Ахияны сейирлик жашауу

  История  балкарского робинзона.
8
В 1976 году Кабардино -Балкарию
взбудоражила сенсационная новость:
Прожив в горах,в условиях дикой природы в полном одиночестве более
35 лет вышел некий человек,им оказался житель балкарского села Хабаз
Ахия Жангуланов...
История о том, почему и при каких обстоятельствах он оказался в горах,
о невероятной силе духа человека,
оказавшегося один в дикой природе...

1.САБИЙ ЗАМАНЫ. УРУШНУ
  ОТУНДА.КЪАТЫШЛА.
 
Кьартларыбыз жашла болуп,,
Ауар сыртда  чалгъанда,
Туугъан эди Хабазда,
Жаннгуланланы Ахия.

Айтылады   хапарда,
Туугъан кюнюн аны,
Эфендиси Хабазны,
Жазгъан эди китапда.

Аны сабий  заманы,
Етдю Балыкь бойнунда,
Чаришледе-оюнлада,
Малчылыкьда-чалгьыда.

Таулу халкьым-миллетим!
Эски миллет-керти миллет!
Эртте-бурун дуниядан,
Жашау этеди журтунда.

Сабан сюре ёзенледе,
Малла кюте жайлыкьлада,
Темир тюе гюрбежиде,
Чалгьы чала тау бетледе!

Гитчеликден сабийле,
Юйренедиле ишлерге,
Таматагъа сый берип,
Ата-Ананы тергерге!


Юйюрюне билек бола,
Ишге кирди Ахия,
Сютню жюклеп арбагъа
Жетдиреди эрлейин,
Сютле тартхан заводха.

Алай эте заман ётдю,
Уруш кюннге дуния жетди,
Кьанлы душман босагьадан
Кьара бетин кёргюзтдю!

Таулу улан Ахия,
Ал кюнюнден урушну,
Къазауатха киришди.


Болду ауур жаралы,
Сермешлени биринде
Ашырдыла  быланы,
Жыйып барын Эсен Тюкке.

Аямайын   адамын,
Салып битеу кьарыуун,
Къанлы душман Кавказгъа,
Ата эди мыллыгын,

Эскере ол кюнлени,
Тыялмайын кёз жашын,
Жашау кёрген Ахия ,
Айта эди хапарын.

Ол кюнлени кьыйынлыгьын,
Башында сынамагьан,
Тейри ,хазна аннгыламаз,
Бу хапаргьа ийнанмаз.




Аскерчиле чачылып,
Башсыз къалып,оноусуз,
Бара эдиле ашыгьып,
Таула таба чабышып.

Болду кьоркъуу былагъа,
Саусузланы ауурларын,
Жюклеп узун арбалагьа,
Ашырдыла  узакълагъа.

Андан сора кьалгъанла,
Бир бирине болуша,
Атландыла таула таба,
Ауар сыртда кьошлагьа.

Айта эди Ахия,
Сейир этдирген хапарын,
Тохтай-тохтай,сагьышлана,
Ахтына-мудахлана.

Къауум болуп жыйышдыкъ,
Ауар  сыртда  бир къошха,
Тёгерекке къарадыкъ,
Тохтаргъа оноулашдыкь.


Жокъ эди къошда адам,
Ала сакълап башларын,
Сюрген эдиле малларын.


Айландыкъ тёгерекде,.
Кечиндире кесибизни,
Оноу этдик бёлюнюрге,
Экеу-ючеу кечинирге.

Къызыл аскер ол заманнга,
Фашистлени буруп артха,
Къыстады жерибизден,
Ол къоркъуу кетди бизден.

Алай келди башха хата,
НКВДны атын айта,
Тинте эдиле болгъанны,
Излеп тауда букъгъанланы.

Аскерден къачханладан,
Тюйюл эди бизни къауум,
Ол заманда бизнича,
Болгъу эди къанлы жауум.

Бизни къоюп ёлюрге,
Къачхан эди аскер ёрге.
Алай заман тюрленди,
Берияны итлерине,
Ол хапар келди чюйре.

Къатыш заманда аскерден,
Башын алып къачханланы,
Кьарачайы, малкьарлысы,
Ондан бири жокъ эди.

Бизге жаздыла аны барын,
Атны берип кеслери,
Саугъа этип фашистлеге,
Бизге жакъдыла кирлерин.

Тил этип,ёрге жетип,
Малкъарны кёчюрдюле,
Юйлерибизни отлары
Бир кюннге ёчюлдюле.

Къан жол бла энишге  энип,
Тау башындан къарай эдик,
Жюрегибиз тарала,
Кёнделеннге,Хабазгьа!

Мюнгюрейдиле баулада,
Малла,къалып иесиз,
Улуй итле орамлада,
Бош къалгьан арбазлада.

Артыкълыкьны чексизин,
Сынатдыла халкълагъа,
Таула,суула,агьачла,
Шагъат болдула зулмугъа.

Эллерибиз  шош болдула,
Бирча битеу барысыда!
Ожакъладан тютюн чыкъмай,
Юйлерибиз суудула.


Адамланы жунчутуп,
Малкъарны кёчюрдюле,
Ачытып,тозуратып,
Къум тюзлеге сюрдюле.

Шорпа суутмай жетдиле
Минип эшек арбалагьа,,
Уручула-гудучула,
Адам кьыйынын ашаучула.

Кирип бизни эллеге,
Юйлерибизни тонадыла,
Бош къалгъан хапчюклени,
Арбалагъа къаладыла.


Халкъыбызгъа термиле,
Къыйнала жюрегибиз,
Ант этген эдик  бирге
Журтубузда  ёлюрге!

Бола эдик тёртеулен,
Оноулашып бёлюндюк,
Алай къалдыкъ экеулен,
Махмут эди нёгерим,
Хуболладан,Чегетден.

 Биринчи кезиуледе,
Черкес элле тийресинде,
Адам кёрмез,ышыкъ жерде,
Айлана эдик кечине.

Къалгъан -къулгъан картошланы,
Бахчаладан жыя эдик,
Къоркъа- къоркъа, элгене,
Аны биширип ашай эдик.

2.БАЛЫКЪ БАШЫНДА.
  ДОРБУНДА. КИЙИКЛЕ.



Кийимибиз зыккыл болду,
Юсюбюз битден толду,
Оноу этдик Махмут бла,
Балыкъ башына кетерге,
Кеси сууубуздан ичерге.

Тауларыбыз -сууларыбыз
Букъдурурла-къорууларла,
Мадар этсек кесибизге,
Ачдан ёлюрге къоймазла,!

Жетдик Балыкъ башына,
Жылы суула  кезинде,
Тохтадыкъ бир дорбунда,
Шауданыда  тюбюнде.


Бир кюн ,кюнлени биринде,
Болур эди экиндиде,
Эштилдиле тауушла,
Арлакъ, къая башында.

Секирип туруп къарадыкъ,
Жугъутур сюрюуню марадыкъ,
Келе эдиле гюрюлдеп,
Шаудан таба тигелеп.

Кюн сайын жугъутурла,
Аллыбыз бла ётедиле,
Суу ичерге шауданга,
Тизилишип тюшедиле.

Жокъ атар амалыбыз,
Болмай къолда къауалыбыз,
Эт ашаргъа термиле,
Ауууз сууларыбыз келедиле,
Жугъутурла уа къоркъмайын,
Суу ичип кетедиле.

Бир кюн айлана кетдик,
Эследик къая тешик,
Аллы таш бла бегинип.
Адам къол бла этилип.

Жетдик  мычымай алайгьа,
Тура эди чулгьанып,
Уллу быстыр машокга,
Кьауал,анга талай  окьла.

Аллахха шукур этдик,
Кьууанчыбызны жокь  чеги,
Берди бизге Аллах, тейри.
Не тамаша, не сеиир!

Ётген жолларын сакъладыкъ,
Жугъутурну марадыкъ,
Атып семиз текени,
Бойнун тартып,сыдырдыкъ.

3.АШ -СУУБУЗ. КИЙИМИБИЗ.



Бар эди адыргыбыз,
Жокъ эди адырыбыз,
Эскерип уучуланы,
Жарашдырдыкъ ушхолланы.

Буруп ичин  тышына,
Гыбыт этдик быдырдан,
Кёмюп отун мыдыхха,
Шукур этдик Аллахха.

Эт бишеди шорпада,
Ариу, кийик гыбытда,
Эт шорпа ийис ура,
Тура эдик олтура.


 Бир къауум заман ,
Алай эте жашадыкь,
Жугъутурну къалгъанын
Таплашдырып къакъладыкъ.

Къурутуп ийледик терини,
Къурашдырып темир мизни,
Жарашдырып кесибизни,
Тикген  эдик кийимни.

Стауатлада-къошлада,
Жыя эдик жюн къалгъанла,
Жууп,таза этип аны,
Ийире эдик  халыны.

Жюнню тарта халыгъа,
Эшген эдим  габара.
Жарашдырып жюнден бёркле,
Къарай эдик  бир бирге.

Жумушакъ ийлеп терини,
Тикген эдик  меслени,
Къой жюнден чындайыбыз,
Жылы эди аягъыбыз.



Айлана-жюрюй,кёрдюк,
Туз  саладыла  малчыла,
Хаймашада-кьошлада,
Къойлагьа-тууарлагьа.

Барыучу эдик бугъуна,
Анда-мында къошлагъа,
Жетдирмей заран алагъа,
Туз мажара ашыбызгъа.

Жай келгенлей кьурадыкъ
Кесибизге башха  орун,
Тау башындан къарадыкъ,
Сайладыкъ терен дорбун.

Ары  жолу бир эди,
Къушла учхан  бийикде,
Жугъутурла чегинде,
Шауданыда  юсюнде.

Жарашдырдыкъ хар нени,
Былтыргъы  къургъакъладан,
Хазыр этип отунла,
Ташыгъан эдик дорбунга.

Ичин таза ариулап,
Териле бла жасадыкъ,
Жел урмазча тышындан,
Ташдан хунада къаладыкъ.

Тёшек этдик кийик жюнден,
Къошуп анга саламдан,
Хансла жыйдыкъ агьачдан,
Толтурдукъ бир белюмню,
Баламдан эм дугъумдан.

Жарашдырып кийик жаудан,
Сейир эте  кесибизге,
Инчге тери халыдан,
Чыракъ этип такъдыкъ  ёрге.

Ийлеп кийик терини,
Къайиш жипле къурадыкъ,
Ариу  жонуп жёгени,
Кыркаларын  жалгъадыкъ.

Кесибизни жапсара,
Алай эте жашадыкъ,
Аз-аздан айлана,
Чоюн,таба да къурадыкъ.

Лыбытаны къайнатып,
Кийик жауну эрите,
Этиучюбюз эсге тюше,
Сапын этдик ингирге.

Санай эдим кюнлени,
Тырнап бутакъ кесекни,
Жыйып барын аланы,
Бардырдым жылларымы!

Дорбунну  теренинде,
Къаяны бир жеринде,
Жыйгъан эдим талгъыр ташла,
Жыл сайын бирин сала.

Жылла ёте баргъанда,
Тап тюшсе,бир арада,
Санай эдим  жылланы,
Къолума алып  ташланы.


Жангылтмады Аллах бизни,
Тауларыбызгьа келтирди,
Ырахатландыкъ биз мында,
Иги кесек заманнга.



4.ТЮШДЮ АПСАТЫ ЭСИМЕ ,
  КЪОРКЪУУ КИРДИ ЖЮРЕГИМЕ.


,Айтдым ,ышара Махмутха,
Сен ашха къара, суугъа,
Мен а уугъа тебирейим,
Атып эрлей кийикни,
Аллынга жетдиреим.

Ёрлеп ёрге , таудан  аудум,
Арып -талып кьыйналдым,
Иги кесек айланып,
Жугъутур сюрюуге къарадым .

Атдым ариу текени,
Кетди жардан элгенип,
Тюшдюм энишге къая бла,
Бойнун тартып сыдырдым,
Жюклеп этни сыртыма,
Чыгъаргъады  умутум.

Алай  ишим  болмады,
Апсаты  мени  къоймады,
Кёп зат келди эсиме,
Къоркъуу кирди   ичиме-

Айтыучу эди  атам,
Эртте- бурун заманда,
Жаннгуланланы тукъумда,
Тогъуз къарындаш болгъандыла,
Уллу Малкъарда агъачны,
Аямайын къыргьандыла.

Агъачланы Аллахы,
Кёрюп этген заранларын,
Ачыуланып-чамланып,
Харам этгенди   быланы.

Тар ырандан чыгъалмайын,
Жашауумдан тюннгюлюп,
Юч кюнню тургъан эдим,
Кесиме келалмайын.

Не этейим,не хадагъа?
Окъуп  билген дууамы,
Базынайым Аллахха!
Шукур болурма  къутхарса!



Аллах манга  эриди,
Махмут, жарсып изледи,
Эслеп мени ыранда,
Энишге жипни жиберди.

Алай этип эсли тенгим,
Алды мени сууруп,
Терен къая ырандан,
Апсаты къаргьышындан..

Кёп жылланы жашадыкъ,
Жашау къурап дорбунда,
Керек болса уугъа кете,
Кюн бетледе бахча эте.


КЪОЛАН ИЙНЕК.КИШТИГИМ.
КЮН ТУУШДА БАХЧАБЫЗ.

Бахчаны къурай эдик,
Кюн туушда,ташада,
Сейир этип къарай эдик,
Ариу ёсген арпагъа.

Ёсгендиле жайыла,
Картош, будай эм арпа,
Жаз жылыугъа къууана,
Суу беребиз бахчагъа.

Ташдан тирмен къурадыкъ,
Тартып  ариу будайны,
Алай этип кёп жылланы,
Гыржын этип ашадыкъ.

Бир кюн,уудан келгенлей,
Эследим къолан ийнек,
Тура эди безирей,
Бузоууна  мюнгюрей,

Кюн сайын энишге тюшюп,
Къауум кюнню къарадым,
Ажашханын ийнекни,
Арсарсыз  ангыладым.

Бёрю ашы болур деп,
Жюрегимден жарсыдым,
Алып бузоуну къойнума,
Дорбунума  атландым.

Ийнек жетди-къалмады,
Махмут-тенгим къууанды,
Тагъып  алай ышыкъгъа,
Эрлей  къурады къаранчха.


Энди сютюбюз болду,
Гыбыт  айрандан толду,
Бышлакъ этип уста тенгим,
Чыккырланы  толтурду.


Хаймашада-бир къошда,
Тапдым бир киштик бала,
Айлана эди къоркъа,
Ачдан ёле  макъыра.

Киштигибиз,ийнегибиз,
Хар небиз да бар эди,
Ийнегибиз сауулуп,
Дорбунну босагъасын
Киштигибиз сакълай эди







5.МАХМУТ КЕТДИ ДУНИЯДАН.
  КИШТИГИМИ ЖЫРТДЫ БЁРЮ.


Татлы тенгим -Махмутум!
Тёшек болду-ауруду,
Иги кесек къыйналды,
Кюйдю,бишди,арыкъ болду.

Кетмей аны къатындан,
Багъыуу этдим чибин балдан,
Дарман этип хансладан,
Кёкюрегин сылай эдим,
Борсукъ жаугъа тамызып,
Кесим этген бозадан.

Алай эте атдырдым,
Аны къатында тангланы,
Кечелени биринде элгенди да ахтынды,
Алай этип  жанын алды.

Хар несин жарашдырып,
Кюн бетде-ышыкъ жерде,
Татлы тенгими асырадым,
Окъуп дууа къабырында,
Бауурланып жилядым!

Этер  амал жокъ эди,
Керти тенгим  къоюп кетди,
Жерде жашауун тауусуп,
Энди къалдыкъ кесибиз,
Киштигимбла  экибиз!

Бир кюн  уудан келгенлей,
Эслемедим киштигими,
Чабып келип аллыма,
Ойнаучу нёгерими.

Къоркъуу кирди жаныма   ,
Чабып жетдим дорбунга,
Ёрге- энишге къарадым,
Кёп къычырып  чакъырдым.

Барып иги кесекни,
Ызын табып ызладым,
Ангыладым киштикни,
Бёрю ашы болгъанын.

Жюрегими кюйдюрдюм,
Жашауумдан тюнгюлдюм,
Ашдан,суудан седирей,
Жангыз къалдым ,кесимлей.

Заман ётдю дагъыда,
Жашау кетди бары да,
Къарыусузлукъ жетди мени,
Къартлыкъ хорлай тебиреди.

Адамлагъа   бир кесек,
Тюбей тебиредим теркирек,
Шагъырей эдим кёплери бла,
Ётюучю эдим юслери бла.

Элимден, юйюрюмден,
Билдим аз-аз хапарны,
Мени юйдегим Мадинат,
Эм да кьызым Фатимат,

Къайтып артха  КЪыргьыздан,
Кетмедиле  Хабаздан.
Эшитдим дагъыда хапарла,
Ахулладан-жуукъладан.


6.ЖАППУЛАНЫ ХЫЗЫР.
УЛБАШЛАНЫ ДАНИЯЛ. ХАБАЗДА.
КЪАЙСЫННЫ  ТИЛЕГИ.


Тынгылай эдим Ахиягъа,
Къалып сеийир -тамашагъа,
Айтханында хапарын,
Мени уллу  атама.

Жарсып аны жанына,
Ариу айтып  Ахияны.
Агъачдан чыгъардыла,
Халал жюрекли  таулула!

Жаппуланы Хызыргъа,
Сорсанг,айтыр хапарны,
Къалай Балыкъ башында,
Эслегенин  Ахияны.

Тюбей-тюбей турдула,
Танып алай бир-бирни,
Иги шагъырей болдула,
Аллах   мынга   эриди.

Ариу айта-жапсара,
Бир кюн Хызыр тиледи,
Къалай къарайса чыгъаргъа?
Эсге  тюшюр  элинги!

Сюер  эдим  чыгъаргъа,
Жойдурмайын къойсала!
Алып къызымы къолума,
Къысар эдим  къойнума!

Айтды Ахия, сагъыш этип,
Тюбеялсакъ Даниялгъа,
Ол  айтыр келишдирип,
Табар амал  чыгъаргъа.

Улбашланы  Даниял,
Эсли, ахшы  киши эди,
Ахия  тауда болгъанын,
Эшите-эшите тура эди.

Ашыкъ-бушукъ болмайын,
Айтышып, келишдиле,
Ишни  узакъгъа созмайын,
Данияллагъа  келдиле.

Ахияны  кёргенинде,
Даниял  чыдамады,
Къучакълады, тансыкълады,
Кёз  жашларын  тыялмады.


Иги кесек олтурдула,
Заманланы эскере,
Чынтды таулу-Хызыргъа,
Ариу алгъыш этдиле.

Хапар келди Хабазгъа,
Жыйылдыла  эллиле,
Сейир этип, къууана,
Ахияны  келгенине!

Келген эди ингирде,
Ёзеланы Хамитге,
Айта эди  кюйлерин,
Къарап аны  кёзюне.

Паша чалгъан  тёбеден,
Къарай эдим юйюнге,
Арбаз  толуп  сабийден,
Тюше эдинг  эсиме!

Къурманлыкъла  сойдула,
Туугъан Хабаз элинде!
Алгъышла айтылдыла,
Ахияны  келгенине!

Жыйылдыла жуукъла,
Къалмай,бары элчиле,
Къартларыбыз  окъудула,
Дууала  ёлгенлеге!

Уллу  къууанч этдиле,
Таудан тюшген Ахиягъа,
Эгечини юйюнде,
Уллу Чегем элинде,

Келгенине къууанып,
Жыйылышып  жуукъла,
Юй салдыла Ахиягъа,
Алай арлакъ- ортада.

Къазийланы Шабатайны,
Кенг, эркин арбазында,
Ибрахим-  ортанчысы,
Юйдегили болгъанында.

Эслеген эдим Къайсынны,
Ойнай-кюле,алгъыш айта!,
Къашы-кёзю  ышара,
Тёреде  олтургъанны!

Наныу эди Ностуланы,
Бу къауумгъа  къарагъан,
Тау адетни ариу билген,
Хар нелерин  къурагъан.

Айтды Къайсын  ышара,
Къарап кенгден кёреме,
Адетлени билгенинге,
Санга  махтау  береме!

Алып келип Ахияны,
Жаныбызгъа олтуртсанг,
Ыразы болур эдим санга,
Аны бла бир танышдырсанг.

Сабыр атлай Ахия,
Кёрюндю  босагъада.
Салам берип барына,
Ётдю,ёрге-Къайсынга.

Ётюп ёрге былай олтур,
Къошул ариу тоюбузгъа,
Хапарынг сейир  болур,
Тынгыларбыз биз санга.

Той къызады-къызадан,
Арбаз толгъанды адамдан,
Тепсейдиле жашла-къызла,
Ойнай-кюле, къууана!

Айт сёзюнгю дедиле,
Къулийланы Къайсынга,
Къууанчлы юйюбюзге!
Миллетге,жерибизге!

Къайсын сёзюн башлады,
Къазийланы тукъумну,
Жюрекден алгъышлады,


Бир кесек тынгылады,
Ариу бети мудах болуп,
Ахия -таба  къарады,

Сыйыбыз  бизни  санга!
Суратлап жашауунгу,
Чыгъарырла китапла!
Къатылыгъынг-кишилигинг,
Унутулмаз  халкъынгда!

















,,