Слуцкая легенда. Было не было 3

Нешта яшчэ да таго Чыну (Збройнага) ў мяне выглядвала. Нешта, наконт памяткi аб кiмсьцi, хто быў да яго датычны (цi меў дачыненне). Не да яго дакладна, так да нацыянальнага руху таго часу ўвоголе. На Беларушчыне. Да той жа легендарнай БНР.
Памяткi аб тым, што зь iмi (дзеячамi-удзельнiкамi) здарылася далей…
З луцкевiчамi-адамовiчамi i iншымi. На каго спадзявалiся-абапiралiся, дзе i зь кiм апынулiся.
Пра адноciны памiж Васiлём Уладзiмiравiчам i Бацькам-чужынцам, аматарам яго неiснуючых вершаў, меў намер нешта дадаць…
Але…
Тыя ж Луцкевiчы (Iван да Антон) нават прозвiшчам да Слуцку шчыляцца-далучаюцца. Няхай яны самi i з Шаўлей (Шавель-Шауляй), што на поўначы сучаснай Лiтвы. Хай-няхай першы памёр ад сухоты яшчэ ў 19-м годзе, а другi (былы прэм’ер) зьехаў у Вiльню, дзе больш займаўся культурна-асветнiцкай дзейнасьцю. Пакуль… У 39-м паспеў павiтаць прыход савецкай улады, якая ў тым жа верасьнi яго i арыштавала, а потым i закатавала. А няма чаго было нацыянальным Адраджэннем займацца, ды Правадыра апранаць у «цень Азэфа»!
А яшщэ невядома, зь кiм бы апынуўся дзядзька Антось у часiну нямецкай навалы, калi б пiльныя-папераджальныя не пастарлiся.
Вунь, сын ягоны, Юрась, у калабаранты падаўся. У Радашковiцкай школе падырэктарстваваў. Здраднiк недабiты!
Ну, апошнее (пра здраду) – я больш да таго, чыё б (шведска-дзермантовае) сёння мычала, абапiраючыся на плячо ўсходняга зводнага «брата»…

«От их всевидящего глаза…»

У моцных абдымках вялiзнага брата
здранцьвела свабода, дыханне спяклося.
Нас зноўку пасодзюць за царскiя краты.
Па-свойму прарэдзюць пляценне валосся.
Кагосьцi – на выселкi. Да Магадану.
А iншых, як трэба, абмыюць у нафце.
Iмкненнем да ўлады той брат апантаны.
Як быццам у нас не адзiная мацi.
(3.09.2020)

Або

«Годзе»

Годзе! Годзе вам, паночкi,
Век хавацца за татар.
Ветрык дзьмухае паўночны.
Новы прыйдзе гаспадар.
Будзе досыць юшкi з хлебам.
Будуць конi зоркi пiць.
Шчодры млын i шчыльны невад.
Толькi крышку прыцярпi.
Адтрывай, мужык, няпраўду.
Крыўду-помсту не палi!
Ужадобку, ды не прагна
Лепшай долi адмалi.
(20-21.06.2021)

Гэта (пра «татар») – i да ўсходняй Арды, i да тых хаз-булатаў-булаховiчаў, што да большага (цi больш спрытнага) пана заўсёды iмкнуцца далучыцца. А i без падтрымкi – куды?! Як!?
«Татарынам» я пасьпеў i свайго «талiнца-сталiнца» (Улада П.) зачапiць… Па першаму разу – з удзякай, па другi – ужо з дакорам.

«За Скамандр и не только»

Татарину –
Спасибо! За Арину.
За скамандритов Лехоня.
И шляхту.
За гонор их
и вздор неповторимый
без ценза и оглядки на селектор.
За тех улан в безбашенной атаке.
За гибель безупречную, пустую.
И пусть о них не плачут даже маки,
с тобой налью и, стоя, оттостую.
(1.11.2019)

«Мы – разные»

В тебе сидит татарин. Во мне, увы, поляк.
Мы – русские, но с разною судьбою.
Ёсьць родная старонка, крывiначка-зямля.
Гаротная, са шчыраю любоўю.
Нас жменька. Вас – ватага. За нею – тьмы и тьмы.
То скифы, то суровые сарматы.
У вас – морские штормы и ветры Колымы.
А мы азёрнай вiльгаццю богаты.
Назначенный собою лукавый доброхот –
своим словам нисколько не хозяин.
Не надо росгвардейцев! Не надо лишних льгот.
Останемся хорошими друзьями.
(28.08.2020)

Дзе тут! З «застанемся сябрамi»…
Неяк так, крыху далучыўшыся-адхiлiўшыся.
А пра Юрку «радашковiцкага» я з намерам прыткнуў. Неяк кiўнуўшы Алесi (Алеске Давiдовiч).
Радашковiчы – месца прыкметнае. Да нашага гаротнага Адраджэння. З Купалам ды Тарашкевiчам.
I калi каму стане колам iмя «калабаранта» Юркi Луцкевiча, прапаную з большай павагай аднесьцiся да Iвана Луцэвiча. Дык iм жа i Купала будзе не даспадобы, калi ўжо па «часнаку».
А ў Радашковiчах з год (1922-1923) працаваў (у прыватнай гiмназii) i Макар Краўцоў (Касьцевiч), аўтар слоў гiмна Беларускай Народнай Рэспублiкi (Ваяцкага маршу, кастрычнiк 1919-га)

Мы выйдзем шчыльнымі радамі
На вольны родны свой прастор.
Хай воля вечна будзе з намі,
А гвалту мы дамо адпор!

Няхай жыве магутны, сьмелы
Наш беларускі вольны дух.
Штандар наш бел-чырвона-белы,
Пакрый сабой народны рух!

На бой! За шчасьце і за волю
Народу слаўнага свайго!
Браты, цярпелі мы даволі,
На бой – усе да аднаго!

Імя і сілу беларуса
Няхай пачуе й убачыць той,
Хто сьмее нам нясьці прымусы
І першы выкліча на бой.

Браты, да шчасьця мы падходзім:
Хай гром грыміць яшчэ мацней!
У крывавых муках мы народзім
Жыцьцё Рэспублікі сваей.

З 1921 года Макар Мацьвеевiч жыў у асноўным у Вiльнi, дзе падвяргаўся арышту польскiмi ўладамi (1926). Пасля вялiкага вызвалення «ўсходнiх крэсаў» «старэйшым братам» трошкi папрацаваў у «Вiленскай праўдзе», пакуль, разам з бацькам Юркi Л. i дзедам Зянона Пазьняка (i iнш.) не быў затрыманы i асуджаны ўжо руплiвымi вызвалiцелямi.
Загiнуў недзе ў турмах. А ня трэба было такiя маршы-гiмны складаць! I, ўвогуле, займацца распаўсюджваннем мовы ды сьвядомасьцi.
Вось не давялося тады Краўцову (i iншым) праслухаць лекцыю аднаго выбiтнага гiсторыка, якi адкрыў невядомыя факты з жыцця Францыска Скарыны ў Пiцеры ў эпоху неалiту, пра сапраўдную нашу незалежнасьць.  Ну, хоць бы ад 17 верасьня мiнулага года. А дарма! Праслухаў бы i такую лухту ўжо нiколi б не стварыў

[В союзе с восточнославянскими соседями белорусские земли развивались, а в объятиях Запада – погибали. Об этом Президент Беларуси Александр Лукашенко заявил на патриотическом форуме «Это НАША история!», посвящённом Дню народного единства.
«Мы будем помнить – без этого нельзя! – и напоминать всем о том, что в союзе с восточнославянскими соседями белорусские земли развивались (и Киевская Русь, и Российская империя, и СССР), а в объятиях Запада (не единожды мы находились там) – мы погибали, мы загнивали как нация. Нас грабили, уничтожали как этнос и в эпоху Речи Посполитой, и в период 20-летнего польского порядка на наших западных землях. Землях, которые и сегодня польские элиты называют своими «восточными крэсами». Вы знаете, мы не белорусы, мы просто «крэсы якiя-та». И когда вы оцениваете, и кое-кто думает: «Вот эти бедные беглые там сидят…».  Какие они белорусы? За какую они независимость? Они за «крэсы». А я хочу, чтобы мы белорусами были. Чтобы дети наши были белорусами. А белорусами мы будем только на своей земле», – подчеркнул Президент.
«Вспомните: не успев получить буквально из рук ленинского Совнаркома своё государство после более чем 100-летнего перерыва, польские власти сразу же предъявили претензии на белорусские территории. С позиции сегодняшнего дня мы видим неизбежность этой геополитической катастрофы в нашей истории».
Как показало впоследствии время, воля противостоять агрессору у народа была, заметил Александр Лукашенко. Не было единства в правящих кругах, которые в начале ХХ века стояли у истоков создания белорусского национального государства, обратил он внимание].


«Наша земля, опустошённая германской оккупацией (это в начале века, не в середине), была тогда растерзана внутриполитическими распрями. В 2020 году нам это хотели подкинуть, история повторяется. Одни – местные националисты из числа сторонников БНР – грезили о власти любой ценой. Так было в 2020-м – это уже наследники их. Они думали только о власти: как схватить, порвать, поделить между собой. Даже тогда, в начале века, они готовы были это делать под сапогом кайзера, под сапогом немцев. В середине прошлого века это опять повторилось. Другие жили мечтами о мировой революции: мало было на этой территории, надо было совершить мировую революцию. И в первом, и во втором случае интересы нашего народа либо отрицались в принципе, либо отодвигались в сторону как «несвоевременный» вопрос. Наши интересы были не вовремя, они игнорировались. Почему? Потому что мы не были хозяевами на своей земле. Мы не были суверенными. Ничего у нас не было: ни государства, ни власти и земли не было. Поэтому и перекраивалась карта республики как угодно и кем угодно. И самое страшное – без участия самих белорусов».

– Сам гарант незалежнасьцi ўрокi гiсторыi засвоiў (а дзе i паправiў) i нават таго Скарыну ў Пiцер больш не ссылаў. Ну, гэта яшчэ не азначае, што Францыску, пры iншых абставiнах, на арэхi не дастанецца.
Калi без жартаў (?!), з тых, чыё жыццё таксама было зьвязана з Радашковiчамi, асаблiвай падзякi заслугоўвае ўраджэнец Вiлейкi Аляксандр Мiкiтавiч Уласаў (1874-1941).

[беларускі грамадскі і культурны дзеяч, выдавец, публіцыст. Вучыўся ў Пінскім духоўным, Лібаўскім рэальных вучылішчах, у Рыжскім політэхнічным інстытуце (1899 – 1905). Адзін з арганізатараў Беларускай сацыялістычнай грамады, член яе ЦК, рэдактар-выдавец газет «Наша Доля» і «Наша Ніва», часопіса «Саха», краязнаўчага часопіса «Лучынка», віленскага выдавецкага таварыства «Наша хата». У Заходняй Беларусі сенатар польскага сейма. Супрацоўнічаў з Беларускім пасольскім клубам (1922). Кааптаваны ў склад Рады БНР (1918). Арганізатар і адзін з кіраўнікоў ТБШ. У 1922 – 1929 гадах пад яго апякунствам дзейнічала Радашковіцкая беларуская гімназія імя Ф. Скарыны. Вітаў вызваленчы паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь. Вывучаў эканоміку Беларусі, аграрныя пытанні. 16.10.1939 г. арыштаваны органамі НКУС і асуджаны як «сацыяльна-небяспечны элемент» на 5 гадоў зняволення ў ППЛ. Высланы ў Сіблаг Навасібірскай вобласці (Расія). Памёр на этапе 11 сакавіка 1941 г. Рэабілітаваны ў 1961 г.]

Амаль, як пад капiрку: пераследваўся палякамi (польскiмi ўладамi), вiтаў «вызвалiцеляў», iмi жа быў i закатаваны…
Ага.
А Бранiслава Тарашкевiча ў 38-м расстралялi. А навошта першую граматыку мовы стварыў?!
А двумя днямi раней – i Сымона Рака-Мiхайлоўскага. Мабыць, за вершы ды музыку. Ну, гэтага маглi яшчэ i ў 34-м скончыць.
А Iгната Дварчанiна – у 37-м.
А… А няма чаго было ў тыя Радашковiчы наведвацца!
Уключаючы нават Купалу. Не наведваўся б, не паляцеў бы ў той лесвiчны пралёт.
Ну, як тут не згадзiцца з разумным чалавекам i сапраўдным патрыётам зямлi беларускай, што «в союзе с восточнославянскими соседями белорусские земли развивались, а в объятиях Запада – погибали».

1.08.2023