Во тIехье кхер боккха бала хьарчар

Дика тIехье – салоIам,
во тIехье – хьовзам.
Хьаькъал ца хилар –
са набахт чудолар.
Фаьргхой Хьамзат

Со зIамасаг волча хана са дас – Сардли Ахьмад (Дала гешт долда цун!..), дийца къоанольг маьлхе даккха ха кхаьчай. МоцагIа – ширача заманчухь, вахара гота токхаш хиннав цхьа дала теха сийдолаш Къонах Бохтар яха цIи йолаш. Фусамнана дIаяьнна кхаь воIаца вахаш хиннав Бохтар. Хано, къаваларо геттара готта ваь, варгвоаца лазаро дегIа низ бошабаь, хьинарах ваьккха, са кIаьддаь, из дегIацара дIакъоастадаь, даимлен наб кхийтта Даьле дIавахар Бохтар.

Из дIаваьна кIезига ха яьлча кашамашка гIолла хьавоагIаш хиннав цун хьамсара новкъост Мухтар. Бохтара боарза юхе цхьан юкъа саца, дукха лаьттар из, ший новкъост дагавоалаш, цун маьл кхайкабеш. Юххера чурта тIа кульг IоттIадила маьлхаро аьлар цо: «Даьра, са новкъост Бохтар, наха чIоагIа лоархIаш, имана лакха лоаттадеш, хьакъалах, деналах визза эздий къонах-м вар хьо. Цхьабакъда, тIехье во кхийна-кх хьа, тиша тIехье аьнна мара цунах кхы наха цIи ца йоакхаш».

Мухтар къамаьл дIахезад цу кашамашка нийсаеннача Бохтар нуса. Во тоаIадаь, дика айде, корта боацача Бохтара нус ше ма йода пхье Iочу а яха дIааьннад ший марага: «Хьанаьхко, шо – вежарий, тиша, во тIехьенаш я аьлар вай дадега». Вай даьша яьхад: «БIехала дохьаж кхийтта ба аькх ухачун мотт». Аькхий дешагI доал унзар дакъа, бIеха тIехьале хьахьокх воккха гIалгIай кицо: «Йоакъаяьча аьла токхора йисте тов тессача, цIи яргья цох». Из да-кх хьаькъал, кхетам, эздел доацача несо даьр. Цун къамаьл дIахеза Бохтарий воаккхагI вола воI чIоагIа эгIаз вахар, корзагIваьлар, ший замагI вола ши вош оарцагI ваькхар. 

Шоай герзаш Iоэхка, говраш тIахайша шоаш ма болх кашамашка хьал бахар уж, баьссача кортош корзагIбаьха. Мухтар лаьцар цар кашамашкара ара воалача хана. Во, унзар дар цун духьал этта сурт: кхоъ герзе, йоаккха ябакхаш миссел доаккхий кортош долаш, онда, бугIий дар санна дегIамаш долаш, Iасилгий бар миссел кхетам боацаш «къонахий» шийна духьал баьлча. Цар бIаргаш хьатIадаьнна дар, цIаста санна доагаш, ка эгаш кульгаш дар, эгIазлено деттадеш бордаш дар.

ВоаккхагI волча вошо хаьттар Мухтарага: «Тха дадега – Бохтарага, тхо во тIехье я аьннадарий Iа?!..» Цу Iовдал низа духьал отта ший аьттув хургбоацильга кхетадаьча Мухтаро аьлар: «Даьра ишта дIанийсдалар-кх са из, оаш бехк боаккхе а». - «ХIанз тхоца тха дади боарза болча хьа а венна, цунга тхо дика да ала деза!..» Болхош дIа тIа эттар-кх уж Бохтара боарза, кхо воI цун кхо оагIув лаьца дIаэттар, Мухтар тхьовра санна, Бохтара чурт тIа кульг Iотта а дила аьлар: «Ва, Бохтар, тхьовра аз хьога дийцар-м къамаьл мара дацар, хIанз хьайна бIарга ма гой хьона ераш!.. Шоаш ма барра ераш ба-кх уж…»

Цу Мухтара дешашца чаккхдаьлар са дас дийца къоанольг. Во вахар дакъа мара цу кхаь вешийга ца кхачара тешал деш да вай гIалгIай киц: «Бат урагIа егIа лелар, ког тоссабенна хоттала вахав». Цу кицо ма яхар, хоттала Iочу-м бахар доацача хьаькъало корзагIа баьха, сонтала карабаха вежарий.

Цу къоанольгаца дувзаденна да гIалгIай къман турпал Осканнаькъан Сулумбеках дола дувцар. Из инарал вар дездеча хана со а вар цига дIавийхьа. Соца цхьан шун тIа нийсбелар 1988 ш. Олимпиаде дошо доакъашхо - са новкъост Арсамакнаькъан Исраил, нохчий цIи хеза, Iаьламате дукха толамаш даьха, латтархо Хасамикнаькъан Салман.*

МагIе дIалаьца багIаш бар гIалгIай халкъа дика бовза Iаьдалхой – къаман са меца балахой, цун рузкъ дуъаргаш, цун са лаьцаргаш. Цар шинне цу шу тIа кхы сагага дош кхачийтацар, чуийна шоаш къман даь дикаш дувцаш багIар. Цхьабакъда цу шу тIа мел ваьгIачоа ховш дар царгар доаккха зе мара къама ца даьналга. Цар яьсса, сонта фаташ, цар даьсса юхькъолах дизза къамаьлаш кIорда а даь багIар новкъостий а, со а.

Юххера дош ала аргIа сога кхаьчар. Сай пела бе а делла, ловца лоархIаш Бохтарах дола къоанолг дийцар аз. Мухтар ший новкъост Бохтар Iовдал къонгаш готта ваь боарза дIа тIа этта, чурт тIа кульг Iотта а дилла къамаьлага кхаьчач хана сай пела шун тIа IотIа даь, Iаьдалхой багIачах дIа а вийрза, кIирванна царна бIара хьежаш, кульгаш дIай-хьай доаржадаь аьлар аз Мухтара тIехьара аьнна дешаш: «…ХIанз хьайна бIарга ма гой хьона ераш!.. Шоаш ма барра ераш ба-кх уж…» Из къоанольг дица ваьнначул тIехьагI ловца баьккхар аз: «Дала уж санна йолча во тIехьенах лорадолда вай! ХIана аьлча, вай даьша ма алар “БIы бохабаь лаьча да во дезал кхийна къонах”. Инарал Сулумбик санна бола Къонахий Дала бебалба гIалгIай къаман!.. Ший сийле лаккха лоатта йе иман, кхетам, хьаькъал, денал, сабар дIакхоачалда Сулумбик!..»

  Кхийтарий-теш Iьадалхой - балохой, аз царна тIа хаьхка эгIазло шоашта кхоачаш йольга? Дика-м даьра кхийтадар. Из аз а, са новкъосташ а дика кхеттадир уж миста белакъежарах, цар во къарзача бIаргех. Духьал даккха хIама-м дацар.

Фаьрьгхой Хьмазат

Мутхьал бетта 5-ча дийнахь 2025-ча шера

* Осканнаькъан Суламбика даь тешалаш:
а) Спас людей, сам погиб. За что ингушский лётчик получил «Золотую Звезду»?
 
б) Памятник первому Герою России, генерал-майору авиации Суламбеку Осканову.

Арсамакнькъан Исраилах лаьца дешаш, видео:
а) Ингуш Исраил Арсамаков на Олимпиаде 1988 года в Сеуле. –
https://rutube.ru/video/8ece1d2b4610ef7476ec493083c00379/ 
б) https://fb.watch/xCRaaWfOug/ - Видео о И. Арсамакове.
в) Исраил Арсамаков - олимпийский чемпион из Ингушетии.
https://rutube.ru/video/333136208f793deaa6deb2887d4d5754/
г) Исраил Арсамаков олимпийский чемпион на Олимпиаде 1988 г. в Сеуле. –
https://www.youtube.com/watch?v=XznuRWjIDAI   
д) Олимпийскому чемпиону Исраилу Арсамакову посвящается. –
https://www.youtube.com/watch?v=YwNIxA4R7Dk 

Хасамикнаькъан Салманах ду тешалаш:
а) Салман Хасимиков – Танк сборной СССР по вольной борьбе. –
https://www.youtube.com/watch?v=uKVfDwyZcW0 
б) Борец-чеченец из СССР, который ломал японцев в бусидо. –
https://www.youtube.com/watch?v=rORqw_NdJz4 
в) Бушидо Супер Вэйдер Салман Хасимиков. –
https://www.youtube.com/watch?v=LGYw-b9kIJM
г) Бои; С. Хасимиков и Виктор Зангиев против Казуо Ямазаки и Иоджи Анджо Бушидо. -
https://www.youtube.com/watch?v=fv9qj6UGcSI

Дошлорг

Къоанольг – притча.
Пхье – село.
Мутхьал-бутт – март.
Юхькъол – лицемерие (состоит из 2-х слов: юхь – лицо, къол – кража, воровство).
Шу - трапезный стол; год.
Шунаш – блюда, кушанья.
Шуне – за трапезой.
Шуначе – столовая, трапезная.