Кьиса. Тания. 28

         *** 1 ***

-Ацукь патав, хъсан зат1 я адалат,
Тек са вун туш ч1угвазвайди хажалат,

Кьилел атай са кьиса ваз ахъайда,
Гьик1 зи уьмуьр муьгьуьбатди канайт1а.

Ялавди кьур, намус авай сиреркай,
Гьевесди кьур муьгьуьбатдин дердеркай...

Элкъуьрнай ам бязибуру махариз,
Гагь чинеба, рик1ин сир хьиз тикрариз.

Садбуруз ам хьанай бегьем хажалат-
Заз, лагьайт1а, хьана ам са хасарат.

Кьегьаларни са кьадар зав раханай,
Ашкъидин ялав рик1евай, дат1ана.

Дагъви рушан камаллувал паталди,
Женгинизни ч1угваз хьанай камалди,

Гьисеркайни сир авуна хуруда,
Вине кьуна халис, гуьрчек умудар...

         
         *** 2 ***

Жегьил вахт тир, хквезвай чун яргъарай
Жуван хуьруьз, к1амарайни дагъларай,

Рекьерайт1уз, лап са кьадар четин тир,
Вац1арилай алуч1 ийиз, йигин тир.

Бедбахтвилер чи гелевай, къаргъишай,
Дявеярни къалар жедай гьамиша.

Багьаз къвазнай азадвилер чи халкьдиз,
Хура хьанай югъди-йифди яракьдин.

Са няниз, чун хквезвайла жигъирдай,
Садлагьана карагна экв липирдай.

Мукъаятдив ацукьна чун куьлерив;
Ван атана бегьем саврух хъуьрерин.

Яваш-яваш винел фена, илисна,
Магъарадин сивив къвазна эгисна.

Фикирна за - зияратчи к1ват1ал я,
Я тахьайт1а, къачахарин к1ап1ал я.

Белки я жал гъуьрчехъанар, ацукьна
Ялар ягъиз, йиф атунив амукьна.

Гьик1 ят1ани, мукъаятвал хъсан я,
Йифен вахт я, къал-макъал квай заман я.

Кьил акъудиз, фикир гайла и кардиз,
Элкъвена ам зи бахтунал, мурдар хьиз.

         
         *** 3 ***

Хилерин к1унч1, магъарадин сивеллай,
Манийвал я ничхиррикай, къецеллай.

Севни гьалтда хабар тушиз йифериз,
Хъсан я, сес фад атайт1а эверин.

Жанавурар, мушахарни т1имил туш,
Вак1арин жендекни к1усни кьезил туш.

Теспача яз амукь тавун паталди,
Хурани гьат тавун патал завалдин,

Мукъаятвал, фагьум-фикир герек я,
Гъиле хьайи лашни хъсан куьмек я...

 Чир тежервал к1евирнавай хилерив,
Чинебанвал маса гузвай эквери,

Магъарадай ванер къвезвай рахазвай,
Битав тушир хилерай чеб аквазвай.

Секиндаказ акъвазна са геренда,
Дикъетдивди килигна зун т1еквендай;

Ацукьнавай гъвеч1и гап1ал, гелкъвена
Суфрадихъ, кьулални алай ц1екенар.

Лип1-лип1завай ялавди са паталлай.
"Хийир квай туш ибрукай",- за хиялнай.

Гьазур хьана, ахладзавай береда,
Сес атана заз явашдиз ишедай.

Акъвазна зун, и кар хьана фикир яз:
Аквар гьалдай, им кьунавай есир я.

Хъсандаказ килигайла эгисна.
Мич1и фурун теспачавал за гьиссна.

Ц1илинивди кт1унвай сад юзазвай,
Зайифдаказ беден вичин зурзазвай.

Хъсандаказ мадни са кар кьат1айла,
Рушан суьрет зи фикирдиз атана.

       *** 4 ***

Лишан кьуна гьарда вичин тегьердив,
Еб ч1угуна ч1имерукдин иердиз

Хьелеривди ягъай са пуд ярх хьана,
Муькуьбурни ацукьнамай, къах хьана.

Гьинихъ-гьанихъ хилер фад-фад гадарна,
Тадидаказ к1ат1ундик хкадарна...

Тади гайла кьамал алай яракьди,
Дуствалзавайда уьмуьрлух шандакьдин,

Са сефер кьван итимвални такурда
Вичин суфат гьа и ч1авуз къалурда.

Буш хьайиди ни хьайт1ани гатада,
Шимп1идлайни зайиф хьиз вич аквада.

Кутугнавач дагъвидиз буш гьунарар,
Усал инсан рахада лап цаварай.

Килигна зун хъсандаказ къачахриз,
Минетзавай чеб ахъаюн алчахри.

Зиян квачир душманар низ герек я?
Абурун гьахъ-гьисаб гвайди Фелек я...

Зун килигна есирнавай жегьилдиз;
Зурзазвай ам, кемендавай билбил хьиз.

Гапурдивди епер вири ат1ана,
Ахпа, мадни са к1валах за кьат1ана;

На лугьуди, заз акурбур ялаврин
Эквер тушир, нурар тир хьи вилерин.

Зи беденни, нур галукьай къах хьана
Килигзавай, са хъвалахъди ярх хьана.

Акур ч1авуз, мягьтел хьайи зи гьални
Зурз алатна, секин хьайи рушални.

Чун сад садаз килигзавай, тажуб яз,
За фикирна - им ашкъидин к1алуб я!

Къанажагъдиз таъсир гайи гуьзелдин
Гъил кьуна зун эхкъеч1на фад къецелди.

Са виндикьни акъуд тежез рушавай,
Умуд квахьай варз хьиз авай, цававай.

Чукьни тийиз килигзавай, агъурдиз
Гагь зи чиниз, гагь гъилевай гапурдиз.

Хабар кьурт1а адавай вуч хийир я?
Ч1ал тийижиз, ам масадан есир я...

Са гаф кьванни акъуд тийиз, дарман хьиз,
Адан беденни аквазвай пашмандиз.

Лугьузвай за туп1арив - архайин хьухь,
Хатур хадач ви садани - секин хьухь.

Амма вири зи зегьметар гьавай тир:
На лугьуди, цлаллай ам хъухъвай тир.

И саягъда чун хуьруьзни ахкъатна,
Мукьва-кьили тадидаказ акъатна...

Са кьве варз ик1 алатна руш сефилдиз
Авай бегьем, кьефесда тур билбил хьиз.

Аватнай ам гъед хьтин зи фикирдиз,
Зунни авай пеше квахьай фагъир хьиз.

Кьил къакъудиз,хъфизмачир яргъариз,
Мад са кьадар хьанай и гаф тикрариз.

"Кефсуз хьанва",- лугьузвай за дустариз,
Са кьадар зун хьана и гаф тикрариз.

Гьар экуьнихъ, вил вегьейла ярари,
Гъуьрчез физвай зун к1амариз, сувариз.

Йикъар гъуьрче акъудзавай пашмандиз,
Йиф акъудиз ацукьзавай айвандик.

Алатдачир дак1ардилай вилер зи,
Фагъирдин хьиз, буш тир рик1ин эвер зи.

Варз галукьайла пашман хъвер сивеллай,
Са дерт хьтин гьамиша зи вилеллай.

Къван хьанавай зи рик1ини ц1угъзавай,
Гьайиф ада мадни гьак1 шулугъзавай:

Дустагъзавай Таниядин акунрин,
Суьгьуьрдани атканавай уюнрин,

Вич цававай малаикдиз ухшар тир,
Зи муьгьуьлдин дарман рушан дидар тир...

Тикрарзавай мехъеррикай бубади,
Багьна тир заз гайи жаваб сунадин.

"Са к1ус Ч1алан гъавурда ам акьурай,
Вичин рик1ин ниятни заз акурай.

Гужуналди гъайибурни пара я,
Гужуналди гъайибур бейчара я"...

Йикъар физвай, руш к1валевай эмедин,
Зи гьар югъни авай гъиле зегьледин.

Мукьвара са жейран гьатнай чартмада,
Бахтсузвиляй ял авурлай ярмадал.

Ярх авуна, гьужумарна къурухдал,
Акъуд хьанач завай гапур, язухдай.

Килигзавай минетардай саягъда,
Аткай ч1авуз кьиникьин ам къужахда.

Ихьтин к1валах акур туш заз уьмуьрда,
Чидач, белки атканай зун суьгьуьрда.

Ярх хьанавай ам, вилелай алахьиз,
Язух гьайван, лап са ислягь бала хьиз.

Са вахтара эсер гуда язухди-
Ргай цикай къекъеч1арвал кьулухъди.

Язух гьатна рик1е и кар акурлай,
Ярх хьанавайди, мейит хьиз, акурлай.

Къуй къекъуьрай азаддаказ дагълара
Гуьзел джейран, шагьвард кьула, ярара.

Къахрагъна ам к1вачерал, фад чк1урна,
Са кьадарниз к1вач чилелай галч1урна.

Са арадлай къвазна, кьулухъ элкъвена.
Аман Аллагь! П1узарривди хъуьрена!

Кьил галтадна, ахпа тадиз кхатна,
Зун амукьна фикиррарик актна...

Лугьузвай за, ахвар я жал акурди,
Икьван инсан зайифдажал хатурди.

Багьа метлеб, гьайбатлувал сирерин
Къалурна заз и гьайвандин вилери...

Гьа и саягъ Танияни к1евевай,
Фагъир рушан гележег зи хивевай.

Билбил хьиз ам гьахьнавай са кумадиз,
Ябни тагуз, ширин-ширин нагъмадиз.

Йифди гвай ам ялвар ийиз дак1ардив,
Тахсир вуч тир и перишан дидардин.

         *** 5 ***

Са пуд варз тир, есир хьанвай билбил хьиз,
Текдиз авай к1вале а руш, сефилдиз.

Зун гьахьайла, зурз ацалтна кьегъуьр хьиз,
Мурт1а жедай, шал вегьена регъуь хьиз.

Масад тирт1а, лугьудай, буш амал я,
Амма и руш зи рик1ин дерт-хиял я.

Зунни, есир хьиз, гьисериз муьт1уьгъ тир,
Гьулдан хьтин рик1 ашкъидиз ачух тир.

Йифен ч1авуз, язух ч1угваз, мягьтел яз,
Гагь чинеба килигдай зун , ц1игел яз.

Назикдаказ, зурзазавай п1узаррив
Ялвар ийиз, акъваздай ам дак1ардив.

Кьве хад вилин, кьве гъед хьтин цававай,
Са гьайкални, живедал хьиз, хуравай.

Я къизил, я гимишни мад алачир;
Фикир мийир ик1 лагьайла- авачир.

Са кьватида сиве-сивди ац1анвай,
Къизилрикай, гимишрикай хранвай

Зат1ар-мат1ар, авай гьак1да къашарни,
Мадни авай са шумудбур хтарни.

Заз аквазваай; абур назик гуьзелдиз
Герек тушир, я гьавай, я ц1игелни.

Гуьрчеквални адан халис лишан тир;
Кайи рик1из и гуьзел эрзиман тир.

Гьикьван к1ант1а вегь ракъинал мержанар;
Рагъ вич я чун ийизвайди гьейранар.

Хабар кьурлай дустари гьар сеферда:
"Мус вуна чаз мехъерик ви эверда?"

"И мукьвара",-лугьуз, кьил къакъудзавай,
Багьна ийиз, жувалай алудзавай...

Ч1ални вичиз чир хьайила хъсандиз,
Ачухна за рик1 а гуьзел жейрандиз.

Шехьиз къвазна мад сеферда, сефил яз;
Гьикьван жеда зун и рушан векил яз!

Бес  вуч ийин? Ийизва мад минетар,
Хатур тахаз. Зазни хуш я гьуьрметар.

Гьуьрметдизни гьуьрмет авун хъсан я;
Зунни гила чан алай са инсан я...

          *** 6 ***

" Зи разивал герек яни, чарасуз?
Гъил къачу на зи чандилай, вафасуз.

Вун мурад я гуьрчек рушан-жегьилдин,
Зазни азаб я вун акваз сефилдиз.

Ви гьуьрметдиз зун лук1 хьурай, гьамишан,
И дуьнья заз ч1улав хьанва, гуьлуьшан.

Хьуй, лугьуналди закай ваз паб жедач,
Гьар йикъакай чаз рик1ин азаб жеда.

И дуьньядал зун кьунвайди - умуд я,
Зи баладин са йис, варцар ругуд я.

Йиф дак1ардив акъудзава, ялвариз;
Баладиз зи куьмек авун тикрариз",-

Ахъайна заз гьар са кьиса хьайивал
Танияди, ашкъиди вич кайивал...

          *** 7 ***


" Девлетар зи бубадин лап пара тир,
Зун абурухъ авай к1ани бала тир.

Бахчада зун къугъваз жедай гьамиша,
Рик1из к1ани бул тир ана емишар.

Цуьквер к1ват1из, фикиррикай азад тир.
Бахтлу уьмуьр, бахтлу ашкъи мурад тир.

Гагь билбил хьиз, кьефесдавай къизилдин,
Зунни жедай са вахтара сефилдиз.

Катна фидай, юлдаш галаз гьавиздал,
Садра гьалтнай зун рекьелай азиздал.

Зун гададин акунрал гьейран хьанай,
Чун сад-садаз лап рик1ивай к1ан хьанай.

Муьгьуьбатдиз вафалу хьун кьин ганай,
Югъ къандавай чаз чун мад ширин хьанай.

Эвер гана садра кьилив бубади,
Чан бала, заз лагьана, дад-бидадиз.

Чиниз къвезва илчияр и мукьвара,
Чпихъни гьак1 гзаф ава мал-къара.

Яшар хьанва, вун чаз пара багьа я;
Вун чахъ авай-авачир са дава я.

Мурад я, гьар садан, бала бахтлу хьун;
Гьар баладин кьулухъ т1арам далу хьун.

И ван хьайи зун бубадиз килигна,
Шехьиз-шехьиз чук1ул хурал эцигна.

Герек туш заз масад, за зун рекьида,
Рагарилай дагьардиз за вегьида.

За гаф ганва к1анидаз зи масан тир,
Адаз на зун гайит1а лап хъсан тир.

Хъел атана бубади къал-макъална,
Са к1вале зун туна, рак1ар агална.

Йиф хьайила яргъи ч1арар ат1ана,
К1еви са еб, путар хьтин храна.

Вегьена за дак1ардай ам ипек хьиз,
Куьчедиз фад эвич1на зун зирекдиз.

Ярди патав тадидаказ ялна за,
Ярди мет1ел жуван ишел-хвална за.

Пакад йикъуз гьарай-эвер акъатна,
Тадидаказ чунни хуьряй кхатна.

Патарив гвай са хуьруьз чун акъатна,
Гьа инал са къазма авун ниятна.

Гагь четинни хьанай хьи, гагь мекьи чаз,
Гьар-гьи ч1авуз куьмек тир чи ашкъи чаз.

Гьамишанлугъ санал хьунни ният тир,
Чи ашкъини чаз ганвай са савкьат тир.

Са сеферда фидайла зун булахдал,
Гьалтна рекьяй квез акур а къачахрал.

Ахпа, мадни хьайивал ваз акуна".
Язух атай, зун и рушахъ агъуна...

         * * *

Гужуналди гъайидакай паб жедач;
Къачур кьвадар зегьметарни таб жеда.

Язух атай, рушаз за вуч авурай;
Фагъирдиз лап бегьем гужар акунай.

И кар гила мад са хажалат хьана,
Рушахъ галаз зи ихьтин меслят хьана:

"Вирибуруз - вакай заз юлдаш хьурай,
Хабарарни, герексуз, яваш хьурай.

Са  кьадар вахт алатайла килигда,
Гьар са к1валах, меслятдивди гекъигда.

Ахпа чна са кар-уюн жагъурда;
Зи тапарар - вири я ви хатурдай".

Гьа ик1а руш, вах хьтин за кьабулна;
Масадбуруз паб лугьузвай, акурлай...

         * * *

Гатун йикъар чимидаказ алукьна,
Са юкъуз зун рушан патав ацукьна.

Акваз-акваз кьуразвай ам фикир физ,
Вилелай къвез, шехьиз авай, фагъир хьиз.

Эвер гана мукьва-кьили атайла,
Жуван дердер-къайгъуяр за ахъайна:

" Мугьманвилиз физва папан макандиз-
Вил хьанва лап адаз вичин хзандихъ"...

Сегьер-сегьер эцигна пар балк1андал,
Экъеч1на чун жуван хайи ватандай.

Афтедилай зун текдаказ хтайла,
Хваш-беш ийиз мукьва-кьили атайла,

За лагьана, рагарикай кватна
Паб, са къати, саврух вац1уз аватна...

          * * *

Са къад йисар алатайла, атана
Кьве мугьманди зи рак1арар гатана.

Сад езне, сад хтул лугьуз хабарнай;
Галай жегьил чир хьанай заз, ухшарлай.

Савкьатривди балк1андин пар ац1урна-
Къачу лугьуз минетарна, мажбурна.

Вахани заз ракъурнавай саламар,-
Лагьана ик1, мад хъувуна давамар.

-Гьар йифиз заз аквазва ам ахварай,
Рик1елламач лагьайт1а- я тапарар.

Садра къати ишигъди,рик1 ац1урнай,
Туьхуьн тийир ашкъидин ц1ай куьк1уьрнай.

Чими тийир ялавни лап са гуж я-
Ягьди к1улал элит1навай са бурж я.

Писни-хъсан терезилдал эцигна,
Гьар са амал, жуван гьални гекъигна,

Адетдивди кар авурт1а хъсан я,
Гьар сад вичин къилихарин лукьман я".