Аьла КIолхий

***А.С. Пушкинай "Граф Нулин" яхача поэмай гIалгIай меттала таржами лоIама адаптации / Перевод и вольная адаптация на ингушский язык поэмы А.С. Пушкина "Граф Нулин".

“Ха я! Ха я!” Лекхаш кураша я,
Эрхой, чарахьа гIирс тIабувхаш,
ЦIаьскарца дын тIа багIаш ба,
Эрий Iул дехь-сехьа дIаудаш,
Лаба кIал оалдар ва араволаш.
Массанахьа кура бIарахьежаш,
Цун юхь хоза лоадамца я лепаш.
Чокхи вIашкаийза да цун,
Туркий урс шера тIехкара чу доал
Сурилга чу чудоалаш цIин,
Боарза зIылгах Iоулла кур.
Цхьа бийсан дувхар мара
Доацаш, корахьар арахьеж,
Набарах йол йоI ший марах,
Цу гуллама, цу эрий оарцах..
ЦIен-даьна тIайоалаю цун говра,
Цу говрий сарттIе цо – хьалоац!
Iохов, тIаккха сесагага дIакхейка:
“Ма хьежлахьа сога!” цунга дIаоал -
Ший наькъа тIа из дIааравоала.

Сентябри тIеххьара деношка
(Кхаьрда прозаца дIаоалаш)
Юрте чIоагIа сагота я: бIехо, йоачан
Гуйрана мух, зIамига лоа
Е бертий оаз мара – хIаьта а
Ма ираз да-кх чарахьа!
Кхы бала а боацаш, говра хьувзаш,
Бартбетта, тIаьдлу, той а ду
Ший чарахье боала аьттув цо.

Из воацаш, цхьаьккха,
Фу деш я – цун сесаг?
Цун гIулакхаш кIезига ма дац:
Залташта тух тасс, гIажаш дIакхаб
Моака-пхьер хьадейтар
Кирга чухьа, ларма чухьа дIахьаж.
ЦIеннана массанахьа бIарглекха беза.
Хьидда цун марас теркал дергда из!

Бакъда, вай керттера йола сув,
(Цун марас цхьалха мара
Цох оалар – “Моаташк”
Ма дарра сесаги цIи аьлча,
Из Павла йоI Наталья я)
Наталья, бакъдар аьлча,
Ший боахамага хьежаш яцар,
ХIан аьлча, из а цхьаккха а
Даь Iадаташца кхея яцар.
Из кхеяр дика пансион яр,
Ший мехкара яда Фальбала яр.

Кора хьалашка ягIа из,
Цун йисте да хьадийла “том”
ДиълагIадола, безаме романа
Безам Элизайи Армани,
Е вIаши яздеш дола йоазув.
Роман экаме-къаьнара да
ТIехдика дIаьха, дIаьха да!
Хьехаме, эздий йоазув да,
Ца еза уйлаш йоацаш да.

Наталья Павловна из дешаш
Теркаме ягIар цхьа ха-юкъа,
ХIаьта, тIехьа уйла яьккхар из
Ара иккхача латаро – дар
Леташ жIалии газии – сатийна
Цар довнах хьежа эттар.
Гонахьа бар белакъежаш кIантий,
Кора кIал, тIаьда боргIала тIехьа,
Москалаш гIайгIа кхейкаш яр,
Кхо боабашк бай чу ловзаш яр,
ЙоагIар къаьнашк бIеха коа гIолла,
ХIамаш ший карта тIа хьалъолла.
Кхы а вогIах хулаш латта йоачан,
Хетаргахьа, доагIаш лоа хургда...
ХIаьта, цIаьхха хозаш гургилг ба!

ГIайгIа адамза метте  ваьхачун,
Вежарий, хов аз яхар фуд –
Гаьннара хьахеза бола гургилго
Мишта чIоагIа дог вайна гIаддуг.
Вай доттагIа вий-те из тIехьвисар,
Вай кегий ханар дика новкъост?..
Из йий хьогI из?.. Ва, са Даьла!
Йисте, йихе ... дог детталу!
Амма, тIехьялар гургала оаз,
ТIаккха лоамашкахьа из дIакъайлаялар.

Наталья Павловна ший чIерхе
ДIатIаяхар, зовне оаз хьахеза.
ДIахьеж-бIарго – хийна дехье,
Хьайра йисте гIудалкх я хехкар.
ТIий тIа йода – вайга! Э-кх..
Аьрдехьа йирзар – цун тIехьа
Хьежаш а, Наталья елха кийча я.

Амма, Iосацар босе – маьржа яI!
Филька, Васька – моллагIа цаI!
Хьайига из гIудалкха вай коа,
Хьаьша вайца моака де хьавеха,
Дийна вий, миштав – дIахьаж
СихагIа, сихагIа!

Фусам-Iу чехкагIа вахар,
Наталья Павловна ехар,
КIозалгаш дIахьувза, шовлакха тIакхосса,
ГIандаш дIатата, пордув дIаоза,
Хьеж. “Маца хьавоагIа тха хьаьша?”
Юххера, хьавоагIар – воагIаш латта.
БIаьхача наькъа тIа цицхаш даьккха,
Кхераме чов я, гIайгIане,
Цхьа бахьан йоагIа гIудалкх.
Цун тIехьа ва кегий хьаьша астагIа.
Фаьренге-Iу саготдеш вац
Цу йоах: allons, courage!
Лаба йисте, хIанз отув Iочуболха.
ХIанзарчоа хьаьша хIанз
Моттиг кийчъешшехьа а
Юххелца ниI хьайилашшехьа а,
Picar гIар еш, къахьегашшехьа а,
Хьаьша барзкъа тIадувха ловшшехьа,
Хьаала аз шуга, из саг малав?
Аьла КIолхий, пана мехкашкара,
Цига модай михо хьувзаваьча,
Ший рузкъа-торо Iодилла венар.
Ше тамаша аькха санна хьахьокха
Паччахье водаш ва ер хIанз
ТIехьаленашца - фракий, кIонзолгий,
Кийнай, фодеттаргий, тIакхолларий,
Фиский, фетингий, лорнетий,
Бес-бесара йовлакхий, a jour пастий,
Гизота унзара дешаргаца,
Дорха беласуртий тептарашца,
Вальтер-Скотта керда романаца,
Паражий коара bon-moттаца,
Беранжерий тIехьара ашарца,
Россиний, Перай муамашца,
Et ceteraц, et ceteraц.

Шу оттадаьд. Дукха ха я:
ЦIен-нана сатийнза сатувсаш я.
НиI хьаелар. Хьачувера аьл;
Наталья Павловна хьалгIотта,
Цунгахьа бIарахьежаш моаршал хоатта,
Миштав из? Кога миштаб цун?
Аьлас жоп лу: хIам дац.
Моака де дIатIаболха. Из Iохов,
ЦIен-наьнага оаркхув цо дIатотта,
ТIаккха дIадоладу шоай хабар.
Езача Эрсех лувш ва, цецвоала,
Мишта ваха йиш укх лай мехка,
Гора ваххалца Параж цун дагайоала...
"Театр мишта я?" - АхI, къелуш йоагIа,
C’est bien mauvais, ;a fait piti;
Тальма къорвийрзав, лаьгIалуш латта,
Маьранза Марс - кхонг яI! - къалуш латта,
Бакъда, Потье - le grand Potier!
Ший къаман юкъе хинна сий
ХIанза а цхьаь лоаттадеш ва.-
МалагIа йоазонхо моде ва?
-Хиннараш, d`Arlincourtи Лармартини.-
"Вайцига царна тараберза гIерта"
-Боккъонца гIерта? ТIаккха вайбараш
ХIанзлехьа кортабоагIаш латта?
Даьла аьттув болба вай сийрдадаккхара!-
-Юкъ-барзкъа мишта леладу? - Геттара лохагIа,
Гаргга укхаз... укхаз кхаччалца.
ДIахьажийтала Шун дувхарага...
Иштта: шувнаш, лолараш... укхаз догам...
Модага геттара товш да ер деррига. -
"ЗIы техар вайга".
-АхIа... ЛадувгIа безам бий шун
Хоза водевиль - Аьла локха
ДIаволалу. "Ай, аьла, хIама даа"
-Со визав иштта а...
Цул тIехь хьалгIотта
Шаккхе. Къона фусам-нана
ЧIоагIа дог гIоздаьнна я,
Аьла, Параж йиц а ая,
Цецвоала: ма Iимерза сув я!
ДIайода сайре зелуш йоаца;
Аьла сатемза ва. ЦIеннана
Наггахьа боча хьежаш я,
Е наггахьа корта чубаха я.
ДIахьажача - ахбийса ялар арахьа.
Отув чу хардоллаш Iу ва,
Лоалхой боргIал ийрча кхейкаш я,
Чона оарца детташ хьаьхо ва;
Хьаьша-цIагIа керамаш ягар.
Наталья Павловна ураотта:
"Ха я, шун Iадика хийла.
Мерза гIанаш голд".. Сахьувзаш гIатта,
КIеззига езаенна, кIаьда аьла
Цун кулга барт боаккха - тIаккха? 
Мичахьа додац цхьалха зудал?
Бейси я-кх - Даьла, Iа цун гештде -
Шорттига аьлий кулг тоIаду.

Наталья Павловна барзкъаш Iодаьха я
Цун йихе латта Параша.
Вежарий, из Параша яхар
Цун масса хIаман неш я;
Тегаш, дулаш, хабар кхохьаш,
Тиша кочамаш хьаехаш,
Наггахьа цIен-даьца зудал хьекхаду
Наггахьа цIен-даьна гIараш ю,
ЦIен-наьна майра харцо ювца.
ХIанз цIенхаштта цо хьадувца
Аьлах лаьца, цун гIулакхах,
Цхьаккха хIама чакхацадоаккхаш,
Цхьан Даьла хов, из тахка маца кхояй.
ХIаьта,юххера, сувнас
Аьлар: "ТоIаргда, кхордаяьй!"
Кухта, йовлакх цунга хьа а дейта,
Ше Iойижа, цунга араяла амар дар.

Ший фаьренго, цу хана юкъа,
Барзкъаш Iодаьха аьла а ва.
Iовижача, гIаьли хьаехар,
Monsieur Picard хьавер хьадахьаж,
Гарфин а, дото пил а,
ГIаьли а, боарза бусйоагарг а,
Iад дола моарзагIа а, сомадоахарг а,
ТIеххьара теданза дола роман а.

Минге тIа уллаш, Вальтер-Скотт
Сиха, уйла йоацаш дешаш ва из.
Цун дег тIа, хIаьта, кхыдар да...
ТIера ца боала бало
Садуа цун: цо уйла ю:
"Боккъала езаенний сона из?
Йиш яле, фуд хьогI? Самукъа хIам!
Бакъда, из геттара дика хургдар.
Со, хетаргахьа, хоза хийттав цунна!"
КIолхечо ший кIерам дIабоабар.

ЙIовхало хьегаш чIоагIа,
Наб елац аьла. Жино кхеставо
Къа дола хIамах дIатетташ
Цун дега чу дар. Сиха турпал вай
Шийна хьадагаухийта чIоагIа дийна
Цу фусамнаьна хоза сибат,
Цун дика, нийса гIод,
КIаьда оаз, ма ярра кхалнаьх,
Юртарча йоIи цIий басилгаш.
Цун дагаух из кIаьда когий юхьиг
Цун дагаух: иштта да, иштта да!
Ший ладара кулгаца аьлий кулг
Цо тоIадир; из Iовдал ва!
Виса хила везар из цунца -
Хьалац из минот хинна уйла.
ХIаьта кхы а ха я. ХIанз
Хьайила я из ниI...
Укх сахьате, цо ший дегIа
Къоарза даьри барзкъа тIакхесса,
Баьде чу сихванна гIанд Iодождаь,
Мерза совгIаташка сатувсаш,
Лукреци йолча керда Тарквиний,
Вахар, хургдолчох кийча волаш.


Догдоахаш вола аьла боада чу лела,
Никъ тIа ца хьожаш цо хьалох.
Ший безамо чура воагавеш,
Цхьа бахьан хала садоах цо -
Кхераш, цун когаш кIала ийно
ЦIаьхха тата дой... иштта из
Шийна езача наIара хьатIавоагIа
Меллашха тоIаду чIегий ко;
НиI шорттига, шортигга еллалу...
Из хьож: бусйоагарг кIезига йоага
Iобувша цIенче бесаза сийрдайоаккха...
ЦIен-нана маьрша тхьайса улл,
Е моттийта гIерта, ше тхьайсалга.

Из хьачувоал, юхаоза гIерта -
ЧIарх - Iовежар сувний когаш йолча...
ХIанз дIауйла ел унзара сомэкххар
Наталья Павловнай хиннар...
Укх метте, цун фу де деза?
 
Ший доккха бIаргаш цо хьадела,
БIархьежа аьлага - вай турпалас
Цунга дувца ший дег чура дешаш
Эхь доацача кулгаца из гIерта
ЦIен-наьна юврагIа ка тох...
Дуккха-чIоагIа из кIорзагIъяккха хьалха...
ХIаьта из цу сахьате меттаера,
Ший кура эгIазлонах йиза,
Вешта, хила мега, кхерамах а,
Тарквиний бата лостадаь
ТIоар - техар. ХIаа, хIаа,
ТIоар техар, хIаьта мишта техар!

Эхь хийта ваьгар аьла КIолхий,
Из халахетар шийна даьчул тIехьа,
Сона хац, цо фу дергдар тIехьагIа
ДогадаттIарах унзара воагаш -
ХIаьта, зIамига жIали дIакхейкар,
Параша набарах тIера яккхар.
Из йоагIаш тата хьахеза,
Ший бийса йоаккха моттиг а,
Ший тайпара оамала йола Наталья а,
Серда а сердаш, цу меттера из вадар.

Цо а, цIен-нанас а, Парашас а
Йиса бийса мишта йоаккха,
Шоай лоIамех хургда шо уйла е,
Цу гIулакха со новкъост вац.

Сатийна хьалгIатта Iуррахьа,
Аьла мекъа хIама тIадувхаш ва,
Ший мIараш тоае, озавеш,
Из ладара дIаэттар.
Харцахьа ехкаш галстук я цо,
Е тIаьда ший ехк
Хьакац тесса ший кIозалашта.
Сево уйла дIалаьца ва - сон хац;
ХIаьта, чай мала хьавийхар ер.
Фу дергда? Аьла, шийгара эхь-эгIазло
ДIаяккха, дIавода.

Къона Бейсий
Елакъежаш кIала Iохьежа,
Ший сийрда бордашта цIаргаш етташ,
ДIадоладу керда аьтта хабар
Цхьа хIамах лаьца, тIаккха вож хIамах.
Из хьалха эхь хеташ хинна, тIехьа
Юха хьакхаштавийрза, вела, йистхула.
Ах сахьата кхы а дIадаьннадац,
Ер юха а беш ва боча бегаш,
Юха а догдаха гIерташ ва.
ЦIаьхха, гIар хезар. Хьабаьхкар. Малаш ба?
"Моаташк, моаршал да хьога!" - Са Даьла...
Аьла, ер са цIенда ва. Са дог,
Аьла КIолхий ва ер. - "Раьза ва дег чура..
Ма во хаоттам ба укхаз...
Пхьоале йисте сона бIаргакхийтар
Шун геттара кийча я гIудалкх...
Моаташк! Цу беша йисте
Оах йийра цхьа сира-пхьагал...
Хьей! Къаьракъа хьада! Аьла, хьаэцал.
Хьадейтад тхона гаьннарча меттер...
Оаш тхоца моак дергдий-те?"
-Бакъдар аьлча, сона-м хац; со сих ва.-
"Сацийта, аьла, аз дехар ду шуга.
Со а, сесаг а, тхо хьаьшашта раьза да.
А, аьла, Iе шоашта!"
Амма, гIайгIа ваха
Ше са мел тийсар до а даь,
ДIаваха кийча ва гIайгIа аьла.
Цхьа пил а менна,
Пикар ва тIормеца къахьегаш.
ГIудалкхах тIоаргац дIахоттае
Из яхьаш бода шиъ цIен-Iу
Пикарас еррига кийчо яр,
ТIаккха аьла дIавахар. Вежарий
Иштта а са фаьлг йистебаргбар,
Амма, аз кхы а ши дош аргдар

ГIудалкх дIаяхачул тIехьагIа,
Сесаго марага дIадийцар,
Талмаста аьлас даь гIулакх
Беррига лоалахошта дIахайтар.
Бакъда, Наталья Павловнаца вийлар
Мала вар дукхагIа?
Мар? - А, из вацар.
Из-м чIоагIа эгIазваха вар,
Цо аьлар, аьла ва Iовдал,
Ховхарг ва, ер хIам дале,
Из аьла цо къиза цувзавергва,
Цуннах ший пхьарч тIахохкаргда.
Вийлар вар Хьалой, цар лоаллахо
Ткъаь кхо шу даьнна кегий доалахо.

Ма дарра ала хIанз бокъо я вай
Вай тIехьарча ханара фусамдаьца
ЦIеннанас мутIахьал лорадар,
Вежарий, цхьаккха тамаш яц!