Къавалар дувцаш, цох байташ яьзъеш. мустафа ганиже

 
                КЪАВАЛАР ДУВЦАШ, ЦОХ БАЙТАШ ЯЬЗЪЕШ. Мустафа Ганижев

      Саг къавалча эггара сина новкъа хулар да, дезалаш хьаькъал телаш ладувг1а дезалга.
     Ха д1аяхача, д1аомалуш шортта сатоха харцо хьал ла, кхычар хьог1 дувцар ловш, цхьаккха духьале ца еш дешаца а. Цу хана, хьог1 дувцаргдар дувцача хана, д1а1амаш шортта ла из харцо, хьайг1а цхьанне доацар е дар ца дувцаш мо наха. Иштта хул из, къавалча доаг1а дийнаволашехь дена валар.
     Х1анза цу ханага кхаьча, со ва сов къаьна, хьашти-терко (интерес) хила кхычар къамаьла, кхы а сайга хьажа вац со т1ера. Цу ханага д1акхачалехь валар г1ойле я сага.
      Цудухьа къабана нах хул т1ера, шоаш цхьаьккха бахаш 1е, дика хеташ. Къаьстта хала хул ца1 висача е йисача сага, дезалашца, нахаца юкъара хила, хьана аьлча цар ха-зама д1аяхара, наьхаюкъарле къаьна нах юкъара боалаш.
      Г1алг1аш,  боккхача наха оалаш да: къавалар - валар да! Цу къамаьла ший к1ийле я, тайп-тайпара ма1анаш долаш, хана моттигага хьажжа (обстоятельству). Массала:
а) Боккхий нах к1албиса хилара, цамогараш совдалара, цхьацца лазараш гучадалара, шоай дег1амашка ладувг1а дезара;
б) Конача наьха хьашта кхыча тайпара хилара, дукха вахара 1алашонаш йолаш, белхо, дешаро, 1илма 1омдаро, дезал кхаба безаро декхар долаш ваха-лела. Цу торонаш хьагойт къабана нах юстара бусалга, ужаш теркалбе къоначарга ха ца хилара. Ц1аг1а баг1а боккхий нах декхаре хул шортта сатохаш, къонача наха г1о хургдар дувца е эшача хила;
в) Къонача наьха а, къаьнача наьха дукха къамааьлаш хилац хьашташ тайп-тайпара хилара, къаьстта къона нах хьайре лелача хана ца1 дага-лоацаме уйла е з1ил (цель) йолача хана, дунен вахара кхувш хилара. Боккхий наха цудухьа хул дезалех доглазар цар торонаш гуш;
г) Къаданна да-нана дийна долаш цхьана дахар г1ойле йолаш хул. Из уж шоашка хьажа хиларап, г1айг1-бала шоайбар бовзара, дезар-эшар довзаш цхьана йоакхо еш дика караг1доалаш.
д) Боккхийча наьха торонех йоккхаг1а йола торо хул, Аллах1 дагавохаш, хьосталуш хилар, дагара-дага дувцаш, диканга догдоахаш, Бусалба дино ма яхха.Иштта цар ха дукха д1айоадаш ламазашца, ду1ашца, шоай байнараш дагабохаш, Дина хьехамга ладувг1аш.
е) Укхаз маьхе хулаш да, боккхача наха белгалеш, юха  кердадоахаш –  г1алг1ай къамо эзделаца леладаь хоза г1улакхаш. Боккхача наха дика йовза эхь-эздела торонаш, царна дика махбе хов, сийлена ц1и йоаккхаш..
                +++++++               

ШОАШ КЪАЛУШ, ХАЛА МА ХЕТА        Мустафа Ганижев

Шоаш къалуш, хала ма хета,
Дукхабараш хьалха байнаб –
Шоана дала лаац х1аьта,
Шоана кхы а дахар тайнад.

Шоаш дезачан, оаш товра деш,
Эшача метте, г1онче хина.
Бакъдар къайлакхахьа ца ловш,
Дукха хало б1аргаейна.

Х1аьта новкъа хилар, да харц,
Хьо вийза халхетар диц цар,
Хала ма хетта, къонал яц,
Шоашка хьажара деш хаттар.

Дукхнена яланзар къоанал,
Къабала хьогаш, уж балар.
Ца аьннар ала ловш хул сел,
Ч1оаг1а ца оалаш д1аалар.

Безаш массанега оалаш,
Хоза дегар дош, т1ехьленна.
Ма1анах лерх1аме долаш.
Из да вахар, Дала данна.

Г1айг1ах сатеха гулалуш,
Пайдабоацар дукха гойта.
Дег1а ду товра хул д1адовш,
Шоаш къалуш хала ма хета!

Дукханен къоанал яланзар,
Из да, вайна могар хьадар,
Хаьдда, из кхело, де гойтар,
Из т1ехьа де аьнна дитар!

Т1ехьаг1а кхы ха ца хулаш,
Дуташ дисар, вахар хеттар.
Ший 1ехьо духхьал ца вуташ,
Сен бар бала, дегахь лаьттар?

Х1анза вай дов ца1 х1ама дац,
Е ма1ан доацаш, дар т1ехьдаха,
Даим вахаш цхьаккхе хилац,
Хала ма хета, къавал я ха.

Дукханен къоанал яланзар,
Т1ехьаг1а дехке из варгва!
Вахар-м кхел я, сурташ дехкар,
Мела хана вай дахаргва?

Кхелах вайна кхаьчачох хул,
Дизза дар вахаро чакхдоаккх.
Атта лушъяц вайна къаьнал,
Из яра, доккхал деш д1ахьовкх!

Цох вайна хулар да совг1ат,
Вахар хьакхоачаш х1арнена.
Х1аьта къавалар да лувг1арт,
Дала харжачо хул тайна!
…..                08. 02.2022 ш.