шыраалашка алдырткан,
Короодогон ;;л;мнэ;…

Т;;кибистэ учуурал
Бисти качан ;;рэдэр,
Аайын-оойын билдирттэр?
Болып турган чучыырал
Боойыста;ла, јэрлээштэр,
Билигэр!






















«Шаршэ ля фам!»


«Шаршэ ля фам!»- деп айдып,
J;р;мисти j;рэдис;
Шыралашты изээдип,
Jалыбысты аладыс.

Эр бойысты; jолысты
К;зибислэ талдайдыс,
Эш-бараанга jарашты
К;рб;ст;; л; табадыс.

О, Кайракан, j;рэкти;
С;зин лаптап укпайдыс;
Озолдыра санааны;
Суунугарын билбэйдис...

«Шаршэ ля фам!» да болзо,
Шыра;кайлан j;рэктэр;
С;;ш соккор болзо до,
Салымысты кичээктэр!






               













Эjэ-сыйын байрамы

Jылу к;нгэ мээрэтип,
Мээстэр к;н;; ачылат;
Jолдо суучак шоркырап,
Мыйры;-тэйри; биjэлэйт.

Ташты; тана чэчэги
Тулаан айда jаайылар,
Эjэ-сыйын байрамы
Элди-jонды с;;ндирэр.

Jараш jаскы чэчэктий,
К;л;;мjилэр jаайылгай;
Jасты; эркэ к;ниндий,
К;;н-санаалар чаалыгай.

Тэ;ис болгон с;;мjидэ
Таарыныштар каайылгай,
Энээзиштэ, jаажышта
Эркэ с;ст;р айдылгай.

Энэм с;;нтэн байрамда
Уткуулдарым ;лээрим,
Эjэ-сыйын jыргалда
Уучы jокто; с;;нэрим.

Jараш jаскы чэчэктий
Чэчэктэгэр, эjэлэр!
Jажын-jажыл м;шт;рдий
Чинээркэгер, сыйындар!

Эjэ-сыйын байрамга
Уучы jокто; с;;нэдим,
Эркэ-каару улуска
Уткуулдарым сыйлайдым!







Сэгис мартты; байрамыла!

Jасты; тана чэчэги
Тулаан айда jаайылат,
Jэ;кэйэктэр байрамы
Тэкши-jараш башталат.

Энэлэрлик jыргалда
Уучы jокто; с;;нэдим,
Энэм с;;нтэн байрамда
Уткуулдарым ;лэйдим!

Jараш jаскы чэчэктий,
Чэчэктээзин j;р;мээр!
Jажын-jажыл м;шт;рдий,
Ч;мээркэзин саалымар!

Кэлиндэрлик jыргалла
Акту к;;ннэ; уткууйдым!
К;ксим кээ;ит алала,
Ак-јаарыкты алкаайдым!

Тэлээкэйдэ бу байрам
Энэликке учурлу,
Тын-к;г;стэ бу к;;р;м
Ээлэбэйтэн таамырлу!


















Кызычактар байрамыла!


Ташты; тана чэчэги
Тулаан айда jайылар,
Кызычактар байрамы
К;л;;мjилэ башталар.

Тэ;ис болгон с;;мjидэ
Таарыныштар каайылар,
Туш та jуук та ;;рэлэ
Туштажуулар ;;ж;;гэр.

Эjэ-сыйын jыргалга
Учы jокто; с;;нэдим!
Эркэ-каару улуска
Уткууклдарым ийэдим!






























8 мартла!

Jаскы тана чэчэктий,
Чэчектэгэр, эjэлэр!
Jараш-оошкы маралдый,
Ч;мээркэгэр, сыйындар!

Тэ;ис болгон с;;мjидэ
Таарыныжуу каайылгай,
Энээзиштэ, jаажышта
Эркэ с;ст;р айдылгай!

Койонок дэп чэчэктий,
К;л;;мjилэр jаайылгай;
К;к-тамандый, кандыктый,
К;;н-санаалар чаалыгай!

























Јылгаайакла!

Т;штэр, т;ндэр тэ;дээжип,
Јылкаайагыс јэткэлди.
Мээстэ маа;ыр к;;р;нип,
Тана чэчэк јаайылды.

Јас баштаалды. Јакшыызын!
Ончо нэмэ ойгонот…
Јаажылдыкты; јаражын
Ончолорыс уткуулайт.

Бу байрамга с;;нбэзэ,
Кандыйына с;;нэтэн?
Јылкаайакта с;;шбэзэ,
Кажы ;йд; с;;жэттэн?

Јылкаайакта, јэрлээштэр,
Аайылдажып ийээктэр;
Јылу с;ст;р, с;;нчилэр
Айдышкыылап јыргаактар! 





























Јылгаайакта

Оойно, оойно каллыгым,
Оо;дол кэлди ј;р;;мис;
Ойгон, јырга, албатым,
Ойто бистэ—байрамыс.

Јылкаайактар јылдарла
Јылыйыылып каллаган,
Ј;р;;мдикти; јолыла
Ј;;лгэкс;;лэр апарган...

Јылкаайакка с;;нэлэ,
Јыргап ийзэс кайтка нэ;
Јайаачысты; с;;жилэ
Јылын ийзэс таабыс нэ!

29 03 15


























Jылгаайак байрам

«Jыл кэлди!»- дэп кушкаштар
Чыйкылдажат с;;нгилэп,
Jаабынчыда; тамчылар
Jаарышкылайт, суркуурап.

Jылгаайак дэп байрамыс
«Jыл чыкты!»-дэп jэт кэлди,
Jажын-jараш Алтайыс
Jаранышта сээргилди.

Тал чэчеги—койонок
Jас кэлгэнин кэрэлэйт,
Тана-чэчэк, та баарчык
J;рэгимди с;;ндирэт.

















Ја;арым

Јараш коому* Алтайда
Седееркеде јаа;ыра,
Јылгаайагыс ээлимде
С;;нчиликт; чечекте.

Сын-;з;кт;р јараажын
Сыйын-эјэ аалынзын,
С;меелерди; оойгорын
Сергеек јииттер аллаазын.

Ј;рек согып тураарда,
Ј;р;м баалап ј;реектер.
Саалым улаал бараарда,
Санааркабай с;;жектер.

Б;г;нгизин болзынар,
Болоорзыныш јаайлазын.
Эртенгииге иженер,
Эрет;;ж; јогоолзын.

Ј;р;м јолы мыйры;дап,
Кызала;дар кыйыылзын.
Јакшы адыс адаалып,
Керектеерис јараанзын!

* Коому - музыка














Jэ;;;-К;нни; байрамы

Т;р;л учун Улуу Jууны;
Б;г;н сызы сэзиилэт,
Т;р;л учун Jэ;;;ни;
Баатырлыгы эзээлэт.

Кызыл Мааны бу к;ндэ
Рейхстаг ;ст;н кээркэткэн,
Ый-сыгытта, с;;ништэ
Албатылар jыргаган.

Фашисттерге баштааткан,
Германия jэ;дирткэн;
Тэлээкэйди баазынтан,
Умзаныш та jайраган.

Jэ;;;лэнтэн ийдээни
Т;р;л с;;ж; чаагылткан,
М;;к;;лэнгэн Jэ;;;ни
Бирлик санаа экэлгэн.






















***


Кайран Jэ;;; байрамын
Тэкши jоныс jууктаткан,
Карам jокто; каадыгын
Т;р;лискэ сыйлаган.

Карган-тижэ; ижинэ;
Jуучылдарыс тынданган,
Фронтко эткен боолушта;
Jэ;;; к;ни jууктаган.

Кыйаа баспас бу jолдо;
Канча ;йээ тайкылбас,
К;кайастык тымыыкты;
Кэм дэ тыыжын чочытпас !


























***
Кэзик jээрлэш айлына
К;;к;п-к;;р;п jанбаган,
Кызыл тынын Jайымга
Кысканарын тообогон.

Айланбаган jуучылдар
Ат-нэрээзи— ;рг;;лjик,
Туул артлаган кэлиндэр
Т;кк;н jажы эзээндик...

Амыр-энч; коорыйлык,
Эзэн- амыр к;;нзэйлик,
Алтай- Кудай— мактаайлык,
Ада- Т;р;л алкаайлык!































Владимир Харитонов—Иосиф Кобзон
Јэ;;; к;ни


Jэ;;; к;ни бистэргэ
Каамык баала jээдишкэн,
Бу ла к;нди к;р;рг;
Каажыбыс ла чырмайган.
Jэ;;; к;ни байрамды
Таары ыжы кэрэлэйт,
Ак-буурайган јуучылды
Тамчы-јаштар с;;ндирлэйт.
Jэ;;; К;ни!
Jэ;;; К;ни!
Jэ;;; К;ни!

Т;жи-т;ни Т;р;лис
К;с jу;баста; тартышкан,
Т;ни-т;жи уулдарыс
Канду jууда jуулашкан.
Jэ;;; к;ни байрамды
Таары ыжы кэрэлэйт,
Ак-буурайган јуучылды
Тамчы-јаштар с;;ндирлэйт.
Jэ;;; К;ни!
Jэ;;; К;ни!
Jэ;;; К;ни!

Jакшы ба, энэ, айландыс,
Jэ ончобыс јанбады...
Jарым jэрди ;ткэлдис,
Jэ;;;--бисти;, јыргайлы!
Jэ;;; к;ни байрамды
Таары ыжы кэрэлэйт,
Ак-буурайган јуучылды
Тамчы-јаштар с;;ндирлэйт.
Jэ;;; К;ни!
Jэ;;; К;ни!
Jэ;;; К;ни!

Агааларлык м;;к;;лер
(В.С. Высоцкийди; кожо;ы аайынча)

Бу јерлерде крэсттер јок.
Тул келиндер ыйлабайт.
Мында кандый чечек јок,
;рг;лјикке от ;чп;йт.

Канду јууда алдында
Бу јер ачу онтогон,
Эмди бисти; ;ст;;сте—
Кэрээс таштар уштаалган.

С;;к-м;;к;;лер текшиилик,
Ылгалааш мында к;р;нбейт.
Бастыразы—ат-нерелик,
А;ыылаажу сезилбейт.

М;;к; отто—к;й;ште
Смоленск, рейхстаг… Јуучылдык
Јалбыштанган ј;ректер…
Ышталышкан айылдар…

Бейин ыйлап эмес не,
Чыдуу бектееп келгилейт.
Крэсттер мында јок не…
Кем де оны некебейт.

Мында крэсттер јок—
Карайлааган кэрээсттер,
Мында тымык--;рг;лјик,
Амыраагар акаалар!












Кызыл э;ир, кылыштый,
Jалттырт эткен бийиктэй.
;л;м jэмзейт jаныстай.
Тартыш- эртэн. Боочылай
К;;м;лэт взвод булутта.

Куучындарды токтодор!
Ичкээри ле ;р;, ондозы-
К;р;нэр…
Бу бисти; туулар нэ,
Олор бискэ болужар!

Мына; озо нэмец уул
Бу с;мэрди jэ;ишкэн эди.
Тайкыларда--аргадалган.
Айса- болзо, эмди ол
Автомадын октоойды.

Куучындарды токтодор!
Ичкээри ле ;р;, ондозы-
К;р;нэр…
Бу бисти; туулар нэ,
Олор бискэ болужар!

Ойто ло сэн бу jэрде,
Азыйдый ла, jиит-омок.
«Та;- талайда» ол к;л;к
Келер соогуш к;;нзэлде.
Бот олорды jоголток!

Куучындарды токтодор!
Ичкээри ле ;р;, ондозы-
К;р;нэр…
Бу бисти; туулар нэ,
Олор бискэ болужар!

Сын баажына jыладыс,
Ол н;к;р jаратта...
Табарууны сакыыйдыс,
Jэ ;шт;;бис амырда,
Олор б;г;н каткыда.

Куучындарды токтодор!
Ичкээри лэ ;р;, ондозы-
К;р;нэр…
Бу бисти; туулар нэ,
Олор бискэ болужар!






































Байрамдарыбыс

Кызыл-Јымыртка (Пасха)

Кэрэ-Эс-Т;с бу к;нде
Тириилишти к;рг;скэн,
Кижииликкэ јаркынды
Ий-Суус такыып сыйлаган.

Јакшылыкты; байрамы—
Јамаандыкты јэ;гэни,
Ј;р;мдикти; учуры—
;л;;мдикти басканы.

Ак-аарулык бу байрам—
Алтай-Кудай кэрээзи,
Ак-санаалык ак јаайым—
Ак караны јэ;гэни.

Ак-јаарыгыс караны
Јэ;гэн к;ни чаалызын,
Ал-санаабыс јаарыгы
Ј;р;;мистэ мактаалзын!























Jажыл-Б;р байрам

Jажыл б;рди; байрамы
Jайла кожо jэткэлди,
К;;ктэр ;нг;р эдижи
Куш кожо;ын башкаарды.

Айландыра, к;;д;рэ,
Jээрлэштэрис с;;нгилэйт;
Аш-курзакта; jа;дайла,
Jалаамалар jаайылтлайт.

Jаайканышкан чэчэктэр
Бислэ кожо к;;к;лэйт,
Jээдинишкэн ;;рэлэр
Буурзанышта ч;;г;;лэйт.

Чарас сууны; аагыны
Кожо;ысты j;м;;ж;т,
Чала эркэ шымыртты
Куулгазынду угулат:

«Аар- б;ткэнни; к;нилэ,
Jаан байрамла уткууйдым;
Алтайысты алкаайла,
Jайаанысты мактаайдым!»

















Јай

Кызыл та;дак аадылды,
П;т;гэштэр эткилэйт;
Поэзиялык ойгонды,
К;;г;с каным кожо;дойт.

Куран кырда боогурат,
Талтар саста тартылдайт;
Т;ндэр там ла кыскаарлайт,
Кайран јайым к;нд;;гэт.

Эдил-к;;ктэр к;к;;ктэйт,
Аар-б;ткэним омооркойт;
Алтайлыгым алаатыйт,
Энэ-Алтай јиидиркэйт.

Кандый јакшы та; болды-
;лгэр-кожо; бичиилди,
;зээ тынду одордо
К;нлэ кожо  јэмзээнди.




























Мэргэн уулымла арчындаадыс

Арчын алар санаала
Сынга чыктым уулымла,
Аару-ачык к;;нислэ
Суунуп ј;рдис каскакла.

Јаажыл-ча;кыр тэлкээмдэ-
Јаажын јаажыл арчындар.
А;ду-кушту тууларда
Ак санаалар ачылдаар…

Јалаамалар јаайылттып,
Јэр-Алтайда; сураандыс;
Ј;рэгистэ; айдынып,
Јайаанысты мактаадыс.

Алтайысты алкаайла,
Арчынду бис јандыбыс;
Кудайыска м;рг;;йлэ,
Куйаактанып алдыбыс.

























Эл-Оойын

Быjыл ойто Эл-Оойын
Айлан кэлэр, jыргаалар.
Байрамдаган улузын
Алтайыбыс оойлодор.

Jэрлэштэрис jуулыжып,
К;;р;мjигин к;рг;зэр.
Jээдимилэ омооркоп,
Калыгыбыс jиидиркэр.

Т;ни-т;жи амырап,
К;;нзэшкилэп аларыс;
Jэ;гэндэрди мактаалап,
Колчабыжып с;;нэрис.

Jаанды-jашты оойноткон,
Эл-Ойынны; с;рл;;зин;
Jээрлэтэрди jыргааткан,
Энэ-Алтай jааражын !












Сары- Б;р байрам

Алтын к;сти; к;ниндэ
Алтайыска чыгарыс,
Ал- санаабыс к;;нилэ
Алтай-Кудай ч;;кт;рис.

J;з;;н ;;д; jалаама
Тагылыбыс кээркэдэр,
Jараш сары тэлкемлэ
Туруйнаалар кэткилээр.

Алтайысты к;;д;рип,
Алкыш- быйан айдарыс;
Ак-Jаарыкты к;нд;;лэп,
Алтайысты алкаарыс:

Эрээнибис чэчээлэ,
Амырыбыс курчуулар;
Эзээнибис бычыыйла,
Алтын- сыныс jэ;илттер!
















Байрамаарла
Ј;р;мистэ байрамны;
Э; јакшыызы – чыккан к;н;
Ј;з;;н с;;мји, с;;ништи;
Э; артыгы – бу ла к;н.

Энэ бэргэн байрамды
Э; јууктарла јыргаагын.
Јэткэн јээдим, јэ;;;ни,
Јастырышты, ј;;лишти
Ј;рексиирэп ;лээшкин.

Ада; аадын чэбээрлэп,
Ј;р;;ми;дэ кичээгин.
Айткан с;;зин эстээлттип,
Аайын-оойын элтээрттип,
Јаантайын кичээгин.

Солоо;ыны; ;;д;;ри
Ја;ыс б;г;н ;;;ж;гэт.
Саалым-коноок ;йл;;ри,
Санааркажуу, с;;н;ж;;
Ја;ыс б;г;н сээзилэт!




























Толоо jажаарла!

Слэрди чыккан к;нээрлэ,
Толоо jашла уткууйдым!
С;;ш одын чаагала,
Т;мээн алкыш айдадым.

К;;нзэгэмни; артыгы--
Бэктэ; лэ бэк су-кадык,
Сый эткэмни; учуры--
Э; лэ баалу ол--кээндик.

Jайаалталу саалымар
Jаажын-чакка чаалызын,
Jозок болып j;р;мээр
Jэр-Алтайда мактаалзын!


































Чыккан к;нээрлэ!

Слэрди алтын байрамла,
Толо jашла уткууйдым!
С;;ш одын чаагала,
Т;мээн алкыш айдадым:
Jайаан бэргэн саалымар
Jаажын-чакка чаалызын,
Jозок болып j;р;мээр
Jэр-Алтайда мактаалзын!

Алтан jаштык байрамла
Акту к;;ннэ; уткууйдым;
Алкыжымды айдала,
Амыр-энч; к;;нзэйдим.

К;;нзэгэмни; артыгы--
Алтын баалу су-кадык;
Сыйлагамны; учуры--
                Кызуу чоктый к;;нзэлик!

















Сэни чыккан к;ни;лэ,
Чыккан к;ни;лэ уткууйдым!
Су-каадыкта; к;;нзэйлэ,
Чэчэктээрим сыйлаайдым!

С;;ш оодын чаагала,
Каару сэни алкаайдым!
С;;мји, јээдим алды;ла
Кэчпээзинэ б;дээдим!

Чэчээктэгэн ј;р;;ми;
Чогы ;ч;п, о;боозын,
Јайаалталу саалымы;
Јаажын-чакка ;чп;;зин!

Чыккан к;ни;лэ сэни,
Чыккан к;ни;лэ!






























Чыккан к;нлэ уткууйдым!

Сэни чыккан к;ни;лэ,
Чыккан к;нлэ уткууйдым.
Су-каадыкта; к;;нзэйлэ,
Чийгэнимди сыйлаайдым.

С;;мјиликт; тэлкээмдэ
Кайкаалыкта јурттаагын,
Солоо;ылык ырыста
Каайып учкын, шу;уугын.

Јайаалталу саалымы;
Јаажын-чакка улаалзын.
Јозоок боолып ј;р;;ми;,
Јэр-Алтайда мактаалзын!

Аалын јолы; аачылзын,
Кийин јааны; коорылзын.
Алтайы;ла омооркон,
Кудайысла мактаангын!
















Ак чаазынга салганым,
Ал-санаа;га јарагай.
Алкуу кэпт; айтканым,
Алтын-сыны; јэ;илткэй.

Ј;р;;мдикт; к;;нзэлим
Ј;рэги;ди с;;ндиргэй,
Јакшыылыкту ;лгэрим
Јамаандыкты кыйыыткай.

К;к чаазында сыйымна;
К;;г;с оойы; куйуулгай,
К;;нзэлгэнд; с;;зимне;
К;;зи; ооды чаагылгай!





























Ј;рэк соогып тураарда,
Ј;р;;м баалап ј;рээктэр.
Саалым улаал бараарда,
Санааркабай с;;жэктэр.

Б;г;нгизин болзынар,
Болоорзыныш јаайлазын.
Эртэнгиигэ ижээнэр,
Эрэт;;ж; јогоолзын.

Ј;р;;м јоолы мыйры;даап,
Кызаала;дар кыйыылзын.
Јакшы аадыс адаалып,
Кэрэктээрис јараанзын!
Кайран-каару  улуска






























Кайран-каару  улуска




Кайран кэргил акамга

Алын jолым аруутап,
Кийин jаным курчуудар;
Ал-санаамды jаарыдып,
К;р;;мимди соолудар.

Алтын-сыным jэ;илди,
Кэрэктэрим о;доолды;
Ак санаалар к;пт;;ди,
Каралары астаады.

Алтан алты ;йээгэ
Ады-чуугар jаайылзын,
Айланышкан чактарга
Ат-нэрээгэр улаалзын!












Паслэй Самыкка

Кээндиликти; т;риндэ
;рг;;лjиккэ тайанган,
Каспа-Алтай jэриндэ
;лгэрликкэ jайаалган.

Jэр-Алтайды; уулыны;
Адын чэбэр алj;рэт,
Jэрлэштэрди; сызына;
Алаа;зыбай ;лээжэт.

Поэт j;гин уурзынбай,
Алып кэлди эмдигэ.
Поэзияна; ырабай,
Алкаан j;р; j;р;мдэ.

От-jалбышту сыгынны;
Ат-нэрээзин алыгар,
Ойгорлыкты; сыныны;
Ажууларын ажыгар!

Актуу к;;ннэ; айтканым
Ал-санаарды jаарыткай,
Алкааганду ;лгэрим
Алтын-сынаар jэ;илткэй!

Слэрди чыккан к;нээрлэ,
Jэтэн бэшлэ уткууйдым!
С;;ш одын чаагала,
J;з;;н алкуу айдадым.

К;;нзээгэмни; артыгы-
Сэдэ;д;;л; су-кадык,
Сый эткэмни; учуры-
Кээндик кэмд; к;;нзэлик.

Jайаалталу саалымар
Jажын-чакка чаалызын,
Jозоок болгоон j;р;;мэр
Jер-Алтайда мактаалзын!


Аjий Мурат
(Аджи Мурат)

Аjий Мурат т;;кини
Аайлаткыштап т;зээдет,
;тк;н ;йл;р тизиими
;ск;;рт;нэ; айланат.

Ара-Сай элдер  озоозы
Орыныгып jа;ырат,
Алтай-Кудай чындыгы
Олjоолыкта; айрылат.

Кыпчактарды; эрчими
Тэлекейде илээлет,
Канча улуу кэреги
Т;рт талага jаайылат.
Аjий Мурат аканы
Ак санаана; алкаайдым,
Аайын-баажын ачканын
Акту к;;нне; мактаайдым!

***
Jэти ондык jажыгар—
Jаажын-чакты; кэлтейи,
Аайладууган т;;кигэр—
Ал-санаалар с;;нэри.

Апааш-толо байрамар
Алтын-сынаар jэ;илтсин,
Агын-чэгин айтканар
Ак-jаарыкты алкаазын!

Ак-санаалу j;р;;мэр
Алтайыста улаалзын,
Албатылык билигээр
Ак-айаста чаалызын!




















Н.А.Шодоевкэ

Озоогозын  ойгоостор,
Эскизин Слер эзээттэр,
Jээзе т;з;п  салдыгар,
Jайаан jа;ын j;м;;д;р!

Быйан слэргэ, ;р;;к;н!
Эткээнигэр -- энчилик,
Бала-барка мэнзинзин!
Эбирткэнээр – к;р;;мjик!

Эм дэ узак j;р;;гэр,
Эм дэ к;пти эдигэр,
Эм дэ билик jаайыгар,
Элди-jонды ;;рэдэр!














Энэ-Ыйык-Камга

Кэпте; чыккан бичигэр
К;зим чогын чаагылтты,
Кэжик болгон с;ст;р;;р
К;;г;с каным кайнатты.

Айткан с;з;р алкышту,
Бичигэнер-быйанду.
Jарындуга тутыртпагар,
Jаактуга айтыртпагар!

Ундулганды эзээдип,
Ууламjылап салдыгар;
Jылыйганды j;;ндирип,
J;;ж; эдип бэрдигер.

Ак санаалар ойгонып,
Алтын сыным jэ;илди.
Алды-кийнин сананып,
Ач-амырым jылыйды.

Алдыгарды кэчпезим,
Адыгаарды байлаарым;
Алкыжаарды j;м;;рим,
Айткаанарды угарым.

Алын jанаар элбейип,
Аар-jолыгар к;нд;;ксин;
Кийинигеер бэктелип,
Кижиликке j;м;;тсин.

К;;к;мект; башчылар
Кемин ;тп;й j;рлээзин,
Jокту-jойу jалчылар
Jэ;ил-jайым тынлаазын.

Оору-jобол jонысты;
Алтын-сыны jэ;илзин,
Онтуу салган jэрлешти;
Ал-санаазы jаарызын.

Кайа к;рб;с кал ;йээни;
К;зи-баажын ачыгар,
К;кси куру jиитэрди;
Кызыл канын арчыгар.

К;ст;-т;;;ш эрлерди;
Кур-коргызын тарттыгар,
Кээлиндерди; кылыгын
К;;б;ктетбей тымыыдар.

Jэр-Энени; эл-jонын
Jа;ыс jолго чыгарар,
Jастыралу j;р;;мин
Jаарыткыштап бэригэр.

Кин-Алтайды; Ээзини;
Колтыкчыызы болыгар,
Канча-канча уктарды;
Кин-Камы дэп адаадар!
































Кийисчи Аай-Танага

Алкаап эткен кийизэр,
Албатыны с;;ндиргэй;
Эптеп эткен сыырмагар,
Элге-jонго jарагай!

Кээркемелдеп эткенер,
Канча чакка туркалгай;
Кулjа-чоло салганар,
К;;р;мjикке арткалгай!

Учурлаган алкуумна;,
К;;н-санаагар jаарыгай;
Уткууп-ч;мээп  бэргэмнэ;,
К;л;;мjигэр jаайылгай!
























Школчыларымга

;ск;;ргэнэр—;;ж;;к болзын,
Таскаатканар—баатыр болзын,
Чыдаатканар—чындык болзын,
;;рэткэнэр—;рг;;лjик болзын,
Оокутканар—оойгор болзын!

Ал-санаагар ачык болзын,
Алтын-сынаар jэ;ил болзын;
Айтканыгар—алкуу болзын,
Амадааганар—jэдим болзын!

Базынчакка бастыртбагар,
Тилд;лэрге айттыртбагар;
Кыйа-jабыс к;рдиртбэгэр,
Тээмэй-тээгин коркыбагар!

9авг14




















Јуурукчы Таракайга

Алаканча чаазында
Ал-санаагар јуурадар,
Айга-К;нгэ, Алтайга
Алкыыжарды сыйлаадар.

Оойлодуулу јууруктар
Тэлэкэйгэ таркаалайт,
Омок-сэдэ; с;р-кэбэр
Та кайда; да аајыктайт…

Эткээнигэр—ээлэбэзин,
Туткааныгар—чыт болзын;
Эр-саалымар бэк болзын,
Туйуктааныш—тутпаазын!




























***
Jа;ы билэ т;з;г;н,
Эки jиитти уткууйдым !
Jаан-jашты jыргаткан,
Энэ-аданы мактаайдым !

Кайы; б;ри элбирэп,
Jа;ы айыл кээркэлзин;
Кожо;-биjэ к;нд;гип,
Jэрлэштэрис ойнозын !

Алама-шикир а;данып,
Алкыш с;ст;р айдылзын;
Ага-карындаш к;;нзэжип,
Арыганча ойнозын !

Jажын-чакка уул-кэлин
Эпт;-j;пт; jурттагай,
Алкыш с;ст;р jалбыжын
Алып j;ргэй, ;ч;рбэй !

Jа;ы айыл т;з;;г;н,
Jиит уулга- jаан быйан;
Jаанды- jашты jыргаткан,
Jаандарына-- мак болзын !

Jурт т;з;;рг; j;псингэн,
Jаражайга--быйаныс;
Jэргээлэжип ойногон,
Jууктарына--уткуулыс !

Тогыс к;нгэ тойлооктор,
Т;нд;- т;шт; ойнооктор !










***
Алкыш с;зим айдайын,
Алышкандар угугар.
Бар к;;нимди сыйлаайын,
Бириккэндэр ты;дагар.

Озо ло баштап су-кадык,
Амыр-энч; к;;нзэйдим!
Билээгэрди с;рээн нак
Т;з;лзин дэп санайдым!

Эпт;-j;пт; jурттагар!
Бала-барка к;п болзын!
Эл алдына т;шпэгэр,
Эткэн ижээр макталзын!


























Той-jыргалла!

Кайы; б;ри элбирэп,
Jа;ы айыл кээркэлзин;
Кожо;-биjэ к;нд;;гип,
Jэрлэштэрис тойлозын!

Эпт;-j;пт; jурттагар!
Бала-барка к;п болзын!
Эл алдына т;шпэгэр,
Эткээнигэр макталзын!

Алама-шикир а;данып,
Алкыш с;ст;р айдылзын;
Ага-карындаш jуулыжып,
Аарыганча ойнозын!

Озо ло баштап су-кадык,
Амыр-энч; к;;нзэйдим!
Билээгэрди с;рээн нак
Т;з;лзин дэп санайдым!

Оно; к;;нзэп турганым-
С;;ш канатту jурттаары;
От-jалбышту алкыжым-
С;;мjи jаайып j;рээри!






















Сыйым

Алкаап эткэн эдимим
Албатыны с;;ндиргэй,
Эптэп эткэн бу ижим
Элгэ-jонго jарагай!

Кээркэмэлдэп эткэним,
Канча чакка туркалгай;
Кулjа-чоло салганым
К;;р;мjиккэ арткалгай!

Учурлаган сыйымна;
К;;н-санаагар jаарыгай,
Уткууп-ч;мээп  бэргэмнэ;
К;л;;мjигэр jаайылгай!























К;;нзэмэлим

К;;нзэгэмни; артыгы—
Эзэн-амыр, су- кадык.
Сый эткэмни; учуры:
Э; лэ баалу— ол кээндик.

Акту к;;ннэ; айтканым
Ал-санаагар jаарыткай,
Алкагаанду ;лгэрим
Алтын-сынаар jэ;илткэй !

;;рк;ж;лэр ундуулзын,
Эпт;-j;пт; jуртаактар !
;;н-б;к;;нд;р чаачылзын,
Эзэн-аамыр jадаактар !


























***

Алкууларым кычырала,
Ал-санаагар jаарыгай;
Алкыштарым айдала,
Алтын сынаар jэ;илгэй.

Аайладуумды аайлайла,
Амыр-энч; jурттагар;
Оойлодуумды о;дойло,
О;ду кэрэк эдигэр!

;;рк;ж;лэр ачуузы
Эпти-j;пти буспазын,
;;н-б;к;;нд;р jабары
Эжигэрдэ; кирбэзин!

Уткууп-ч;мээп  бэргэмнэ;
К;л;;мjигэр jаайылгай,
Учурлаган сыйымна;
К;;н-санаагар jаарыгай!

Акту к;;ннэ; айтканым
Ал-санаагар jаарыткай,
Алкааганду ;лгэрим
Алтын-сынаар jэ;илткэй!


















Алкаайдым

Алкууларым кычырып,
Ал-санаагар jаарыгай,
Алкыштарым айдынып,
Алтын сынаар jэ;илгэй.

Тын кыйгаадый ооругар
Тойбоодымда ч;;калгай,
Ты;ыскыыган шырагар
Т;ндик jэргэ j;ркалгай.

Онтоотырган jоболоор
Орчыла;да jоголгой,
Карыктырган санаалар,
Кайа к;рб;й, j;рлэгэй!

               

























Ака-ийин лэ эjэ-сыйын


Ак чаазынга салганым
Ал-санаарга jарагай,
Алкааганым, оойлодуум
Алтын-сынаар jэ;илткэй.

J;р;;мдикт; к;;нзэлим
J;рээгэрди с;;ндиргэй,
Jакшылыкту ;лгэрим
Jамандыкты кыйыыткай.

К;к чаазында сыйымна;
К;;г;с оойор куйуулгай,
К;;нзэлгэнд; с;зимнэ;
К;;з;р ооды чаагылгай!


























***

Ак чаазынга салганым
Ал-санаа;га jарагай,
Алкааганду ;лгэрим
Алтын-сыны; jе;илткэй.

J;р;мдикт; к;;нзэлим
J;рэги;ди с;;ндиргэй,
Jакшылыкту ч;мдээжим
Jамандыкты кыйыыткай.

К;к чаазында сыйымна;
К;;г;с оойы; куйуулгай,
К;;нзэлгэнд; с;зимнэ;
К;;зи; ооды чаагылгай!

Алын jолы; элбээзин,
Кийин jаны; курчаалзын;
Алтайы;ла оморкон,
Кудайысла мактаангын!


























А;чылыык алкуу

Кудай бэргэн ;л;;;лэ
Акту к;;нне; уткууйдым,
Чэчээни;гэ с;;нэлэ,
Алкыш-быйан айдаадым.

Тапкан-алган алуу;га
Ээкинчизи кожуулзын,
Алтайы;на; алгаа;га,
Ээчидээзи таабылзын!

Канјаалары; канду болзын,
Каптыыргалар ;ст; ј;рзин!
Кудайы;на; ;л;;л; боол,
Алтайы;на; аалым аал!






















Эзэним ийэдим

К;к-ча;кырлык ыраакта;
Эзэнимди ийэдим,
К;;ж;никбэс с;;жимни;
Экпининдэ учадым.

Аай-канатту санаамла
Амадуумды к;;ст;йдим,
Аргымактый к;;нимлэ
Ак с;мээрлэр ажаадым.

Эм-jа;ыла айтканым,
К;;ркий, сэгэ ээбэлэр.
Эрикчэлд; тынганым
К;ст;ри;гэ к;;р;нэр.

Айдып ийгэн с;ст;рим
Ак-айасты ;д;;р;р,
Бичий соккон ;лгэрим
Боочыларды аж;;р;р.

Jажыдымды ачийзэм,
Jамандадып алгайнэм;
Jажыргамды чыгаарзам,
Jабарлашта; к;йгэйнэм ?

Агын-чэгин айдыйзэм,
Аайлары; ба, каткырбай :
Угулбаанын угуссам,
Угары; ба, унчукпай ?

Чыдашпазым чыдаажып,
Отур калзам кайткай нэ;
Чаак чыгары айаадап,
Онтожымла ;тк;й нэ ?

Эки кижи билгэнин—
Jажыт эмэс дэжэтэн,
Эки кулак укканын—
Jаактар тудуп албайтан.

Узун тил—
Мойын буур,
J;г;р;ги—
;л;м куур !








































Эзен, наjым, jакшы ба !

Ачынбагын,н;к;рим !
Ч;л;; болбой качашты.
Сэге айдар с;ст;рим
Кэлер ;йл;р к;зээди.

Алын ;йл;р бар эмей,
Jолыгышта эреен jок.
Ачуурканыш ;ткалбай,
Jамандажуу нэ кэрек !

Эр бойлорыс ;йл;рл;
Там ыражып калтырыс.
Эпт; ;йл;р ;д;л;,
Тамакташка jэттирис…

Эзен ле j;р, н;к;рим !
Эзен j;рзе--тушташпай.
Эзен ле бол нак наjым,
Эзенде дэ jолукпай !























Энэ-Кэлэй Алтайым
Јакшылар ба, эл-јоным!


Јакшылар ба, эл-јоным!
Соолум- сообыр нэ ј;рэт?
Ј;рек с;;нер Алтайым,
Слэрге б;г;н кунук кэлт.

Јашта; ала н;к;рл;р
Уйаадашпай ј;рээр бэ;
Јурттым, Кэлэй, т;р;;нд;р,
Улутынбай тураар ба?

Ја;ы јылды; алдында
Эзэн ийип отурым,
Ј;р;м јакшы аадына
Э; јакшыны к;;нзэйдим!






























Мэн—бай

Ай алдында адамдый,
Ада-Т;р;л Алтайым;
К;н к;зиндэ энэмдий
Кайран Кэлэй Алтайым!

Айайым дэп кожо;ду
Кожо ;ск;н уулдарым,
Ойойым дэп jа;арлу
Кызыл-марал кыстарым!

Агын суузы ак с;ттий,
Арчын сынду Алтайым;
Ар-б;ткэни ч;рч;ктий
Ака-сыйын албатым!






















;;;;;;-Боочы
(;;;;-;;;;;; ;;;;;;;)

;;;;;;э;;э; ;;;;;;э;
;;;;; j;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;э;;.

;;;;-;ээ;; ;;;;;;;;
;;;;;;;;;;; ;;;;;э;;,
J;;-j;;;;;; j;;;э;;;;
J;;;;;;;;; јаайылт;;;;.

;;;;;;;;;; ;;;;-;;;
;;;;;;;;;;; ;;;;; ;;,
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;
;;;;;;;;;;; ;;;; ;;.

;;;;;-;;;;;, ;;; ;;;;;;!
;;;; j;;;; ;руутар,
;;;;; j;;;; ;;;;уулар.
;э;э;;;;э jэткэлдим!





































;э;э;

;;э ;;;;;; ;;;;; j;;;
;э;;э;-;;;;э; ;;;;;;;.
;;;э ;;;;;; ;;;;;;;;;,
;э;;; ;;;;; ;а;;;;;;.

;;;;;; ;;;;; j;;;;;;;
;э;;э; j;;;; ;;;;;;э;;,
;;;;э; jэ;;; ;;;;;;э;
;;;;; ;;;;; j;;;;;э;;.

;;;;; ;;;;;; j;;;;;;
;;;-;;;;;;;; j;;;;;;;,
;;;;;; jэ;;; ;;;;;;
;;;-;;;;;;;; ;;;;;;;;!















































;;э-Кэлэй Алтайым

Эки байлу тууларлу
Энэ-Кэлэй ;лтайым,
Эjэ-сыйын jа;арлу
Эки Кэлэй ;;р;лим!


Эки колым к;д;рип,
А;-jарыкка м;рг;;йдим;
Э;мэгимди ээ;илт;ип,
Алтайымды макта;йдым !

Бала-барка курчуузын
Т;нд;-т;шт; бычуугар;
Буруубыс бар болгожын,
Таштап к;йз;;р, канайдар !

Jэрлэштэрим айлында
От-очогы бэк турзын,
Jал-куйрукту малына
Jаман-jуудык jуубазын !

Кутус-шулмус jииттэрим
Ачу-ашт;; ашпазын;
Кутук-суузын сууларым
Ала-к;нч; соол;озын !


































;;; ;;;;;;; ;э;э;;;

Кызыл-Таш—энэ-туубыс
К;н-Энэни; алдында;
Сары-Кыр—туу-адабыс,
Санаа-к;;нис ;ст;ндэ.

Кийим-тудым кээлэйтэн,
Усчыл-кээчил албатым;
Кэлген кижи байыйтан,
К;с одындый Кэлэйим!

;э;;; j;;;;; ;э;э;;;—
;;; ;э;э; ;;;;;;;,
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;—
;;;;;э ;э ;;;;;;;;.

;;;;;;;;; j;;;э;;;
J;;;;;;;;;; j;;;;;;;,
;;;; ;;;э; jэ;;э;;;
J;;;;;;;;;; j;;;;;;;.

;;;;;;;;;;; ;э;;э;;;
;;;; ;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;; ;; ;;;;, ;;j;;;.

;;;;; ;; ;э; j;;;э;,
J;;э;;;;э—;э;э;;;.
;;;;;;;;;, ;;;;;;;;;—
J;;;;;;;;;;;, ;;;;;;;!































;э;э;;;

;;;;;-j;;;;; j;;;э; ;э,
;;;; ;;;;; ;;;;;;;;.
;;;;;-;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;;;;;.

;;;э; ;;;;;; ;;;;э;;,
;;;;;;э;э; ;;;;;;;;;
J;;;; ;;;к;;; ;;;;;;;
J;;;;;;;;;; ;;;;;;;;.

;;э-;э;э; ;;;;;;;—
;;;;; ;;;;;; ;;;;;;;,
;;;э;-;;;;;; jэ;э;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;;;.

;;;;; ;;;;; ;;;;;;;,
J;;;;; ;;;э;, к;;;;;;.
;;;;;;;;;; ;;;;;,
J;;;;; ;;;э;, ;э;э;;;!










































Наралка

Сары-оошкы та;дарды;
А;дыжыны; jаражын,
Сургулjындый к;ндэрди;
Аж;ыжыны; с;рл;;зин.

Jайлуум кызыл чэчэктэ
М;;;н ыжын ч;;й;л;тэт,
Jылдыстарым т;ндэрдэ
Мэгэ т;штэр т;;г;л;тэ;.

Jажын-jажыл м;шт;рим
Jайканыжат кээндиктэ.
Jайы-кыжы арчыным—
Jажыл-к;м;ш ;;диктэ.

Арчын таады к;кс;мди
Кээ;идэт лэ jэ;илт;эт,
Аржан-кутук ичкэмдэ
Каным кайнап с;;ндир;;эт.

Тоолун айым т;н;ктэ;
Т;мээн т;штэр т;;г;л;тэт,
Т;р;л турлуум эмэштэ;
Туйуктарды чэчкиилэйт.

Jажын-jажыл м;шт;рим
Jайканыжат кээндиктэ,
Jайлуу айлым—с;;гэним,
Jажыл торко ;ст;ндэ.































Э;э; !

Эртэ та;да j;рэксип,
«Эзэн»-дэйдим, Алтайым !
Эбирэдэ j;г;рип,
Эзээнимэ с;;нэдим.

Эзэн слэрге, От-Энэм,
Э;лбип-jа;лбып туругар !
Эзэн, каару айылым,
Э; лэ артык н;к;рл;р !

Эзэн,эзэн, К;н-Энэм !
Эзэн,эзэн, тэ;эрим !
Эзэн,эзэн, тууларым !
Эзэн,эзэн,сууларым !

Эки jанда тааныштар,
Эзэн,эзэн, эзэндэр !
Э; лэ jуук т;р;;нд;р,
Э;;;-j;;;; ;;;;;э;;э;!

Эзэндэшлэ бу к;нди,
Эрмэктэшлэ башт;;ктар.
Э; лэ jакшы с;;т;рди
Эркэлэжип айда;ктар.

Эзэн j;рэр, энэйим !
Эзэн болор, адайым !
Эзэн сэгэ, Т;р;лим,
Эзэн,эзэн, эзэним !!!































***

;л;; и;кэ к;нлэ тэ;,
Ойгонтоныс jаш тушта.
Т;н кирзэ лэ jала;на;,
Айлаантаныс ;;;;;;;.

Jайды; кыска т;ндэри
Jаш бойыска jэтпэтэн,
К;г;;нд;рл; т;штэри
Кандый т;ргэн ;;л;йт;н...

Колхоз ижин к;;;;;;;
Эткэн туштар ундулбайт,
Эбирбэйтен ;йл;рг;
Кызыл та;дар к;нуклайт !















































;;;;;;;;; ;;;;;;;;

;;;;;;;;; ;э;э;;
;;-;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;;;
Озоогыда баай-ч;;мд;.

;;э;э;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;;-;;;ээ ;;;ээ;;э;;
;;;; ;;;;; ;;;;;;;;,
;;;; ;;;; ;;;;;э;;э;...

;;;; ;;;;, ;;;;;;;,
;э; ;;;;;; ;;;;;;;э;;;
;;;;;эген j;;;;;;;
;;;; jэ;лэ; унутпайт?

;;;;;;;;з; j;;;;;;
J;;;;;;а;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;-j;;;; j;;;;;;;
J;;;;;;;;;;—;;;;;;!









































J;;;;;;;;

;э;;э ;э ;э j;;;;;;;,
;э ;э jэ;;э; ;;;;;;;;;.
;;; ;;;;;;;, ;; ;э ;э…
;;;;;; ;а;;;;;;;, ;; ;э; ;э
;э;;э; ;; ;э ;;;;;;,
;;;;;; ;;;;—;;;у;;;; !

;э;;э ;э cэ; j;;; ;;;;;;
;;;;;;;; ;э, j; ;;;;;
;;;;;;;;;. ;;;;;;;;?
;;;;; ;э;э ;;;;;э;?
;;;; ;;;;;;, ;, ;;;;;,
;;;;; ;э;; ;;;;;; !

;;;; ;; ;;; ;э;ээ;тэ
;э;;; ;;;;; ;;;;;э.
;;;;;-;;;;; ;;;; ;э…
J;;;;;;быс билгэй лэ…








































;;;

;;;;; ;;;;; ;;;;;;э—
;;;э; ;э;э; ;э;;ээ;;.
;;;;;  ;;у;;; ;э;;;;э.
;э;э ;;;;; ;;а;;;?

;э ;э ;;;;;, ;;;;;;;;?
;;;;;-;;;;; ;;;;;; ;;.
;;;э; ;э;;; ;;;;;;;—
;;;;;, ;;;;; ;;;;э;;э!

;;;;;;;; ;э;ээ;;,
;;; ;;;;; ;;;;;;;;?
;;;э;;;;;; ;;;э;;,
;;;;; ;э;;э jэ;;;э;?

;;;;; ;;;;; ;;;;;;э—
;;;;; ;э;э ;;;;;; ;;!
;;;;; ;;;;; ;;;ди ;э
;;д;;рилтпэ бодооп ло!

06.02.12j.









































Ы;;;;;;

;;;;; ;;;;;;; ;;;;; ;;;—
;;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;; ;;;;э; jэ;;;;;;
;;;;;-;;;;э ;;;;;;.

;;;;;; ;э;э ;;;;;; ;;—
;;;;; ;;;э; ;;;;;;;.
;;;;;; ;;;;э; ;;;э;;э
;;;;;;;;;; ;;;;;;.

;;;;;;;;; j;;;;;;;;,
;;;;;, ;;;; ;;;;;;;;.
;э;э; ;;;;; j;;;;;;;
;;;;;;;;э ;э;э;;;.

Jэ;;;;;;;; ;;;;;;;—
;; ;;;;;;;; ;;;;;;;;;;;
Jэ; j;;;;; ;; ;;;;;;;;,
;;-;;;;;;; ;;;;;;;;!








































;;;;;;;;;;

;; ;; ;;;;;;, ;;-;;;;;;
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;.
;;;;; ;;;;—;;;; ;;;,
;;;;;; ;;;; jэ;;;;;;.

;;;;;;;; ;; j;;;;;;;,
Айыл-јуртту јаткылайт.
Баркалар да чыдайла,
Аары-бээри учурлайт.

;;;;;; ;;зам—;;;;;;;;
;;;;; ;;;;; ;;э;э;,
;;;;;;;;;; j;;;;;;;
;;;;;;;;лып ;;;;;;;.

***
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;-j;;;;;; ;э;;э;;;;
;; j;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;; ;;;;; ;;;;;;;; !








































Чыккан к;ним

Бу бэжинчи бар jылым
Ээбир кэлди сыр-ма;ла,
База такып бу к;ним
Ээкчэл кэлди учышла.

Апаайышкан кааргандар
Эпт; с;зи эзимдэ,
Айткан мэгэ алкыштар
Эмдигэ лэ санаа;да.

Адам-энэм айтканын
Б;д;рбэйтэн аргам jок,
Алтай-Кудай бэргэнин
Болсынбайтан табым jок.

Эл-т;р;г;н, jууктарым,
Кэлгэнээргэ с;;нэдим,
Эки jаакта; окшоойдым,
Кучактанып jыттайдым !

Каруузыжып, к;;нзэжип,
К;;чын-эрмэк баштаактар;
Аш-курсакта; а;заажып,
Алкыш-быйан айдаактар.

Jаскы jылу ээзиндий,
Jа;ар кожо; jаайылзын;
;кт;л кэлгэн куйундый,
Ойын-jыргал к;;jизин !






























***


;;;;;; ;;;;; ;э;;э;;э;,
;;;;-;;э; ;;;;;;;;.
;;-j;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;; ;;;;;;;э ;;;э;;;.

;;;;; ;;э;;э, J;;;;;;;!
;;;;; ;;э;;э, ;;;;;;;;;!
;;;;; ;;э;;э, ;;;;;;;!
;;;;; ;;э;;э, ;;;;;;;;;!

;;;;;; ;;;;; ;; ;;;;
J;;;;;;;;э ;а;;;;,
J;;;;;;;-j;а;;; ;;;;;;;;
;э; ;э;э; ;э ;;;;;!

;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;;,
;;-j;а;;;;;—;;;;;;;!
;;;;-;;;;; ;э;;;э;,
;;;; j;;;; ;;;;;;!









































;;;;;;;;;;;;


;;;; ;э;; ;;;а;;;;,
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;;.

;;;-;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;э;;.
;;а;ды, j;;ды ;;;ээ;э;,
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;.

;;;;;;;;; ;;;;;;;;
;э;;ээ; ;;;;; ;;;;; ;э!
;;;;-;;;;;; ;;;;;;;;;
;э;э;;;;;э; ;;;э; ;э?

19.05.12 j.










































J;;;;;;;

J;;э; ;;;;; ;;;;;;;,
J;;;;; ;;;;;; j;;ээ;;э;;
;;;;; ;;;; ;;;;;;;,
;;;;;;;;;;; ;;;ээ;;э;.

;;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;;;;;; j;;;;;;;;.
;;;э;;;;э ;;ээ;э;
;;ээ;;;;; j;;;;;;;.

J;;;; j;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;ы;;;;;
J;;;; ;а;;; ;;;;;;,
;э;э;;э;;; j;;;;;;;!

19.05.12 j.













































***

J;;;э; ;;;; ;;;;;;;;,
J;;;;; ;э;ээ; ;;;;;;;;;
;э;э;-j;;;; ;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;;;,

J;;;; j;;;;; j;;;;;
J;;э; ;;;; ;;;;;;;;;,
;э;э; j;;;;; ;;;;;;
;;;;;; ;э;;; ;;;;;;;;;;.

;;;;; ;;;;; j;;;;;;;
;;;;; ;;э;, ;;;;;;;;
;;;;; j;;;;, j;;;;;;;
;;;;; ;;;;;;, J;;;;;;;!















































***

;;;э бискэ ;э ;;;;?
;;;эзээбис ;э ;;;;;;?
;; ;; ;;;;; j;;;;;;;
;;;;;;; ;;;;; j;;;;;;;;.

;;;э; ;;;;ас j;; ;;;;;—
;;;;; ;;;ээс ;;;;;; ;э?
;;;ээ;;;;—j;;;;;;,
;;;;ндаагыс ;;;;; ;э?

;э;;э ;;;; ;;э;;;
;э; кэмгэ дэ j;;;;;;;;,
;;;j;;-;;;ээ ;;;э;;;
;э;э;;э ;э ;;;;;;;;;.

;;;; a;;a—j;;;;;;;,
;;;;;;э;;э ;э;;э;;;с;
;;;;;-;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;э-;;;; ;;;;;;с.

J;;; ;;;; ;;а;;;;;;,
;;;;; j;;э; ;;;; ;э;гин!
J;;; ;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;; j;;э; ;;;;; ;;;гын!

J;;;;-j;;;; ;э;;э;;;,
;;;;; ;;;э; ;; ;;э;!
Jэ;;;-;;;;; ;;;;;;
;;;;;;;; ;; ;; ;э;;э;!






























***

Тэм;ээ;э;;; ;;;;;;;;
J;р;мдэлттип jа;;;;;;;,
Та;дакталган та;дарды
Jа;;;;;;;; ;;;;;;;;;.

Тэ;;;;;э;;; этсэбис,
Кэрэктэрис к;нд;;гэр.
;э;;ээ;э;;; тутканыс,
Канча чакка арткалар.

Эпти-j;пти jэрлэштэр
Эпjоксынбай к;;нзэктэр,
Бой-бойысты j;м;;кт;р,
Буурзанышта ч;;;;кт;р!














































***
;;;;;; ;;;;.;;;;;;;;;.
;; ;;;;;;;;,;; ;;;;;;...
;;;;э; ;тл;йт, э;ирлэр…
;;;;;;э;;э; ;;;;;;;;.

;;;э;;;;; ;;;;;;;,
;э;;э б;г;н ;;;;а;рым?
;;;э-;;о;;; ;;;;;а;;;,
;;;;у;;;;; ;;;;;;;;...

;;;;;;;;;; j;;;;;;;,
;;;;, ;;;;; ;э;э;;;;
;;;;; ;;;;;м ;ээ;;;;;;,
;;;;;;; ;э; ;;;;;;;...















































***

Бой-боойысты о;доштон
;йл;р качан кэлгэй нэ,
Кижи адын адаантан
J;р;м кэмге jэткэй нэ ?

Шуну батыр кэлэрин,
Айса, сакып карыырыс;
Айса j;р;м jа;ажын
Киноно; ло к;р;рис ?

Кыймык j;кт;; отурзас,
Кем бистэргэ болужар;
Амырысты ла кичээзэс—
Алын jолыс тапчыркаар !

Кижиликти; салымы
Кажыбыста; ла камаанду,
Каралыкт; jэ;э;;—
Кэмибистэ; лэ ;;;а;;;!









































***
;тк;н ;йд; j;ргэним
Калас ;;;; ;;;;;;;;,
Кызала;дар ашканым
;р;;лик;; ;;;;;;;;.

Jаштар сыгар jабарлаш
Канча чыдуум чэнээгэн,
Jара согор jамандаш
Кылыгымды каадырган...

Бала-баркам к;зинэ
Чикэ к;р;п j;рэрим.
Буруу болзо—;;;;; ;;
Чэнээлтэзин аларым.

;тк;нимгэ тайанып,
Эм дэ к;пти эдэрим!
;кт;;мимгэ тайанып,
Эдэр ишти jэ;эрим!









































;; j;;;;;;э
Алдырткам да кэмге дэ.
Сабаттырткам,соктурткам,
Соолустагам, с;рн;;ккэм...

Кайкаалагам, кунууккам,
Караайлагам,jыгылгам...
Б;д;;р;лиш jыкпаган
Б;д;;мjигим чачпаган

Айтырткам да кэзиктэ,
Алдырткам да кэмге дэ.
Сабаттырткам, соктурткам,
Соолустагам, с;ст;;рткэм...

Jиит тушта каткымды
Сысту санаа соолыды,
Jылбырт-ээлгир сынымды
Саарсу-саптар ээлэнди...

Кара баажым буурайды,
Аалын к;ндер астаады;
Кийин jолым узаады,
Алтын к;зим ачылды!

Этпэгэмди эдэргэ,
Эм дэ ;йим бар эмэй.
Айтпагамды айдарга,
Арткан к;ндэр jэ;;;;;й!



































;;;;;

;;;а;; ;;;э; ;;;;;;,
;;;;;;;; ;;;;;;;;э;;
;;;э; ;;;э; ;; ;;;;,
;;;э-j;;;; j;;;;;;.

;ээ;;э;э;;э; ;;;э;;;,
;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;;
;;;j;;;;;; ;э;;э;;;,
;;;;;;j;;;э ;;;;;;;;;.

;;;о;;;;;; ;;;э;;;,
;;;;-;;;;;;;; j;а;;;;;;;
;;;;ээ;э;;э; j;;;;;;;,
;;;;;;j;;э; ;;а;;;;;;;!













































;;эс ма;ду jорыгым

Он т;рт;дэ баштап ла
;лгэр ч;мдэп умзаангам,
Оно; j;урук аабына
;ст;;ктирткэм, алдыр;;ам.

Калаа;ылык ;йл;рим
Сыр-кожо;до ;тл;г;н,
Кандый иштэ шокшоорым
Санаам мени; тийбэген.

Узаныш та, кэзээктэй,
Уур-к;чтээрин чэнээткэн.
Кол сууланыш, о, jайлай,
Кылыгымды каадырган.

Эмди к;р;п тургажым,
Jайым куштый учтурым;
Элэс j;р;м ма;тажын
Jэ;ип болбой арт;ырым.

Jэ, эмди дэ, jорыгым
Сыныкпаган—к;нд;;гэт.
Ма;-баажында эткэним,
Мэни ойто к;;к;дэт !





































Тургаактыру

Та кэмгэ дэ jылдарга
Туйуктаткам—ачылды,
Тургаактырткам—чээчилди.
Турум эмди jаайымда.

Бу эд;;лэр ,ол эмэзэ,
Кинчэликтэ; кэлгэн бэ;
Буруу jокты; буруузы
Бойымна; ла чыкты ба ?

...Кижи адын саткажым-
Кату каруу истэшкэй,
Каралыкка jаайылзам—
Кайран баажым саалынгай !














































***

Jастыыргамга эмдигэ
Эп jоксынып j;рэдим,
Jаман кылык эткэмгэ
Эмдигэ лэ б;тпэйдим.

Эр-jаажына эмди мэн
Эткэнимди актаарым,
Эткэн нэме салтаарын
Сайраадарга jайнаарым.

Тэнээргэмди таштагар,
Тойбодымда бэктэгэр;
Ты;зынгамды тыыдыгар,
Тобыракла к;м;гэр!














































;э;—;;;

;; ;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;-;;;;; ;;;;;;;;
;;; ;;;;;;э ;;э;;;;
;;;;;; ;э;э; ;;;;;;;!

;;;;;; ;э; ;;;;;;;
;;;; ;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;; ;э; j;;;;;;
;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;!

;;;; ;;;;; ;; ;;;;;;,
;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;
;;-;;;;э;; ;;;;;;;;;
;;;-;;;;; ;;;;;;;!

               







































               
                ***

;;;;; ;;;;э ;;;у;;;;
;;э; ;;;; ;;;ээ;;;,
;;;;; ;э;;э; ;;;;;;;;
;;;;;э;;; ;;;;;;;.

;;;-;;;;;;; j;;;;;;
;;;; ;;;;;; ;;;;;;э,
;;;;ы;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;; ;;;; ;; ;э;э?

;;;;;;;;;;;, ;э; ;э;э
;эj;;;;;;;; ;э ;э;;;;?
;;а;; ;;э; ;;;;;;э
;ээj;;;;;; ;;а;;;;;;;...



















































А;;-;;э; ;;ээ;;;;

;э; ;э ;;;;э; j;;;;;;—
;;;;;;;э ;э j;;;;;;;;,
;;;;; ;;;;;; ;;;;;;;;;—
;;;;;;;; ;; ;;;;;;;;;.

;;;;;; ;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;; ;;;; ;;;;;;;;.
;э;;;;;;;э; ;;;;;;;,
;;;;;э;;э;;э; ;;;э;;;.

;э; ;э;;; ;э ;э;э;;;—
;;; ;;;;;; j;;ээ;;,
;э;;;;; ;э ;;;;;;—
;;;; ;;;; ;;;;;;;;!













































;эн

;ркы j;кт;; калаа;ы
;йл;р мэгэ сыйлага;,
айма;шталбас соло;ы
;;д;;рин дэ тут;ыр;;а;.

Jалкындардый jалт;ылдап,
;тк;н ;йл;р эзимдэ;
jонjолойдый чэчэктэп,
;чк;н к;ндер т;жимдэ...

Алтын-Каазык jылдыстый,
амадуумда турады;;
;скын-тоскын турнадый,
;адым аадап jайнайды;.

Аайланайын, чолмоным,
;лтайы;ды адаза; !
;арып-чылап кэлгэжим,
;лтын-сыным сыймааза; !













































***

J;;;;;;;; ;;;;;; ;;;—
J;;;;;;;;;; ;;;о;;;;.
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;; ;;;;;;;—;;;;;;;;.

;э; ;э ;э;; ;;;;; ;;
;; ;;;;;;; ;;;;;;;.
J;; ;ээ;;;;э, ;; ;;;;;,
;;;;-;;;; j;;;а;;;;...

;;;; ;о;;; ;;;;о;;;;,
;;;;; j;а;;; ;;;;;;;;.
;;;; j;;;;; jэ;;э;;э,
;;;;;; ;;;;; ;а;;;;;!











































;э; ;э;;;;э

;э;;-;;;э ;;;;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;э,
;;;;;;э;; ;;;;;;;
;;э; ;э;;; ;;;;;;;;.

;;;;;э;-;а;;; ;;;;;;;
;;;;;;;;; ;;; ;;;;;;э;
;;;э;-;;;г;;; ;;;;а;;;
;;;;;; ;э;э; ;;;; ;э.

;;;;, ;;;;;, ;э; ;э;;;;
J;;;; ;;;;;; j;;э;;;,
;;;э j;;;; ;;;;-;;;;;,
;; ;;;;;;;;, ;;;э;;;;?

;;;э-;э;; ;;;;;;;;
J;; ;;;;;;;; ;;ээ;э;,
;;;и;;;;э ;;;;;;;;
J;;;;;;а;;; ;;;;;;; !










































;;;;

;;;;-j;;;; ;;;;;;;;
;;;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;;;
;; лэ j;;;; j;;;а;;;;
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;.

;; ;;;;;;;;; ;;;;;;;,
J;;э;;;;э ;;;;;;;;;
;;;э-;;; ;;;а;;;;,
J;; ;;;;;а;;;; ;э;;ээ;э;.

;;;; ;э;;э, ;;;;э;;;,
J;;;;;;;;э ;;;;э;;;!
;; ;э ;;а;;; ;;;;;;;;;-
J;;;; ;э;э, ;э;;ээ;;;!













































;;;;лар

Эртэ jаста с;;нлэгэн,
Элэ;-тала; а;ырлар.
Ээбирэде айланган,
Ээлбишлэгэн канаттар...

Эркэлээшти;, ;;;нзэшти;,
Эштээн;шти; куштары;
Эш-бараандык j;р;;мни;
Ээлэбэ;;э; кэрээзи.

Ээбир jанган а;ырлар,
Ээзин-санаа экэлди.
Ээле;дэжип ш;;лтэлэр
Эр-боойымды куйуултты...

Эпт;-j;пт; j;р;млэ
Эжим, бис тэ, каайыбай;
Элкем-тэлкем Алтайла
Эзээн тушта учууртпай !

Эмди база ;;рк;шп;й,
Элдэ-jондо j;рээлик;
Эдэр ишти уурзынбай,
Эптэп-тааптап эдээлик !

Эзен-амыр билээбис
Элэн чакка j;рт болгой,
Эмээн-;г;;н бойлоорыс,
Эрчээш билбэс, ;;; ;;;;;й !






















J;р;;мис










Кыспаакчылар
Ойто мэни кызаарга,
Шоотчыларым чырмайлайт;
Ойнодышта арттарга,
Шакпыртууны куйултлайт.

Бой-бойлорын к;;к;дип,
Ты;зынышта эзирлэйт.
Баайды, jа;ды кирээлэп,
Тарда;дажып тургулайт.

Албатыны; таптарын
Тэпсээр ;йл;р ;тк;н нэ!
Алды-кийнин ш;;йтенин
Тэнэкс;;лэр билэт нэ?



























19.05.12 j.
Та кэмгэ дэ jылдарга
Туйуктаткам -- ачылды,
Тургаактырткам -- чэчилди.
Турум эмди jайымда.

Бу эд;;лэр , ол эмэзэ,
Кинчэликтэ; кэлгэн бэ;
Буруу jокты; буруузы
Бойымна; ла чыкты ба ?

...Кижи адын саткажым-
Кату каруу истэшкэй,
Каралыкка jаайылзам—
Кайран баажым саалынгай !

***

Jастыыргамга эмдигэ
Эп jоксынып j;рэдим,
Jаман кылык эткэмгэ
Эмдигэ лэ б;тпэйдим.

Эр-jаажына эмди мэн
Эткэнимди актаарым,
Эткэн нэме салтаарын
Сайраадарга jайнаарым.

Тэнээргэмди таштаагар,
Тойбодымда бэктээгэр;
Ты;зынгамды тыыдыгар,
Тобыракла к;;м;гэр!



Элэс ма;ду jорыгым

Он т;рт;дэ баштап ла
;лгэр ч;мдэп умзаангам,
Оно; jуурук аабына
;ст;;ктирткэм, алдырткам.

Кала;ылык ;йл;рим
Сыр-кожо;до ;тл;г;н,
Кандый иштэ шокшоорым
Санаам мэни; тийбэген.

Узаныш та, кэзээктэй,
Уур-к;чтэрин чэнээткэн.
Кол сууланыш, о, jайлай,
Кылыгымды каадырган.

Эмди к;р;п тургажым,
Jайым куштый учтурым;
Элэс j;р;м ма;тажын
Jэ;ип болбой арттырым.

Jэ, эмди дэ, jорыгым
Сыныкпаган—к;нд;;гэт,
Ма;-баажында эткэним
Мэни ойто к;;к;дэт !
























***

Тэмдээлэжип санаасты
J;р;мдэлттип jазаактар,
Та;дакталган та;дарды
Jакшылыкту уткууктар.

Тээриркэжип этсэбис,
Кэрэктэрис к;нд;;гэр.
Тэ;дээлэжип тутканыс,
Канча чакка арткалар.

Эпти-j;пти jэрлэштэр
Эпjоксынбай к;;нзэктэр,
Бой-бойысты j;м;;кт;р,
Буурзанышта ч;;;;кт;р!



























***
Кышты; т;ни. Компьютер.
Та некролог,та уткуул...
К;ндэр ;тл;йт, э;ирлэр…
Т;нт;;рэйэт карачкыл.

;;лэ-коонок сыймаадап,
Кунуугымды айдайдым...
;лгэримди учурлап,
Кэмгэ б;г;н сыйлаарым?

Баркаларды jаажыдып,
Акыр, барып кэлэдим;
Башта санаам сээргидип,
Айылдап мэн барадым...





























***

Бой-боойысты о;доштон
;йл;р качан кэлгэй нэ,
Кижи адын адаантан
J;р;м кэмге jэткэй нэ ?

Шуну батыр кэлэрин,
Айса, сакып карыырыс;
Айса j;р;м jаражын
Киноно; ло к;р;рис ?

Кыймык jокто; отурзас,
Кем бистэргэ болужар;
Амырысты ла кичээзэс --
Алын jолыс тапчыркаар !

Кижиликти; салымы
Кажыбыста; ла камаанду,
Каралыкты jэ;эри—
Кэмибистэ; лэ аргаалу!





















***
;тк;н ;йд; j;ргэним
Калас ;д;п артпаган,
Кызала;дар ашканым
;р;;ликти кууй;р;н.

Jаштар сыгар jабаарлаш
Канча чыдуум чэнээгэн,
Jара согор jамаандаш
Кылыгымды каадырган...

Бала-баркам к;зинэ
Чикэ к;р;п j;рэрим.
Буруу болзо -- бойым ла
Чэнээлтэзин аларым.

;тк;;нимгэ тайанып,
Эм дэ к;пти эдэрим!
;кт;;мимгэ тайанып,
Эдэр ишти jэ;эрим!

























Бу j;р;;мдэ
Алдырткам да кэмге дэ.
Сабаттырткам,соктурткам,
Соолустагам, с;рн;;ккэм...

Кайкаалагам, кунууккам,
Караайлагам,jыгылгам...
Б;д;;р;лиш jыкпаган
Б;д;;мjигим чачпаган

Айтырткам да кэзиктэ,
Алдырткам да кэмге дэ.
Сабаттырткам, соктурткам,
Соолустагам, с;ст;;рткэм...

Jиит тушта каткымды
Сысту санаа соолыды,
Jылбырт-ээлгир сынымды
Саарсу-саптар ээлэнди...

Кара баажым буурайды,
Аалын к;ндер астаады;
Кийин jолым узаады,
Алтын к;зим ачылды!

Этпэгэмди эдэргэ,
Эм дэ ;йим бар эмэй.
Айтпагамды айдарга,
Арткан к;ндэр jэд;рб;й!











Эд;;м

Алкаап эткэн эдимим
Албатыны с;;ндиргэй,
Эптэп эткэн бу ижим
Элгэ-jонго jарагай.

Кээркэмэлдэп эткэним
Канча чакка туркалгай,
Кулjаамалап кэскэним
К;;р;мjиккэ арткалгай.

Чолоологон иштэрим
К;;н-санаалар jаарыткай,
Ч;мдээмэлдэп jонгоным
К;л;;мjилэр чаагылткай!



























***

J;;дэш эмди ундуулып,
J;р;;м кэзээм кубуулды;
Кэрэк-jарак о;долып,
Корондолыш токтоды,

Jобол jокты; jоболы
J;рэк эмди оорытбайт,
Кэрэк jокты; оорузы
К;ксим мэни; сыстатбайт.

Калас ;тк;н jылдарым
Карам эмэй, Салымым;
Канча jазым, jайларым
Каару болбой, J;р;;мим!





























***

Ичсэ бискэ нэ туза?
Ичпэзээбис нэ болгой?
Бу ла сурак j;р;;мди
Булгайт ошкош jастырлай.

Ичпэс аргаас jок ошкош --
Амзап ийзээс кайтай нэ?
Ичкээризи -- jыла;аш,
Алдындаагыс ;тк;й нэ?

Кэмлэ кожо ичэрин
Кэм кэмгэ дэ jартабайт,
Кемj;;-кирээ билэрин
Кэрэккэ дэ кошлобойт.

Ичин aлзa -- jакшызын,
Билинбэстэ сэспэйдис;
Ичти;-буурды; оорырын,
Билэ-тура таабадыс.

Jаан ашты баайлайла,
Амзап j;рэр арга кэлгин!
Jыга ичиш токтойло,
Аайлан j;рэр санаа калгын!

Jаман-jакшы кэлгэжин,
Амзап ийтэн аш эмэй!
Jэ;ил-к;чти ;д;рин
Аайлажып та ол бэрбэй!










J;р;;мис

J;рэк согуп турарда,
J;р;;м баалап j;рээктэр;
Салым улал барарда,
Санааркабай иштээктэр.

Б;г;нгизин болзынар,
Болоорзыныш jаайлазын.
Эртэнгигэ ижээнэр
Эрээт;;ж; jоголзын.

J;р;м jолы мыйры;дап,
Кызала;дар кыйыылзын;
Jакшы аадыс адалып,
Кэрэктэрис jаранзын!

19.05.12 j.















 

 
Алкууларым—ак куулар,
Ак-айасла учлагар.
Алкыштарым—шуургандар,
Ак ийдээлэр шуурдырар!

;н сээритбэс к;;к ;нин
;лгэрлэрим алынгай,
;з;л калган б;р ыйын
;н jогына; такыгай.

Сэн укпаган с;ст;рим,
С;зим jокто; угулгай;
Сэн jогы;да айтканым
Сэгэ, к;;ркий, томылгай!























***

Ээлгир-эпт; кыймыгы;—
Ша;кыларлу кайы;дый,
Токынаалу айтканны;—
Шымыранган аржандый.

Сэгэ, к;;ркий, ээзи;гэ
Нэни сыйлаар— билбэйдим;
Айса болзо, к;;ни;гэ
;лгэр jараар—ч;мдэйдим.

К;ст;ри;ди, к;;ркийим,
Кандый сыйым с;;ндирэр;
Санаам jэткэн с;;гэним,
С;;жим качан айланар ?





























***
J;рэгимдэ чэчэктэр
Jайканыжат кунукта,
Jаскы jылу э;ирлэр
Jылышкылайт ээриктэ.

Jа;ыс сэнлэ j;рэгим,
Чынынча ла, ачылган;
Сэн баары;ла j;р;мим
Чэчэктэргэ к;;м;лгэн.

Эру-jымжак к;;р;жи;
Тожо; ;йим каайылткан,
Араай-jылуу с;ст;ри;
;з;гимди изииткэн.

Алып j;р дэп, ээзи;гэ,
Ч;мдэгээмди сыйлайдым;
Аалыс-аалын jолы;га
Чийнэлэрди jайаадым !




















***




Кара к;ст;р чоктоорын
Каруузышта чаагылтса;,
Карлагаштый кабагы;
К;л;;мjидэ оойнотсо;.

Ак колы;ла jаа;ыза;—
Jэткэлэрим jаны;га;
Аадым аадап кычырза;,
Jок дэбэзим тушташка.

Имдэп ийзэ;, кийни;нэ;,
Алаатыбай барарым,
Икиилидий ;ни;ни;
Аагынында j;;зэрим.

Кара к;ст;р jаштарын
К;рг;спэгин, к;;ркийим;
Кызу с;;шти; с;ст;рин
   Кысканбагын, сыргалjым !
























***



Канча jылдар баажында
К;;р;штэнис jа;жыккан,
J;рэгисте, с;;жистэ
J;з;;н-чэчэк чаалдыккан.

;й ;д;;жи, кэзиктэ,
Тура т;жэ бэргэндий,
;йк;;лишкэн санаада
Тургаактадып калгамдый.

Эмди сэни; кайдаа;ды
Сэр;;н ээзин jэтирбэйт,
Эзен-амыр j;ргэ;ди
Сэзээтэним сэстиртбэйт!

Эзэнимди сэн билип
Токунаайды;, байала.
Ээригишти койылттып
Тымыып калды; кайда да.

;з;;гимди с;;ш оды
Эмдигэ лэ изидэт,
;р; jылдыс чоктооры
Эрет;;мди к;йб;рттэт !











***

Кэм дэ сэнлэ jолдошсо,
Jол-jоорыгы; к;нд;;кбэс.
Кэлер та;дар jаарытса,
J;рэк-бууры; ээрибэс.

К;;н-санаа;, билэрим,
Jа;ыс мэнле тынданат.
Каруузыжым чачпайдым—
Jылуу тушташ сакуулайт.

Бирдэ эмэс j;р;мис,
Бис эк;;ни чааксыдат;
Jа;ыс jолду саалымыс
Jастырууда кыйналат !





























***

Ээригишкэ, айса, сэн
Шаайып калды;, к;;ркийим?
Эркэ к;ст; эртэ т;н
Ширэп калтыр, с;;гэним.

Эш лэ болзо, болзынып,
Айса болзо, отуры;;
Эртээнгигэ ижэнип,
Амадуу;ды саалбайды; ?

Сакылтаалу салымы;
Качан бирдэ с;;нгэй нэ,
Санаа- к;;ни; салганны;
Каруузыган кэлгэй нэ?!





























***

Сэрээм салган болоры;,
К;рг;н jа;ыс к;;ркийим ?
Сок-jа;ысты к;;нзэжи;
Качан токтоор—сурайдым ?

Эш бэдрэл; сы;аарга,
Айса, туштап сэн калган;
Эрик jокты; таабына
Алдыртты; ба, канайтты; ?

J;рэгимни; ээжиги
Сэгэ ачык, эмдигэ;
Jайды; jылуу т;ндэри
Сандырадат б;г;;нгэ.

Ороойтыжым jэткэлэк,
Ойто тушташ саакыйдым;
Озоогызы  о;гоолок,
Оно; сэгэ б;дээдим !






















***


;лгэримди сыйлазам,
С;;нэри; бэ, к;;ркийим;
К;;н-санаамды айдынзам,
Аайлары; ба, ;;рлэжим ?

;лэшкээни — амтаамду,
Амадаагамды бэргэйнэ; ?
Б;г;н санаам—алаа;зу,
Амырымды быскайнэ; ?






























Сэн

Аркы jокто; калаа;ы
;йл;р мэгэ сыйлага;,
аймаашталбас соло;ы
;;д;;рин дэ туттыртка;.

Jалкындардый jалттылдап,
;тк;н ;йл;р эзимдэ;
jонjолойдый чэчэктэп,
;чк;н к;ндэр т;жимдэ...

Алтын-Каазык jылдыстый,
амадуумда турады;;
аскын-тоскын турнадый,
аадым аадап jайнайды;.

Аайланайын, чолмоным,
алтайы;ды адаза; !
Аарып-чылап кэлгэжим,
алтын-сыным сыймааза; !























***

Jаманымды таштап к;й—
Jастыргамды о;доодым.
;кт;;нг;мди ;шт;;б;й,
;тк;р к;;йгин—сурайдым.

Сэн дэ мэни качан да
Бу мынайда сурага;.
Jок дээримдэ, ол тушта,
База-база jайнаага;...

Эмди оорой болгоончо,
Б;д;р jаадым санаа;ды.
Алын j;р;;м jэткэнчэ,
Актаар турум аады;ды!


























Сэн ээзимдэ

Ээр;-эркэ к;ст;рл;
Кызычагаш эзимдэ,
Ээриндэри каткылу
Экэм мэни; санаамда.

К;;нзэк-каару с;ст;ри
Кайкаткан эди с;;жилэ;
К;рэ;-к;рг;;л чачтаары
К;;р;н кэлэт эмди лэ.

Эмди, байла, сэн мэндий
Jажап калган j;рэди;,
Эртэ jашта с;;ш-сысты,
Эр бойымдый, т;жэйди;?

Эркэ-эр; к;;р;шт;
Jаш туштарым эзээлэт,
Эриигиштэ с;;н;шт;
Jастыраалар кычырат !






















Эзэйдим (Юрий Водянов аайынча)

Кан-Оозыны бир эдип,
Ижээ;гэмди јоктойдым;
Тристан с;;жин эзээнип
Изольдамды бэдрэйдим.

;з;; тыныш јотконын
Ол ;йл;рд; мен сэскэм,
;нг;р кысты; айтканын
Ол туштарда кайкаагам.

;йл; кожо саалымыс
Ыраашканын сэзээдим,
;; тарттылган шыркаабыс
Јазылбаган-билэдим…

Ј;р тэ калзам, санаамда
Баштапкы С;;ш арткалар.
Ј;рэк сокпой барза да,
Буурым сэгэ каарыгар.























Экэм

Элим-jоным ортоодо;
Талдаап алган к;;ркийим;
Э; лэ jараш jараашта;
Таабып алган экэйим.

Э; с;рл;;ни; артыгын,
J;рэгимлэ ылгаагам;
Эркэ-эр; чыраайын,
J;с кыстаарда; бэдрээгэм.

Эмди сэнлэ, с;;гэним,
J;р;;мимдэ с;;нэдим!
Э; лэ кааруу с;ст;;рим—
Jа;ыс сэгэ, кэлтээйим!























А;ырлар

Эртэ jаста с;;нлэгэн,
Элэ;-тала; а;ырлар.
Ээбирэде айланган,
Ээлбишлэгэн канаттар...

Эркэлээшти;, к;;нзэшти;,
Эштээништи; куштары;
Эш-бараандык j;р;;мни;
Ээлэбэйтэн кэрээзи.

Ээбир jанган а;ырлар,
Ээзин-санаа экэлди.
Ээле;дэжип ш;;лтэлэр
Эр-боойымды куйуултты...

Эпт;-j;пт; j;р;млэ
Эжим, бис тэ, каайыбай;
Элкем-тэлкем Алтайла
Эзээн тушта учууртпай !

Эмди база ;;рк;шп;й,
Элдэ-jондо j;рээлик;
Эдэр ишти уурзынбай,
Эптэп-тааптап эдээлик !

Эзен-амыр билээбис
Элэн чакка jурт болгой,
Эмээн-;г;;н бойлоорыс,
Эрчээш билбэс, нак болгой !



















Јайнуу-алкуум

Эткэн кэрэк салтарын
;з;;-таарый билбэгэм,
Ээбир кэлэр буруузын,
;;рэм, экээм, сэспэгэм.

К;ч;ркээгэмди,
Ты;ыыгамды
Аалынадым;
Јастыргамды,
Јаманымды таштап к;й,
К;;ркийим!
 

С;ст;римни; коронын,
Колдорымны; јылгыырын
Јастыра дэп о;додым…
Т;кк;н к;ст;р јаштарын,
Т;нни; аскан уйкуузын
Јайнуу-алкуум т;зээтсин.

К;ч;ркээгэмди,
Ты;ыыгамды
Аалынадым;
Јастыргамды,
Јаманымды таштап к;й,
К;;ркийим!







К;;ч;р;;лэр

А.С. Пушкин ;***

;;э; ;;;; ;;;;;;;
;;;;; ;;;;э; ;э; ;;;;,
;;;э;;э;;;; j;;;;;;
;;;;и; ;о;;; ;;;;;;;;;;.

;ээ;э; ;;;;; ;э;;;э
;;;э ;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;; ;;;;; ;;;;;э
;;;э ;;;;;; ;;;;;;;;.

J;;;;;;;;; j;;;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;;;,
J;;;;;;;;; ;;ээ;j;;э
;а;;; ;;;;; ;;;;;;;.

;;;;;;;;;; ;;;;;;;
;;;;;; ;;;;э; ;;;;;;;,
;;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;; ;;;;;; ;;;;;;;;;...

;;;;;; ;;;; ;;;;;;;,
;э;; ;;;; ;;;;;;;;.
;;;;;;;;;;; j;;;;;;
;;;;;;;;;;;; ;;;; ;;.

J;;э; ;;;;;; ;;;;;;
J;;;;;;;; j;;;;;;;.
J;;;;; ;;;; ;;;;;;,
J;;;;;, ;;;; ;э ;;;;;;;;;.












С.А. ;;;;;;;;;

;;-;;;;;;;; ;;;;;;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;;;,
;н;; ;;; ;;;;;;;;;
;;; ;;;; ;;;;;;;;.

;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;—
;;;; ;э;; jээ;;;;;.
;;; ;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;;;;; ;;; ;;;;;;;;...

;;-;;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;; ;;;;-;;;;;;;;?
;;;; j;;;;— j;;;;;;;;,
;;;; ;;;;;, ;;;;;;;;;!

























С.А. Есенин


;;;;;;;;;;;; ;;;; ;;—
;;;;;; ;;;; ;;;;;;;.
;;;;;;;;;;; ;;;;;;
J;;; ;;;;; ;;;;;;;.

;;;, j;;;;;;, к;;ркийим
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;; j;;;;;; ;;;;;;;
;;;; ;;;;; ;;;;;;;;.

               

;;;; ;;;;;; ;;; ;; ;;;
J;;;;;;;;;; ;;;;;;,
;;;м;;;;;;;; ;;;;;;
J;;;;;;;;; ;;;;;;;.

;;;; ;;;;;-;;;;;;;;,
;;;; j;;;; ;;;;;;;;?
;;;;; ;;;; ;;;;;;;;
;;;;;;; ;; арт;;;;;;...

;;;;;;;;;; j;;;;;;
;;;;;;; ;; ;;;;;;,
;;;;;;;; ;; ;;;;;; ;;
;;;;;; ;;;;—;;;;;;;!














С.А. Есенин

;;;;;; ;;;,  ;;;;;;;!
;;; ;;;; j;;;;; ;;;; ;;?
;;;; ;;;;; ;;;;;;;;,
;; ;;;;;;; ;;;;;;;.
;;;;;; ;;;, ;;;;;;;!

;;; ;;;; j;;;;; ;;;; ;;?
;;;;;; ;;— j;;;;;;.
;;;;; j;;;; ;;;;; ;;,
;;;;;; j;;;; ;;;;; ;;.
;;; ;;;; j;;;;; ;;;; ;;?

;;;; ;;;;; ;;;;;;;;.
;; ;;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;;, ;;; ;;— ;;;;;;;;,
;;;;;;; ;;; ;;;;;;;;,
;;;; ;;;;; ;;;;;;;;.

;; ;;;;;;; ;;;;;;;
;;j;;;;;; ;;;;;;;;.
;;;; ;; ;;, ;;;;;;;;;,
;;;; j;;;; ;;;;;;;,
;;;;; ;;;; ;;;;;;;;.

;;;;;; ;;;,  ;;;;;;;!
;;;; j;;;;;; ;;;;;;;;,
;;ндий ле ;;; ;;; ;;...
;;;; ;;;;; ;;;;;;;;.
;;;;;; ;;;,  ;;;;;;;!












В.С. Высоцкий

;;;;; ;э;;;;;;; ;;;;;

;;;;;;; ;;;;; ;;;;;; ;;;;;,
;;;;;;нэ; ;; ;;;;;;;;;,
;э; ;; ;э;;; ;;; ;;;;;;
J;;;;- j;;;;; ;э;;;;;;;,
;;;;; ;;;;;;; ;;;;;;;;-
;;;;;;;!
J;;;;;;; ;;;;;;;:
;;; ;;;;;;;; ;э;и;;
;э; ;;;;;; ;;;;;;э;.

Jэ ;;;;о;;; jэ;;;; ;;;;;;,
;э;;;;;;;;; j;;;;;;;-
;э;;; ;;;; ;;; ;;;;,
;;;;;;;; ;;;,
;;;;;.
;;;;;;;;;; ;;;;; ;э;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;; ;; j;;.

;;;;; ;; ;;;а;;;;-;;;;э;;;;,
;;; ;; ;э;;; ;;;;;; ;;;;;,
;;;;;; ;;;;;; ;;;;;,
;;;; ;;;;;;;;-
;;;;;;;; ;;;;;,
;ээ;;;;;э; ;;;;;;;; ;;;;;,
J;;-;;;;;;; ;;;;;;;;;;;; болгон ;;;;;-
;;;;;;;; ;;;;э;;;;,
;;;э; ;;;;; ;;;;;;;,
;;;;;j;;; ;э;;;- ;;;!












;;;;; ;;;;, ;;;;;;;;,
J;;;;;;; ;;;е; ;;;;;;э;.
;;;;; jээ;;;;; j;;;;;;;.
;;;;;;- ;;;э;. ;;;;;;;;
;;;;;;э; ;;;;; ;;;;;;;.

;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;!
;;;ээ;; ;; ;;;;, ;;;;;;-
;;;;;;э;…
;; ;;;;;; ;;;;;; ;э,
;;;; ;;;;э ;;;;;;;!

;;;;; ;;; ;э;;; ;;;
;; ;;;ээ;;; jэ;и;;;э;.
;;;;;;;;;;- ;;;;;;;;;;.
;;;;- ;;;;;, ;;;и ;;
;;;;;;;;; ;э;;;;;;.

;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;!
;;;ээ;; ;; ;;;;, ;;;;;;-
;;;;;;э;…
;; ;;;;;; ;;;;;; ;э,
;;;; ;;;;э ;;;;;;;!

;;;; ;; ;э; ;; jэ;;;,
;;;;;;; ла, j;;;-;;;;.
«;;а;- ;;;а;;;;» ;; ;;;;;;
;;;;; ;;;;;; ;;;;;э;;;.
;;; ;;;;;; j;;;;;;;!

;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;!
;;;ээ;; ;; ;;;;, ;;;;;;-
;;;;;;э;…
;; ;;;;;; ;;;;;; ;э,
;;;; ;;;;э ;;;;;;;!

;;; ;;;;;;; j;;;;;;,
;; ;;;;; j;;;;;;...
;;;;;;;;; ;;;;ы;;;;,
Jэ ;;;;;;;; ;а;;;;;,
;;;; ;;;;; ;;;;;;;.

;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;!
;;;ээ;; ;э ;;;;, ;;;;;;-
;;;;;;э;…
;; ;;;;;; ;;;;;; ;э,
;;;; ;;;;э ;;;;;;;!











   






























С.А. ;;;;;;;;;

;;-;;;;;;;; ;;;;;;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;;;,
;н;; ;;; ;;;;;;;;;
;;; ;;;; ;;;;;;;;.

;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;—
;;;; ;э;; jээ;;;;;.
;;; ;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;;;;; ;;; ;;;;;;;;...

;;-;;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;; ;;;;-;;;;;;;;?
;;;; j;;;;— j;;;;;;;;,
;;;; ;;;;;, ;;;;;;;;;!























                Муслим Магомаев

Jуртты; оорык jолыла
Барып jатсам, унчукпай,
Кенейте ле чурана
Ча;ыр ийген, билинбей.

Ах, бу ла той той болjат,
Jа;ар- кожо;, бийел;;
Канатталлат, учурттат
Тапчыыркаган телкеемд;!

Элкем-телкем той болды:
Кей, jер де ас бодолды.
Кожо;, биjе коштолды,
Канатталып куйулды.

Ах, бу ла той той болjат,
Jа;ар- кожо;, бийел;;
Канатталлат, учурттат
Тапчыыркаган телкемд;!

Элкем-телкем той болды:
Кей, jер де ас бодолды.
Кожо;, биjе коштоолды,
Канатталып куйулды.

Уул да келин jаражы
Ончобысты кайкадат,
Тойдо jерди; тапчызы
К;;к;жисте билдирбейт.

Ах, бу ла той той болjат,
Jа;ар- кожо;, бийел;;
Канатталлат, учурттат
Тапчыыркаган телкемд;!

Элкем-телкем той болды:
Кей, jер де ас бодолды.
Кожо;, биjе коштолды,
Канатталып куйулды.


Кудашева Р.
Композитор (музыка):
Бекман Л.

Jылу, койу аркада
Чибичегеш jурттаган,
Jайы-кыжы jа;ыс ла
Jажыл торко оронгон.

Кышты; калы; каарыла
Шуурган оны куумыган,
Корон сооктор болзо ло
Кабай кожо; сыйлаган.

Кортык койон алдыла
Майчы;дадып ;д;т;н,
К;к т; б;р; jаныла
Ме;дей-ши;дей jелетен...

Ч;, калттарым, кыймыктан—
Балдар бисти сакып jат,
Чибичегеш айылдаарын
Болчоолорыс к;;нзеп jат.

Jа;ы jылды с;;нчиле
Чибичегис уткуужар,
J;з;н-jараш сыйларла
Ч;мееркебей ;лежер!









Владимир Ферапонтов

 К;;лм;кт;рди чачылттып,
Jерлештерим ;тк;лейт,
Jа;мыр суузы асфальтта
Суучакталып биjелейт.
Мени; б;г;н с;;нгемди
Кем де бир де о;добойт.

Такыылта:
Чураанала ойноойдым,
Улустарды кайкаада.
Jа;ыс карам—чыккан к;н
Бир ле катап бир jылда.
Jа;ыс карам—чыккан к;н
Бир ле катап бир jылда.

Илбиизинд; к;р;нип,
Кайкамдыылык учкелер.
Jараш кино к;рг;зип,
Jыргалымды улалттар.
Эскимолор артырып,
Куйундалып, j;ркалар.

Такыылта:
Чураанала ойноойдым,
Улустарды кайкаада.
Jа;ыс карам—чыккан к;н
Бир ле катап бир jылда.
Jа;ыс карам—чыккан к;н
Бир ле катап бир jылда.












 





































Јаскы ја;ар

Ј;рек ачык кожо;до –
Айдар с;ст;р јоголто,
Ј;р;м јараш чечекте –
Ал-санааны јаарыда.

;лгерлеенген телкемим
Јасла кожо јарангай,
;нг;р-омок сууларым
Јер-Алтайды јажаарткай.

С;;ген т;р;л јерлерим
Јаскы к;нге јажааргай,
Салкын кепт; ја;арым
Јаажылдыкла шу;уугай.

Ј;регимде кожо;ым
С;;генимге угулгай,
Јаажытталган с;ст;рим
Санааларын сергилткей!














































J;;;; j;;;; j;;;;;;!

J;;;;э; j;;;;; j;;;;;;
J;;;;;-j;;;;; j;а;;;;;,
J;;; j;;;;; j;;;;;;
J;;;;;-J;;;;; j;;;;;;;.

J;;;;;;;;;; j;;;;;;:
Jэ;;;;;;;;;; j;;;;;;,
Jэ;;;;;;;; jэ;;;;,
Jэ;;;;;;;;;; j;;;;;;...

J;;;; j;;;;; jэ;;;;;
J;;;;;;;;; j;;;;;;;;,
Jэ;;;;;;;;;; j;;;;;
J;;;;;;;;; j;;;;;;;.

J;;;; j;;;э; j;;;;;;,
J;;;;;;;;;; j;;;;;;э;;. 
J;;; j;;;; j;;;;;;;;;,
J;;;;;;;; j;;;;;;;;.

J;с jарашты; jаражы:
J;г;р j;ргэн jэрлерим;
Jала;малар jэлбир;ти;
Jасты; jылу jа;мыры.

J;;;;-j;;;; j;;;;;;;;,
J;;;;;;;;; j;;;;;;;;
Jэ;;;;;;;;; jэ;;;;;;;,
Jэ;;;;;;; j;;;;;;;;.

J;;;;;;;;;;; j;;;;;—
J;;;;;;;;;; j;;;;;;
J;;;;-j;;;;; j;;;;;;—
J;;э;;;;;; j;;;;;;.

J;;;; j;;;;; j;а;;;;;
J;;;;;;;;;; j;;;;;;;;,
J;;;;;;;;; jээ;;;;;
Jэ;;;;;;; jээ;;;;;;.

J;; j;;;;;;; j;;;;э;;;
J;;;;;;;;; j;;;;;;;;,
J;;;;;;;;;; j;;;;;;
J;; j;;;;;;; j;;;;;;!

Кышкы к;лд; кууларга

Кажааймалган кыш кэлип,
К;п;лдээдэ каарлады;
Кырлар каарла кумыынып,
Каалы; к;рткэ кэптээлди.

Кэнэтийин каай-алкуум
Кандый коркыш кайнады,
К;;к;м-к;;р;м кожо;ым
Кызыл каным кайнатты.

Койоноктор кызыынып,
Кайа к;рб;й качкылайт;
Кышкы к;ндэр кыскаарлап,
К;ннэ; к;нгэ калааптыйт.

Кызычактар—кыйгыда,
Качаалары—кызылда,
Кышкы каарда, кайкаалда—
Каткычаактар каткыда…

Куйуундылык кы;ырап,
Келиндерди колтыктайт;
Кайран к;;р;м карайлап,
Кышты; к;нин кирээлэйт…

Кээјинэттий к;;р;мим
Кунуугышка кийдирди,
Кышкы к;лд; кууларым
Кур-к;ксимди куйбуртты.

К;;к;;лдэшкэн к;;ктэргэ
Кайнап кэлди кунуугым,
К;ски к;м;ш к;ндэргэ
К;;ним к;чти, к;зээлим…

К;ктамандар, кандыктар
К;ст;римгэ к;р;нди;
К;к;;ктиктэ кушкаштар,
Кожо;-коому к;;ј;тти…

Кууда;дылык к;;гилэ
Куулгазынды куйулттат;
К;ктамандар к;нэттэ
Кандыктарда; кэмзинлэйт.

Каамык куштар кожо;до
К;;ркийлэрин к;;китлэйт,
К;г;;р;шкэн кырларда
К;г;;лт;рим кээрилэт.

Кэмзиингээнд; к;р;шлэ
К;н-чэчэктэр к;рг;лэйт,
К;;нзэмэлд; каайыла
Куйуун к;;зин курчуудат.

Куйуундылык коойылып,
Каайаларды кээмирэт;
Кэй-кээбизин кумуунып,
Кээлиндэрди кармаадайт…

Куулгазынду кээ; каайым
К;к-айаста кайылды,
Кажаайышкан кууларым
Кан-Алтайды кээркэтти.

















































 



















Компьютер

Компьютерле узааныш
Канча ;йим куулданат,
Т;штэ, т;ндэ иштээниш
Та нэге дэ к;;к;;рл;йт.

Уйкууларда иштэнзем,
Једимдэрим арбындайт;
Уучтап-бааштап санаанзам,
Ј;р;м элбек билдирэт.

Эмди ;йди; нэкеели
Амыр бэрбей тоскуурат,
Эртенгини эптеери
Ал- санаамды куйундайт.

               


































                ***

Эмди мегэ компьютер
Э; јакшы болушчы.
Јуурук, коому, ;лгэрлер
Јазаарына колтыкчы.

Тизилишкэн солуумдар
Ч;рчеде; ле кэлгилейт,
Тил јэтирер аргалар
Чыгым јокто; к;пт;л;йт.


Мындый јакшы н;к;рг;
Быйанымды айдадым,
Мэге болыш эткенге
Баажырганду к;р;дим!





















***
;;;-;;;; ;; ;j;-;;;;;,
;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;;;.
;;-;;;;;;;;; ;;;у;;;
;;;у; ;;;;;;; ;;;ээ;;;;.

;;-j;а;;;;; j;;;;;;;
;;;;а;;;;;; j;;;;;;э;,
;;;;;;;;;, ;;ээ;j;;
;а;;; j;;;н ;;лынг;;.

Алтай-Кудай аадына
;;;;;;;;; j;;ээ;;;,
;;-;;;;;;; ;;;;;;;
;;;;-;;;;; ;;;;;эе;;;;!










































;;;;;;;;;; ;;;;; ;;
;;;;, ;;;;;, ;;;;;;;;...
;;;; ;;;;;; ;;;;;;;
;;;;; ;;;;; ;;;;;;;.

;;;; ;;;;;; ;;;;;;;
J;;;;;;;; ;;;;; ;;,
J;;;;;;;;;;;, ;;;;;;;;
J;;;;;;;м;;; ;;;;; ;;?

;;;; ;;;;;;. ;;;;;;;;
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;; ;;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;;;;.

;;;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;
;;;; j;;;; ;;;;;;;;.
































 

 






;;;;;;; ;;;;;;;;

;;;;;;;;; ;;;;;;;
;; ;;;;;;;; ;;;;;;;;;;,
;;;-;;;;; ;;;;;;
;;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;!

;;;;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;; ;;;; j;;;;;;,
;;;;;; ;;;;; ;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;;
;;;;;;!

;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;
;;;;;;;;;; j;;;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;;!

;;;; j;;;; ;;;;;;;;,
;;;;; j;;;; ;;;;;;;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;;;;; ;;;;;;;;;;!

13авг.14j.




























;;;;;; ;; ;;;;; ;;;;;;;;
;;;;-J;;;; ;;;;;-;;;;;;;; ;;;;;;;:

;;;;- J;;;;

;;;;- J;;;; ;;;;;;;, ;;- ;;;;;;;; j;;;;;;;;
J;;- ;;;;;;;; j;;;;;;;;, ;;;;- ;;;; ;;;;;;;;.
;;;- ;;;;;;;; ;;;;;;;, j;;;;;;;;; ;;;;;;;;;
J;;;;-;;;;; j;;;;;;, ;;;; ;;;; ;;;;;;.

;;;;-J;;;; ;;;;;;;, ;;;;- j;;;;; ;;;;;;;;.
J;;;;;;- j;;;;; ;;;;;; ;;;;;- ;;;;; j;;;;;;;;.
;;;;;; ;;;; ;;;;;;;;, ;;;;;- ;;;; ;;;;;;;.
J;;;;-j;;;; ;;;;;;;, ;;;; ;;;;;;;; ;;j;;;;;;.

;;;;- J;;;; ;;;;;;;;;, j;;;- j;и;;;;;; ;;;;;;;;.
;;;;;;;;;; ;;;;;;;! ;;;;;;;;; ;;;;;;;!
;;;;;;- ;;;;; ;;;;;;;;;, j;;;;;;;;; ;;;;;;;;;;...
;;;;;; ;;;;;; ;;;;;;;;; ;;;;;;;;; ;;;;;;;!

;;;;- J;;;; j;; ;;;;;;;, ;;; ;;;;; ;; ;;;;;;;—
;;;;- ;;;;;;;; ;;;;;;;; ;; ;;;;;;; j;;;;;;;.
;;; ;;;;; ;; ;;;;;;;;, ;;; ;;;;; ;; ;;;; ;;;;;—
;;;;;;;;;;;;, ;; ;; ;;; ;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;.

;;;;-J;;;; ;;;;;;;;, ;;;-;;;;; j;;;;;;;;;
;;;;-;;;;; ;;;;;;;;, ;;;;;;;;;;;;;— ;;;;j;;;.
;;;;;- ;;;; ;;;;;;;, ;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;;;
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;, ;;; ;;;;;;;— ;;;;;;;!

***
;;-;;j;;;;; ;;;;;;;;, ;;;;;;;;; ;;;;;;;;;
J;;; ;;;;;;; ;;;;;;;, J;;;;;;;;; ;;;;;;;;.
;;;;-;;;;; ;;;;;;;, ;;;;;-;;;;;; ;;;;;;;;—
J;;;;;-;;;;; ;;;;;;j;;, j;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;!


;;;;;;, ;;;;; ;;;;;;;;
;;;;-J;;;; ;;;;;-;;;;;;;; ;;;;;;;
;; ;;j;;;; ;;-;;;;;; ;;;;;;; ;;;;;.
;;;;;;;; ;;;;;;; ;;;; ;;; ;;;;;;;
;;;;;;;;;;;; ;; ;;;;;;;;;;; ;;; ;;;;;
;;;;;;;;; ;;;;;;; ;;;;;;;.

;;;;- J;;;;

;;;;-J;;;; ;;;;;;;, ;;-;;;;;;;; j;;;;;;;;
J;;-;;;;;;;; j;;;;;;;;, ;;;;-;;;; ;;;;;;;;.
;;;-;;;;;;;; ;;;;;;;, j;;;;;;;;; ;;;;;;;;;
J;;;;-;;;;; j;;;;;;;, ;;;;; ;;;; ;;;;;;.

;;;;;;;;:

;;;;-J;;;; ;;;;;;;, ;;;;-j;;;;; ;;;;;;;;.
J;;;;;;-j;;;;; ;;;;;; ;;;;;-;;;;; j;;;;;;;;.
;;;;;; ;;;; ;;;;;;;;, ;;;;;-;;;; ;;;;;;;.
J;;;;-j;;;; ;;;;;;;, ;;;; ;;;;;;;; ;;j;;;;;;.

;;;;-J;;;; ;;;;;;;;;, j;;;-j;;;;;;; ;;;;;;;;.
;;;;;;;;;; ;;;;;;;! ;;;;;;;;; ;;;;;;;!
;;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;;, j;;;;;;;;; ;;;;;;;;;;...
;;;;;; ;;;;;; ;;;;;;;;; ;;;;;;;;; ;;;;;;;!

;;;;;;;;:

;;;;-J;;;; j;; ;;;;;;;, ;;; ;;;;; ;; ;;;;;;;—
;;;;-;;;;;;;; ;;;;;;;; ;; ;;;;;;; j;;;;;;;.
;;; ;;;;; ;; ;;;;;;;;, ;;; ;;;;; ;; ;;;; ;;;;;—
;;;;;;;;;;;;, ;; ;; ;;; ;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;.

;;;;;;;;:

;;;;-J;;;; ;;;;;;;;, ;;;-;;;;; j;;;;;;;;;
;;;;-;;;;; ;;;;;;;;, ;;;;;;;;;;;;;—;;;;j;;;.
;;;;;-;;;; ;;;;;;;, ;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;;;
;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;, ;;; ;;;;;;;—;;;;;;;!


***
;;-;;j;;;;; ;;;;;;;;, ;;;;;;;;; ;;;;;;;;;
J;;; ;;;;;;; ;;;;;;;, J;;;;;;;;; ;;;;;;;;.
;;;;-;;;;; ;;;;;;;, ;;;;;-;;;;;; ;;;;;;;;—
J;;;;;-;;;;; ;;;;;;j;;, j;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;!





;лгер-каайым

Алкыш кепт; с;ст;рим
Албатыны с;;ндиргей,
Эптеп чийген ;лгерим
Элге-jонго jарагай.

Кээркемелдеп айтканым
Канча чакка угулгай,
Аайлаткышту бичигим
Алтайымда јарлалгай.

Чолологон кожо;ым
К;;н-санаалар jаарыткай,
Ч;мдеемелд; jа;арым
К;л;мjилер чаагылткай!


Аар-Нур


Алтайымды айланып,
Аар-Нурга једиштим;
Аайлаткыштап санаанып,
Адын оны; таап алдым.
               
Аар-Нур дэп талайды
Аазыйгылар баайлаган,
Алтайыста бу к;лди
Албатылар мактаган.

Артабагын, Аар-Нурыс,
Алтайымды кээркэндир;
Алкыштангын,  ару к;лис,
Албатымды санаандыр.

Аар-Нур дэп бу к;лди
Канча элдэр алкаазын,
Агаарулык таланы
Кичээмэлдэп ээлэнзин !




;;;;;;;;;

Алкааганду ;лгерим
;;;;;;;; ;;;;;;;;э;,
;;;ээгэнд; айдыжым
;;;э-j;;;; j;;а;;;;.

;ээ;;э;э;;э; чийгээмди,
;;;;; ;йээ кычырга;;
К;;н-санаамды айткамды,
К;чсинбэстэ; о;доогой.

;;й;;-;нг;р кожоо;ым
;;;;-;;;;;;;; j;а;;;;;;,
;;;;ээ;э;;; jа;аар;;
;;;;;j;и;э; ;;а;;;;;;;.

;;;;;;;;;; ;;;;;;;,
;;-;;;;;;;; j;;;;;;;,
;;;;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;;; ;;;;;; jээ;;;;э;.

;;; ;;;;;а;;; ;;;;;;;
;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;,
;;;;;;ы;;;; ;;;;;;;
;;;;;; jэ;;э j;;;;;;;;.

;;;о;;;;;;; j;;;;;;;
;;;;;;а;;; j;;;;;;;,
;;а;;;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;;; ;;;;;;, j;;;ээ;э;!


Јай

Кызыл та;дак аадылды,
П;т;гэштэр эткилэйт;
Поэзиялык ойгонды,
К;;г;с каным кожо;дойт.

Куран кырда боогурат,
Талтар саста тартылдайт;
Т;ндэр там ла кыскаарлайт,
Кайран јайым к;нд;;гэт.

Эдил-к;;ктэр к;к;;ктэйт,
Аар-б;ткэним омооркойт;
Алтайлыгым алаатыйт,
Энэ-Алтай јиидиркэйт.

Кандый јакшы та; болды-
;лгэр-кожо; бичиилди,
;зээ тынду одордо
К;нлэ кожо  јэмзээнди.


Ээкэ-Нур

Энэ болгон Энэ-Кин
Эдэгээрдэ ;йдээл;;
Алтын-Туу дэп алтын сын,
Албатыга быйаанду.

Ак јала;дар мал-ажыла
Ал-санааны с;;ндирэт,
Јэрлэштэри магыла
Јээрин, јурттын к;;д;рэт.

Аалкы боойор — кэбээркэк,
Алтайыста тоомјылу;
  Албаатыгар — к;нд;;зэк,
Айткан с;зи коокырлу.

Јаан-;з;;г;р јаантайын
Јаажыл турзын Ээкэ-Нур,
Јаан-Суугарды; кимирттин
Ја;арлазын баркалар!

Яконур -- Экинур—Ээкэ-Нур*


(Оос тилди; ээбилэ бичиилгэн)



Быкаалу-К;л

Ээнэ-Кинни; койнында
Быкаалу-К;л чайпаалат,
Эл-јоныысты; с;зиндэ
Бу ла к;лис мактаадат.

Кан-Кара-Суу ;з;кл;
Куу тумандар чуубашлайт,
Кайран к;лд; ;йл;рл;
К;к быкаалар бустаалайт.

Т;;би јоогы т;;птэлип,
Качан б;;д;п калды нэ?
Тайыыс суузы тэрээ;жип,
Кайра ойто кэлгэй нэ?


Алмысту-Боом

Тал-т;шкэ т;г;;нип,
Алмысту-Кууй тууjырайт.
Ы;-шы;га к;;м;лип,
Алмыстары уйуктайт.
Jэс тырмакту јээлбистэр
Эртэн-э;ир jоорыкту,
J;;лтирмэл;  к;л;ктэр
Эрчээжэтэн кылыкту.
Ай эскидэ балдары
Та; атканча сунгуулайт,
Тужуудагы аттарды
Тээрдэ-боордо арттырлайт.
Эмэзэ талдар минэлэ,
Т;н ;тк;нч; чапкылайт;
Сууалгышты чэйэлэ,
Сыр-каткыда jангылайт.
;р;-т;м;н ;тк;нди
Тургаактырып тургылайт,
К;н чыкканча кэзигин
Уйкуда; да астыырлайт.
Чарас сууны кээчирэ
Jарыжып та учкылайт,
Чук-Улаага jэтирэ
Jолчылаарды тоскыырлайт.




Јабаа-К;л

Аргымагыс амырап,
Азый мында а;данган;
Аада-;б;;к; алкаанып,
Айаагарда јурттаган.

Канча тынду кујуурга
Сыр ма;ташла кэлэтэн,
Кэткин куштар јастарла
Сэгэ јаста јанлайтан.

Јарады;да Ирбизэк
Ак санаалар эзээтэн,
Јэлбис-алмыс к;;ркийэк
Ай араазында кэлэтэн…

К;ск;лээнгэн ;ст;;дэ
Алтын-Туубыс јууралзын,
Кэлэр алыс ;йл;рд;
Арттабагын, тэрээ;жин!


Кан ааймагым

Ада болгон Алтын-Туу,
Энэм ошкош Энэ-Кин!
Кан—Јабаа-Кан, Кан—Чаарас!
К;с одындый Алтайым!

Аргымагыс а;данган
Алтайымга баш болзын,
Албатыбыс јыргаган
Ада-Т;р;л бэк турзын!

Јараш Чарас ч;;й;лгин,
Мооты суузы боорлогын;
Јала;-Аай суу јаайылгын,
Эки Кэлэй кээлэнгин…

Алтай-Кудай мактаалзын,
Ага-ийин оойлозын;
Энэ-Т;р;л јараанзын,
Ээјэ-сыыйын оойнозын!


Ја;аарым

Сулуу комуу Алтайды
Сэдээркэдэ јаа;ыра,
Солоо;ылар јээримди
Сонууркаада будуукта.

Сын-;з;;кт;р јараажын
Сыйыын-ээјэ аалынзын,
С;мээрлэрди; оойгорын
Сэргээк јииттэр аллаазын.

Сууларысты; ;нг;;ри
Сэгээ, тилим, айлангай;
Су-алтайлаап айдары
Сунууп кэлзин, удабай!

19 06 15ј.

А;чылыык алкуу

Кудай бэргэн ;л;;;лэ
Акту к;;нне; уткууйдым,
Чэчээни;гэ с;;нэлэ,
Алкыш-быйан айдаадым.

Тапкан-алган алуу;га
Ээкинчизи кожуулзын,
Алтайы;на; алгаа;га,
Ээчидээзи таабылзын!

Канјаалары; канду болзын,
Каптыыргалар ;ст; ј;рзин!
Кудайы;на; ;л;;л; боол,
Алтайы;на; аалым аал!


Поэзияны;
«Аргымак»
 фестиваль-конкурсына

Алкыш-алкуус та;дарла
Ак-бороозын ээртэнэзин,
Аргымаагыс минээлэ,
Ак-айаска атаанзын.

Ак куулардый булуттар
Адыбысла јаарышсын,
Ал-санааста алкыштар
Ак-јаарыкка шу;уузын.


Аргымагыс, аарыбай,
Алтайысты айланзын;
Аайладуубыс соолунбай,
Албаатысты оойлотсын!

Поэзиялык байрамыс,
Ч;мдээмэлд; кэрэк бол;
Поэттэрлик јыргаалыс,
Чындыылыкту мааны бол.


Jаркындаалган jылдыстый,
Jакшыылыкты мактаагын;
Эрјээнэдий, кээжиктий ,
Элди-јонды к;;р;ткин.


Бич;; с;зи; чаалызын,
Билгиирлиги; чоктоолзын;
Билимдиигис ;;ж;;ксин,
Бичиктэрис к;пт;;зин.

Б;д;;мjилэп ижээнэрис—
Ак-аруулыкка тайангын,
Бастырабыс j;м;;рис—
Ак-јаарыкты алкаагын.

Элдэристи jууктадып,
Кин-Алтайды омооркот;
Эткэнисти jылдырып,
К;;н-санаасты кожоо;дот!


Лезгинкалий мэнилэ

Бут баажыла бийээгэ
Ээзин кэпт; чыккэлзэ;,
Бу к;рээни ээбирэ
Ээлгирлэнип айланза;.
Илбизиинд; кыймыгу
Јэрлэштэрди кычырат,
Ичибистэ сандыруу
Ј;рэктэрис оойлодот.

Куйундалган ал-санаа;
Бу бийээдэ; артпагай,
К;й;п турган к;ст;ри;
Бойдо;дорды чаагылткай.
Илбизиинд; кыймыгу
Јэрлэштэрди кычырат,
Ичибистэ сандыруу
Ј;рэктэрис оойлодот.

Јоткондоолгон бијээгэ
Сыргалјы;ды экэлзэ;,
Јиргиндээлгэн оойынга
С;;гэни;лэ к;м;лзэ;.
Илбизиинд; кыймыгу
Јэрлэштэрди кычырат,
Ичибистэ сандыруу
Ј;рэктэрис оойлодот.

Лезгинкалий мэнилэ,
С;;ген мэни; к;;ркийим!
Лезгинкалий мэнилэ,
Санаа салган экээмим!
Лезгинкалий мэнилэ,
Лезгинкалий!


Талдаачыга

Кортык - jобош jэрлэштэр,
Jэр - Алтайыс кунурайт;
Кускундардый нэмэлэр
Jиирин jийлэ j;ргилэйт.

Б;г;н лэ бар, эртэн jок --
Балдарыска нэ артар ?
Агаш- тажыс jарты jок
Астап jаады-- канайдар ?

Туура jэрдэ; кэлгэннэ;
Туза болбос -- билэрис,
Тату оны; с;зинэ;
Т;;г;ндэдип аларыс.

Jа; - jамыга бойыста;
Тудып алзас кайдарыс,
Jэрис jа;ыс jэрлэштэ;
Талдалзабыс -- jаспазыс !

Кой табынны; бажына
Карган тэкэ нэ турар;
Талдашта ла к;р;нтэн
Кол;тк;;г; кэм јараар ?

Бойыста; ла камаанду
Кэректэрис бу болбой,
Бу ла к;н ш;;гэдий
Ш;;лтэлэрис бу эмэй !

Кажыбыс ла ;нинэ;
Кэлэр j;р;м jарталат,
Кэмибис лэ табына;
Курултайыс т;з;л;т.

Кэлэр тэкши талдаашка
К;чсинбэстэ; бараактар,
К;;нис салган кижигэ
К;р;м-j;м;; эдээктэр.

Кыймыктанбай отуурзас,
Кэм лэ бисти базынар;
Качкындалып j;рзээбис,
Кинчэгис тэ кожылар.

Кажыбыс ла ;нинэ;
Кэлэр j;рум jаранзын,
Кэмибис лэ табына;
Курултайыс ты;ызын !
3-5

Алдындагы талдалаачыга

Фейерверктер аттырып,
Т;рээ;исти к;;к;тти;.
Фонтан-мантан jазадып,
Талдаачыны аабытты;.

Фонтандалган чоройдо
Кэректэри; т;зээр бэ?
Фейерверктер чогында
Каршуулары; к;йэр бэ?

Jиигэн jаактар куугарар-
Алды-кийнин санаанза;,
Т;;;з;кт;р к;г;;р;р-
Аппетитти; тымыытса;.

Мэн лэ мэн дэп ты;ыынып,
Нэни этти; j;р;мдэ?
«МММ» дэп ададып,
Нээгэ jэтти; ижи;дэ?

Тойбоодымы; ажынды,
Токтоодынза; кайдары;!
Кара jаны; ачылды-
Кайра jанза; кайдады;!
3-6










Кандидатка

Фейерверктер аттырлып,
Jамылуулар сайраалайт.
Фонтан-мантан jазалып,
Jа;га jэ;; алынат.

Фонтандалган чоройдо
Кэрэктэрис т;зээр бэ?
Фейерверктер чогында
Кара кэрэк к;йэр бэ?

Jиигэн jаактар куугарар--
Алды-кийнин санаанак,
Т;;;з;;кт;р к;г;;р;р-
Аппетидис тымыыдак.

Мэн лэ мэн дэп ты;зынза,
Нэ эдилэр j;р;мдэ?
«МММ»-гэ т;;дэшсэ,
Нээгэ jэдэр ижиндэ?

Тойбоодымы ажынган,
Талдалаачы нэ кэрэк?
Кара jаны jаайылган,
Куру-тилдэ; нэ сурак?
3-7



















***


Эки j;ст; эмтири;,
Ондыйы; мэн билбэгэм.
Мэни коркыш саттыры;,
Оны канай сэспэгэм.

Н;к;р таптым дэгэним
Тэмэй болды, канайдар?
Ижэмjилэп б;ткэним
Бада бэртир, кэдиптир.

База ла бир шыркаамды
;йим ойто jаазылттар,
Буруу болгон ооруны
;; тарттырып ундуудар!
3-8






****

Талдуулар-2013
(выборлор-2013)

База ла бир биригип,
Талдууларга барактар.
Бир санаага салдырып,
Талдамааны j;м;;кт;р.

Бу талдуулар, алдындый,
Jастырылып калбазын.
Б;д;;мjибис, б;р;дий,
Jэрлэштэрди jиибэзин.

База ла бир эрээнис
О;дошпосто артпазын;
Бой-бойлорыс, улузыс
Онтожууга кирбэзин.

Бойысты; ла айлыста
Альчы болбой jурттаактар,
Бала- барка аадына
Акты- чэкти к;;нзээктэр!

Бир кижидий тур чыгып,
Талдууларга барактар.
Б;д;;мjини чаагылттып,
Тэскээрлэшти jээриктэр.

3-9


https://cloud.mail.ru/public/HhcM/LBdF8UZLA - облакодо

К;;ч;р;штэр               
               


А.С. Пушкин

К***

Элэс эдип алдымда
К;р;н кэлгэн сэн эди;,
Ээлэ;дэлген jарашла
К;;зим оодын чаагылтка;.

Тээмэй ээрик кээчирэ
Эстэ арткан айтканы;,
Тургаак ;йл;р ;тк;рэ
Эркэ к;рг;н к;ст;ри;.

Jылышлаган jылдарла
Амадуулар таркаады,
Jылыйылган ижээмjилэ
Аалкы бойы; ундуулды…

Кара;уйлык аабында
Кайран к;ндэр ;тл;г;н,
Каарыгыш таабында
Кызу с;;жим кыйналган...

Куудым ойто ойгонды,
Сэни база к;рг;мл;;
Куулгазынду jарашты
Соонуркайдым ойто ло.

J;рэк с;;шт; согыжы
J;р;;мимди jа;ыртты.
Jаарык ойто ачылды,
Jаштар, с;;ш тэ коштоолды.

20-1





 

С.А. Есенин

Шаганэ сен,  Шаганэм!
Мен соок jерди; учун ба?
Сеге белен куучыным,
Ай алдында аштарым.
Шаганэ сен, Шаганэм!

Мен соок jерди; учун ба?
Ондогы ай— jаражай.
Шираз jараш болзо до,
Рязань jерим артык ла.
Мен соок jерди; учун ба?

Сеге белен куучыным.
Бу чачтарым аарышта;,
Сыйма, ;;р д;— к;;ни;де,
Оорузын мен сеспезим,
Сеге белен куучыным.

Ай алдында аштарды
Быjыражым кереелер.
Нени ле эт, каткыргын,
Эзим jа;ыс ойгоспо,
Алтын ажым тийбегин.

Шаганэ сен,  Шаганэм!
Соок jеримде т;;еейлеш,
Сеге т;;ей кыс бар не...
Айса болзо каарыгат.
Шаганэ сен,  Шаганэм!

 
С.А. Есенинне;

Ал-санаа;ды к;;рм;ст;р
Айылданып алгажын,
Оно; озо Быркандар
Оны быжу ээленген.

Тукурааны; к;д;;рзе;—
Айса мэни jээрйди;.
Туш кижидий к;р;ди;,
Алдаамыш деп бодойды;...

Ал-санаамды каракчыл
Ээлен алды-канайдар?
Алын jолым— jырчылкыл,
Эбин табар, Быркандар!
 


























      


С.А. Есенин


Шоордобойдым неге де—
Болгон неме ;ткалар.
Алтынданган оо;ышта
Jиит тужым каайылар.

Сен, j;регим, согыжы
Чалдыгышта тымыыры;,
Бут jыла;аш баазыжын
База катап сеспези;.

Эмди куудым там ла там
Jалбыштарын айаадат,
К;;м;рленген омогым
Jабарлашта кайылат.

Эмди менде--соодыныш,
Айса j;р;м т;желген?
Оошкы атла ма;тадыш
Санаада ла ;ткалган...

Бастырабыс j;р;мде
Удурмак ла эмейис,
Чечеектеш те божоош то
Болгон учун—быйаныс!




Владимир Харитонов—Иосиф Кобзон
Јэ;;; к;ни


Jэ;;; к;ни бистэргэ
Каамык баала jээдишкэн,
Бу ла к;нди к;р;рг;
Каажыбыс ла чырмайган.
Jэ;;; к;ни байрамды
Таары ыжы кэрээлэйт,
Ак-буурайган јуучылды
Тамчы-јаштар с;;ндирлэйт.
Jэ;;; К;ни!
Jэ;;; К;ни!
Jэ;;; К;ни!

Т;жи-т;ни Т;р;лис
К;с jу;баста; тартышкан,
Т;ни-т;жи уулдарыс
Канду jууда jуулашкан.
Jэ;;; к;ни байрамды
Таары ыжы кэрээлэйт,
Ак-буурайган јуучылды
Тамчы-јаштар с;;ндирлэйт.
Jэ;;; К;ни!
Jэ;;; К;ни!
Jэ;;; К;ни!

Jакшы ба, энэ, айландыс,
Jэ ончобыс јанбады...
Jарым jэрди ;ткэлдис,
Jэ;;; -- бисти;, јыргаайлы!
Jэ;;; к;ни байрамды
Таары ыжы кэрээлэйт,
Ак-буурайган јуучылды
Тамчы-јаштар с;;ндирлэйт.
Jэ;;; К;ни!
Jэ;;; К;ни!
Jэ;;; К;ни!






Агааларлык м;;к;;лер
(В.С. Высоцкийди; кожо;ы аайынча)

Бу јерлерде крэсттер јок.
Тул келиндер ыйлабайт.
Мында кандый чечек јок,
;рг;лјикке от ;чп;йт.

Канду јууда алдында
Бу јер ачу онтогон,
Эмди бисти; ;ст;;сте—
Кэрээс таштар уштаалган.

С;;к-м;;к;;лер текшиилик,
Ылгалааш мында к;р;нбейт.
Бастыразы—ат-нерелик,
А;ыылаажу сезилбейт.

М;;к; отто—к;й;ште
Смоленск, рейхстаг… Јуучылдык
Јалбыштанган ј;ректер…
Ышталышкан айылдар…

Бейин ыйлап эмес не,
Чыдуу бектееп келгилейт.
Крэсттер мында јок не…
Кем де оны некебейт.

Мында крэсттер јок—
Карайлааган кэрээсттер,
Мында тымык--;рг;лјик,
Амыраагар акаалар!




В.С. Высоцкий

Н;к;р кэрегинде кожо;

Н;к;ри; н;к;р болбой калза,
;шт;;;нэ; де аарылашса,
Тэп ле тэгин бол калза;
Jакшы- jаманы сэзилбезе,
Уулды тууд;;н тарткыла,
Ч;к;;б;!
Jа;ыскан артырба:
Бир колбууда сэниле
Кэм ондыйы к;р;;нэр.

Jэ тожоо;го jэтпей онтозо,
Кэдеерлейле jарбынза-
Сэнле кожо туш кижи,
Арбаанба оны,
Ыраат.
Ондыйларды албас кэрек,
Ондыйларга кожо; до jок.

Эмезе ол ыкчаабай-тилдэнбей,
Шык ла нэтее болгон болзо,
Чыдаам болгон болзо,
Кайа ажары;да-
Болышкан болзо,
Кээндиктэ; калааган болзо,
Jуу-согушка барааткандый болгон болзо-
Боойы;га б;ткэндий,
Б;дэр туру; н;к;рг;,
Б;д;мjии; сэни;— ого!

***

Кызыл э;ир, кылыштый,
Jалттырт эткен бийиктэй.
;л;м jэмзейт jаныстай.
Тартыш- эртэн. Боочылай
К;;м;лэт взвод булутта.

Куучындарды токтодор!
Ичкээри ле ;р;, ондозы—
К;р;нэр…
Бу бисти; туулар нэ,
Олор бискэ болужар!

Мына; озо нэмец уул
Бу с;мэрди jэ;ишкэн эди.
Тайкыларда--аргадалган.
Айса- болзо, эмди ол
Автомадын октоойды.

Куучындарды токтодор!
Ичкээри ле ;р;, ондозы—
К;р;нэр…
Бу бисти; туулар нэ,
Олор бискэ болужар!

Ойто ло сэн бу jэрде,
Азыйдый ла, jиит-омок.
«Та;- талайда» ол к;л;к
Келер соогуш к;;нзэлде.
Бот олорды jоголток!

Куучындарды токтодор!
Ичкээри ле ;р;, ондозы—
К;р;нэр…
Бу бисти; туулар нэ,
Олор бискэ болужар!

Сын баажына jыладыс,
Ол н;к;р jаратта...
Табарууны сакыыйдыс,
Jэ ;шт;;бис амырда,
Олор б;г;н каткыда.

Куучындарды токтодор!
Ичкээри лэ ;р;, ондозы—
К;р;нэр…
Бу бисти; туулар нэ,
Олор бискэ болужар!

 
               



Владимир Ферапонтов


 К;;лм;кт;рди чачылттып,
Jерлештерим ;тк;лейт,
Jа;мыр суузы асфальтта
Суучакталып биjелейт.
Мени; б;г;н с;;нгемди
Кем де бир де о;добойт.

Такыылта:
Чураанала ойноойдым,
Улустарды кайкаада.
Jа;ыс карам—чыккан к;н
Бир ле катап бир jылда.
Jаєыс карам—чыккан кїн
Бир ле катап бир jылда.

Илбиизинд; к;р;нип,
Кайкамдыылык учкелер.
Jараш кино к;рг;зип,
Jыргалымды улалттар.
Эскимолор артырып,
Куйундалып, j;ркалар.

Такыылта:
Чураанала ойноойдым,
Улустарды кайкаада.
Jа;ыс карам—чыккан к;н
Бир ле катап бир jылда.
Jа;ыс карам—чыккан к;н
Бир ле катап бир jылда.


Јэ;;;-К;ни


* композитор: Давид Тухманов *поэт: Владимир Харитонов - Кобзон.


Jе;;-К;ни бистерге
Каамык баала jедишкен,
Бу ла к;нди к;р;;рг;
Кажыбыс ла чырмайган.

Такуу.

Jе;;-К;ни байрамды
Таары ыжы керелейт,
Ак-буурайган саамайды
Jашту к;ст;р с;;ндирлейт.
Jе;;- К;ни!
Jе;;- К;ни!
Jе;;- К;ни!

Такуу.

Т;жи-т;ни Т;р;лис
К;с jу;баста; тартышкан,
Тынын-канын уулдарыс
Карам јокто; берлеген.

Такуу.

Jакшы, эне, айландыс!
Jе ончобыс эмес не...
Jарым jерди ;ткелдис,
Jе;;биске jеттис ле.

Такуу.



Юрий Лоза

Мен саалымла jа;ыскан
Jоткон, jалкын ;тк;ре
Салыым ченеп j;зедим.
Нетеем jа;ыс мениле.

Мени; араай jооругым
;лгерликле колбуулу,
Jол к;рг;зет аайладуум,
Алтай меге э; баалу.

Такыылта:
Меге jаман эткемне;
Качып jаткан эмезим.
Тыш-амырлык к;;нимни;
Алдын коорый аладым.

Каралыкта j;ргендер
О;доолобойт—канайдар.
Jолым мени с;;ндирер,
Токынаалык—к;;к;дер.


;тк;н ;йл; колбууны
;;зе-кезе чабарым,
Оно; аары болгоонып,
Ичкеерленип барарым.


Мен саалымла jа;ыскан
Jоткон, jалкын ;д;дим.
Салыым ченеп j;з;жим,
Нени сене; тапкайым.


Такыылта:
Jоорык к;ч те келишсин,
Меге т;;ей—кем ле jок.
J;;гим уур да болгоожын,
Чыдал jедер—коркыш jок.

Jе мени; бу ээдимим
Кээндикле бай эмей.
;ч;ш к;;ним, о, туткай.
Т;;ейле мен jе;ерим.



Кудашева Р.
Композитор (музыка):
Бекман Л.

Jылу, койу аркада
Чибичегеш jурттаган,
Jайы-кыжы jа;ыс ла
Jажыл торко оронгон.

Кышты; калы; каарыла
Шуурган оны куумыган,
Корон сооктор болзо ло
Кабай кожо; сыйлаган.

Кортык койон алдыла
Майчы;дадып ;д;т;н,
К;к т; б;р; jаныла
Ме;дей-ши;дей jелетен...

Ч;, калттарым, кыймыктан—
Балдар бисти сакып jат,
Чибичегеш айылдаарын
Болчоолорыс к;;нзеп jат.

Jа;ы jылды с;;нчиле
Чибичегис уткуужар,
J;з;н-jараш сыйларла
Ч;мееркебей ;лежер!

 



***

;; ;;;;;;; ;;;;;;;,
;;;-;;;;; ;;;;;;;;
;;; ;;;;;;э ;;э;;;;
;;;;;; ;э;э; ;;;;;;;!

;;;;;; ;э; ;;;;;;;
;;;; ;;;;; ;;;;;;;;,
;;;;;; ;э; j;;;;;;
;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;!

;;;; ;;;;; ;; ;;;;;;,
;;;;; ;;;;; ;;;;;;;;
;;-;;;;э;; ;;;;;;;;;
;;;-;;;;; ;;;;;;;!






2.Баайлу-сулуу Алтайыс

Юрий Водянов аайынча:
Алтын-К;л

Кыска ј;р;м јолында
Биске омок сыйлады;,
Кэлэр јаскы тушташка
Б;д;мјии;ди каамысты;…
Узун кышты; т;ниндэ
Санаан турза; бистэрди,
Учуп ј;ргэн кууларла
С;нээлэрис кубуултса;.
Аай-Јаражай Алтын-К;л,
Сэндэ артты с;;жибис;
Ай јунунган кайкаамыл,
Сэдээ;и;гэ алдырттыс.

Ч;рч;к јэри-талайы
Ј;рэгистэ арткалды;,
Ча;кыр Алтай јаражы
Ј;р;мисти оойлотты;.
Ч;мээркэшкэн толкуулар
Ш;;лтэлэрис чайпаады,
Ч;мдээмэлд; кожо;дор
Шакпырттарды тымыытты.
Аай-Јаражай Алтын-К;л,
Сэндэ артты с;;жибис;
Ай јунунган кайкаамыл,
Сэдээ;и;гэ алдырттыс.
2-1













Айу-Ташты; кууйында

Рерих мында качан да
Болгон дэгэн табыш бар,
Ээлер с;;гэн ;;йиндэ
Будуугыны; jыды бар.

Айу-Ташты; кууйында
Рерих нэни ш;;ди нэ,
Алтай тилмэш jанында
Нэни jарттап турды нэ?

Б;д;р-Тура калада;
Амадаганы б;тти нэ,
Бар jа;дарды; т;;зини;
Аайын мына; тапты нэ?

Нэ дэ болзо, ту;эй лэ,
Алтай оны кайкааткан,
Ижээништ; б;д;штэ
С;;ш баарын к;рг;скэн!

2-2




















Кара-Коолды; кууйлары

Jэбрен jэрим кууйлары
Jажыттарын ычкынбайт,
Jада тажы, са;ыды
Jилбиркээкти кайкадат.

Тээнибэрлэр jолында
Бу куйларыс ундулбайт,
Тууда; артык бу тууда
Байлыгыбыс ;рг;;лэйт.

Айса мында jээзэзин
Алмыс-jэлмис jаажырат,
Бэктэп к;йг;н j;;ж;зин
Бисти; к;ск; к;рг;спэйт?

Тэлэкэйлэр бу jэрдэ
Катап-такып бириклэйт,
Тээркэж;ге с;;зэлэ,
Кээрий-тээрий ыражат…

Аар б;ткэнни; jаажыдын
Ачар арга билдирбэйт,
Алтай-Кудай бэргэнин
Артаадарыс jа;жыгат !

Бу бэрилгэн энчибис,
Бистэ; каруу сакып jат;
Jаайрап jаткан j;;ж;бис
J;рэгисти ;йк;п jат!
2-3
















Караколды;
(Бара;улды;)                                к;ли

Тэ;эрини; алдында
Ча;кырайган экчэ к;л,
Таш корымны; ;ст;ндэ
Чайпалышкан кайкамыл.

Кара-Коол-Баажыны;
К;с одындый талайы,
Кайзырыкту балыкты;
Каару к;ли, кабайы.

Таскылдарды; койнында
Мында тымык ыжыыкта,
Т;нд;к сэр;;н тынышта
Мыйгактар да амырда.

Мына; к;рз;м--тэлэкей
Алаканымда jаткандый,
М;шт;р тынган ару кэй
Ал-санаамды jааскадый!
2-4




















Шы;ны; учаарлары

Шу;уп учкан суучакту
Шы;-Кообыда отурым.
Ак к;;б;кт; агынду
Аржанына; амзайдым.

Кирнэстэлгэн учаарлар
Соло;ылар jуралайт,
Кожо;-коомут тамчылар
Симфония ч;мдээлэйт,

Ай-Канатту Талайым
Алтайымда а;данат,
Алкыштуулык с;ст;рим
Ак-айаска учкылайт!

2-5












Тээн;
(Туризм)

Jэр-Алтайды ээбирэ
тээнип j;рер к;;н кэлэт,
jараш jэрлэр кээридэ
jортыныштар кычырат.

«Тууна; тууны; артыгы
jа;ыс ла туу!» — б;дэдим;
тээнибэрди; jайымы —
jаныс тээн;, о;дойдым !

2-6



























Сулуу-Кообы


Сулуу-jараш jэрлэрис
Алтайысты кээркэдэт,
Сэде;-сэргэк тууларыс
Ал-санаасты с;;ндирэт.

Ол кообыны; кайкалы—
Т;риндэги болчоктор,
Ончо jэрдэ; башказы—
Тэ;кэйишкэн т;ст;кт;р.

Сулуу-сэдэ; Алтайыс
Сын сэргидэр jэрлэрл;,
Сэргэк-сулуу Т;р;лис
Соло;ыдый ;;д;рл;! 


2-7






















Каадыр-Кабак

Башты;-к;сти; аржааны
Jалаамаларла ороонгон,
Бар калыкты; алкыыжы
Jээрибистэ торгулган.

Килээмjил; быйаны
Тэкши jарлу Алтайда,
Кууттык-оойлык суузыны
Тир;;ликти; койнында.

К;сти; чогын, jааркынын
Чаагылттырткан талайым,
К;н к;зини; jаражын
Чаачылттырган то;моогым!

Ак-jаарыкты аjаарткан,
Агын суумны; jаражын;
Ал-санаамды jаарыткан,
Аржанымны; с;рл;;зин!
2-8













***


Алтайыста алтындый
Алтын-Туу адаабыс,
Jер-Энээбис кээбиндий
Jараш-сэдэ; сыныыбыс!
Алын jаныс ачыыгар,
Кийин jаныс курчуулар!
Алкыш-быйан бэригэр,
К;нлик к;;н сыйлаагар!


Энэ болгон Инэ-Кэн
Энч;-амыр бэригэр,
Эбирэде Кан элин
Эптэп-к;;нзэп коруугар!

2-9

























Ак-Оойдо

Тайга jэрдэ тыш-амыр,
Jэбрэндилик сэзилэт.
Тэлэкэйде шакпырттар
J;рэк мында ;йл;б;йт.

Арчындарда; к;ксимни;
Кээ;игэни билдирэт,
Аржан-кутук суузына;
Каным оойлоп куйулат.

К;к;рт мында
Кату-;нг;р к;рк;рэйт,
Jалкын jалтты
Jэрибисти аластайт.

Бу jарашты айдарга,
Бар с;ст;рим jэдишпэйт.
Б;дэт бойын jураарга,
Будуктарым кэлишпэйт !

2-10















Ча;кыр

J;рэкчэ лэ Ча;кыр кыр
Jабаа-Канда тоомjыда;
Jуук jанына кэлгэндэр
Jаражына; кайкаалда.

Кан-Чарасты коруулап,
Куйак болгон шибээ-туу,
Албатызын аргадап,
Алкыш бэргэн аалып-туу.

Jажыттарын чактарга
Кууйларында чэбээрлэйт,
Jэр-т;бинэ; кэлгэнгэ
Кылчас эдип аjаарбайт.

Чарас сууга э;чээйип,
Jааран турат jиидиркэп;
Jылдыстарла имдэжип,
Чэчээркэжэт ойножып…

Айылчылар кэлгэжин,
Айдып-jаартап тургайым.
Амыр-эзэн j;ргэжим,
Аайлаткыштап бэргейим !
2-11













Алмысту-Боом

Тал-т;шкэ т;г;;нип,
Алмысту-Кууй тууjырайт.
Ы;-шы;га к;;м;лип,
Оодычылар уйуктайт.

Jэс тырмакту алмыстар
Эртэн-э;ир jоорыкту,
J;;лтирмэл;  к;л;ктэр
Эрчээжэтэн кылыкту.

Ай эскидэ балдары
Та; атканча сунгуулайт;
Тужуудагы аттарды
Тэрдэ-боордо арттырлайт.

Эмэзэ талдар минэлэ,
Т;н ;тк;нч; чапкылайт;
Сууалгышты чэйэлэ,
Сыр-каткыда jангылайт;

;р;-т;м;н ;тк;нди
Тургаактырып тургылайт;
К;н чыкканча кэзигин
Уйкуда; да астыырлайт;

Чарас сууны кэчирэ
Jарыжып та учкылайт,
Чук-Улаага jэтирэ
Jолчылаарды тоскыырлайт.

2-12



















Jараш Чарас

Jараш Чарас jараттай
J;з;;н чэчэк jайылттат.
Сер;;н jыбар—jалакай,
Суу аагынын jажыыдат.

Сэн, кэзэктэй, баладый,
Кылыктанып турады;.
Санаарказа;—jоткондый,
Калаптанып ыйлайды;.

Jылдыстарды экчээйлэ,
Кайд;;н мэ;дэп шу;ууйды;?
Jаажыттары; ачаала,
Кэмгэ качан сыйлаары;?

Сэн билэрди—билгэйнэм,
Сэн к;р;;ди—к;рг;йн;м,
Сэн эткэ;ди—эткэйнэм,
Сэн чыдуу;га jэткэйнэм?!

2-13


















Оошкы-Кыр

Оошкылыкту ;йл;ри;
Кажы чакта ;тл;г;н,
Кэмни; jиит туштарын
Омоксыдып ээзирткэ;?

Бу ла jуукта к;;йэлэ,
Карар калган турата;.
Боро-кара кийгэ;лэ,
Кунуукчылы; jажырга; .

Jаажыл-торко; jаайылттып,
Эмди туру; алдымда.
Jииттэр канын кайнадып,
Э;чэй туру; ;ст;мдэ.

Оошкылыкту ;;д;ри;
Омооркодуулар т;;г;лткэй,
Оойлодуулу ээзинни;
Ончобысты к;;к;ткэй!

2-14






















Кан—Jабаа-Кан

Ада-;б;;к;лик Jабаа-Кан—
Ада-Т;р;л Алтайым,
Ал-санаамды jаарыткан
Азыраткан, Чакырым!

Котон-кыпчак аадымга
Кээ;игэрди кайкайдым,
Кайран балдар-баркыга
К;;нзэгемди айдадым.

Эр-Ирбизэк акамны;
Ат-нэрээзин алкаайдым,
Эстэ-буурда с;зимни;
Аайын-оойын jаайадым.

Ак-Аайастык Jабаа-Кан
Алтайыста jарангай,
Аржан-Кууттык агыскан
Алтай-Кудай макталгай!

2-15











Чээчэ-Баатыр ;з;;ги

Чарааныла байлык сай
Чарас суу дэп адалат,
Кызала;ду кату ;й
Кажаадына; караадайт.

...Качан да
Кайран элди; к;с jажы
Чарас сууны тустаган,
Канын т;г;п jаан-jаажы
Ч;лди к;ст;п ч;рк;;лг;н.

Чээчэ-Баатыр салымын
Jайыымыска тоолуган.
Чаагы чыгып, j;р;мин
Jаш ;йээге сыйлаган...

Шыра-сыкту албатым
;йл;р ;д;п, тындаанды;
Шыркалары ;;; тарттып,
;р; ;;з;м алынды.

Бу кинчэкти; судаазы
Качан бирдэ болор бо ?
Болгон чаакты; буруузы
Кайра бистэ; jанган ба ?

Jаманы;ды алынгын дэп,
;шт;;нг;нди кэм ;;рэдэр ?
Эмди эпт;; j;рэк дэп,
Элчиизин кэм аткарар ?

«Jаманымды ташта !»- дэп,
;;рк;шк;нис кэлер бэ ?
«;;н-б;к;;нди чачак !»- дэп,
Jуулашканыс сураар ба ?!
2-16












;йтт;-Каайа суузыны
(Тугаяны; родниги)

;йтт;-Каайа суузынга
То;могыла ;лэжэт,
;нг;р каайы калага
Т;ни-т;жи тоомулат.

Алёнушка јанында
Каарыгышта кыйналат,
Ачык-јаарык Ырысту
Каару с;ст;р айдынат:
«Сунуп j;ргэн тууларым
Сэдэ;-jараш турлагай,
Сузуп ичкэн сууларым
Суузын болгой артабай !»

;йтт;-Каайа суузыны,
Јайы-Кыжы аккай ла;
;йээлэргэ быйаны
Јаажын-чакка јэткэй лэ.

Алёнушка кунуугы,
Каарындажын аайландыр;
Алтайы;ды, Ырысту,
Айылчыга мактаап тур!


30д14ј

2-17












Jалбак-Таш


Jалбак-Ташта чочкочок
Туристтэрди кайкадат.
Тилим мэни;—j;г;р;к,
Jилбииркэкти куйулттат.

Чуй jолыла машналар
Ары-бээри учурлайт.
Чучураган туристтэр
Аарып-чыылап сунгулайт.

Jалбак ташта какайак
Му; jылдарга арчылбайт.
Jайгы к;ндэр уп-узак,
Мэни; ижим к;нд;;кбэйт.

Jалбак-Ташта, канайдар,
Jалбагына; jадырым.
Jаман мэни айтпагар—
J;р;м jолын ши;дэдим!

2-18





















Калбак-Таш

Калбак-Ташта jууруктар
Кайкабазым кайкатты,
Космостылык кэрептер
К;йб;рэтти санаамды.

Кайкамчылу роботтор
Кажы чакта кэлди нэ?
Кайбак башту кижилэр
Качан ойто кэлгей нэ?

Jэбрэндилик jуурукчы
Jуураганы jаажытту,
Бичикчини; бичиги
Билэримди саайратты.

Кэлэр канча ;йл;рг;
Бисти; нээбис калгай нэ,
Кайа к;рб;с калыкка
Баркы-энчис арткай нэ?!
2-19


















****


Эзэн болзын, Чуй-Оозы,
Эзэнде лэ кэлэрим.
Ээригерим ээрикпэзин,
Эзэн j;рзэм—альдаарым!

Эзимдэ мени; арткалар
Эрэ-Чуйда тушташтар;
Эрээним дэ ундылар,
Эригиш тэ ;т калар.

Эзэн болзын, Чуй-Оозы!
Эзэн болзын, Таш-Баатыр!
Эзэн болзын—ончозы,
Эзэн болзын, ак боомдор!

2-20
























Ю. Водянов аайынча:
Чуй јолы

Туруйналар Эрэ-Чуйла,
Јол ;ст;лэ учкылайт,
Тэмир аттар чумаакла
Јэргээлэжип сунгуулайт.
Кэткииндэрди; кожо;ы
Јаажын-чакка арт калды,
К;л;с;л;р таабыжы
Ј;регимгэ ;т каалды.
Темир адым-Аргымак,
Сыгырышту учурттат;
Тожоо;дуга јол-јоорык
Сыныыкпаста; к;нд;;гет.

Ч;;й;лишкэн јолдорым
Јаантайын ла с;;ндиргэт.
Чуй јолында к;ндэрим,
Ј;р;м кээ;ин кайкаадат.
Ал-санаалар јаарыжып,
Ак-айаска былаашлайт;
Алтын-сыным је;илип,
Алкыштарым аадылттат…
Темир адым-Аргымак,
Сыгырышту учурттат;
Тожоо;дуга јол-јоорык
Сыныыкпаста; к;нд;;гэт.

2-21

Каабайлу Мээжэлик

Эл-Ойында НЛО
Тэ;эридэ к;р;нгэн;
Элкэм-тээлкэм jыргалла
Туш калыктар jуукташкан.

Кызыл чолмон бийиктэ;
Кыймыктанбай ширтээгэн,
Карындаштык байрамны;
Кэрс;;л;зин кайкаган.

Jылдыстанган эд;;лик
Сонууркагын к;рг;сти,
Jа;ар кожо;-бийээлик
Санаа-укаам сээргитти!

Тээн;
(Туризм)

Jэр-Алтайды ээбирэ
тээнип j;рер к;;н кэлэт,
jараш jэрлэр кээридэ
jортыныштар кычырат.

«Тууна; тууны; артыгы
jа;ыс ла туу!» — б;дэдим;
тээнибэрди; jайымы —
jаныс тээн;, о;дойдым !











Улаалу

Улаазына; уй ичкэн,
Иргээзине; ийт jигэн
Улаалуны элтеерттип,
Уйгаштырып, болгоорттып...

Аттар, т;;л;р jараттай
Jол-jоорыкта; амырайт;
Jоорыкчылар, мэ;дебей,
Азык-т;л;к тамзыктайт.

Бу—jолдорды; бэлтири,
Балтыргаанду Улаалу.
К;л;;мjил; улаачы
Кэлгендерге уткуулду.

Jоорыкчылар базаазы
Т;ни-т;жи шакпыртта.
J;з;н тилдер табыжы,
Туйгактарды; тибиртти...

Т;м;н, Кадын арjанда,
Бабырган туу ;рг;;лейт.
Туу-Каайаны; ;ст;нде
Баjырт jылдыс койылат.



Улаалу

Узун jолдор белтири—
Улааркабас Улаалу,
Азып - тозып j;ргэнге
Айыл болор аргалу.

Тээнип - jоожып j;ргэнге
Токунаалды бэреди;,
Jэр jаражын с;;гэнге
Jэткил к;;р; сыйлайды;.

Jэрге кааккан быдакта;
Jайканышкан агашту,
Jэр-;;з;мдик ажына;
Jэрлештерис ток-тойу.

Таарып салган ;рэнне;
Аламалар jайканат,
Тууда ;ск;н jиилекти;
Амтам-таады сээзилет.

Jажарышкан ороомдор
Jайа-чача jаткылайт,
Jайканышкан чэчектер
Jиит-jиилэ;ди с;;ндирет.

Кин-Алтайда т;с кала
К;ннэ;-к;нэе jаранат,
Адын оны; ыраакта
Ар-бїткэнис мактадат.

С;;ген бисти; т;с кала,
Амадууларыс курчуула;
С;;ндирэтен с;зи;ле
Ал-санаасты бычуула.

Ижээмjил; Улаалу,
Иш-тожысты к;нд;ктир;
Алтайыбыс быйанду,
Артаарына; кыыйындыр.

Б;д;;мjил; т;с jэрис,
;з;ристи кичээгин;
Буурзаганду калабыс,
;р; ;;з;м алынгын !


Т;с кала
Бислэ кожо jалтанбай,
Кэлер к;нгэ к;р;ди;;
Бар jэдимге токтобой,
Кайыр ;р; шу;уйды;.

Студенттерди; калазы,
Амадууларыс курчуула;
Билим - билик талазы,
Алтайысты бычуула.

Ижэмjилї калабыс,
Иш-тожысла оморкон !
Алтайыбыс—байлыгыс,
Ар-б;ткэнин кичээгин !

Буурзаганду калабыс,
Сэнле тудуш салымыс;
Б;д;;мjил; т;с jэрис,
С;;жис—сэге, быйааныс !

Ээкэ-Нур

Эне болгон Энэ-Кин
Эдээгэрде ;йдээл;;
Алтын-Туу дэп алтын сын,
Албатыга быйанду.

Ак јала;дар мал-ажыла
Ал-санааны с;;ндирэт,
Јэрлэштээри магыла
Јээрин, јуурттын к;;д;рэт.

Аалкы боойор — кэбээркэк,
Алтайыста тоомјылу;
  Албаатыгар — к;нд;;зэк,
Айткан с;зи коокырлу.

Јаан-;з;г;р јаантайын
Јаажыл турзын Ээкэ-Нур,
Јаан-Суугарды; кимиирттин
Ја;арлазын баркалар!



Быкаалу-К;л

Ээнэ-Кинни; койнында
Быкаалу-К;л чайпаалат,
Эл-јоонысты; с;зиндэ
Бу ла к;лис мактаадат.

Кан-Кара-Суу ;з;кл;
Куу тумандар чуубашлайт,
Кайран к;;лд; ;йл;рл;
К;к быкаалар бустаалайт.

Т;;би јоогы т;;птэлип,
Качан б;;д;п калды нэ?
Таайыс суузы тэрээ;жип,
Кайра ойто кэлгэй нэ?



Јабаа-К;л

Аргымаагыс амырап,
Аазый мында а;данган;
Аада-;б;;к; алкаанып,
Айаагарда јурттаган.

Канча тынду кујуурга
Сыр ма;ташла кэлэтэн,
Кээткин куштар јастарла
Сэгэ јаста јанлайтан.

Јараады;да Ирбизэк
Ак санаалар эзээтэн,
Јээлбис-аалмыс к;;ркийэк
Ай араазында кэлэтэн…

К;ск;лээнгэн ;ст;;дэ
Алтын-Туубыс јууралзын,
Кэлэр алыс ;йл;рд;
Арттабагын, тэрээ;жин!

 

 
Алкууларым—ак куулар,
Ак-айасла учлагар.
Алкыштарым—шуургандар,
Ак ийдээлэр шуурдырар!

;н сээритбэс к;;к ;нин
;лгэрлэрим алынгай,
;з;л калган б;р ыйын
;н jогына; такыгай.

Сэн укпаган с;ст;рим,
С;зим jокто; угулгай;
Сэн jогы;да айтканым
Сэгэ, к;;ркий, томылгай!


***

Ээлгир-эпт; кыймыгы;—
Ша;кыларлу кайы;дый,
Токынаалу айтканны;—
Шымыранган аржандый.

Сэгэ, к;;ркий, ээзи;гэ
Нэни сыйлаар— билбэйдим;
Айса болзо, к;;ни;гэ
;лгэр jараар—ч;мдэйдим.

К;ст;ри;ди, к;;ркийим,
Кандый сыйым с;;ндирэр;
Санаам jэткэн с;;гэним,
С;;жим качан айланар ?



***
J;рэгимдэ чэчэктэр
Jайканыжат кунукта,
Jаскы jылу э;ирлэр
Jылышкылайт ээриктэ.

Jа;ыс сэнлэ j;рэгим,
Чынынча ла, ачылган;
Сэн баары;ла j;р;мим
Чэчэктэргэ к;;м;лгэн.

Эру-jымжак к;;р;жи;
Тожо; ;йим каайылткан,
Араай-jылуу с;ст;ри;
;з;гимди изииткэн.

Алып j;р дэп, ээзи;гэ,
Ч;мдэгээмди сыйлайдым;
Аалыс-аалын jолы;га
Чийнэлэрди jайаадым !


***




Кара к;ст;р чоктоорын
Каруузышта чаагылтса;,
Карлагаштый кабагы;
К;л;;мjидэ оойнотсо;.

Ак колы;ла jаа;ыза;—
Jэткэлэрим jаны;га;
Аадым аадап кычырза;,
Jок дэбэзим тушташка.

Имдэп ийзэ;, кийни;нэ;,
Алаатыбай барарым,
Икиилидий ;ни;ни;
Аагынында j;;зэрим.

Кара к;ст;р jаштарын
К;рг;спэгин, к;;ркийим;
Кызу с;;шти; с;ст;рин
   Кысканбагын, сыргалjым !


***



Канча jылдар баажында
К;;р;штэнис jа;жыккан,
J;рэгисте, с;;жистэ
J;з;;н-чэчэк чаалдыккан.

;й ;д;;жи, кэзиктэ,
Тура т;жэ бэргэндий,
;йк;;лишкэн санаада
Тургаактадып калгамдый.

Эмди сэни; кайдаа;ды
Сэр;;н ээзин jэтирбэйт,
Эзен-амыр j;ргэ;ди
Сэзээтэним сэстиртбэйт!

Эзэнимди сэн билип
Токунаайды;, байала.
Ээригишти койылттып
Тымыып калды; кайда да.

;з;;гимди с;;ш оды
Эмдигэ лэ изидэт,
;р; jылдыс чоктооры
Эрет;;мди к;йб;рттэт !

***

Кэм дэ сэнлэ jолдошсо,
Jол-jоорыгы; к;нд;;кбэс.
Кэлер та;дар jаарытса,
J;рэк-бууры; ээрибэс.

К;;н-санаа;, билэрим,
Jа;ыс мэнле тынданат.
Каруузыжым чачпайдым—
Jылуу тушташ сакуулайт.

Бирдэ эмэс j;р;мис,
Бис эк;;ни чааксыдат;
Jа;ыс jолду саалымыс
Jастырууда кыйналат !

***

Ээригишкэ, айса, сэн
Шаайып калды;, к;;ркийим?
Эркэ к;ст; эртэ т;н
Ширэп калтыр, с;;гэним.

Эш лэ болзо, болзынып,
Айса болзо, отуры;;
Эртээнгигэ ижэнип,
Амадуу;ды саалбайды; ?

Сакылтаалу салымы;
Качан бирдэ с;;нгэй нэ,
Санаа- к;;ни; салганны;
Каруузыган кэлгэй нэ?!

***

Сэрээм салган болоры;,
К;рг;н jа;ыс к;;ркийим ?
Сок-jа;ысты к;;нзэжи;
Качан токтоор—сурайдым ?

Эш бэдрэл; сы;аарга,
Айса, туштап сэн калган;
Эрик jокты; таабына
Алдыртты; ба, канайтты; ?

J;рэгимни; ээжиги
Сэгэ ачык, эмдигэ;
Jайды; jылуу т;ндэри
Сандырадат б;г;;нгэ.

Ороойтыжым jэткэлэк,
Ойто тушташ саакыйдым;
Озоогызы  о;гоолок,
Оно; сэгэ б;дээдим !

***


;лгэримди сыйлазам,
С;;нэри; бэ, к;;ркийим;
К;;н-санаамды айдынзам,
Аайлары; ба, ;;рлэжим ?

;лэшкээни — амтаамду,
Амадаагамды бэргэйнэ; ?
Б;г;н санаам—алаа;зу,
Амырымды быскайнэ; ?


Сэн

Аркы jокто; калаа;ы
;йл;р мэгэ сыйлага;,
аймаашталбас соло;ы
;;д;;рин дэ туттыртка;.

Jалкындардый jалттылдап,
;тк;н ;йл;р эзимдэ;
jонjолойдый чэчэктэп,
;чк;н к;ндэр т;жимдэ...

Алтын-Каазык jылдыстый,
амадуумда турады;;
аскын-тоскын турнадый,
аадым аадап jайнайды;.

Аайланайын, чолмоным,
алтайы;ды адаза; !
Аарып-чылап кэлгэжим,
алтын-сыным сыймааза; !


***

Jаманымды таштап к;й—
Jастыргамды о;доодым.
;кт;;нг;мди ;шт;;б;й,
;тк;р к;;йгин—сурайдым.

Сэн дэ мэни качан да
Бу мынайда сурага;.
Jок дээримдэ, ол тушта,
База-база jайнаага;...

Эмди оорой болгоончо,
Б;д;р jаадым санаа;ды.
Алын j;р;;м jэткэнчэ,
Актаар турум аады;ды!

Сэн ээзимдэ

Ээр;-эркэ к;ст;рл;
Кызычагаш эзимдэ,
Ээриндэри каткылу
Экэм мэни; санаамда.

К;;нзэк-каару с;ст;ри
Кайкаткан эди с;;жилэ;
К;рэ;-к;рг;;л чачтаары
К;;р;н кэлэт эмди лэ.

Эмди, байла, сэн мэндий
Jажап калган j;рэди;,
Эртэ jашта с;;ш-сысты,
Эр бойымдый, т;жэйди;?

Эркэ-эр; к;;р;шт;
Jаш туштарым эзээлэт,
Эриигиштэ с;;н;шт;
Jастыраалар кычырат !

К;ст;ри;ди к;р;л;,
Билип ийдим санаа;ды;
Куучыны;ды ши;дэйлэ,
Болгооп алдым к;;ни;ди.

Кээлинэшти; к;;зинэ;
Мэгэ нэ дэ каамылды,
Кимиирэгэн с;;зинэ;
Му; јылдыстар чаачылды.

М;ш баажында кузукка
Канай јэдэр, уурзынбай?
Ма;заарышту санаага
Каарыкпазам канайткай.

Кээлинэшти; к;;зинэ;
Мэгэ нэ дэ каамылды,
Кимиирэгэн с;;зинэ;
Му; јылдыстар чаачылды.

Тайга баажы кычырат-
Канай барар, к;;ркийим?
Т;ндэ уйку астыгат,
Кэм буруулу-кайкайдым.

Кээлинэшти; к;;зинэ;
Мэгэ нэ дэ каамылды,
Кимиирэгэн с;;зинэ;
Му; јылдыстар чаачылды.



Сэн эзимдэ
(Юрий Водянов аайынча)

Кан-Оозыны бир эдип,
Ижээ;гэмди јоктойдым;
Тристан с;;жин эзээнип
Изольдамды бэдрэйдим.

;з;; тыныш јотконын
Ол ;йл;рд; мен сэскэм,
;нг;р кысты; айтканын
Ол туштарда кайкаагам.

;йл; кожо саалымыс
Ыраашканын сэзээдим,
;; тарттылган шыркаабыс
Јазылбаган-билэдим…

Ј;р тэ калзам, санаамда
Баштапкы С;;ш арткалар.
Ј;рэк сокпой барза да,
Буурым сэгэ каарыгар.


Экэм

Элим-jоным ортоодо;
Талдаап алган к;;ркийим;
Э; лэ jараш jараашта;
Таабып алган экэйим.

Э; с;рл;;ни; артыгын,
J;рэгимлэ ылгаагам;
Эркэ-эр; чыраайын,
J;с кыстаарда; бэдрээгэм.

Эмди сэнлэ, с;;гэним,
J;р;;мимдэ с;;нэдим!
Э; лэ кааруу с;ст;;рим—
Jа;ыс сэгэ, кэлтээйим!


А;ырлар

Эртэ jаста с;;нлэгэн,
Элэ;-тала; а;ырлар.
Ээбирэде айланган,
Ээлбишлэгэн канаттар...

Эркэлээшти;, к;;нзэшти;,
Эштээништи; куштары;
Эш-бараандык j;р;;мни;
Ээлэбэйтэн кэрээзи.

Ээбир jанган а;ырлар,
Ээзин-санаа экэлди.
Ээле;дэжип ш;;лтэлэр
Эр-боойымды куйуултты...

Эпт;-j;пт; j;р;млэ
Эжим, бис тэ, каайыбай;
Элкем-тэлкем Алтайла
Эзээн тушта учууртпай !

Эмди база ;;рк;шп;й,
Элдэ-jондо j;рээлик;
Эдэр ишти уурзынбай,
Эптэп-тааптап эдээлик !

Эзен-амыр билээбис
Элэн чакка jурт болгой,
Эмээн-;г;;н бойлоорыс,
Эрчээш билбэс, нак болгой !


Јайнуу-алкуум

Эткэн кэрэк салтарын
;з;;-таарый билбэгэм,
Ээбир кэлэр буруузын,
;;рэм, экээм, сэспэгэм.

К;ч;ркээгэмди,
Ты;ыыгамды
Аалынадым;
Јастыргамды,
Јаманымды таштап к;й,
К;;ркийим!
 

С;ст;римни; коронын,
Колдорымны; јылгыырын
Јастыра дэп о;додым…
Т;кк;н к;ст;р јаштарын,
Т;нни; аскан уйкуузын
Јайнуу-алкуум т;зээтсин.

К;ч;ркээгэмди,
Ты;ыыгамды
Аалынадым;
Јастыргамды,
Јаманымды таштап к;й,
К;;ркийим!
 
Энэ-Кэлэй Алтайым
Салдак-Боочы
(Саал-Дакты; боочызы)

Экпиндээлгэн ээзиндэр
Мында jайым ойнолойт,
Элбирэген кыйралар
Ма;дык кэпт; к;ринлэйт.

Аары-бээри ашкандар
Алкаангылап ;ткилэйт,
Jол-jорыкта j;ргэндэр
Jаламаалар буулалайт.

Коштойында Сары-Кыр
Курчуулаган боочы бу,
Куйундалган салкындар
Кайнашлаган тала бу.

Алтай-Кудай, баш болзын!
Алын jолым аруутар,
Кийин jаным курчуулар!




Кэлэй

Энэ болгон т;р;л jурт
Мэ;дэй-ши;дэй ойгонот.
Эртэ та;дак карайлайт,
Мэни; уйкум каайылат.

Салдак сууны jараттай
Сэргэк jыбар ээзиндэйт,
С;;гэн jэрим ;ст;;лэй
Суйук ыштар j;скилэйт.

Кызыл та;дак jалбыжы
Та;-Чолмонды jаажыдат,
Кайран jэрим тыныжы
Тын-к;ксимди оойлодот!


Энэ-Кэлэй Алтайым

Эки байлу тууларлу
Энэ-Кэлэй Алтайым,
Эjэ-сыйын jа;арлу
Эки Кэлэй Т;р;лим!


Эки колым к;д;рип,
Ак-jарыкка м;рг;;йдим;
Э;мэгимди ээ;илттип,
Алтайымды мактаайдым !

Бала-барка курчуузын
Т;нд;-т;шт; бычуугар;
Буруубыс бар болгожын,
Таштап к;йз;;р, канайдар !

Jэрлэштэрим айлында
От-очогы бэк турзын,
Jал-куйрукту малына
Jаман-jуудык jуубазын !

Кутус-шулмус jииттэрим
Ачу-ашта; ашпазын;
Кутук-суузын сууларым
Ала-к;нч; соолбозын !



К;с одындый Кэлэйим

Кызыл-Таш -- энэ-туубыс
К;н-Энэни; алдында;
Сары-Кыр -- туу-адабыс,
Санаа-к;;нис ;ст;ндэ.

Кийим-тудым кээлэйтэн,
Усчыл-кээчил албатым;
Кэлгэн кижи байыйтан,
К;с одындый Кэлэйим!


Мэни; jуртым Кэлэйим--
Эки Кэлэй Алтайда,
Маа;ырлаган т;;д;рим--
Эмдигэ лэ санаамда.

;рк;л;г;н jиктэрим
Jажаргылайт jастарда,
;л;; эткэн jэрлэрим
Jарангылайт jайларда.

Кандыктаган чэттэрим
Койу агаш болкалды,
Балыктаган Салдагым,
Бай ла бойы, акjады.

Кайда да мэн j;рзэм,
J;рэгимдэ -- Кэлэйим.
Кородозом, тымуурзам--
Jаазылттады;, Т;р;лим!


Кэлэйим

Аазып-jоожуп j;рзэм дэ,
Адам айлын санайдым.
Аарып-чыылап ыраакта,
Айланарын болгоойдым.

К;рэ; к;сти; к;ндэри,
К;йб;рэдэт санаамды;
Jаскы к;;кти; к;к;;ги
Jайнаттырат к;ксимди.

Энэ-Кэлэй Алтайым—
Айлым болгон Т;р;лим.
Эртэн-со;зун jэдэрим,
Алтайымды алкаарым.

Аскын уулы; айланза,
Jайкап ийзэ;, кабайым;
Айтканымды угала,
Jаажыт ийзэ;, Кэлэйим!


Наралка

Сары-оошкы та;дарды;
Аадыжыны; jаражын,
Сургулjындый к;ндэрди;
Ажыыжыны; с;рл;;зин.

Jайлуум кызыл чэчэктэ
М;;;н ыжын ч;;й;лттэт,
Jылдыстарым т;ндэрдэ
Мэгэ т;штэр т;;г;лттэт.

Jажын-jажыл м;шт;рим
Jайканыжат кээндиктэ.
Jайы-кыжы арчыным --
Jажыл-к;м;ш ;;диктэ.

Арчын таады к;ксимди
Кээ;идэт лэ jээ;илттэт,
Аржан-кутук ичкэмдэ
Каным кайнап с;;ндирттэт.

Тоолун айым т;н;ктэ;
Т;мээн т;штэр т;;г;лттэт,
Т;р;л турлуум эмэштэ;
Туйуктарды чэчкиилэйт.

Jажын-jажыл м;шт;рим
Jайканыжат кээндиктэ,
Jайлуу айлым—с;;гэним,
Jажыл торко ;ст;ндэ.








Эзэн !

Эртэ та;да j;рэксип,
«Эзэн»-дэйдим, Алтайым !
Ээбирэдэ j;г;рип,
Эзээнимэе с;;нэдим.

Эзэн слэрге, От-Энэм,
Ээлбип-jаалбып туругар !
Эзэн, каару айылым,
Э; лэ артык н;к;рл;р !

Эзэн,эзэн, К;н-Энээм !
Эзэн, эзэн, тэ;ээрим !
Эзэн, эзэн, тууларым !
Эзэн, эзэн, сууларым !

Эки jанда тааныштар,
Эзэн,эзэн, эзэндэр !
Э; лэ jуук т;р;;нд;р,
Эпти-j;пти к;;нзэктэр!

Эзэндэшлэ бу к;нди,
Эрмэктэшлэ баштаактар.
Э; лэ jакшы с;ст;рди
Эркэлэжип айдаактар.

Эзэн j;рэр, энэйим !
Эзэн болор, адайым !
Эзэн сэгэ, Т;р;лим,
Эзэн, эзэн, эзээним !!!


***

;л;; ишкэ к;нлэ тэ;,
Ойгонтоныс jаш тушта.
Т;н кирзэ лэ jала;на;,
Айлаантаныс айлыска.

Jайды; кыска т;ндэри
Jаш бойыска jэтпэтэн,
К;г;;нд;рл; т;штэри
Кандый т;ргэн ;тл;йт;н...

Колхоз ижин к;;р;мл;
Эткэн туштар ундулбайт,
Эбирбэйтен ;йл;рг;
Кызыл та;дар кунуклайт !




Коноочыны ч;;кт;ри

Айылчыны; кэлэри
От-очокто ырыымду,
Коноочыны ч;;кт;ри
Озоогыда баай-ч;мд;.

Энэлэрим ч;мч;йип,
К;нд;;-к;рээ этлэйтэн;
Оно; т;ж;к салгылап,
Амыр уйку к;;нзэйтэн...

Эмди сени, коноочы,
Кэм онойдо к;нд;;лэйт;
Эскирэген jа;дашты
Кажы jэрлэр унутпайт?

Кижик;;нз; jа;ысты
Jа;ыртсаабыс кайдарыс,
Кылык-jа;ыс jакшызын
Jа;дазаабыс—;з;рис!



***
;;;;;; ;;;;; ;э;;ээ;;э;,
;;;;-;;э; ;;;;;;;;.
;;-j;;;;;;; ;;;;;;;;,
;;; ;;;;;;;э ;;;э;;;.

;;;;; ;;э;;э, J;;;;;;;!
;;;;; ;;э;;э, ;;;;;;;;;!
;;;;; ;;э;;э, ;;;;;;;!
;;;;; ;;э;;э, ;;;;;;;;;!

;;;;;; ;;;;; ;; ;;;;
J;;;;;;;;э ;а;;;;,
J;;;;;;;-j;а;;; ;;;;;;;;
;э; ;э;э; ;э ;;;;;!

;;;;;-;;;;; ;;;;;;;;;,
Алкыш-быйан айдадым;
 ;;-j;а;;;;; м;рг;;йдим,
Амыр-энч; к;;нзэйдим’

;;;; j;;;; ;;;;;;,
;;;;-;;;;; ;э;;;э;!











Ырыымым

К;зим тарткан канча к;н --
Ачынышла ;ткалды,
Кара к;чтэр jэ;;;зин
Албан-к;члэ алалды.

Болгон нэмэ болгон ло --
Сызым т;;эй сыныгар.
Б;рк;к к;ндэр т;;эйлэ
Соло;ыттып айазар.

Базынышта jаантайын,
Байла, узак болбозым…
Кэлэр ;йди; jаркынын
К;г;зимлэ сэзэдим.

Jэ;дирттип алганым --
Ак санаалар чаагылткай;
Jэ; jастан та калгажым,
Ак-аруулык чаалыгай!

***





К;;к;;рл;ш

Конкуренция тайгада
Таралдарга јэдишти,
Кажы ла а; кузукта
Тынын корыыр иштээштэ.

Бу кампания кижини
Наркотиктий бийлээнди,
Бар ла аргаа-санааны
Никотиндий ыштаады.

Кайыыр-ташту јолдорыс
Т;ни-т;жи ша;жаашта,
Кырчын-арчын сындаарыс
Та;-э;ирдэ шакпыртта.

Таскыл-јыштар а;дары
Деремнэгэ јэткиилэйт,
Трактырлар к;з;ртти
Доширакты чайпаалттат.

Тобооголор т;нилэ
К;ст;ристэ к;;рунлэйт.
Т;;г;ндэштэ, тилдээштэ
Коммерсанттар сайраалайт.






(Оос тилди; ээбилэ ч;мдээлгэн)


















Кузуктаашта к;;к;;рл;ш
Кидиим ;д;;т тайгада.
Конкуренция, тайгаалаш
Калаа;ыдат уулдарды.

Каайыр-ташту јолдорло
Кузукчыылар сундурлайт,
Кайааларлу сындарла
Кээлиндэр дэ учууртлайт.

Каа;ыл м;шт;р баштаарын
Кактаай согот урууктар,
Кайран-каару аттарын
Караамдабайт кааргандар.



Каарытырым

Бу ла к;рз;м, ак-буурыл
Таадак болып калттырым.
Бажым чачы -- боро к;л,
Тазаар ;йг; jэттирим.

Балдарым да jаанайла,
Айыл-јуртту јаткылайт.
Баркалар да чыдайла,
Аары-бээри учурлайт.

Кармай алзам -- к;л;тк;м
Тымык санаа экэлэт,
Кажайышкан jылдарым
Та;дакталып кызарат.

***
Баркыларым алкаайла,
Бар-jогымды бэргэйим;
Бу j;р;мди мактайла,
База барын к;рг;йим !


Таадамны; очогы

Адам-энэм тудуунган,
От-очогы айлымда;
Алтай-Кудай ја;даалткан,
Очок ј;;ж;м кичээлдэ.

Кудайымды кэрээлэп,
От-Энэмди курчааган;
Канча јыргал к;;д;рип
Ончообысты тойдырган…

Баайлу ј;;ж;м балдарга
Артып калгай узаакка,
Баркааларым энчиигэ
Алгыылагай эстиккэ.






Чыккан к;ним

Бу бэжинчи бар jылым
Ээбир кэлди сыр-ма;ла,
База такып бу к;ним
Ээкчэл кэлди учышла.

Апаайышкан каргандар
Эпт; с;зи эзимдэ,
Айткан мэгэ алкыштар
Эмдигэ лэ санаамда.

Адам-энэм айтканын
Б;д;рбэйтэн аргам jок,
Алтай-Кудай бэргэнин
Болсынбайтан табым jок.

Эл-т;р;г;н, jууктарым,
Кэлгэнээргэ с;;нэдим,
Эки jаакта; окшоойдым,
Кучактанып jыттайдым !

Каруузыжып, к;;нзэжип,
Куучын-эрмэк баштаактар;
Аш-курсакта; амзаажып,
Алкыш-быйан айдаактар.

Jаскы jылу ээзиндий,
Jа;ар кожо; jаайылзын;
Октол кэлгэн куйундый,
Ойын-jыргал к;;jизин !



































 

               

;тк;н т;ндэ уйкуумда
Энэм ойто т;жэлди,
;йк;л кэлгэн санаамда
Эрикчэлим кайнады.

Тыш-амырлык j;р;мди
Ойто к;рдим т;ж;мдэ,
Тыныыскыган санаамды
Ойгос ийди та нэгэ?

Кунукчылдык, сэн мэгэ
Кэjинетийин нэ кэлди;?
Каару энэм т;ж;мдэ
Кээjиримди таапчытты;...


27н2014




Ада-энэм эзээмине

Кэм дэ бистэ; jылыйат—
Кийниндэ лэ jоктойдыс,
Каруу с;;зис ороойтыйт—
Кала;ыда ла аайлайдыс.

Кылчас эдип к;рб;йдис,
Кы;ыс эдип укпайдыс.
Кэрексишпэй ырайдыс,
К;;нзэшбэстэ; чи;эдис.

Кэм кэмге дэ кэрэкт;—
Оны баалап j;рээли,
Кэмибис тэ ;л;;л;—
О;ко алып барбайлы!

Бэлэк Мишкэни;,акамны; эзээминэ

Jуу ;йл;рди; балдары
Калjу шыра к;рл;г;н,
Jэрлештерис онтууны
Кожо;ыла jэ;лэгэн.

Кандык-маа;ыр, ;рк;л;
Калдыктарыс тынданган,
Тэргэн ашла, чаракла
Колхозторыс иштэнгэн. 

Jуучыл адалар сакыылап,
Ага-сыйын каарыккан;
Jуучыл молjу б;д;рип,
Арка-сыны бэржиккэн.

Ишмэкчилик баатырлык
Эзибистэ чаалыгай,
Иштэ; туулар наjылык
Эзэндиккэ кычыргай!


А.Г.Калкин jэстэейди; эзээминэ

Тэгерикт; чий;;лэр
Ичиндэги м;рк;ттэр
Эмдигэ лэ санаамда.
Айдып к;йг;н с;ст;р;;р,
Артып калган кайлараар—
Албатылык т;;кидэ.

Тэ;эридэ тэмдэкт;
Чыккан к;ни-- эзимде,
Тэлэкейгэ быйанду
Ч;мдээгени—j;р;мдэ.

Албатылар ээзиндэ
;йээлэрге арттыгар,
Агаруулык Алтайда
;рг;;лjигэ чаалыгар!



Л.В. Кокышевти; эзээминэ

Ак чаазындап ш;;гэни
Ал-санаабыс кээ;иткэй,
Ак санаанып эткэни
Алкыштанып jаарыткай.

J;р;м с;;шт; j;ргэни
Jозок болып улалгай,
Jакшылыкты тоогоны
Jэрлэштэрди к;;к;ткэй.

Алтайысты; уулыны;
Ады-jолы— ;рг;;лjик,
Албатызын с;;гэнни;
Ат-нэрээзи—м;;к;;лик!



Омар Хайям эзээминэ

Омар Хайям рубайы
Озоогыда; аайладат,
Оны; с;зи-кылыжы
Оойлоткылап ойгозот.

Ойгорлыкты; т;бинэ;
Чындык санаа угулат,
Орчыла;ны; ;ст;нэ;
Ч;мдэмел;; урулат.

Чактарлыкты ;тк;рэ
Улуу с;злик чаалыгай,
Чучуурашкан бистэрге
Улаамjылык сыйлагай!







Экинур-Алтайды;
бичиичи Jыбаш Кайы;чин эзээминэ.

С;с-jуурукты; уусчылы
Бу ла коштой иштэнгэн,
С;г;; айткан куучыны
Бой-боойысты кайкааткан.

Jыбаш нэни айтса ла
Куучын болып калатан,
Jабар с;зи jогыла
К;;нибисти бийлэнтэн.

Айткан эпт; с;зинэ;
Оморкоолду болгоныс,
Айланчыкту айлына;
Оойлодуулу чыктаныс.

Бичиктээгэн j;р;ми
Эр-jажыска jаарыткай,
Б;д;мj;;л; эткэни
Ээлэн-чакка чаалыгай!





Поэт Ш.П.Шатиновты; эзээминэ

Алтын с;сти; аалыбы,
С;злик с;мэр кэзэри
Алтайыста; ырады.
Сагыш одым каарыкты...

Ойгор с;ст;р тиз;;лэп,
;лгэрлэр ол ч;мдээгэн;
Ончо jанын к;р;;мдэп,
Ш;;лтэмэлдеп бичигэн!

Ээл;, баайлу аар-j;гин
Уурзынала чачпайтан,
Эрди; кату чэнээлин
Урнукпайла ;д;рт;н.

Алтын с;сти; аалыбы,
С;злик с;мэр кэзээри!
С;ст;; туткан м;;к;;гэр
Jаркындалгай Алтайда,
Сургылjындый с;ст;;р;р
Jа;ылангай чактарга!



Поэт Шатра эзимдэ

Акка-чэккэ тайанып,
С;;гэн jэрин алкаайтан;
Ак-караны аа;ылап
С;р;н;;гип шу;ууйтан.

Эзэн тушта алдында,
Эпт;-j;пт; болгоныс.
Айры jолдор баажында
Амзажып та j;ргэнис.

Куулгазынду поэзия
Канjаабысты колбогон,
Кан-Алтайды; т;;кизи
К;;р;м-санаас jууктаткан.

Ого шахмат ойын да
Агаруулык  билдиргэн.
Шатырааларды, чындап та,
Аалыптарга т;;дэген...



Таайлар ээзэминэ

Таайлар эзэн тужында
Тойлоп-jыргап j;ргэнис,
Тодош-кыпчак ортоодо
Таайлу-jээнд; болгоныс.

Шыргайтылап, Кэлэйлеп
Канча кожо; ч;;йт;нис;
Шылырт эдип, элээстеп
Каамык jолдор ;тк;нис...

Јэ;элерим ја;аарлап,
Каруузышты к;;jиттэн;
Јэти к;нгэ јыргаалып,
К;нд;;-к;рээ токтоойтон.

Айылдашкан ;йл;рис
Тумаантылат ыраакта;
Амыр jадып балдарыс,
Т;р;;нзишкэй чактарга!


Јэ;элэр эзээминэ

Ак санаалу ј;р;;мэр
Ээзибистэ арткалгай,
Айткан с;з;;р, куучынар
Ээлэн чакка угылгай.

Баайлу-сулуу Алтайда
Ј;ргээнигэр—мактуулга,
Бала-баркаар ээп-ј;пт;
Јуртталаазын чактарга,

Каарыкканым, кунуугым
Ашкындаалат—канайдар;
Кунукчыылду с;ст;рим
Аары болуп ј;рлээгэр!
 




















































Поэт Борис Укачинни;
эзээминэ

Поэт Борис Укачин
Б;г;н ;йээ эзиндэ,
Поэзияда эткэни
Бисти; Алтай т;;риндэ.

Кайарлыкты; jаражын
Гомер чилеп jуураган,
Кару jэрин—Т;р;лин
Кайда; бээри мактаган.

Кокышевке мокодо
Коокырладып туратан,
Каарыгышка кирзэ дэ,
К;кси оойлу j;рэтен.

Гамзатовтый талантту
Кэмди б;г;н кайкаарыс?
Кайран Борис калапту—
Калык была алкаарыс!

Акмай-Тойла н;к;р эзээминэ

Јашта; тура н;к;рим
Чын Алтайд;;н атаанды,
Ј;р;м кожо ј;ргэним
Чыгымдаалып ыраады.

Наајылашкан аадыска
Балдар јакшы ј;рлээзин,
Бу ј;р;мдик јолында
Н;к;рлиигис эзээлзин.

Кожо ;тк;н јолдорыс
Јажааргылап јатлаагай,
Кожо; кэпт; саалымыс
Ја;арлаанып ;ндээнгэй!

Бајам Валера эзээминэ

Сэгэ кэлди аамырал,
Мэгэ каарык экээлип.
Суунуп барды ачаамыл,
Макаазырап, аачынып…

Т;р;;нзил;, каарулу
Ј;ргэн ээдис каарындаш;
Тэ;дэй-та;дай амзаалу
Јэргээлэшкэн эмэйис...
Та;дактарыс эрчимд;
Јаарытлаган – билэрис.

Бајаалажып, јууктажып,
Ј;ргээнибис ээзимдэ;
Балдаарыбыс јаажыдып,
Ј;рэксигэнис санаамда.
Та;дактаарыс јаарыткан…
Ј;з;;н коокыр коштоонгон…

Эмди мэгэ --  карыкчыл…
Сэгэ кэлди аамырал…
Эстэ артты кайкаамыл,
Солоо;ылык к;;р;м;л…












Бийээлэр

Орто Азияны; каарындаштык элдэрини; Кара-Јорго дэп
кожо;-бийэзинэ тайанып:

Кара- Jорго

Кара-Jорго оокурды, ал-санаамды jаарытты;
Jал-куйругын jаайылтты, бийэ-оойын башталды.
Кэй-тамандар тизирэп, j;ректэрис оойлотты;
Jа;ар-кожо; jаа;ырап, каару элис оойноды.

Кара-Jорго киштээди, оойын-jыргал к;нд;;гэт.
Jаандар-jаштар бийэде алтын-сынын jэ;илттэт.
Кайран элим куйуулат, кожо;-бийэ кожылат.
Jакшы-jаман ундулат, с;;ш бистэрди олjоолойт.

Кара-Jорго карайлайт, jиит-jиилэ;дэр ойноолойт.
Кожо;дошко кирижэр! Бийэлэште туружар!
Карган-тижэ; сандырайт, jаарындары кыймыктайт...
К;;нэр салган к;;ркийгэ колыгарды бээригэр!

Кара-Jорго jэр чапчыйт, кэм кэмгэ дэ кунугат—
К;;н-санаа;ды с;;гэ;гэ бу к;рээде jэтирзэ;.
Кэм кэмди дэ бээдирэйт, кэм кэмгэ дэ к;;н салат—
Кээмзинбэстэ;, бу ла к;н к;;ркийи;гэ айдынза;.

Кара-Jорго бийэлэйт, ака-сыйын jууктажат;
Бала-барка тааныжат, буурзашкандар—с;;мjидэ.
Коому-бийэ улаалат, карындаштар с;;нгилэйт;
Бастырабыс ойнооктор, бар калыгыс—к;рээдэ!

Ат-эрjэнэни мактайла, Алтайысты алкаактар;
Jаан к;рээдэ бийэлэп, Jайааныска с;;нэктэр.
Айлу-к;нд; тэ;эрис, аржан-куттык сууларыс—
Jаажын-чакка ;рг;;лjик, jаантайынга баайлыгыс!
 







Ламбада

Той-јыргаалда Ламбада
Јаанды-јаашты к;;р;д;т,
Тыыйры;-мыыйры; бийээдэ
Ј;р;;м јараш к;;р;нэт.

Јайлааганду Ламбада,
С;;нчилэрди куйбууртса;;
Ј;рээгистэ, с;;жистэ
Солоо;ылар јуураза;!

К;с салгааным к;рээдэ
Саагыжымды чыгарат,
К;н к;;зиндэ, тэлкээмдэ
Санааларым былгаалат.

Јайлааганду Ламбада,
С;;нчилэрди куйбууртса;;
Ј;рэгиистэ, с;;жистэ
Солоо;ылар јуураза;!

К;л;мјиидэ, каткыыда
Бастыраабыс ч;;;дис;
Каруузышта, буурзашта
Бой-боойысты тааныйдыс.

Јайлааганду Ламбада,
С;;нчилэрди куйбууртса;;
Ј;рээгистэ, с;;жистэ
Солоо;ылар јуураза;!

Оойын-биийэ куйуундал,
Ончоолорыс – с;;ништэ;
Кожо;-коому* јаркындал,
Каажыбыс ла – ырыста!

Јайаалганду Ламбада,
С;;нчилэрди куйбууртса;;
Ј;рээгистэ, с;;жистэ
Солоо;ылар јуураза;!

https://youtu.be/58nTrc2yu2A - Ламбада
(Алтай тилди; оос б;д;;мини; ээп-аргааларыла ч;мдээлгэн)
*-Коому -- музыка
Ламба;да (порт. Lambada) — музыкальный стиль и танец, возникший на севере Бразилии, в штате Пара. Популяризирован в конце 1980-х—начале 1990-х во всем мире, в том числе и в СССР, благодаря творчеству французской группы Kaoma.


Лезгинкалий мэнилэ

Бут баажыла бийээгэ
Ээзин кэпт; чыккэлзэ;,
Бу к;рээни ээбирэ
Ээлгирлэнип айланза;.
Илбизиинд; кыймыгу
Јэрлэштэрди кычырат,
Ичибистэ сандыруу
Ј;рэктэрис оойлодот.

Куйундалган ал-санаа;
Бу бийээдэ; артпагай,
К;й;п турган к;ст;ри;
Бойдо;дорды чаагылткай.
Илбизиинд; кыймыгу
Јэрлэштэрди кычырат,
Ичибистэ сандыруу
Ј;рэктэрис оойлодот.

Јоткондоолгон бијээгэ
Сыргалјы;ды экэлзэ;,
Јиргиндээлгэн оойынга
С;;гэни;лэ к;м;лзэ;.
Илбизиинд; кыймыгу
Јэрлэштэрди кычырат,
Ичибистэ сандыруу
Ј;рэктэрис оойлодот.

Лезгинкалий мэнилэ,
С;;ген мэни; к;;ркийим!
Лезгинкалий мэнилэ,
Санаа салган экээмим!
Лезгинкалий мэнилэ,
Лезгинкалий!
https://youtu.be/sejBdfS-wbg - Лезгинкалий мэнилэ





 



Улаалу

Улаазына; уй ичкэн,
Иргээзине; ийт jигэн
Улаалуны элтеерттип,
Уйгаштырып, болгоорттып...

Аттар, т;;л;р jараттай
Jол-jоорыкта; амырайт;
Jоорыкчылар, мэ;дебей,
Азык-т;л;к тамзыктайт.

Бу--jолдорды; бэлтири,
Балтыргаанду Улаалу.
К;л;;мjил; улаачы
Кэлгендерге уткуулду.

Jоорыкчылар базаазы
Т;ни-т;жи шакпыртта.
J;з;н тилдер табыжы,
Туйгактарды; тибиртти...

Т;м;н, Кадын арjанда,
Бабырган туу ;рг;;лейт.
Туу-Каайаны; ;ст;нде
Баjырт jылдыс койылат.



Улаалу

Узун jолдор белтири-
Улааркабас Улаалу,
Азып - тозып j;ргэнге
Айыл болор аргалу.

Тээнип - jоожып j;ргэнге
Токунаалды бэреди;,
Jэр jаражын с;;гэнге
Jэткил к;;р; сыйлайды;.

Jэрге кааккан быдакта;
Jайканышкан агашту,
Jэр-;;з;мдик ажына;
Jэрлештерис ток-тойу.

Таарып салган ;рэнне;
Аламалар jайканат,
Тууда ;ск;н jиилекти;
Амтам-таады сээзилет.

Jажарышкан ороомдор
Jайа-чача jаткылайт,
Jайканышкан чэчектер
Jиит-jиилэ;ди с;;ндирет.

Кин-Алтайда т;с кала
К;ннэ;-к;нэе jаранат,
Адын оны; ыраакта
Ар-бїткэнис мактадат.

С;;ген бисти; т;с кала,
Амадууларыс курчуула;
С;;ндирэтен с;зи;ле
Ал-санаасты бычуула.

Ижээмjил; Улаалу,
Иш-тожысты к;нд;ктир;
Алтайыбыс быйанду,
Артаарына; кыыйындыр.

Б;д;;мjил; т;с jэрис,
;з;ристи кичээгин;
Буурзаганду калабыс,
;р; ;;з;м алынгын !


Т;с кала
Бислэ кожо jалтанбай,
Кэлер к;нгэ к;р;ди;;
Бар jэдимге токтобой,
Кайыр ;р; шу;уйды;.

Студенттерди; калазы,
Амадууларыс курчуула;
Билим - билик талазы,
Алтайысты бычуула.

Ижэмjилї калабыс,
Иш-тожысла оморкон !
Алтайыбыс--байлыгыс,
Ар-б;ткэнин кичээгин !

Буурзаганду калабыс,
Сэнле тудуш салымыс;
Б;д;;мjил; т;с jэрис,
С;;жис--сэге, быйаныс !


Талдааштар

Талдаачыга

Кортык - jобош jэрлэштэр,
Jэр - Алтайыс кунурайт;
Кускундардый нэмэлэр
Jиирин jийлэ j;ргилэйт.

Б;г;н лэ бар, эртэн jок --
Балдарыска нэ артар ?
Агаш- тажыс jарты jок
Астап jаады-- канайдар ?

Туура jэрдэ; кэлгэннэ;
Туза болбос -- билэрис,
Тату оны; с;зинэ;
Т;;г;ндэдип аларыс.

Jа; - jамыга бойыста;
Тудып алзас кайдарыс,
Jэрис jа;ыс jэрлэштэ;
Талдалзабыс -- jаспазыс !

Кой табынны; бажына
Карган тэкэ нэ турар;
Талдашта ла к;р;нтэн
Кол;тк;;г; кэм јараар ?

Бойыста; ла камаанду
Кэректэрис бу болбой,
Бу ла к;н ш;;гэдий
Ш;;лтэлэрис бу эмэй !

Кажыбыс ла ;нинэ;
Кэлэр j;р;м jарталат,
Кэмибис лэ табына;
Курултайыс т;з;л;т.

Кэлэр тэкши талдаашка
К;чсинбэстэ; бараактар,
К;;нис салган кижигэ
К;р;м-j;м;; эдээктэр.

Кыймыктанбай отуурзас,
Кэм лэ бисти базынар;
Качкындалып j;рзээбис,
Кинчэгис тэ кожылар.

Кажыбыс ла ;нинэ;
Кэлэр j;рум jаранзын,
Кэмибис лэ табына;
Курултайыс ты;ызын !
3-5

Алдындагы талдалаачыга

Фейерверктер аттырып,
Т;рээ;исти к;;к;тти;.
Фонтан-мантан jазадып,
Талдаачыны аабытты;.

Фонтандалган чоройдо
Кэректэри; т;зээр бэ?
Фейерверктер чогында
Каршуулары; к;йэр бэ?

Jиигэн jаактар куугарар-
Алды-кийнин санаанза;,
Т;;;з;кт;р к;г;;р;р-
Аппетитти; тымыытса;.

Мэн лэ мэн дэп ты;ыынып,
Нэни этти; j;р;мдэ?
«МММ» дэп ададып,
Нээгэ jэтти; ижи;дэ?

Тойбоодымы; ажынды,
Токтоодынза; кайдары;!
Кара jаны; ачылды-
Кайра jанза; кайдады;!
3-6










Кандидатка

Фейерверктер аттырлып,
Jамылуулар сайраалайт.
Фонтан-мантан jазалып,
Jа;га jэ;; алынат.

Фонтандалган чоройдо
Кэрэктэрис т;зээр бэ?
Фейерверктер чогында
Кара кэрэк к;йэр бэ?

Jиигэн jаактар куугарар--
Алды-кийнин санаанак,
Т;;;з;;кт;р к;г;;р;р-
Аппетидис тымыыдак.

Мэн лэ мэн дэп ты;зынза,
Нэ эдилэр j;р;мдэ?
«МММ»-гэ т;;дэшсэ,
Нээгэ jэдэр ижиндэ?

Тойбоодымы ажынган,
Талдалаачы нэ кэрэк?
Кара jаны jаайылган,
Куру-тилдэ; нэ сурак?
3-7



















***


Эки j;ст; эмтири;,
Ондыйы; мэн билбэгэм.
Мэни коркыш саттыры;,
Оны канай сэспэгэм.

Н;к;р таптым дэгэним
Тэмэй болды, канайдар?
Ижэмjилэп б;ткэним
Бада бэртир, кэдиптир.

База ла бир шыркаамды
;йим ойто jаазылттар,
Буруу болгон ооруны
;; тарттырып ундуудар!







****

Талдуулар-2013
(выборлор-2013)

База ла бир биригип,
Талдууларга барактар.
Бир санаага салдырып,
Талдамааны j;м;;кт;р.

Бу талдуулар, алдындый,
Jастырылып калбазын.
Б;д;;мjибис, б;р;дий,
Jэрлэштэрди jиибэзин.

База ла бир эрээнис
О;дошпосто артпазын;
Бой-бойлорыс, улузыс
Онтожууга кирбэзин.

Бойысты; ла айлыста
Альчы болбой jурттаактар,
Бала- барка аадына
Акты- чэкти к;;нзээктэр!

Бир кижидий тур чыгып,
Талдууларга барактар.
Б;д;;мjини чаагылттып,
Тэскээрлэшти jээриктэр.





























Эл ја;ыбыс
Эл ја;ыбыс

Т;с-Ја;
(Конституция)

Тап ла молjуу кэмдэ дэ
Артыктаашпас учурлу,
Тудунатан jайым да
Ашкындаалбас кэмj;;л;.

Конституция бистэргэ
Албатылык jа; бэрэт.
Кэмиске дэ j;р;мдэ
Арга-чыдуу jэткилдэйт.

Баштамы Т;с-Jа;ысты
Тэкши куумып туралы,
Бузар к;;нд; кылыкты
Тазылына; айрыйлы !



























Алтай Республикам


Республикам—Алтай, ол
Кырлардагы оок ороон,
Россиялык jайым эл,
Карындаштык т;рк эл-jон.

;тк;н канча чактарга
Салым сэни чэнегэн,
;л;м jайган jууларга
Сэни ;шт; чирэгэн.

Кызала;дар ;тк;ни;—
Кэзэр уулдар эпчили,
Кыйылбаган салымы;—
Кыстары;ны; с;мээзи !





























Бисти; «Бирлик Россия»

Эл-jондорды баштайтан
Партиябыс иштэнет,
Эптэп- j;пт;п башкартан
Политика ;тк;рэт.

Булгаалышта; айрыйла,
Ижээмjибис чаагылттат;
Б;д;;мjибис бычыыйла
Иш-тоожысты к;;ј;дэт.

«Бирлик Россия» кайда ла:
Амадуулар т;риндэ,
Билээбисти; наагында,
Амыр-энч; Т;р;лд;.

Бириг;;бис ;йл;рл;
Чындыкталып ты;ыызын,
Бир санаала, саалымла
Чактарлыктап ;;ж;;ксин!


Партия «Т;р;л»

Партиялар ортодо
«Родинабыс» аа;ылу—
Программазы чокымду,
Россиялык учурлу.

Алтайым да чэчэктэп,
;;ж;гэри билдирэт;
Албатым да аайланып,
;з;рибис сээзилэт.

Т;р;л дэгэн с;зибис
Jа;ы учур алынат,
Тэкши бисти; кыймыгуус
Jэрлэштэрди оойлодот.

Бирлик лэ нак болзообыс,
Jэ;эр ийдэ таабылар;
Баш биригип j;рзээбис,
Jаман-салтар jээ;дирттэр!



Талдааштар-2016ј.

Госдумага талдааштар
К;нне;-к;нгэ јуукталайт,
К;;нгэ кирбес к;л;ктэр
К;;к;;рл;жип ј;тк;;лэйт.

База ла бир биригип,
Талдууларга бараактар.
Бир санаага салдырып,
Талдааманы j;м;;кт;р.

Бу талдуулар, алдындый,
Jастырылып калбазын.
Б;д;;мjибис, б;р;дий,
Jэрлэштэрди jиибэзин.

База ла бир эрээнис
О;дошпосто артпазын;
Бой-бойлорыс, улузыс
Онтожууга кирбэзин.

Бойысты; ла айлыста
Альчы болбой jурттаактар,
Бала- барка аадына
Акты- чэкти к;;нзээктэр!

Бир кижидий тур чыгып,
Талдууларга барактар.
Б;д;;мjини чаагылттып,
Тэскээрлэшти jээриктэр.




Айдар Мызин–
бисти; кандидат!

Јирме эки майдагы
Праймеризке бараактар,
Јерлеежисти, Уулысты
Бир кижидий ј;м;;кт;р!

Айдар Мызин – талдаама,
;нибисти береектер!
Айткан с;зи – чындыкта,
;нбергишке бараактар!

Праймеризте колысты
Айдар учун к;д;рек,
Б;д;мјиил; кижисти
Алкыш айдып аа;ылак.

Бир кижидий тур чыгып,
Талдууларга барактар.
Б;д;;мjини чаагылттып,
Тескеерлешти jеериктер.

База ла бир эреенис
О;дошпосто артпазын;
Бой-бойлорыс, улузыс
Онтожууга кирбезин!













Бажаалыктар


Тэ;ээрилэй Куут-Аайыс
Ааданы;…
Тэ;ээрилэй…
Куут-Аада-Аай
Кайрааканыс
Кудай — бисти; кааныбыс
Чыккан-К;н-Байрам
Кудай уулын Ий-Суусты
Крэскэ учур байрам
Кызыл-Јымыртка
J;р;;ми; ол—тартыжуу;…
Jамаанымды таштагар!
Кайраакан !
Ака-иийин, эjэ-сыыйын
К;г;с байлык ээнчибис
Аада-;б;;к; jа;жыгуу
От - Энэм
Коноочыны ч;;кт;ри
Аары-бээри аjаарзам…


Баайлу-сулуу Алтайыс
Алтай
Ада-Т;р;л Алтайым
Кулjаа
Кин-Алтайыс
Энэ болгон Алтайыс
Эркэмээлд; Т;р;;лис
Алтайысты; j;;ж;зи
Алтайыста алтындый
Кан-Оозы аймагым
Чээчэ-Баатыр ;з;;ги 32
Кан—Jабаа-Кан
Аар - Нур
Јабаа-К;л
Алтын-К;л 35
Быкаалу-К;л
Яконур—Экинур—Ээкэ-Нур
Айу-Ташты; кууйында
Кара-Коолды; кууйлары
Бара;улды; к;ли
Шы;ны; учаарлары
Сулуу-Кообы
Каадыр-Кабак
Ак-Оой
Ча;кыр
Алмысту-Боом
Jараш Чарас
Оошкы-Кыр
;йтт;-Каайа суузыны
Jалбак-Таш
Калбак-Таш
Эзэн болзын, Чуй-Оозы
Чуй јолы
Кабайлу – Мээжэлик 55
 





Алкууларым—ак куулар
Кабай кожо;
Ирбизек
А й у ч а к
Тийи;еш
Т;лк;нек
Чаабычак
К;;р;геш
Мен кандый а; ?
Тарбаанак
;рк;;н;к
К;к;;гэш 67
Тарал
Кара-чайлар
К;;;;-;;;—;;;;е
П;т;гэш
Тогоо
Кандык
Чийнэ
Марал чечек
Jонjоолой
Кылбыш чечектейт
Jодыра
;;;-;;;;; ;ече;
М;ш
;;;;;а;;;;
Кара-чоокыр jалбаа;да
;j;;;;;
Чибичегеш
Чымыл- Кымыл—кы;ыылак 
Кы;ыылаган кымылак  88

Калгаанчы к;з;;;и  100
;;;;;;;;;;;; ;;;;;;;;;,

Чага; байрамла!
Чагаа-Байрам к;ниле
Jа;ы jылда, jерлештер 
;;;;;;;; ;;;;;;;;
Чагаала!
Чагаа-Байрам
Чагаа-Байрам келзе ле
Чагаа- Байрам к;нинде
;;;-;;;;;;;; j;;;;;;
Сакылгаанду Чагаала!
Чага;чакла!
Jа;ы jылды; тагылы
;;;;;; ;;;;э; ;;;;ы;;;;
п-ак каарда Таптан-Уул
Чагаа-Байрам јастыра---116
 
;;;;;; j;;;;!
;;;; j;;;;!
Бар jылла!
Койон jыл
J;;;; j;;
А; j;;
;;;;; j;;ы; jа;;;;;;
;;;;; j;;;;!
;; j;;ды уткуурыс
;ээ;;; j;;;;; ;;;;;;;
;;; j;;;а;;; ;;;;;;;
;;; j;;;;; ;;;;;;;
Чага;н ай
;;;;о; ;;
;;;;;; ;;
;;;;;; ;;
;;;; ;;
J;;;;; ;;;; ;;;;;;
Куран ай
;;;;; ;;
;;;;;;е; ;;
;;;;;;;е; ;;
;;;;; ;;;;; ;;
J;;;; ;; 140
Аргымак –Пегас  141
Алтай тилим
Jэ;;;; ;;;; ;;;;;
Кожо;- коомыт тилибис
;;;;у (;;;ыка)
Б а й л ы г ы м
;лгэрлик-----147
Бич;;лик-билиимдик
Бич;;-ч;м;; эптэрим
К;к-Суу-Оозы аймакты;
Поэзия байрамыс
«Аргымак»- дэп jуунтыбыс
;лэш ј;р

;;ес ма;ду jоорыгым
К;рээмел
Jа;арым
К;;р;м;л
;ч канадым
;;;;;;-;;;;;; ;;;;;;;
J;ск; j;;;; j;;;;;;!
К;;к;лдээгэн к;;ктэрлик
Jайгы jа;ар jа;ылан!
Кышкы к;;р;м куйуундал!
Кышкы к;лд; кууларга
Бу да јылда тулаан ай
Аргымак
Пегас
Сулуу комуу


Ак ;;д;рлик
Кара ;;д;рлик
 «Алтайды; Чолмоны»
«J;р;м jолы»
«Листок» газеткэ

Компьютер
Эмди мэге компьютер----145
Акча-манат
Боолгонбосты; эдимин
Туйуктанбайлы
К;з;;
Тэ;эри
К;;-эзээл
Санаанактар
«Куру тил—куу jаак»
К;;г;с баайлык энчибис
Туйуктанбайлы
Баазындырткам
Ойрот—Оойыр-От
«Шаршэ ля фам!»  191






Эjэ-сыйын байрамы

Jылу к;нгэ мээрэтип
Сэгис мартты; байрамыла!
Кызычактар байрамыла!
8 мартла!
Јылгаайакла!
Т;штэр, т;ндэр тэ;дээжип
Јылгаайакта
Jылгаайак байрам
Ја;арым
Jэ;;;-К;нни; байрамы ---198
Т;р;л учун Улуу Jууны;
Кайран Jэ;;; байрамын
Кэзик jээрлэш айлына
Jэ;;; к;ни бистэргэ
Агааларлык м;;к;;лер
Кызыл э;ир, кылыштый  206


Байрамдарыбыс

Кызыл-Јымыртка (Пасха)
Jажыл-Б;р байрам
Јай
Мэргэн уулымла арчындаадыс

Эл-Оойын
Сары- Б;р байрам –212

Байрамаарла
Ј;р;мистэ байрамны;
Толоо jажаарла!
Толоо jажыгарла!
Чыккан к;нээрлэ!


Сэни чыккан к;ни;лэ
Чыккан к;нлэ уткууйдым!
Ак чаазынга салганым
Ј;рэк соогып тураарда - 219

Кайран-каару  улуска - 220
Кайран кэргил акамга
Паслэй Самыкка
Аjий Мурат

Н.А.Шодоевкэ
Энэ-Ыйык-Камга
Кийисчи Аай-Танага
Школчыларымга
Јуурукчы Таракайга
Jа;ы билэ т;з;г;н
Алкыш с;зим айдайын
Той-jыргалла!
Сыйым
К;;нзэлим
Алкууларым кычырала
Алкаайдым
Ака-ийин лэ эjэ-сыйын
Ак чаазынга салганым
А;чылыык алкуу
Эзэним ийэдим

Эзен, наjым, jакшы ба !

Энэ-Кэлэй Алтайым - 242
Јакшылар ба, эл-јоным!
Мэн—бай

Салдак-Боочы
Кэлэй
Энэ-Кэлэй Алтайым
К;с одындый Кэлэйим
Кэлэйим
Наралка
Эзэн !
;л;; ишкэ к;нлэ тэ;
;;;;;; ;;;;; ;э;;ээ;;э;
Ырыымым
К;;к;;рл;ш
Кузуктаашта к;;к;;рл;ш
Каарытырым
Таадамны; очогы
Чыккан к;ним
Тургаактыру
Кыспаакчылар
Та кэмгэ дэ jылдарга
Jастыыргамга эмдигэ
Элэс ма;ду jорыгым
Тэмдээлэжип санаасты
Кышты; т;ни. Компьютер.
Бой-боойысты о;доштон
;тк;н ;йд; j;ргэним
Бу j;р;;мдэ
Эд;;м
J;;дэш эмди ундуулып
Ичсэ бискэ нэ туза
J;р;;мис







Экээмгэ ---243
Алкууларым—ак куулар
Ээлгир-эпт; кыймыгы;
J;рэгимдэ чэчэктэр
Кара к;ст;р чоктоорын

Канча jылдар баажында
Кэм дэ сэнлэ jолдошсо
Ээригишкэ, айса, сэн
Сэрээм салган болоры;
;лгэримди сыйлазам
Сэн
Jаманымды таштап к;й
Сэн ээзимдэ
Эзэйдим
Экэм
А;ырлар
Јайнуу-алкуум


К;;ч;р;;лэр - 259

А.С. Пушкин ;***
С.А. ;;;;;;;;; ;;-;;;;;;;; ;;;;;;;;;;
;;;;;;;;;;;; ;;;; ;;
;;;;;; ;;;,  ;;;;;;;
;;;;; ;э;;;;;;; ;;;;;
;;;;; ;;;;, ;;;;;;;;
С.А. ;;;;;;;;; ;;-;;;;;;;; ;;;;;;;;;;

J;;;;;; ;;;; j;;;;;

Чибичегеш
К;;лм;кт;рди чачылттып
Чымыл- Кымыл—кы;ыылак
;;;;;- ;;;;; - 273

Јаскы ја;ар
J;;;; j;;;; j;;;;;;!
Кышкы к;лд; кууларга
Компьютер
Эмди мегэ компьютер
;;;;;;;;;; ;;;;; ;;
;;;;;;; ;;;;;;;;
;;;;- J;;;;
;лгер-каайым
Аар -- Нур
;;;;;;;;;
Јай
Ээкэ-Нур
Быкаалу-К;л
Алмысту-Боом
Јабаа-К;л
Кан ааймагым
Ја;аарым
А;чылыык алкуу
Алкыш-алкуус та;дарла
Лезгинкалий мэнилэ
Талдаачыга
К;ч;р;штэр
Баайлу-сулуу Алтайыс
Алтай-алты аай
Улаалу
Оойлодуулар
Уткуулдар
Экээмгэ
ЭнКэлэй Алтайым
Эзээмгэ
Бийээлэр
К;г;;зимдэ эбээлгэн
Баайлу-сулуу Алтайыс
Бийээлэр
Кара- Jорго
Ламбада
Лезгинкалий мэнилэ


 


;тк;н т;ндэ уйкуумда
Ада-энэм эзээмине
Бэлэк Мишкэни;,акамны; эзээминэ



А.Г.Калкин jэстэейди; эзээминэ
Л.В. Кокышевти; эзээминэ
Омар Хайям эзээминэ
Jыбаш Кайы;чин эзээминэ
Поэт Ш.П.Шатиновты; эзээминэ
Поэт Шатра эзимдэ
Таайларым
Јэ;элэр эзээминэ
Поэт Борис Укачинни; эзээминэ
Акмай-Тойла н;к;р эзээминэ

Бајам Валера эзээминэ