71. Бубани руш

Хьана, хьанач кьван са бубани са руш. И руш гьар къуз вичин
ядай гиширни гваз чпин бахчадиз физ хьана. Са къуз и рушан
гишир ядай гъалар рик1елай алатна, бахчада амукьна.
Имни пакамаз гъалар хкиз бахчадиз фад фена. Фейила идаз акуна
хьи ттарарал, пешерал, векьерал чиг ацукьнава. Вуч ят1ани
чигедал и рушан темягь фена; им, вичин гъаларни къахчуна,
к1вализ хтана, пашмандиз ацукьна.
 Бубади идаз лагьана: "Я ччан руш, вун акьван пашман вучиз я?
Ваз вуч к1андат1а заз лагь, за жагъурда".
Руша лагьана: "Ччан буба, зун гъалар хкиз бахчадиз фейила,
заз ттарарал, пешерал, векьерал чиг ацукьнаваз акуна, гьадал
зи темягь фена, заз чигедин т1вар алай са адахли к1ан хьана,
гьавиляй зун пашман хьанва".
 Бубади "хьуй ман, ччан руш"- лагьана, алук1на вичин ракьун
шаламар, вичин ракьун асани къачуна, Чигалидихъ къекъвез фена.
Гзафбрувай ида хабар кьуна, Чигали т1вар алайди вуж я, лагьана,
амма сак1ани идаз им жигъин тийиз хьана. Эхир идал мал гваз
хквезвай са карван дуьшуьш хьана. Ида ибрувай жузуна:
"Квез Чигали т1вар алайди вуж ят1а чидани?"
Ибру лагьана:
"Чигали ч1ехи савдагар я, чун гьадан мал гваз хквезвайбур я.
Ам вич исятда ат1а муькъвелай хкведа, вун гьа муькъуьн сивел
акъваза".
 Имни фена муькъуьн сивел акъвазна. Чигалиди хтана къужадиз
салам гана.
 -Алейкумсалам, ччан хва, -лагьана къужади. Ваз Чигали т1вар
алайд вуж ят1а чидани?
 -Чигали зун я, лагь ви мурад-метлеб вуч ят1а, -лагьана Чигалиди.
Къужади лагьана:
 -Заз са руш ава. Ам гьар къуз бахчадиз вичин гиширар ягъиз
фидайди тир. Са къуз ам, гъалар амукьна, хтана. Пакамахъ фадамаз
вичин гъалар хкиз бахчадиз фейила, адаз акуна хьи, ттарарал,
пешерал, векьерал чиг ацукьнава; адан темягь фена чигедал,
гьанлай кьулухъ зи рушаз Чигали т1вар алай са адахли к1ан хьанава.
 Чигалиди идав са ягълух вугана, лагьана:
- Ма, и ягълух тухвана ви рушав це, эвел чуьхвей яд ви къавал
кадаррай, ахпа чуьхвей яд къуншидин къавал.  Ви къавал къизилгуьлер
экъеч1да, къуншидин къавал къаратикенар. Къизилгуьлер алай къавал
за ви руш заз гъиз жигьизарни ччамар ракъурда.
 Имни ягълух гваз хтана вичин рушан кьилив, ида рушаз лагьана:
- Ма ччан руш, и ягълух; им ваз Чигалиди гайиди я. Эвел чуьхвей
яд ви къавал, ахпа чуьхвей яд къуншидин къавал кадра, лугьуда.
Ви къавал къизилгуьлер, къуншидин къавал къаратикенар экъеч1да,
 -лугьуда.
 Ида вичин рушаз и гафар лугьудайла, къуншидаллай гачал рушаз ван
хьана. Руша ягълух чуьхуьзвайла, гачала атана идаз:
-Ччан вах, са т1емил хемир це ман, -лагьана.
-Ат1анал ала, ччан вах, алад къачу,-лагьана ида.
-На гъваш, ччан вах, завай аниз кьван къвез жедач,-лагьана гачала.
И руш хемир гъиз фена; гачалани и ягълух квай яд вичин къавал
кадарна, легенда маса яд хцена эхцигна. Хемирни къачуна, гачал хъфена.
Руша ягълух чуьхвена, эвэл вичин къавал яд кадарна, ахпа къуншидин
къавал. Идан къавал къаратикенар, къуншидин къавал, къизилгуьлер
экъеч1на.
 Къаркай са къуз Чигалидин ччамар атана руш тухуз. Ибру, къавал
къизилгуьлер авай к1валяй гачал руш акъудна гваз хъфена.
 И кар акурла и руша вичин бубадиз лагьана:
-Яллагь, ччан буба, вакай са ч1улав гъуьлягъ хьуй, къаратикендин
пуна къекъведай; закай са вили лиф хьуй, вили цава къекъведай.
 Бубадкай гъуьлягъ хьана, са къаратикендин пуна амукьна; рушакай
лиф хьана ам ччамардихъ галаз фена. Ччамар к1вализ агакьна, лиф
 Чигалидин кьац1ук ацукьна. Чигали вичин сусван патав атайла, ида
 вичин кьил чухваз хьана. Чигалиди идаз лагьана:
-На вуч ийизва?
-За калар незва, -лагьана сусва.
-Зазни це кван, са т1имил.
-Гумач, къуншидин папа гайи са т1имилбур тир.
 Кьац1укай лифре гьарайиз хьана: "Къу-къу, и къу-къу. Калар туш,
гачалар я",-лугьуз. Мад и гачала вичин кьил чухвана.
Чигалиди мад хабар кьуна:
-Вуна вуч ийизва?
-За калар незва.
-Зазни це кван, са т1имил.
-Мад гумач.
 Лифре мад гьарайна: "Къу-къу, и къу-къу. Калар туш, гачалар я",
-лугьуз.
 Гачала и лифрез "киш"-лугьуз чукуриз хьана; лифре мад хквез,
Чигалидин кьилел серингуз, гачалан кьилел т1екь вигьиз хьана.
Са  къуз гачала Чигалидиз лагьана:
-А лиф тук1уна заз гайит1а, заз аял жеда, тахьайт1а ваъ.
-Я паб, авай са лиф... ам за гьик1 тук1вада?-лагьана Чигалиди.
-Ваъ,-лагьана гачала,- тук1уна к1анда, анжах тук1вадайлани ивидин
ст1ал патаз чук1урмир.
 Чигалиди лиф кьуна тук1вазвайла, и лифре лагьана: "Яллагь, закай
са зурба чандар ттар хьуй, садавайни акьах тежедай".
Лиф тук1укна; са ивид ст1ал патаз хкатна, идакай садавайни акьах
тежедай са зурба ттар хьана. Са кьадар вахтар арадай фейила, гачал
рушаз аял хьана. Ида Чигалидиз лагьана:
"Ат1а чандар ттар ат1ана, зи аялдиз кьеб авуна к1анда".
Чигалиди лагьана: "Я паб, кьепинин паталай акьван еке ттар ат1удани?"
-Ваъ,-лагьана гачала,-т1ат1ана жедач, тахьайт1а зи аял рекьида.
Амма ат1удайла гьич са хъвалахъни патаз акъудиз тахьуй.
 Фена им ттар ат1уз. Ат1удайла, юкьвай са хъвалахъ акъатна къуншидин
гьаятда авай вергериз фена. Са къари атана вергер ат1уз; ида и
хъвалахъни къахчуна хутахна, вичин кьац1аллай кьеч1ин сивел эцигна,
вич вергеркай афарар чурун патал ц1ай гъиз къуншидин к1вализ фена.
Къари ц1ай гваз к1вализ хтайт1а, афарар чрана гьазурнава.
Идани афарар т1уьна, вич фена хуьруьз. Им к1вализ хтайт1а, -идан
к1валер михьна, вири к1валахар авунва; и кардал къари гзаф тажуб хьана.
 Са къуз къари, им вуж ят1а чирун патал, вичин тапусда гьахьна чуьнуьх
хьана. Клигайт1а, и кьеч1ин сивел алай хъвалахъ къарагъна, идакай руш
хьана. Ида к1вал жгана, михьна, мад кьеч1ин сивел хъфизвайла,  къариди
агалчна и руш кьуна. Руша гьарайиз хьана "зун ахъая, зун жин я",-лугьуз.
 Къариди: "Ваъ, ччан руш, вакай заз руш хьуй",-лагьана им ахъайнач.
Идакай къаридиз руш хьана.
 Са къуз Чигалиди вичин балк1анар, ттаяр ччарабрув хуьз гуз хьана.
И руша къаридиз лагьана: "Ччан диде, са ттай гъваш, чнани хуьн ман".
Къариди Чигалидин кьилив фена вирибрулай кьулухъ амай са алаша гъана.
Руша, куьриз фена, са чкадал вичин гъилер чуьхвена, са чкадал вичин
к1вачер. Гъилер чуьхвей чкадал булах хьана, к1вачер чуьхвей чкадал
яйлах. Ттай куьриз яна, руш к1вализ хтана.
 Гатфар хьана, Чигалидиз вичин балк1анар хк1ан хьана.Садбуру балк1анар,
садбуру лияр хкана. Чигалиди вичин нуькверриз лагьана:
"Алад къариди тухвай алаша гьик1 хьант1а аку".
Ибур фена клигайт1а,-алашадкай са балк1ан хьанва, садавайни гат1ун
тежедай; ибруни хъфена Чигалидиз лагьана:
"Къариди тухвай алашадкай са зурба балк1ан хьанава, садавайни гат1ун
жезвач". Чигали атана клигайт1а,-балк1андкай садавайни гат1ун тежедай
са дев хьтинди хьанва. Чадура галчукна, эвич1на, руш атана.
 Ада балк1андин фиридлай гъил алтадна лагьана: "Икьван гагьди за вун
хвена, ччан гьайван, гила ваз рухсат я, ахлад ви иесидин к1вализ".
Ибруни балк1ан хутахна.
 Пака къуз Чигалиди вичин къуллугъчийриз: "И хуьре авай кьван рушариз,
виридаз мелез ша, лагь",-лагьана абрув сарин мел ийиз туна.
Ибруни виридаз лагьайдалай кьулухъ фена къаридин рушаз лагьана:
"Куьчеда кьарни ава, кьадай киц1ерни ава; к1андат1а ша, к1андашт1а
къвемир". Вири рушар атана, и руш атанач. Чигалиди вичин нуьквер
ракъурна, мад ша лугьуз туна. И рушни атана. Чигалиди, са далдадихъ
чуьнуьх хьана, ибрух яб акална.
 Рушари лагьана: "Ша ччан вахар, чна гьарда вичин кьилел атай кьисаяр
ахъайин". Сифте и къаридин руша вичин кьилел атай кьван кьисаяр ахъайна.
Чигалидиз и гафар вири ван хьана. Идани, рушар к1вале амаз , къаридин
кьилив фена, лагьана: "За ваз ви рушахъ ч1угур къизилар гуда, а руш
заз це". Къари рази хьана; Чигалиди къизилар гана и руш вичиз къачуна.
Гачал вичин аялни галаз к1валяй чук1урна. И руша вичин бубани итимдмн
шикилдиз элкъуьр хъувуна, вичин патав хкана; бубани руш кьведни хушбахт
хьана. Чигали вичин папахъ галаз нез-хъваз, кефиз хьана.

(Фатахов Алибеге кхьейди я. 1935 йис.)