70. Али Незер

Хьана кьван, хьанач кьван са нехирбан, идан т1варни хьана
Али Незер. Къаркай са къуз, ида чуьлда нехир хуьзвайла, идал
са цекверин к1унт1 гьалтна. Вуч ят1ани ида вичин гъиле авай
лашунивди ин цекверин к1унт1 яна. Ягъайла, дуьм-дуьз яхц1ур
цегв кьена.
 -Пагьо!- лагьана ида,- Зун икьван еке пагьливан жен,
нехирдив фин?...
 Чк1улдалди вичин лашунал яхц1ур кьац1 авуна, нехир вичин
юлдашдал тапшурмишна, вич к1вализ хтана. Ида фена са демирчи*
уст1ардиз минетна, вичиз са гуьрз, са къалхан ва са тур расиз
туна. Гуьрзуьналди "Али незерем, геже гезерем, гьар вуранда
къырхын эзерем"*, лагьай гафар кхьиз туна.
 Вичин дяведин яракьарни къачуна ам рехъ ат1уз, мензил ат1уз
фена, фена агакьна са къеледив. Ида и къеледин рак1ар ачухна,
фена булахдлай яд хъвазвайла, инал са руш атана. Али Незера
идавай жузуна:
- Я вах, вун гьинай, инаг гьинай, и балабан чуьлда вуна вуч
ийизвайди я?..
-Ччан стха, зун ирид стхадин вах я, зи стхайри девлерихъ галаз
дяве ийизва, чун ина дуланмиш жезва, -лагьана руша.
 -Ччан вах, жедачни зун къе йифиз квез мугьман хьайит1а?
-Бес, жечни, ччан стха.
 Ибур к1вализ хъфена. Са арадлай и рушан стхаярни хтана.
Ибру чпин вахавай жузуна:
-Я вах, им вуч кас я?
-Мугьман я атанвай,-лагьана ваха.
Ибур клигайт1а идан гуьрзуьнал "Али Незерем, геже гезерем,
гьар вуранда къырхын эзерем", лагьай ч1ал кхьенва.
Ибруз бегьем кич1е хьана. Хуш-бешна, фу-зат1 т1уьрдалай кьулух
ч1ехи стхади лагьана: "Мад идалай кьегьал, хъсан итим чаз
жигъидач, ша чна им чаз езне кьан". Амай стхаярни рази хьана.
Садакай фекьи хьана, садакай векил хьана, ибру чпин вах идаз
некягьна.
  Ирид стхади гьамиша девлерихъ галаз дяве ийиз, Али Незер
к1вале амукьиз хьана. Са къуз идан папа лагьана:
-Я итим, им шумуд йис я зи стхайри девлерихъ галаз дяве ийиз;
садра хьайит1ани, вуна вучиз абруз ви гьунар къалурзавач?
 Али Незера чукьни авунач, ида вичи вичикди фикирна:завай девлерихъ
галаз дяве жедайди туш, йифиз айвандик ксана, катна к1анда.
Йиф хьайила ида вичин папаз лагьана: "Я паб, зи месер айвандик вегь,
 зун гьаник ксуда". Ирид стхадиз и кар са кьадар дак1ан хьанат1ани,
 им вичин гьуьжет кьилиз акъудна айвандик ксана.  Ибур вири ширин
ахварал фейила, им вичин яракьарни къахчуна катна. Са кьадар чкадиз
катайла, ам  ахварик квай са кьве девдал дуьшуьш хьана. Ида абур
вичин туруналди тук1уна, п1узарар гваз хтана к1вализ. Ибур айвандин
гулункай куьрсарна, вич мад ксун хъувуна.
 Экв хьана, ирид стха килигайт1а,айвандин гулункай ст1ал-ст1ал иви
к!вахьзава; тамашайт1а- девлерин п1узарар я. Али Незера вич ахварик
квай хьиз кьуна, ибру идан ччина рагъ акьун тавурай лугьуз, идан
месин винел перде ч1угваз башламишна. Али Незера, бирдан къарагъна:
куьне вуч ийизва,  я стхаяр?- лагьана
 -Чна вун галатнава, ччина рагъ акьуна инжиклу тахьуй лугьуз ви
месин винел перде ч1угвазва,- лагьана ибру.
- Алад, хва-т1екьейбур, кьве ц1уьрнуьгъ кьена лугьуз, ина еке кар
хьанач хьи..- лагьана Али Незера.
 Ибруз кич1е хьана ва и кар гзаф екез кьуна, идаз мадни артух
гьуьрмет авуна. Атана ц1уд югъ, са варз алатна, Али Незеран т1вар
виридаз машгьур хьана
 Хабар за квез никай гун, хабар са пачагьдкай.И пачагьдин вилаятда
авай агьали* яд жигъин тийиз гзаф дарвиле аваз хьана.Вац1ал аждагьан
ацукьнаваз, гьар къуз вичиз кьилел хунча алаз са руш гайит1а,
гьа хунчани руш недалди яд ахъайиз, тахьайт1а ахъай тийиз агьалидиз
дарвал гуз хьана. Мад и шегьерда руш амукьнач, нубат пачагьдин
рушал атана.
Пачагьдин чара акьалт1на, ида ирид стхадиз, пагьливан Незерни галаз
атурай, лагьана чар кхьена. Ирид стхадив и чар агакьайла, ибур
пагьливан Незерни галаз пачагьдин гьузурдиз фирвал хьана. Ибрузни
еке, зурба балк1анар авай кьван, лап хъсан балк1ан ибру пагьливан
Али Незераз теклифна. Ада лагьана: "Ваъ, кьве ц1уьрнуьгъ кьена лугьуз,
пачагьдин гьузурдиз зун балк1андал-лаз къведач; гъваш са лам, зун
гьадал акьахна къведа". Пачагьди, пагьливан къвезва лугьуз, ирид
версиниз кьван халичаяр дуьзмишнаваз хьана ва вичин гъилик квай 
кьван элдиз, пагьливан къвезва лагьана, жар чагъирмишна* хабар
ганваз хьана. Элни к1ват1 хьана, сабурсузвилелди пагьливан гуьзлемишиз
хьана. Са арадлай, к1венк1ве ламрал акьахнавай пагьливан Али Незер
аваз, ирид стха балк1анрал-лаз атана акъатна. Вири тажуб хьана амукьна.
 - Баркала, им гзаф акьуллу итим я; вичин гьунардал мискьални такабурлу
туш, - лагьана пачагьди ибур хъсан къаршиламишна.
 Хуш-беш, кеф-кефият авурдалай кьулухъ, пачагьди адаз вичин дерт
ахъайна. Пагьливан Незера, кич1е хьанат1ани, мад атказнач.
Къаткидай вахт хьана, пагьливандиз къаткидай карават дуьзмишарна.
Али Незера лагьана: "Зун караватдал къаткидай туш". Адаз йифиз катиз
к1ан хьана, пачагьдиз лагьана:
_-И шегьердин къерехра, та ирид версиниз кьван авай чкада я са
къаравул, я са итим тахьуй; хьайит1а за ви гарданни яда, гьа итимдин
гарданни".
 Пачагьди и йифиз са касни куьчедиз экъеч1 тавурай лагьана, эмирна
ва къаравуларни акъвазарнач. Пагьливан Али Незер айвандик ксана.
Вири къаткана ширин ахварал фейила, Им вичин дяведин яракьарни
къахчуна катиз башламишна. Са кьадар рекьиз фейила, им и аждагьандал
дуьшуьш хьана. Аждагьанди идавай жузуна:
-Эй инсан, вун гьиниз физва?
-Жегьеннемдиз, гурдиз, на вучда закай? - лагьана Али Незера.
Аждагьандиз хъел атана лагьана:
 -За вун удмишда гила.
-За ви гардан яда, -лагьана Али Незера.
 Аждагьанди уф гана Али Незер са версинин яргъаз гадарна, ахпа ч1угун
хъувуна вичелди. Али Незера кьве гъиливди вичин турунин кьве кьил
кьуна аждагьандин сивиз вугана; аждагьанди зарбуналди ам вичелди
ч1угуна, аждагьан кьве пад хьана. Али Незера адан т1ишер, п1узарар
ат1ана гваз хтана; ибур ада айвандин гулункай куьрсарна, вич мад
алай чкадал ксун хъувуна.
 Экв жез мукьва хьайила, шегьерда гьарай-вургьай гьатна. Пачагьдиз
хабар хьана, ида вичин везир векилдиз лагьана: "Абрув сес ийиз тамир,
 пагьливанди чун рекьида". Ибру фена жемят секинарна хтана. Пачагь
къарагъна клигайт1а, аждагьанадин п1узарар айвандин гулункай
куьрсарнава. Вац1ун ядни ахъа хьана, ччил цав ч1улав хьана инсанар,
гьайванар гьанал алт1уш хьанва. Инлай пачагьдиз чир хьана хьи,
аждагьан кьенва.
 Идаз гзаф хвеши хьана.Ида ирид къузни ирид йифиз далдам гатаз
туна вичин руш везиррин, векилрин рушарни галаз и ирид стхадиз
никягь ийиз туна. Абур чпин кефина хьана, зун элхкъвена хтана.

*Агьали- агьлияр, халкь
* Чагъирмишна- эверун, эвериз тун, хабарун.

 (Дукъкъузпара райондин усугъви, колхоздин бригадир, т1имил к1ел-кхьин чидай 35 йиса авай Эмиров Велиагъадвай Гаджиев Агъалара кхьейди я. Октябрь -1940 йис).