Хакимни жоллары

Этот роман в стихах об удивительной судьбе Хакима Кучмезова,посвящаю
его  сыну и моему лучшему другу
     Бузжигиту Кучмезову.


   ДОРОГИ  ХАКИМА.
так называется поэма,написанная на балкарском языке.
Рассказ о невероятной судьбе Хакима
Кучмезова,который прожил долгую и
интересную жизнь,полную приключений
и неожиданных поворотов судьбы,
неожиданных,порой фантастических совпадений..
Хаким уходит на фронт, сражается,
попав в окружение два раза попадает в плен и два раза бежит.
Оказывается в родных местах,воюет дальше в партизанском отряде.
После освобождения от немцев по ложному доносу попадает на 10 лет в лагерь,пройдя все ужасы ГУЛАГа, вернувшись на родину находит разрушенные дома и пустые,обезлюдевшие села..
Долго стоял Хаким прижавшись к камням разрушенного дома, который построил его дед,потом пришел на кладбищеи также долго стоял над могилой своего деда ЖАШАУ,взглядом
окинул горные вершины,словно хотел
спрсить у них, что же здесь произошло?

   
       
       


ХАКИМНИ   ЖОЛЛАРЫ.

            1 Башы
ЖАШАУУ.

Хаким гитче жашчыкъ эди,
Акъла Холамгъа киргенде
Юч жылы  бола  эди.
Жашауу - уллу атасы,
Жигит адам, башха къаты,
Шакъман бийни жерлерин
Сатып алгъан эди барын.

Шакъманлары  сездиле,
Желни къайдан урлугъун,
Уллу  къайгьы  боллугъун,
Сатхан эдиле хар нелерин,
Битеуу болгъан жерлерин.

Уллу  ююрю Жашаууну
Арымады,талмады,
Аякъ тиреди,кюрешди,
Кьаты ишлеп  тюкленди!
Керек ишде  бирлешди!

Жыйын болуп чаладыла,
Дырынларын  жыядыла,
Антауу этип, толтуруп,
Гебенлерин кьалайдыла!

Кёп болдула  маллары,
Ийнеклери, къойлары!
Ташыйдыла биченлерин
Жегип  уллу егюзлерин.

Жарашдырып хар нени,
Ийнеклерин сауадыла,
Тёлю берип маллары,
Иш кёллю боладыла!

Алай заман тюрленди, 
Холам элни басдыла,
Уллу  къара  булутла,
Адамланы   жунчута!

Акъланы  кьыстап, ууатып,
Болшевикле келдиле,
Таууланы зыннгырдатып,
Болгъанны оюп,чачып!

Оуу дедиле,шауу дедиле,
Къолларындан келгенлеге,
Ишни эбин билгенлеге,
Кулакса,  байса  дедиле!

Эринчекле, махтанчакъла!
Керох тагъып жанларына,
Жыртыкъкенчек  баштакъла!
Башладыла  оноуу этип
Бизни тауулу  эллеге!

 Иги кесек замандан,
Буйрукъ келди башындан,
Юйледен жыйып малла,
Уллу  колхоз къураргъа!

Бюгюн оноуу  этедиле
Алгьа факъыра тилеуучюле!
Иип  ишни билгенлени,
Тюрмелеге, сибирлеге!
"

Жашаууну битеуу малын,
Андан кьалса, ёгюзлерин,
Колхоз  базгъа сюрдюле,
Артыкъ,хыны селешип,
Итле  кибик  юрдюле!

Оноуу этдиле правленде,
Жашаууланы  жерлерин,
Колхозгъа ётдюрюрге,
Мухур салып къагъытха,
Иги къаты бегитирге!
   
Жеринги бер деп колхозгъа,
Уллу  дауур да этдиле.
Сютлюк болуп,жоллукъ,
Жашаууну  юйдегиси
Сынады  уллу  зорлукъ!

Жерлерин сыйырдыла,
Малларын, ёгюзлерин
Колхоз  базгъа  урдула,
Къарамайын маллагъа,
Кёп кюнлени турдула .



Тауулуланы игилери,
Ишни эбин билгенлери,
Оноуу  этип  парийле,
Аман кюннге  келдиле!

Жашауу кетюрмеди зорлукъну,
Кюйдю жюреги,къыйналды,
Ауу басып эки кёзюн,
Кюнню  ичине агъарды!

Аныбла да  къоймадыла,
Къанларындан тоймадыла!
Бир кюн, кюнлени биринде,
Ёгюзле  урландыла.

Доммай  улу Жашауугъаа
Хатаны атадыла,
Жарашдырып,къагьыт къурап,
Тутмакъгъа  ашырдыла!

Иги кесек заман ётдю,
Ёгюзле табылдыла,
Баям  болду  уручу,
Гудучуну  урлугъу!

Ёгюзлени  сойгъан эди,
Тауу башында, чыранда,
Элтип ары этлени,
Къая ыраннга  салгъан эди.

Болмай азда  терслиги,
Жашаууну жунчутдула,
Кёп жылланы  ичинде,
Тутмакъны  сынатдыла! 

Адамланы къыйынларын
Ырысхыларын,малларын,
Салып  барын  ортагъа,
Ётюрюкчю  уручула,
Къуллукълагъа  тохтадыла!
      2 башы
УРУШНУ   ОТУНДА.

Ойнайдыла  сабийле,
Андан,мындан басынып,
Межгитни  туурасында,
Холам элни  башында!

Келиуучю эди  намазгьа,
Шыкъы элден  Холамгъа,
Къарындашы анасына,
Къалыуучу эди алада!

Сюйген эди Хаким
Кязимни  хапарларын,
Юйрене эди  кёлден,
Къуранны  сураларын!

Гитчеликден  тыннгылады,
Кязимни  аннгылады!
Къуран окъуп къолунда,
Болду АЛЛАХНЫ жолунда!

Эртден бла туруп эртдерек,
Къысып артмагъын эшекге,
Алып къолуна жюгенни,
Ашыра эди  КЯЗИМНИ!

Эсли болду,жаш болду,
Хаким,Жашаууну  туудугъу,
Кучмезланы Илиясны
Ариуу, эсли  урлугъу!

Он алтысы  толгъанлай,
Кетди Хаким шахаргъа,
Билим алыргъа,окъургъа,
Элге,юйге жараргъа.

Жетишими  уллу  болду,
Окъупуп билимин толтурду,
Санауулагъа юйренип,
Немец тилни да окъуду.

 Уруш башланыр аллында,
Элге къайтып ишлеп турду,
Кёрген эди сеиир затла,
Санауучу болуп колхозда!

Башланып къанлы уруш,
Чакъырдыла жашланы,
Ата журтну къорууларгьа!
Душманладан къутхарыргъа!

Налчикни къыйырында,
Элледен тюшгенледен,
Къурай эдиле  аскерле!
Атлы,топлу, кюшлюле!

Юйрете эдиле жашланы
Илишанла  атаргъа,
Шкокну,топну жарашдырып,
Урушха  къатышыргъа!

Наводчик этип Хакимни
Салдыла бир  расчетха,
Окъугьаны,фахмусу,
Жарады  тауулу жашха!

 Жюкледиле вагонлагьа
Адамланы, атланы,
Ашырдыла Ростовха,
Ызы бла уа  топланы,
Жыйышдырып эшелоннга!

Жолда бара  тургъанлай,
Жетип кёкден самолетла,
Бомбаларын  атдыла!
Вагонланы атып,чачып,
Кёплени  ачытдыла!

Бомба тииип вагоннга,
Тёгереги жаннганда,
Хазна киши къалмады
Жигит Хакимни къатында!

АЛЛАХ сакълады алайда,
Ачытмайын аны санын,
Кюч берип,къарыуу этип,
Отдан алды аны жанын!

Вагонла  тохтадыла,
Сауу кьалгъан командирле
Адамланы  санадыла,
Жыйышдырып къалгъанланы,
Мудах болуп къарадыла!

Алай болуп жетдиле
Мартыновка  элчикге,
Уллу Ростов  тийресине
Топларын,сауутларын
Вагонладан тюшюрдюле!


Алгъа жолгъа къарадыла,
Жарашдырып  атланы,
Танкла  келлик жанына
Топланыда  бурдула!

 Алгьа  ийдиле разведканы
Магамет- башчылары,
Залиханланы жашы,
Тауулу  халкъны  уланы!

Иги кесек  барып алгъа,
Кёп гебенле кёрдюле,
Биченлени  тюбюнде
Танкланы  эследиле!

Разведкачыла сагъайдыла
Битеуу барын  санадыла,
Къууулуп артха  къайтдыла
Фашистлени тасхаларын,
Командирге  айтдыла.

Тауулу  жашны жигитлиги,
Келип тюшген аскерлени,
Окъдан,топдан  сакълады,
Нёгери  ёхтемленип,
Мухамматны  къучакълады!


Новожилов командири,
Кеси топну  наводчиги,
Узакъгъа, алгъа  къарайдыла,
Танкланы  сакълайдыла!

Керюндюле алай анда,
Сарыууекге  ушагъанла!
Келедиле чабып  алгъа,
Топла  атып болгъаннга!

Тёгерекни жандырдыла!
Окъдан, топдан толтурдула!
Алай Хаким жунчумады,
Жаралы  болгъан командирин,
Сыртына  алып  чыгъарды!

Артха къайтып Хаким кеси,
Аржанников -  негери,
Эрлей жегип атланы,
Чыгъардыла  топланы!

Уруш барды  кечге дери,
Тенг  болмайын  кючлери,
Бизни атлы аскерлени,
Жоюлдула  кеплери!

Къазаууат этдиле аскерле,
Тыйып танкланы  алларын,
Ала жигит сермешдиле,
Аямайын  къанларын!

Алай къарыуу жетмеди,
Танкла тюбюнде жоюлдула
Аскерлени  кёплери!
Ростов  тийресинде къалдыла,
Жашларыбызны ёлюклери!



 Тюз оноуу этилмейин
Башсыз къоюп аскерлениы
Уллу къызыл командирле
Тюе,тюе  къашларын,
Алып къачдыла  башларын!

Жер къалтырай танкаладан!
Кёк  толуп самолётдан,
Жигит жашла,жюреклиле!
Къоркъмадыла жанларына!
Сюелдиле аллларына!

Миномёт батарейден
Была къалдыла жетеулен,
Полуянов-командири,
Къалгъанлары-нёгерлери.

Иги бола эди Хакимге,
Жазылып эди бетинде
Жигитлиги,кертилиги!
Жыйышдырып тенглени,
Терекле ичине  сермеди.

Секирип минип  атлагъа
Тебиредиле суу жагъа бла,
Командирни ызындан
Умут этдиле уруп  алгъа,
Сталинградха  чыгьаргъа.

Окъ тиип эки жерден
Ауду аты Хакимни
Къалды жаннгыз кесинлей,
Ёлюп алайда тенглери,









Алып кьургъакъ къамишни,
Кесин  суугъа  батдырып,
Солуй эди аны бла,
Немецлиледен къутулуп.

Машинала бла жетдиле,
Тёгерекни бегитдиле!
Ёрге ,энишге чабышдыла,
Болгъан саутдан атдыла.


Окьларын  таууусдула,
Иги кесек кьарадыла,
Артха  кьарай,арсар бола,
Ызларына  кьайтдыла.

Кюн кьарангы бет алды,
Суудан чыгьып кьалтырады,
Тегерекге  кьарады,
Солуп,бир аз эс алды.

Топла  тауууш жанына
Арсар  болмай  жол  салды,
Кече  барды, кюн барды,
Арып,талып  тохтады.

Кьарыууу таууусулуп,
Тыянып кьалкьып  кьалды.
Эс жыйып кьарагьанда,
Эследи солдатланы.

Саууут буруп  юсюне,
Тегерегин алдыла,
Салып Хакимни алларына
Эрге  таба  атландыла.

Кергюзстдюле  бир  жерни,
Кир дедиле хыны  бери,
Бегитдиле эшикни,
Ичи  кьарангы,сууукь  жери.

Немец тилни билгени,
Мынга уллу болушду,
Эшите эди хапарларын,
Ангылап  айтханларын.

Чыгьарын кьалаууурну,
Ашыкьмайын  сакьлады,
Ачып акьырын эшикни,
Чырпы  таба  атлады.

Кьутулгьанын сездиле,
Итлени да жиберип,
Тегерекни тинтдиле,
Ызын  ызлап  сюрдюле!

Кьуугьундан а кьутулду,
Алай  жаралы  болду,
Окь тииип  быгьынына,
Чаба  эди ахтына!

Жол кьоратып тохтады,
Артха,алгьа да кьарады,
Таууушлагьа  тынгылады,
Жарасында  байлады.

Барды дагьыда бир кесек,
Теркирекден, теркирек,
Этюп бир гитче  арыкь,
Эследи  чыракь  жарыкь.

Кьыйырда бир юйчюкню
Эшигине  сюелди,
Кьарап кьатынны юй ичинде
Терезеден эследи.

Ачды кьатын эшикни,
Кердю солдат болгьанын
Жарсып юйге  киирди,
Керюп жарасы кьанагьанын,
Тешди эски  байлаууун.
Ариуу этип байлады,
Олтуртуп азыкь салды.

Гузаба болуп жарсыуу этди,
Жарашдырып хансладан,
Дарман этип багьыуу этди.




Кьысха  заманны ичинде
Жарасы  иги  болду,
Аякь юсюне  сюелди,
Бир кесек да  солуду.

Жол кергюстюп  ашырды,
Ызындан кьарап  жарсыды,
Халал  орус  тышыырыуу,
Босагьада  сюеле,
Кьалды  Хакимни  эсинде!

Кече жолну  кьората,
Кюндюз солуй,сагьая,
Кесичалагьа  тюбеп жолда,
Бешеуу болгьан эдиле была.
Орус,черкес,кьарачай,
Ногьайлыда  бар эди.

Кеп  кечеле этдюле,
Кече барып,кюндюз солуп,
Бештауу тийресине  жетдиле.
Алай арлакьда, жолда
Машинала эследиле.

Немецлиле машиналада,
Тегереклерин алдыла,
Онг болмады кьутулургьа,
Буюрулду  тутулургьа!

Ортагьа алып быланы,
Кьайры эседа сюрдюле,
Ангылап айтханларын,
Немецлилени  тиллерин,
Сагьайтды  негерлерин.

Бусагьатдан тохтарла,
Суу ичерге  болурла,
Ычхындырмай  амалны,
Башыбызны  алайыкь,
Агьачха  кьутулайыкь!

Айтханларын  этдиле,
Суу кьатына  жетгенлей,
Хапарлашып тюбеширге,
Нартюкге  секирдиле.

Эс жыйдыла  фашистле,
Ары бери  чабышдыла,
Нартюклеге  айланып,
Аямайын  атдыла.

Ол кюнда  сакьлады
УЛЛУ  АЛЛАХ Хакимни,
Окь тииип бешеуленден,
Кьалгьан эдиле ючеуулен!

Нарсанадан  ауудула,
Аууар  сырт бла энишге тюшюп,
Балыкь сууну  жырдыла,
Кенделенни  башына
Кьыйналып жыйылдыла.

Тохтап солуй тургьанлай,
Кьулакь ичинден чыкьдыла,
НКВДсолдатла,
Быланы  сормай  атдыла,
Негерлери Хакимни,
Окьла  тиип  ауудула!

Ангылады  болмазын,
Тутсала  кьоймазларын,
Берияны  парийлери,
Сакьлай эдиле  алларын,
Фронт чачылып кьайтханланы,
Тауулада  букьгьанланы!

Айта эди хапарын,
Кепню керген,керти Хаким!
Эсине тюшюре тенглерин,
Уруш этген  кюнлерин!

 Жунчумады  тауулу жаш,
Жардан энишге  секирди,
Кенделен  сууну этюп,
Агьачха  хыны  кирди.

Кермедиле,оздула,
Уллу  терекни тюбю бла,
Хахай  эте, кьычыра,
Мыллыкларын алгьа  ата!

Кез байланды,кеч болду,
Тюшдю уллу  терекден,
Кьарай, кьарай, сагьая,
Атланыргьа  тауукел болду.

 Иги кесек  жол барып
Бакьсан суугьа  тирелди,
Уллу болуп,кетюрюлюп,
Таууш этип  келеди,
Суужагьада  тереклени
Кьобарып энишге элтеди!

Жокь эди  башха  амал,
Керек  эди  этерге,
Алдырмайын  кесин  суугьа,
Ююне,жерине   жетерге!

Секирди  арсар  бола,
Кетди бата толкьунла бла,
Иги кесек энишге барып,
Чыкьды  кючден  башын  алып!

Этдю Чегем  сууну кьыйналып,
Дагьыда  кеп  жолну барып,
Хасаниягьа жетди  арып.

Налчик башына тигеледи
Жол жанында, арлакьда,
Бир  адамла  эследи
Арсар болуп  сюелди.

Тертеуу эдиле  тургьанла,
Агьачдан  кьарагьанла,
Келген эдиле аскерден,
Айлана эдиле  кьоркьа,
Смершледен, фашистледен!

Иги кесек кьарады,
Тегерекни  марады,
Бир кесекден таукел болуп,
Была  таба атлады.

Хаким таныды  быланы,
Бирге кетген эдиле аскерге,
Ючюсю черкес,бири- тауулу,
Айлана эдиле керюнмейин,
Не этерге  билмеиин!

Ахмат эди тауулу жашны аты,
Кергенинде Хакимни,
Олда таныды  аны.
Хапарлашдыла,сорушдула,
Болгьан ишлени айтышдыла.

Ахмат айтды  тауукел болуп,
Бабугентни  башында
Барды партизан отряд,
Алагьа  кьошулайыкь,
Аман иги болсада,
Кьыралыбызгьа  жарайыкь!

Черкес жашланы экиси
Юйлерине  кетдиле,
Оноуу этдиле кьалгьанла,
Кетерге Бабугентге,
Будайланы   Азретге.

Кеч, ашхам  кьарангыда,
Жетдик Бабугент башына,
Будайланы Азретни
Партизан отрядына.

Тегерегибизни алдыла,
Толу хапар  сурадыла,
Кеплеринда таныдыкь,
Саламлашып кьучакьлашдыкь.

Азрет бизге  тынгылады,
Болумубузну  ангылады,
Кьазаууатда жоюлгьан
Негерлерибизге жарсыды!

 Иги  кесекни партизанда
Айландыла  бизни жашла,
Кьалып башлары агьачда,
Бабугентни  башында.

Буйрукь келди отрядха,
Малкьар аууузну малларын,
 Немецлилеге кьоймазгьа,
Жыйып  битеуу барысын,
Тауу артына  аууаргьа!

Аллай  кеп  малны  бирге,
Тауу артына этдюрюрге,
Азда  мадар  жокь эди,
Ол буйрукьну  бергенлени
Акьыллары  жокь эди!

Даууур  болдула  Малкьарда,
Оноуу этдиле  кьураргьа,
Жыйышдырып  малланы,
Эбизе жанына  кьууаргьа.

Азрет  жыйып  адамларын,
Энчи  сорду  хар  бирин,
Атланабыз гюржюге,
Алай онгу болмагьан
Эркинди юйге  кетерге.

Кьалып жангыз атасы,
Аууруп эди  анасы,
Хаким амалын  ангылатды,
Алып Азретден ыразылыкь,
Герпегежге  атланды!

Жолну  иги  кьоратды,
Кьарангы болду,кюн батды,
Партизан  кьошланы биринде
Иги  арып жукьлады.

Ачханында кезлерин,
Саууут буруп юсюне,
Алып эдиле тегерегин,
Ангылады  тиллерин.

Кьолларын  байладыла,
Сауутларын  жерледиле,
Ачыууланып,хыны этип,
Элге  алып  келдиле.

Алгьан эдиле немецлиле
Уучлап  жерибизни,
Айлана эдиле Герпегежде,
Юйлеринде кибик,кеслеринде!

Эр кишилени  жыйышдырып,
Суу бойнуна  сюрдюле,
Сауут буруп юслерине,
"Партизан" деп юрдюле.

Чыкьды элден бир адам,
Асхакь эди аягьы,
Кьолундада  таягьы,
Тил этди битеуу барын,
Аскерде,партизанда
Болгьанланы  барысын!

Тешип юслеринде келеклерин,
Ум башларын кердюле,
Саууут ызы болгьанланы,
Илишанга  тиздиле!

Кьартла кирдиле ортагьа,
Кьатынла  сарнадыла,
Ариуу айтып, жалынып,
Жанларын  кьалдырдыла

Чыкьдыла ичлеринден,
Ишлербиз деп тогьуз адам
Немецлиле сюйсюндюле,
Саууут берип былагьа,
Бир жанына сюедиле.

Хакимни,башхаланы,
Колхоз базгьа урдула,
Малланы  чыгьарыргьа,
Хыны этип буюрдула.

Немецлиле Герпегежде
Эки айны турдула,
Чачып малын колхозну,
Адамлагьа кьайтардыла,
Хакимге уа кечеле бла
Нартюкню сакьлатдыла.

Фашистлени Сталинградда,
Кьызыл аскер  ууатхан  эди,
Ол себепден кьанлы жауу
Башын алып кьачхан эди.

Былагьа ишлегенле,
Полцайла,бетсизле!
Биргелерине атландыла,
Юйлеринден,жерлеринден
Башларын алып  кьачдыла.

Хакимгеда  келдиле,
Кел кьачайыкь,кьутулайыкь,
Кьызыл аскер киргинчи,
Башыбызны  кьутхарайыкь!

Алай Хоким унамады,
Тас этмеди кеси бетин,
Сатмады туугьан жерин!
Жокьду мени терслигим!
Ким келседа ол келсин!

Бир кесек заман ётдю,
Атасына болушургьа
Хакимда Холамгъа кетди,
Мычымайын ызындан,
НКВД аскер жетди.

Тил этдиле этиуучюле,
Кьысха болуп ызындан,
НКВДла жетдиле,
Тегерек-башны  тинтдиле,
Хакимни алып  кетдиле.

Атасы ангылады
Ишни тапсыз болгьанын,
Ол аман тилчилени
Мынга къагъыт жазгъанларын.

Саутларын жерледиле,
Салып Хакимни алларына,
Энишге таба  тебиредиле,
Илиясны  юйдегиле
Жилямугьун эследиле.

Алай арлакь этгенлей,
Буторугьа  жетгенлей,
Тюбюнден къарап къаяны,
Ары бурду Хаким алны.

Къутулуп солдатладан,
Алгъа терк,терк сермеди,
Эрлей жетип тюбюне,
Къаягъа хыны ёрледи.

Мыллык атып  жетдиле!
Ёрлеп баргъан Хакимни,
Тюбюнден къарап кердюле,
Сеир этип  мынга,
Жоюллукъду  дедиле.

Масхара этип, кюле,
Саутдан  атадыла,
Кьоргьашин окъла тииип,
Кьаяланы  чачадыла!

Эслеп бииикде тапкыр жерни,
Тилеп АЛЛАХДАН тилегин,
Хыны,хыны сермеди,
Ариу тапкыргьа ёрледи.

АЛЛАХкъутхарды быладан,
Не сеир!Не тамаша!
Туман басды башындан,
Керюнмеди туурадан.

НКВДла жангылдыла,
Хакимни къутултдула,
Ёлюр кеси къаяда деп,
Жолларына  атландыла.

Бийик къаяда,тапкырда
Юч кюнню  тургъан эди!
Узакъда къарап эследи,
Буторуда  къарелдини!

Къоюп алай чалгъысын,
Эшитип Хакимни таушун,
Биттирланы Шамшудин,
Жетди алалмай  солуун!

Башындан  къарап тёшден,
Атхан эди жипни энишге,
Кьысып къаты белине,
Чыкъгъан эди Хаким ёрге!

НКВДла келдиле,
Сорушдуруп хар  нени,
Аямайын  тинтдиле,
Ол биягьы  тилчиле
Этиуучюлерин этдиле.


Ниетлери  кирлиле,
Эмюрлери-  тилчиле!
Ненча  жашны  жойдурдула,
Тюрмеледе, сибирледе,
Башларын  кьойдурдула!

Биягьы  чыкьды  таякьлы,
Асхакь,узун  мыйыкьлы,
Тилчини,  уручуну,
Тохтамазлыкь  урлугьу!

Алай  кергенлей  тилчини,
Жанды  жюреги Хакимни,
Эсине тюшюп Жашаууну
Урланган  егюзлери!

Бек сеиир хапар болду,
Ол заманда фашистлеге,
Тил этгенда  ол болду,
Атасы уа заманында
Жагьып кирин  Жашауугьа,
Тутмакьда башын  кьойду.

3 башы.
ГУЛАГ

Юйлерине Хакимни НКВДла  келдиле,
Селешмеиин, сормайын,
Тутуп алып кетдиле.

Битеуу болгьан хапарын,
Айтды,ариуу ангылатып,
Киши Хакимге тынгыламады,
Сезюн эсге алмады.

Терсни,тюзню тинтирге
Керек тююл эди алагьа,
Буйрукь болуп башындан,
Кюрешдиле   атаргьа
Хаталарын тауулулагьа!

Кьуру  Хаким  тююл эди,
Бизни тауулу жашланы,
НКВДла  сакьладыла,
Бандитэтип  атларын,
Кьоймадыла  башларын!

 Он жыл бердиле Хакимге,
Ашырдыла  сибирге!
Кьоймадыла  тинтирге,
Терсни, тюзню  билирге.

Прохладнада,трибуналда,
Бир сагьатда турмайын,
"сютлерин" бошадыла,
Прокурору,судьясыда
Тишлерин  кьыжыратып,
Уллу селешип,кьычырдыла!

"Деменгили кьызыл аскер!
Жокь  амалы  кьачаргьа!
Этюрюк  айтып  былайда,
Кир жагьаса  сен  анга!"

Болмаз эди хапарлары,
"Деменгили" командирле,
Ишлемеиин башлары,
Ненча  халкь  жойгьанлары!

Кьара  басды  дунияны,
Кьырал  кетди  теренге!
Узакь  болду  кертиге!
ГУЛАГ  этдиле хар жерде.

Алай заманла этерле,
Ачылырла  архивле!
Хар нени ачыкь этип,
Битеуу дунияда  адамла,
Ачыуу этип жарсырла!

 Жыйышдырып жыйырма адам,
Ачыкь вагонга  миндирдиле,
Кемюр ташыгьан составха,
Адамланы  жюкледиле!

Айдан  артыкь бардыла,
Сууукь болуп кьыйналдыла!
Жыйырма адамдан  быладан
Жетеуулен кьалгьан эди,
Жолда  бузлагьанланы,
Мурдар кьанлы кьалаууур,
Чыгьарып энишге ата эди!


 Тауулу  кьойну жюнюнден,
Эшилген  габарасы!
Болуп  Хакимни  юсюнде,
Юшютмеди  ,сакьлады!

Кьор болайым  АНАЛАГЬА!!!
Жюн  ишлеген  кьоллагьа!
Кьор болайым ишигизге!
Сз сокьгьан кииизлеге!
Жыр айтама  мен сизге!
Эмюрюгюз жетсин  жюзге!!!

 Темир жолда бошалып,
Эки ыйыкь мешиналада,
Андан  сора Енисейде,
Жюкледиле  кемеге.

Кемеден  тюшгенлеиин,
Сууукь, кьыямада бардыла,
Ачда болуп, сууукьдан
Уллу   азап   сынадыла!

Келдиле  иги кесек, узакь,
Тунгуска деп  жерни  аты,
Жери  бузлап, сууугьу  кьаты!
Болур эди жерни  арты!


Хаким мында сынагьанны,
Бир инсан  сынамасын!
Ол заманы  кьыралны,
Артха  айланып кьайтмасын!


 Агьач кесип  сууукьда,
Ташып,алай  кьалайдыла,
Жазгьыда уа  иссиде,
Кьан чибинле  ашайдыла.

Келтирип  самолетдан,
Аш ,азыкь  атадыла,
Тутмакьланы асламысы,
Ачдан  елюп  жатадыла!

ГУЛАГ этип къыралны,
Жыйып ары адамланы!
"Битеуу халкъланы атасы"
Кеп къыйынлыкъ сынатды!

Ёлгенлени болмай  саны,
Кесе эдиле къалгъанлары,
Сууукъ Сибирде агъачны!
Кетюрмеин ёрге  башны!

Кердю кёпню мында Хаким!
Болмай башха амаллары,
Жаныуарла ашагъанны!
Сынамасын  энди  киши,
Хаким  мында  сынагъанны!

Агъач къыра,теренде,
Сеир затла кёрдюле,
Тура эдиле эки къабыр,
Агъачлары кёрюне!

Къарап болду жарсыулу,
Сылап,сылап окъуду,
Арап тилде  жазыуну!
Сеир болду, соруулу!

Созайланы Асхат деп
Кьабыр жазыууну окъуду!
Шашхан сунуп,арсар болду,
Талай кере окъуду.

Ана къарындашы Асхатны,
Ийген эдиле Сибирге,
Отузунчу жыллада,
Къырал  уллу къатышханда!

Тюбешдирди АЛЛАХ мында!
Сибирлени сууугъунда!
Аты жазылып агъачында,
Асыралгъан эди былайда!


Бюгюн ,мамыр кюнледе,
Кьатылыкьны  излегенле!
Олтуруп  жылы  юйледе,,
Сталинни  кюсегенле!

Сабииигиз,туудугьугьуз,
Аллай кюнле  сынамасын!
ГУЛАГла кьуралып жер жерледе,
Кюнюгюз аман батмасын!

Бери тюшюп эки айдан,
Сеииир этди кергенине!
Ийнанмады  кезлерине!
Судьягьа тюбеди, аманга!
Кесин бери  ашыргьанга!

Тутмакь кииим юсюне жарап,
Тура эди кьалтырап,
Тегерекге сагьайып,
Башы кетип,мугурайып.


Хаким барды  аллына,
Былай кьарачы сен манга!
Нек кьалды башынг мында?
Ийнандынгмы АЛЛАХХА?



 Тилеп жалынды Хакимге,
Айтма  деди кишиге,
Ким болгьанымы билселе,
Кьоймазла,элтюрюрле!

Айтмам деди Хаким анга,
Айтсанг кертисин  манга!
Энишге  кьарап башындан,
Адамланы  ашыргьанда,
Тюрмелеге,  сибирлеге!
Кесинг бери тюшеригинг,
Болмаз эди эсингде!

 Юч жюз  адам  бар  эди,
Жылны ичине  кьырылып,
Отузу  кьалгьан эди!
Жаны  болгьан  инсанга,
Кьалыр  мадар  жокь эди!

Жыл бла  жарым  жашадыла,
Андан  белюп кьалгьанланы,
Ашырдыла узакь жерге,
Хаким тюшдю Сахалинге!

Билимин,усталыгьын,
Эследиле  жангы  жерде,
Кьолу уста  болгьаны,
Темирге   жан  салгьаны,
Эшитилди   Сахалинде!

 Лагерледе,таматала
Билмечиле,  болмачыла!
Тауулу  жашны фахмусуна,
Жалындыла!Базындыла!

Он адамны  жыйышдырып,
Хакимни биргесине,
Япониягьа,тыш  кьыралгьа,
Тракторла, машинала,
Келтирирге ашырдыла.

Уллу  кемеге  миндиле,
Тенгизни жырып  этюп,
Ийнанмайын  кеслерине,
Сеииирлик жерге  кнлдиле!

Кеп  затланы  кердюле,
Тамаша, сеииир этдиле!
Кемелерин  жюкледиле,
Артха  айланып  тебиредиле.

 Артха  келе  тургьанлай,
Тенгиз  уллу  чайкьалып,
Толкьунлагьа  тюбедиле
Адамланы кебюсю
Сууукь  суугьа  кетдиле.

Битеуу болгьан затлары,
Тенгизге  кемюлдюле!
Сауу кьалгьанла ашыгьып,
Бата  тургьан  кемеден,
Кьайыкьлагьа  миндиле!

Сибирни  сууукьларын!
Ачлыкьныда  сынады,
Кеп жылланы ичинде,
Кермегени кьалмады.

Кьаууум жылны,ахырында,
Ишледи алтын жуугьан,
Уллу, сеир  рудникде,
Усталыгьы жарай эди,
Хар  нени  ишлетирге!

Сеиир адам бла  танышды,
Ариуу, бииик, акьыллы,
Кьара чачы,  Айдар аты,
Кеп кюнлени биргесине,
Туз,гыржында  ашады.

Биле эди айтыр  сезюн,
Таный эди кеплерин,
Андан, мындан шапыртып,
Кьайдан  нени  сермерин!

Алтын жуугьан рудникден,
Алыш, бериш эте билип,
Чыгьара эди алтынны,
Таматала бла келишип.

Болур эди баям  муну,
Мында  кьырал  жумушу,
Бек  сеиирлик адам эди,
Биикледе  уча  эди!

Хаким айланып тегерекде,
Машиналагьа,станоклагьа,
Хар неге  кьарай  эди,
Анда,мында кечирек,
Артха  жаяуу кьайта  эди.

Аллай кюнлени биринде,
Иги кесек кечгиде,
Эследи Хаким бир затны,
Жолда тюшюп  тургьанны.

Акьырын барып кьатына,
Ачып ичине  кьарады,
Толуп ичи алтындан,
Иги кесек да ахчадан!

Келтирип машокну нарлагьа,
Асырады  ташада,
Эшикни ачып киргенде,
Айдарны жилягьанын
Сеииир этди кергенде.

Айдаргьа тынгылады,
Ишни  болушун  ангылады,
Хакимни  кертилиги
Былайдада кьалмады!
Халал тауулу  жюрек,
Бу жолда  чыдамады!

Хаким тенгин  жапсарды,
Ум башына  кьолун  салды,
Алып келип  машокну,
Хайдарны аллына салды.

Кьаты  кьучакьлады Хакимни,
Кетеме энди  мен деди,
Экинчи кюн эртденликде,
Ашырды керти тенгин,
Этип анга тилегин,
АЛЛАХ  БОЛСУН НЕГЕРИНГ!

Ии кесек заман этдю,
Юйге  кьайтыргьа жыл жетди,
Салып келди Кавказгьа!
Ата журтуна!Малкьаргьа!

Сени жаууунг кергю эди
Болуп тургьан ишлени!
Тура эдиле эллерибиз,
Кьарангыгьа кемюлюп,
Оюлуп,суууп юйлери!
Отлары  бирден  ечюлюп!

Эслеген эди узакьдан,
Жыя кьолгьа,тапханларын,
Эркин,эркин айлангалла!
Адам кьыйынын ашагьанла!

Герпегежге жетген эди,
Холамгьа да этген эди.
Жокь эди  адамы!
Жиляй эди  туугьан жери!

Киргенине элине,
Кез жашларын тыялмады,
Оюлуп  тыпырлары!
Сюеледиле  кьабырлары!

Эсине  тюшдюле Хакимни,
Холам элни адамлары,
Уллу  атасы  жашауу бла
Бирге чалгьы  чалгьанлары!

Деменгили КЯЗИМНИ
Мынга  айтхан хапарлары!
Кьуран  окьуп  кьолунда,
Келден  билген  суралары!

Кеп  сюелип  кьарады,
Уллу  атасы Жашаууну,
Оюлгьан  тыпырына!
Баууурланып  ташларын
Кьучакьлады ахтына

Тарала эди жюреги
Миллетине,халкъына!
Къарай эди, мудах бола,
Туугъан элине, Холамгъа!

Дууа этип, салам берди
Ата - баба къабырлагъа,
Тансыкъ болуп къарады
Уллу малкъар тауулагъа!

Тауукел болду къайтыргъа,
Миллетине къошулургъа,
Жол салып Къыргъызгъа
Адамларын табаргъа!

Узакъ жолну къыдырып
Исси кюлге жетген эди,
Тюбеп мында  тауулулагъа
Уллу къуанч этген эди.

Айтдыла таныгъанла,
Тюп элинде жашайдыла
Атанг,ананг,къарындашларынг

Таныгъан эди узакъдан
Хаким къартайгъан атасын!
Жетип келип къучакълады
Сарнап жилягъан анасын!

Узакъ бармай,Кутургуда
Тапды жашауу нёгерин,
Жылда озмай  арада
Тюбеди  насыбына!

Ишге кирди колхозгъа,
Тракторланы сынганларын,
Жетмей къураргъа билимлери
Атылып тургъанланы.

Тиишдирип бирге барын
Уллу МТС къурады
Алай этип, жарашдырып
Барынада  жан  салды!

Болмай этер  амаллары
Битеу барын, сынганланы,
Элте эдиле узакъгъа
Жол къоратып,Къазахстанга!

Салып кесини билимин,
Хунерин аямайын,
Жарамай тургьан темирледен
Къурагъан эди комбайн!

Ол жыл окъуна колхозда
Тёгерекни чалдыла,
Жарашдырып, силос этип
Уллу  урлагъа  салдыла.



Халкъыма жетди тюзлюк!
Бошалды кечгюнчюлюк!
Керек сезле айтылдыла,
Журтуна!Таууларына!
Миллетими  къайтардыла!

Тозурап эллерибиз,
Оюлуп эдиле юйлерибиз!
Юйлерибизде,кеп  жерледе,
Жашай эдиле  бетсизле!

Сатып алдыла юйлерин!
Къайтханланы  кёплери!
Этип къынгыр оноуула,
Мында, башда олтургъанла!

Хакимни усталыгъы,
Туугъан элине жарады!
Батып тургъан танканы,
Моторун чыгъардыла,
Быхчы къурап эллилеге,
Агъач кесерге  салдыла!

Аллах  берди Хакимге
Терен акъыл,уллу билим,
Сабыр айтып,айтыр сёзюн,
Биле эди этген ишин!

Терен ыз къойду Хаким
Халкъыбызны жашаунда!
Аныча сеирлик адамла,
Кёп болмазла  дунияда!