78. Акьуллу аял

Дегь заманда са кесиб кас хьана;  идахъни авай-авачир
вири мал-девлет са к1вач кьец1и са лам хьана. Къаркай са
къуз и кас вичин кьил хуьз ламни гваз гъурбатдиз фена.
Ина ида са гуж-баладалди вич хвена, амма к1вале авай
паб-аялдиз идавай са куьмек ийиз хьанач. Язухдин ламран
к1вачни хана, им гзаф к1еве гьатна; эхир им к1вализ
хкведайвал хьана. Хкведайла рекье идаз са карван фейи
чкадлай нур гудай са шей жагъана. К1вализ хтана вичин
паб-аялдихъ галаз гуьруьшмиш хьана, ибрун гьал-агьвал
чирайла кьулухъ, ида фена фекьидиз лагьана: "Ччан малла
Риза, зун к1валах ийиз Шеки патахъ физва, захъ гзаф
къиметлу са шей ава, ам к1вале турт1а, заз квахьиз кич1е я.
Валай гъейри масадал мад завай эхтибарвални ийиз жедач.
Ваз минет хьуй, ччан фекьи, ам вуна хуьх, ахпа са салай
атана за къахчуда". Фекьидиз хвеши хьана: "Гзаф хъсан я,
ччан хва! Ам вуч лагьай ч1ал я, ама-а-натдиз хия-я-натвал
жедайди яни? Ваз мус к1андат1ани хутах",-лагьана.
 Кесиб, и нур гудай якъут фекьидал тапшурмишна, Шеки
патахъ к1валахиз фена. Идаз-адаз к1валахиз са гьалда
ада вичин кьил хвена. Йис тамам хьана, им хкведайвал хьана.
И кьиле фекьиди, кесиб хквер ч1ал чир хьана, са кьве
лутудиз эвер гана лагьана: "А флан кесибди зав са шей
аманат вугана, гила хтана адаз ам завай хк1ан жеда; ма,
им квез пул, за квевай тавакъу ийида, куьне, за ам адав
гахгана, лагьана шигьидвал ая. Лутуйри, пул акурла
хвеши хьана лагьана: "Пагь ам вуч четин кар я кьван?
Ам чавай... Вун архайин хьухь, фекьи".
 Кесиб Шекидай хтана; к1вализ хъфена вичин куьлфетрин
гьал-агьвал, абрухъ авай дарвал акурла, адан рик1 мадни
ч1улав хьана. Эхир ада атана фекьидиз лагьана:
 -Ччан фекьи, зи куьлфетар гзаф дарвиле ава, тавакъу ийида,
вуна за вав вугай аманат  гахце.
 -Вуч ама-а-нат я, ччан бала?
 -Бес за вал тапшурмишай а нур гудай шей вуч тир...
 -Ам за вав гахгайди вуч тир, ччан хва.
 -Мус, я фекьи?
 -Бес вун Шекидиз фидайла, а флан ксарни алай чкадал
вуна атана хутахначирни?
 -Ваъ, я фекьи! Ваз регъуь тушни?
 -Ят1а, квахь зи вилеркай, фаасикь! Ваз вуч к1андат1ани ая,
низ к1андат1ани шикаят ая.
 Кесиб кьве гъили гъил т1ушуниз, чара акьалт1на, пагь
ат1ана амукьна.
 Эхир им пачагьдин патав фена шикаятиз. Пачагьди
фекьидиз эвер гуз туна, адавай: "Вуна и касдин аманат
вучиз гахгузвач?" -лагьана хабар кьуна. Фекьиди лагьана:
"Пачагь вун сагърай, за а касдин аманат флан ксарни алай
чкадал гахгана, к1андат1а абрувай хабар яхъ".
Пачагьди лутуйриз эвер гуз туна, абрувайни хабар кьуна.
Лутуйри лагьана: "Пачагь вун сагърай, фекьи гьакь я; ада
чунни алай чкадал а касдин аманат гахгана". Пачагьди мад
абур диндармиш хъувун тавуна ва и кардин к1ан-пун ахтармиш
тавуна кесиб бат1ул авуна; язух кесиб шехьиз-хъукъваз
амукьна. И кесибдиз авур гужункай, зулумдкай гъвеч1и-
ч1ехидаз, гьатта къунши хуьреризни кваз хабар хьана.
 Къаркай са къуз и кесиб пашмандиз к1валахдал физвайла,
идаз са къацу векь авай къурухда вад аял аваз акуна.
Ибрукай сада, пачагь хьана, амайбрун дуванар ийизвай.
 И пачагь хьанвай аялди кесибдиз эверна лагьана: "Я халу,
чаз ви гьалдкай хабар я. Жедачни, вуна а пачагьдвай а куь
дуван ц1ийи-ц1икелай за хъувун т1алаб авурт1а?"
 -Бес жечни, ччан халудин, -лагьана сивик хъвер кваз
кесибди.
 Гьар са шейинкай чара к1анзавай кесибди"акван гьик1
жедат1а?"-лагьана, фена пачагьдвай, и аялди ц1ийи-ц1икелай
вичин дуван хъувун, т1алабна. Пачагь эвел ягьанатдалди
хъуьрена, ахпа и кар идаз гъариба хьана акуна: "Зун рази я,
къуй гьа аялди ц1ийи-ц1икелай куь дуван хъувурай",-лагьана
эмирна, ибруз эвер хгуз туна. Вири атайла, ада аялдиз
дуван авуниз эхтияр гана. Аялди фекьи, кесиб, лутуяр гьар
сад кьилди са к1вале туна. Сифте эвер гана фекьидвай:
"Вуна а касдин аманат гахганани?"-лагьана хабар кьуна.
Фекьиди лагьана: "Гахгана". Ахпа кесибдиз эвер гана,
адавай хабар кьуна. Кесибди лагьана: "Гахганач". Эхирдайни
 лутуйривай хабар кьуна. Ибруни лагьана: "Фекьиди чунни
алай чкадал а касдин аманат гахгана". И аялди ийизвай
 дувандиз пачагьдини гзаф дикъет гуз хьана. Аялди мад
 ибур гьа и чеб авай к1валера хтуна. Са еке чанах гъиз
туна к1валин юкьвал эцигна, винелайни са суфра эк1ягъиз
туна. Сифте фекьидиз эвер гана лагьана: "Алад, а кесибди
вав вугай якъут кьван са къван, вац1ун кьерай гъана, а
винел суфра вегьенвай са чанахда эциг". Фекьиди гъана
эцигна. Ахпа кесибдив ва лутуйривни гъиз туна, вирида
гъайи къванариз вичи тамашна. Фекьидини кесибди гъайи
къванар сад-садав барабар, са кака кьван авайбур хьана;
лутуйри сада пуд гирванка, садани вад гирванка къведай
къванар гъана. Аялди виридаз эвер хгана, и къванар къалурна,
лагьана: "И лутуйрини фекьиди ттаб ийизва; якъут
фекьидив гума, адан к1вал фена ахтармишун лазим я".
 Пачагь тажуб хьана амукьна, амни и теклифдал рази
хьана. Фекьидин к1вал ахтармишайла, якъут жагъун
хъувуна. Кесибди вичин якъут къахчуна; адахъ вичин
куьлфетриз парталар ва вичиз лазим кьван шейэр къачуна,
кеф ийиз ацукьна.
 Фекьиди лутуйриз гайи пулни т1ач хьана фена, ам куз-
хъукъваз амукьна, зунни сивелай хъвер алахьиз иниз хтана.

(Ахцагь райондин Луткунви, 45 йиса авай, колхозник Гьамидов
Насруллагьавай Гаджиев Агъалара кхьейди я. Ноябрь-1940 йис.)