Шиирар 2023 йисан

МАСАН ИНСАН

Дишегьли яз, хуш хьайила, кIанивал,
Муьгьуьббат яз гьисаб мийир, минет я.
Сада садан гьуьрмет хуьнин къенивал?
Къадимдилай ам амай са адет я.

Муьгьуьббатар жеда гьар са жуьредин,
Ашукь хьайи чIавуз дили ийидай.
РикIяй рикIиз садаз сад хуш бередин,
Вахт, бахт я, сад садаз мили ийидай.

Яр хьтин ваъ, инсан хьтин рикIиз хуш,
Анжах са кас яз амукьда рикIе вун.
Ам хуьн патал, кьисметдихъни кикIиз хуш,
Гьазур кас я, гьахьиз гьатта, йикье зун.

Вахъ ви хизан, захъ – зи хизан, аялар,
АватIани, муьгьуьббат ваъ, кIанивал,
Чи арада хьун туш гунагь хиялар.
Ам чаз кьведаз ятIа ганвай къенивал?

Эй, Сажидин, дердер лугьуз тежедай,
РикIе авай, рекье авай инсан тир.
Вилер хъуьрез, къалур тийиз ишедай,
Са кас я вун, кIани инсан масан тир.

ДУЬШУЬШ ХЬАЙИЛА

Зун акурла, са бязибур, квахьна кьил,
Къвала-къвалахъ физва, хъвана, пиян яз.
На лугьуда, хузран мука гьахьна кьил,
Зун, шад акун, ам вич кьейи зиян яз!

Вирибуруз кIан яз, адаз дакIан хьун,
Вичиз, анжах, хийир гайи, кIвал ацIай:
Зун вичелай, са кIус кьван фад кьин кIан хьун,
Акван тийир, жуван виле кьал эцяй!

Кьин тавуна, амукьрай вун, кицI хьана,
Михьи тир чил кьацIун тавун паталди.
Аквадалди, зиян гудай цIицI хьана,
Белки акван тийин къведай гаталди!

Яшлу кьиляй вучиз аси хьанва зун?
Ихьтин суал са касди гун мумкин я.
Хъсан тирвал авур вучиз къанва зун?
И суалдиз жаваб гун заз четин я.

Сад Аллагьдин чида, вуж гьахъ, батIул я.
Анжах са кар ава инкар тежедай.
Лугьуда хьи, кча хайи гурцIул я,
КьейитIани кицI я дуьзар тежедай.

Дамарравай ивид са пай зегьер яз,
Ам галукьай инсан гьатда азарда.
Агъуд тарал битмиш хьайи бегьер яз,
Ам къачудай кас жагъидач базарда.

Сабурлу хьухь, Сажидин, ваз хъел къвемир,
Масадаз ваъ, къуй вичивай вичиз хьуй!
Ахьтин алчах касдин геле къекъвемир,
ЧIуру крар, анжах вичин кIвачиз хьуй!
 
АКАТМИР ВАК ГЬЕРЕКАТ

Азиз уьмуьр, акатмир вак гьерекат,
Аял вахт тир, фад-фад чIехи жез кIани,
Квай чIал течиз, чи уьмуьрдик берекат,
Разивал хьун тавур чIавуз, шез кIани.

Уьмуьр фена, чIехи тир пай, ксана,
Вахтни жагъин тийиз, жувахъ гелкъведай.
РикIини жув, гваз къекъвена, гьар сана,
Вахт жагъана, хайи хуьруьхъ элкъведай.

Аллагь шукур, чирвал къачуз алахъна,
Пешеярни, яд хьиз хъвана булахрай.
Инсанвилел шумуд сана кIвалахна,
ГьакI ятIани тух хьанач зун кIвалахрай.

Уьмуьр гьинай атана, ам гьинз фена,
Кьил акъатнач, хьанатIани яшамиш.
Туьфенг ягъай чIавуз, гуьлле хьиз фена,
Мад кьилелай кIан я хъийиз башламиш.

Гила чидач, йисар, варцар, йикъарни
Яшамиш жез, заз амайбур шумуд я.
Ксай чIавуз, къвезвач бегьем ахварни,
Сад Аллагьдик кумайди са умуд я.

Сажидин, вун нарази икI хьайила,
Вуч лугьурай кьейибуру фад амаз?
Кьудкъадни цIуд йисакай рикI хайила,
Дуьз яни лагь, сиве ширин дадамаз?

ИНСАНДИКАЙ

Беден – санлай, кьве гъил, кьве кIвач, кьил ава,
Келледа-мефт, тамашдай кьве вил ава.
Ризкьидиз – сив, нефесдиз – нер, япарни
Гун паталди, гьар са жуьре хабарни.

Сивени – мез, чарабурухъ рахадай,
Чирун патал чарадини жуванди.
Сарар – кьве жуьт, незвай ризкьи жакьвадай,
Фахъни къафун гала, галач – яванди.

Хура – жигер, рикIни ава, лекьни кваз,
Эркек, диши, чара ийир алатар.
Бедендал хам, чирдай чими мекьни кваз,
Чан хуьн патал, ахъай тийиз гъалатIар.

ЛУГЬУМИР ХЬИ

Са чIавузни, жуваз четин хьайила,
Мад гила гьич, - лагьана хьиз, буш жемир.
Вун дакIан кас, кьена, секин хьайила,
Ажеб хьана, лагьана хьиз, хуш жемир.

Чун вирибур Сад Аллагьдин вилик ква,
Ни кьилел вуч къведатIа, мад чидач чаз.
Са бязибур, мел-мехъерра, кьуьлуьк ква,
Хажалатдин, вуч ятIа, дад чидач чаз.

Вун Аллагьди халкь авунвай са кас я,
Ухшар жемир, вагьшидизни, душмандиз.
Алчах сумра ганвайди са вакIаз я,
Гележегдиз тамашмир вун пашмандиз.

Вири йикъар кIан жез ракъар авайбур,
Амай йикъар, серинбурни герек я.
Вилерани тахьуй накъвар авайбур,
Бушвал хиве кьаз тахьуй, вун зирек я.

Сажидиназ, къванерни кваз луькIуьриз
КIанзавайла, чун тир чIавуз инсанар;
Меслят къалур ийиз, чIалар туькIуьриз,
Алахъзава, уьмуьр ийиз хъсанар.
=
Япар яргъи хьуналди,
Аслан жедач къуьрекай.
Крчар яргъи гуналди,
Жанавур жеч гьерекай.
=
ЦIИЙИ ЙИСУЗ РАКЪИНИ

Паб, хкечIай саягъ буьркьуь гъуьлукай,
Рагъ экъечIна, хурай Касдин гьуьлуькай.
КъекъечI, къекъечI, цифер Ракъин виликай,
Къуй гьамиша экв гурай чаз Ракъини!

Йиф акъудна, тамаш ийиз цавариз,
Гагь вил ягъиз, Вацран цIару лувариз.
Бес я, бес я, фейи кьадар ахвариз,
Дидеди хьиз, нек гурай чаз Ракъини!

АватIани Гъетер ири Ракъинлай,
Пара кьадар артух адан экуьнлай;
КIани кIвалах течир даим куькIуьнлай,
Уь-уь ядай КIек гурай чаз Ракъини!

Экуь тир цав, берекатар чилерин,
Ислягь тирвал – мурад вири эллерин,
Мелни-мехъер, Лезгинкадин кьуьлерин,
Шадвилердай Чек гурай чаз Ракъина!

Чи сусари, гьар йисуз хаз аялар,
Аваз хьурай рикIера шад хиялар.
Дагъ-Аранда ядай чIавуз, чаз ялар,
КIелер хаз, хеб-шек гурай чаз Ракъини!

БЯЗИБУРУЗ

Бязибуруз гьикI ава чеб
Рекьидалди амукьдай хьиз.
Кварни хада – бине хъенчIеб,
Хатадай къван галукьай хьиз.

Са бязибур, чан аламаз,
Кьейибурун сиягьдава.
Пелерални къан аламаз,
Гьалал тийир, гунагьдава.

Бязибурун хъсанвиляй,
Халкьдин рикIе тIварар ава.
Чпин пак тир инсанвиляй,
ПIирер хьана, сурар ава.

Инсанрин хьиз, ухшар авай,
ТIимил аван инсансузар?
Са кьадардин яшар авай,
Намус квачир имансузар.

Сад-вад жеда акьуллуяр,
Инсанвал гвай – инсанар тир.
Садбур руфун тир дулуяр,
Гьар сал ишан – нукьсанар тир.

Сажидин, вун жемир векъи,
Гьар садаз вич – са пIир хьиз я.
Са-садбуруз, гана гьакъи,
Ажалсуз яз, декьир хьиз я!
=
Къизилди нур гуда анжах затI тирла,
Кьуру чилик, ам ракьун са кIус хьиз я.
Кхьей чарни хуш я гуьрчег хатI тирла,
Къекъведайла, рушав гвай са фурс хьиз я.
=

АКАДЕМИК ЭМИРБЕГАЗ

Чубандин гада, хизандай кесиб,
Илимдиз кьакьан хьана вун несиб.
Кьисметдихъ галаз чIугуна таъсиб,
Вакай дагъ хьана Шалбуз, Эмирбег!

Илимдихъ аваз къадамар кIвачин,
Хкаж хьана вун, къелем хьиз ичин.
Кьегьел лезгиди, уьзуьагъ тир чин,
Чун тунач вуна, ялгъуз, Эмирбег!

Илимдин тара гъана бул бегьер,
Академикдин тIвар къачур иер.
Бахтлу хьурай ви уьмуьрдин сегьер,
Кьисметдин гъиле кьал гуз, Эмирбег!

СтIалви шаир Сажидин пара,
Шад я, сад хьунал квехъгалаз ара.
Виликди алад, гьулдандин хура,
Прометеян хьиз, цIай куз, Эмирбег!
«Шииратдин ялавар» ктаб 2003-йис.

ЧУН - ДАГЪВИЯР
(Гимн)
Чун - дагъвияр, гьар са халкь са миллет яз,
Урусрин хьиз, Россия – чи Ватан я.
Сад Аллагьди багъишнавай билет яз,
Азадвилин бахт жагъанвай инсан я!

Чун – дагъвияр, Россиядин халкьар хьиз, 
Са хизан я, чаравал чин тийидай!
Чун женгера лигимнавай ракьар хьиз,
Гьулданар я, куравал чин тийидай!

Къуй, чир хьурай, чун вужар я дагъвияр,
Хъсандакай тамашрай чи тарихриз.
Къагьриманар яз, экъичай ивияр,
Гьам викIегьбур, гьам туьнтбур я къилихриз!

Вири санлай Россиядин халкьар яз,
Ватан сад я, Россиядин тIвар алай!
Гьулданар я, лигимнавай ракьар яз,
Россия чи – Рагъ я, кьилел зар алай!

Рагъ амай кьван, Чил амай кьван – Россия,
Дуст халкьарин, яз амукьда, Ватан яз!
Чахъ, чи рагьбер – Кьил амай кьван – Россия,
Чун чи Садвал гваз амукьда, Ватан яз!

ГЪВЕЧIИ ТУПIУН КЪАЛ

Гьар са инсандиз ганва хьи кьве гъил,
Зегьмет чIугуна, кас хуьн паталди.
Къуьнерал – гардан ва адални кьил,
Акьуллу тирвал хас хьун паталди.

Хура рикI – жигер, къекъведай кIвачер,
Гъилерихъ – тупIар, гьардахъ вичин бурж.
Йифехъ авай хьиз, эквени мичIер,
Чи тупIарихъни аваз хьана гуж.

ЭрчIини чапла ятIани гъилер,
ТупIар арада гьатда кьван чуьруьк.
ГъвечIи тир тупIуз атана хъилер,
Зал са тIвар тахьун тушни кьван кьуьруьк?

КIачIални, Шагьид, Кьуланни ЗакIал,
Эцигай чIавуз, гьар садал са тIвар,
Гьич са касдини татун зун рикIел,
Ибур эх жедай яни кьван затIар?

Я, зи ГъвечIи тIуб, кар алач тIварцIел,
ЭцигайтIани къизилни гимиш.
Кар алай кIвалах, ам я хьи тарцел,
Адал алатIа, гьи жуьре емиш!

ЗИ ГЪАВУРДА АКЬАДА

Гъетерни кваз, цавун руьгьдин къашар тир
Чеб, аршдаваз, зун аватIан агъада,
Зун шаир яз, кьудкъадни цIуд яшар тир,
Абур, фад-фад, зи гъавурда акьада.

Океанар, гьуьлерни кваз, вацIарни,
Зун акурла, лепеяр гуз, къугъвада.
Къизилгуьлдин валал алай цацарни,
Сабур гуз, шад, зи гъавурда акьада!

Дуьньядин гьи миллет ятIан, инсанар,
Зав, мукьва тир касдив хьтин рахада.
РикIел алай хирер ийиз хъсанар,
Аллагьни - Сад, зи гъавурда акьада!

И дуьньядал, хъсанбурун арада,
Бязибуру чпин сарар жакьвада.
Чеб, ивидин фура аваз, кьарада;
Геж ва я фад, зи гъавурда акьада!

Вири крар, Сад Аллагьдин гъилева.
Бес я, иви экъичай кьван накьвада.
Гьар гьи касдин камаллу мефт кьилева,
Хъвайи хьиз яд, зи гъавурда акьада!

ЧИР ЖЕДА

Гъери тIуьр кац чир жедай хьиз – чIарарлай,
Пис ксар чир жеда – чIуру крарлай.
Хуьрекдин дад аслу туширд – тIурарлай,
Хъсанни пис, вирибуруз чир жеда.
Анжах ахмакь ксариз – ам сир жеда!

Акьул атун аслу туширд йисарлай,
Къелемни вал чир жеда чаз цацарлай.
Пар чIугнни гамишрилай, яцарлай
Аслу тирди, рекье-хвала чир жеда.
Хъсандакай, икрам ийир – пIир жеда!

Уьмуьр ахьтин са затI я хьи, гайила,
Бахт тирди ам, вун дидеди хайила.
Марфарни кваз, герек чIавуз къвайила,
Берекатлу йис тирди – ам чир жеда.
Суфрадик – фу, кандудани гъуьр жеда!

Дуствал – хъсан затI я, дяве галачир.
Девечини жедач, деве галачир.
Инсан жедач, буржи хиве авачир.
И крарни ни гьиссзава, чир жеда.
Садан кьил – тик, садан гардан – кIир жеда!

Сажидинан чIал хъижеда давамар,
Акьуллу хьун патал, течир авамар.
Зани жувун бурж ийизва тамамар.
Ни вичи вич гьикI тухузва – чир жеда.
Течир касдиз, дерин гьуьлни – вир жеда!
=
Дидиедиз – диде, Ватандиз – Ватан, =
Лугьуз тербия, гайила – хъсан,
Дидедин чIалан чирайла къадир,
Адакай жеда, халисан инсан!

МЕЗ – БАЛНИ Я, БАЛАНИ

Мез – вуч я кьван, са якIун кIус сивевай?
Лагь, лугьумир, хъсан я пис тийижир.
Жавабдарвал течиз вичин хивевай,
Ни, вичиз вуч лагьайтIани ийичир.

Са инсан я, мез ганвайди рахадай,
Амма адан кьенер, кьилин гъилева.
Бязибуру, квазни такьаз чхадай,
Мез себеб яз, ккIиз, чухваз, хъилева.

Акьуллуйрин мецер жеда майданда,
Халкьдин вилик рахаз ширин ванцелди.
ЧIуру меци гьалкъа твада гарданда,
Хуравай рикI акъуд ийиз къецелди.

Меци – инсан чирда рахай береда,
Амма рикIяй, гьелелиг кьил акъатдач.
ЦипицI шире авайди хьиз чIереда,
Адан хиял иесидвай къакъатдач.

Мефт – келледа, рикI – хура, мез – сиве,
Хуьн паталди, ганва сарар, пIузарар.
Мез себеб яз, шумудни са кас кIеве
Гьатиз, гьикьван къачунатIа, зарарар?

Лугьуда хьи, мез – бални я, балани,
Лугьудай гаф, фагьумна хьиз акъуда.
Залан тир пар дакьун патал кIулани,
ЧIуру гафар мецивай фад къакъуда.

МЕЗ – БАЛНИ Я, БАЛАНИ

Мез – вуч я кьван, са якIун кIус сивевай?
Лагь, лугьумир, хъсан я пис тийижир.
Жавабдарвал течиз вичин хивевай,
Ни, вичиз вуч лагьайтIани ийичир.

Са инсан я, мез ганвайди рахадай,
Амма адан кьенер, кьилин гъилева.
Бязибуру, квазни такьаз чхадай,
Мез себеб яз, ккIиз, чухваз, хъилева.

Акьуллуйрин мецер жеда майданда,
Халкьдин вилик рахаз ширин ванцелди.
ЧIуру меци гьалкъа твада гарданда,
Хуравай рикI акъуд ийиз къецелди.

Меци – инсан чирда рахай береда,
Амма рикIяй, гьелелиг кьил акъатдач.
ЦипицI шире авайди хьиз чIереда,
Адан хиял иесидвай къакъатдач.

Мефт – келледа, рикI – хура, мез – сиве,
Хуьн паталди, ганва сарар, пIузарар.
Мез себеб яз, шумудни са кас кIеве
Гьатиз, гьикьван къачунатIа, зарарар?

Лугьуда хьи, мез – бални я, балани,
Лугьудай гаф, фагьумна хьиз акъуда.
Залан тир пар дакьун патал кIулани,
ЧIуру гафар мецивай фад къакъуда.

НИЗ ВУЧ АВА КЬВАН?

Вирида хьтин къачуна чирвал,
Вирида хьтин лугьузвай тирвал,
Ахьтин жегьилар хуш жедач акьван.
Ватанда кьил хуьз тахьайла чара,
Хизанар туна, жегьилар пара,
Яргъариз финкай низ вуч ава кьван?

ЧIехи къуллугърал халани халу,
Гьи касдих ава мягькем тир далу,
Са карни алакь тийир ваякьан,
Гьахьтин темпелрин туькIуьзва крар.
Амайбур са-сад ягъайла кIурар.
Яргъариз финкай низ вуч ава кьван?

Элкъвена хуьруьз хтайаан жуван,
Ви дуьз гафарин жез кIан хьанач ван.
Пис тир ксарин пеле жеда къан.
Гьикьван баркаллу авуртIан кIвалах,
Хвалан цяй кьуна, гьамгадин булах.
Яргъариз финкай низ вуч ава кьван?

Яргъариз фена, хуьр туна емим,
Куьз акъвазначир, тирла вун итим? –
Лугьудайбурни хьана сад-вад кьван.
Деведивайни, квай ламран гъилик,
Акакь тавурал, кам къачуз вилик,
Яргъариз финкай низ вуч ава кьван?

ЗАЗ ЧИЗ

КIарасдикай, гатуналди - ракь жедач,
Руьхъведикай, яд гуналди - нвакь жедач.
Киферикай, кIан хьуналди – векь жедач,
Гардахъ вичин буржи ава, бинени;
И кар, заз чиз, тестикьарда куьнени!

Гьаймандикай инсан жеч, кIан хьуналди,
Вакни тараз акьахдач, гуж гуналди.
Душмандикай дуст жеч, кIула кьуналди,
Дагъдив гекъиг жедач я кIунтI, гуьнени;
И кар, заз чиз, тестикьарда куьнени!

РУСТАМ – УСТАД КЪАРИБОВ

Манидарар ава чахъ са кьадардин,
Ванер маса къачур «Фонер» базардин.
Садбур ава, дарманар тир азардин.
Абурукай Рустам устад – сад ятIа?
Адахъ яб гун, гьи кьадарда шад ятIа?

Ягъиз чидай гьар жуьредин алатIар,
Гьам – чуьнгуьр, гьам мандолина, гьамни тар.
Сад, кьвед ава, мани лугьуз тир устIар,
Абурукай Рустам устад – сад ятIа?
Ам берекат гатфар ятIа, гад ятIа?

Къизил хьтин, квачир кIусни синихар,
Ширин мезни авай къени къилхар:
Манидаррин чидай къадим тарихар,
Абурукай Рустам устад – сад ятIа?   
Адаз къвезвай къимет халис вад ятIа?

Мел-мехъеррик чIугур кас яз зегьметар,
Вирибурун патай ава гьуьрметар.
Чи жегьилрин агуд авур кьисметар,
Абурукай Рустам устад – сад ятIа?
Ам манияр лигимардай чад ятIа?

Сажидиназ манидин ван ширин тир,
Кас яз чида, акьулдизни дерин тир.
Чинрал даим алайбур тир хъуьруьн тир,
Абурукай Рустам устад – сад ятIа?
Яраб адан сес Зем-Земдин яд ятIа?

ЦIИЙИ ЙИСАР КЬВЕД АВА

ЦIийи йисар кьвед ава чахъ,
Къаршиламиш авун патал.
Кьве суварни, зун патал гьахъ,
Лугьузва за, тухун патал.

Сад декабрь – эхир кьиляй,
Аяз буба, Живедин руш;
Гьар са кIвалах къведай гъиляй,
Акунризни рикIериз хуш.

Кьвед лугьудай ЧIийи тир Йис,
Мартдин вацран къанни кьведаз.
ЦIийивилер ийидай гьисс,
Шадвилердай чна кьведа.

Садлугьудай Январдилай,
Гьисабда чи яшарни.
Чир жеда чаз шалвардилай,
Гадаярни рушарни.

Мартдин вацра, ЦIийи Йисан,
ТIебиатдал чан акьалтда.
Ракъинини, экв гуз хъсан,
Цавал, шад тир ван акьалтда.

Ша чIехибур, ша аялар,
ЦIийи тир Йис къарши ийиз!
РикIе авай шад хиялар,
Кьиле тухун, хвеши ийиз!

Мартдин вацра мад ЦIийи Йис,
Къаршиламиш хъийида мад!
Сад Аллагьди чаз гайи йис,
Кьиле тухуз гьазур я шад!

КЪАРАНДАШ

Чаз герек тир гзаф ава алатар,
Лазим чIавуз ишлемишдай хийирдиз.
Садбур ава, камун кьилиз гъалатIар,
Патахъ цIарар тешпигь гъидай шиирдиз.

Къарандаш, вич як алачир кIарас я,
Кьиле, я мефт, мез авачир сивени.
Чарчихъ галаз, гагь душман, гагь мирес я,
Авур гъалатI кьан тийидай хивени.

Къарандашдин рикIе чIулав къван ава,
Ни вичиз вуч лагьайтIани, гьам ийир.
Адан пеле, итим къейи, къан ава –
Шивдикайни, лагьай чIавуз, лам ийир.

Камун кьилиз ахъагъайла гъалатIар,
КIвенкI хъийида къарандашдин келледал.
Адан дустар я халисан жаллатIар,
Гайи акьул кьан тийидай шеледал.

Къарандашриз ава ухшар инсанар,
Кьил тик кьуна, къекъвез вердиш дамахдив.
Сад заз чида, кIватIал хьанвай нукьсанар,
Квез агатиз кIан жемир а ахмакьдив.

Къецел патай – кIарас, къене къван авай,
Зазни течиз, садакай заз «дуст» хьана.
Акун къене чIиж хьиз, пеле къан авай,
КилигайтIа, къен зегьер тир хуз хьана!
 
ЗАРИНА
 
Чи лезгийрихъ ава ахьтин таватар,
Тамашунал тух тежедай, акуна.
Гьар са рекьяй, чирвилерин къуватар
Авай чпихъ, рикI кьаз тежер, чIугуна,
Абурукай сад ятIа вун, Зарина?
 
Чиниз гуьзел, пекдин чIулав чIарарин,
ЧIулав вилер, чебни руьгьдин къашарин;
ПIузар – пIини, сивни седеф сарарин,
Шагь бике тир вири лезги рушарин,
Абурукай сад ятIа вун, Зарина?
 
КIвачер гьайиф, къекъуьр ийиз чилерал,
РикIе туна, лиф хьиз хуьниз герек тир;
РикI алай руш, шад мехъеррик, кьуьлерал,
Чирвал дерин, кIвалахрани зирек тир,
Абурукай сад ятIа вун, Зарина?
 
Халкьдин шаир Сажидина тарифар
Авур рушар пара ава кьадардиз.
Къуба пата, гуьзеларни арифар,
Герек тушир, жагъуриз фин базардиз,
Абурукай сад ятIа вун, Зарина?
 
БЯЗИБУРУ ЛУГЬУДА

Бязибуру, чизни, течиз лугьуда:
ГьикI ЦIийи Йис къаршиламиш авуртIа,
ГьакI гьа йис на, гьа саягъда тухуда.
Язух тушни, вирида гьакI тавуртIа?

Кар са йикъал алач, кьуьлер авуртIан,
Фагьум ава герек я гьар йикъакай.
Сад, кьве юкъуз мехъерик кеф чIугуртIан,
Мад фу тIуьна кIанда жуван хьаракай.

ЦIийи Йисар, шумудни са сеферда,
Дегишвилер асли я тек жувалай.
Кьуьд акъудун патал хъсан тегьерда,
Дуьз кIвалахна кIанда жегьил чIавалай.

ВАРЗНИ ЧИЛ
Каинатда, гъетеринни арада,
Яргъавални ава, гьелбет, мукьвавал.
Чилни Варзни и чIехи тир харада,
Жегьилар хьиз, вирибурун юкьвава.

Гьар жуьредин шартIар авай Чилел чи,
Ашукь жеда Варз, гвай вичив дамахар.
Текъвер дуьшуьш жедач цава, кьилел чи,
Къвалав гвайла, пехилбурни, ахмакьар.

Ашукьбур кьвед мукьва жедай вахтуна,
Пехилбуру, аксивилиз экъечIна.
Рагъ, гьар юкъуз авай вичин тахтуна,
Фитнечияр, кардив йифиз эгечIна.

Варз, гьи кьадар ашукь ятIан Чилел чи,
Фитнечийри ганач Чилив агатиз.
Варз сефил я, гьамишада кьилел чи,
Гагь мукьув къвез, мад кьулухъди къакъатиз.

Чили Вацраз, гатфарихъди цуьквер гуз,
Къалурзава, вичихъ авай кIанивал.
Вацра Чилиз анжах йифиз эквер гуз,
Къалурзава вичин назик къенивал.

Гьа икI физва миллионрал йисарни,
Варз, Чилелай элкъвез, лув гуз къуш хьтин.
Чилел ашукь аватIани сусарни,
Чилиз багьа я Варз, кIани руш хьтин!

СИР ХЬАНА

Шагьди вичин кьил, чуру тваз дилекчи,
Кьуна вичиз, сирни хуьдай куьмекчи.
Диллекчидиз шагьдин кьилел карч алаз
Акур чIавуз, мягьтел жеда кьван адаз.

Лугьуз тежез, са шумуд суз эх тежез,
Лагьана хьуй, вич шагьди рекьиз кичез,
Эхир са югъ атана, кар кьатIидай,
Гьазур хьана, жин акъуддай кьватидай.

Фена яргъа чуьлдиз кас-мас авачир,
Ченебан сир хуьдай чанни амачир.
Жагъурна хьиз, са дерин фур мичIи тир.
Са вичелай касни авачир. ичIи тир.

«Шагьдин кьилел, карч ала са къизилдин!
Уьмуьр гузвай, кьуьзуь тежер жегьилдин!»
Кьве япани, кьве тIуб туна гьарайна,
Чидач ада икьван гагь гьикI кьарайна.

Гьарайна хьиз, цIайни кьена хуравай,
Адаз мад вуч лугьуз жеда фуравай?
Мад садаз са гафни талгьуз алахна,
Са вад вацра, гьа вилик хьиз, кIвалахна.

Фурун винел экъечIнавай нацIариз,
Ван атана, кар аватна яцIариз.
Гьи нацункай авуртIани балабан,
Са ван хьана гьатнавайди баябан:

«Уьмуьр кьуьзуь тахьун патал, жегьидин,
Шагьдин кьилел карч алалда къизилдин!»
Маса касдиз чир тавун ваз сир хьана,
Саламат хуьз, кIанда, гьелбет, чир хьана.
 
НИ КЬАЗВАТIА ВИЧ ВИНЕ

Гьар гьи миллет кIантIани яхъ, гьи инсан,
Эгер ада кьазватIа вич вине яз;
Шумудни са кардал ятIан ам хъсан,
Вич вине кьун, гьисабзава няне яз.

Къуй халкьари хкажрай вун цавариз,
Тариф ийиз шумудни са рекьерай.
Лув гуз, къуват гузвайди ви лувариз,
Ам ви халкь я, кьазвайди вун лекьерай.

Гуж масад я, кьил вине кьун, келледа,
Мефт авачиз, авун жувал дамахар.
Шумудни сад акуна заз, шеледа,
ЗатI авачиз, къекъвез вердиш ахмакьар.

Гьич са касни кьамир валай агъада,
Гьар садаз, са пай ганва чаз Худади.
Дамахчидин кьил фад къванце акьада,
Мих, кIарасдиз фад ракъурда кIутади.

Халкьдин юкьва яшамиш хьухь вири хьиз,
Кьве дуьньядин гьуьрметлу кас хьун патал.
Халкьдихъ галаз хьана виртни гъери хьиз,
Халис инсан лугьуниз хас хьун патал.

Чарабуруз акьулар це, эгер вахъ,
Са пай кьванни аватIа, на гайидан.
Сажидин, на кутугайвал жувни яхъ,
Леке татун патал тIварцIел хайидан!

ХАБАР КЬАН

Суал гана, хабар кьан, дуст, за вавай,
Чи чилни с гъед тушни кьван цававай?
Рагъ, Варз, Гъетер хьтин цавун бушлухра,
Ашукьбур хьиз, гьарма вичин къуллугърал.

Эвел гьикI тир, гьикI жедатIа эхир чи?
Аллагьдилай гъейри чидач садазни.
Бязибуруз цуруд жеда чехир чи,
Ширин чехир гайитIан сад-вадазни.

Сажидин, вун рахаз чилер цаваркай,
Хажалатар алудиз кIанз, цIув гана;
Тарихдиз физ кIанзавани, лув гана?

САД БАХТУНИХЪ

Сад бахтунихъ къекъвена кьуд уьлкведа,
Бахт вилик кваз, акван тийиз вилериз.
Шумуд сефер физ, элкъвена хкведа?
Гъавурда вун гьатна эхир кьилериз.

Бахт – ам вахъ чан хьунухь тирди кIвалахдай,
Кьакьан цавар гъетер кьаз, вун алахъиз.
Кьил кIанда вахъ, зегьмет чIугваз алахъдай,
Эгер гъиле кьур кар ятIа, алакьиз.

Са вун туш кьван, бахт кIанибур бул ава,
Бахт – затI туш кьван аватзавай цавалай.
Гьар са йисахъ гатфарни гад, зул ава,
Кьуьд алуда, алакьдатIа жувалай.

ВАЛ ВИЛ АЛУКЬ ТАВУРАЙ

Чинин суьрет, рагъ экъчIдай бередин,
Хъуькъвен кьилер - нурар гудай дередин,
ПIузаррал – вирт даддиз турши мередин,
Бедназардин вал вил алукь тавурай!

Цуьк хьиз ахъа жедай рагъ, экв акьурла,
Цавал цифер цIарада, вун акурла.
Ви гуьзелвал акуна, сив кьакьурла,
Чара касдин вахъ гъил галукь тавурай!

Тамашунал тух тежедай шуьрбетдин,
Мез ава вахъ ширин, дерин суьгьбетдин.
Пехилбурун фитнединни гъибетдин
Гъалар таратI, вал чил алукI тавурай!

Пияла хъваз, Абуземзем булахдай.
Хура рикI хьиз, хуьда за вун кIвалахдай.
Къизилдин цуьк, атIай Шалбуз яйлахдай,
Терс кьисметди, ви кьил кьулухъ тавурай!

ДИЛМИРА РУШ

ГьикI хьана зи Дильмира руш,
Сажидинахъ рахазмач хьи.
Къе зун, са кIус хьанва нахуш,
Вил галазни аквазмач хьи.

Вахтар рикIел хквез фейи,
Захъ рахадай чIал чизмачни?
Бубавалнай за ваз хайи,
Вун къвез-хъфей кIвал чизмачни.

Заз чида вун яргъа ава,
Вахъ ви дердер ава, гьелбет.
Интеретдай мукьва ава,
Инай кьванни ийин суьгьбет.

ХАЙИ ЮГЪ МУБАРАК!

ТIварни Ханум, вични ханум,
Артист Лезги театрдин.
Гуьрчегвални авай залум,
Къизилгуьл цуьк тир атирдин,
Вун сегьнедин лиф - къуш ятIа?

Мециз ширин, акьул дерин,
Чина къугъваз экуьн ярар;
Сивел къугъваз милли хъуьруьн,
Ракъин цуьквер – кьилин чIарар,
Вун гьи хуьруьн лиф - руш ятIа?

КЬВЕ ДИШЕГЬЛИ

Кьве дишегьли, фидай рекье базардиз,
Сад рахада вичин хъвадай гъуьлуькай.
Таб гуз жеда, гьар жуьредин азардиз,
Завай хкечI жезвач адан гъиликай.
 
Кьвед лагьайда, са кIанда заз хъвадайди,
Хъвайи касдин рикI – ачух я туьквен хьиз.
Чир хьун патал, ам ятIа, зав кьадайди,
За задан сив кIан я ахъа тIуьквен хьиз.

ЧИН ЯРУДАЗ

Чин ярудаз, чидач вуч я регъуьвал,
Вуч кIан ятIан лагь, а касдиз къайгъу туш.
Гьахъвал такун, туш а касдин буьркьуьвал,
Зегьер ятIан, хъвайид адаз агъу туш.

ЖЕНГЕР ЧIУГВАЗ

И алахьай цав, экуь тир гъетерин,
Квез туна хьиз, стхаярни вахар чи;
Дагъни аран, никIер; ачкар, къветерин,
Чун – жегьилар фена, хана ахвар чи,
Женгер чIугваз, чанар ганай, Ватан хуьз.

Йисар са-сад фейитIани алатиз,
Чи гьунарар алатдач куь рикIелай.
ЦIиргъинихъай дурнаяр хьиз галатиз,
Душман тергиз, алатнавай рекьелай,
Женгер чIугваз, чанар ганай, Ватан хуьз.

Чаз чида хьи, акьалтзавай жегьилри,
Чешне къачуз алахъда чи крарлай.
Чавди гьуьжет чIугваз атай пехилри,
Акъудиз таз, сад амай кьван кIарарац,
Женгер чIугваз, чанар гана, Ватан хуьз.

АЯЛРИН ЖЕННЕТ

Диде-бубаяр аламаз кьилел,
Аялрин женнет туькIуьрин Чилел!

Шад лугьуз, хъуьрес, мани яз серес,
Гьар аял халис, жез ватанперес;
Дуьньядин винел, бахтлувал азад,
Пайзавайбур жен гьар сана гьар сад.

ЦIИЙИ ЙИСАН ТIАЛАБУНАР

Жув, яшариз акъатнавай аял яз,
ТIалабунар ава захъ са кьадардин.
Инсаният саламат хуьн – хиял яз,
Вилик пад кьан, инсаф течир азардин!

Чи инсанар рахан ислягьвилеркай,
Дявеяр терг жен, виридаз душман тир.
Халкьар рахан анжах къулайвилеркай,
Чаз са карни таквадайвал, пашман тир.

Чи аялриз Аяз-Буба, Живед-Руш,
Къафетар хьиз, шад хабарар гваз атуй!
ЦIийи Йисан шад суварик, рикIиз хуш,
Ийиз суьгьбет, ширин шуьрбет хъваз атуй!

Къуй, гьар садан кIвале тIуьн-хъун бул хьурай,
ЦIийи Йисуз ЦIийи Бахтар жедайвал!
Гьар са кIвале чимивал гвай къул хьурай,
И Йисузни чаз шад Вахтар жедайвал!

Зунни, гьелбет, яшар хьанвай аял я,
Бахтлубур жен, акьалтзавай жегьилар.
Дуьнья ислягь хьун виридан хиял я,
ЦIийи Йисуз шад жедайвал гуьгьуьлар!


ИМАРА

Чин – хъвер алай, шабалатдин чIарарин,
Хъуькъвер ичер, сивни седеф сарарин,
ПIузар кишмиш, пелни экуьн ярарин,
Вун акуна, шад хьана заз, Имара!

Са вун туш кьван, шагь чи гуьрчег рушарин,
Гуьзелар чахъ ава пара кьадардин.
Чебни хаму, руьгьдин багьа къашарин,
Вил алукьиз кичIе я заз назардин.

Амма инал кIанзавач заз тIварар кьаз,
Гьардан рикIяй фида гьар са хиялар.
Хъел атайла, сада садан чIарар кьаз,
ГъвечIи герен чуьруьк жеда аялар.
И цIарарарал, заз гуьзел рушар къалаз кIанзавай!

ТАМАШЗАВА ЦАВАЛАЙ

Йис акьалтIиз, ЦIийи Йисаз гьазур жез,
Йикъар куьруь, са кIус яргъи жез йифер:
Кьакьан тир цав гъетеривди ацIур жез,
Къанни цIусад, декабрдин кьуланфер,
Сад Аллагь чаз тамашзава цавалай!

ГьикI я зи халкь, гьайванарни, ничхирар?
ЦIийи Йисаз аквазвани гьазурвал?
Мус жедатIа, и дявейрин эхирара?
АмазматIа, чи чил Вичиз акурвал,
Сад Аллагь чаз тамашзава цавалай!

Фу – и чилел, яд и чилел бес кьадар,
КIанзавайди, ислягь зегьмет чIугун яз;
Сада-садан кьиле тухуз мурадар,
Вичин умуд, инсанар шад акун яз,
Сад Аллагь чаз тамашзава цавалай!

Эй инсанар, гьар садал са тIвар алай,
ЦIийи Йисаз кам вегь цуьквер гъилеваз!
Чи инсанрин гьар са кIвалах кар алай,
ТуькIуьр авун патал фикир кьилеваз,
Сад Аллагь чаз тамашзава цавалай!

Сажидинни, ЦIийи Йисан суварик,
Вири дуьнья ислягь хьунихъ вил галаз;
Секин тирвал кутаз кьакьан цаварик,
Акун патал Алем, Рагъ, Варз, Чил галаз,
Сад Аллагь чаз тамашзава цавалай

МУАЛЛИМДИЗ ГЬУЬРМЕТ АЯ

Муаллимдин тIвар силли я виринра,
Гьам рикIера, гьам мефтIирин деринра.
Муаллим, чаз илимият чирзавай,
Рагьберар я, авамвал тахсирзавай.
Адал багьа муаллимдин тIвар ала,
Гьа пак тIварцIел, ракъинал хьиз зар ала.

ЛАМРАХЪ АГЪУНА

Къуншидин патав, лам хьана герек,
Фида кьван Паша, тIалабиз зирек.
ИкI, лам тIлабиз, тушир са сефер,
Гьикьван чIугурай Пашади кефер.

Ингье, мад варцел, атанва Паша,
Хъукъвай лашунал гатазва варар.
ХъуьчIени ава туьфенгар къуша.
Регъвяй хкидай авалда парар.

Мад вуч лугьуда, касдиз гьаялсуз?
Авач лугьуда лам вичин кIвале.
Хъфидай чIавуз, Пашадиз гьалсуз,
Ван къведа ламран, тIал твадай кьиле.

Элкъвена кьулухъ Семедаз ада:
На лугьудай хьи, лам авач кIвале?
Зав гунуг такIанз, авуна далда,
Тапаррал крар фидани кьиле?

Валлагь, дуст Паша, мягьтел я зун вал,
Вун инсан яни, тахьайтIа, гьайвал?
Захъ йигъазвайди тир икьван чIавал,
Ваз залай ламран гьахъ аквазва ван.

ГУЬРЧЕГ ШАРАГ

Садра пачагьди, гъилибан пехърез,
Эвер гуда кьван, шадвилел хъуьрез.
Дуьньядал алай вирибурукай,
Гуьзел шараг гъваш бицIибурукай!

Лув гана пехъре, вилаятда къад,
Жагъанач шараг гуьрчег гьакъикъат.
Пачагьдин буйругъ чIуриз жедач кьван,
Алакьнач залай, лугьуз шедач кьван.

Тухуда вичин мукай са дембел,
ЧIарни алачир, вич хьтин темпел.
Яргъал аламаз, ам акур чIавуз,
Пехъ хьтин, пачагь акъвтна цавуз.

Вич килигайтIа, дидедиз гьар са,
Са вичин велед, и пехърен кьаса,
Вирибурулай гуьрчег аквада,
Гьа кардалди вич – керчек аквада.

Эгер Сажидин аквазвачтIа гьахъ,
Гьар са дидедвай и кар хабар яхъ.
Гьар са дидедиз вичин веледрин
Виляй аквазва и дуьнья ширин.

ЙИС КЬУД ЧIУВАН

Гатфар акъатна, гад атана кIунз,
Йикъарни йифер шад атана кIанз,
Йифен гуьгъуьниз югъ атана кIанз,
Чилиз тамашда, бугъ атана кIанз.

Гад – гьарай я кьван, гад – я кьван, эвер,
Чилин берекат жен тийир кIевер.
Санихъай – техил, санихъай емиш,
ПIинин ичер, хатрутни кишмиш.

Зулухъай -  марфар, цавай къваз гьарфар,
Тарарин кIанер къизилрин гатфар.
Верчерив къугъваз, пешерив къугъваз,
ЦIийи тир Йисав агатда югъваз.

Чилиз кIандачни са ял ядай вахт?
Кьуьд алукьзава, хъуьчIуьк кьуна бахт.
Гъуьр хьиз чукIуриз, чилел лацу жив,
МуркIади кьуна, ял яз гуда цив.

РикIелай алуд ийиз азият,
Квез гатфар чIуван чида хасият.
Цуькверни пешер, чими тир гьава,
Гьар жуьре нуькIвер къугъвада цава.

Кьуд чIуван патал, цIикьвед варз йисан,
Зун, квез йисакай шад рахан хъсан.
Йикъарни йифер, варцарни йисар,
Дерин чирвилер я гузвай тарсар!

Амма Сажидин, гьа куьн хьиз вири,
Кьазва виридахъ виртни яз гъери.
И шиир чна, ЦIийи тир Йисан,
Суварик кIелин, ашкъидив хъсан!

ГЬЕРЕР

Гьер – гьерел хьайи чIавуз расалмиш,
Пайиз тежез рехъ, гьим я течиз гьахъ;
Ахмакь тир гьерер хьана саралмиш,
Крчар – крчара, ракьара хьиз-ракь.

Кьведни муькъвелай аватай чIавуз,
Кьведни тамашиз амукьна цавуз
Кьведни гьатайла, муркади кьур це;
ТIвал эцягъайди хьиз хьана кицIе.

ГЬАМИШАНДА ЖЕНГИНА

Зи чан ава гьамишанда женгина,
Жуьреба-жуьр вилик пад кьаз азаррин.
Зун, пурунгз хьиз гатаз ава дингина,
Дуьгуьд къимет багьа жезваз базаррин.

Амма мад са женг чIугуниз мажбур я,
Пехил кицIер элуькьзава къвердавай.
КIанзавайди и арада сабур я,
Алчахрин сес мадни къати жердавай.

КичIе тирвал, азар я сагъ тежедай,
Мукъаятвал хвена кIанда, гьелбетда.
Къванни гъиле гьич кьамир ягъ тежедай,
Гьатни мийир, кутуг тавур гьуьжетда.

Сад – жув жувахъ, сад – Аллагьдихъ югъуна,
Яшамиш хьухь, гъиле кьуна кьенерар.
Цацар акIур авуртIани жугъуна,
Цларайни къведа кIвализ жинерар.

РАХАЗ ЖУВ ЖУВАВ

Югъ ичIи хьунвай,
Йиф мичIи хьунвай,
Кьил гижи хьунвай;
Бармак хьиз, кьилел,
Агъуз жез, чилел,
Ацукьзава цав!

Ахпамаз, яваш,
Акъудиз сиваш,
Кьериз ягъиз каш,
Гару юзуриз,
Кэуьнер зурзуриз,
Кисиз гузвач зав!

Цав – гъетеринди,
Чил – къветеринди,
Цав – живеринди,
Варз акваз цава,
ЧIуруд жез гьава,
КицIи чIугваз ав!

Цав кьакьанда заз,
Агь са кIанда заз,
Жез мугьманда заз,
Жегьил вахтаркай,
Такур бахтарикай,
Суьгьбет ийиз вав!

Интернетдикай,
Гьар гьуьжетдикай,
Дуьз адетдикай;
Хуьз алакьзаван,
Дуьз кIвалахзаван?
Жув рахаз жавав!

Сажидин – кIвале,
Хуьз кIвалин къеле.
Фикирар кьиле,
Кар гъиле аваз,
Жув меле аваз,
Кьилел алаз къав!

Сажидин Саидгасанов
Дагъустандин халкьдин шаир

РУШАРИН МАНИ

Яваш-яваш, чаз – рушариз,
ЧIехи хьунвай чун яшариз,
КIвалах ийиз, ийиз кьуьлер,
Я дидейрин эрчIи гъилер!

КIелни ийиз, гуз куьмекар,
Чун гьар са руш я зирекар.
Хуьз кIвалерин михьивилер,
Тваз алахъда цIийивилер.

Чун дидейрин шад рушар я,
Чун ислягьвал гвай къушар я.
Чаз кIанибур – кIвалахар я,
Чун бахтарин булахар я.

КЬУЬЛЕРИН ГЪЕТЕР

Лезгийрин халкьар, тарихда къадим,
Машгьур авунва Лезгинка кьуьлуь.
И кIвалах давам жедайди даим,
ЦIий крарал хъижезва силли.

Сад Алла чи вах, садни Шамалла,
Балеринадин алемдин къветер.
Куьн кьведан тIварцIел баркалла ала,
Халкьдин рикIериз экв гузвай гъетар!

Куьн садра тамаш кIвачериз рушан,
Ада гьи саягъ кьуьл ийизватIа!
Лацу тир гъилер, лувар тир къушран,
Сегьнедикай цин гьуьл ийизватIа!

Шумалла халум, Шумалла бике,
Вакай Мая Плисецская хьурай!
Агалкьунарни хьана мад еке,
Вун сегьнеда чаз гъад хьиз акурай!

Чир хьухь, Сажидин, а балерина,
Алкьвадаржуван руш я Шамалла!
Тухумдин векил, акьулдиз дерин,
Гьасанрикай тир, къуш я Шамалла!

КЪАЛ АВУН

Жув гьахъ ятIан, къал авун,
Гьуьжетунни хъсан туш.
Къав алачир кIвал авун,
Ам халисан инсан туш.

Къал аватда чуьруькдиз,
Пашман жедай эхирдай.
Таб гуз жедач кьуьруькдиз,
Кал дахтайла нехирдай.

КIантIа кIвале, куьчеда,
Къал авун туш хъсан кар.
Алчах касди - кичIеда,
Ийидалда зиян кар.

Са бязибур гужунал,
Ви секинвал къакъудиз.
Эвел рахаз хушунал,
Алахъда къал акъудиз.

Гьина ахмакь аватIа,
Чир жеда къал авунал.
Нел, инсан тIвар алатIа,
Чир жеда, кIвал авунал.

ЭГЕР ВУН

Эгер вун хуш туштIа кас,
Алахъ мийир чIагуриз.
Жакьваз жемир сарав сас,
ЦIийи рекьер жагъуриз.

Вун дидез гайивал,
Акъатнава дуьньядиз.
Вун дидеди хайивал,
Атайди я арадиз.

Гьар садахъ - са чин жеда,
Буйни яргъи куьруьди.
Гьар садахъ – са дин жеда,
Аллагьдиз хуш жериди.

Гьич садани садакай,
Жагъур тийин синихар.
КIанзавайди адакай,
Хушбур хьун я къилихар.

Садбур жеда пIинияр,
Муькуьбурни чумалар.
Сад, масадаз кIани яр,
Хас тир хъсан амалар.

Жув жувални рази жен,
Амма тийин дамахар.
Уьмуьр, шад яз, кьуьзуь жен,
Хъуьруьр тийин ахмакьар.

ИкI лугьудай дахди заз,
Уьмуьр тухвай яргъалди.
КичIе туш физ рехъди заз,
КIевайтIани маргъалди.

ГЬИКЬВАН ЧИ РИКI АЛА?

Гьикьван чи рикI ала, гунал теменар?
Садра, кьведра гана лугьуз, тух жедач.
АцIанватIан рушарин гуьлчуьменар,
Къацу векьер авай чилик рух жедач.

Мумкин я чал атунарни айибар,
Кутугнавач ачухдиз гун теменар.
Муьгьуьббатдин рекьяй тирла сагьибар,
Пехилбуру вегьегьез жеда кеменар.

Теменрихъни ава чпин сергьетар,
Алуд мийир, садрани кьил-кьилелай.
РикIел хвена кIанда халкьдин адетар,
Амал къачуз чира жуваз чилелай.

Темен – сифте лишан я на кутазвай,
Ви тIвар алай ярни, кIани свас хьун кIанз.
Зуьрнеяр яз, мехъер – далдам гатазвай,
Яр ви кIвале сад лагьай кас хьун патал.

Теменарни ава агъзур жуьредин,
Кутугнавай низ гьи къайда гудатIа.
Гъавурдани аваз жен гьар бередин,
Гьида ваз – чим гуда, гьида кудатIа.

Кутугнавач теменрикай рахунар,
Атанвайла, и кьадардин яшариз.
Цацаривди кIевнаватIан жугъунар,
Теменар хас я гадайриз, рушариз.
 
ХЬАНА КIАНДАЧ

Кьиникьикай хьана кIандач кичIевал,
А тIвар кьурла, иви рекъиз дамарра.
КицIни, кацни, хъуьрез жеда кичIе вал,
Иви хьана кIанда лугьуз чамарра.

КичIе ятIан, викIди яз къалуриз,
Хур гатуниз, чун вири я устIарар.
Са-са чIавуз, кьиле мефтIер кьуруриз,
Чин кIаник жез, винел жеда астIарар.

Ленин тахьай чIавуз хуьдай гьукумат,
Сталина хвена, зегьмет чIугуна.
Бес СССР чукIун тушни зулумат?
Чаз душманар, пачагьар яз акуна.

Миллионрал чкIана чи хуьрерни,
Фабрик, завод, гьатна гъиле къачагърин.
Ватан санлай беден хьана хирерин,
Чакай лукIар, мажбурна жез алчахрин.

Хизанарни пайи-паяр жез хьана.
Гьарма саниз, жинерар хьиз, чкIана.
Диде, буба гьар аялдихъ шез хьана.
Рахаз тежез, мез туьтуьна акIана.

Батмиш жедай касди кьурай самункай,
Чара кьаз кIанз, адакай ваз куьмек жеч.
КичIедавай далда кьаз жеч хамункай,
Ахьтиндакай, кIан хьуналди зирек жеч.