73. Мердни намерд

Дегь заманда кьве кас хьана-сад мерд хьана, сад намерд. Са къуз
ибур кьведни юлдашар хьана рекьиз фена.Са кьадар рекьиз фейилахъди
ибруз гешин хьана; мердди вичив гвай фу акъудна вилик эцигна, ибру
кьведани т1уьна. Гьа и саягъ гьар сеферда мерддив гвай фу нез,
идан фу куьтягь хьана. Са ч1авуз ида, гишин хьана намерддиз лагьана:
- Я стха, заз гишин хьанва, са к1ус фу це ман!
- Чун агъа яд алай чкадал фин, ахпа гуда,- лагьана намердди.
 Ибур цин патав агакьайла намердди идаз: "Зун кесиб итим я, зун зи
кьил хуьз физвайди я; и фу заз рекье герек жеда",- лагьана, са
капан пад кьван фу гана идаз. Идав гвай фу куьтягь хьанваз акурла,
намерд, идахъ галаз мад юлдашвални хъувун тавуна, идакай ччара хьана
 маса рекьяй фена.
 Мерд гишила амукьна. И мукьваривни хуьр-к1вал хьанач; им ччара
акьалт1на са тараз акьахна, кьуд пад гуьзетна. Клигайт1а- яргъай са
гурмагъдай гум акъатзава. Им ттарай эвич1на гьаниз фена, инагни
регъв яз хьана. Югъ атана няни хьана, имни регъуьн т1унан кьулухъ
ацукьна чуьнуьх хьана.
 Са арадлай иниз жанавурни севни сик1 атана; ибру эхтилатар ийиз
башламишна, идани яб гагна.
 Севре лагьана:
- Я стхаяр, зун къизилдин хазинаяр авай дагълара ава, а дагъларни
флан чкада ава. Эгер зун инсан тирт1а, за гьа хазинадалди пачагьвал
ийидай.
 Жанавурди лагьана:
 - Хинкар пачагьдин руш жинерар акатна дели хьанва. И дуьньядал
алай кьван жерягьар, алимар атана, садавайни адаз дарман ийиз
хьанач. Адан дарман заз чизва. Эгер зун инсан тирт1а, за фена а
флан суьруьдик квай кьил ч1улав ц1егь тук1уна, адан кьиле авай мефт1
а рушаз гудай; ам сагъ хъижедай ва пачагьдини а руш заз гудай.
 Сик1ре лагьана.
 -Валлагь миресар, захъ акьван мал-девлет авач; и регъуьн кьулухъ
галай а флан валарин к1аник зи са пуд къизил ква, зун йифиз фена
 тамара кицикар-зат1ар т1уьна хтайла, гьа къизилрин винел кьил эцигна
ксузва.
 Ибур эхтилатар куьтягь хьана хъфена. Экв хьайилахъди мердди фена
гуьзетна; сик1 хтана гьа вичи лагьай валарин к1аник хъфена ксана.
Ида са еке къван къачуна сик1рен кьилел гьалчна; сик1 катна , им,
къизилар къачуна гьебедиз вегьена, рекьяй-т1уз фена.Са кьадар рекьиз
фейила, им жанавурди лагьай гьа хпер авай ятахдал агакьна. Ида са
къизил гана серкердвай гьа кьил ч1улав ц1егь къачуна; чубанрив
тук1ваз туна, келледа авай мефт акъудна вичин ягълухдик кутуна, як
чубанрини вичи т1уьна.
 Дере ат1уз, тепе ат1уз, чуьл ат1уз, мензил ат1уз, мерд фена агакьна
Хинкар пачагь авай шегьердиз. Ина им са къаридиз мугьман хьана.
Фу зат1 т1уьна фаракъат хьайидлай кьулухъ, и мердди къаридиз лагьана:
 -Ччан къари баде, и куь шегьерда вуч хабар ава?
 -Ччан хва, чи пачагьдин руш дели хьанва; ни сагърайт1а, пачагьди ам
гьадаз гуда, лагьана хиве кьунва. Шмудни са жерягь, шмудни са алим
атана иниз, мад садавайни ам сагъриз хьанач.
 -Ам за сагъарда, ччан къари баде, алад на пачагьдиз хабар це.
 Къариди фена хабар гана. Хабар гайила, пачагьди лагьана:
 -Гьей...гьикьван еке к1елер авунвай алимар, жерягьар атана сагъриз
тахьайди, им вуч кас я хьи, зи руш сагъриз...
-Къуй садра атурай, клигда чун,-лагьана пачагьдин папа.
 Къариди, хъфена Мерддиз хабар гана. Ада къаридиз са къизил багъишна,
вич пачагьдин к1вализ фена. Руш ам акунмазди яваш хьана. Ада чайдин
т1уруналди рушаз вичин ягълухдик квай мефт гана; ам яваш-яваш вичел
хтана, эхир тамам акьуллу хъхьана.
 Руш акьуллу хъхьайла, пачагьди ам и мерддиз гана, лагьана:
 -Мад ваз вуч к1андат1а, вуч мурад ават1а заз лагь!
 -Захъ са мурад-метлебни авач, пачагь вун сагърай, анжах на заз са
кьадар машинар, фялеяр, са вад инженер ва абруз гудай суьрсет це,-
лагьана мердди.
 Ибурни пачагьди адаз гана. Ахпа ам ибур галаз севре лагьай дагъдиз
фена. Инкай ибру къизилрив ац1ай куьшуьяр* хкудна ва и дагъдикни
къизилдин мяденар кваз хьана.
 Мерддиз еке девлет, хазина хьана; ада дарвиле авай кесибриз къизилар
гана куьмекна. Халкьди, идан акьуллувал мергьеметлувал, мердвал акурла,
 идакай пачагь хкяна. Идани шегьерар, хуьрер абадна, туьквеннар малдив
ац1урна; гьар са шей ужузарна, виридаз к1валах гана; муькъвер-рекьер
туьк1уьр хъувуна, халкь хушбахт дуланмиш жез хьана. И пачагьлухдин
суракь вири дуьньядиз чк1ана.
 Хабар за квез никай гун? - Хабар намерддкай. Намерд к1валахни жигъин
тийиз гзаф дарвиле хьана кьван; идан куьлфетарни фу жигъин тийиз,
партал жигъин тийиз гьелек жез хьана. Идаз ван хьана кьван, бес флан
чкада ихьтин хъсан пачагь ава - ана виридаз к1валах, виридаз фу ава;
элни хъсан дуланмиш жезва. Инлай, намерд, вичин гьебеда са пуд жум ва
са кьве фуни ттуна, гьа и пачагьдин вилаятдиз рекье гьатна.
И пачагьдини: "Къерехдай чи вилаятдиз вуж атайт1ани, ам зи патав гъваш",-
лагьана эмир авунваз хьана кьван. Намерд иниз атана акъатайла
шегьердин къаравулри им кьуна пачагьдин патав тухвана. Пачагьдиз им
акунмазди чир хъхьана. Ада намерддиз лагьана:
 - Агьан!..Рик1ел аламани,дуст, вуна зун фу тагана гишила тунай гьа?...
 Намерддин рик1ел хтана, адаз утанмиш хьана, ада чукьни тавуна кьил
агъузна.
 - Гила а ч1уру фикирар, пис амалар терг ая; ингье ваз к1валах,
к1валахиз, нез-хъваз жуваз кеф ая. Чи вилаятда к1валах тийидайдаз фу
авайди туш! - лагьана мердди.

*Куьшуь-каркун, куьп.

 (Дукъкъузпара райондин Кере-Куьреви, 36 йиса авай, т1имил
к1ел-кхьин чидай колхозник Гуьлметов Зекидвай Гаджиев Агъалара
кхьейди я. Октябрь-1940 йис.)