Книга пророка исаия на табасаранском языке ишай па

ИШАЙ ПАЙГЪАМБРИН КИТАБ

1
Амоцдин бай Ишайиз, Ягьудияйин паччгьар вуйи Уззийин, Ятамайин, Ахаздин ва Хезекийин вахтари, Ерусалимдиканна Ягьудияйикан гъяркъю, рякъбар.

Хъебехъ, зав, иб тув, жил!
 Гьамци кІура РАББИЙИ:
 – Узу тербияламиш гъапІунза баяр, арайиз адагъунза,
 хъа дурар Узуз къаршуди гъедергну!
Бугъайиз аьгъя чан эйси,
 аьгъя даждиз, чаз ипІруб шли тувраш.
 Анжагъ Израилиз аьгъдар,
 Йиз халкьди аннамиш апІурадар!
Дерд хьибди гунагькар халкьдиз,
 гъагъиди тахсрар гъапІу!
 Гьей нягьякь насил,
 пис ляхнарин баяр!
 Дурари гъитну РАББИ,
 Израилин гирами Заанур гьяспи ккадар,
 масу тувдариз илтІикІну.
Учвуз ккунди айчвуз, хъана учвуз йивну,
 аьмалназ дяргъру гъалабулугъчйир?
 КІул вари зийнари алабцІнаячв,
 зиян дапІнаячв кІваз.
Швякьнахъан хяртІахънакьан алдарчвуин сагъу йишв:
 укІу духьнайишвар, ифйир удурзрушвар, ифи крубзурайи зийнар –
 марцц дапІнадру, илитІнадру ва ччим кадатнадру.
Ичв жил тІараш дапІна,
 шагьрар дургна цІихьди.
 Учвуз рябкъюри жарадари ичІи апІура ичв уьлке.
 Сарун вари дарабгъна, айтІлан дапІна, Содомси!
Сиондин Риш* гъузна тІумтІин багъдиъ пажси,
 бахчайиъ – гизирин йишвси,
 кьялаъ тІапІнайи шагьурси.
––––––––––––
*Сиондин Риш – Ерусалимдиз кІури шулу, учв, Сион дагъси, думу шагьурра, кюгьне жугьуд чІалнаъ женский род шула.


Эгер Къушмарин РАББИЙИ гьаму цІиб имбудар гъюрхюндайиш,
 ухьузра гъядябхъюйи Содомдиз гъядябхъюб,
 ухьузра ккилибгурахьидийи Гоморрайин кьисмат!
Хъебехъай РАББИЙИН гафнахъ, эй Содомдин гьюкумдрар!
 Гоморрайин халкь, фикир тув ич Заанурин насигьятариз!
– Ичв бегьемди апІурайи гъурбнар Узуз лазим дарзуз, – кІура РАББИЙИ. –
 АцІназу дургнайи якъарихьди
 ва – дюрхнайи маларин хюлихьди.
 Бугъйирин ифи Узуз лазим дарзуз,
 якъаринна цІигьарин ифи лазим дарзуз.
Учву Йиз улихьна гъюри шулчва,
 аммаки шли учвкан гьаму вари ккун апІура?
 Гьаз учву ликриккан апІурачва Йиз Дараматдин икрар?
ЧІяаьн ишри сабдизра бакар дару гъурбнар!
 Ицци ниар адаури ургрудар Узуз даккунди вузуз.
 Ваз цІийи хьувалар, султ йигъар, мажлисар...
 Аьгь апІуз шлудар дар гунагькрарин машкврар!
Ичв ваз цІийи алауваларна машкврар даккун гъапІунза Узу.
 Дурар сарун Узуз гъагъишин Вузуз,
 Узу эргназу дурар аьгь апІбу.
Узухьна хилар гьачІарккурачва, хъа Узу йиз улар гьадагъурза.
 Учву фукьан ккарагури гъашишра, хьидарза Узу учвухъ хъпехъури.
 Ичв хилар вари ифдиъ аячв!
Жвув жикІай, марццидар йихьай,
 гьамустІантина Узуз ичв пис ляхнар дярякъбан бадали!
 Гъитай чІуруб апІуб,
дубгъай уж'вал апІуз!
 Дугъривалихьна яракар йихьай,
 ккачІакІнайир ккадаай,
 йисирихъан хъюгъяй,
 ачІнирихъанди йихьай.
Гъачай, – кІура РАББИЙИ, –
 учвухъди суд апІидихьа!
 Эгер ичв гунгьар – уьру парчаси вуш,
 йиф ву пуз дурариз хай шулин?
 Эгер дурар – элвенси вуш,
 дурариз лизи хьа ву пуз хай шулин?
Рази йихьай Узуз мютІюгъ хьуз – ацІдичва жилин бегьерари.
 Магьа фу гъапнуш РАББИЙИН ушвни.
Фици гъабхьну кьяппа, мугагьназ вафалу вуйи меркез?!
Фицики душваъ аьхювал апІурайи дугъривали,
 дюзвалин судди абцІнайи,
 хъа гьамус душваъ яшамиш шула йивну йихрудар!
Арс яв гъабхьну гандриж,
 яв убхьрубдик кубзнаяв шид.
Везирар яв, кадахънайидар духьна,
 тІафларихъди дуствал апІура.
 Гьарсариз ккунду даш-башар,
 тямягьну ацІна пешкешар ккунди!
 Суддиъ йитим уьрхюрадар,
 ачІнийин аьрзайиз лигурадар.
Гьаддиз гьамци кІура Аьхюри,
 Къушмарин РАББИЙИ, Израилин кьудратлу Заанури:
 – Я-я, Узу фици аьлхъюйкІан Йиз дустар дарудариин,
 фици Узу хъял алдабгъуйкІан Йиз душмнарилан!
Увуз къаршуди илтІибкІидиза Йиз хил,
 ЕбцІидизаву – гандрижихьан марцц апІидизаву,
 вари гъубгу гар алдабхьидизавулан!
Яв суддйир мугагьнанстар апІидизаяв,
 насигьяткрар – ухди фицдар вуш гьацдар.
 Увуз пиди гьякь суддин шагьур,
 дугъри меркез, пиди увуз.
Сион дугъривалиинди дюбхну хьибди,
 чпин чІуру ляхнариин швумал гъахьи агьлари дюз уьмур хъапІри уьбхиди.
Гъалабулугъ гъитІибккрударизна гунагькрариз аьжал ккилибгура!
 РАББИ кІваълан гьаъдар жвартІ хьиди.
Аьйиб хибди учвуз, учвуз багьа вуйи гьарари!
 Аьйиб алапІиди учв'ин, учву кадагънайи багъари!
Дарди хьуз, учву илтІикІидичва гьарариз кІаж гъучубху,
 хьидичва багъдиз барамбар, шид хъадабтІнайи.
Кьувватлур хьиди – ужвси,
 дугъан ляхин – цІюмгъялси.
 Варх дапІну кархьди дурар,
 ва сарира ктІуршвидар!


2
Амоцдин бай Ишайин, Ягьудияйиканна Ерусалимдикан рябкъюб.

Гьамци хьибди аьхиримжи йигъари:
 РАББИЙИН Дарамат али дагъ, вари дагъартІан зина дийибгъну хьибди,
 вари тепйиртІан зина.
 Ахмиш хьиди дидихьна вари халкьар,
уч хьиди гизаф миллетар.
 Чиб-чпиз пиди: "Гъачай, РАББИЙИН дагъдиинна гъягъюхьа,
 Якьубдин Заанурин Дараматдиз.
 Дугъу улупиди ухьуз Чан рякъ-хул,
 Чан рякъяриъди ухьу гъягъбан бадали".
 Аьгъювалар гъиди Сиондилан,
 РАББИЙИН гаф – Ерусалимдиан.
Лигиди Думу халкьарин гьюжатариз,
 гизаф миллетар дюз алаиди.
 Ханжларикан жаднарикк апІиди мукьйир,
 хъа жидйирикан – багъдин уршвар.
Гъачай, Якьубдин баяр, РАББИЙИН аквнаъди гъягъюхьа!
...Уву гъитунва Яв халкь, Якьубдин баяр.
 Ригъ-гьудубчІвру терефариан дурарихь гизаф инсанар яшамиш шула:
 филистимлариз айиганси, гизаф фалчйир,
 ва ктухуз даршлубкьан, жара йишварилан вуйи адмийир!
Му халкьдин жил абцІна арсруна гъизили,
 дидин хазнйирин сан-гьисаб адар!
 Жил алабцІна гьяйвнари,
 Сан-гьисаб адар дявдин аьрабйирин!
Идолари алабцІна жил:
 му инсанари икрам апІура хусуси мутмйириз,
 чпин хилариинди дапІнайи!
Ахьна, асккан дапІна адмийир,
 Увура дурарилан хил маалдабгъан!
...Жяргъляригъ гъючІв,
 жилиъ гьитІикІ
 РАББИЙИХЬАН гучІ хьайивалиан,
 Дугъан крабчІувалихьан ва гьяйбатнахьан!
Хъунти хьиди фурс кайи лигбар,
 инсандин къурзлувал кьяни хьибди,
 анжагъ РАББИ хьиди думу йигъан заанди.
Думу йигъ хьибди Къушмарин РАББИЙИН –
 вари заанди улупрубдинна къурзлуди гъабхьибдин зиин,
 ягъалдина исди вуйибдин зиин!
Ливандин, ягъли ва дамахлу кедрйирин зиин,
 ва Башандин мяхъярин зиин!
Аьхю дагъларин зиин,
 яманди уз кайи тепйирин зиин,
фунуб вушра ягъли чІвурдарин зиин,
 ва мюгькам дапІнайи баруйин зиин,
Таршиша рин гимйирин зиин,
 багьа му-тму гъабхурайи гьюлин гимйирин зиин!
Хъа гьадмуган ис алабхъиди къурзлувал,
 мютІюгъ хьибди инсанарин фурс.
 Анжагъ РАББИ хьиди думу йигъан заанди.
Хъа идолар жвартІ хьиди саб шил адарди!
Адмийир учІвди гъарзариъ,
 гъягъиди жиликкна уркьариз
 РАББИЙИХЬАН гучІ хьайивалиан,
 Дугъан крабчІувалихьан ва гьяйбатнахьан!
 Гъедергиди Думу – гъах хьибди жил!
Думу йигъан гъадагъиди адмийи гъизилинна арсран идолар,
 чпи гъапІдар, дурариз икрам апІбан бадали,
 хъа гатІахьиди дурар цІурцІларизна чІяппряхяриз,
ва гьитІикІиди гъарзарин цІаркьаригъ,
 жин хьиди жяргъларин дутІуркІнайишваригъ
 РАББИЙИХЬАН гучІ хьайивалиан,
 Дугъан крабчІувалихьан ва гьяйбатнахьан!
 Гъедергиди Думу – гъах хьибди жил!
Вари адмийирикан кІваълан гьапІай,
 гьарсарикан, нефес хътабгърударикан,
 дарди хьуз фу ву дурар?

3
Гьамус Аьхюри, Къушмарин РАББИЙИ,
 мягьрум апІиди Ерусалимна Ягьудия, дивнайи ва дюрхнайи вари сурсатарихъ,
 уч дапІнайи вари уьлихъ,
 уч дапІнайи вари штарихъ.
Мягьрум хьиди гуж кайи касарихъна эскрарихъ
 судйирихъ ва пайгъамбрарихъ,
 хьуз ккайиб улихьмиди кІурударихъ ва аьхюрарихъ,
эскрарин дестйирин регьбрарихъ,
 везирарихъ ва насигьяткрарихъ,
 аькьюл айи фалчйирихъ,
 ва устадвалииинди кІажар апІрударихъ.
"Живанар Узу дерккдиза дурарин зиин,
 ва дурари гьюкум гъабхиди – дурариз баланаз!"
Адмийири чиб-чпиз илзигури хьиди,
 гьарсари – чан багахь хьайириз.
 Живан хьиди чІуруди аьлхъюри кьабириин,
 ашдикна кьил дарури – беябур апІури хьиди гьюрматлур.
Адмийи дисиди гъардаш, чан багахьлу:
 "Увуз палат аш –
 ич регьбер йихь,
 гьаму гъюрдарин аьхювал апІидива!"
Хъа тмунури жаваб вуди гьарай ипди:
 "Узхьан учву сагъ апІуз хьибдарзухьан!
 Адариз хулаъ я уьл, я палат –
 гьаз вуячв мицир регьбер?"
Ерусалимдин лик хъабсну,
 алдабкну дабхъну Ягьудия!
 Дурарин улхбарна ляхнар – РАББИЙИЗ ву къаршудар.
 Дурар Дугъан улиъ ва Дугъан адвалиъ зазарси дийигъура!
Дурариз къаршуди шагьидвал апІура чпин дюзсузвали.
 Чпин гунгьариинди дамахлу шула, Содомдин агьларси, ачухъди!
 Дерд ву дурарин! Дурари чпи чпиинна бала гъабхну.
Бахтавар ву дюзидар! Ужуйи ву дугъаз:
 кефнаъ хьиди думу чан ляхнарин бегьерариинди.
Пис ляхнар апІририз ву дерд! Ужуйи дар дугъаз:
 чав фу апІури гъахьнуш – гьадму хьибдира ву дугъаз.
Ай йиз халкь!
 Аьхюрари ихтисмар кчІикьура дидкан,
 буржназ тувдари гьюкум гъабхура дид'ин.
 Ай йиз халкь!
 Яв регьбрари алдапІну уву рякълан,
 дюз дару жилгъайиъди хъади гъубхну.
РАББИ гъудужвну, тахсир кипрурди,
 гъудужвну, халкьарин судьяди:
РАББИЙИ апІиди суд
 Чан халкьдин аьхюрарин ва везирарин.
 – Учву вучв тІумтІин багъ ккидипдар!
 Ичв хулариъ а – касибарихьан тадабгъуб.
Фици удубкьурачвухьан пуч апІуз Йиз халкь,
 касибар уржуз биширугариъ?!
– кІура Аьхюри, Къушмарин РАББИЙИ.

Ва РАББИЙИ гъапи:
 – Текюздар ву Сиондин шубар,
 дурар гъяра хъацІакну кІулар
 гатІахьури тямягь капІру лигбар
 жвиллиди алдагъури ликар,
 ликарихъ хъайи гарграри апІури зизрингар.
Гьамдиз дилигну Аьхюри, Сиондин шубарин алдаиди кІулар,
 РАББИЙИ чІвакІ апІиди дурарин келлйир!
Думу йигъан Аьхюри тадагъиди вари уйинжагъар: ликарихъ хъаъру кІурар, ригъарна гьацІвазар,
ивацІйир, хиларихъ хъаъру кІурар, жандиин иличрудар, кІулкан кдитІрудар, хиларихъан багьа зунжрар, чІулар, ицци ниар айи мутмйир, гьяклар,
тІулбнар ва хъюхъникк ккитІру ппулар,
багьа палтар, гъюнарихъ хъирчрудар, палшар, сумкйир,
лигру гюзгйир, ккурттар, папІхар ва шалар.
Ва хьибди дурариз ицци ниарин ерина – аьйиб,
 чІулин ерина – гъятІил,
 кІюлгъян – ваъ, хъа алдапІнай кІул,
 палат – ваъ, хъа гъашдин юкьвналан илбитІруб.
 Успагьивалин ерина – аьйиб!
Яв жилар дахьди ханжлихьан
 дявдиъ дахьди кьудратлу эскрар яв!
Меркездин урнар ургури хьиди,
 дидихъ ишлар апІиди.
 Гъибтуб, жилиин депІди думу.

4
Ва думу йигъан хъчІихиди ургур хпир сар жилирихъан, ва пиди:
– Ич уьл ипІури хьидича,
 ич палтар чІяаьн хьидичуз,
 аммаки учкан увуз хпар апІин,
 ккадаъ учу аьйибнаккан!
...Гьадму йигъан РАББИЙИН чІвумуччв ачмиш хьиди успагьивалиъдина аднаъди, жилин бегьер хьибди заанвална успагьивал вуди Израилин гъузу имбудариз.
Гирамидар ву дупну пиди Сиондин гъузну имбу агьлариз, Ерусалимдин ккадархьу агьлариз, – Ерусалимдиъ, чІивидарин гьисабнак дидикІнайи варидариз.
РАББИЙИ алжакиди Сиондин шубарилан чиркинвалар, марцц апІиди Ерусалим ифдихьан – суддин рюгьниинди, убргу рюгьниинди.
Хъа гьадмуган РАББИЙИ гьаци апІидики, вари Сион дагъ вуйибси, машкврарин мажлисар гъахури гъахьи йишвариин йигъну хьибди диф, хъа йишвну – кумна акв, цІа алди убгурайи цІин: вари адвал элебкну хьибди.
Му далдайи уьрхиди йигъандин манишнахьан, гьитІикІрушв ва уьрхрушв вуди хьибди кулкарихьанна мархьарихьан.

5
Узу мяъли апІидиза йиз Дустракан –
 му мяъли хьибди Дустракан ва тІумтІин багъдикан Дугъан.
Йиз Дустран тІумтІин багъ ал авадан руг али тепейиин.
Дугъу дидлан илтІибкІну арчил,
 марцц гъапІну гъванарихьан,
 кивну душвак уьру тІумутІ,
 гизирин ягъли паж гъапІну,
 тІумтІар кчІикьрушв ккабалгну.
 Миж кади айи каббар ккудутІуз,
хъа тІумутІ гъабхьну учІвруб!
–Магьа, Ерусалимдин агьлар,
 Ягьудияйиъ яшамиш шулайидар,
 Фикир апІинай Узкан ва ттивай Йиз багъдихь!
Фу апІуз шулу тІумтІин багъдиз,
 фу Узу дарапІди гъибтну?
 Миж кади айиз каббар уч апІарза кІури –
 гьаз гъахьну тІумтІар учІврудар?
Магьа, Узу ктибтидизачвуз, Узу гьапІруш Йиз багъдикан!
 Узу думу арчлихъ мягьрум апІидиза –
 гъит улчубхри фукІа гъимдарди хьайиз;
 цал дабгъидиза –
 гъит ликриккан апІри думу.
Тувдиза Узу думу тІараш апІуз –
 гъит кадабтІну дарибшри, я ачІал дапІну дарибшри, зазухьди абцІривучв.
 Хъа дифариз буйругъ тувдиза, мархь дид'инди дурубгъуз.
Къушмарин РАББИЙИН тІумтІин багъ – Израилин халкь ву;
 Ягьудияйиъ яшамиш шулайидар – тІумтІин шир ву, РАББИЙИЗ багьа вуйи!
 Дугъан миж кади гъабхьну гьякь суд рябкъюз,
 хъа гъибихъну, къанунсузвал,
 миж кайи дюзвал рябкъюз,
 хъа ерхьура аьрзйирна, кІуккунар!
Дерд хьивди хулар хуларихъди, жил жилихъди масу гъадагърудариз!
 Сарун йишвкьана гъубзну имдар!
 Садар учвузтІан тувнадарин жилиин яшамиш хьуз?
Узуз гъеебхьунзуз Къушмарин РАББИЙИН фици ху гъапІнуш:
 – Гизаф хулар эйси хътарди ккидирчну хьиди!
 Аьхю, уткан хулар адмийир адарди дирчди.
ЙицІуб цемед* айи тІумтІин багъди саб бат* чяхиртІан тувидар,
 хъа гъубзу саб хомер* рузди саб эфатІан* артухъ дарди бегьер хивдар.
––––––––––––––
*Цемед – сад йигъан сар йицари хътабкру жилин кьадар.
*Бат – сумчІурна урчІвуб литрдихьнакьан гъябгъру бети.
*Хомер – даждин гъагъ, 390 килайихьнакьан гъагъ.
*Эфа – луху, 39 килайихьнакьан гъябгъру.


Дерд хьибди, гвачІнин ухди убгъруб ккунди дицруриз,
 гьацІишвариз деъну гъузруриз, жвувак ичккийи цІа кипри!
Чюнграр ва кьумузар, дафар ва швутІрумар!
 Дабхьра ичкки мицдар демариъ!
 Хъа РАББИЙИН ляхнариз лигурадар дурар –
 РАББИЙИ апІурайиб дябкъну ккунди адар.
Магьа, чан фикир дарапІувалилантина утІурккну хьувалихъна гъябгъюра йиз халкь!
 Гаш'валиан аьзабнаъ ахьна дурарин аьхюрар, аьдати халкь кьувватнахъан хъидипну хьибди дахаргнайивалиан.
Ва магьа, гъийихдарин Дюнья хътІябкью,
 яркьуди абццну чан уьжнан ушв:
 гъягъиди душвазди аьдати халкьра ва гъуллугъчйирра,
 вари, ипІури-убхъури гьарайнаъ гъашидар.
Ахьна, асккан дапІна адмийир,
 хъунти гъапІну рябкъюб къурзлуйири.
Къушмарин РАББИ Чан дугъривалиинди заан духьна!
 Гирами Заанури Чан гьякьлу суддиинди улупну Учв Гирамир вуйиб.
...Мушваъ, хярариъси, марччари ипІури хьиди;
 ччилари абгури хьибди ипІруб ккидипнайи жилиин.
Дерд хьибди кучІларин тІурнарихъди писвал чпин кьяляхъди хъчІюбхрудариз,
 аьрабайиккси ккитІну гунгьарикк.
Дурари кІура: "Гьан, гъит Дугъан ляхнар ухди улукьри,
 учуз дурариз лигуз ккундучуз!
 Гъит гъюри тамам апІри
 Израилин Гирами Заанури улихьмиди дебккнайиб,
 магьа гьадмуган учу хъугъдича!"
Дерд хьибди, писвализ уж'вал кІуруриз,
 хъа ужувлаз писвал кІуруриз,
 акв гьюдюхиди мучІушнахъ,
 хъа мучІушан – аквнахъ,
 меълишнан ерина кьутІкьлишан гьубччвра,
 хъа кьутІкьлишнан ерина – меълишан!
Дерд хьибди чан уларихь аькьюллу вуза кІурайидариз,
 чан апІурайи фикир дишуб вуйиз кІурайидариз!
Дерд хьибди ичкки убхъуз кьувватлуйириз,
 гьар жюре укІар кади самагон убхъуз игитариз!
Даш-башнахъ дюз апІура писур,
 хъа дюз вуйир – гъягъюра фукІа дарди!
Гьаддиз, цІи фици мелз йивуруш гъурариз,
 гъеебццу укІ фици цІикк ккабхъруш,
 гьаци илтІибкІиди дурарин ччвив шаквназ,
 хъа кюкйир дурарин, биширугси, тІирхиди.
 Фицики дурари тина гъапІну насигьятар Къушмарин РАББИЙИН,
 Дурари гьясбикк гъапІундар Израилин Гирами Заанурин гафар!
Ва хъял кубчІвну РАББИЙИК Чан халкьдикан,
 хил гьачІабккну – гъивну!
 Гьиликкну дагълар, ва майтар дахьна
 кючйиригъ, хиял апІин чІюрхяр ву.
 Аммаки гьамдиинди Дугъан хъял ккудубкІундайи,
 сабан Дугъан хил гьачІабккнами.
ЗапІди Дугъу пайдагъ, дих апІури ярхла айи халкьдиз,
 швитІ хъапІди, гъачай кІури, жилин ккудубкІру гъирагъдихъ яшамиш шулайидариз,
 ва дурар тІирхну гъиди тядидина рягьятди!
Дурарикан гьич саркьан эргидар, хъахъну аладакидар,
 фужкІара ахидар, улар мани апІидар;
 саринра юкьвнаан идитІнайи чІулар буш хьидар,
 шаламарин гъахмйир гьудудитІар.
Дурарин жидйир учІрудар ву, чІимрариз дизигна,
 гьяйвнарин ширкІар цІигьинчиз ухшар ву,
 чархар – хиял апІин микІ.
АтІабгура дурарин асландин дих,
 жигьил асланарин арабхуб;
 бювер апІури хюрч дибисну,
 гъабхура – сарира тадабгъидар!
Думу йигъан дурарин арабхуб, хюрчан зиин, гьюлерин арабхувализ уршаруб хьибди.
Жилиинна дилигну, рябкъидивуз мучІушин ва гъам,
 ва дифарин кьюкьярира хъябкьди акв.



6
Озий паччагь гъачІи йисан узуз РАББИ гъяркъюнзуз – Думу, ягъал вуйи, зта дапІнайи тахтниин деънайи. Дугъан ярхи ккурттдин канчІар вари Дарамат вуйибси дарагънайи.
Дугъан зиин, гьавайиъ уьрхну, серафим-малайикар алйи. Дурарик йирхьухьуб хлинцц кайи: кьюбди маш ккебкрайи, кьюбди – ликар, хъа кьюб хлинцциинди тІибхурайи.
Ва гьарйир апІурайи дурари чиб-чпихьинди, гьамци кІури:
 – Гирами, гирами, гирами ву Къушмарин РАББИ!
 Вари жил абцІна Дугъан адвали!
Дураррин дихарихьан тІурччвуйи урнарин шибритІар. Дарамат дифру абцІнайи. Хъа узу гъапиза:
– Дерд узуз, узу гъачІи!
 Даршуз узу адми вуза чиркин ушв али,
 халкьдин арайиъ яшамиш шулаза, чиркин ушвар али.
 Хъа узуз рякъюразуз Паччагь, Къушмарин РАББИ!
Серафимарикан сар узухьна дитІирхну гъафи, машайи аржалра дибисну – дугъу думу гъурбнар ургрушвлан гъадабгънайиб вуйи.
Дугъу думу аржал йиз кІвантІарик киву ва гъапи:
 – Гьаму куркІувалиинди яв тахсрар сакІал гъапІну,
 хал алдабгъу яв гунгьилан.
Хъа узуз РАББИЙИН дих гъеебхьзуз:
 – Фуж гьаъза?
 Фуж хьиди Ихь вакил?
Узу гъапиза:
 – Магьа узу, узу гьаъ!
Хъа гьадмуган Дугъу гъапи:
 – Гъарах, йип гьаму халкьдиз:
"Хъебехъай, хъебехъай – хъа гъавриъ маахъанай!
Лигай, лигай – хъа аннамиш мапІанай!"
Му халкьдин фагьум бикь,
 гьаци апІинки, ебхьуз хъунти шлуганси,
 хъа улар дурарин дярякъди хьидийи –
 дурарин улариз рябкъюри дархьбан бадали,
 ибар – ебхьуз, фагьум – аннамиш апІуз,
 дурар илтІитІикІбан ва сагъ дархьбан бадали.
Узу гьерхза:
 – Му фукьан вахтназ, РАББИ?
Дугъу жаваб туву:
 – Шагьрар агьлар имдарди хьайизкьан,
 хулар адмийир адарди хьайизкьан,
 хъа жил хил'ан адабхъну чІуру хьайизкьан.
РАББИЙИ утІуккиди инсанар,
 ва зурба ичІивали паччагьвал апІиди му жилиин.
Эгер жилиин гъузиш йицІубпи пай адмийир,
 хъана гъибди ккадабхъувал!
Мяхъкан, кьудратлу гьаркан, думу алдабтІиган,
 гъубзрайиб кутІубчнайи кьаб.
 Хъа му уьлкейин кьаб – гирами тум ву.


7
Ягьудияйин паччагь, Озийин бай вуйи Яфамдин бай Ахаздин йигъари, Арам вилаятдин паччагь Рецин ва Израилин паччагь Ремаилдин бай Факей, Ерусалимдиинна дяви хьиди гъушу, аммаки дурарихьан гъалиб хьуз гъабхьундайи.
Давудрин хулан адмийириз, Арамдин къушмар Ефремдин жилиин дийигъна гъапиган, дурарин ва вари халкьдин юкІвар, яман микІ алабхъу ярквраъ гьарарси, гъалабулугъну гъадагъу.
Гьадмуган РАББИЙИ Ишайиз гъапи:
 – Яв бай Шеар-Яшув хъади гъарах, ва Абсрурин хутІлихъ хъайи рякъюъ Ахаз къаршулламиш апІин – Заан дагризди шид гъюрайи арх ккебгърайишвахь.
Паччагьдиз йип: Дикъатниинди хъебехъ! Сабурлуди гъуз, гучІ мапІан, мукуцухан гьаму кьюб кум хътибчурайи кІуларик – арамеяра хъади Рециндикна Ремаилдин балик цІа кабхъна кІури!
Ав, ефремлуйирра хъади арамеярина Ремаилдин бали – увуз чІуруб кьаст дапІна. Дурари фикир апІура:
Ягьудияйиъ архьдича, дурариз гучІ ккапІдича ва мютІюгъ апІидича, хъа дурарин зиин паччагьди Тавеалин бай дерккдихьа!
Аммаки Аьхюр вуйи РАББИЙИ кІура:
 Арайиз удубчІидар, дици хьибдар!
Арамдин зиин гъабхура гьюкум Дамаскди,
 хъа Дамаскдин зиин – Рецинди.
 Гъягъиди йирхьцІурна хьуд йис – ва жвартІ хьибди ефремлуйирин халкь!
Ефремдин зиин гьюкум гъабхура Самарияйи,
 хъа Самарияйин зиин – Ремаилдин бали.
 Эгер ичв хъугъвал ижмиб дарш,
 учву ижмиди дийигънадарчва!

Хъана Ахаздизра РАББИЙИ гъапи:
– Лишан ккун апІин РАББИЙИКАН, яв Заанурикан, – кунш асккан, дийихнайидарин Дюньяйиан, ккунш заълан, заанишвариан.
Аммаки Ахазди жаваб туву:
 – Ккун апІидарза, РАББИ ахтармиш апІуз ккундарзуз.
Гьадмуган Ишайи гъапи:
 – Хъебехъай вари, фужар Давудрин хлуан вуш! ЦІиб вунучвуз, адмийир инжиг апІуб, – гьамус йиз Заанур инжиг апІурачва дарин?
Амманаки РАББИЙИ Чав учвуз лишан дебккди. Магьа, бицІир киршна шурак – дугъу бай апІиди ва дугъаз Имману Эл пиди.
Ужубна харжиб аьгъю апІуз шлу вахтназ дугъан хураг хахна йиччв хьибди.
Дугъхьан ужубна харжиб жара апІури шлу вахт хьайиз улихьна, увуз гучІурайи гьадму кьюр паччагьдин жилариин, инсанар алдарди хьиди.
Увуз ва яв халкьдиз РАББИЙИ гьацистар йигъар гьаъдики, Ефрем Ягьудияйихьан жара гъабхьи вахтнахъанмина зат дархьидарстар, – Ассирияйин паччагь гъиди!
Ва хьибди думу йигъан:
 ШвитІ хъапІди РАББИЙИ – дих апІиди чІамччариз,
 Нил нирин ярхла циркларигъ яшамиш шулайи.
 Ва арфар Ассирияйин жилилан.
ТІирхну гъиди дурар, дерйириъ дергди,
 жяргъларин цІаркьар гъяцІди,
 рук алабцІиди, дусди штарин гъирагъарихъ.
Думу йигъан РАББИЙИ гьапІди учв'инна
 уьлжег, Нирин* тлихъан кюмекназ гъибисуб, –
 Ассирияйин паччагь! –
 ва алдаиди чІарар ичв кІуллан ва ликаригъян,
 ва сакъларра кдаиди.
–––––––––––
*Нир – Ефрат.


...Ва хьибди думу йигъан:
 уьрхиди адмийи хюнина кьюб цІигь
дурари тувди гьадму кьадар никк,
 дугъаз хах ипІури хьузкьан!
 Му жилиин балйириккан ккутІурччвну гъузу варидари
 ипІиди хахна йиччв!
...Ва хьибди думу йигъан:
 агъзур арсран шекел пулин кьиматнан ккайи,
 агъзур шир артмиш шулайи тІумтІин багъдин ерина
 кдучІвиди ругъарна зазар.
Деккуна чІимрар хьади лицури хьиди душваъ адмийир,
 дарди хьуз вари жил ругъарина зазари алабцІиди.
Ухди гъупди тартиб апІру машарикна,
 сарун уву удучІвидарва – гучІ хьибдивуз ругъарихьанна зазарихьан.
 Душвариъ уьрхюри хьиди жердар, гъягъюри хьиди марччар.

8
РАББИЙИ узуз гъапну:
 – Гъадабгъ аьхю кьул ва душв'ин инсаниятдин яракънахьди, бикІру тІулихьди бикІ: "Магер-Шалал-Хаш-Баз"*
–––––––––––
*Магер-Шалал-Хаш-Баз – Мяна: Хюрчахьна гьялак ву, тІараш апІуз тядивал ка.


Ва Узу Узуз мюгькам шагьидариз дих апІидиза – аьгъювалар хьайи Урийизна, Еверехийин бай Захарияйиз.

Узу пайгъамбар дишагьлийихъди дахъунза; дугъак бицІир киршру ва узуз бай апІуру. РАББИЙИ узуз гъапну:
 Дугъаз, Магер-Шалал-Хаш-баз, йип.
Думу бали "адаш", "дада" пуз дубгъайиз, Дамаскдин девлет ва Самарияйиан гъибису девлет Ассирияйин паччагьдин улхьантина гъабхиди!

Ва хъана узуз РАББИЙИ гъапунзуз:
– Гьаму халкьди гьясби ккадраъбаз
 Шилоах гъярин явашди гъябгъюрайи нир ва Ремалияйин бай Рециндиин шад шулайивализ – гьамдиз дилигну РАББИЙИ дугъ'инна гьаъди зурба ва кьудратлу Нирин штар - ассирияйин паччагь чан вари кьувват хъади ! ГъяцIну хьиди вари гъярар, вари гъирагъар ккаъну шттари!
Гъибди сел, улубчIвиди шид, Ягьудия ил гьютIюбхюри хьибди, гардандиккна за хьибди. Дугъан хлинццар алтIарцциди вари яв уьлке вуйибси, Эммануил!
Аьгъю йибхьайки, халкьар, гукIни йихьай, гъавриъ йихьай, ярхла уьлкйир!
 Женгназ гьязур йихьай, гукIни йихьай, женгназ гьязур йихьай, гукIни йихьай!
Кьастар йитIай, аммаки даргъиди ичв ниятар, йикьрар йитIай - фукIара кIулиз удубчIидариччв, фицики учухъди хъачухъди Заанур!

Магьа фу гъапнуш узуз РАББИЙИ (Чан хилихьди узу дидисну, Дугъу узуз гьан апIурайи, му халкьдин рякъяриъди мягъян кIури). Дугъу гъапну:
- Вариб, гьаму халкьди йитIнайи кьастар вуди гьисаб апIурайиси, мапIанай. Дурариз гучIрубдихьан, учву гучI мапIанай, гучI магьабхъанай.
Къушмарин РАББИЙИН гирамивал уьбхяй, Гьадгъухьан гучI апIинай, Гьадгъухьан гучI хьади гъузай!
Гирамивал вуди Гьадму хьиди - ва ликариккан ккибиргъру гъван, гъван, израилин кюрид паччагьлугъарра хъарсну алдакру гъван.
 Думу хьиди чул вуди, Ерусалимдин агьар дисру чул вуди!
Ва гизафдар хъарсди, алдакиди, чархьиди, хилиъ ахьди, дидисну.
- Му шагьидвал кидибтIай кIулкан, печать алабсну дивай му насигьят, гъит думу йиз ученикарихь хьади ибшри!
Узу РАББИЙИК миж кади гъуздиза, гьеле Дугъу Чан маш Якьубдин баярихьан гьадабгънушра. Узу РАББИЙИИН хъугъвал алди гъуздиза!
Магьа узуна, узуз РАББИЙИ туву йиз бицIидар. Учу - Сион дагъдиин яшамиш шулайи Къушмарин РАББИЙИХЬАН вуйи лишнарна, хьуз ккайибдин ишарйир вуча.
Учвуз пиди: "Насигьят гъадабгъуз рюгьярихьна, гъийихдарихьна илтIикIай - пишпшарна лягълягъяр апIрударихьна. Даршуз гьарсаб халкь чпин аллагьарихьна илтIикIури шулу - чIивидар бадали гъийихдарикан ккун апIури шулу
насигьятарна шагьидвалар". Дугъриданра учвуз гьаци пиди. Амманаки дицдар гафариъ кьувват адар.
...Хьиди дурар уьргъну, гаш'валианна миж кадабтIнайивалиан ликтIилан алдахъну.
 Гашу гьитнайидари, яман хъял кади Заануризна паччагьдиз агьрар апIиди.
 Зинади лигиди дурар,
жилилан ул алдатиди - хъа варишв'ин дердна мучIушин ал, юкIв гукIни апIру мучIувал. МучIушназди утIурккна дурар!
Амманаки алчIакIнайидариз хьибдар мучIушин!


9
Магьа, сарпир - Завулондинна Неффалимдин жилар асккан гъапIу, хъа ккудубкIрурпир - миллетарин уьлке Галилеяна Ярдан нирин тмуну терефна Гьюлихъди гъябгъюрайи рякъ за гъапIу!
МучIушнаъ яшамиш шулайи халкьдиз гъябкъю зурба вуйи акв - аквну нурар деету мучIушнан уьлкейиъ яшамиш шулайидариз.
Уву тувунва дурариз зурба вуйи шадвал, багъиш гъапIунва аьхю шадлугъвал: Яв улихь дурари шадвал хъапIди, бегьер уч апIурайиси, шадди а хюрч пай апIурайиси!
Гъагъи юркъвагъ, гъагъишин, гъюнариз илзигурайи, ул хъипнайирин маргъ - му вари Уву гъюбгъюнва, Мидьянариин гъалиб гъахьи йигъанси!
Хахуларра, аьхю дих хъади алдагъурайи, палтарра, ифди даршнайи, тувну хьиди цIин мелзариз, цIиз хураг вуди тувну хьиди.
Даршуз ухьуз бабкан духьнахьуз БицIир, Бай багъиш дапIнахьуз! Дугъан гъюнариина тувна гьюкум, ва ччвурра тувна Дугъаз: Гьязур АпIурайир Аьламатар, Кьудратлу Заанур, Гьаммишандин Адаш, Ужувлиинди Яшамиш Хьувалин Аьхюр.
Дугъан ижми вуйи гьюкмин ва бахтлу яшайишдин аьхир хьибдар: Дугъу дебккди ва мюгькам апIиди Давудрин паччагьлугъна паччагьвалин тахт дугъриди ва гьякьлуди, гьамусдихъантина - аьсрариз. Къушмарин РАББИЙИН яман хъюлу апIиди гьаци!
Аьхюри адапIну гаф Якьубдиз къаршуди, гаф алабхъиди Израилдиин -
ва Самарияйин агьлар, ефремлуйир вуйи вари халкьдин кIули убчIвди.
 Дурар улхура фурс кади ва кIул хъацIабкну:
"Ахьну кирпчарин цалар - дивдихьа гъурчIву гъванарикан! Сикомор гьарар алдатIна - дурарин ерина ишлетмиш апIидихьа кедр гьарар!"
Ва магьа дурарин дуст дарудар - Рецин - РАББИЙИ мюгькам гъапIну, багахь алаъну дурарин душмнар:
ригъ гьудубчIвру терефнаъ - арамеяр, ригъ алабхъру терефнаъ - филистимар. Дурари саб язухъ дарапIди хътипIура Израил! Аммаки гьамдиинди Дугъан хъял улдубчIвундайи, хил Дугъан сабан гьачIабккну ими.
Дугъу дурариз йивуйи, аммаки халкь Дугъахьна кьяляхъ хътакудайи, Къушмарин РАББИЙИЗ дих апIдайи.
Хъа гьадмуган РАББИЙИ Израилин кIул алдабтIу, рижв хътабтIу, пальмайин кюл ктабтIу, чIеъ алдабтIу - сад йигъан!
КIул - аьхюрарна девлетлуйир, хъа дюз даруб кIурайи пайгъамбрар - рижв ву.
Му халкьдин регьбрари дурар рякъ'ан адаъну:
дурари хъади гъярайидар улдугну.
Ва РАББИЙИЗ кьабул вуди гъахьундар дурарин живанар, йисирарна, ачIни хпар гьяйиф гъапIундар Дугъу.
 Му халкь вари - гьякьсузарна писурар ву, дурарин ушвниан анжагъ хявишинтIан удубчIдар! Аммаки гьамдиинди Дугъан хъял улдубчIвундайи, хил Дугъан сабан гьачIабккну ими.
ЧIурувал кчIибгну, цIаси, гъурарна зазар ургруси, таза яркврар ургруси - ва кумра утIубччвури туп-тупди!
Къушмарин РАББИЙИН хъялналан цIа алабхъура жилиин:
 халкь гъабхьну цIиз хулагди, сарира фужкIа гьяйиф апIурадар.
Арччул жвур ипIури - гашди гъузу, гагул жвур уьжариси хътIюбкьюри - тухъ гъахьундайи.
 Гьарсари чан хилин йикк ипIури убкура!
Манассияйи хътIюкьюра Ефрем, хъа Ефремди - Манассия, ва кьюридра - Ягьудияйиз къаршу ву! Аммаки гьамдиинди Дугъан хъял улдубчIвундайи, хил Дугъан сабан гьачIабккну ими.

10
- ЧIуру законар, аьзабна-аьзиятар хру табшурмиш'валар адагърудариз дерд!
Дюз судвалихъ касибар мягьрум апIура, Йиз халкьдин баярихьди дугъриди суалар гьял апIуз гъитдар!
 Тадабгъура ужуб ачIни дишагьлийирин, тIараш апIура йитимар!
ГьапIдичва учву думу, жаза учв'ин алабхъу йигъан, кулак ярхлаан дитIибхну гъафиган?
 Кюмек ккун апIури шлихьна жаргъидичва, наан гьитIикIидичва ичв девлетар?
Мажбур хьидичва кьамкьариинна ис алахъуз йисирвализ гъадагънайидаригъди ясана дахьуз дийихнайидаригъди! Аммаки гьамдиинди Дугъан хъял улдубчIвундайи, хил Дугъан сабан гьачIабккну ими.
Ассирияйиз дерд хьибди, Йиз хъял кIулиз адабгъру маргълиз! Дидин хилиъ айи чумакъ - яракъ ву Йиз яман хъюлан!
Ассирия Узу гьапIунза гьякьсуз халкьдиз къаршуди, Узуз чпикан хъял дуфнайи миллетдиин алапIунза, - диди думу ккидипбан бадали, тIараш апIбан бадали, кючейин биширугси ликриккан апIбан бадали.
Аммаки дидиз ккундайиб думу дар, фикрар дидкан дар - ният ву дидин тIанкь апIуз гизаф кьадар халкьар!
Фикир апIура диди: "Вари йиз везирар паччгьар вуйиз!
Каркемишра - Калнора, Арпадра - Хаматра, Дамаскра - Самарияра
Узуз мютIюгъ гъахьунзуз, дицдар Ерусалимдиъра Самарияйиъра адру, идолар, кумирар айи паччагьлугъар,
ва узу, чан идоларра хъади Самарияйиз улупуб, чан истуканарра хъади Ерусалимдиз улупруб улупидиза!"
РАББИЙИ, Ерусалимдиъна Синай дагъдиин Чан апIурайиб ккудубкIиган, тувди Дугъу ассирияйин паччагьдиз чан кIван фурсназна, чан уларин заанвализ дилигну.
Фицики паччагьди фикир апIура:
 "Му вари узу йиз кьувватниинди, йиз фагьмиинди гъапIуб вуйиз - рябкъюрайчвуз узу фукьан аькьюл айир вуш!
 Узу ктIуршвури гъахьунза гьюкуматарин сяргьятар, тIараш апIури гъахьунза дурарин хазна-ханйир, гьюкумдрар ултIуккури гъахьунза, чIурдун бугъайиси!
Халкьарин девлетар гъидисур, жакьварин мукьар ккидирчруганси, узу вуза. Гъитнайи мукь'ан вуйи муртйирси, жилин вари гьюкуматар уч гъапIур узу вуза. Сарира гьич хлинццкьан гъирибшвундар, гъямгъямкьан абццундар, инкъикьана адабгъундар!"
Шулин-хъа екIвхьан фурс апIуз, учв дибисну шли алдабтIураш, гьаддилан?
Шулин-хъа дурхнихьан учв заанди улупуз, дярхюрайир фуж-вуш дилигну, гьаддилан?
 Маргъли, учв дибиснайи адми, хърифурин-хъа?
За апIурин-хъа дукъмукъи, чIивирнур, гакIвликан дарур?
Хъа Аьхюри, Къушмарин РАББИЙИ, дугъан кьувватнан пягьливнар зяиф апIиди, цIиинси, дугъан адвал убгиди!
Ва Думу Учв, Израилдин Акв, хьиди думуган цIа вуди - ва сад йигъан ургиди, тIанкь апIиди думу, терг апIиди зазара гъурар!
Дугъан ужударстар яркврарна багъар ичIи дапIну хьиди, фукIара чIивиб душваъ гъубзидар - гьаци уьмрира иццрур гъитру.
ЦIибтIан гъузидар душваъ гьарар:
дурар гьисаб апIуз бякьяйихьанра хьибди.
Ва хьибди думу йигъан:
 Израилин гъуздар,
Якьубдин баярин гъуздар,
 чаинна гъурд алапIрурихъ йирфар хъирчну гъузидар, хъа йирфар хъирчди РАББИЙИХЪ, Израилин Гирами Заанурихъ, ва Гьадгъаз вафаллу хьиди.
Гъуздар кьяляхъ хътакиди, Якьубдин баярин гъуздар Кьудратлу Заанурихьна кьяляхъ хътакиди!
Гьей Израил! Уву, гьюлихъ гъумкьан гизаф вушра, анжагъ гъуздартIан кьяляхъ хътакидар: гъирмиш апIуб кадабтIна, гьубкIну вуйи жаза!
Аьхюри, Къушмарин РАББИЙИ, вари жил вуйибси, кадабтIнайи жаза кIулиз адабгъиди!
Гьаддиз гьамци кIура Аьхюри, Къушмарин Раббийи:
 - Эй Йиз халкь, Сиондин агьлар!
 Учву маргълиинди урччвурайи, ухди египтариси, учв'инна дукъмакъ за апIурайи Ассирияйихьан гучI мапIанай.
Хъана сацIибсана - гьудубчIвиди Узхьан даккнишин, ва Йиз хъял Ассирияйиинди, думу пуч апIуз, илтIибкIидиза!
Гьадмуган Къушмарин РАББИЙИ Чан гъирмаж дид'ин алапIиди - гьаци Дугъу дармадагъин гъапIнийи Хъютлин Гъвандихъ мидьянитар! ЗапIди Дугъу Чан чумакъ гьюл'инна, саб фила-вуш Египетдин зиина зи гъипIиганси.
Ва хьибди думу йигъан: диди ичв гъюнариин илипнайи гъагъ, алдабхъиди, диди ичв гардандиъ ипнайи юркквагъ, уьбгъиди.
 ...Самарияйихьан гъюра думу - дугъу Айят* хътипну ва Мигрондиантина* гъушну, гъибтну чан кьяртI-пIартI Михмасдиъ*.
Дурар читин гъяраригъян гъюдучIну: "Гьевейиъ йишвазди дергдихьа!" Рамайик* гукIнишин кабхъу, Саулин Гивайиан* душван агьлар гьергу.
Аьхюди гьаррай ип, Галлим.* Хъебехъ гьадму чIигънахъ, Лайша*, гьадгъан кIулиъ тIапI, Анатот!*
Инсанарихьан ичIи гъабхьи Мадмена* гьитIикIу Гевимдин* агьлар.
Сарун гъи душман Новайин* багахь хьиди ва гучI ккапIди хилихьди Сион дагъдиз, Ерусалимдин тепейиз.
––––––––––––––––
* ...вари гьамрар думугандин шагьрарин ччвурар ву.


Гьамус Аьхюри, Къушмарин РАББИЙИ, кдатIиди кюлер - гучI а Дугъан кьувватнахьан! Ягълидар алдатIну, заанди улупрудар ахьу,
Рукьну убкура ярквран кIапIал, илдипну Ливандин гьяйбатлувал!


11
Есейин алдабтIу гьарин кьаблилан цIийи чIеъ гъедебгиди, хъа дидин кьабликан ктубчIвиди жигьил Таз!
Ва гъубзди Дугъ'ин (гьадму Тазриин) РАББИЙИН рюгь, рюгь аькьвлин ва гъавриъ айивалин,
рюгь гъавриъ хьувалин ва кьувватнан, рюгь аьгъюваларин ва РАББИЙИН улихь гучI хьади хьувалин.
РАББИЙИН улихь гучI хьади хьувалихьди ацIди Думу!
Юрушназ дилигну Дугъу кьимат тувидар, ва гъеетхьу гафариинди гьял апIидар.
Касибарин аьрзйириз лигиди Думу дугъриди, пай дурубкьдарин гъагъишнар му жилиин гьял апIиди Дугъу гьякьди.
Жилиз жаза гьадабтIиди Дугъу Чан гафарин чумакъихьди, Чан ушвнин нефеснахьди терг апIиди писур!
Юкьвнаан идибтIиди Дугъу дугъривал, вафалувалра хьибди Дугъан чIул.
Жанавар ччилахъди яшамиш шули хьибди, леопард дабхъди мудрин гъвалахъ, кIардина асланди сатIиди ипIури хьиди, ва бицIи бали дурар укI ипIуз хъаъри хьиди.
Швеъдина хюнди сатIиди укI ипIури хьиди, дурарин бякьйир гъвал-гъвалар йивну дахьну хьиди. Хьибди асланди, бугъа вуйибси, нахъв ипIури.
БицIири тамашйир апIури хьиди битIран урхъахъ, бицIири хил гъивди цIаркьнягъ, курамил битI яшамиш шулайи.
Писвална зарал сарун апIури хьибдар Йиз гирами дагъдиин, даршуз РАББИЙИКАН вуйи аьгъювалари алабцIиди жил, шту гьюл абцIруси.
Ва хьибди думу йигъан:
Ессейин ччив хьивди халкьариз лишан вуди, ва халкьар дидихьна илтIикIиди ва уьлке Дугъан хьибди гьаммишан адвалиъ ади.
Ва хьибди думу йигъан:
кьюбпи ражарира РАББИЙИ Чан хил гьачIабккиди
ва Чан кьяляхъ апIиди Чан халкьдикан гъуздар, кьяляхъ апIиди ккадархьдар Ассирияйиан, Египетдиан, Патросдианна Кушдиан, Эламайианна Шинарайиан, Хаматдианна, гьюлерихъ хъайи жилариан.
ЗапIди Дугъу халкьариз вуди пайдагъ ва кьяляхъ апIиди Израилин утIурккдар, жилин юкьбиб терефариан, уч апIиди Ягьудияйин гьергну гъушдар.
Ефремдин хъял сикин хьибди, Ягьудияйин къаршуди дийигъивал жвартI хьибди:
 Ефремдиз Ягьудия душманси хьибдар, Ягьудия Ефремдиз хьибдар душманси.
Ригъ-алабхъру терефнаъ филистимар утIурккиди, сатIиди бисиди хюрч ригъ-гьудубчIвру терефнан миллетарин.
 Дурари иливиди хил Эдомдиинна Моавдиин, ва аммонитар дурариз мютIюгъ хьиди!
Думуган РАББИЙИ эбцциди Египтарин гьюл улубчIвнайи циркил, Нир'инна Чан хил запIди, ва гьапIди Чан гужли микI, ва илтIибкIиди Нир ургуб бицIи цирклариз, ликарилан илдидитди ктучIвуз шлуганси.
Гьадмуган, рякъ ачмиш хьибди Чан халкьдин гъуздариз, ккадархьдариз - Ассирияйиан мина вуйи рякъ, Израилдиз, Египетдиан удучIвру йигъан ачмиш гъабхьи рякъси.

12
Думу йигъан уву пидива:
"Тярифар апIидиза Яв, эй РАББИ!
 Увуз узкан хъял гъюри шуйвуз, аммаки Яв гъизгъинвал гьудубчIвну гъубшну ва Уву узу ккаарцунва.
Даршуз Заанури узу уьрхюра!
Йиз Гьадгъак умуд кайиз, ва узуъ гучI адарзуъ.
Фицики РАББИ - йиз кьудрат вуйиз,
Думу - йиз кьувват вуйиз!
Думу - йиз уьрхювал вуйиз".
Шадвалиинди шид адабцIидичва уьрхрувалин булагъариан!
Думу йигъан учву пидичва:
"Тярифар апIинай РАББИЙИН, Дугъан ччвур атIабгай!
Хабар дебккай Дугъан ляхнарикан халкьариз, фукьан заанди Дугъан ччвур вуш, гьаддикан йипай.
РАББИЙИКАН апIинай мяълийир!
 Зурбади ву Дугъан ляхнар, хабар а дурарикан вари жил вуйибси.
Шадвалин гьарай ипай, шадвал хъапIай Сиондин агьлари: За дапIна ичв арайиъ Израилин Гирами Заанур!"


13
Вавилондикан вуйи пайгъамбарвалин гафар - Амоцдин бай Ишаййиз гъяркъдар.
- ГъяцIли тепейиин пайдагъ за апIинай, дурариз аьхю дихниинди дих апIинай, хилар хъаай:
гъит учIври урнариъ регьбрарин!
Узу табшурмиш гъапIунза Йиз гирамидариз, Йиз хъял кчIибгну - ва Узу дих гъапIунза Йиз пягьливнариз, Йиз зурбаваликан шадвалин гьарай ипнайидариз!
Ебхьура гъугъ дагълариъ - инсанарин лижарин гъугъси!
Гьюкуматари ипна му гъугънан гьарай, уч шула халкьар:
Къушмарин РАББИЙИ дих дапIна къушмариз дявдиз!
Дурар гъюра ярхла гьюкуматдиан, аьршарин лап ярхла гъирагъдихъан:
РАББИЙИ ва Дугъан хъюлан яракъну ичIи апIура вари жил!
Ишбарин гьарай ипай - багахь шула йигъ РАББИЙИН!
Кьувватлурин хушниинди гьапIнайи думу йигъу хиди ичIи апIувалар.
Инсанарин хилар зяиф хьиди, деерцIну гъягъиди юкIвар.
Варидариин алабхъиди гучI, дисиди дурар аьзабарина иццрушнари, аьзиятариъ хьиди, бицIир апIурайи дишагьлйирси! Гъах духьну лигиди дурар чиб-чпиз, машар хьиди дурарин цIаси.
РАББИЙИН йигъ улубкьиди - инсафсуз йигъ! Дидиъ - гъизгъинвална кабхьну убгурайи хъял а. ИлтIибкIиди диди жил ичIи чюлиз, терг апIиди дидин гунгьар!
Аьршарин хядари ва хядарин гъварчари сарун акв тувидар.
ГьудубчIвиди мучIу ригъ ва вазлира акв туври хьибдар.
- Дюньяйиз жаза тувдиза гунгьар апIбаз, писдариз - чпин чIуру тIулариз дилигну!
 АцIу гафар кайидарин фурс илтIибкидиза фукIа дарубдиз, истисмарчйирин къурзлувал илдипидиза!
Узу гьаци апIидизаки, адмийир лап цIиб шлуси: марцци гъизилтIан кьитди, Офирайиан гъизилтIан цIибди.
Гъитдиза Узу завухьди гукIни хьуз, ва жилра чан йишвлан улдубчIвиди -яман хъялнахьан Къушмарин РАББИЙИН, Дугъан убгурайи хъюлан йигъан!
Хъа гьадмуган, гучI дубхьну дарагънайи марччар уч апIуз ужур адруси, гучI дубхьнайи жейранарси, адмийир гьубкьушварихъинди гьергди: гьарсар чан халкьдигъна, гьарсар - чан ватандиз.
Хъа дагну гъидихъу гьарсариъ кIакI алиб убччвди, гьарсар гъидисур ханжлихь гьитди.
Дурарин бицIидар йихиди чпин уларикк! Дурарин хулар тIараш апIиди, хъа хпарикан аьрвалар кчIикьиди.
- Дурариинна Узу мидлуйир, гъизил фукIа дарди гьисаб апIру, арснан кьадри адру халкь, гьаъдиза!
Живанар ккагъди чIимрариинди, бицIидар гьяйиф апIидар:
дурариз бицIидарихьна вуйи язухъвал фу вуш аьгъдар.
Вавилон - паччагьлугъарик варитIан успагьиб, халдеярин адлувална дамагъ,
ккадабхъиди - гьаци тIанкь гъапIну Заанури Содомна Гоморра!
Ва сарун душваз яшамиш хьуз фужкIара гъидар, аьсрариз душваъ фужкIа яшамиш хьидар.
Душваъ аьрабли чан чадур дивдар, габнари чпин лижар дина хъаидар.
Вягьши гьяйванатар дина гъиди, гьудгьудйири ацIди хулар.
Страусар душваъ ерлемиш хьиди, ярхи кушар али шейтIнар ккажагъури хьиди!

Дидин гъалйириъ гиенар ккерягъюри хьиди, уткан дараматариъ чакълари гьарай ипди.
Сарун багахь хьа дидин вахт, дидин вахт аьхирихъна гъябгъюра!

14
РАББИЙИ Якьубдин язухъ зигиди, хъана ктагъиди Израил - израилар чпин жилиинна кьяляхъ апIиди!
 Жара миллетдиндарра дурарикна сатIи хьиди, Якьубдин баярик кдикьиди.
Халкьари, Якьубдин баяр чпин ватандиз гъахиди, ва душваъ, РАББИЙИН жилиин, Израилин наслари, апIиди думу халкьар чпин лукIарди ва лукI-дишагьлийирди.
Дурари йисирвализ гъадагъиди, чпи йисирвализ гъадагъдар, дурари аьхювал апIури хьиди чпи зиллетнакк ккитдариин.
Ва РАББИЙИ уву азад гъапIган гучIарикканна аьзабариккан, уву гужназ адаурайи гъагъи ляхнариккан,
уву мяъли апIидива Вавилондин паччагьдикан, хъялхъру мяъли:
Магьа имдар зивзивар кчIикьурайир! Магьа гъабхьи аьхир дугъан гъизгъинвалин!
Гъюбгъну РАББИЙИ писурарин чумакъ, гьюкумдрарин дукъмакъ,
яман хъял кади халкьар урччвру, хъади хъади йивури,
 писди зулумнакк ккитну, язухъ дарди чIюркьру дурар.
Гьамус вари жил вуйибси сикинвал, ва рягьят гъадабгъувал абхъу, шаду мяълийир ерхьура!
Шадлу духьна кипарисар, рази ву ливандин кедрйир:
 "Уву илдитнуш, сарира сарун учу алдатIидар!"
Хъа кIанак уву къаршулламиш апIури гъирибшвну дийихнайидарин Дюнья.
 Дийихнайидар дугъу хъергну - дюньяйин вари аьхюрар хъергну, тахтарилан за гъапIну паччгьар.
Дурари пиди увуз: "Гьамус увухъ, учухъси, кьувват хъимдарухъ!
Увура учуз ухшарур гъахьунва"
Яв зурбавална яв чюнграрин сесер - вари ирчну дийихнайидарин Дюньяйиъ!
Яв дахърушв - мялхъвярикан дубхьна, мялхъвяр увуз леэф духьна!
Магьа абхъунва уву аьршариан, уву, гвачIиндин хяд, ахсрарин бай!
ГъутIубкIунва жиликан йивну, халкьариин гъалибчи!
Уву фикир гъапIунва: "Завариинна гъябгъидиза, Заанурин хядартIан зина дивдиза йиз тахт.
Мажлиснан Дагъдиин, гьадму Цафон дагъдиин, паччагьвал апIури деъдиза.
Дифариинна гъябгъидиза узу, ВаритIанзааннуриз ухшар хьидиза!"
Хъа уву дийихнайидарин Дюньяйизди ипну, гьадму, накьвдин ичIазди!
Уву гъяркъю гьарсар, дикъатниинди ивуз лигиди ва пиди:
"Магьа гьамди арда жил дубччвуйин ва паччагьлугъар ккидирчуйин?
Гьаму ву думу вари дюнья ичIи чюлиз илтIибкIуб, вари шагьрар - гъюрдариз, йисирар дееетди гъабшиб?"
Вари халкьарин паччгьар гьюрматлуди , гьарсар чан накьвдиъ дахьна.
Анжагъ сар уву накьвдик ктривди гъибтна, гатIабхьна, гъутIу кюлси.
 Уву дахънава дийихнайидарин арайиъ, ханжлихьди гъурку, гъюрдан ичIизди гатIахьу.
 Ликариккан апIура яв майит!
Жарйир накьвдик кивди, хъа уву - ваъ,фицики уву яв гьюкумат пуч гъапIунва, яв халкь тIанкь гъапIунва.
Гъит, писдарин наслари, увхъантина ччвур гъидрибтри!
Гъярмя-гъяриш гьязур апIинай дугъан баяриз чпин адашдин нягьякьваларихъанди! Хъа жараси гъабшиш, дурари жил бисиди, вари дюнья дурарин шагьрари ккапIди.
- Узу дурариз къаршу гъедергидиза! - кIура Къушмарин РАББИЙИ. - Гъубзидар Вавилондикан я ччвур, я шил, я бицIидар, я наслар! - кIура РАББИЙИ. -
Узу апIидиза дидкан, гъютIрахьмарин ужагъ, илтIибкIидиза батлагъдиз, тIанкь гъапIдар илжикидиза мурглихьди! - кIура Къушмарин РАББИЙИ.
Къушмарин РАББИЙИ ху гъапIну:
 - Вари хьибди Узу дупнайиси, Йиз ният кIулиз удубчIиди!
Дармадагъин Узу апIидиза Ассирия Йиз жилиин, Йиз дагълариъ ликриккан апIидизавучв!
 Йиз халкь хьибди азад дидин юркквгънаккан, алдабхъиди дидин гъюнарилан дидин гъагъ.
Магьа гьял дапIнайиб - вари дюньяйин кьисматар дигиш шула, магьа хил - вари халкьариинна гьачIабккна!
Къушмарин РАБИЙИ гъял гъапIну - шлихьан хьибди Дугъу гьял гъапIуб кьяляхъ апIуз? ГьачIабккна Дугъан хил - шли думу дебккди?
Ахаз паччагь гъачIи йисан гьамциб пайгъамбарвалин гаф тувнади шулу:

- Шад мабхьан, филистимарин жил, увуз йивури гъабхьи чумакъ дюбгъна, кIури!
 БитIран ччивракан бабкан хьибди аспид битI, хъа аспид-битIран бегьерналан - тIибхру битI!
Касибарин веледари тадагъиди чIурар, пай ктрудариз рубкьиди архаинвал.
 Хъа яв ччив Узу гаш'валиан пуч апIидиза, яв ккадархьну гъуздар тIанкь дапIну хьиди!
Ишай, урнар! Шагьур, гьарай ип!
 Филистимарин жил, гукIни йибхь!
 Кафарийиан хъибкIра кум: эскрар гъюра, десте дипдар!
- Жара жиларилан гьаъну дуфнайидариз фу кIуру!
- Сион РАББИЙИ тикмиш дапIнайиб ву, гьадушваъ а, пай кадру, Дугъан халкьдин баярин, мисккин!


15
Моавдикан пайгъамбарвалин гаф.
Сад йишвандин арайиъ тIараш гъапIу АрМоав, ккебяхъю.
Ккебяхъю, сад йишвандин арайиъ тIараш гъапIу КирМоав.
Дидин агьлар гъафну дараматдиз, Дивондин агьлар, ишури, гирамишваз гъафну.
 Ишларин сузйир зигура моавитари Невойиканна Медевдикан.
 Дурарин кIулар алдаъна, ккадатIна дурарин сакълар.
Яснан палат алди гъяра кючйириъди, гъваариин ишура дурар, раццариъ дурар ишура, нивгъар удурзура дурариан!
Хешбондина Элалди гьациб гьарай гъитIибккнуки, гьеле Яхацдиъра кмиди дурарин чIигъар ерхьура!
 Моавдин эскрари цIузар апIура, гукIни дубхьна дидин гъян.
Йиз юкIвну Моавдикан чIигъар апIура!
 Моавдиан гьергу агьлар, Цоардиз, Эглат-Шелишдиз дуфна.
 Ишури, дурар удучIвура Лухит-уз'анзина, Хоронаимдиз вуйи рякъюъ чпин баланакан суза ипна.
Нимримдин штар гъеерццну, ва укIра гъучубхну - вари чру укI жвартI гъабхьи!
Чрушан рябкърушвариъкьан адар.
Моавитари кьяртI-пIартI гъабхура, гъубзну имбуб ккудубшу девлетлуваликан, Аравим гъярарихъантина гъяри.
Моавитарин чIигъар ерхьура гьюкуматдин сяргьятариин. Рубкьура дурарин суза Эглаимдихьнакьан, Беэр-Элимдихьнакьан!
"Дивондин штар ифдикди ктикьну. Дидиз Узу хъана жарабра гьязур апIураза:
Ккадархьну гъузу моавариинна Узу асланар гьаъдиза, гьаму гьюкуматдиъ чIивиди гъузу варидариинна!"

16
Жилин аьхюриз багъишарди якъар хъадаай - Селийиан, ичIи чюлиантина, Сиондин шуран тепейиинна!
Арнонниркан ктучIврушвахь моавит-дишагьлийир, мукь'ан идирчнайи, сарира кьабул дарапIу жакьварси хьиди.
"Кьарар адагъай, гьял апIинай: гъит ичв сирни, йишв вуйиси, азгар йигъандин убцрушнахьан уьрхри!* Дявйирихьан гьергдар уву яв хлинццикк ккаъ, ургънайирра уьрхювалихьан мягьрум мапIан!
––––––––––––––––
*Хешбон, Элале, Яхац, Цоар, Эглат-Шелишия, Лухит, Хоронаим, Эглаим, Беэр-Элим - Моавдин гъулар.


Гьергну гъафи моавитар кьабул апIин, дурар тIараш гъапIдарихьан яв хлинццикк ккаъ!"
Зулумкрар жвартI гъахьиган ва тIараш'валар гъитган, хъа сарун дурари му жил ликриккан апIуб гъибтган -
вафалувалиинди мюгькам хьибди думуган паччагьвалин тахт, ва дид'ин Давудрин чадриъ, гьаммишан деъну хьиди судья - дугъривал арайиз хуз, эдрегди кIули адабгъуз дюз вуйи суд.
Гъеебхьунчуз учуз Моавдин къурзлуваликан (пагь, думу фукьан ацIуди адарин!) - дидин гьяясузваликан, къурзлуваликан, яман хъялнакан, ичIи тярифарикан!
Магьа гьамдиз дилигну Моав мажбур гъабхьну чахъ ишлар апIуз:
суза ипна вари Моавди!
 Бахтсузар, фици учву дердер апIурадарнучва, Кир-Харасетдин гъеебццу тIумутI кайи меълишнарикан!
Хешбондин тIумтIин багълар гъийихну, гъабкIну Сивмайин тIумтIин шир.
 Хъа саб вахтна гьадму ширилан халкьарин аьхюрар пиян шули гъахьну.
 Гьирифнайи думу Язерайихънакьан - ва душвхъантинара, ичIи чюл вуйибси.
 Аьхю шуйи дидин кадаънайи кьюкьяр, гьачIарккуйи гьюлин тмушварихъантина!
Ишураза узура Язурихъди сатIиди Сивмайин тIумтIин ширин зиин.
Гъит, шид туври учвуз йиз нивгъари, я жан я Хешбон ва я Элал! Я хьадну бегьер уч апIурайи вахтна, я игнарин вахтна учвухь шаду сесер-гьарйир ерхьурдар.
Ккебяхъну ичв багълариъ разишнанна шадвал хъапIрайивалин гьарйир, тIумтIин багълариъ мяълийирна шадвалин гьарйир имдар. ТIумтIар чархьури имдар чархьрушвариъ, шадвалин гьарйир гъудургну.
Йиз юкIв, чюнгюрси, Моавдихъ гъамраъ айиз, сузайиъ айиз гъян Кир-Хересдихъ!
Моавитар чпин гирамишваз гъиди, кьувватар гьяйиф апIидар; гъиди дурар чпин дараматдиз ккарагуз, аммаки миди дурариз кюмек апIидар!
Гьамциб гаф Моавдикан РАББИЙИ ухди дупнайи.
Хъа гьамус РАББИЙИ кIура: "Шубуд йислан, дидиснайи нежбрин гьисабнан йисариинди, аьйибназ илтIибкIиди гизаф кьадар халкь вуйи моаварин ад! Ккадархьиди анжагъ цIиб гъуздар - саринра улиъ адрударна аьжузар"


17
Дамаскдикан пайгъамбарвалин гаф.
 - Дамаск шагьур жвартI хьибди, гъюрдариз илтIибкIиди!
Дидин хиликк ккайи шагьрар, аьсрариз дирчну хьиди: душвариъ мал-марччлин лижари укI ипIури хьибди, дахьди - сарира дурариз гучI ккапIидар.
Ефремдихъ, мюгькам дапIнайи шагьрар хьидар, Дамаскдиъ паччгьар хьидар.
 Арамдин гъузу агьлариз, израиларин адназ фу гъабхьнуш, гьадму хьибди, - кIура Къушмарин РАББИЙИ.
Ва хьибди думу йигъан:
 Якьубдин ад кьит хьибди, дугъан хюл йивнайи беден усал хьибди.
Му хьибди игниз ухшар:
 гьамци хили дяхнин кIулар улдутIуру, гьамци Рефаимарин дерейиъ, игнин кьялхъян, дяхнин кIулар уч апIуру!
Анжагъ сакьюдартIан гъузидар. Ччим ктабгъру хуттар уч апIбалан кьяляхъ фици шулуш, гьаци хьибди: анжагъ кьюб-шубуб гъузди дурукьру кюлерик, юкьуб-хьуб - дярякъди гъуздар илтIикIнайи кюлеригъ, - кIура РАББИЙИ, Израилдин Заанури.
Думу йигъан лигиди адми чав халкь ГъапIурихьинди, лигбар илтIикIиди Гирами Заанурихьна Израилин,
ва сарун лигури хьидар, чав диву гъурбнар ургрушвариз, чан хилариинди тикмиш гъапIдариз сарун лигури гъузидар - Ашерайиз дивнайи бурузаризна, ицци ниар адауз вуйи ургрушвариз.
Думу йигъан дирчну хьиди дурарин мюгькам дапIнайи шагьрар - гьаци, вариб дипнийи хиввеярина амореяри, израиларин улихь. Улубкьиди ичIи хьувал!
Заанурикан увуз кIваълан гьархунвуз, уву Уьрхрурикан!
Уву фикир апIурадарва Жяргъликан, яв Ижмишнакан.
 Успагьи тIумтIин ширар кивурва, жара уьлкйирин тIумутI артмиш апIурва!
Уву дурар киву йигъан, дурар ктучIвура - чIереъйири гьадму гьирингантIан кюкю апIура!
 Амманаки яв бегьер жвартI хьибди, гъафиган йигъ аьзабарин, йигъ хътIрабццру иццрушнан.
Агь дерд! Ва-а, му дих вуки кьадар адрубкьан халкьарин!
Гъугъ ипна дурари, гьюлиси.
Агь! Му миллетарин гьарай ву!
Арахура дурар кьудрат хъайи штарси.
Миллетарин гьарай, вягьши духьнайи штаринси ву! Амманаки Дугъу дурариз тIуб хъапIубси, дурар ярхлариз гьергру:
гъягъиди дурар гъурарси, дагълариъ микIари гьирчнайи, ясана зазарин гъугъмикси кулкин улихь.
Хябяхъган къазават гъибди, хъа гвачIиндиз сарун дурар гъузидар -
магьа ухьу тIараш гъапIдарин кьисмат, ухькан зивзивар кчIикьдарин пай!

18
Хьибди дерд уьлкейиз, чиб-чпикан йивру хлинццарин, Кушдин нирарин тинди хъайи!
...Гьаъра хабарчйир гьюл'инди, штариинди - папирусдин люткйириъди. Гъарахай, гьяракат кайи гьаънайидар, ягъли адмийирин халкьдихьна сакълар ккадру, варишвариъ гучI ипру, гъавриъ ахъуз даршлу чIал апIру халкьдихьна, дявйириинди тадабгъру халкьдихьна, жил нирари архар ахьнайи!
Гьей учву, дюньяйин агьлар, вари жилиин яшамиш шулайидар!
 Тепйириин пайдагъ запIну хьибди - учвуз рябкъидичвуз! Йивну хьибди зурна - учвуз ебхьидичвуз!
Гьамци гъапну узуз РАБИЙИ:
- Узу архаинди лигури хьидиза, Йиз ужагъдиъ ади, ригъди акв тувруси, къур гъедебгурайиган, игнарин гизаф мани йигъан, завуъ уьбхю чиргарн кьюкьси.
Игнар ккергъайиз кюкйир адаршвру вахт алдабхъруган ва кюкйирин ерина хъуркьрайи тIумтIин каббар арайиз гъюруган, багъдин уршварихьди кадатIну хьиди кюлер, дурар кадатIиди ва гатIахьну хьиди!
Дурар вари ккахьди хурагди дагъларин ничхрариз, жилин гьяйванатариз:
хьиди хьадну дурар ничхрари итIури, хъа кьюрдну - гьяйванатари жилин.
Гьадмуган хиди багъишар Къушмарин РАББИЙИЗ -
ягъли адмийирин халкьдихьан сакълар ккадру, варишвариъ гучI ипру, гъавриъ ахъуз даршлу чIал апIру халкьдихьан, дявйириинди тадабгъру халкьдихьан, жил нирари архар ахьнайи, - хиди йишв'инна Къушмарин РАББИЙИН ччвурнахъ хъайи, дагъдиинна Сион.


19
Египетдикан пайгъамбарвалин гаф.
 РАББИ дифриин деъну пчIу, тIирхура Египетдиз.
 ГукIни духьна Дугъан улихь Египетдин идолар, Египетдин юкIв дугъубжвну!
- Узу гьаци апIидизаки, Египет чан-чаин алархьруси:
 гъардаш алархьиди гъардшиин, гъунши алархьруси гъуншдиин,
 шагьур - шагьриин, паччагьлугъ - паччагьлугъдиин!
Египетлуйириз гучI хьибди, мягьрум апIидиза Узу дурар фагьум апIрувалихъ -
 ва илтIикIиди дурар насигьят ккун апIури идоларихьна, дукIнайидарихьна, рюгьярихьна, гъийихдарихьна.
Инсафсуз гьюкумдрин хилиъ ивдиза Узу Египет,
 пис паччагьди дид'ин аьхювал гъабхиди! - кIура Аьхюри, Къушмарин РАББИЙИ.
Гьюлин штар кьяляхъ йивиди, ва Нирра эбцциди, чIилли хьибди.
Майтин ниар идирчиди къанавари, Египетдин нирар хъарцциди ва эрцциди. КIару хьибди чIеъна штун укI.
Нилин гъирагъарихъ хъайи укIна уьл, Нил нирихъ артмиш шулайи, чубхиди, микIрахь гьирчну хьиди, гъюдубчIвиди.
Пашман хьиди балугъчйир: нивгъари ацIди Нилиъ балугъар дисури гъахьидар, гъам кади кцухиди, штуз чулар гатIахьури гъахьидар.
Миж кадабтIну дахьди гъаш убччврудар, парчи убхрудар лизи мягъярси хьиди.
Хъибтрудар (гъашна хьа) хьиди дюргъну дердну, гъян бисиди дердери дидиснайи лихрударин.
Фукьан ахмакъди дарин таниссдин* везирар! Аьяндрари, фяряуьндиз насигьятар дерккрудари, фагьумсуз насигьятар тувра! Хъа учву фяряуьндиз, учу аьяндрарин наслар, дягьзаманайин паччгьарин наслар вуча, кIурачва?
––––––––––––––––
*Танис - Египетдин меркез (1085-730 йй ихь аьср ккебгъайиз улихьна)


Наши дурар, яв аьяндрар?
 Гъит дурари йипри - гъит варидариза аьгъю ибшри, Къушмарин РАББИЙИ Египетдикан гьапIруш!
Танисдин везирарин фагьум гъудубгну!
Мемфисдин везирари чпи апIура алдатмиш!
 Рякъ'ан идипну Египет, дидин миллетарин аьхюрари.
РАББИЙИ кьалу гъапIну дурарин фагьум, ва дурари зат мидарди Египет идипну рякъ'ан: гьамус Египет - пиян дубхьнайиси а, чан ибичубдиин либцури, чан-чакна улхури.
Ва сарун сарира Египетдиз кюмек апIидар: я дидин кIули, я рижвну, я пальмайин кюли, я чIеъру.
Думу йигъан египетлуйир хпарси хьиди - гукIни хьиди дурар Къушмарин РАББИЙИН улихь, Чан хил дурариинна гьачIабккиган!
Ягьудайин жил египетлуйириз гучI'валин зягьмят вуди хьибди: эгер дидкан кIваин гъапIиш, дурарикан фуж-вушра гучI'валиан русвагь хьиди - кIваинна гъибди дурарин Ягьудайиз Къушмарин РАББИЙИ фу диван кадабтIнаш.
Думу йигъан Египетдиъ хьиди хьуб шагьур, Ханаан чIалниинди улхрудар ва Къушмарин РАББИЙИЗ ху гъапIдар; дурарикан сабдиз Ригъдин Шагьур пиди.
Думу йигъан, Египетдин арайиъ РАББИЙИЗ вуйи гъурбнар ургрушв хьибди, хъа сяргьятарихъ - гирами гъван РАББИЙИН.
Му хьибди Къушмарин РАББИЙИКАН вуйи лишан ва шагьидвал вуди Египетдиъ.
 Дурари, гъагънакк ккайидари РАББИЙИЗ дих гъапIиган, Дугъу дурарихьна ккадаърурна регьбер гьаъди, дугъу дурар ккадаиди.
Ачмиш хьиди РАББИ египетлуйириз - думу йигъан дурариз РАББИ аьгъю хьиди, ва Дугъаз гъурбнар хиди ва уьлин багъишар хувал тамам апIиди, РАББИЙИН улихь гаф тувди ва туву гаф тамам апIиди.
РАББИЙИ египетлуйириз йивиди - ва Гьадгъу дурар сагъра апIиди: Чахьна дурар илтIикIган, Дугъаз дурарин миннатар ерхьиди ва дурар сагъ апIиди.
Думу йигъан Египетдиан Ассирияйиз аьхю рякъ ккипну хьибди. Ассирийцйир Египетдиз гъюри хьиди, хъа египетлуйир - Ассирийяйиз, ва хьиди египетлуйири икрам апIури сатIиди ассирийцйирихъди.
Думу йигъан Израилдикан шубубпи гьюкумат вуди хьибди - Ассирияйихъдина Египетдихъди сабси. Думу хьибди ужувлан пай вуди жилин зиин.
Къушмарин РАББИЙИ дурар гьамци ужувлакк ккаъди: "Ужувлан адвалиъ ишри Йиз халкь - Египетдин халкь, ва Йиз хилари арайиз гъабхи - Ассирия, ва Йиз пай вуйи - Израил!"

20
Ассирияйин паччагь Саргонди гьау армияйин аьхюр Ашдод шагьрихъна гъафи, думу хликк ккапIу ва гъибису йисан - гьадму йисан РАББИЙИ Амоцдин бай Ишайиз гъапну: "Илдибт яв юкьвнуккансина ккайи гъашдин палат, ва ликарилан алахьрудар". Ишайи гьаци апIузра гъапIу - гъяцIалди ва ликариин алдарди лицури гъахьи.
Хъа РАББИЙИ гъапи:
 - Йиз лукI Ишай шубуд йисан гъяцIалди ва ликтIин алдарди лицурайивал - му, Египетдиканна Кушдикан вуйи лишан ву.
Гьаци ассирияйин паччагьди хъаъди йисирар Египетдиъ ва Кушдиъ гъидисдар, жигьилар ва кьабидар, - гъяцIалди ва ликтIин алдарди, гъяцIли кьяляхъишварикди, Египетдиз аьйиб вуди!
Гъах хьиди, беябур хьиди, умуд кади Кушдиз лигури ва Египетдиин гьяйран вуди гъашидар.
Пиди думу йигъан гъирагъдихъ хъайи гьаму уьлкейин агьлари: "Магьа фу гъабхьнуш ич умуднакан, учу кюмек ккун апIури, ассирияйин паччагьдиккан уьрхбан бадали, илтIикIдарикан! Гьамус учу фици уьрхючахъа?"


21
Гьюлин гъирагъдихъди хъайи ичIи чюликан вуйи пайгъамбарвалин гаф.
Негевдиин утIурччвурайи кулкариз ухшар, гъюра думу ичIи чюлиан, пис жили'ан.
ЧIуру рябкъюб ачмиш гъабхьунзуз: масу тувтури масу тувра, тIарашчийи тIараш апIура!
"Элам, алабхь! Мидия, бис!
Гьамус Узу дивдиза аьхир вари агьузариз".
Иццрушну фуниан гаркIал адату йиз, аьзиятари узу гъидису, дишагьлиси, бицIир апIурайи.
 ФукIара ебхьурадариз дерднахьан, фукIара рябкъюрадариз гучIнахьан!
Йиз юкIв абхъу, узу гукIни духьназу гучI хьувалихьан.
 Узуз даккунди, лавлан яман гучIвал вуди дубхьназуз.
Суфрайиинна уьл ипIруб гъабхну, ккирчну халичйир, ипIура ва убхъура...
Гьяракат дапIну гъудужвай везирар, ягъ кадатай ячв гъалхнарикан!
Гьамци гъапунзуз Аьхюри: "Гъарах, гъаравул деркк, чаз рябкъюрайиб атIабгбан бадали!
Рякъиди дугъаз аьрабйир - гьарсабдикк жут-жутди гьяйвнар ккитIна - ва адмийир дажариинна девйириин.
 Гъит думу гьязурди ишри, гъит ишри гьязурди!
Хъа лигурайир гъилигну:
 " Я жан Аьхюр! Гьарган узу гъаравлиъ дийигъназа гьамшваъ йигъандин вахтна, йишвардира гъузурза гъаравлиъ.
Магьа дурар, дявдин аьрабйир, гьарсабдикк жут-жутди гьяйвнар ккитIна!" Ва гьадмуган дугъу атIабгу:
Ккадабхъу, ккадабхъу Вавилон!
 Дидин идолар дачархьна, жилариинди гатIахьна".
Эй йиз халкь, раццариъ чпикан гадар дапIнайи! Узуз, Къушмарин РАББИЙИКАН, Израилин Заанурикан гъеебхьуб, гьамус узу увуз кIураза.

Думдикан пайгъамбарвалин гаф.
 "Дих апIура узуз Сеирдиан: Гъаравлиъ айир, йишв ккудубкIури адарин?
Гъаравлиъ айир, йишв ккудубкIури адарин?"
Гъаравлиъ айири тувра жаваб:
 "Гьир улубкьну - вушра йишв ими!
 Гьирхуз ккун гъабшиш хъана - гьерхай, гъачай хъана".

Аравияйикан пайгъамбарвалин гаф.
 Аравияйиъ, ярквраъ, йишв адапIай учву, Дедандин сюлюркйир!
Дуркънайидариз тувай шид! Тема жилин адмийир! Уьргънайидариз гъайибхай уьл!
Фицики дурар ханжлихьан гьергра, гъяцIал дапIнайи ханжлихьан, дизигнайи чIимрихьан, инсафсуз дявдихьан.

Гьамци гъапну узуз РАББИЙИ:
"Сад йислан, ляхниинна кьабул дапIну лихурайирин йисариинди, ктIубшвиди кедарцйирин ад.
ЧIимрариан йиврударихьан, кедарариин эскрарихьан ккадархьиди анжагъ сакьюдар".
Му гъапну РАББИЙИ, Израилин Заанури.


22
Рябкъювалин дерейикан пайгъамбарвалин гаф.
 Фтилан уч духьна гъваариин яв агьлар
аьхю чIигъар апIури, шагьур гъугъ айи, шагьур ибикьурайи? Яв гъийихдар дийихнадар ханжлихьан, женгнаъ дурар ккагънадар.
Яв эскрарин аьхюрар гьергнийи, йисирваликк ккахънийи,чIимрарра гатIахьну!
Ва вари душваъ ади гъашидар йисирваликк ккахънийи, гьеле гьергну гъушнушра ярхлаз.
Гьациган узу пузра гъапунза: "Узухьинди милиганай, ишидиза узу аьхюди.
Ккарцуз узу чалишмиш машанай, даршуз йиз халкь ккадабхъну!"
Му йигъ ву Аьхюрин, Къушмарин РАББИЙИН, гъярма-гъяришдин йигъ, дармадагъиндин йигъ, рябкъювалин дерейиъ къайдасузвалин йигъ! Йивбахъди йивуб цализ - ва дерднан чIигъ гъябгъюра дагъдин кIакIариз.
Эламдиан вуйи эскрари гьязур апIура чпин чантйир, дявдин аьрабйир ва атлуйирра гьязур ву дявдиз!
Кириан вуйи эскрари гьамустIанра заъра гъалхнар!
УспагьитIан успагьи вуйи яв дерйир ацIна аьрабйири. Атлуйир жергеди дийигъну урнарихъ.
Ягьуда гъабхьну мягьрум уьрхрувалихъ!
Думу йигъан учву ичв рябкъюб илтIибкIунчва яракънахьинди, ГакIвлин Хулаъ айи.
Учву фикир тувунчва, Давудрин шагьрин цалиъ фукьан урхъар аш. Учву гъапIунчва шид уч Асккан дагриъ.
Ерусалимдин хулариз дилигну, дурарикан сакьюдар гъиригъну, гьадму гъванарихьди цал мюгькам апIбан бадали.
Кьюб цалин арайиъ тикмиш гъапIунчва дагар, йирси дагриан вуйи штуз кIури.
 Амманаки учву ичв рякъюб илтIибкIундарчва гьадму вариб гьял ГЪАПIУРИХЬИНДИ, алапIундарчва лигуб, дягьзаманйирианмина гьадму ККАБАЛГНАЙИРИХЬИНДИ!
Думу йигъан Аьхюри, Къушмарин РАББИЙИ, учвуз дих апIура ишуз, ишбан гьарай ипуз, алдауз кIулар, алабхьуз яснан палат.
Хъа учву шадвал хъапIрачва, шадвалин гьарай ипначва, урккурачва бугъйирна якъар, ипIурачва йикк ва убхъурачва чяхир!
 "Закур ухьу йихурайидар вухьа - гъачай ипIидихьа ва убхъидихьа!"
Узуз гъапунзуз Къушмарин РАББИЙИ:
 "Ичв му гунгьилан хил алдабгъидар, учву йихудичву!"
 Гьамци гъапну Аьхюри, Къушмарин РАББИЙИ.

Гьамци гъапну Аьхюри, Къушмарин РАББИЙИ:
 - Гъарах, паччагьдин везир Шевнейиз йип:
Фуж вува уву мушваъ, ва наан а яв багахьлуйир мушваъ?
 Фици гъабхьунвухьан уву кивуз дюрхъ утIубчуз?
 Ягъалди утIубчунва накьв, гъапIунва увуз гъарзариъ хал.
Аммаки РАББИЙИ уву гатIабхьидиву, эй адми!
 Дугъу ижмиди дисидиву,
бигълигъ апIидивукан ва гатIабхьидиву яркьу уьлкейизди.
 Гьадушваъ улубкьидивуин аьхир ва яв багьади дабалгнайи аьрабйириин, гьей уву, беябурвал вува уву яв аьхюрин дараматдиз!
Яв йишвлан илдипидизаву, уву ултIуккну хьидива яв гъуллугъналан.
Ва хьибди думу йигъан: дих апIидиза Узу Йиз лукI Хилкдин бай Элиакимдиз.
Узу думу яв алабхьрубдиъ аъдиза, яв чIул идибтIидиза - ва тувдиза дугъаз вари яв гьюкум. Дугъкан хьиди Ерусалимдин агьларин адаш, Ягьудайин наслариз.
Узу дугъан гъюнихъ хъипдиза Давудрин дараматдин жюлег: дугъу ктахьиди - ва сарира кахьдар, дугъу хъябкьди - ва сарира абццидар.
Узу дугъкан апIидиза кьум, ижми йишваъ убжнайи; думу хьиди адлувалин тахт чан тухмиз.
Гьадгъуин, кьумриинси, дебккну хьибди дугъан тухмин вари адлувал: вари кюлерна чIвумччвар, вари цIиб гъабар - захарра, гажнарра.
...Думу йигъан, - кIура Къушмарин РАББИЙИ, - адабхъиди кьум, ижми йишваъ убжнайи! Уьбгъиди думу, абхъди, ва вариб, гьаддиинди дийибгънайиб йибкIиди.
 Му гъапну РАББИЙИ.


23
Тирикан вуйи пайгъамбарвалин гаф.
 Ишбан гьарай ипай Таршишдин гимйир! Шагьур гъадабгъну, саб халкьан имдарди!
 Дурариз мидкан аьгъю гъабхьну, киттеярин жиларилан кьяляхъ хъадакну гъафиган.
Ибш, гьюлин гъирагъдин миллет!
 Сидондин алверчйири, гьюлерилан гъярудари уву гъапIну девлету.
***и мина гъирагъ адру штариинди рузи Шихордин гъирагъарихъан, Нилин гъирагъарихъан бегьер, гьар жере халкьарихьан гъадабгънайи вариб.
Хъа уву аьйибнакк ккабхъунва Сидон!
 Гьамус гьюли, гьюлерин ижмишну, кIура: "Узуз гъяркъюндарзуз бицIир апIруган гъюру уьрер, бицIдар гъапIундарза, баяр аьхю гъапIундарза, шубариз тербия тувундарза!"
Тирикан вуйи гьаму хабар Египетдихьна хъубкьиган, гукIни хьуз хъюбгъди Египет!
Гъарабх Таршишдиз, ишбарин гьарай ип, гьюлин гъирагъдин миллет!
Фу гъабхьну ичв шагьрикан, заанди улупру, дягь заманйирианмина бин ккивнайи?
 Гьамус хьидичва учву уьргъну, гъурабайиъ яшамиш хьидичва, ярхла уьлкйириъ.
Шли гьял гъапIну Тирикан гьамци хьибди кIури, паччгьар дерккри гъабши, масу гъадабгърударин хилиъ гьюкум айидар гъабши, вари жилин гьюрмат, масу туврудариз ади гъабши, шагьрикан?
Къушмарин РАББИЙИ гьамциб кьарар адабгъну: къурзлувална девлетлувал - пуч апIуб, вари жили заан дапIнайидар - асккан апIуб!
Гъарахай ичв уькейиз, Таршишдин гимйир!
 Дурар дерккрушв имдар.
ГьачIабккну Чан хил Дугъу гьюлиинди - ва ккадаршвну паччагьлугъар. РАББИЙИ табшурмиш гъапIну: гъит Ханаандин гъалйир гъюрдариз илтIиткIри!
Гъапну Дугъу: "Гьамусдихъантина шадвал увуз рябкъруб дар, люкьян уьлюбхнайи риш, Сидондин риш! Гъягъюз шулвухьан киттеярихьна - гьадушваъра увуз бихъру архаинвал адар".
Магьа халдеярин жил - му халкь сарун имдар!
 Ассирияйи тувну дидин жил вягьши мутмйириз ичIи чюлин. Ассирийцйири дивну дисбан чIвурдар, гъадаргъну вари ижмишнар, вариб илтIибкIну рюкъдиз.
Ишбарин гьарай ипай, Таршишдин гимйир! Гъадаргъну ичв барйир.
Ва хьибди думу йигъан: Тирикан кIваълан гъябгъиди - ургцIуд йисаз (сар паччагьдин йисариз). Хъа ургцIуд йис алдабхъиган, Тирихъдира хьибди, гьамциб мяълидик кайи улдугнайирикансиб:
Гъадабгъ хилиз яв тар, шагьур вуйибси диц, варидари кIваълан гьаънайи кьяппа!
 Чалишмиш йихь, айибтIан ужуйи тар йив, мяълийихъди мяъли апIин - мумкин ву уву кIваин апIуб!
УргцIуд йис гъушиган, РАББИЙИ гъайгъу зигиди Тирин: хъана ккебгъди Тири чан апIурайиб - дюньяйиин али вари паччагьлугъарихъди кьяппавал апIури хьибди.
Хъа дидин хайир, гьаддиз туву кьимат, РАББИЙИЗ бахш дапIну хьибди: думу уч дапIну хьибдар, я дюбхну хьибдар - вари хайир гъябгъиди тухъвалин ипIрубдиз ва багьа палатдиз, РАББИЙИН улихь яшамиш шулайидарин.

24
РАББИЙИ ккидипиди жил, ичIи апIиди думу - жилин юруш хьибди дигиш, даргъиди дидин агьлар!
Саб кьисмат ккилибгура халкьдизра ва диндин аьхюризра, лукIразра ва дугъан аьхюризра, ханумдизра ва дугъахъ лихурайи гъараваш дишагьлийизра, масу тувруризра ва гъадабгъруризра, хайир хьузди буржназ тувруризра ва буржназ гъибисуризра - шли буржди туври гъахьнуш гьадгъазра ва буржназ бисруризра.
Дюнья дарабгъну хьибди, ичIи дапIну хьибди думу. Му гаф гъапир ву РАББИ.
Яснаъ а, чIур шула жил, йибкIура, чIур шула вари дюнья, йихура кьувватлу адмийир жилин!
Жил чиркин дапIна дид'ин яшамиш шулайидари:
 дурари гъючIюргъну дерккнайивалар, ибак гъапIундар къанунар, гьаммишандин йикьрариин лик иливну.
Гьаддиз ипIура жил агьрари: диди'ин яшамиш шулайидари чпин гунгьарихъанди кьимат тувра! Гьаддиз жилин агьлар жвартI шула, адмийир имдар цIибтIан.
Чяхир хътIабццну, гъабкIну тIумтIин шир, фуж шад шуйиш - гьугьхьт алдабхъура.
Кебяхъну шаду дафар, шадвалин гьарай ипнайи сесер ерхьури имдар, шаду чюнграр ккебяхъну.
Сану чяхир убхъури имдар, мяълийир апIури имдар - хмель кьутIкьал дубхьну гьибгъра.
Шагьур гъабкIну, ичIи гъабхьну.
 Хъяркьна вари хулар, дурариъ учIвуз шулдар.
Кючйириъ чIигъар - чяхир адар!
 КтIубшвну шадвал, шадвал удубчIвну гъубшну му уьлкейиан.
Шагьур тIараш дапIна, дидин урнар дачархьна.
Жилин зиин, адмийирин арайиъ гьаци хьибдики, ччим ктабгъру аьхиримжи хуттар уч апIруганси.
...Зурба, шаду чIигъ атIабгура - ригъ-алабхъру терефнаъ РАББИЙИН гьяйбатлуваликан мяълийир апIура!
Эй, ригъ-гьудубчIвру терефнан агьлар, тяриф апIинай РАББИЙИН! Гьюлерин къураматарин агьлар, Израилин Перведигар вуйи РАББИЙИН ччвурнан тяриф апIинай!
Учуз ерхьурачуз апIурайи мяълийир: "Дюз ВУЙИРИЗ адвал ибшри!", дюньяйин гъирагъарихъан.
...Хъа узу кIураза: "КкудубкIуб ву йиз, ккудубкIуб!
 Язухъ ву йиз!
 Масу туврудари масу тувру - масу тувувал тамам апIура!"
Къах шлувал, ичI ва чул ккилибгура увуз, жилин агьлар!
Фуж гьергиш, къах шлувалин дихар гъеерхьур, думу ичIаъ ахъди. ИчI'ан удучIвурнур ахъди чулиъ.
 Арццну заанишварин гъалпгъар, ккадаршвну жилин дибар!
Гьудубшвура жил, тIубччвура жил, ккалабкьура жил!
Пиян духьнайирси, жил хъабхъу, тIубччвура думу хутIлиъ дубччвнайи уюгъси.
Дидин гунагь дид'ин гъагъи гъагъси ал - абхъди думу, гъудубжвузкьан гъудубжвидар!
Ва хьибди думу йигъан: РАББИЙИ аьршариъ жаза тувди - аьршарин къушмиз, жилиин - жилин паччгьариз.
Йисирар, уч дапIну хьиди дурар, ичIазди гатIахьиди, хъябкьну хьибди - хъа кьанди гъибди дурарихьна жаза.
Ва хъибди ваз аьйибнакк ккапну, ригъ - беябур дапIну, Къушмарин РАББИ Сион дагъдиин, Ерусалимдиъ, парччагьди дугъужвган, ва ачмиш апIиди Чан аьхюрариз Чан адлувал.

25
Я жан РАББИ, Уву - йиз Заанур!
 ВаритIан зина заъраза Уву, адлу апIураза Яв ччвур! Уву зат дархьиб халкь гъапIунва - думу вуйи Яв ухдирихъанмина айи фикир, ва гьамус Уву Яв вафалувал ачмиш гъапIунва.
Гъвандин чIвеэриз илтIилкIунва Уву шагьур, мюгькам дапIнайи шагьур - гъюрдариз!
 Жара жилариндарин мюгькамишвар ккидирчну - аьсраризра дурар таза алаидар.
Гьамус кьудратлу халкьди Увуз гьюрмат апIури хьиди, инсафсуз халкьарин шагьрар Увхьан гучIури хьиди.
Уву вува касибариз дергрушв, пай ктрапIдарин дергрушв гъагъи вахтари.
 Уву - гъваъ, кулкарихьан уьрхюрайи, Уву - сирин, убцрушнахьан ккеркру.
 Истисмарчйирин ил - аьхъю вахтнан кулакси ву,
ичIи чюлиъ убцру ялав ву!
 Амманаки сикин гъабхьну Яв ниятниинди жаражиларин тIарашчйирин гъугъ.
 Фици дийибгъуруш убцру ялав, дифран кьюкь гъафиган, гьаци дахьну истисмарчйирин мяълийирра.
Му дагъдиин Къушмарин РАББИЙИ вари халкьариз зурба гешт ккабалгиди, йирси чяхирра хъади!
 Душваъ хьиди тухъ апIру, чагъу иццишнар ва йирси кутIурццнайи чяхрар.
Думу дагъдиин РАББИЙИ терг апIиди вари халкьариин илипнайи илипруб, вари миллетар гъидиржнайи чарч, - тIанкь апIиди аьжал аьсрариз!
Гьадмуган РАББИ Аьхюри вари машарилан алжакиди нивгъар, вари жил вуйибси Дугъу Чан халкь аьйибнаккан ккадапIиди. Му гъапир ву РАББИ.
Думу йигъан кIури хьиди:
 "Му ич Заанур вуйич!
 Учу Гьадгъуин уьлбюкьнайча - ва Дугъу учуз уьрхювал багъиш гъапIну.
Му РАББИ ву, Гьадгъак ич миж кади айча!
 Гъачай шад хьидихьа, шадвалин гьарай ипдихьа, фицики ухьу дюрхна".
РАББИЙИН хил исина хьибди гьаму дагъдиинна.
Моав йишв'ин ликриккан дапIну хьибди, нахъв пейиндиъ убжруганси.
Ва душваъ хьибди Моавди хъаъри, сирнав апIурайириси, хилар ва къурзлувал дидин асккан дапIну хьибди - фукьан хилар хъаъри гъашишра.
Ягъли ва ижми яв цалар дарагъну хьиди, жилиинна илдигъну, биширигдиз!

26
Думу йигъан Ягьудияйиъ гьамциб мяъли апIиди:
 - Ачуз учуз мюгькам дапIнайи шагьур!
 Уьрхювал багъиш дапIна учуз, думу - цалси ва тепеси ву.
Арццй урнар, гъит гъюри халкь дюз вуйиб ва вафалуб!
Рюгьнииди ижмидариз кефнаъ шлу уьмур Уву гьапIдива - Увук дурарин миж кади айи.
РАББИЙИК миж кади гъузай аьсрариз!
 Гьаммишандин Жяргъял - РАББИ, РАББИ ву!
Илдичну Дугъу, чпи заанди гьигърайидар; дурар за гъапIу шагьур ккидипну, руг-руг гъапIну, бишируг.
Гьамус думу йишв ликриккан апIура: душвлантина гъяра касибар, пай гъядрапIдар душв'ин дицура.
Дюз вуйирин рякъ дишуб ву - диши рякъ Уву дугъаз гьязур апIурава.
Яв табшуругъарин рякъюъди учу гъярача: я жан РАББИ, Увук ич миж кайич!
 Яв ччвурназ дих апIуб - магьа ич гъян фтихъ къур дубхьнаш.
Йишвну йиз гъяназ Уву хътарди тIагъруди ву, Уву агура йиз рюгьну. Жилиин Яв дюз суд алабхъиган, дюньяйин агьлариз аьгъю хьибди фу вуш дугъривал.
Эгер писурин язухъ гъизигиш, дугъаз аьгъю хьибдар дугъривал фу вуш.

Я жан РАББИ! Уву Яв хил гьамустIанра гьачIабккунва, хъа дурариз думу рябкъюрадар. Дурар аьйибну алацIну хьиди, Уву Яв халкьдихъанди убгурайи юкIв дурариз гъябкъиган!
 ХътIюкьиди Яв душмнар цIи, чпиз кIури гьязур дапIнайбди.
Я жан РАББИ! ГьапI учуз кефнаъ шлу уьмур!
 Учу гъазанмиш гъапIу вари хъуркьувалар - вариб учхъанди гъапIур, Уву вува.
Я жан РАББИ, ич Заанур!
 Жара аьхюрари, Уву ваъ, уч'ин аьхювал апIури гъахьну, амманаки учу Яв ччвурназтIан дих апIдарча.
ГъачIидар чIиви хьидар, дийихнайидар сану гъудужвидар:
 Уву жаза тувунва, терг гъапIунва дурар, дурарикан вуйи фагьумра тIанкь гъапIунва.
Уву зарб гъапIунва халкь, я жан РАББИ! Уву зарб гъапIунва халкь, адлу гъашир Уву вува, уьлкейин сяргьятар яркьу гъапIунва.
Балйириъ, жан РАББИ, адмийири Уву агуру; аьзабарин кьутIкьлишин - му Яв насигьят вуяв дурариз вуйи.
БицIир кайирси, бицIир апIайиз улихьна иццрушнаан чIигъар апIури аьзаб зигруси - гьаци учура вуча Яв улихь, РАББИ!
Учук бицIидар кади гъахьунчук, аьзиятнакк гъахьунча, амманаки учу бабкан гъабхиб микIтIан гъабхьундар.
 Хьибдар учхьан му жилиин гъалибвалар гъадагъуз, ахъидар дюньяйин агьлар.
Дийихнайи Явдар чIиви хьиди!
Гъийиху йиздарин жанар уьмрихъна кьяляхъ гъиди!
 Хъергай, шадвалин гьарай ипай, ругдиъ дахьнайидар!
 Чиг Яв - акв хурайи чиг вуяв! Жили гъийихдар деетура.
Гъарах гьеле, я йиз халкь, гьитIикIай хулариъ, урчIар хъирхьай!
 СацIиб вахтназтIан мигьитIикIан - багарихьди жаза гьудубчIвиди.
Магьа, удучIвура РАББИ Чан ужагъдиан - жаза тувуз жилин агьлариз, чпин нягьякьвалариз!
 Ва гьадмуган ачмиш апIиди жили удубзу вари ифи, гъийихдар жин дапIну гъитдар.

27
Думу йигъан РАББИЙИ Чан ханжлихьди чIуру, зурба ва ижми,
 Левиафандилан алдабгъиди хъял, гъючвюбхну гъябгъру битIрилан,
 Левиафандилан, гъибиржури гъябгъру битIрилан, - йибкIиди Дугъу гьюлерин аьламатнан мутму!
- Думу йигъан успагьи тIумтIин багъдикан мяълийир апIинай!
Узу, РАББИЙИ, уьбхюраза думу, шид тувраза гьаммишан.
Дидихъди харжиб дархьбан бадали, уьбхюраза Узу думу йигъ йишвди!
Адарзуъ Узуъ хъял.
 Хъа эгер диди Узуз зазарна рукар аьхю гъапIиш,
Узу дид'инна дяви хьади гъягъидиза, убгидизачав чист!
Ужу шул, гъит Йиз уьрхювал абгри ва Узухъди мясляаьт йибтIри, гъит мясляаьт Узухъди йибтIри!
Гъибди йигъ - ччивар дисиди Якьубдин, кюкю адабшвиди, гьатIарцциди кюлер Израилди, абцIди вари дюнья бегьернахьди чан!
Дугъу дурариз, дурариз йивури гъашидаризси, йивури гъахьнинхъа? Дугъу дурар, дурар йивну йихрударси, йихури гъахьнинхъа?
Дурариз къаршуди илтIикIури, Уву дурариз бала гьапIунва - утIурккувал. Гъурхну дурар зат мидарди гучI тувру илну Дугъан, ригъ-гьудубчIвру терефнан микIраз ухшарди!
Магьа фтиинди ккудучIвуруш чан тахсирнаккан Якьуб, магьа фициб шулуш бегьер, думу гунгьихьан гъахьиган ярхла: дурари гъурбнар апIрушван гъванар тики-тики апIиди, гьакун гъван тикйир апIруси, гъузидар Ашерайиз дурччвнайи я чIвурдар, я ургрушвар!
Инсанар имдарди гъахьну мюгькам шагьриъ, гъибтну дурари, гъитну ужагъар, гьамус му ичIишв ву.
 Душваъ укI ипIура кIарари, дахьна жилиин, гьарин кIажнахьди ацIра.
Кюлер гъэрццган, ктушвура - дишагьлийир гъюру дурар ургуз. Фагьум адар му халкьдиъ, ва гьаддиз, думу халкь ГъапIури, дурарин язухъ зигидар, дурар арйиз Гъахири, дурарихъан юкIв убгидар.
...Ва хьибди думу йигъан: РАББИЙИ дяхнин вари кIулар рягъиди, Нирхъан гъадабгъуб тап Египетдин дабхъушвахънакьан, - учву уч дапIну хьиди, саркьан мидарди вари, эй Израилин баяр!
Ва хьибди думу йигъан: аьхюбнуб кIарч рабхуз гъибтди - ва гъиди Ассирияйиъ гъудургдар, ва Египетдиз утIурккдар, ва дурари вариди, РАББИЙИЗ икрам апIиди гирами дагъдиин, Ерусалимдиъ.

28
Дерд ву кунцIназ, Ефремдин пиян баяри дамах апIурайи, чубхурайи кюкдиз, Ефремдин уччвувализ ва адвализ, кюкдиз, чяхри ккагъу агьларин авадан дерейиин за дапIнайи!
Магьа кьудратлу пягьливан РАББИЙИН, тIурфниз ва меркклиз ухшар, пуч апIру кулкиз ухшар айир, эйвал апIуз даршлу селериз ухшар!
 Дугъан хилариинди гатIабхьну хьибди жилиинна,
ликариккан дапIну хьибди кунцI, Ефремдин пиян баяри дамах апIурайи!
Чубхурайи кюкдихъди, уччвувалихъдина адлувалихъди Ефремдин, кюкдихъди авадан дерейиинна за дапIнайи, хьибди гьаци, хьад хьайиз хъубкьу инжирихъди гъабхьиси:
 думу гъябкъюри - гъюдубтIиди ва гьадму гагьди хътIюбкьиди.
...Думу йигъан хьиди Къушмарин РАББИ таж вуди ва усппагьивал вуди, адлувалин кунцI вуди гъузну имбу Чан халкьдиз.
Хьиди Думу дюзсудвалин рюгь вуди суд апIрудариз, кIубанвал вуди хьиди Думу, урнарихъ душмниз жаваб туврудариз.
...Пиян хьайиз дубхъну чяхир, чIиркIура дурар, дюз дарди алдагъури ликар, улдугна жандиъ убзнади маллара пайгъамбарра, хъана кубзну жандик, дюз дару ликар алдагъури улдугна, чяхри хъунти дапIна дурарин фагьум! Пиянвалиъ улдугна дурар, рякъбар дурарин дюз вуйидар дар, гъалатI ву гьял апIурайи суалар.
Вари кIаркIтIар ибичубди алацIна, марцци йишв кIуруб гъубзну имдар!
Фуж мицири фагьмихъ хъаъди, шлиз ктибтура дугъу хабарнакан -
 бицIидариз, накь нана убхъури имбу, мухрихъан хъадатIну имбу?
"Цав-цав, цав-цав... Кав-кав, кав-кав...
 цIицIиб-цIицIиб мушвахь, цIицIиб-цIицIиб тушвахь..."
Магьа гьамциси, гъавриъ адрахъру чIалниинди, жарадарин нугъатниинди, пиди РАББИЙИ му халкьдихъди.
Мугагьназ дугъу кIуйи: "Мушваъ учвуз рягьятвал ккилибгура, гъит дурцнайидари рягьятвал гъадабгъри.
 Мушвайишв архаин йишв ву".
 Амманаки дурариз ккун гъабхьундар хъпехъуз.
Гьамус гьамциб хьибди дурариз РАББИЙИХЬАН вуйи гаф:
 "Цав-цав, цав-цав... Кав-кав, кав-кав...
 цIицIиб-цIицIиб мушвахь, цIицIиб-цIицIиб тушвахь..." Ва гъягъиди дурар, алдакиди, чархьиди, чулиъ ахьди, дидисну хьиди.
Хъебехъай РАББИЙИН гафнахъ, учву, лягълягъчйир, ерусалим халкьдин аьхюрар!
Учву кIурачва:
 "Аьжалихъди ич йикьрар йитIнайич, учу аьлакьйир йитIнача гъийихдарин Дюньяйихъди! ЙикIру селер улучIвган, думу учук кубкьидар. КучIликан учуз гьитIикIрушв дубхьначуз, алдатмиш апIувал - ужагъ дубхьнайич"!
Гьамци кIура РАББИ Аьхюри:
 - Узу Сиондиин шибритIин гъван ккивраза, личIван зурба гъван, ижмиб, мурччван гъван ивраза цалин бин вуди.
 Фуж хъугъри гъашиш - думу ккадаршвидар.
Дугъриваликан апIидиза Узу йибцру уьлчме, дюз суд хьибди заансина йибцру алат.
 Мерккра убгъиди - диди кучIал дабгъиди, ичв ужагъ, ичв гьитIикIнайишв штари гъабхиди.
Аьжалихъди вуйи ичв йикьрар чIюргъиди, дабгъиди ичв аьлакьа дийихнайидарин Дюньяйихъди айи. Йихру сел улубчIвиган, диди чан рякъ учвлантина давам апIиди.
Гьар ражари, думу улубчIвиган, диди учву гъахури хьиди - гьар гвачIинган, йигъну, йишвну!
 Гьаму хабарнан учву гъавриъ ахъиган, гъалабулугънаъ ахъуз хъюгъдичву!
Аьхин алдарди жикъиб ву - дид'ин учвхьан ликар гьачIарккуз хьибдарчвухьан.
Илипнайиб кьадарсуз ккуруб ву - диди учву ккеркидар.
Гъудужвиди РАББИ, Перацим дагъдиинси, улупиди Чан яман хъял Дугъу, Гаваон дерейиъси! Дугъу апIуз ккайиб, зат дархьибсиб ляхин хьибди, Дугъу апIруб, зат улариз дярябкъю апIуб хьибди.
Гъитай гьеле ичIи гафар, дарди гъабшиш ичв зунжрар имбубтIан гъагъи хьиди!
 Гъеебхьунзуз узуз Аьхюрикан, Къушмарин РАББИЙИКАН:
 вари дюньяйиз кадабтIна жаза!
АйитI тIапIай, хъебехъай узухъ, дикъатниинди хъебехъай узу фу кIуруш!
Убзру вахт гъафиган, нежбри хъадабкнутIан гъибтдарин, ругдиз маллатIан йивну гъибтдарин?
Ваъ! Дугъу жил диш дапIну, гатIахьуру душвазди чернушкайин* тумар, убзуру гьашв. Дугъу убзуру дяхин, дукI, мух, хутIлин гъирагъдихъ – полба.*
–––––––––––––––
*Чернушка - гашнишин тумраз ухшар укI.
*Полба - дяхниз ухшар рузи.


Гьамциб къайда дугъаз улупнайиб ву - чан Заанури дерккра дугъаз насигьятар.
Чернушкайин гадар апIруб дар, гьашвар - аьрабайин чархарихьди: маргълихьди ктабхьуру удар чернушкайин, гьашваринра - маргълихьди.
Дяхнин кIуларилантинара, гадар апIруган, гадарна гьяйвнар думукьан кьандиз хъчIюхюри гъитдар - дарди гъабшиш, дяхин рягъиди.
Му вариб - Къушмарин РАББИЙИХЬАН вуйиб ву.
 Дерин ву Дугъан фагьум апIувал, Зурба ву Дугъан аькьюл!

29
- Дерд увуз, Ариэл,* Ариэл, Давуд гъафи шагьур!
––––––––––––
*Ариэл - Ерусалим шагьриз шаирари Ариэл кIури гъабхьну.


 Гъябгъиди вахт, йисахъди йис, текрар хьибди хъана ва хъана машкврарин жерге -
ва Узу чIюбкьидиза Ариэл, парччгьарди дугъужвиди душваъ пашманвална хажалат, ва хьибди думу Узуз вуди – ариэл*
Вари терефарихъанди Узу уву кьялаъ тIапIдизаву, вари гъирагъар вуйибси чIвурдар дивдиза, уву бисруз мюгькам йишвар тикмиш апIидиза.
––––––––––––––––
*Мушваъ ариэл: гъурбнар апIрушв вуди ишлетмиш апIура, яни "Хьибди душвайишв Узуз гъурбнар апIрушв вуди".


Исиъ, жилиъ хьидива уву - гьадушв'ан гафар апIидива, ругариккан яв гафар ибарихъна гъюри хьиди.
Аммаки жара жиларин тIарашчи къушмар илтIикIнайи увлан, хьиди жвилли биширугси, ухшар хьиди жилар дисрударин тарашчи къушмар дитIибхну гъябгъюрайи сихъраз!
 Ккилилигдайиган, хабарсузди хьибди му:
увухьна гъиди Къушмарин РАББИ - гъиди гъугърумар, ва жилар тIурччвувалар, зурба вуйи гъугъ,
кулакра, тIурфанра, цIин мелзарра, хътIюбкьру цIара!
Гьар миллетарин тарашчи къушмар, Ариэлихъди дяви гъабхурайи - Ариэлихъди дявдиъ а, дидин гъала бисуз ккунда, варишварихъанди чIюбкьюра - дурар, нивкIуз, йишвандин рябкъбаз, ухшар хьиди!
Гьаци, гашди айириз нивкIуъ чав ипIурайиси шулу, хъа хъергури гаш гьис апIура,
 гьаци, дахаргнайириз нивкIуъ чав убхъурайиси шулу, аммаки хъергра, дугъаъ кьувват адар - дюдер деерццна. Магьа фу шулуш гьар миллетарин тIарашчи къушмарикан, Сион дагъдихъди дяви гъабхурайи!
ЛикIарси йихьай, гъах йихьай, кур йихьай, дярябкъри йихьай! Пиян духьна дурар, аммаки чяхрилан ваъ, ккалакьура, аммаки убхърубдилан ваъ.
РАББИЙИ улубзну учв'ин деринариз кIваълан гъархру рюгь.
 Пайгъамбрар, Дугъу хъирхьну ичв улар!
КтIябкърудар, Дугъу гъидиржну ичв кIулар!
Учвуз гьарсаб рякъюб, печат йивну хъябкьнайи илбижу дафтрин гафарси духьначвуз. Эгер думу дафтар убхуз шлурихьна тувну, "ма убх!" гъапиш, дугъу гьамциб жаваб тувди: "Хьибдарзухьан, дафтар печать йивну хъябкьна".
Хъа думу дафтар убхуз аьгъдрурихьна тувиш, ва "ма убх" гъапиш - дугъу: "Узуз убхуз аьгъдарзуз" пиди.
РАББИЙИ гъапну:
 - Му халкь Узуз багахь, гафарииндитIан дар, мурари Узуз гафарииндитIан гьюрмат апIурадар, юкIвар дурарин узхьан ярхла ву.
 Йиз улихь вуйи дурарин гучI - адмийирихъан дудубгънайи табшуругътIан дар.
Гьаддиз, гьамусдихъантина Узу, зат дархьибсиб му халкьдиз апIидиза, зат дярякъю ляхнар, - ва дурарин аьяндрарин аькьюл йибкIиди, фагьумлийирин фагьум гъубзидар.
Дерд хьибди, РАББИЙИХЬАН, чпин ният, гьитIибкIбан бадали, дериндиз гьитIибкIрудариз! МучIушнаъ дурари чпин ляхин апIура ва кIура: "Шлиз рябкъиди, шлиз аьгъю хьиди?"
Фици учву вари илтIикIурадарнучва!
Ругдикан гъабар апIрур, руг вуйин-хъа!
 Пидиян-хъа гъапIубди гъапIурикан:
 "Мугъу узу гъапIундар!"?
Пидиян-хъа мутмуйи гъабар апIрурикан: "мугъаъ саб жюрейинна фагьум адар!"?
Лап багарихьди Ливандин дагъларикан хьибди багъ, хъа багъ гьибгъди яркурси.
Думу йигъан кар вуйидариз гафар ерхьиди, илбижнайи дарфтрикан урхурайи, хъа кур вуйидарин улар, мучIушнуна мучIували элекнайидар, рякъюри хьиди!
Касибариз рубкьиди РАББИЙИХЬАН цIийи шадвал, пайнахьан гьадатIдари шадвалин гьарай ипди Израилин Гирами Заанурикан,
даршуз, аьлхъру думу истисмарчйир гъузидар, йихиди.
 Писвал апIуз тямягьну гъадагънайидар вари жвартI хьиди, -
фукIа дарди адмийириин футна илипрудар, шагьрин урнарихъ аьрзйир гьял апIрур алдатмиш апIури хъюгърур, дюз вуйир гьякь суддихъан кучIлиинди мягьрур апIрур.
Гьаддиз, гьамци кIура РАББИЙИ, Якьубдин баярин Заанури, Ибрагьим азад ГъапIури:
 - Сарун Якьубдиз нач шлуси хьибдар, сарун думу лизи мягъси хьидар!
Рякъиди дугъаз чахь чан веледар, Йиз хили халкь гъапIдар, -
 ва вари дурариз, Йиз ччвур гирами вуйиб, аьгъю хьибди,
Якьубдин Гирами Заанурин гирамивал, аьгъю хьибди,
Израилин Заанурин улихь, гукIни хьиди.
Гьадмуган, рюгьниинди улдугнайидари фагьум гъазанмиш апIиди, хъа, унтIар-зунтIар апIрудариз насигьятар рукьиди.

30
-Дерд хьибди мютIюгъ дарударин баяриз! - кIура РАББИЙИ. -
 Дурари ниятар тамам апIура, Узхьан дарудар, аьлакьйир йитIура, Йиз рюгьну хъаъру дарудар.
 Гьамци дурари гунагь гунгьиин иливура!
Гъяра дурар Египетдиз, Узхьан насигьят гъададабгъди: фяряуьндин хиликк дурариз гьитIикIуз ккунди а, Египетдин сирнарикк ужагъ абгуз.
Мициб уьрхюваликан дурариз шлуб беябурвалтIан хьибдар, мициб гьитIикIрушвкан дурариз вуйиб - анжагъ аьйиб!
Везирар гьамустIанра гъафну Танисдиз, гьаънайидар гьамустIанра Ханесдиъ а.
Амманаки дурар вари беябур хьиди, фицики му халкьдихьан дурариз кюмек апIуз хьибдар, я кюмек апIуз, я хил ттивуз хьибдар; дурариз ккилибгура анжагъ беябур хьувална, аьйиб алапIувал!
Негевдиъ айи гьяйванатарин кьисмат.
 - Жафайин ва баланан жилилатина, асландинна хпи-асландин жилилантина, курамил ва тIибхру битIран,
 гъахура му адмийири дажариинди чпин девлетар, девйирин гъузгънаригъди гъахура хазнийир багъишарди, чпиз кюмек апIуз даршлу халкьдиз.
Египетдин кюмек уркилсибтIан дар, лазимсузуб ву. Гьаддиз Узу тувунза дидиз ччвур: МутIи дапIнайи Рахав.
Гъарах, гьамци кIури кьулдик бикI, илбижру дафтрик дикI му гафар;
 гъит дурар дюрхну ишри аьхиримжи йигъаз, гьаргандиз, гьаммишандин вахтариз.
Му халкь мютIюгъ шлуб дар, кучIларин баяр, РАББИЙИН насигьятарихъ хъпехъуз даккни баяр.
КетIябкърудариз дурари кIури шулу:
 КетIякъру тIулар апIуб гъибтай!
КIуру дурари, улихь шлуб рябкърудариз:
- Лазим дарчуз учуз дюз рякъбар!
 Учвхьан учуз ккундайиб, ширин гафар, кучIлин рякъбар.
Рякъхъан хъадакай, жилгъайиан удучIвай, кIваин мапIанай учуз сарун Израилин Гирами Заанурикан!
Гьаддиз, гьамци кIура Израилин Гирами Заанури:
 - Тина гъапIунчва му гаф учву, миж кади гъабхьничв, юкIв хъипунчва аьрвалихъна алдатмиш'валихъ!
Ва хьибди учвуз му гунагь, цалигъ цIаркьси, ягъли цалин депIу шибритIси, цалси, хабар дарди абхъру!
Гьаци вуйиган, уьргъюру гьешери гъапIу гъабар, инсафсузди дурариин алархьиган, - ва гъюргъю тикйиригъ сарун бихъдар ичI айи тики, кюмгъригъян аржал ипуз ужуб, ясана дагриан шид адабцIуз шлуб.
Израилин Гирами Заанур, Аьхюр РАББИЙИ, гъапну:
 "Ичв уьрхювал гьаддиъ аки - кьяляхъ хътакувалиъ ва архаинвалиъ учIвувалиъ.
Ичв кьувват - сикинвалиъ ва умуднаъ".
 Аммаки му учвуз ккун гъабхьундарчвуз.
Учву гъапунчва: "Ваъ, гьяйвнариинди гьергувалиинди уьрхидичу".
Фу-вухъа, учв'ин алабхъура ичв уьрхювал!
 "Аягъур гъяйвнариинди учу гьергдича!"
Фу-вухъа учвухъ хъергдира ву чкиди!
Эгер учвуз гучI сари ккапIиш, агъзур гьергдичву, хьури гучI ккапIиш - учву вари гьергдичву,
 хъа учвкан гъуздар, дагъдиин дубччвнайи маргъси, тепейиин пайдагъси хьиди.
Хъа РАББИ ккилигури гъузди - ва ичв язухъ зигиди, гъудужвиди Думу ва апIиди учвуз кюмек. Фицики РАББИ - дугъри Заанур ву; бахтавар ву Дугъак умуд кайир!
Эй халкь, Ерусалимдиъ Сиондиин яшамиш шулайи!
Эрцциди ичв нивгъар.
Учву уьрхяй кIури дих гъапIиган, РАББИЙИ учвуз кюмек апIиди.
Дугъу жаваб тувди Чаз учву гъеерхьубси.
РАББИЙИ тувди учвуз уьл пашманвалин, тувдичвуз шид аьзабарин, амманаки сарун ичв Насигьятчи гьитIикIидар, учвуз рякъидичвуз Насигьятчи ичв улариинди!
Учву арччул ясана гагул терефнахъинди хъахъайизра, учвуз ебхьидичвуз дих ичв кьяляхъ:
"Магьа рякъ - гьамдиъди гъарахай!"
Яв идоларихъди арс али, ядигарарихъди гъизил али, апIидива хявишнахъди апIруси, - гатIахьидива дурар, чиркин мутмйирси, чIюрхяр пидива дурариз.
Тумраз, уву жилик гъубзу, мархь гьапIну хьибди. Бегьер, жили тувру, девлетуб, разимуб хьибди. Думу йигъан яв мал-къарайи яркьу хярариъ укI ипIури хьибди.
Йицарина дажари, жил хътабкру, ипIури хьибди алаф: кьюршарина йирфари микIрахь гьибчу лишв.
Гьарсаб ягъли дагъдилан ва вари ягъли тепйирилан нирар ахмиш хьиди, штарин селер. Гьаци хьибди, зурба вуйи гъярхьуваларин йигъан, чIвурдар дарагъну ахьруган!
Вазлин акв хьибди ригъдинси, хъа ригъди акв тувди ургуб ражари артухъ, ургуд йигъандин саб аквси.
 Гьаци хьибди, РАББИЙИ Чан халкьдин зийнар илитIган, иццру гъапIшвар сагъ гъапIган.
Ярхлаанмина багахь шула РАББИЙИН ччвур!
 Кабхьну убгура Дугъан хъял, аьгь апIуз гизаф гъагъи!
 Дугъан ушв абцIна хъюлу, мелз Дугъан хътIюбкьру цIиз ухшар ву!
Ил Дугъан - тIурфан гъубгъу гъярин нирси ву, дюдниккнакьан штар за духьнайи. Пуч апIру сифккан ккадаиди Дугъу халкьар - дурариин фури алапIна, дурар рякъхъан хътаъру.
Хъа апIидичва мяъли, машквар йишванси, ва юкIвра ичв шадвалин гьарайнаъ абхъди, швутIрумар хъади РАББИЙИН дагъдиинна гъярайидарси, Израилин Жяргълихьна гъюрайидарси.
РАББИЙИН дих захди рабхиди, хил ачмиш хьибди Дугъан - ва йивиди. Ямануб хьибди Дугъан хъял, утIурччвиди ялавнан мелзар, цIа хътIюбкьру!
Иливиди тIурфан, кулак, меркк абхьди!
Дихну РАББИЙИН Ассирия гъах дапIну дебккди, РАББИЙИ дидиз маргълихьди йивиди.
Хъана, хъана Дугъу дидиз жаза тувру маргълиинди йивиди, тараринна дафарин дихариккди!
Ухдихъанмина сарун имдар накьвдик кивру цIа, гьязур ву думу кьабул апIуз паччагь: аьхю цIа дерин ичIаъ ивна - цIа гьязурди а, уч дапIна гизаф гакIвлар.
 ЦIа кипди дурарик РАББИЙИН илниинди, кабхьну убгурайи гугутдиз ухшар айи!

31
Египетдиз кюмек ккун апIури гъярудариз хьибди дерд! Атлу къушмарик миж ка дурарин, мич ка аьрабйирин кьадарнак ва атлуйирин кьувватнак,
хъа Израилин Гирами Заанурихьинди лигбягъ гъядар, РАББИЙИХЬАН насигьят гьерхдар.
Хъа Думу аькьюл айир вуки - Гьадгъу гьапIну бала, ва Чав гьял гъапIуб Дугъу кьяляхъ гъапIундар!
 Гъедергиди Думу нягьякь тухмиз къаршу, ва гьякьсузариз кюмек апIрудариз къаршу.
Фицики Египетлуйир - адмийиртIан дар, хъа Заанур дарки, дурарин гьяйвнарра - йикктIан дар, рюгь дарки.
 РАББИЙИ Чан хил гьачIабккиган, алдакиди кюмекназ гъафидар ва дурариз кюмек гъапIдар, ахьди, мурарра турарра йихиди.
Гьамци гъапунзуз РАББИЙИ:
 - Асланси, жигьил асланси, хюрч'ин ккерябгъюрайи, ва фукьан габнар дидиз къаршу уч гъахьнушра, гучIдар дурарин чIигъарихьан, гучI шулдар дихнахьан, - гьаци ктучIвиди исина Къушмарин РАББИ, Сион бадали дяви гъабхуз, гьаму дагъдихъан.
Завуъ уьбхнайи ничхриси, Къушмарин РАББИЙИ уьбхиди Ерусалим - уьбхиди думу, азад апIиди, гьяйиф апIиди ва ккадапIиди.
Израилин баяр, учву гьадмукъан утIукьну Гъахьирихьна кьяляхъ ктакиди!
Думу йигъан учву варидари тина апIидичва идолар, арсранна гъизилиндар, ичв нягьякь хилари гъапIу.
- Ассириялуйир ханжлихьан йихиди, аммаки инсандин ханжлихьан ваъ!
Гапри дурар ккагъди, аммаки инсанарин гапри ваъ! Ханжлин улихь дурар кьяляхъ гьергди, Ассирияйин жигьилар азадсузвалиъ ахьди.
ГучI'валиан русвагь дубхьнайи дурарин ижмишан абхъди; дурарин регьбрар гьергди, женгнан пайдгъарихьан гучI гъабшидар, - кIура РАББИЙИ, Сиондиин Чан цIа Убгурайири, Ерусалимдиъ Чан ужагъ Айири.

32
Гьякьвалин паччагь паччагьди дийигъиди, ва гьюкумдрарира гьюкум гъабхиди дугъриди -
гьарсар микIрахьан гьитIикIрушв вуди хьиди, кулкихьан ккадакрушв, къур жилиз ахмиш шулайи штарси, кттисуз даршлу уьлкейиъ жергълин сиринси.
Сарун лигрударин рякъюб гъибикьну хьибдар, хъпехърудариз аьхирки ебхьиди.
Гъюбгу фагьум ачухъ хьибди, ва мелзра, хъахъру, улхиди рягьятди ва ачухъди.
Файдасузриз сарун ужур ву пидар, ва пидар угърашлиз "абурлу кас".
Даршуз, гьякьузари гьякьсуз улхбарра гъахуру, чIуру кьастар ккабалгуру, дугъан ляхнар Заанурсуз ву, ва дюз даруб РАББИЙИКАН кIуру. Гашди айир ипIрубдихъ мягьрум апIуру дугъу, харгнайирихьди убхъуз гъитдар.

Угърашли апIуру жиниди: пис кьастар адагъуру, касибур пуч апIуру кучIлариинди, дугъу суддиъ гьякьди кIурайи вахтна.
Ужурин вари фикрарра ужудар ву, думу чан ужурвализ вафалура ву.
Гъайгъу ктру дишагьлийир, гъудужвай, йиз дихназ фикир тувай! Рябат хътру шубар, хъебехъай гафнахъ йиз!
Сад йисна сацIиб вахтналан учву, рябатсузар, гъах хьидичва: тIумутI уч апIру вахт гьудубчIвиди, амманаки бегьер гъибшну хьибдар.
ГукIнишин абхъай, гъайгъусузар, рябатсузар, уягъ йихьай!
 Палат илбитну гатIабхьай, илдибтай, жвукьар иригъян гъидиржай!
Мухрар ичв урччвай, ишай авадан хутIларихъ, бегьерлу тIумтIин багъарихъ,
йиз халкьдин жилихъ - душв'ин анжагъ зазарин рукартIан аьхю хьидар. Ишай бахтаврарин хуларихъ, шад гьарай ипнайи шагьрихъ ишай!
Ижмишан дипну хьибди, гъугъ айи шагьур ичIи хьибди.
 Шагьурна гъаравулвалин чIвурд ади гъабхьи тепейиин хьибди ичIишан - аьсрариз, яйлагъар чIурдун дажариз, хярар мал-къарайиз.
...Гьаци хьибди, заълан учв'инна рюгь улурзайизкьан!
 Гьадмуган хьибди ичIи чюликан багъ, хъа багъ гьибгъди яркур вуди,
ва дугъривал ичIи чюлиъ гъалиб хьибди, дюзвал багълариъ паччагьди дийибгъиди!
Му дюзвали мясляаьт хибди, му дюзвали архаинвал багъиш апIуру, хатIасузвал аьсрариз.
Ва хьибди йиз халкь яшамиш шули гъулариъ мясляаьтнан, ужагъариъ хатIасуз, архаинвалин дергрушвариъ.
 (Яркур вари пуч дапIну хьибди, хъа шагьур - бинайииннакьан дарабгъну!)
Бахтаварвал учвуз ккилибгура: наанушра убзури хьидичва, шид йишваъ, варишвариъ уьрхюз хьидичвухьан ичв бугъйирна дажар.

33
Дерд увуз, тIарашчи, жарадари жвув тIараш дарапIрайи, масу туврур, жарадари жвув масу тутруврайи!
 КкудукIиди яв тIараш'валар - ва тIараш апIиди уву, гъибди аьхир яв масу туврувалариз - ва тувди масу увура!
Ич язухъ апIинава, РАББИ, фицики Ув'ин алич ич хъугъвал.
 Гьар гвачIинган учуз хил ттивава, гъагъи вахтариъ - уьрхювалиинди.
Захди гъугъ гъеебхьган, халкьар гьергуз хъюгъну; Уву гъедергиган, дифарси гъюдучIвну миллетар.
Ичв арайиъ хюрч уч апIуйи, елгнагарси; елгнагарин гъварчси, алархьнийи дид'ин!
РАББИ ягъалди а, кIакIариъ шула яшамиш Думу.
 Дугъу тасдикь гъапIну Сиондиин дугъривална гьякьвал.
Думу хьиди мюгькам уьрхрур вуди яв уьмриъ.
 Аькьюл ва аьгъювалар - хазнахана ву уьрхювалин!
РАББИЙИХЬАН гучI хьади хьувал - магьа фтиъ аш дярябкъди хазнахана.
КIубнидари кючйириъ чIигъар апIура, мясляаьтнан хабар деебтрудар писди ишура.
Рякъяр ичIи гъахьну, рякъяриъ айидар рякъюрадар. ДючIюргъна йикьрар, шагьидкрар тина дапIна, адар гьюрмат сарихьнара.
Яс хъапIра, жил гьялнаан адабхъна, Ливандин яркур куцубхна, кIару гъабхьну. Сарон ичIи чюлиз илтIибкIну, ккаабхьну кIаж гьарарин Башандинна Кармилдин.
- Гьамус Узу гъудужвидиза, - кIура РАББИЙИ, - гьамус Узуз гъедергидиза, гьамус за хьидиза!
БицIирин ерина гъебццу укI качвук ва апIурачва нахъв.
 Ичв илну ургидичву учву, цIиси!
Дургну хьиди халкьар, гьякуз илтIикIиди, зазарин алдатIу кюлерси хьиди, вар-вар цIиъ ургурайи.
Ебхьидичвуз учвуз, ярхлариъ, Йиз тамам апIурайи ляхнарикан, ва учвуз, багарихьра, аьгъю хьибдичвуз кьувват Йиз!
Гунагькрариз Сиондиин гучI гъабхьну, гукIнишин алабхъну гьякьсузариин:
 - Шлихьан хътIюбкьру цIиъ яшамиш хьуз шул, шлихьан шул - гьаммишан кабхьну убгурайи кюмгъриъ?
- Ляхнариъ гьякь вуйирихьан ва апIру гьафариъ дугъриди кIурурихьан!
 Дюз дару хайир нигь апIрурихьан, адмийириз илзигну даккунди, хилиз даш-баш дибрисрурихьан,
ибар иркрурихьан, ифи убхъру чIалар деерхьуз, улар хъирхьрурихьан, писвалариз дилигуз.
Дицир яшамиш хьиди ягълишнариин, дугъан гьитIикIрушв хьибди кучIвуз даршлу жяргълар;
ва ипIруб дугъан хьибди, ва шидра - гьарган ккунибкьан.
Яв улариинди увуз рякъидивуз паччагь, вари чан крабчIувалиинди, жилра, ул хъуркьрубкьан ккатIабццнайи, увуз рябкъидивуз.
Увуз кIваин хьидивуз ккудушу гучIбар ва пидива: "Наши гьамус гьисаб апIури ва йибцури гъашир? Наши думу, чIвурдар гьисаб апIури гъашир?"
Сарун увуз рякъидарвуз уларихьан акв гьадабгънайи халкь, халкь, мучIу ва гъавриъ адрахъру чIал айи, мелз - гъавриъ адрахъру лягълягъвал.
Сиондиз лиг, ихь машкврарин шагьриз, яв рякъюб алапI Ерусалимдиин!
 Магьа архаинвалин ужагъ, чадур, йишвлан илдидибшвруб, - дидин ккумар уржна аьсрариз, дидин тIурнар гьудутIидар.
Душваъ ухьухъди хьиди кьудратлу РАББИ - му хьибди уьлке селерин, нирарин яркьу, ва дурариин хьидар гимйир, йирфар хъаърудар али, кьудратлу гимдихьан дурариинна гъюз хьибдар.
РАББИ - ихь Гьюкумдар,
 РАББИ - ихь Регьбер,
 РАББИ - ихь Паччагь, Дугъу уьрхиди ухьу!
Дизигнайи яв тIурнар зяиф гъахьну, сарун элкан дебккрайи буруз бисури имдар, дурарихъди элкан запIну ккундар.
Гьадмуган пай апIуз хъюгъди багьайин хюрч, гьеле ликударира хюрч бисиди.
Агьларикан гьич сарира пидар "узу иццураза" - душваъ яшамиш шулайи халкьдин гунгьарилан хил алдабгъиди.

34
Багахь улучIвай, халкьар, ва иб хъивай, хъебехъай, миллетар!
 Гъит аьгъю ибшри жилиз ва душв'ин али варибдиз, дюньяйиз ва душваъ бабкан шулайиб варибдиз.
Хъял дуфна РАББИЙИЗ вари халкьарикан, ва дурарин вари къушмариин Думу разиди дар.
 Дугъу дурариз терг хьувал кадабтIна, тувна дурар дармадагъинаригъна!
ГатIахьну хьиди гъийихдар, дурарин жандкарилан дабгъиди майтарин кфир ниъ, удубзу ифди дагълар апIиди кьяши.
Аьршарин къушум хътубгиди: аьршар диржиди диржру дафтарси, ва дурарин вари къушум чубхиди - гьаци чубхуру тIумтIин кIаж, гьаци гъядябхъюру инжирин йимиш.
"Ачмиш хьибди аьршариъ Йиз гапур, а алабхьиди думу Эдомдиин - апIиди диди халкьдин зиин диван, Узу чаз йикIуб кдабтIнайи".
РАББИЙИХЬ - ханжал вари ифди дибиржна!
 РАББИЙИХЬ – Боцрайиъ* гъурбнар хувал хьа, зурбади урккивалар Эдомитарин жилиъ а.
––––––––––––––––
*Боцра - Эдомдин кIулин шагьур.


Дурарихъди сатIиди йихиди чIурдин бугъйир, жигьил бугъйирра, эйвал апIуз даршлударра - дурарин ифи убхъиди жили, гъизибгу хюли ухъиди руг.
РАББИЙИХЬ - хъял алдабгъру йигъ, Сиондиз гиран ктапIузди хъял алдабгъурайи йис!
Эдомдин нирар къириз илтIикIиди, хъа руг - гугутдиз.
 Му вари жил, убгурайи къир хьибди,
убгури хьибди ктIутIубшвди йигънура, йишвнура, кум дид'ан удубчIвури хьибди гьаргандиз.
 Дубхьну хьуб дидиз, инсан кIуруб алдарди вари вахтариз, адми душв'ин улучIвидар аьсрариан аьсрариз.
Хьибди думу ужагъ вуди гьудгьудйиризна гъютIрухьмариз, тIипна кьяркъяр удубчIвну гъибди душв'инна.
 Ккадабхъувалин тIурин дид'ин дизигну хьибди, ягълишин улупрубдихьди ккидипнайивал дебккди.
Дидин везирари атIабгиди, душв'ин сарун паччагьлугъ илмидар кIури.
 Дидин улихь-кIулиъ айидар хьиди фукIа даруб.
Дидин ижмишнариин ктучIвиди зазин рукар, варжина заз гъедебгиди дидин мюгькамишвариин; думу хьабди чакъларин макан, страусарин яшамиш шлушв.
Душваъ чIурдин гатар гьуркьри хьиди гиенарихъди, ва ликар кьяляхъинди илтIикIнайи жинар душв'ин гюрюшмиш шули хьиди, ва Лилитра\f + \fr 34.14 \ft Лилит - кулкин жин.\f* удубчIвну гъибди, дебгрушв бихъиди.
ИчIи чюлин ничхри душваъ апIиди муг, ахьди муртйир ва учIвугиди чIярттар - ккаъди дурар чпин сирнарикк.
 Мурдал ипIру люкьяр душваъ уч хьиди, жутарди дитIирхну гъиди.
РАББИЙИН дафтриъ абгидичва ва урхидичва: дурар душваъ ачмиш хьиди сабра мидарди, вари - жутарди.
 РАББИЙИН ушвни дурариз гъапну гьаци, Дугъан илну дурар душв'инна уч алаиди.
Дураринкан гьарсабдиз Дугъу тупут ипди, ва тIурнихьди дийибцну, му жил дурарин арайиъ пай апIиди.
 Гьаммишан думу дурарин хилиъ хьибди, вари вахтари душв'ин дурар хьиди яшамиш.

35
Гъит, шад ибшри ичIи чюл, къур жил, гъит кюкю апIри ва шадвалин гьарай ипри чюли! Гъизилин кюкюси,
гъит думу кюкди алабцIри, гъит гьарай ипри, шадвал хъапIри, фицики диди Ливандин ад гъазанмиш апIиди, Сарондинна Кармилин гьяйбат. Гьадмуган рябкъиди РАББИЙИН ад, ихь Заанурин гьяйбат!
Зяиф гъашидарин хилариз кюмек тувай, шули-даршули ликар алдагъурайидарин кьамкьариз кьувват тувай!
ГучIрудариз йипай: "Учву ичв хилиъ дисай, мапIанай гучI!
 Ичв Заанур гъиди - ва хъял алдабгъиди, ва Заанури кадабтIнайиб тамам хьибди. Думу гъиди - ва уьрхюдичву".
Гьадмуган курариз рябкъюри хьибди, ва курариз хьибди ебхьури,
ликурра хьиди ккажаргъури миршси ва деребхьрурира апIури хьиди мяъли - даршуз утIурччвиди булагъар ичIи чюлиъ, жаргъиди селер чюллериъ.
Уьру дубхьнайи жил дагриз илтIибкIиди, къур илтIибкIиди булагъариз, чакъларин макан, дурарин мугъара абцIди чIеърахьди ва штун ягъли укIарихьди.
Душв'антина рякъ гъябгъиди, рякъ ккипди, ва тувди дидиз ччвурра - Гирами Рякъ.
 Чиркиндари душв'ин лик иливидар; рякъяриъ айидариз вуди хьибди думу, гьеле фикир адрударра душвлан улдугидар.
Душв'инна хьибдар ачмиш аслан, ва удубчIвидар вягьши гьяйванат - хьидар дурар душв'ин!
 Ва гъягъиди дюрхнайидар,
РАББИЙИ ккадаънайидар кьяляхъ гъиди, айтIан удубзурайи гъизгъин шадвалин чIигъар апIури Сиондиинна за хьиди, ва гьаммишандин шадвалин таж улубкIиди дурарин кIул'ин. Дурари гъазанмиш апIиди разишин ва шадвал, хъа дердерна агьузар дитIирхну жвартI хьиди.


36
Езекия паччагьдин паччагьвал апIури йицIиюкьудпи йисан, Ассирияйин паччагь Синахерибди, Ягьудияйин мюгькам дапIнайи вари шагьрар кьялаъ тIаъну дисуру.
Ассирияйин паччагьди гьаъру Лахишдиан Ерусалимдиз, Езекия паччагьдихьна зурба къушум хъади, кIулин чяхирчи.* Думу дийигъуру рякъюъ Абсрурин хутIлихъинди гъябгъюрайи, Заан дагриан шид гъюрайишвахъ хъайи,
ва дугъахьна удучIвнийи паччагьдин ляхнар гъахурайи Халкияйин бай Элиаким, ляхнар дикIру Шевна ва паччагьдин табшуругъар атIагру Асафдин бай Яах.
–––––––––––
*Чяхирчи - паччагьдиз чяхир убзрур, паччагьдиз варитIан багахь вуйи везирарикан сар.


КIулин чяхирчийи дурариз кIуру:
 - Езекияйиз йипай: гьамци кIура машгьур паччагьди, паччагьди Ассирияйин: Фтик яв умуд каяв? Уву кIурава ичIи гафар, хъа дявдиз ккундайидар: фагьумна кьувват!
Уву узуз къаршу удучIвунва - шлик миж кади?
Фикир апIурайва Египетдихьан, гьадму дюбгънайи маргълихьан, кюмек хьибдиз кIури? Фуж дициб маргълиин алахъиш, думу хилиъ абсди, итIибгъиди! Гьацир ву фяряуьн, Египетдин паччагь, чак миж кивну гъахьи варидариз.
Ясана, мумкин ву, кIара, ичв Заанур РАББИЙИИН хъугъвал ализ кIури? Гьадгъаз гъурбнар апIрушвар дайин Езекияйи тIанкь гъапIдар, Ягьудияйинна Ерусалимдин агьлари анжагь гьамунуб гъурбнар апIрушв'интIан икрам мапIанай, кIури?
Хъа магьа йиз агъайихъди, Ассирияйин паччагьдихъди, йикьрар йитI: узу увуз кьюд агъзур гьяйван тувдизавуз - удубкьидинухьан дурариинна атлуйир агуз?
ва хьибдинухьан гьеле саризкьан гучI тувуз, гъит варитIан ктахъуриз вушра, йиз агъайин лукIарикан - йишван аьхюрарикан? Египетдин аьрабйирикна атлуйирик умуд канив!..
Гьатцира, узу РАББИЙИН ниятниинди дуфнайир дайкIан, гьаму уьлке ичIи апIуз? "Гъарах гьадму уьлкейиз, ва ичIи апIин думу!" - гъапунзуз РАББИЙИ.
Элиакимдина Шевнайина Яахди кIулин чяхирчийикан тIалаб апIуру:
 - Учухъди, яв лукIарихъди арамей чIалниинди йип, учу гъавриъ хьидича, жугьуд чIалниинди макIан, фицики цал'ин али халкьдиз вари ебхьура.
КIулин чяхирчийи жаваб туву:
 - Йиз агъайи, узу мина му гафар увузна яв агъайиз пуз гьаънин-хъа? Ваъ! Цал'ин али вари халкьдиз, учвухъди сабси чпин чиркишнар итIузна чпин жвур убхъуз кадатIнайидариз!
Мушв'ин кIулин чяхирчи гъедергуру ва аьхю дихниинди жугьуд чIалниинди кIуру:
 - Хъебехъай гафарихъ машгьур паччагьдин, паччагьдин Ассирияйин!
Гьамци кIура паччагьди: гъит учву алдатмиш дарапIри Езекияйи, хьибдар дугъхьан учву уьрхюз!
Гъит Езекияйи ичв кIваъ идрипри РАББИЙИК умуд кади гъузуз, гъит гаф туруври РАББИЙИ учву уьрхюр кIури, гьаму шагьур Ассирияйин паччагьдин хилиз тувидар кIури.
Езекияйихъ мехъебехъанай! Гьамци кIура паччагьди Ассирияйин: узухъди аьлакьа абгай ва узухьна удучIвай - учвкан гьарсари чан тIумтIин ширин, чан инжирин бегьер ипIиди, ва чан гъуйдиан шид убхъиди,
хъа узу гъидиза ва учву жара уькейиз гъахидизачву - ичвсибдиз, - чяхринна рузидин уьлкейиз, уьлкейиз уьлинна тIумтIин багъларин.
Гъит Езекияйи учву улдугуз гъидритри, гъит гаф туруври РАББИЙИ учву уьхюр кIури, - халкьарин аллагьари гъюрхнинхъа чпин уьлкйир Ассирияйин паччагьдихьан?
Наши гьамус Хаматдинна Арпаддин аллагьар, наши Сефарваимдин аллагьар? Хъа Самария дурари узхьан гъюбхнин?
Гьадму аллагьарикан фунур аллагьди чан уьлке узхьан гъюбхну? Ва, мумкин ву кIурайчва, РАББИЙИ узхьан Ерусалим уьбхюр кIури?
Дурар ккебяхъну гъузнийи, дугъаз жавабди саб гафра гъапундайи, даршуз гьациб вуйи паччагьдин буйругъ - жаваб тутрувуз.
Хъасин, паччагьдин ляхнар гъахурайи Халкияйин бай Элиакимдина, ляхнар дикIру Шевнайина ва паччагьдин табшуругъар атIагру Асафдин бай Яахди чпиин али палтар дячIяргъну, Езекияйихьна гъюру ва кIулин чяхирчийин гафар дугъакна кIуру.

37
Езекия паччагьдиз гьаму вари гъеебхьиган, дугъу чаин али вари палтар гъячIяргъю, ва ирин палат алабхьну, РАББИЙИН Дараматдиз гъушу.
Хъа, паччагьдин ляхнар гъахурайи Элиакимна, ляхнар дикIру Шевнана, аьхюну динагьлийир дугъу, алахьуз гъитну ирин палтар, пайгъамбар вуйи Амоцдин бай Ишайихьна гьаъру.
Ва дурари Ишайиз кIуру:
 - Гьамци кIура Езекияйи: Улубкьну дерднан, жаза тувру ва асккан апIру йигъ. БицIир хьуз башламиш шула - ва бицIир апIуз кьувват адар!
Аммаки, мумкин ву, РАББИЙИЗ, яв Заануриз, кIулин чяхирчийин гафар ерхьур, чан агъа, Ассирияйин паччагьди, ЧIиви Заанур беябур апIуз, гьаънайи, - ва гьадмуган, РАББИЙИ, яв Заанури, улупиди, фициб кьимат вуш, му гафарин! Ккараг сарун, гъуздарихъанди, ккадархьдарихъанди.
Ва магьа, Ишайихьна, Езекия паччагьдихьна багахь вуйидар гъафиган,
Ишайи дурариз гъапи:
 - Ичв агъайиз йипай: Гьамци кIура РАББИЙИ: гучI мапIан гафарихьан, увуз гъеерхьу, гафарихьан, ассирияйин паччагьдихъ лихурайидарин Узуз апIурайи.
Узу гьапIдиза рюгь дугъ'инна - ва, хабар кубкьур, паччагь хътакиди чан уьлкейиз. Душваъ, чан уьлкейиъ,Узу думу ханжлихьди ккагъдизавучв.
Ва хътакуру кIулин чяхирчи ассирияйин паччагьдихьна, думу вахтна Ливна кьялаъ тIапIнайирихьна (кIулин чяхирчийиз гъапнийи, паччагьди Лахиш дипну, гъушну кIури).
Паччагьдиз аьгъю шулу, Кушдин паччагь Тахарк чахъди дяви апIуз гъюрайидикан. Му хабар гъеебхьу паччагьди, Езекияйихьна, гьамци йипай дупну, вакилар гьаъру:
- Езекияйиз, Ягьудияйин паччагьдиз йипай: Гъит, яв хъугъвал али яв Заанури увуз кучIлар дарапIри, Ерусалим, ассирияйин паччагьдин хилиз тувидар кIури, гаф туври.
Увуз аьгъявуз аьхир, ассирияйин паччгьари фу гъапIнуш вари уьлкйирихъди - тувну дурар цIизна ханжлиз! Гьелбетта уву уьрхюрза кIурайва?
Жара халкьарин аллагьари дурар гъюрхнинхъа? Йиз архйири тIанкь гъапIну думу халкьар - Гозан, Харран, Рецеф ва Телассардиъ яшамиш шули гъахьи Эдендин агьлар!
Наши Хамматдинна Арпаддин паччгьар, ва Сефарваимдин шагьрар? Наши Хеннайинна Иввайин паччгьар?
Гьаъну дуфнайидарихьан илбижу дафтар Езекияйи гъибису ва думу гъубху. Хъасин думу РАББИЙИН Дараматдиз гъушу ва РАББИЙИН улихь илбижу дафтар ккатIабццу.
Ва хъюгъру ккарагуз Езекия РАББИЙИЗ:
- Я, Къушмарин РАББИ, Израилин Заанур, херувимариин Деънайир! Уву ялгъуз сар Заанур вува жилин вари парччгьариз вуйир, Уву арайиз гъахунва завна жил.
Хъив, я РАББИ, Яв иб - ва ебхьава! Арцц, я РАББИ, Яв улар - ва рябкъява! Ерхьава гафар Синахерибдин, вакилар гьау, ЧIиви Заанур беябур апIуз гъапидар.
Му гьякь ву, я РАББИ, ассирияйин паччгьари уьлкйир ичIи апIури хьуб,
хъа дурарин аллагьар цIиз тувну. Аммаки, дурар аллагьар вуди гъахьундар аьхир, хъа адмийирин хиларин мутмйир, гакIвларна гъванар, - магьа гьаддиз дурар тIанкь апIури гъахьну.
Я РАББИ, ич Заанур, уьрхява учу душмнихьан! Гъит жилин вари паччагьлугъариз аьгъю ибшри Уву, РАББИ - сар вуйиб!
Амоцдин бай Ишайи, Езекияйикна му пуб, табшурмиш апIуру:
 - Гьамци кIура РАББИЙИ, Израилин Заанури: уву Узухьна аман-миннат апIури илтIикIунва, ассирияйин паччагь Синахерибдилан аьрз апIури, -
ва магьа РАББИЙИ дугъкан ачухъ апIурайи гаф:
- Аьхю шуру, Сиондин шуру, уву ул'ан идитиди, ув'ин аьлхъиди!
Ерусалимдин шуру, яв кьяляхъди лигури, анжагъ кIултIан хъапIидар.
Шлик кудукьнава? Шлиз люкьнар апIурава? Шлиинна дих запIрава!
Уву заанди лигурава Израилин Гирами Заануриз,
яв лукIарин ушвниинди беябур апIурава РАББИ!
Уву кIурава: "Аьрабйир азуз гизаф, дагъларин кIакIариз узу дурариъди удучIвунза, Ливандин дурццарихънара!
Ливандин ягъли кедрйир алдатIур вуза узу, дидин ужударстар кипарисар алдатIур узу вуза; узу дидин варитIан ягъли дагъдиинна улдучIвунза, дидин ужубсиб ярквраъ учIвур вуза.
Узу гъуййир адатIунза, шид гъубгъунза, йиз ликариинди Египетдин нирар эрццуз гъитунза!"
Хъа увуз аьгъдарди айвуз, ухдихъанмина Узу му гьязур дапIнайибдикан? Дягь заманйириъ Узу ният гъапIуб, гьамус Узу кIулиз адабгъунза, тамам гъахьну: мюгькам дапIнайи шагьрар гъюрдариз илтIикIну!
Дурарин агьлар кьувватсуз ву: гучI'вал абхъру дурариъ, аьйибну элекна дурар.
Гъахьну дурар хутIлиъ укIарси, чру укIарси, гъуйириина узарик уртимси, ригъ-гьудубчIвру терефнан микIру гъеебццу.
Хъа Узуз аьгъязуз увкан вариб - уву деъну ади аш йишв'ин, гъяри аш, ясана гъюри аш - ва аьгъязуз уву Уз'инна хъял дибиснайиб.
Магьа гьациган, уву Уз'инна хъял дибиснайивализ, яв тIарашчи къушмари, Йиз ибахънакьан гъурукьу гъугъназ дилигну, Узу яв хъюхънин ппулариъ гъягъяц убччвдизаяв, фури алапIидизаяв ушвниин ва кьяляхъ гъахидизаву яв гъафи рякъюъди!
Хъа увуз, Езекия, тувра гьамциб лишан:
му йисан ипIинай уьл чан-чаинди артмиш гъабхьи, кьюбпи йисан - чан-чаинди ктубчIву, хъа шубудпи йисан убзай ва убгай, кивай тIумIин шир, итIинай тIумтIар.
Гьадмуган, Ягьудайин насларин ккадархьну гъуздари тазатIан ччвив деебтиди исина, хъа зиин - артмиш хьибди бегьер.
Ккадархьдар Ерусалимдиан удучIвиди, улдучIвиди Сион дагъдилан чIивиди гъуздар. Къушмарин РАББИЙИН хъялну апIиди му!
Гьаддиз гьамци кIура РАББИЙИ ассирияйин паччагьдикан:
- УчIвидар думу му шагьриъ, ва чIимир дидиз явидар,
дидин улихь гъалхан хьади ачмиш хьидар, кьялаъ тIапIуз кIури, юкьуб тереф арх йибккдар.
Гъягъиди думу чан гъафи рякъди, амманаки думу му шагьриъ учIвидар! - кIура РАББИЙИ. -
Узу уьбхидиза му шагьур, Узу бадали ва Йиз лукI Давуд бадали.
РАББИЙИН малайик ачмиш шулу ва ассирийлуйирин уьлкейиъ дугъу варжна миржцIурна хьур кас гъийихнийи. ГвачIин улубкьуру - ва магьа, юкьуб тереф дийихнайи жандкар.
Ва Синахериб, ассирияйин паччагьди кьяляхъ гъиву. Думу Ниневияйиз кьяляхъ хътаку ва гьадушваъ гъузу.
Дугъу дараматдиъ чан аллагь Нисрохдиз икрам апIурайиган, дугъан баяр вуйи Адремелехдина Сарецери ханжлихьди йикIуру. Дурар Урарту уьлкейиз гьергну гъягъюру, хъа тахтниинна паччагьдин тмунур бай Асархалдон, за шулу.

38
Думу вахтна Езекия иццру шулу ва йикIру гьялнаъ ахъру. Амоцдин бай, Ишай пайгъамбар дугъахьна гъюру ва кIуру:
 - Гьамци кIура РАББЙИ: Яв ляхнар ккудукI, Уву йикIурава, ккудубкIну яв уьмур.
Езекия цалихъинди илтIикIну РАББИЙИЗ аман-миннат апIури ккарагуз хъюгъю:
-КIваин апIин, я РАББИ! Узу Яв улихь дюз ва тягьна ктру уьмур хъапIунза, Увуз кьабулди вуйи апIури гъахьунза!
 Ва Езекия дердлуди гъишу.

РАББИЙИХЬАН Ишайиз гаф шулу:
- Гъарах, Езекияйиз йип: Гьамци кIура РАББИЙИ, яв арха вуйи Давудрин Заанури: Узуз гъеебхьунзуз яв аман-миннат, гъяркъюнзуз яв нивгъар - ва Узу яв уьмур йицIихьуд йисазсана ярхи апIураза.
Хъа Узу, увуна му шагьур, уьрхидиза ассирияйин паччагьдихьан - Узу дийигъидиза му шагьур уьбхюри!
Магьа увуз РАББИЙИХЬАН лишанра, лишан, РАББИЙИ дупнайи гаф тамам апIрувалин.
Ахаздин умбрариансина дуфнайи му сирин, Узу ургуб умбур кьяляхъ, зина гьапIдиза.
 Ригъ кьяляхъ хътабку: сирин, ургуб умбур, чав гъафибси, кьяляхъ гъубшу.
Магьа фу гъибикIнуш, Ягьудияйин паччагь Езекияйи учв иццру духьну сагъ гъахьиган:
- Узу фикир гъапIунза: уьмрин гьацI кьялаъ ади узу гъягъюра, дийихнайидарин Дюньяйин урнарихъна узуз дих дапIна йиз йисарин аьхиримжи вахтари.
Узу фикир гъапIунза: РАББИ узуз рякъидар, рякъидар узуз РАББИ чIивидарин дюньяйиин! Сарун йиз кьисмат дар лигуз адмийириз, гьаму дюньяйиъ яшамиш шулайидарихъди сатIиди.
Уч дапIна йиз яшамиш шлушв, дибиржна, марччлихънарин чадурси. Узу илбижунза йиз уьмур, парча убхрури, парчаси.
 ГъядабтIура Дугъу узу дуркьаригъян ирси.
 Йигъ йишвди Уву узу апIурава пуч!
ГвачIиндизкьан узу кюмек ккун апIури дихар апIураза, хъа Дугъу, асландиси, уьргъюра йиз йирккар.
Йигъ йишвди Уву узу апIурава пуч!
Узу чIигъар апIураза псинчIиси вая дрозддиси, луфси узу гьарай-завурди аза.
 Вари вахтна узу зина лигураза, йиз улар зяиф шула. Гъагъиди вузуз, я РАББИ, узхъан хъюгъява!
Фу пуз шулу узхьан?
 Узуз гъапибси Дугъу, гьаци гъапIнира вуза!
 Дердери ккагънайи узу йиз аьср хътипидиза!
Эй РАББИ! Магьа фтиинди адмийир яшамиш шулуш!
Магьа йиз уьмур фтиъ аш!
 Уву узу сагъ апIидива - гьей, тувава узуз уьмур!
Кефер апIуб алабхъундар узуз йиз пайная, хъа - дердер, анжагъ дердер.
 Аммаки Уву гъюрхюнва узу, накьвдихьанна утIувалихьан, кьяляхъинди аларгунва Уву йиз вари гунгьар.
Дийихнайидарин Дюнья дар Яв тярифар апIурайиб, аьжали Яв ад апIурадар.
 Накьвдиз гъушдариз адар умуд Яв кюмекназ.
ЧIивири, анжагъ чIивири апIиди яв тяриф, гъи узуси! Адашди ктибтура чан баяриз Яв кюмекнакан.
РАББИЙИ узу уьрхиди! Ухьу апIидихьа мяълийир симарин дихариккди РАББИЙИН Дараматдиъ, ихь уьмрин вари йигъари.
Ишайи табшурмиш гъапIу:
 - Гъит чиб-чпик карснайи инжирар хури ва зийниин иливри - ва думу сагъ хьиди.
Езекияйи гьерху:
 - Хъа фициб хьибди лишан, узу РАББИЙИН Дараматдиз гъягъюр кIуруб?

39
Думу вахтна Баладандин бай, вавилондин паччагь Меродах-Баладанди, Езекия иццру духьну сагъ хьуваликан деебхьну, дугъахьна вакилар ва багъишар гьаъру.
Езекия вакилариин шад шулу ва дурариз чан хазнахана улупуру: арс, гъизил, ицциниъ хъайи ягъар-мерар-укIар, оливкйирин багьа ччимар, яракъ айи вари хал - хазнаханайиъ айиб вари. Дараматариъ, ва вари гьюкуматдиъ Езекияйиз айиб вари, дугъу дурариз улупнийи.
Ишай пайгъамбар Езекия паччагьдихьна гъюру ва гьерхру:
 - Фу кIура му адмийири, наънан дуфнайидар ву дурар увухьна?
 Езекияйи жаваб туву:
 -Дурар узухьна ярхла вуйи уьлкейиан, Вавилондиан дуфнайидар ву.
Пайгъамбри гьерху:
 - Фу гъябкъю дурариз увухь дараматдиъ?
 Езекияйи жаваб туву:
 Узухь дараматдиъ дурариз вари гъябкъну! Фу аш узухь хазнаханйириъ - вари узу улупунза дурариз.
Ва гьадмуган, Ишайи гъапи Езекияйиз:
 - Хъебехъ гафнахъ Къушмарин РАББИЙИХЪ:
Гьацдар йигъар улукьидики, яв дараматдиъ айиб вари, гьамусдизкьан яв архйири уч дапнайиб вари, Вавилондиз гъабхиди, ва фукIара мушваъ гъубзидар, - кIура РАББИЙИ. -
Ва яв багъри баярикан садар, увухь бабкан шлудар, дисиди ва вавилон паччагьдин дараматариъ аьхюрарди хьиди.
Хъа Езекияйи Ишайиз кIуру:
 - Уву узукна гъапи РАББИЙИН гаф, - му ужуб хабар ву.
 Дугъу фикир гъапIнийи: "Гьациган, йиз уьмур миди гъубзди ислягьвална хатIасузвал".

40
Ккарцай, ккарццайки Йиз халкь! - табшурмиш апIура Заанури ичв. -
Ширинди гафар апIинай Ерусалимдихъди, дидиз хабар дебккай, чан жаза алдапIну, дидин тахсрарихъанди кьимат тувну.
 Гъабхьну дидиз РАББИЙИХЬАН чан вари гунгьарихъанди кьюб ражари артухъ рубкьруб.
Дихну дих апIура:
 - ИчIи чюлиъ рякъ гьязур апIинай РАББИЙИЗ, диши рякъ ккипай ихь Заануриз!
Гъит за ишри вари исина йишвар, хъа кIакIарна дагълар ис ишри,
 гъит дюз дару жил дюзиб ибшри, тепйирикан гъит дерйир ишри.
Ва ачмиш хьибди ад РАББИЙИН, вари адмийириз думу рябкъиди!
 Магьа фу гъапнуш ушвни РАББИЙИН.
Дихну кIура:
 - АтIабг!
 Узу гьерхунза:
 - Фу атIабгуру?
 - Адмийир вари - анжагъ укIтIан дар, уччвувал дурарин - хутIлин кюкдинсибтIан дар.
УкI эбццуру ва чубхуру кюкю илнахьан РАББИЙИН. Гьякьди инсанар - укI ву.
УкI эбццуру, чубхуру кюкю, хъа ич Заанурин гаф гъубзди аьсрариз!
Ягъли дагъдиинна улдучIв, Сиондин хабарчи!
Зарбди атIабг, Ерусалимдин хабарчи! ГучI мапIан, аьхюди йип Ягьудияйин шагьрариз:
-Магьа Заанур ичв!
Магьа, РАББИ вуйи Аьхюр гъиди, ву Думу кьудратлу, ва варибдиин гьюкум алиб ву Дугъан хил.
 Магьа, Дугъухь хьа - пешкеш, Дугъан улихьди гъябгъюра лишанлу апIувал.
Марччлихъниси, Дугъу Чан сюрюйихьди ипIуз гъитра, хилариинна дисура Дугъу ччилар, хабахъ дючIюркьну дурар гъахура, хъади гъяра марччар, дурар бабкан гъахи.
Шли каркахьди гъеерцну штар, аьршар гъийирцну хилин гагьну, уьлчмейиинди -жилин вари бишируг, ярчврариъ гъеерцну дагълар, тепйир - терезарин гъабариъ?
Шли гьаъри гъахьну РАББИЙИН рюгь ва шли насигьятар Дугъаз туври гъахьну!
Шлихьан Дугъу гьерхну насигьят, шли гъавриъ тIаъну Думу, шли дарсар тувну Дугъаз гьякь рякъярикан, аьгъювалар шли тувну, шли улупну гъавриъ шлувалин жилгъа?
Халкьар - бедрейиан линтI гьисаб ву, дурар - терезарин гъабраъ биширугдин тики ву! Дугъуз къураматар зауб - биширугдин тики запIубсира дар!
Ливандин яркврарна душвариъ яшамиш шулайи гьяйванатар, гьич гьуркIдикьана дар цIа кчIибгузна, вариубргувалин гъурбнар хузди Дугъаз.
Вари халкьар Дугъан улихь - фукIара дар, Дугъаз дурар - вай ичIишан!
Шлихъди дитIдичва Заанур, фициб ухшар Дугъаз абгидичва?
Хъа идол - рукьан устайи думу убзнайиб ву, устайи илбижнайиб ву гъизилин кIажухьди, арснахьди ккабтIнайиб ву.
Мициб идол дапIну ккуниваликан аьгъю касибури, утIуз хъюбгъну адру гакIул абгуру, уставал кайи харатчи агуру - хъа дугъу дугъаз идол ктапIуру, алдадабкри дийибгъну гъубзруб...
Гьадивай учвуз аьгъдарнучвуз? Гьадивай учвуз деебхьну адарнучвуз?
 Ккебгърухъанмина учвуз аьгъю дапIну адарди анучвуз-хъа.
 Фтиинди жил арайиз удубчIвураш учву гъавриъ адарди анучва-хъа.
Деъна думу жилин чархниин, хъа адмийир дюньяйин - елгнагарси ву!
 Гьадгъу ккатIарццну аьршар, иччи парчиси, гъизигну дурар, яшайишдиз чадурси!
Аьхюрар илтIикIура Дугъу, фукIа дарубдиз, жилин гьюкумдрар - ичIишваз!
Жилик кивайизра, урзайизра, ччвив исина деебтайизра, эрццуз гъитру дурар Дугъу Чан илниинди, ва кулки гъахуру дурар нахъвси.
"Шлиз ухшар апIидичва-хъа учву Узу, фуж Узуз барамбар ву?" - кIура Гирамири.
зина запIинай рябкъюб, лигай:
 шли халкь гъапIну му вари? -
 Гьисабниинди аьршарин къушум АдапIрури, гьарсариз ччвурниинди дих АпIрури.
 Дурар удучIвуру - фужкIа мидарди вари - гьацдар ву Дугъан кьувватарна кьудратар!
Гьаз уву, Якьуб, кIурава, гьаз кIурава, Израил, РАББИЙИХЬАН яв кьисмат гьитIибкIна кIури, уву ккахънайи гъагънакан Заанури кIваълан гьапIна кIури?
Гьадивай увуз аьгъдарнуз, гьадивай деебхьну адарнуз?
 РАББИ - гьаммишандин Заанур ву, жилин вари пIипIар арайиз Гъахир. Думу эргдар, зяиф шулдар, Дугъан аькьюл аннамиш апIуз шлуб дар!
Тувру Дугъу эргуриз кьувват, кьувватсуз гъашидар апIуру ижми.
Гьеле живанарра кмиди эргру, зяиф шулу, жигьилар хъарсру ва алдакуру,
хъа шлин умуд РАББИ вуш, дурариз цIийи кьувват шулу: люкьруси, хлинццар гьатIарцциди, ва, жаргъуру пну зяиф хьидар, гъяру кIури эргидар.

41
- ЧIал-чIукь дарди хъебехъай Узухъ къураматар!
 Гъит халкьари гъазанмиш апIри цIийи кьувватар, гъит сатIи ишри - ва йипри. СатIиди уч хьидихьа диван апIуз!
Шли ригъ-гьудубчIвру терефнахъан ккадаърур гъахну ва дугъ'ин чан гъуллугънаъ хьуб илипну?
 Шли дахьра дугъан улихь халкьар, ва ултIуккура паччгьар, дугъан ханжлиинди илтIикIура биширугдиз, чIимрарихьди дугъан гьахьра дурар микIрахь сихъси.
Думу дурарихъ хъергну, гъяра думу рякъюъди гучI адарди, мугагьназ зат дурушу.
Фуж ву гьамци ккабалгур, Фуж ву му мици гъапIур?
 Вахтар ккергърухъанмина наслариз аквнахьна дих АпIурайир! Узу, РАББИ, - Сабпир, ва аьхиримжи наслихъдира шлур хьидиза Узу!
Къураматариз гъяркъну - ва яман гучI гьабхъну дурариз, гукIни гъахьну жилин пIипIар. Багахь улучIвну дурар, гъахьну ачмиш.

...Кюмек апIура чиб-чпиз, юкIв капIра сари тмунурик: "Гьан!"
Рукьан устайи рукь ебцIру устайик юкIв капIра, хъа рукь убкрури юкIв капIра рукь убччврурик - кIура "ужуйи ву, ижмиди ву!" ва ижми апIура кьумарихьди дутIрубччвуз.
- Эй Израил, лукI Йиз, Якьуб, Йиз кадагънайир, Ибрагьимдин насил, Йиз дустран!
Уву Узухьди гъадагъунза жилин гъирагъарихъан, варитIан ярхла уьлкйириан дих гъапIунза, гъапунзавуз: "Уву Йиз лукI вува, уву Йиз кадагънайир вува - уву тина апIидарзаву!"
ГучI мапIан, даршуз Узу увухъди хъаза, гучI мабхьан, фицики Узу вуза Заанур яв.
 Узу уву мюгькам апIидиза, Узу кюмек апIидиза, Йиз хили увуз ккадаувал хибди.
Ккилибгура аьйибна беябурвал, вари уву даккнидариз. Яв душмнар илтIикIиди фукIа дарувализ, жвартI хьиди.
Уву дурар агури хьидива, дихъидарвуз - увухъди элегури гъашидар, увухъди дяви гъабхури гъахьидар илтIикIиди фукIа дарувализ, дурар имдар хьиди.
Узу, РАББИЙИ, яв Заанури, яв хилхъан дибисназа ва кIураза: ГучI мапIан, Узу апIидизавуз кюмек!
ГучI мапIан, мяляхъв Якьуб, Израилдин халкь, Узу апIидизавуз кюмек!
- кIура РАББИЙИ,
уву Ккадаърури,
Израилин Гирами Заанури. -
Узу апIидизавукан убкру цIийи машин, сппар айиб, уркидива ва рягъидива дагълар, гьахьдива тепйир, сихъарси!
Уву гьирчдива дурар вари, микIру дурар дисиди ва кулки гъахиди дярякърушвариз.
 Яв шадвал вуди хьиди РАББИ,Израилин гирами Заанур хьиди яв адвал вуди.
Пайнагъян гъидитнайи касибарихьан шид абгуз даршули а, гъеерццну дурарин мелзар къурагьвалиан.
 Узу, РАББИ, лигидиза,
 Узу, Израилин Заанури дурар гъитдарза!
Узу гьаци апIидизаки, гъяцIли тепйирилан селер гъягъруси ва дерйириъ нирар утIурччвиди. Дагриз илтIибкIидиза Узу ичIи чюл, элебкиди булагъарихьди къурагь жил.
Йиз ниятниинди ичIи чюлиъ ктучIвиди кедрйир, акацйир, миртна ччимран гьарар, чюлиъ кипарисар аьхю хьиди, платанарра, гъалгъин гьарарра.
Рякъиди варидариз ва гъавриъ ахъди, уликк ккахьди ва фикирнахъна гъиди, му, РАББИЙИН хили дапIнайибдин, му Израилин Гирами Заанури арайиз дубхнайибдин.
Ичв аьрза ачухъ апIинай!
- кIура РАББИЙИ. - Ичв далилар улупай! -
кIура Якьубдин Паччагьди. -
Далилар вуди гъит ачмиш апIри хьуз ккайибдикан.
Ясана ккудубшубдикан - фициб думу гъабхьнуш?
 Йипай, гьамусдихъантина фу шулуш, учу фикир апIидича, гъавриъ ахъдича. Ясана ичв учву улупай учуз гъюз ккайибдикан!
Шлубдикан йипай, ва учу гъавриъ ахъдича, учву аллагьар вуйибдин. ФукIа-мукIа ужуб ясана харжиб апIинай ва учу гучI апIидича думу дябкъну!
Дар аьхир, учву фукIа дарччва, фукIара учвхьан апIуз шлуб адар! Кфир ву учву ктагъурайир.
Кафарийиан Узу думу хъади гъахунза - думу ачмиш гъахьну!
 Дугъу Йиз ччвурназ ригъ-гьудубчIвру терефнаан дих гъапIну!
 Дугъу ликриккан апIура гьюкумдрар, батIурси, - гьаци ликари тIибшуру гъабар апIру руг устайи.
Шли мидкан улихьмиди ктибтну, учуз аьгъю хьпан бадали, шли мидкан улихьмиди улупну, учу: "думу дюз вуйи" пбан бадали?
 Сарира ктибтундар, хабар дебккундар, учвхьан гаф-чIал ебхьну шлуб дайи.
Узу Сарпирди мидкан гъапунза Сиондиз, хабарчи гьаунза Узу Ерусалимдиз!
Рябкъюри Азуз - айидар дар дурар; фужкIара адар, шлихьан шуйиш насигьят тувуз.
 Эгер Узу дурарихьан гьерхиш, шулдар дурарихьан жаваб тувуз.
Вари дурар - кучIал ву, ляхнар дурарин - фукIара дар, дурарин кадаънайидар - микIна ичIишв ву!

42
Магьа Йиз лукI - Узу хъаза дугъахъди, му Йиз кадагънайир вуйиз - Узуз кьабулди вуйир! Узу дугъ'инна Йиз рюгь гъаунза, халкьариз гьякь диван улупбан бадали.
Дугъу чIягъар апIидар, кIурдар дугъу аьхюди, дугъан дих кючйириъ деебхьурвуз.
Уьлдюбгъну кебхнайи чIеъ дугъу ктудубтIурвуз, ктIубшвурайи гъахма ктутIубшвурвуз.
 Дугъу дугъриданра гьякь диван улупиди!
КутIуршвидар, уьргъидар думу, гьякьвалин суд дебккди дугъу жилариин; ккилигура къураматар дугъан насигьятариз.
Гьамци кIура Заанури, РАББИЙИ, аьршар арайиз Гъахири ва КкатIарццури, арайиз гъабхну жил ва дидин вари шулайиб, жилиин адмийириз нефес тувну - душв'ин гъяру варибдиз нефес тувну:
-Узу, РАББИЙИ, дих гъапIунзавуз, ккадаувал тамам апIбан бадали, Узу дибисназа яв хилхъан, уву Узу уьрхбраза!Уву вува Йиз йикьрар халкьдихъди вуйи ва вари миллетариз вуйи акв.
Гъит арццри улар кур вуйидарин ва удучIври дустагъдиан дидиснайидар, гъит мучIушнаъ деънайидар удуIври чпин зинданариан!
Узу вуза РАББИ, магьа Йиз ччвур!
 СаризкIа тувидарза Йиз адвал, тяриф, Узуз рубкьру, идолариз тувидарза!
Мугагьнануб сарун тамам гъабхьну, ва Узу атМабгураза цIийиб, кIуразавуз сабан дархьибдикан.
Мяъли апМинай РАББИЙИЗ цIийиб, Тярифар апIинай Дугъан дюньяйин тму кIулариан ккебгъну - учвура, гьюлерилан гъярудар, ва гьюлериъ айиб варибди, ва учвура къураматар, ва къураматариин яшамиш шулайи варибди!

Гъит гьарай ипри ичIи чюли ва дидин гъулари, кедарлуйир яшамиш шулайи, гъит жяргъларин агьлари шадвалин гьарай ипри, чIигъар апIри дагъларин кIакIарилан!
Гъит туври РАББИЙИЗ ад, тярифар апIри Дугъан къураматариин!
РАББИ удучIвну улихьна, кьудратлу эскерси, яман хъялнахьди ацIру, женгчиси, гьарай ипра Дугъу, дявдин чIигъ деебтура, душмнариз магьа гъедергай кIура.
- Аьсрихъамина Узу инкъи адабхъундайза, ккебяхънайза, Узу хилиъ дидиснайзу,
 хъа гьамус, бицIир апIруриз ухшар ади, чIигъар апIидиза гьава хътIюбкьюри!

43
Хъа гьамус - гьамци кIура РАББИЙИ, уву халкь ГъапIури, Якьуб; уву халкь ГъапIури, Израил:
 -ГучI мапIан, Узу увхъанди кьимат тувну гъадагъунзаву!
 Узу увуз ччвур дибисну дих гъапIунзавуз; уву - Йизур вува!
Штариантина уву гъяри гъашишра - Узу хьидиза увухъди; селерикан ктучIвури гъашиш - дурари уву ккахъуз гъитдар.
 ЦIиантина гъяри гъашиш уву - диди уву ургидар, цIин мелзари кургидарву!
Узу вуза - РАББИ, яв Заанур, Израилин Гирами Заанур, уву Ккадаърур.
 Узу тувунза, увхъанди вуйи кьимат вуди, Египетна, Кушна, Сев.
Уву Узуз кьиматлуди вува ва багьади; Узу уву ккун гъапIунза - ва гьаддиз яв ерина жарадар тувраза, халкьар тувраза уву уьрхбан бадали.
ГучI мапIан, даршуз Узу увухъди хъаза!
 Ригъ-гьудубчIвру терефнаан яв веледар хъади гъидиза; ригъ-алабхъру терефнаан гъадагъидизаву.
Пидиза Узу кафарийиз: Ча дурар!
 Кьиблайиз пидиза: Дидисну мигъитан дурар!
 Хъади гъачай Йиз баяр ярхлаан, жилин тмуну кIулхъан хъади гъачай Йиз шубар -
Йиз ччвурниинди ччвур али варидар, Узу Йиз адвал бадали халкь дапIнайидар, Узу арайиз духнайидар, Узу юруш тувнайидар.
Адаай халкь, кур вуйи, гьеле дурариъ улар ашра; адаай дурар - деребхьрудар, гьеле дурарик кашра ибар.
Вари миллетар сатIи гъахьнийи, уч гъахьнийи халкьар. Дурарикан шли улихьмиди ухьуз гъапнийи, гъабхьибдикан? Гъит шагьидар хъади гъюри, гъит тасдикь апIри, гъеебхьдари "дюз ву" пбан бадали.
Учву вучва Йиз шагьидар, - кIура РАББИЙИ, - ва Йиз юкIвар.
 Узу вуза учву ктагъур, учву гъавриъ ахъбан бадали, ва Узухъ хъугъбан бадали, ва аннамиш апIбан бадали му Узу вуйиб!
 Адар аллагь Йиз улихьна вуйир ясана Йиз кьяляхъ шлур.
Му Узу вуза - Узу, РАББИ!
 Адар ккадаърур, Узлан гъайри.
Му Узу вуза улупур, ккадаур, атIабгур, Узу вуза, хъа ваъ фуж-вуш жарар!
 Ва учву вучва Йиз шагьидар, - кIура РАББИЙИ. - Узу вуза Заанур!
Дягьзаманайианмина - му Узу вуза!
 Йиз хилккан фужкIара ккадархьидар. Узу гъапIуб, шли кьяляхъ апIиди?
Гьамци кIура РАББИЙИ, учву Ккадаърури, Израилин Гирами Заанури: - Учву бадали гьаунза Вавилондиз,* Узу дурар вари гьергуз гъитдиза, гимйириъ ахьди халдеярин чIигъар.
––––––––––––
*Учву бадали гьаунза Вавилондиз - мушваъ, мумкин ву, Кир вуди хьубра гьаур.


Узу вуза РАББИ, ичв Гирами Заанур, Израил арайиз гъабхир, ичв Паччагь!
Гьамци кIура РАББИЙИ, гьюлиъ рякъ ккивури, дерин штариъ - рякъ;
аьрабйирна гьяйвнар адаур; тIарашчи къушум, гужли эскрар (дурар вари дахьну, гъудужвундар, хътургну - ктIуршвну, гъахмаси:)
- Муганасдинуб шулучвхьан кIваин дарапIуз, шулучвхьан гъубшубдикан фикир дарапIуз,
фицики, Узу апIидиза цIийиб, гьамус думу ачмиш хьибди - мегер учву гъавриъ ахъидарнучва? Ккипдиза рякъ ичIи чюлиъ, гьаъдиза къур жилиинна селер!
Гьеле вягьши мутмйирира Йиз ад апIиди, чакълари ва страусари, Узу гьапIиган шид ичIи чюлиз, къур жилиинна - селер, кадабгънайи Йиз халкь тухъ апIбан бадали.
Му халкь Узу Узуз кIури халкь гъапIунза, Йиз тяриф атIагуз.
Амманаки, уву Узуз дих гъапIундарва, Якьуб; Узухъ уву жафа гъизигундарва, Израиль!
Гъурбандиз вуйи ччилар Узу бадали уву гъургундарва, Йиз ад дабали уву Узуз гъурбнар гъахундарва.
 Ув'ин Узу гъагъ илипундайза - уьлин гъурбнар хуб ккун гъапIундайза, уву эргруси гъапIундайза - ицци ниъ хъайи мутмйир ккун гъапIундайза.
Гъадабгъундарва уву Узуз ицци ниъ хъайи чIеъ; Узуз гьивундарва гъурбан апIру гьяйванатарин хюл.
Хъа гьатци, Узу гъагъишнаъ итунва яв гунгьарилантина; яв гунагь ляхрари Узу зигар апIури гъахьунва!
Узу, Йиз Узу, Узу бадали, яв тахсрар апIидиза сакIал - яв мютIюгь дарувал, яв гунгьар сарун, кIваин апIидарза.
Дих апIин Узуз суддиз!
 Кидибт, тасдикь апIин яв дюзвал.
Яв абайи гъапIну гуннагь, яв тереф уьбхрудар удучIвну Узуз къаршу!
Ва ккитунза Гирамишван гьюкумдрар аьйибнакк, тувунза Якьуб, тIанкь апIуз,
Израил уьшвниин илитунза.

44
Хъа гьамус - хъебехъ, Йиз лукI, Якьуб; Йиз кадабгънайиб, Израил!
Гьамци кIура РАББИЙИ, уву халкь ГъапIури, дадайин халиъ арайиз Гъахири, увуз кюмек АпIурайири:
ГучI мапIан, Йиз лукI, Якьуб; Йиз кадагънайир, Ешурун!\f + \fr 44.2 \ft Ешурун - Израилиз шаирари гьамци кIуйи.\f*
Улубзидиза Узу шид мукърам дубхьнайи ругдиин; къурагь жилиин - селер.
 Улурзидиза Йиз рюгь наслариин яв; яв веледариин - Йиз уж'вал!
Аьхю хьиди дурар укIаригъ, уршин гьарарси штарихъ.
Сари пиди: "Узу РАББИЙИНУР вуза", - тмунуриин Якьубдин ччвурнахъ ччвур хьибди.
 Хъа жарари чан хлик капIди: "Узу РАББИЙИНУР вуза, - ва рубкьиди ччвур дугъаз Израил кIуру.
Гьамци кIура РАББИЙИ, Израилин Паччагьди, думу Ккадаърури, Къушмарин РАББИЙИ: - Узу вуза Сарпир, Узу вуза - Аьхиримжурра, адар аллагьар Узлан гъайри!
Фуж ву Узуз ухшар? Гъит гьай йипри! Гъит кидибтри Узуз хъайи-хъайиси, Узу дягьзаманайин халкь арайиз хурухъанмина гъабхьиб. Ва хьуз ккайибдикан, гъюрубдикан, гъит кидибтри учуз.
ГучIнишин макабхъанай, гучI мапIанай!
 Фицики Узу учвуз дягьзаманйирианмина ачмиш гъапIунзачвуз вари, ктибтунзачвуз, ва учву вучва Йиз шагьидкрарра. Аян-хъа аллагь, УзутIан жарар?
 Ваъ, Узуз аьгъдарзуз жара Жяргъял!
Вари, идолар апIрудар, - фукIа дарудар ву, ва чпи, идолар, дурарин юкIв алидар, сабдизра хай дарудар ву. Идолариз, дурарин шагьидариз, фукIара рябкъдар, фукIара аьгъдар - ва гьаддиз беябур хьиди дурар!
Сабдизра мяаьш ктру аллагьар шли апIура, идолар шли урзра?
Идоларин вари терефкрар беябур дапIну хьиди; дурар гьязур апIурайидар - адмийиртIан вуян-хъа? Гъит вари дурар уч ишри, сатIи ишри - гьапIнура дурарихь гучI гьабхъди, вари дурар беябур хьиди!
...Рукьан устайи алат гъадабгъну, мутму ктапIурайиб аржлариин дебккру, табшварихьди думу аьмалназ хуру. Лихура устайин гужли хилар! Ушв гьибтузкьан вахт адар, эргра думу, шидкьан убхъурадар - аьхирки аманнахъан гъахуру.
ГакIул адабтIру устайи сим зигуру, суратдин цIарар адатIуру; лихура ритIишииндина циркулиинди. Дугъу ктапIура адмийин сурат, инсандин успагьивалин шикил, - гирамишваъ дивуз шлусиб.
АлдатIура дугъу кедр гьарар, гъядябгъюра кипарис вая мяхъ - гъибтра думу саб вахтназ аьхю хьуз ярквраъ, ясана гъалгъин гьар кивра ва думу аьхю апIура мархьли.
Ва убгура адмийи гьар - гъадабгъура думу мани апIуз, цIа кчIибгура, уьл убжура. Ва хъана дугъу апIура аллагьар, ва дурарин улихь икрам апIури гьатIарццура - гьаркан идол адабтIура ва дидиз икрам апIура!
Гьарин гьацI убгура, йикк убжура ва бегьемди ацIра. Аргури, дугъу гьарай ипра: "Агьа, магьа гьамус мани гъабхьизуз, гьамус цIи аку дапIна!"
Хъа гъубзу гьаркан, дугъу аллагь, идол адабтIура, - ва дидиз икрам апIура, ва ккатIарццну дахъну дидиз ккарагура: "Уьрх узу, фицики уву йиз аллагь дарна!"
ФукIара аьгъдар дурариз, гъавриъ ахъдар; хъябкьна дурарин рябкьюбна фагьум - дурариз рябкъдар, ва аннамиш апIуз шулдар.
Дурарикан фужкIа фикрихъна гъидар, саринра фагьумна сагъу фикир гьубкIидар, чан чаз гьамци пбан бадали: "Гьарин гьацI гъубгунза, аржлариин уьл гъубжунза, йикк гъубжунза, ацIайиз гъипIунза. Хъа лазим вуян-хъа узуз гъубзубдикан кфирвал дапIну, лазим вуян-хъа гакIвлиз икрам апIуб?"
Дицир адми биширугдихъ хъачIарккнайи гьисаб ву; дугъан фагьум алдатмиш дапIна - ва думу улдугнайивалиъ ахъна. Уьбхидар дугъу чан уьмур, чаз пидар: "Йиз хилиъ айиб - анжагъ кучIалтIан дар!"
- Гьаму кIваинди гъибт, Якьуб; кIваинди гъибт, Израил, фицики уву - Йиз лукI вува! Узу уву арайиз гъахунзаву, уву Йиз лукI, ва Узу уву, Израил, кIваълан гьаидарзаву.
Узу гьутIуккунзаяв гунгьар, дифарси; микIрахь гьипунзаяв тахсир, дифран кьюкьси.
Узу уву кьиматнахъ гъадагъунзаву - кьяляхъ гъач сарун Узухьна!
Шадвал ипай, аьршар, РАББИЙИ гъапIубдикан, Шаду гьарай ипай, жилин деринар, аьхюди шад йихьай, дагъларна яркур, ярквран вари гьарар!
РАББИЙИ кьиматнахъ гъадагъну Якьуб; адлу гъахну Израил азад дапIну!
Гьамци кIура РАББИЙИ, яв Азадкри, дадайин халиъ уву арайиз Гъахири:
- Узу вуза РАББИ, вариб халкь ГъапIур; Узу сари ккатIарццунза аьршар!
 Хъа Узу жил арайиз хурайиган, Узухъ кюмекчйир хъа кIурана?
Фалчйирин улупбар Узу илтIикIураза фукIа давувализ;
ктIябкърудар илтIикIураза тIублан;
аьяндрар ккитраза хъушвнакк; дурарин вари аьгъювалар илтIикIураза ахмакъвализ.
Йиз лукIру фу улупнуш, гьадму Узу тамам апIураза, Йиз вакилари фтикан кIури гъахьнуш, гьадму апIураза.
 Узу Ерусалимдикан кIураза:
"Душваъ хъана яшайиш ккебгъди!" - ва Ягьудияйин шагьрариканра:
"Дурар тазабаштIан дивди!
ЦIийи алаидиза му гъюрдар".
Штарин кIан ккадрушваз пидиза: "Эбцц!
Эрццидиза Узу яв гъатар".
Хъа Кирикан гьамци кIураза:
"Му Узу гьаънайи марччлихъан вуйиз. Тамам апIиди дугъу Йиз ният - Ерусалимдикан пиди: Думу тазатIан къурмиш апIиди! Ва уву, эй Дарамат, цIийи кIултIан тикмиш дапIну хьивдиву!"

45
Гьамци кIура РАББИЙИ Чан ччим кадатнайириз, Кириз (Узу дугъан хилхъан дибисназа, дугъаз халкьар мютIюгъ апIураза, паччгьарилан паччагьвалин палат уьлчIюбгъюраза, дугъан улихь вари раккнар арццраза, урнарихьанра думу дерккуз хьибдар):
Йиз Узу яв улихьди гьягъидиза, дагълар илтIикIидиза дюзенариз, кемешюрин урчIар чархьидиза, урнар хъяркьрайи рукьар уьргъидиза;
тувдизавуз хазна мучIушнаъ жин дапIнайи, гьитIикIнайи девлетар, - уву гъавриъ ахъбан бадали:
му Узу, РАББИ вуза, увуз, ччвур дибисну, дих апIурайир, Узу, Израилин Заанур!
Йиз лукI Якьуб бадали, Йиз кадагънайир, Израил бадали, Узу увуз ччвур дибисну дих гъапIунзавуз; гьюрматлу ччвур тувунзавуз, гьеле увуз Узу аьгъдаршра.
Узу вуза РАББИ, жарар адар; адар аллагьар Узлан гъайри! Увуз Узу аьгъдарвуз, амма Узу вуза увуз кьувват багъиш гъапIур –
ригъ-гьудубчIвру ва ригъ-алабхъру терефариъ аьгъю хьпан бадали, Узлан гъайри сану фужкIа адруб.
Узу вуза РАББИ, сарун адар жарар!
Узу хураза акв арайиз ва апIураза мучIушин; гьапIраза ужувлаъ яшамиш хьуб ва апIураза бала. Му вари апIурайир Узу вуза – РАББИ!
Улубзай, аьршар, ккадаувал - гъит дифран кьюкьяриан думу удубзри, гъит жили рякъ ачмиш апIри ва уьрхювал гъюри, ва гьякьвали гъит кюкю адабшври! Узу, РАББИЙИ, арайиз гъабхунза му вари.
Ругдиз, гъюбгъю гьешран тикйирикан тикайиз дерд хьибди, чав арайиз Гъахьирик тягьна кипрайи!
 Пидин-хъа гьешру гъабар апIру устайиз:
"ГьапIрава!"?
Ясана яв ляхни - увкан:
"Магьа хилар хьтрур!"?
Дерд хьибди адашдиз гьамци кIуруриз:
"Фуж аку деньяйиинна арайиз хурава?"
Ясана дишагьлийиз:
"Фуж апIурава?"
Гьамци кIура РАББИЙИ? Израилин Гирами Заанури, гьадму арайиз Гъахири:
Мегер учву Узуз суалар тувдиничва Йиз веледарикан, Йиз хилари гъапIубдикан Узуз буйругъар тувдиничва?
Узу арайиз гъабхунза жил, жилиин арайиз гъахунза адмийир!
Му Йиз хилар ву зав ккатIабццдар; ва къушмиз аьршарин Узу тувруза буйругъар.
Узу хъади гъафунза думу, ккадаърурди, ва вари рякъяр дугъан улихь
 Узу дюз алаидиза.
 Дугъу Йиз шагьур таза алап;иди, Йиз ут;урккнайидар азад ап;иди,
 саб кьимат дарди, саб жюрейин гьякъи тутрувди, – к;ура Къушмарин РАББИЙИ.
РАББИЙИ гьамци к;ура:
 – Египетди т;араш дап;найиб, Кушди гъазанмиш дап;найиб ва Севайин ягъли адмийир вуйи агьлар – вари увуз ккубкьди-ккуркьди, явуб хьибди!
 Дурар увухъди гъягъиди, зунжрариъди гъягъиди, увуз икрам ап;иди, гьамци увуз пиди: "Заанур анжагъ увухъдит;ан хътар, ва жарар айиб дар, айиб дар жара аллагьар!"
Дугъриданра, Уву вува Заанур, Израилин Варит;ан багьа Заанур, халкь Ккадаъру Заанур.
Дурар варидариин улубкьура беябур хьубна аьйиб – гъяра дурар, аьйиб алабхъну идолар ап;рудар вари.
Хъа Израил РАББИЙИ уьбхюра, аьсрариз уьбхюра!
 Гьамусдихъантина сарун аьйибна беябур хьуб учвуз аьгъю хьузкьана хьибдар.
Аьршар арайиз гъахи РАББИЙИ к;ура гьамци (Гьадму ву Заанур, жилиин юруш алап;ур ва думу халкь Гъап;ур; Гьадму ву думу мюгькам Гъап;ур; Дугъу думу ич;иди гъубзуз халкь дап;надар, хъа дид'ин яшамиш хьуз к;ури):
 – Узу вуза РАББИ, жарар айиб дар!
Саризк;а аьгърушваъ гъулхундайза, Якьубдин наслариз буйругъар Узу муч;у уьлкейиъ тувундайза гьамци к;ури: "Узу адмийир адрушвариъ агай!" Узу, РАББИЙИ к;ураза дугъри вуйиб, гьякьвал ачухъди рабгъураза.
Уч йихьай, гъачай, багахь улуч;вай, учву вари сат;иди, халкьарикан гъуздар! Сабдинра гъавриъ адар дурар, гак;лин чпин идолар хьади айидар ва ккадауз даршлу аллагьдиз ккарагурайидар.
Кидибтай, далилар улупай (гъит дурари чиб-чпихъди йикьрар йит;ри!) – гъабхьибдикан улихьмиди, гьеле дягь заманйир миди ктибтур, хабар дебккуз гъабхьир фуж а?
 Вуза Узу РАББИ!
 Узлан гъайри, адар сарун аллагьар.
Узу вуза Ккадаъру ва Гьякь Заанур, сарун жарар айиб дар.
Узухьна илт;ик;ай, жилин вари п;ип;ар, Узу учву уьрхидизачву! Узу вуза Заанур, сарун жарар адар.
Узу Уз'инди ху гъап;унза, Йиз уьшвни гъапну дюз вуйи гаф – думу тамам дархьиди гъубзидар:
 Йиз улихь гьарсаб тухми икрам ап;иди, ва гьарсаб мелзну Узуз ху дап;ну гаф тувди!
"Анжагъ сар РАББИЙИХЬТ;АН хьтар, – пиди Узкан, – дугъривална кьувват".
Беябур хьублан кьяляхъ, гъиди Дугъахьна, Думу даккни вари адмийир.
Хъа Израилин вари наслари РАББИЙИН кюмекниинди гьякьвална адлувал гъазанмиш ап;иди!

46
Бел улихьинди алабхъу, Набу кьяни гъабхьи – гъагъ гъабхру гьяйванатариин иливу дурарин суратар.
 Мугагьназ дурар учву гъахури шуйчва, гьамус дурар эргнайи маларин гъагъар духьна.
Кьяни гъахьну, улихьинди алахьна дурар вари, му гъагъар уьрхюз гъахьундар, дурар чпи йисирвализ гъушну.
– Хъебехъай Узухъ, Якьубдин баяр,
Израилин баярикан гъузну имбудар,
 учву, гъахьихъанмина Йиз хабахъ хъайидар, бабкан гъашибси Йиз хилариинди гъахурайидар!
Ичв кьабишнаккна гъяйизкьан, Узу Йиз гьаци Гъуздиза, лизи ч;арнаккна хъуркьнашра Узу учву гъахури хьидиза. Узу халкь гъап;унзачву – ва Узу учву хилариинди гъахурира аза, гъахуразачву, уьрхюразачву.
Шлихь Узу ттевдичва, шлихъди дерккдичва, шлиз ухшар ап;идичва, барамбарвал абгури?
...Адабхьура дурари турбайиан гъизил, арс йибцура терезариин ва уста дисура, хъа дугъу дурариз к;алибнаъ аллагь урзра. Дурари гъап;у аллагьдиз икрам ап;ура, дидин улихь дурар ярхи духьну дахьра,
думу аллагь зап;ра, гъюнариинди гъабхура, хъасин дивра, ва думу дийибгъну гъубзра, йишвлан дирибшвди. Дидиз аьхю ч;игъар ап;ури дихар ап;уз шулу – диди жаваб тувидар, балайиккан ккадаидар.
К;ваин ап;инай му вари ва нач ап;инай, фикир ап;инай, гъалабулугъчйир!
Мугагьназ улихь вахтари фу гъабхьнуш к;ваинна абкъинай.
 Узу вуза Заанур, сарун жарар адар,
Узу вуза Заанур, Узусир сарун айиб дар.
Ккебгънамидит;ан Узу улупураза аьхириъ фу шулуш, улихьмиди ктибтураза хьуз ккимбубдикан.
 Узу к;ураза: Йиз ният тамам хьибди, Узуз ап;уз ккунди айиб вари
Узу к;улиз адабгъидиза!
Узу ригъ-гьудубч;вру терефнахъан вягьши ничхриз дих дап;наза – ярхла уьлкейиан дих дап;наза, Йиз ният тамам ап;руриз.
Узу гъапунза – Узу арайиз адабгъидира вуза,
Гьап;руш, Узу фикир гъап;унза – ва гьаци ап;идира вуза!
Хъебехъай узухъ, дишиламйир (ут;укьнайидар), уьрхювалихьан ярхла айидар!
Узу уьрхювал гьап;наза, думу сарун багахь хьа, ярхла дар, ккадаувал гьап;наза – диди хъубкьуз кьан ап;идар.
Узу багъиш ап;ураза Сиондиз ккадаувал, Израилиз – Йиз адлувал.

47
УлдучIв ва деъ жилиин, риш, Вавилондин риш, жилик ликар куркI – сарун тахт имдар, Халдейин риш!
 Сарун увкан пидар: "Фукьан иччир ва назукур дарин!"
Ахларихъан хъичIих, хю рябгъ; илипнайиб илдип, канчIар запIин ликар гъяцIал апIуз, селерикан кудучIв.
Гъит яв гъяцIливал абццри, гъит яв аьйиб рябкъюри ибшри!
 Узу хъял алдабгъидиза – сарира Узуз мяшат апIидар.
Ихь Ккадаърур – Израилин Гирами Заанур ву, Дугъан ччвур – Къушмарин РАББИ!
– Ушвниан фукIа ададбхъди деъ, мучIушназ гъарах, Халдейин риш!
 Сарун увкан пидар: "гьюкуматариин гьюкум гъабхурайир!"
Хъял гъафунзуз Узуз Йиз халкьдикан; Узу дурар, Йиз хазна, Узу аьйибнакк ккитунза , увуз тувунза.
 Хъа уву дурариз гъюдал юкIв улупундарва, яшлуйириъра кмиди гъагъи гьялкья ипунва.
Уву кIури гъахьунва: "Узу гьарган гъуздиза!
Гьаммишандин гьюкумдар узу вуза".
Му вари фтиинди ккудубкIуйкIан кIури уву фикиркьан гъапIундарва, хиялариккьан кахъундарва.
Хъебехъ-ки, девлетар ккунир, уву хатIа адарди яшамиш шулана, уву увукна гьамци пуз: "Узлан гъайри сарун фужкIара адар; узу ачIни хьидарзу, бицIидарихъ мягьрум хьидарзу!"?
Мура тмура улубкьидивуин, хабарсузди, сад йигъан, – бицIидар дургубра ва ачIни хьубра.
 Мидин агъу гьубкIну убхъидива, гьеле уву гизаф фалар китрушра ва уву гужли кIажар апIурушра.
Увуз хатIйир рякъюрадарвуз, чIуруб апIури гьамци кIурава: "Узу саризра рякъюрадар". Уву гъудубгъу аькьвли ва яв аьгъювалари идитунву рякъ'ан; уву увуз кIурава: "Адар фужкIара узлан гъайри".
Амманаки гъядябхъидивуз бала – ва хьибдарвухьан уьрхюз фалариинди, адабхъидивуин бахтсузвал – думу кьяляхъ хътIубккуз увхьан хьибдарвухьан, сабанпну йикIуб гъибди – яв думу кIваинкьан алдарив!
Фу ву-хъа, ишлетмиш апIин яв фалчи кIажар, артухъди кIажар апIин, фицики дицдар ляхнарихьна уву бицIидихъанмина вердиш вува аьхир.
Мумкин ву фукIа-мукIа уву апIубра, мумкину шлиз-вуш гучIра ккапIара...
Ляхин гьаци дубхьну ккундира вуйи уву мажлис ккебгърава, хъа гьамустIанра эргунва; гъит ачмиш духьну гъюри дурар ва уву уьрхри – зав ахтармиш апIрудар, хядарихъ ул хъипнайидар ва улихьмиди гьар вазлиз яв кьисмат ачухъ апIрудар.
Дурар нахъв вуди гъахьну, цIи хътюкьну дурар, дурарихьан гьеле чпикьан уьрхюз гъахьундар цIихьан!
 Аржларкьан гъузундар мани апIуз, я цIакьан гъубзундар хъитIикIну деуз.
Магьа дурар фицдар гъахьнуш увуз – дурарихъ уву жафа зигури гъахьунва, дурарихъди уву гьеле жигьилдимиди алвер апIури гъахьунва. Дурар гьарсаб чан рякъди, кIул'ин хилар иливну гьергну, сабдира уву гъюрхюндар.

48
Хъебехъайки, Якьубдин баяр, Израилин ччвурнулан ччвур иливну гъашидар, Ягьудайин тумрулан гъашидар,
РАББИЙИН ччвурниинди ху апIрудар, Израилин Заануриз дих апIрудар – аммаки гьякьвалихьанна вафалувалихьан ярхла айидар!
(Гирами Шагьрин гьюрматназ дурариз ччвурар тувнийи, Израилин Заануриин, шлин ччвур Къушмарин РАББИ, миж алидар)!
Гьамусдиз гъабхьиб Узу улихьмиди гъапнийза, Йиз ушвни гъапну, Узу хабар дебккунза, ва сабанпну гьаци гъапIунзаки, вари тамам гъабхьну!
Агъяйзуз Узуз уву утIукьур вуйиб, гардан яв рукьануб вуйиб, хъа унтI – йифринуб,
гьаддиз увуз улихьмиди ачмиш гъапIнура Вуйза, улихьмиди хабар дебккнийзавуз, му фтиинди ккудубкIуйиш – уву гьамци дарп;бан бадали: "Гьамци гъапIур йиз идол ву. Гьамци апIуз йиз аллагьди, убзну гъапIу ядигари, табшурмиш гъапIну".
Увуз гъеебхьунвуз – лиг гьамус, магьа думу! Неинки уву му мици вуйиб кьабул апIурадарна?
Хъа гьаммусди Узу увуз цIийибдикан ктибтунзавуз, ачмиш дапIну адрубдикан гъапунзавуз, уву гъавриъ адрубдикан.
Думу тамам гьамус шула, дягьзаманйириъ дархьиди, ва мугагьназ увуз мидкан гъеебхьундайвуз, пуз шулдарвухьан: "Узуз аьгъязуз".
Ав, увуз гъеебхьундарвуз, аьгъдарвуз, ухдихъанмина яв иб гъавриъ абхъундарив.
 Яв масу тувуваларикан Узуз аьгъязуз; бабкан гъахьихъанмина увуз гъалабулугъчи гъапну.
Йиз ччвур бадали, сабан Узу Йиз хъял дебккдиза, Йиз адвал бадали думу идипдарза, уву терг апIидарзаву.
Узу уву гьеебцIунзаву – аммаки арсси Узу уву бедбахтваларин дерниъ ахтармиш гъапIундарзаву.
ЖВУВ бадали, Йиз Узу бадали, Узу гьаци апIидизаву, даршиш фици Узу Жвув гьюрматсузваликк ккитза? Узу Йиз ад саризра тувидарза.
Хъебехъ, Узухъ, Якьуб,
Узу дих дапIнайи Израил!
 Му – Узу вуза! Узу – Сарпир вуза, ва Узу – Аьхиримжирра вуза.
Йиз хили дебккну жил, ва завра Йиз хилихьди ккатIабццуб ву.
 Дурариз дих апIури шулза – ва дурар Йиз улихь дийигъури шулу.
Уч йихьай ва вари хъебехъай!
Дурарикан шли мидкан улихьмиди гъапну? РАББИЙИЗ ккунду думу,
ва тамам апIиди дугъу Вавилондикан вуйи
 РАББИЙИН ният, дугъан хил илтIибкIиди халдеяриз гъаршуди.
Узу, Узу хабар дебккунза мидкан, ва Узу дугъаз дих гъапIунза, Узу хъади гъахунза думу – ва думу гъалибра хьиди.
Багахь улучIвай Узухьна ва хъебехъай! Сифтейианмина Узу гьитIибкIну кIурадарза; му хьуз ккебгърухъанмина Узу гьадушвахь хьаза.
"Гьамус гьаъра узу РАББИ вуйи Аьхюри ва Чан рюгьну!"
Гьамци кIура РАББИЙИ, уву Ккадаърури, Израилин Гирами Заанури:
– Узу вуза РАББИ, яв Заанур,
увуз кюмек хьпан бадали, Узу хъаъразаву, уву душну ккуни рякъюъ аъразаву.
Гьей, хуб шуйи уву Йиз табшуругъар аннамиш апIуйиш!
 Гьадмуган гъябгъидийи яв бахт селси, яв хушбахтаварвал хьибдийи гьюлин лепйирси.
Яв насил хьибдийи гъумраз ухшар, яв бицIидар хьидийи гъумран тикйиркьан гизаф! ЖвартI хьибдайи, Йиз улихь дурарин ччвур йибкIидайи.
УдучIвну гъарахай Вавилондиан, гьергей Халдейиан! Шаду чIигъниинди хабар дебккай, атIабгай, му хабар жилин тмуну кIуларихъна гъайибхай, йипай:
"РАББИЙИ багъиш гъапIну Чан лукI Якьубдиз ккадаувал!"
Шид убхъуз ккунди къурагь гъахьундайи дурар, Дугъу дурар ичIи чюл вуйибси хъади гъярайи вахтна.
 Дугъу гьаци апIуруки, жяргълиан шид удубчIвуз гъибтнийи: жяргъял Дугъу гьадабтIнийи, ва шид утIубччвнийи.
"Адар мясляаьт писурариз!" – кIура РАББИЙИ.

49
– Хебехъай узухъ, къураматар, иб тувай ярхла халкьар!
 Бабкан гъахьихъанмина гъач дупназуз РАББИЙИ, дадайин халиан удучIвайизра ччвур дибисну дих дапIназуз Дугъу.
Дугъу йиз ушв гъапIну учIру гапурси, Дугъу Чан хилин сирникк ккаунзу, яман кIакI али чIимриз Дугъу илтIикIунзу ва Чан чIимрар ивру турбайиъ ивунзу.
Дугъу узуз гъапну:
 "Уву Йиз лукI вува, Израил, увуъ Узу адлу хьидиза!"
Хъа узу фикир апIури гъахьунза, давди жафа зигураза кIури, ичIиди, фукIа дарди кьувватар харж апIураза кIури...
 Аммаки узузра вуйи дугъривал РАББИЙИХЬ хьа, узузра, узу лишанлу апIру пешкеш йиз Заанурихьан хьибдизуз!
Ва гьамус РАББИЙИ (Узу дадайин халиъ арайиз Гъахири, узу Чаз лукI хьпан бадали, узу Чахьна Якьуб кьяляхъ апIбан бадали ва вари Израил Дугъахьна уч апIбан бадали; узу адлу вуза РАББИЙИН уларин улихь, йиз Заанур йиз кьувват вуди гъахьну), кIура:
"Уву Йиз лукI вуйивалилан савайи, уву Якьубдин миллетар таза алаърувалилан савайи, Израилин гъуздар уву кьяляхъ хувалилан савайи, – Узу увкан гьацира вари халкьариз акв вуди апIидизавукан, Узу гьапIнайи уьрхювал жилин тму кIуларихъна рубкьбан бадали!"
Гьамци кIура, аьйибну алацIнайи, халкьарин улиъ зазси айи гьюкумдрарин лукIраз РАББИЙИ, Израил Ккадаърури, Израилин Гирами Заанури:
 – Уву дяркъну паччгьар ликри гъудужвиди, гьюкумдрар кьамкьариинна ис хьиди, РАББИ бадали (вафаллу ву Думу!), Израилин Гирами Заанур бадали (Дугъу уву ктагъну!).
Гьамци кIура РАББИЙИ:
 – Узу увуз жаваб, Йиз уж'вал улупурайи вахтна тувдизавуз, уьрхру йигъан Узу увуз кюмек ап1урзавуз. Узу уву хазнаси уьрхюразаву, уву – халкьдихъди вуйи Йиз йикьрар вува:
 уву жил таза алап1идива, ккидирчнайишвар пай ап1идива,
гьялкьяйиъ айидариз пидива: "Удуч1вай!" – муч1ушнаъ деънайидариз пидива: "Улупай учву!"
Рякъярихъди дурари мал-марччлиз ит1рушвар агиди, вари гъяц1ли тепйир дурариз ит1рушвар хьиди.
Аьгъю хьибдар дурариз я гаш'вал, я харгувал, убцру ригъдиккан аьссина-зигар хьидар, фицики дурар хъади гъягъиди дурарин язухъ Ап1рури, ва Дугъу дурар булагъарихъна гъахиди.
"Йиз дагълар Узу рякъяриз илт1ик1идиза, ягъалди гъягъиди Йиз жилгъйир".
Магьа адмийир ярхлаан гъюра,
 мурар – кафарийиан , мурар – ригъ-алабхъру терефариан, гьатмундар – сивнуйирин* жиларилан!
––––––––––––––––
*Сивна – Египетдиъ варитан кьибла шагьур, гъийин Асуан шагьур.


Шадвалин гьарай ипай, аьршар, шадвалиъ абхъ, жил, гъит дагъларира шадвалин зурба гьарай ипри!
 РАББИЙИ Чан халкь ккаарцну, язухъ гъизигну пай ктрубкьдарин Чан.
– Сиондин шуру гъапнийи:
"РАББИЙИ узу гат1ахьну, Аьхюри узу к1ваълан гьаъну".
Шулин-хъа дишагьлийихьан чан биц1ир к1ваълан гьауз, язухъ зигидарин-хъа чав бабкан гъахи веледдин? Гьеле дишагьлийи чан биц1идар к1ваълан гьаишра, Узу уву к1ваълан гьаидарзаву!
Узу уву Йиз хилин гагьнак каунзаву, цалар яв – гьаммишан Йиз уларихь хьайиз.
Яв баяр мина гъюз, гьамуст1анра гьялак духьна, хъа уву даргърударна т1араш ап1рудар, гъягъюра.
Юкьуб тереф ул илбиц, лиг вари яв баяр уч духьна увухьна!
 Уз'инди ху ап1ураза, – к1ура РАББИЙИ, – уву гьадрариинди, багьа гавагьирарииндиси уткан хьидива, швушвси жвув кбалгидива.
Т1араш дап1ну жилиин инсан илмидайив, яв уьлке ккидипнайи!
 Хъа гьамус увуз, гизаф адмийир айивалиан уч1укьну хьибдивуз, хъа уву хът1юкьюри гъашидар, жварт1 духьну гъягъиди.
Яв веледарихъ уву мягьрум гъахьунва, аммаки увуз хъана биц1идар хьиди, ва дурари увуз пиди: "Учу мушваъ гъюч1юкьнача. Ча учуз яшамиш хьуз ужу жара йишв!"
Хъа уву мюгьтал хьидива: "Шли мурар узуз бабкан гъахну? Узу веледарихъ мягьрум духьнайируза, узуз биц1идар шули имдарзуз, шулайза узу йиз яшамиш ут1урккнайирди, хулхьан ярхлади.
 Шли мурар гъюрхну?
 Узу сарна-сарди гъузну айза аьхир – мурар наънан гъаши?"
Гьамци к1ура Гьюкумдар вуйи РАББИЙИ:
 – Узу Йиз хлиинди халкьариз лишан дебккдиза, зап1диза Узу пайдагъ миллетариз вуди – ва хиди дурари яв баяр чпин хилариинди, яв шубар чпин гъюнариинди хиди!
Паччгьар яв веледарин гъуллугънаъ хьиди, паччгьарин хпар увухь нана туврударди хьиди.
 Яв улихь дурар жилиин ярхи духьну дахьди, яв ликарикк дурар биширугдиз мелз йивури хьиди!
 Хъа уву гъавриъ ахъдива Узу – РАББИ вуйивалин, ва Узук миж кади айидар начан хьидар.
Шулин-хъа кьувватлу эскрихь хьайи хюрч тадабгъуз?
Шулин-хъа истисмарчийин хилиъ йисирвалиъ ахъурихьан учв уьрхюз?
Гьамци к1ура РАББИЙИ:
 – Ав, йисирар кьувватлу эскрихьан тадагъну хьиди, ва истисмарчийин хюрчди гъашидар азад хьиди! Йиз Узу, къаршу гъедергидиза, увуз къаршу дийигъруриз, яв баяр Узу уьрхидиза!
Увкан зивзивар кч1икьури гъашидариз Узу тувдиза дурариз ип1рубди чпин беденарин йикк, чпин ифи дурари убхъури хьибди ва таза чяхрихьанси пиянра хьиди. Хъа хьибди аьгъю вари инсанариз Узу – вуйиб РАББИ, уву Уьрхрур вуйиб, уву Ккадаърур вуйиб, Якьубдин Кьувватлу Заанур вуйиб.

50
Гьамци к1ура РАББИЙИ:
 – Узу ут1уркку ичв дадайихь хьаян-хъа жара хьпан кагъаз?
 Йиз адмийик кайи буржнахъанди шлиз Узу учву масу тувну?
 Ваъ, ичв гунгьарилантина учву масу тувна, чан мют1югъ даршлувалилантина ичв дада ут1урккна!
Узу дуфназа – хъа фужк1а гьаз адар,
Узу дих ап1ураза – хъа сарира жаваб гьаз туврадар?
 Шулдарин-хъа Йиз хилхьан ккадаувал хуз?
Гьубк1идарин-хъа Йиз кьувват, уьрхбан бадали? Узу хъял кади ч1игъ ап1урза – гьюл убкъра, жил ич1и къураматдиз илт1ибк1ура, фила вуш селлер гъяри гъабши, ва балугъар ут1ура шид адарди, йихура къурагьвалиан.
Зав'ин Узу алабхьураза муч1ушин, к1ару балахундихьди ккебкраза думу.
– Гьюкумдар РАББИЙИ аькьюл айирин мелз тувназуз, ва узхьан эргнайидариз гафниинди кюмек тувуз шулзухьан. Гьар гвач1инган, узуз ебхьбан бадали Дугъу йиз ибар хъергра – аькьюл айидар хъпехъруси хъпехъуз.
Гьюкумдар РАББИЙИ йиз ибариз ебхьури гъап1ну, хъа узу къаршу удуч1вундайза, кьяляхъ гъизигундайза.
Йиврудариз кьял ккибисунза,
мужрийин ч1арар уч1югъюз гъитунза,
 алаурайи аьрваларихьанна тутйирихьан маш гьит1ибк1ундарза.
Гьюкумдар РАББИЙИ ап1уразуз кюмек ва гьаддиз бахтсузвал кубк1ундарзук.
 Йиз маш лич1в гъванси айиз:
 узуз аьгъязуз аьйиб уз'ин алалабхъруб.
Узу гьякь Ап1рур, магьа гъюра!
 Фуж удуч1видихъа узуз къаршу? Сат1иди суддин улихь дийигъидича!
Шлиз ккун хьибди узухъди суддиз удуч1вуз? Гъит гъюри!
Гьюкумдар РАББИЙИ ап1уразуз кюмек – шлихьан шул узук тахсир кипуз?
 Палатси дурар вари аларк1иди, ит1иди дурар суру.
Учвкан шлиз РАББИЙИХЬАН гуч1уру ва фуж Дугъан лук1рахъ хъпехъуру?
 Гъит муч1ушнаъ гъярайидарин ва аквнахъ мягьрум вуйидарин умуд кади ибшри РАББИЙИН ччвурнак, чпин Заанурик миж кади гъузри!
 Эй учву, ц1ийир алаърудар, чирагъар кархьрудар!
 Гьаз гъярачва учву кич1ибгнайи ц1ин аквнаккди, учву кархьнайи ичв чирагъар хьади...
 Магьа учвкан гьап1руш йиз хили: аьзабариъ ади дахьну хьидичва!

51
Узухъ хъебехъай, гьякьлуди яшамиш шулайидар, РАББИ агурайидар!
 Учву гъарз'ан адат1найидар вучва, магьа думу зурба гъарзуз лигай; учву гъуйдиан ут1учнайидар вучва, магьа думу гъуйдиз лигай –
Ибрагьимдиз, ичв аба вуйи; – Сарайиз ичв баб вуйи! Узу Ибрагьимдиз дих гъап1у вахтна, думу сар вуйи, хъа Узу дугъаз уж'вал улупунза –дугъаз гизаф наслар багъиш гъап1унза.
РАББИЙИ ккарциди Сион, дидин гъюрдар ккарциди, дидин ич1и чюл Эдемдиз ухшар ап1иди, дидин ич1ивалар РАББИЙИН багъдиз барабар хьиди.
 Сиондиин паччагьди, шадвал ва шадвалин гьара-фигъан дийибгъиди, тярифнан мяълийир ат1агиди.
Хъебехъ Узухъ, Йиз халкь; Узухъинди иб хъиб, Йиз миллет!
 Узхьан аьгъювалар гъиди, Йиз гьякь суд халкьариз акв вуди хьибди.
 Улар уьлч1юкьну арццайиз
Узу ккадаувал хибдиза, Узхьан гъибди уьрхювал.
 Халкьарин арайиъ Узу Йиз хлиинди гьякь суд дебккдиза!
 Ва гьюлерин кьялаъ айи къураматар Узук умуд кади гъузди, Йиз хилик миж кади хьиди.
Улар аьршариккинди гат1ахьай, дидин к1анакк ккат1абццнайи жилиз лигай!
 Му аьршар, кумси дудургну гъягъиди, жилра, палатси, йирси дубхьну гъюдубч1види, ва дид'ин али агьларра, ч1амччарси йихиди. Аммаки Узу гьап1найи уьрхювал аьсрариз гъубзди, Узу багъиш дап1найи ккадаувал, ккубт1руб хьибдар.
Узухъ хъебехъай, дугъривал фу вуш аьгъюдар, Йиз насигьятар к1ваъ уьрхюрайидар!
 Мап1анай гуч1, учвлан адмийир улхруган, дурарин люкьнарикан гуч1 мабхьанай.
Суру ит1иди дурар, палатси, хайкан дап1найи палтарси!
 Хъа Узу багъиш дап1найи ккадаувал аьсрариз гъубзди, Узу гьап1найи уьрхювал вари вахтариз вуйиб хьибди.
Уягъ, уягъ йибхь РАББИЙИН хил, кьудрат алабхь!
 Уягъ йибхь мугагьназ йигъариъси, ухдирин вахтариъси!
 Уву дайна-хъа Рахав гъуркур, уву дайна-хъа Бит1риантина ит1ибгъур?
Уву дайна-хъа гьюл убкъуз гъитур, зурба деринарин штар ич1и гъап1ур.
 Уву дайна-хъа гьюлин к1ан, гъюрхдар гъягъбан бадали, рякъюз илт1ибк1ур?
РАББИЙИ ккадаъдар кьяляхъ гъиди, шадвалин ч1игъар ат1агури Сиондиинна за хьиди, ва гьаммишандин шадвалин тажарихьди дурарин к1улар такабур ап1иди. Дурар хьиди шадвалинна разишнан эйсйир, хъа дердерна агьузар жварт1 духьну дит1ирхну гъягъиди.
– Узу, Узу вуза учву Ккарцрур!
 Гьаз гуч1уравуз аьжал хъайи адмийихьан, шлин кьистам, ук1ан кьисмат вуйирихьан?
К1ваълан гьаърава РАББИ, уву халкь Гъап1ур, Гьадмунур, зав Ккат1абццур, жил Ккабалгур, амманаки зат сикин дарди гук1унди ава уву пуч ап1уз гьязур духьнайи ч1юркьюрайирин хъялхьан. Хъа наши гьамус думу хъюлу гъадагънайи ч1юркьнякь?
Зунжрариъ аънайи йисириз багарихьди азадвал хьибди – йик1идар думу, накьвдиз гъягъидар, ва ип1руб дугъаз ади хьибди!
Узу вуза РАББИ, яв Заанур. Узу – гьюлериинна кулак гьап1райир, лепйир арахуз гъитрайир Вуза. Узу – Шлин ччвур Къушмарин РАББИ, Гьадмунур вуза!
Йиз гафар Узу яв мелзниин иливунзияв, Йиз хилин сирникк ккаунзаву. Узу ккат1арццунза аьршар, къайдайикк ккипунза жил, Сиондиз гъапунза гьамци: "Уву Йиз халкь вува!"
Гъудужв, гъудужв, ликт1ин дийигъ, эй Ерусалимдин риш!
 РАББИЙИН хлиан кьабул дап1ну, уву Дугъан хъял айи зах гъубгъунва. К1аназкьан уву думу зах гъубгъунва, зах, дидиъ айиб гъубгъиган дийигъну гъузуз даршлу.
Дугъу бабкан гъахи баяригъ гъядар фужк1а
думу хъади гъягъюз ужур .
Дугъу аьхю гъап1у гьич саригъра, дугъан хилхъан дибисну кюмек ап1уз ужур гъядар.
Кьюжлан бедбахтвал улубкьунвуин! Шли яв язухъ зигиди?
Т1арашханайина, пучханайи, гаш'валина ханжли!
Шли уву ккарциди?
Яв баяр дахьна кьувватсуз дахьна вари рякъярихъ, жейранарси, чули дидиснайи.
 Кьикьнягъди дурар ац1ну РАББИЙИН хъялхьан – гуч1 тувруб ву яв Заанурин дих!
Хъебехъайки, пай ктрудар, ичккийилан дарди пиян духьнайидар!
Гьамци к1ура яв Гьюкумдру, РАББИЙИ, яв Заанури (уьрхюра Дугъу Чан халкь):
 – Узу увхьан бисидиза думу зах, зах, дидиъ айиб гъубгъиган ликриин дийигъуз даршлу зах, Йиз хъял айи зах,
 сарун уву дид'ан убхъидарва!
 Узу думу увкан зивзивар кч1икьрудариз тувдиза, увуз гьамци дупну буйругъ тувдариз: "Ис алахъ – увлантина учу гъягъидича".
 Уву дурариз жилси гъахьунва, ва увлантина дурар кючейианси гъяри гъахьну!

52
Хъирг, хъирг, яв кьудрат алабхь, эй Сион!
 Яв адвалин палтар алахь, гирами шагьур, Ерусалим! Гьич сар суннат дап1надрури ва чиркинури сарун лик ивдар яв кючйириъ.
Кут1убччв увкан рюкъ, гъудубжв, йирсир Ерусалим! Ахьну зунжрар яв гардандиан, Йисир дап1найи Сиондин риш!
Гьамци к1ура РАББИЙИ:
 – Кьиматнахъ учву тувну адайи, азадра ап1иди учву, арснахъ дарди!
Гьамци к1ура Гьюкумдар РАББИЙИ:
 – Сифте Йиз халкь Египетдиз гъубшну, гъурабайиъ яшамиш гъабхьну, хъасин ассирийцйирин, саб тахсирра адарди, истисмар аьгь ап1ури гъахьну.
Гьап1ру Узу гьамус? – К1ура РАББИЙИ. – Йиз ччвур люкьнарикк кка гьар йигъан!
Гьаддиз Йиз халкьдиз аьгъю хьибди Йиз ччвур, йигъ улубкьиди – гъавриъ ахъди дурар, Узу чпихъди улхурайиб, му Узу вуйиб!
Утканди ву алдагъурайи ликар, дагъларилантина хабар гъабхурайирин; дугъу ужувлан деврендикан ат1абгура, ужувлан хабар гъабхура, уьрхюваликан к1ура, Сиондиз гьамци к1ура: "Яв Заанур, паччагьди дийигъну!"
Яв гъаравларин сесер ерхьура! Вари гъаравлари сат1иди шадвалин гьарйир гъап1ну: чпин улариинди гъяркъну дурариз Сиондиинна РАББИ фици гъафнуш.
Варидари сат1иди, зурбади шадвалин гьарай ипай, Ерусалимдин гъюрдар, фицики РАББИЙИ Чан халкь ккаарцу, Ерусалим азад гъап1у!
Улупну РАББИЙИ Чан гирами хил, вари халкьарин улариз – дюньяйин вари п1ип1ариъ айи агьлариз, ич Заанури уьрхювал фици багъиш гъап1нуш, гъябкъну.
Гъарахай, гъарахай, жварт йихьай дилин!
 Чиркинубдик мукучанай! Жварт йихьай дилин! Марцциди гъузай, эй учву, РАББИЙИН гъаб-гъажагъ гъабхрудар!
Хъа учву рякъюъ уч1вдичва гьялак даршули, жаргъуб учв'ин алабхъидар:
 улихь гьуч1вну РАББИ гъягъиди, Учв Гьадму, Израилин Заанур, кьяляхъдира хьиди, ичв уьрхювал вуди.
Йиз лук1раз хъуркьувалар хьиди, за хьиди думу, завариз за хьиди, ягъалди удуч1види!
Дугъаз лигури гизафдар гъах гъахьнийи: дугъ'ин лигуз шлу гьял гъибтундайи, адмийиз ухшардикьан имдайи, дугъан юруш инсандинсибкьан мидайи.
Амманаки магьа, гизаф пай халкьар, дугъаз лигури, мюгьтал хьиди, дугъан улихь паччгьар ккебяхъиди!
 Рябкъиди дурариз, сарира чпиз ктитибтуб; улубкьиди дурариин, ебхьузкьан деребхьуб.

53
Учу гъабхи хабарнахъ фуж хъугъну-хъа? Шлиз ачмиш гъабхьну РАББИЙИН хил?
...РАББИЙИН улихь ч1ереэси ктуч1вну, ччивси къур жилиан удуч1вну. Дугъ'ин лигуз гьял гъибтундар, зурбавалихьан гьадат1ну – учу дугъаз лигузкьан лигдайча; фук1а гьациб дугъак ктайи лигуз учуз тямягь шлусиб.
Дугъан гаф бисрур, гьясбикк ап1рур шулдайи, варидари гъирагъдиз кидитнайир вуйи – аьзиятарикк ккахъу, уч1вру иццрушан хът1юбкью адми.
Мицирихьан инсанар гъидицури шулу – дугъ'ин ниъ алап1дайи. Фук1а дарубси гьисаб ап1ури шуйча думу.
Амманаки ихь иццрушан дугъу чаинна гъибисну, ихь аьзаб-аьзиятар дугъу чаинна гъадагъну!
 Учу фикир ап1уйча, Заанурихьан вуйи жаза, зулмикк ккахъувал, бала гьадгъуин алабхъну к1ури,
хъа дугъ'ин, ихь гунгьарихъанди зийнар алаъну, ихь тахсрарихъанди гъирмжи урччвури гъахьну.
 Дугъ'ин алау аьрвалари ухьуз уж'вал гъабхну, дугъан зийнари ухьу сагъ гъап1ну.
Ухьу вари улдугунхьа марччарси, гьубкьушварихъинди, фуж наанди гъядакунхьа, хъа ихь гунгьарихъанди РАББИЙИ гьадму ккитну.
Чакан чпиз ккуниб ап1ури, асккан дап1найир, думу гъузнийи илкьан ададабхъди.
 Убккуз гъабхурайи ччилси, марччси учв улт1уькъурайиган ил ададбхъди, гьаци думура гъузуйи ушвниъ ч1ал адарди.

Думу дидисну гъахьи, суддиз туву...
 Дугъан кьисматнакан шли фикир ап1ура? Ч1ивидарин жиликан думу кдут1у, алабхъу дугъ'ин урччвуб, йиз халкьдин гунгьарихъанди вуйиб.
Писурарихъди думу киву
 (девлетуйин гъвалахъ хъади гъабши думу киву накьвра) –
 гьеле дугъу къанунсузуб фук1ара гъап1ундаршра, ва ушвниинра алдайи дугъан куч1ал.
РАББИЙИЗ ккун гъабхьну гьауз дугъаз аьзабар ва ккитну думу аьзиятнакк.
Эгер Уву думу гунгьарихъанди гъап1иш гъурбан, рябкъиди дугъаз чан насил, гизаф вахтназ яшамиш шули гъузди ва РАББИЙИН ният тамам ап1уз хьибди.
Балйир улдуч1вбалан кьяляхъ дугъаз рябкъиди акв, ва шад хьиди думу.
– Дугъу, гьякьлури, Йиз лук1ру, чан аькьвлиинди гизафдар гьякьлу ап1иди, чаинна дурарин тахсир бисиди.
Гьаддиз Узу дугъаз тувдиза машгьураригъди лайикьлу пай, ва кьувватлуйирихъди сат1иди дугъу хюрча пай ап1иди. Даршуз аьжализ дугъу учв тувну, ва къанунар гъюч1юргъдарин ц1арнаъ дерккну. Дугъу кьабул гъап1ну гунгьар гизаф инсанарин. Къанунар гъюч1юргъдарихъан гаф хъипну думу.

54
Шадвалин гьарай ип, биц1идар даршлур, биц1идар хътрур!
 Зурбади гьарйи ипну шадвал хъап1, гешт ккат1абцц, биц1ир дарап1ир!
 Гат1ахьнайирихъ гизаф биц1идар хьиди, жилирихь хьайирихът1ан,
– к1ура РАББИЙИ. –
Яркьуди алт1абцц яв чадур, далдара ккабалгуз гъит!
 Нач мап1ан, т1урнар ярхлазси кит1, ккумар ижмиди урж!
Яв мулкар арччлахъиндина гагвлахъинди яркьу шула, яв наслари эйсивал ап1иди гизаф халкьарин жилариин, ич1и гъаши шагьрар къурмиш ап1иди.
Гуч1 мап1ан, гьамуст1антина, беябурвална, аьйибна, асккан ап1увал алабхъидаруин!
 Я жигьилгандин беябурвал к1ваълан гьархдивуз, жилир хъимдарди яв асккан хьивал сарун к1ваин хьибдаруз.
Думу, уву халкь Гъап1ур – яв Жилир ву,
 Дугъан ччвур – Къушмарин РАББИ ву!
 Думу, Израилин Гирами Заанур, – уву Ккадаърур, варидюньяйин Заанур, ву – магьа Дугъаз фици к1ури шулуш!
Дердери гъадагънайи гат1ахьнайи хпириз кьяляхъ гъач к1ури фици дих ап1уруш, гьаци увузра РАББИЙИ дих ап1ура – жигьил вахтнан нигь дап1найи жвуван хпирси!
– к1ура яв Заанури. –
Ц1иб вахтназт1ан Узу уву гат1ахьну гъитундарзаву, гьамус зурба вуйи масанвалиинди Узу уву кьабул ап1урзаву.
Хъял кубч1внайир Узу увхьан саб вахтназ гьидицунза, амма Узу увуз гьаммишан вуйи масанвалиинди рягьим улупидизавуз,
– к1ура РАББИЙИ, яв Ккадаърури. –
Му Узуз – Нюгьдин вахтари штари ккап1рубсиб гъабхьунзуз:
 Узу ху гъап1унза Нюгьдин штар улуч1вувал сарун жилиинна гъибдар к1ури, хъа гьамус ху ап1ураза, сарун увкан хъял ап1идарза к1ури, сарун увуз зегьле гъабхру Йиз дих ебхьидарвуз.
Гъит, дагъларра гъюдуч1ври, тепйирра ккадаршври, аммаки Йиз масанвал гьич зат дубгидар,
увухъди вуйи Йиз аьлакьйир ккададаршврударди гъузди, – к1ура РАББИЙИ, увуз рягьим улупрури. –
Гьей уву, бахтсузур, кулки гьитнайир, ккарцуз даршулайир!
 Лиг, Узу яв гъванар, бирюза багьа гъвандиин дивдиза, яв бин сапфирариин ккебгъдиза.
Яв барйир Узу рубиндикан ап1идиза, яв урнар – бериллайикан, хъа увлан илт1ибк1найи цал –гьар рангарин багьагъванарикан!
Вари яв биц1идариз РАББИЙИ дарсар тувди, ва зурба вуйи бахт ккилибгура дурариз.
Гьякьвалиъ мюгькам хьидива уву; аьгъю хьидарвуз истисмар –
 гуч1 ап1ури хьидарва, гьавазурвал рябкъидарвуз – думу увуз багахь улубч1видар.
Эгер ув'ин фуж алархьиш, думу Узхьан вуйир хьидар.
Ув'ин алархьуриз рубкьру пай хьибди пуч'вал!
Гьадму Узу вуза, ритниъ ц1а ич1ибгуз гъитну дявдиз к1ури яракъ убччвру рукьан уста арайиз гъахир.
 Гьадму Узу вуза, т1араш дап1ну гъяц1ал ап1ру пучхана арайиз гъахир.
Аммаки, увухъди дяви гъабхуз к1ури гъап1у яракълихьан гъалиб хьуз хьибдар, ва гьарсар, шли к1убанвал гъап1иш суддиъ ув'ин тахсир илипуз, уву ап1идива думу тахсир!
 Гьамциб пай багъиш дап1на РАББИЙИН лук1ариз. Йиз Узу дурариз гьап1диза гьякь хьувал!
– к1ура РАББИЙИ. –

55
Гъачай-ки штухьна, вари, фуж мукърам духьнаш! Учву, арс адрудар, гъачай, ип1руб мавай, ип1инай! Гъачай, мавай чяхир ва никк, арснахъ ваъ, ч1анади!
Гьаз туврачва учву гъизил, ип1руб ву пуз даршлубдихъ?
Гьаз туврачва гъагъи зегьметниинди гъазанмиш гъап1уб, адрабц1рубдихъ?
 Гьала Узухъ хъебехъай – ва ит1идичва гъяни иццишнар, мянфяаьтлу к1арк1т1ихъ кьукь ап1идичва!
Фикир тувай, гъачай Узухьна, хъебехъай – ва хьидичва дуламиш.
Гьаммишандин йикьрар йирт1идиза Узу учвухъди, Давудрихьна вуйи Йиз вафалу масанвал бадали;
халкьариз шагьидкар гъап1унза Узу дугъкан; халкьариз ребер ва гьюкумдар гъап1унза Узу дугъкан.
Уву увухьна увуз аьгъдру саб миллетдиз дих ап1идива, меллетдиз, уву аьгъдру. Думу увухьна жабгъну гъибди, уву адлу гъап1у Израилин Гирами Заанур, яв Певрердигар, РАББИ бадали.
РАББИЙИЗ дих ап1инай, сабан Думу багахь хьмиди, гъач йипай Дугъаз, сабан Думу гъвалахъ хъмиди.
Гъит писур чан рякъярихьан гьудуч1ври, гунагькар адми– чан фикрарихьан; гъит РАББИЙИХЬНА кьяляхъ хъадакри – ва Дугъу дурариз рягьим улупиди; ихь Заанурихьна гъит кьяляхъ гъюри – Дугъан рягьимлувалин кьадар адар.
– Ичв хиялар – Йиз хиялар дар, Йиз рякъяр – ичв рякъяр дар,
– к1ура РАББИЙИ. –
Зав жилихьан фукьан ягъалди вуш, гьадмукьан ягъалди ву Йиз рякъярна хиялар ичв рякъяр хияларихьан.
Мархьна ясана йиф, завариан ахьдар, фици кьяляхъ гъягъюрдарш, жил тухъ дарап1ди ук1 хьпан бадали ва ип1узна убзуз рузи тувбан бадали,
гьаци Йиз гафра, Йиз ушвниан удубч1вуб, тамам дархьиди Узухьна кьяляхъ гъибдар: диди Йиз ният тамам ап1иди, Узу думу гьап1бан бадали гьап1нуш, диди вари к1улиз адабгъиди.
Шадвал хъади гъягъидичва, мясляаьтниинди гьаъдичву.
 Дагъларина тепйири шадвалин гьарай ипди ичв улихь, ва вари гьарари хут1лариъ гарччлар йивиди.
Зазарин ерина мишмишар ктуч1види, варждин ерина – гашниш;
 му хьибди РАББИЙИН адвал вуди, гьаммишанвалин лишан вуди, сану ккудудубк1ру.


56
Гьамци к1ура РАББИЙИ: Гьякьлуди гъузай, гьякь вуйиби ап1ури ап1инай!
 Багарихьди Узу ккадаувал гьап1диза, багарихьди ачмиш хьибди уьрхювал, Узу гьап1найи.
Бахтавар ву гьякьвалиинди ап1урайир, дидхъан хъич1изнайир,султ йигъ уьбхюрайир,думу чиркин дарап1рур, чан хилар уьрхрур – ч1уруб дарап1ди.
Гъит, РАББИЙИЗ гьюрмат ап1ру жара жиларин агьлари дарипри:
 " РАББИЙИ узу Чан халкьдихьан гьадат1иди!" Гъит, ахта дап1найири дарипри: "Деебццнайи гьар вуза узу!"
Даршуз гьамци к1ура РАББИЙИ:
 – Йиз султ йигъар уьрхюрайи, Узуз кьабулди вуйиб ктабгъурайи ва Узухъди вуйи йикьрарнахъан хъич1ихнайи хаси дап1найи касариз,
Узу гьарсариз ядигарна ччвур багъиш ап1идиза Йиз Дараматдиъ, Йиз цалариъ, ва му хьибди хъа ужуб баярна шубарт1ан артухъ. Дурариз гьарсариз Узу, зат дудрубгру гьаргандиз вуйи ччвур багъиш ап1ураза.
Хъа РАББИЙИЗ гьюрмат ап1ру, Дугъан гъуллугънаъ шлу, Дугъан ччвур ккун гъап1у, Дугъаз лук1арди гъаши, султ йигъ уьбхру, думу чиркин дарап1ру, Узухъди вуйи йикьрарнахъан хъич1ихнайи жара жиларин агьлар
Узу Йиз гирами дагъдиинна хъади гъидиза, ккарагру Хураъ Узу дурариз шадвал багъиш ап1идиза. Узуз кьабулди хьидизуз дурарин, гъурбар ургру Йиз йишв'инна гъахи вариубгбанна жара гъурбнар. Вари халкьарин арайиъ Йиз дараматдиз ккарагбан Хал к1ури хьибди.
Гьамци к1ура Гьюкумдар РАББИЙИ, Израилин ут1урккнайи баяр уч Ап1урайири:
 – Гьамина уч дап1найи гьамрарилан гъайри, мина Узу жарадарра уч ап1идиза.
Ч1урдин гьяйванатар, гъачай ва ип1инай; гъачай, ярквран гьяйванатар!
Мушваъ айи гъаравлар кур вуйидар ва фагьумсузар ву, вари дурар ч1ал аьгъдру ***ир ву, хъергуз даршлу.
 Алт1арццна ва ахури к1улар хъаъра, дурариз ккуниб ахуб ву...
Тямягькар ***ир, адрац1рудар ву! Дурар габнар ву, фагьум кьит вуйи, гьарсар чан рякъди гъяра, гьарсари анжагъ чан хайир абгура.
"Приходите, узу чяхир абгидиза, убхъидихьа пиян ап1руб!
 Закурин йигъра гьаци адап1идихьа, бегьеди ап1идихьа кьукьар!"

57
Гьякьлу кас гъач1и – мидиз сарира фикир тувдар.
 Гъяру уьмриан ужуб-намуснан адмийир, ва сарра гъавриъ адар гьаз вуш дици.
 Гьякьлур гьудуч1вура писвалихьан ярхлаз –
ва ап1ура архаинвал гъазанмиш!
 Диш рякъди гъярайидар, гъюн йивну дахьди и рягьятвал гъадабгъиди...
– Мина багахь улуч1вай, учву, фалчийин хътирчу бякьйир, гьяясуздин жинс ва кьяппйир!
Шлиин учву аьлхъюрачва? Шлиз сппар илч1игурачва, шлиз мелз адап1урачва?
 Учву – гунагьнаъ бабкан духьнайидар вучва, куч1лин жинс!
Гьарарихъ ичв тямягь кабхьри шуличв, гьарсаб чру гьарин к1анакк!
 Учву биц1идар гъурбан ап1ури шулчва – гьярариъ, гьарсаб илибхьнайи гъарзун к1анакк!
Гъярарин сак1ли гъванар – яв дурубкьнайи пай дубхьна, дурар, дурар духьна яв вуди кьисмат!
 Гьадрариз ап1урава чяхир улубзувалин яв гъурбнар, гьадрариз багъиш ап1урава уьлин яв гъурбнар.
 Мицдар ляхнарин кьяляхъ – арда Узу Йиз гьадабт1у жаза кьяляхъ ап1урин?
Аьхю ва ягъал дагъдиин уву увуз душв'ин дахърушв ккабалгнава, уву душв'инна за гъахьунва – гъап1унва гъурбнар.
Я хулан урч1арин кьяляхъ, раккнарин гурзларихъ уву гъвандин суратар дерккнава. Уву, Узу гьясбикк ккадарди жарарихъ хъергунва – гъяц1ал гъахьунва, ахникк ккуч1вунва, яркьуди ккат1абццну дахърушв! Уву аьлакьайиъ уч1вунва, увуз ахникк ужуйи вуйирихъди, тямяхъ хъади аьйибназ лигури гъахьунва!
Молохдихьна* уву гъюри гъахьунва, дудиз пешкешди оливкйирин ччим гъабхунва, ицци ниар адаъру ччимар гьяйиф дарди харж ап1ури гъахьунва. Яв вакилар уву ярхлариз гьаърри гъахьунва, уву гьаъри гъахьунва дурар исина, Муч1у дюньяйиз.
––––––––––––
*Молох – чаз биц1идар гъурбан ап1ури икрам ап1уб ккун ап1урайи аллагь.


Ярхи рякъяри уву аьсси дап1на, аммаки уву кагьал гъахьундарва: хъа кч1ибгну яв кефлувал ва диди тувравуз кьувват.
Шлихьан гуч1 гьабхъунвуз? Шли гуч1 ккап1унвуз, гьаз Узу масу тувунва?
 Уву Узу гьеле к1ваинкьан гъап1ундарва, Узкан фикиркьан гъап1ундарва. Узу ч1алкьан дарк1ури гизаф вахтназ имиза, ва гьаддиз увуз Узхьан гуч1ури адайвуз?
Хъа Узу думу яв гьякьлу ляхнарикан ат1абгидиза, хъа дурари увуз мянфяаьт хивдар!
Кюмекназ дих ап1идива – ва гъит увуз кюмек увухь уч духьнайидари ап1ри!
 Вари дурар мик1ру илжикиди, дурар гъахиди гьеле саб биц1и мик1рура кмиди дярякърушвариз.
 Хъа Узу чпи уьрхюр к1ури миж кайидар, жилин эйсйир хьиди ва дураринуб хьибди Йиз гирами дагъ.
Гьадмуган дупну хьибди:
 – Рякъ ккипай, гьязур ап1инай жилгъйир, Йиз халкьдин рякъ'ан адагъай мяшат ап1рудар!
Гьамци к1ура Ягъал-вуйири, За-дап1найири, Гьаммишанури, Гьадмунури, шлин ччвур – Гирамир: – Узу вуза гирами ягълишнариин алир, амманаки Узу – дерд зигурайидарихъди, рюгь зегьдикк ккайирихъди хъаза. Зегьдикк ккайидарин рюгь Узу ч1иви ап1ураза, ч1иви ап1ураза дерд зигурайидарин!
Адмийирик гьаммишан тахсрар кирчри Узу гъузидарза, Йиз хъял ккудудубк1руб дариз, дарди гъабшиш Йиз улихь дурарин рюгьнухьан дийигъуз хьибдайи, Узу халкь дап1найи гъянарихьан аьгь ап1уз хьибдайи.
Дурарин гунагькарвалин тямягькарвализ дилигну Узуз дурарикан хъял гъафунзуз, жаза гьадабт1ури гъахьунза дурариз, хъял кайивалиан дурарихьан гьидицури гъахьунза, аммаки дурари, хъадахъдари, фу ккундуш гьалму ап1уйи.
Узуз рябкъюразуз дурари гьап1раш, вушра Узуз дурар сагъ ап1идиза! Йиз Узу хъади гъахидиза дурар ва ккарцидиза – ккарцидиза дерд зигурайидар –
дурарин мелзниин тярифлувал иливидиза.
 Мясляаьт, мясляаьт – ярхла айидаризра, багахь хьайидаризра
– к1ура РАББИЙИ. – Узу дурар сагъ ап1идиза!
Хъа писурар – кулак али гьюлси ву, архаинвал аьгъдру ва гъирагъдихъинди симсран бат1ур ктипурайи.
"Адар мясляьт писурариз!" – к1ура йиз Заанури.

58
Вари гуж хъипну ч1игъ ап1ин, меккебехъан, гъит думу аьхюб ибшри зурнайинубсиб!
 Йиз халкьдиз чан гунгьикан йип, Якьубдин баяриз чпин тахсрарикан йип!
Гьар йигъан дурари Узуз дих ап1ура, Йиз рякъярин гъавриъ ахъуз ккунди а – Йиз къанунар к1ваълан гьадрархру, чпин ляхнар гьякьвалиинди ап1урайи халкь чпи вуйиси.
 Ккун ап1ура дурари Узкан дугъриди ап1уб, ккунди а дурариз Заанур багахь хьади духьну.
"Учу ушвар дисурача – хъа Уву лигузкьан лигурадарва, учу мут1и шулача – хъа Увуз дидкан аьгъю дубхьнукьан ккундарвуз?!"
 Учву ушвар дисру йигъанра учвуз ккуниб ап1урачва, учвухъ лихурайидариз мумкинвал туврадарчва.
Учву ушвар дисурачва – хъа гъярхьувалар на гьюжатар артухъ шула, учву адмийириз писди гъурдар йивурачва.
 Гьамциб жюрейиинди учву ушвар дисурамиди, ягълишвариин ичв сес ебхьури хьибдар!
Гьациб вуян-хъа Узуз ккунди айи ушвар дисувал, инсанди учв мут1и ап1ру йигъ? Кебхнайи ч1еъси к1ул ибхну, к1ару валжгъиин дахъну биширугдиъ, – учву к1уранучва мидиз ушв бисувал, РАББИЙИЗ кьабулди вуйи йигъ?
Узуз ккуни ушв бисувал гьамциб вуйиз: гьякьсузвалин гьялкьйир инсандилан алдагъай, юркквагъ дугъан гардандиан адабгъай!
 Лук1валиъ итнайидариз азадвал багъиш ап1инай, фунуб вушра юркквагъ терг ап1инай!
Гашди айириз ип1рубдикан тув, хал-йишв хътру касибар ичв хулаз хъади гъачай.
 Гъяркъиш гъяц1лир – алабхь дугъ'ин; мигьидицан жвуван багахьлуйирихьан.
Гьадмуган яв аквну нур тувди ахсрариси, ва тяди гъибдивуз яв сагъвал.
 Яв улхьантина уву ккадаувал гъябгъиди, хъа кьяляхъди – РАББИЙИН адвал, уву уьрхрувал вуди.
Гьадмуган уву РАББИЙИЗ дих ап1идива – ва Дугъу жаваб тувдивуз; кюмекназ дих ап1идива – ва Дугъу пидивуз: "Магьаза!"
 Эгер гьарсаб увхьан шлу юркквагъ терг гъап1иш, жарариинна т1уб алалап1ди ва футна дарап1ди гъашиш, ва
гаш адми бадали фук1ара гьяйиф дарап1ди гъашиш ва истисмарикк ккайидариз вари ккунди айиб туври гъашиш – магьа гьадмуган муч1ушнаъ яв акв кабхьди ва яв муч1ушин илт1ибк1иди азгар йигъаз.
Хьиди РАББИЙИ гьаммишан уву гъахури, гьеле къур жилариинра кмиди Дугъу увуз вариб тувди, ап1иди яв беден мюгькам.
 Хьидива уву шид туврайи багъси, хътрубкъру булагъси.
Уву ап1идива шагьрар къурмиш, дягьзаманйирин гъюрдариин, тазабашт1ан ц1ийи алаидива гъушу вахтарин тикмишар. Увуз пиди: Ужу-гъап1ур гъюбгъю цал, Таза-алаур яшамиш хьуз кючйир.
Эгер уву ликариккан дарап1иш султ йигъ, Йиз гирами йигъан уву яв к1улиз гъафиб дарап1ди гъашиш,
 эгер султ йигъ яв Шадвал вуди вуш, эгер Гьюрматлуб вуди вуш думу йигъ РАББИЙИН, думу гирамиди дебккруш аьдати ляхнар дарап1ди хайирнахъ хъергну, яв улхбарихьан гьудуч1вуруш, –
РАББИЙИКАН шадвалиъ ахъдива!
 Узу тувдиза яв гьюкмиккна жилин к1ак1ар, яв аба Якьубдин пайналан уву бегьер уч ап1бан бадали. Магьа фу гъапнуш РАББИЙИН мелзну.

59
Гьамусдизкьан уьрхруси гьамусдихъантинара РАББИЙИН хилхьан уьрхюз шулу, гьамусра ебхьури ими Дугъан ибаз,
аммаки ичв гунгьарикан, учвуна ичв Заанур жара ап1урайи цалар духьна,
 ичв пис ляхнари Думу учвхьан гьидицуз гъитна, учвухъ хъпехъурадар.
Ичв хилар ифди чиркин дап1наячв, т1убар кац1наячв гунгьари,
 ушвари идипура куч1ал, мелзну к1ура дюз дарувал!
Сарира дих ап1урадар дюз суддиз, саризра дугъриди суд дап1ну ккунди адар: чан ич1и гафарик миж кади гъузра, куч1лар ап1ура, дерд кибшуз гъитра, бала бабкан хура!
Дурари чпик к1ару-бит1ран муртйир ккивна, хяшхшарин чулар урхура.
 Шли думу муртйир гъит1иш – йик1иди; гъюбгъиш мурта – бит1 уч1вубгиди.
Дурарин чуларикан палтар ап1уз шлуб дар, хьибдар дурарихьан дурари гъап1уб алабхьуз.
 Дурарин ляхнар къанунсуздар ву, дурарин хилари зегьер арайиз хура!
Ликари гъахура дурар пис т1улар ап1уз, гьялак ву удубзуз тахсирсуз ифи.
 Кьастар ву дурарин ч1урувализ вуйидар, жилгъйириин дурарин – т1арашчивална пуч'вал ал.
Дюньяйин рякъ-хулкан дурариз хабар адар, дурарин рякъяриин дугъривал алдар; гъяра дурар гъац1арку жилгъйириъди – дицистар рякъяриъди гъяри шулу, мясляаьтнаъ адрахъдар.
Гьаддиз дугъривал ухьхьан ярхлади а, дюзвал ухьухьна дуфнадар.
 Ухьу ккилигурайхьа аку шул к1ури, аммаки юкьуб тереф муч1уди ву, акв шул к1ури айхьа, аммаки лицурахьа яман муч1ушнаъ.
Ухьу гъярахьа курарси, цал-цалихъди, кучри улдугурахьа, уларихь акв хьтруси,
 йигъандин гьац1кьялариъ алдакурахьа, хиял ап1ин дярябкъди дубхьна; сагъу адмийирин арайиъ ухьу гъийихдариз ухшарди ахьа.
Ухьу вари швеэрси арахурахьа, луфариси агьузар зигурахьа.
 Дугъривализ ккилигури айхьа – аммаки думу адар, уьрхювализ ккилигурайхьа – хъа думу ярхла а.
Учу Увуз къаршуди гизаф гунгьар гъап1унча, ич гунгьари учу ашкар ап1ура!
 Ихь гунгьари ухь'ин гъагъ илипна, ухьуз ихь тахсир аьгъяхьуз:
мют1югъ вуди гъахьундархьа, РАББИЙИХЬАН гьидицунхьа, ихь Заанурихъди гъягъюз ккун гъабхьундархьуз, инсафсузваларихьнана, масу тувуваларихьна дихар ап1уйхьа, келлейиъ ккабалгну арайиз адабгъуйхьа куч1ал.
Ут1убккна дугъривал, дюзвал ярхла а, раццариъ гьякьвал хъабсну лик дийибгъна, дюз шлуси ап1увалихьан мина гъюз шуладар.
Гьякьвал сарун имдар.
 Ч1уруб дарап1рур, учв ккахъра ч1урубдикк.
Гъябкъну РАББИЙИЗ сарун дугъривал имдруб, пашман гъахьну Думу!
Гъябкъну Дугъаз фужк1а адруб, Думу гъах духьна, саризра гъюч1вуз ккунди адрувалиин.
 Ва гьадмуган Дугъан хили Дугъаз гъалибвал гъабхну, Дугъаз гьякьлу суд Дугъаз кьючал вуди гъабхьну!
Гьякь суд Дугъу алабхьну, рукьан палатси, к1улинра улубк1ну рукьан бакка гъалибвалин, кьисас алдабгъбан палат Дугъу алабхьну, яман хъял Дугъу алабхьну валжагъси.
Чпин ляхнариз дилигну Дугъу дурариз тувди: хъял алабхъиди Дугъан душмнариин, Дугъан дуст дарудариз жаза ккилибгура, тувди дугъу гьюлерин кьялаъ айи жилариз!
РАББИЙИН ччвурнахьан ригъ-алабхъру терефариъ гуч1 гьабхъну хьибди, хьибди Дугъан адвалихьан гуч1ури ригъ-гьудубч1врушвариъ,
 фицики Думу гъиди, гъярариансина гъябгъюрайи селси, селси РАББИЙИН илну гьипнайи!
Гъиди Ккадаърур Сиондин халкьдихьна, гунгьарихъан хътаку Якьубдин баярихьна, – к1ура РАББИЙИ.
– Магьа дурарихъди вуйи Йиз Йикьрар, – к1ура РАББИЙИ. – Гъит ув'ин али Йиз рюгь, Узу яв ушвниъ ивнайи Йиз гафар, зат сикин дарди яв ушвниин алди ишри, ва яв насларин ушвниин, дурарин насларин ушвниин, – к1ура РАББИЙИ, – гьамуст1антина вари аьсрариз!

60
Гъудужв, нур ат1абг, фицики яв акв кабхьна, РАББИЙИН адвал ув'инна дуфна!
Жил муч1ували ккебкра, халкьарилан илбижна муч1ушин,
 хъа ув'инна РАББИ ачмиш гъахьну, адвал Дугъан гьудубч1вна яв к1ул'ин!

Яв аквнахьна ахмиш хьиди халкьар, парччгьар уч хьиди яв крабч1урайи нурнахьна.
Лиг, ул илбиц юкьуб тереф: дурар вари уч духьна, увухьна гъюра.
 Ярхлариан гъиди яв баяр, яв шубар хилариин илитну хиди.
Увухьидива лигури зурба шадвалин инч1 ккади – шадвалиан яв юк1в гук1ни хьибди, дюньяйин вари хазна увухьна гъабхиган, халкьарин девлетар гъахиган.
Яв кючйир ац1ди девйири, мидьянитаринна эфеййирин жигьил девйири; Шевайин вари агьлар увухьна гъиди, гъизилна ицци ниъар адаърудар хьиди, РАББИЙИН ап1иди тярифар.
Кедарарин вари мал-къарайин сюрйир увухьна уч хьиди, невайотарин якъариин аьхювал уву ап1идива: Узуз гъурбан ап1рушв'ин дурарикан Узуз кьабулди вуйи Йиз гъурбнар хьиди. Узу ап1идиза адлу Йиз адвализ вуйи Дарамат!
– Му фуж ву? Дифраз барамбарди дурар т1ирхура, луфарин гъварчси чпин гъваариккна т1ирхурайи.
Узук умуд кади а гьюлериъ айи жиларин, ва магьа таршишдин гимйири сарпидарди мина сирнав ап1ура!
 Хура дурари ярхлариан яв баяр, дурарин арсра гъизилра, яв Заанурин, РАББИЙИН ччвур бадали, Израилин Гирами Заанур бадали – Гьадму ву уву адлу гъап1ур.
Жара уьлкйириндари яв цалар таза алаиди, дурарин паччгьар яв гъуллугънаъ хьиди.
 Хъял кайиган Узу увуз жаза туври гъахьунза, аммаки хил алдабгъураза увлан Йиз масанвалиинди!
Яв урнар гьаммишан арццну хьиди, дурар я йигъну я йишвну хъирхьри хьидар: увухьна халкьарин девлетар хъирк1ди, дурарин паччгьар хъади гъиди.
Увуз гъуллугъ ап1уз ккун дархьу халкь вая паччагьлугъ пуч хьибди – мицдар халкьариз ккилибгурайиб т1араш-шабаш ап1уб ву.
Увуъ хьибди вариб, Ливандиз айиб: кипарис, платан ва нарат гьар!
 Гьаци кабалгиди Йиз Гирамишван йишв; Узу ап1идиза адлу Йиз ликариккишв!
Увкан зивзивар кч1икьури гъашидарин баяр увухьна гъиди яманди ис алахъну икрам ап1ури, уву гьясбикк дарап1ди гъаши гьарсар, яв ликарикк дуфну ккархьди,
 увуз пиди РАББИЙИН Шагьур, Сиондиз – Израилин Гирами Заанурин дагъ.
Уву яшамиш гъахьунва ул'ан идипнади, даккни хпир вуди, варидари увхьан гъирагъ йивуйи,
 хъа Узу ап1идизаки гьаци, гьаммишан ув 'инди дамахлу шлуганси, гьарган увкан шадди хьиди.
Вари халкьарин никк уву ип1ури хьидива, паччгьар хьиди увухь нана туврударди.
 Ва уву гъавриъ ахъдива РАББИ Узу вуйибдин – уву Уьрхрур, уву Ккадаърур, Якьубдин Кьувватлу Заанур.
Кемешюрин ерина Узу увуз тувдизавуз гъизил, рукьан ерина – арс, гак1влин ерина – кемешюр, гъвандин ерина – рукь.
 Яв гъаравулди Узу дерккдиза Кефлу-Уьмур-Туврур; Гьякьвалин -Уьмур-Туврур дерккдиза ув'ин аьхювал ап1ури.
Сарун яв уьлкейиъ аьзабарикк ккахъуваликан ебхьури хьибдар; яв жилиин т1араш ап1бариканна пуч'валарикан ебхьури хьибдар.
 Яв цализ уву тувдива Уьрхювал к1уру ччвур, яв урнариз тувдива ччвур – Тяриф.
Йигъну увуз акв ап1руб ригъ вуди хьибдар, вазли увуз нурар деетидар:
 Учв РАББИЙИ хьиди увуз акв вуди гьаммишандиз, яв Заанур хьиди яв адлувал вуди.
Яв ригъ сарун алабхъидар, кут1убшвидар яв ваз:
 РАББИ Учв хьиди увуз гьаргандиз вуйи акв, хът1арцциди йигъар яв ишларин.
Яв халкь вари гьякьвалин адмийир вуди хьиди, аьсрариз гъузди жилин эйсивал ап1ури.
 Дурар – Узу киву ч1вумуччв ву, Йиз хилин бегьер ву, Узу адлу ап1ру.
Дурарикан варит1ан биц1ир вуйирикан аьгъзур арайиз гъиди, варит1ан зяифурикан кьудратлу халкь бабкан хьибди.
 Улупнайи вахт гъибди – ва Узу, РАББИЙИ, му вари чкиди тамам ап1идиза.

61
Уз'ин алзуин Гьюкумдар РАББИЙИН рюгь; РАББИЙИ узу ктагъну!
 Гьадгъу гьаунзу пай дурубкьдариз ужувлан хабар хьади, юк1в дюбгънайидар сагъ ап1уз, йисирариз азадвал тувуз, дидиснайидар ккадауз,
РАББИЙИН масанвалин йискан хабар дебккуз, ихь Заанурин йигъкан – хъял алдабгъру йигъкан,
 дерд зигурайидар ккарцуз,
Сиондиин дерд зигурайидарин гъайгъушнаъ хьуз; дурариз к1улкан ктибт1ру ч1ул багъиш ап1уз – биширугдин ерина, шадвалин ктатру ччим – дерднан ерина, тярифнан алабхьруб – куцухнайивалин ерина.

 Тувди дурариз ччвурар, уьрхру кьудратлу гьарар дупну, РАББИЙИ Чан ад бадали киву гьарар дупну!
Дягьзаманйирин гъюрдариин тазади дивди шагьрар, ухди вахтари гъадаргъдар, хъана таза алаиди, гъушу вахтари дарагъну ккидирчнайи шагьрар тазат1ан тикмиш ап1иди.
Жара ругарилан гъафидари ичв мал-къара уьбхиди, жара уьлкйириндарикан учвуз хьиди хут1лар хътакрударна т1умут1чйир.
Хъа учвуз РАББИЙИН гъуллугъчйир дупну ччвур тувди, ихь Заанурин гъуллугънаъ айидар учвуз к1ури хьиди.
 Учву ишлетмиш ап1ури хьидичва халкьарин девлетар, ва дурарин адра учвухьинди гъибди.
Учв'ин алабхъу аьйибнахъанди кьюб ражари артухъ багъиш хьибдичвуз.
...Асккан хьувал алабхъдари шадвалин гьарай ипди чпин жиликан, рукьиди дурариз чпин уьлкейиъ кьюкьюб пай, гьаммишандин шадвал дурариз ккилибгура.
– Узуз, РАББИЙИЗ, ккундузуз дугъривал, хъа т1араш ап1увална ч1урувал дябкъну ккундарзуз. Узу дурар лишанлу ап1идиза чпин марццивалиинди, гьаммишандин Йикьрар йирт1идиза Узу дурарихъди.
Заанди хьибди дурарин насил халкьарин арайиъ, дурарин наслар миллетарин арайиъ адлу дап1ну хьиди.
 Дурар гъяркъю гьарсариз рябкъиди, РАББИЙИН уж'вал гьадму халкьдиин алиб.
РАББИЙИКАН шад шулузу, йиз Заанурикан шадвалин гьарай ипназа,
 фицики Гьадму вуз'ин уьрхювалин палат алабхьур, гьякьвалин валжгъиъ узу итур!
 Гьаци к1улкан ктибт1уру ч1ул швушв хурайи бали, швушвура – чан гъизилар.
Жили тазар хъаъруси, бистни дурзнайи тумар ктуч1вуз гъитруси,
 Гьаци Гьюкумдар РАББИЙИРА артмиш хьуз гъитра гьякьвална тярифлувал вари халкьарин улихь!

62
Узу ккебяхъидарза – Сион бадали, сикин хьидарза – Ерусалим бадали,
 думу ккадаувал дарфидикьан гагьди – аку аквси, дугъан уьрхювал – яманди убгурайи чирахси!
Рябкъиди халкьариз яв ккадаувал, вари паччгьариз яв адлувал рябкъиди,
 ва увуз ц1ийи ччвур тувну хьибди, РАББИЙИ тувди увуз ц1ийи ччвур!
Уву хьидива РАББИЙИН хилиъ адвалин кунц1 вуди, паччагьвалин таж вуди яв Заанурин хилиъ.
Сарун увуз Гат1ахьнайир ву пидар, к1ури хьибдар сарун яв жилиз Дипнайиб к1ури.
 Увуз к1ури хьибди Йиз-Ккунивал, жилиз яв – швувахь хьайиб, фицики РАББИЙИН юк1в хъа увухъ, ва яв жилра гъубзидар жилир хътарди.
Жигьил бай фици шурахъди эвлемиш шулуш, гьаци увухъди эвлемиш хьиди яв агьлар.
 Швушв'ин швушв хурайир фици шад шулуш, гьаци шад хьиди увкан яв Заанур.
"Яв цалариин Узу, Ерусалим, дерккдиза гъаравлар, ва ккебяхъидар дурарин сесер гьич саб вахтнара, я нигъну, я йишвну!"
Сикин махьанай, РАББИЙИН ччвур ат1абгурайидар!
Ва Думура архаинди мигъитанай, Ерусалим таза алап1айизкьан, Дугъу думу шагьур вари дюнья вуйибси адлу ап1айизкьан!
РАББИЙИ ху ап1ура Чан арччул хлиинди, Чан кьудратлу хлиинди ху ап1ура:
 – Тувидарза Узу сарун яв душмнариз яв уьл, уву жафа гъизигубдилан гъабхьи чяхир сарун жара уьлкйириндари убгъуб хьибдар!
Мягьсул шли ккадабц1нуш – гьадрарит1ан ип1идар уьл ва РАББИЙИНРА ап1иди тярифар.
 Т1умут1 шли уч гъап1нуш – гьадму гъап1дари убхъидира ву чяхир, Йиз Гирамишван гьяятариъ.
Удуч1вайки урнариан, удуч1вай, халкьдиз рякъ ккабалгай!
 Ккипайки жилгъа, ккипайки, гьадагъай гъванар ярхлариз, зап1инай пайдагъ халкьариз!
Магьа РАББИЙИ ат1абгура дих жилин вари п1ип1ариз:
 – Магьа, гъюра уву ккадаърувал!
 Магьа, Дугъахъди хъа – пешкеш, Дугъан улихь гьуч1вну гъюра лайикьлувализ туврайи багъиш.
Дурариз пиди: Гирами Халкь к1ури, РАББИЙИ Дюрхнайи.
 Хъа увуз пиди: Ккунди-Вуйир, Гат1рабхьу Шагьур.

63
– Фуж ву, Эдомдиан гъюрайир, Боцрайиан элвен палтар алди гъюрайир?
 Фуж ву, багьади алабхьну гъюрайир, зурба кьувват хъади хушниинди ликар алдагъурайир?
 – Думу Узу вуза, гьякь суд арайиз Адабгърур, зурба уьрхювал Ккабалгнайир.
– Гьаз Вуяв алабхьнайиб элвенуб? Гьаз Вуяв палат – т1умт1ар кч1икьрушваъ т1умт1ар кч1икьурайиринсиб?
– Сарна Сарди гъилихунза Узу т1умт1ар кч1икьрушваъ, Сабхалкьдигъян сарикьан кюмек Гъап1ундарзуз.
 Хъял кади лихури гъахьунза, яман хъюлиан Узу дурар ч1икьури гъахьунза,
ва дурарин кирчу ифйири Йиз палтар кац1ну, Узу алабхьнайиб ифдиан гъабхьну.
Йиз хъял алдабгъру йигъ дебккунза, жаза тувру йис улубкьну!
Узу гъилигунза – Узуз кюмек ап1уз шлур адайи!
Узу гъах гъахьунза – адайи Узуз Йиз ляхнар иличуз шлур!
 Ва гьадмуган Йиз хили Узуз гъалибвал гъабхну, Йиз яман хъял Йиз ляхнар ап1рур гъабхьну!
Хъял кайири Узу ч1арк1ури гъахьунза халкьар, яман хъял айивалиан Узу дурар дагъитмиш ап1ури гъахьунза,
жилиинна дурарин ифи удубзури гъахьунза.
РАББИЙИН масанваликан узу мяълийир ап1идиза,
 РАББИЙИН ап1идиза тярифар – РАББИЙИ ухьуз гъап1уб варибдихъанди, Дугъу Израилин баяриз заълан гьап1у зурба вуйи кефлу уьмрихъанди, Чан рягьимлу юк1вниинди гъап1у, Чан зурба вуйи масанвалиинди гъап1у.
Дугъу гъапну: "Му халкь Йиз вуйиз, баяр, куч1ал дарап1ру!" Ва гъахьну Думу дурариз Уьрхрурди.
Дурарин гьарсаб дерд Гьадгъанна дерд вуди гъабхьну, ва Дугъан малайикди ап1уйи дурариз кюмек.
 Чан ккунивалиинди ва язухъ хьувалиинди Дугъу дурар уьрхюйи, дягьзаманйирин йигъари Дугъу дурар хилариинди гъахури гъахьну.
Аммаки дурар гъедергуз хъюгъю, беябур ап1уйи Дугъан рюгьгирами!
 Ва гъахьну Думу дурарин душманди, дурарихъди дяви гъабхури гъахьну.
Хъа халкьди Дугъан к1ваинна хуру улихь вахтарин йигъар, Мусайин йигъар.
 Наану Думу, дурар гьюлианмина Адаур, Чан сюрйирин габнарра хъади? Наши Думу, дурариз Чан гирами рюгь Тувур?
Нашу Думу, гьаммишан Мусайихъди Чан адлу вуйи хил Хъипнайир? Наши Думу, Учв аьсрариз адлу дап1ну, дугъан улихь штар жара Гъап1ур,
ва дурар гьюлин к1ан'антинахъади Гъухур?
 Дурар хъахъну алдакури гъахьундар – гьелебелесен ич1ичюлиъ гьяйванси,
арандиз ктубч1вурайи маларин лижси. РАББИЙИН Рюгьну адаъну дурар.
 Магьа гьамци Уву, Яв халкь хъади гъягъюйва, ва гьамдиинди Яв Уву адлу гъап1унва.
Аьршариансиналиггьеле, Яв гирами ва адлу ужагъдиан ли гьеле!
 Наши Яв яман хъял ва кьувват?
 Яв рягьимлу к1ван ляхнар гьам ражари дийигъна, узуз вуйи Яв язухъ зигувал яваш дубхьна.
Хъа Уву фицира, ич Адаш вува аьхир!
 Гъит Ибрагьимди учу гьясбикк дарап1ри, гъит Израилиз ккун дарибшри учу фужар вуш аьгъю ап1уз,
 хъа Уву, я РАББИ, ич Адаш вува аьхир!
 "Учу Ккадаърур" – гьамциб ву Яв ччвур аьсрар ккергърухъанмина вуйиб.
Гьаз, я РАББИ, Уву мици ап1урава, учу Яв рякъярихьан гъирагъдиъ улдугну, ут1укьну Уву гьюрмат ап1ури адар?
 Кьяляхъ гъач, Яв лук1ар бадали, гьаму миллетар бадали – Яв хазна!
Гизаф вахтназмушваъ гьюкум гъабхури имдар Явхалкь гирами: душмнар ЯвГирамишваъ архьнийи
Ухдихъанмина учкан, Уву гьюкум дархрудар фици вуш, гьацдар духьначукан,
 Яв ччвурнакк ккадру халкьси духьначу.

64
Гьей, эгер Уву аьршар дяч1яргъну исина гъафнийинна! Дагълар гук1ни шуйи Яв улихь –
гьаци ц1а кабхьру хачук, шид убхьуз гъитру – Уву Яв душмнариз Яв ччвур ачмиш ап1уйва! Яв улихь гъах шуйи халкьар.
Ап1ури гъахьунва аьхир зурба ляхнар (гьеле учу дицдариз ккилигурикьан гъахьундарча!):
 Уву заълан гъафунва, ва дагълар Яв улихь ккадаршвнийи!
Аьсрарихъанмина я гъябкъюб я гъеебхьуб дар, чаин умуд али жара аллагьди гьациб гъап1ну к1ури.
Яв Уву гъюрва, юк1в шадди дугъриди ляхнар ап1рурин гъаншариз, – Яв рякъяриъди гъягърурин, ва Уву к1ваъ уьрхрурин гъаншариз.
 Хъял гъафнуш Увуз – учу гизаф гунгьар ап1ури гъахьну.
 Учуз уьрхювал рубкьуйк1ан яраб?
Вари учу чиркин мутмйириз ухшар духьначу, ихь ужувлан ляхнар – кабц1найи палатси вуяхь.
 Ухьу вари чурхурахьу, кажарси, ихь гунгьари мик1руси ухьу гъахурахьу.
Сарира Яв ччвурназ дих ап1урадар, Увхъан хъч1ихуз чаракьан ап1дар сарира. Уву учхьан гьидицунва, тувунва Уву учу ич гунгьарин гьюкмиз.
Хъа Уву ич Адаш вува аьхир, я РАББИ!
 Учу – руг, хъа Уву – гъабарин Уста.
 Вари учу – Яв хиларин мутму вуча.
Я РАББИ, яваш алап1ава Яв хъял, гьаргандиз ич гунгьар к1ваин мап1анава!
 Лиг ари – учу вуча Яв халкь!
Яв гирами шагьрар гъюрдариз илт1ик1на, Сион – ич1и чюлиз, Ерусалим – инсан алдру жилиз.
Ихь адлу вуйи гирами Дарамат, ич абйири Яв тярифар ап1ури гъабхьи йишв, гьамус ц1а кипну улдубгна.
 Учуз багьади вуйиб вари, гъюрдариз илт1ибк1на.
 Уву РАББИ, му аьгь ап1идина-хъа?
 Кебяхъну гъуздина-хъа? Гьамцдар зулмарикк учу гъитдина-хъа?

65
– Узу ачмиш шули гъахьунза, дидкан ккун дарап1уриз.
 Узу дараграйириз Узу дихъуз гъитри гъахьунза. "Узу гьамшвахь хьаза! Узу гьамшвахь хьаза!" – к1ури гъахьунза Йиз ччвур дибисну Узуз дих дарап1ру халкьдиз.
Ярхи йигъди Узу хилар гьач1аккну гъахьунза мут1и даршлу халкьдиз, дабала жилгъайиъди, чпин тямягьярихъ хъергну гъярайи адмийириз;
Машнаъ дийигъну гьаммишан Узу беябур ап1урайи халкьдиз; багъариъ гъурбнар ап1урайина гъванариин ицци ниар хъайидар ургурайи адмийириз;
накьварин дюрхъяриъ деънайи, муч1у-жинишвариъ йишвар адаурайи, слин йикк гьучвубхурайи, йигьгариъ чиркин фу-вуш ип1уз убхьурайи, аьмалназ хуз даршлудариз
гьамци к1ури: "Узхьан ярхлади гъуз, багахь муулуч1ван, увуз узу гирамир вуза".
 Му вари – кум ву Йиз хъюхъяр инжиг ап1урайи, ц1а ву, кт1ут1убшвди, йигъди убгурайи!
Дибик1на му Йиз улихь.
 Узу ккебяхъну гъузидарза, кьимат тувдиза, гьубк1у кьимат тувдиза Узу дурариз –
чпин гунгьарихъандира ва чпин абйирин гунгьарихъандира, – к1ура РАББИЙИ. –
 Фицики дурари ицци ниар адаънийи дагълариъ, тепйириин асккан гъап1нийи Узу!
 Гьубк1ну Узу дурариз ебцидиза чпин гъап1у ляхнариз рубкьруб.
Гьамци к1ура РАББИЙИ: – Эверсюф (шире) айи каббикан гьамци пиди: "Пуч мап1анай думу, дидиъ а уж'вал". Узу гьаци ап1узра ап1идиза: пуч ап1идарза вариб – Йиз лук1ар бадали.
Узу багъиш ап1ураза Якьубдиз насил,
Ягьудайиз насил багъиш ап1ураза – Йиз дагъларин гьюкумдар!
 Дурариин аьгъювал ап1иди Йиз кадагънайидари, Йиз лук1ар душвариин яшамиш хьиди.
Узуз дих ап1ру Йиз халкьдиз Сарон хьибди марччариз ит1рушвар вуди, Ахор дюзенар хьиди хюнйир дахьрушвар вуди.
Хъа учву, РАББИ гъитдар ва гирами Йиз дагъ к1ваълан гьап1дар,
 Гадайиз к1арк1ат1 ккат1абццрудар, ицциди албагнайи чяхир Менийиз убзрудар, –
Узу учв'ин алап1идиза ханжлихьан аьжал, кьамкьарихъди дитдичву ва уркидичву!
 Даршуз Узу учвуз дих ап1ури гъахьунза, хъа учву жаваб тувдайчва, Узу к1ури гъахьунза, саки учву хъпехъундарчва.
 Узуз кьабул даруб ап1ури гъахьунчва, Узуз даккниб ктабгъури гъахьунчва.
Гьаддиз гьамци к1ура РАББИЙИ:
 – Йиз лук1ари ип1иди, – хъа учву гашу гьитдичву, Йиз лук1ари убхъиди, – хъа учву харгну дахьдичву, шадвалиъ хьиди Йиз лук1ар, хъа учвуз – ккилибгура аьйиб!
Йиз лик1ари шадвалин гьарай ипди, шадвали ац1ди дурарин юк1вар, хъа учву ц1узар зигидичву, ичв юк1вариан гъам ит1ибгъиди, ишидичва учву – дачабхьну хьибди ичв рюгь!

Ичв ччвур гъубзди Йиз кадагънайидарихь ап1ру агьси. РАББИЙИ тувди учву аьжализ, хъа Чан лик1ариз тувди жара ччвур.
Ва жилиин гьарсар кас, чаинна ужувлаз дих ап1рур, Вафалу Заанурихьна гьач1арккиди, ва жилиин ху ап1ру гьарсар касди, Вафалу Заануриинди ап1иди ху.
 Мугагьназдин дердер к1ваълан гьаъна, ккимдар дурар сарун Йиз уларикк.
Гьамус Узу арайиз хибдиза ц1ийи зав ва ц1ийи жил.
 Мугагьназ айиб, сарун к1ваинна хибдар, фикриз гъибдар.
Рази йихьайчва шадвалин гьарай ипай аьсрариз Узу ап1урайи ляхнарикан: гьамус Узу арайиз хибдиза шадвалиъ абхънайи Ерусалим, душваъ халкь ап1идиза халкь шадвалинуб!
Ва шадвалин гьарай ипдиза Ерусалимдикан, Йиз халкьдикан разишну урухьидиза.
 Сарун гьич сабанра душваъ ебхьури хьибдар я ишал, я гьарай.
Душваъ биц1идар йихидар, гьич сар кьабир йик1идар чпин гьурк1ну йигъар тамам шайиз.
 Эгер фуж варж йисаъ ади гъач1иш – жигьилдимиди гъак1ну к1ури гьисаб ап1иди, хъа варж йисаккна яшамиш даршир, агьнакк ккайир вуди гьисаб ап1иди.
Дивди дурари хулар – ва дурар чпи душвариъ яшамиш хьиди, т1умут1 кивиди – чпи дурар ит1иди.
Хьибдар дициб: хулар чпи ап1ури, хъа душвариъ жарадар яшамиш шули!
 Хьибдар дициб: чпи киври, хъа бегьер жарадари ип1ури!
 Гьарси ярхи уьмрин хьибди Йиз халкь.
 Йиз кадагънайидари чпи арайиз гъабхиб чпи ишлетмиш ап1ури хьиди.
Гьавайидар хьидар дурарин жафйир.
 Бабкан хьибди дурарин насил, бахтсузвализ к1ури ваъ. Дурарикан РАББИЙИ ужувлакк ккаънайи миллет хьибди, чпира ва чпин насларра!
Дурари Узуз дих ап1айизра жаваб тувдиза; дурари к1уруб пайизра – Узу ебхьидизуз!
Жанаврина ччилу сат1иди ук1 ип1иди, асланди йицруси нахъв ч1вубкьиди, хъа бит1ру хьибди бишируг ип1ури.
 Сарун ч1урубна зарал Йиз гирами дагъдиин ап1ури хьидар, – к1ура РАББИЙИ.

66
Гьамци к1ура РАББИЙИ:
 – Зав – Йиз тахт вуйиз, жил – Йиз ликариккишв вуйиз!
 Фициб хал Узуз дивуз хьибдичвухьан, фициб йишв Узуз лайикь алиб ву, Узу душваз дуфну архаин хьуз?
Вариб Йиз хили дап1найиб ву, магьа гьаци вариб арайиз гъафну!
 – к1ура РАББИЙИ. – Узу Йиз лигуб гьап1раза касибуриинна, варибдиин рази вуйириинна ва Йиз гафнан улихь гуч1 хьайириинна.
Бугъа гъурбан ап1ру аьдат ап1рур – адми йивну гъач1ирик гьисаб ву;
 ччил убккру аьдат тамам ап1рур – ***ин гардан илт1ибк1ну уьбгърурик гьисаб ву;
 гъурбан ап1уз уьл хру аьдат ап1рур – слин ифи гъурбан ап1рурик гьисаб ву;
 Гъач1ир к1ваин ап1ури ицци ниар адаъру аьдат ап1рур – идолиз гьюрматар ап1рурик гьисаб ву.
 Мурари ктабгъруб ктабгъну: гъяра дурар чпин рякъяриъди, ккунду дурариз чпин хявишнар.
Ва Узура ктабгъруб ктабгъидиза: аьзабарикк Узу дурар ккитдиза, гьап1диза Узу дурариз чпиин улубкьур к1ури гуч1ури айиб фу вуш гьадму!
 Узу дих ап1ури гъахьунза, хъа сарира Узуз жаваб туври гъахьундар, Узу к1ури гъахьунза, хъа фужк1ара хъпехъури гъахьундар.
 Узуз даккниб дурари ап1ури гъахьну, Узу ккун дарап1уб дурари ктабгъури гъахьну.
Хъебехъай РАББИЙИН гафнахъ, эй учву, Дугъан гафнан улихь гук1унди айидар:
 – Йиз ччвурналантина учву нигь ва даккун дап1найи ичв миллетдиндари гьамци к1ура:
"Магьа гъит РАББИ адлу ишри, магьа гъит дугъу учву шад ап1ри, хъа учу лигарча". Лиг гьамус дурар фици биябур шулуш!
Шагьриъ а ибариан ут1убччвру гъугъ, гъугъ гъюра Дараматдиан!
 Му РАББИ ву Чан душмнариз лийикь вуйи жаза гьадабт1урайи.
Мегьел дугъан уьрер ккивузкьана хъюгъюндар, хъа дугъан аьзиятар ккудук1на! Сабан биц1ир ап1бан аьзабар дугъахьна дуфнадар, хъа дюньяйиз бай гьамуст1анра духна!
Шлиз гъеебхьну мицибдикан, шлиз гъябкъну мициб!
 Неинки сад йигъандин арайиъ таза гьюкумат шлуб вуйин-хъа, неинки халкь саб сяаьтдин арайиъ дюньяйиз гъюруб вуйин-хъа?
 Амманаки Сиондин шуру, уьрер ккивайизра баяр гъап1ну!
– Янакс Узхьан шулдарин-хъа уьрер ккивуз амур дап1ну, бабкан хузра кюмек дарап1уз?
– к1ура РАББИЙИ. – Янакас Узу, бабкан хуз кюмек ап1рури, ап1идарин-хъа Узу аьзабнан йигъар улдуч1вруси ап1уз? – к1ура яв Заанури.
Ерусалимдин шурахъди шадвалин гьарай ипай, думу ккуни варидари дугъан гьюрматназ шадвал хъап1ай! Дугъахъди шадвал хъап1ай, дугъаз ишлар ап1ури гъахьи варидари!
Ва хьидичва ац1ри дугъан ккарцрувал тувру мухрарилан, кьукьниинди фунар ац1дичв дугъан мянфяаьтлу мухрариан.
Гьамци к1ура РАББИЙИ:
 – Гьамус Узу дугъаз кьукьниинди вуйи уьмур гьап1диза, нирси, гьаъдиза халкьарин девлетар, гъяр гъябц1ну гъюрайи селси! Ва дугъу учвуз ип1риб чан мухрарилан тувди, хабахъ хъитну учву гъахиди, кьамкьариин учву ккарцури хьиди.
Узу ккарцидизачву, дадайи чан байси. Ерусалим учвуз ккарцрувалди хьибди!
Учвуз рябкъидичвуз – ва шад хьиди ичв юк1вар, ва ичв жанарра ац1ди уьмрихьди, таза ук1си. Ва РАББИЙИН кьувват ачмиш хьибди Чан лук1ариин, хъа Дугъан хъял алабхъиди Дугъан душмнариин.
РАББИ гъиди – ц1аси, Дугъан аьрабйир ву – кулакна мик1!
 Гизаф ямануб хьибди Дугъан хъял алдабгъувал, Дугъан туврайи гуч1ар хьиди ц1ин мелзарси!
РАББИЙИ Чан ц1ииндина ханждлиинди яшамиш шулайи варидарин зиин суд ап1иди, ва гизафдар дахьди Дугъан хилхьан.
– Хъа багъдиъ уч1врудар, гирами ва марцц духьну, кьялаъ айири хъади гъяри; слин йикк, гьарсаб хявишин, кьюлар ит1рудар, – вари му адмийир йихиди, – к1ура РАББИЙИ. –
Узуз аьгъязуз дурарин ляхнарра кьастарра!
Узу гъюраза уч ап1уз вари халкьарна миллетар. Дурар гъиди ва рябкъиди дурариз Йиз адлувал,
ва дурарин арайиъ арайиз хидиза аьламатнан лишнар!
 Пуч дархьиди гъузну имбударигъян сакьюдар Узу халкьарихьна гьаъдиза: Таршишдиз, Ливияйиз, ч1имрариан йивру пягьливнар айи Лидияйиз, Тувализ, Грецияйиз – ярхла йишвариъ гьюлерихъ хъайи жилариз, Узкан деребхьу ва Йиз адвал дярябкъю. Ва дурари Йиз адваликан хабар дебккди халкьариз.
Гьадмуган, халкьарин арайиъ яшамиш шулайи ичв миллетагьлар гьяйвнарииндина зскрарин аьрабйириъди, илирку аьрабйириъди, дажахъйирииндина девйириинди хиди – РАББИЙИЗ багъиш вуди, Ерусалимдиз, Йиз гирами дагъдиинна, – к1ура РАББИЙИ. – Гьамци Израилин баяри гъахура марцци гъабариъди гъурбан ап1уз вуйи уьл РАББИЙИН Дараматдиз.
Хъа дурарикан сакьюдарикан Узу ап1идиза Йиз гъуллугъчйирна, левитарси Узу гъуллугъ ап1рудар, – к1ура РАББИЙИ.
– Ц1ийи завси ва ц1ийи жилси, Узу арайиз хру,
Йиз улихь дийигъну хьиди, – к1ура РАББИЙИ, – гьаци дийигъиди ичв насил ва ичв ччвур.
Ва гьарсаб ваз ц1ийи хьувализ бахш'вал, гьарсаб султ йигъ, вари яшамиш шулайидар гъюри хьиди ва Узуз икрам ап1иди,
 – к1ура РАББИЙИ. –
 Хъа удуч1ву варидариз рякъиди адмийирин майтар, Узуз къаршу удуч1ву: дурар ит1урайи мяляхъв йибк1идар, ва ц1а дурар ургурайи кт1убшвидар, ва хявиди даккнишниинди лигиди дурариз вари яшамиш шулайидар.