МЯЪЛИЙИР
1
Хушбахтавар ву гьякьсузарин насигьятарихъ хъпебехъур,
гунагькрарин рякъ дибрисур,
рихшандчйирин жергйириъ адрур,
РАББИЙИН Къанундиз аьгьтлу вуйир,
ва йишв-йигъ думу текрар апІурайир.
Думу, штун багахь кивнайи гьарси ву,
чан вахт хьубси йимиш хъубкьрайи,
ва кІажар дучрухди гъузрайи.
Фтихъ хъюгъишра дугъан вари ужу шулу!
Гьякьсузарин пай дициб дар:
дурар, микІру гьипнайи сихъ ву,
дурарихьан суддиъ гьякь хьуз хьибдар,
гунагькрарихьан – гьякьлударин мажлиснаъ!
Гьякьлударин рякъяриз лигура РАББИ,
хъа гьякьсузарин рякъ ву аьжал.
Гьаз халкьар ирикьура?
Гьаз текрар апІура фукІа даруб?
Дюньяйин паччгьар уч духьна,
гьюкумдрари гаф саб дапІна
РАББИЙИЗ ва ЧЧИМ КАДАТНАЙИРИЗ къаршуди:
"Дурарин гъагъ ухьлан илдипидихьа,
дурарин рякъяр ухьхьан гьадаидихьа!"
Аьлхъюра аьршариин тахт Алир!
Дурарик кялхъра РАББИ Вуйир!
Гъизгъинвал Убхьурайири дурариз пиди
Чаз хъял дуфнайивали дурар русвагь апІиди:
"Узу вуйза гьа, гирами Йиз дагъ Сиондиин,
ччим улубзур Йиз паччагьдиин!"
2
[паччагь:]
РАББИЙИ гьял гъапІуб узу кІураза:
гьамци Дугъу узуз гъапнийи: "Уву Йиз бай вува,
Гъи Узу уву бабкан гъахунзаву!
Ккун апІин Узкан, Узу тувдиза халкьар яв гьюкмиз,
вариб тувдиза увуз, вари дюнья вуйибси,
илдан маргълихьди халкьар уву уьргъидива,
ругдин гъабарси уву дурар чархьидива!"
Гьаддиз, паччгьар, фикир апІинай!
фагьмихъна гъачай, жилин регьбрар:
РАББИЙИН гъуллугънаъ йихьан гукІнивали ацІну,
гукІунди Дугъан ликариз макар апІинай!
Дарди гъабшиш хъял кубчІвди Дугъак,
ва учвуз аьжал ккилибгура ичв рякъяриъ!
Сабдупну кабхьди Дугъан яман хъял!
Хушбахтаврар ву Дугъ'ин хъугъвал алидар!
3
[Давудрин мяъли. Дюзмиш дапІнайиб Давуд чан бай Авессаломдихьан гьергу вахтна.]
Жан РАББИ! Фукьан душмнар хътарин узухъ!
Гизафтар узуз къаршу гъедергна!
Гизаф пай узкан улхура:
"ВаритІанзааннури думу уьрхидар".
Мукьам
Хъа Уву, РАББИ, – йиз гъалхан; Уву – йиз ад;
Уву гъитрава узухьди фурс кади кІул за апІуз!
Аьхю дихниинди узу РАББИЙИЗ дих апІурза –
ва дагъдилан гирами Чан Дугъу узуз гьай пиди.
Мукьам
Узу дахъри шулза, ахуруза, гъудужвуруза –
РАББИЙИ узуз кьувват тувра.
ГучІ адарзуз адмийирин селерихьан,
юкьуб аьтраф узлан илтІикІнайи.
Узхъан хъюгъ РАББИ!
Уьрх узу йиз Заанур!
Йиз душмнарин уьргъ шархьлар!
Идирч ху йирин силбар!
Уьрхювал гъибди РАББИЙИХЬАН.
Яв уж'вал Яв халкьдиин ал.
Мукьам
4
[Хордин аьхюриз: чюнграрин мукьмиккди. Давудрин мяъли.]
Жаваб тувава, узу дих апІруган,
Заанур, хилиъ узу гьякь апІувал айи!
Дараскьалди вузуз – гъит узухьди акв рябкъюз!
Хил алдабгъ, ебхьава узу апІурайи миннат!
Инсанар! Фукьансана учву узу беябур апІури хьидичва?
Фукьансана ичІивална кучІал ккун апІури гъуздичва?
Мукьам
Аьгъю йибхьай, РАББИ Чаз аьгьтлу вуйидарихъдиси, жарадарихъди дар:
узу дих апІруган, РАББИЙИЗ узу ерхьура.
ГукІнивал ади гъузай ва гунгьар мапІанай,
ичв ахнарикк фикир апІинай, яваш йихьай.
Мукьам
Гъурбнар лайикь вуйибси апІинай,
РАББИЙИИН хъугъвал алди гъузай.
Гизафдари кІура: "ШликІа учуз бахт тувдикІана?.."
Жан РАББИ! Аку улариинди учуз лиг!
Йиз кІваз Уву зат дархьу шадвал тувунва,
гьеле бегьемди уьл ва дюднягъди чяхир, айидариз адру!
Мясляаьтниинди дахъри шулза ва нивкІуз гъягъюрза.
Жан РАББИ, сар Уву узу архаинвал туврава!
5
[Хордин аьхюриз: гьенг "Ха-нехилот...". Давудрин мяъли.]
Ерхь йиз гафар, жан РАББИ!
йиз аман-миннат кьабул апІин!
Йиз гьарай ебхь, жан йиз Паччагь ва йиз Заанур,
узу Увуз миннат апІураза!
Жан РАББИ! Гьар гьиринган узу ерхьуравуз,
гьар гвачІинган умуд кади Яв улихь хьаза!
Писвал аьгь дарапІру Заанур Уву вува,
чІурубдиз йишв Яв багахь даршул!
Гьяя адрударихьан Яв лигуб аьгь апІуз хьибдар,
чІурубдихъ хъайидар Увуз дяркъну ккундарвуз,
футнакрар тІанкь апІидива Уву,
хяви ву РАББИЙИЗ адми йикІрурна кучІлях.
Хъа узу Яв хулаъ, Яв масанвалиинди учІвдиза,
ва Яв дараматдиъ, гукІунди, икрамназ ахъдиза.
Я РАББИ! Яв дюз рякъюъди узу гъайих!
Йиз жилгъа, душмнарин хъюлаз, диш апІин.
Дурарин гафариъ дюзвал адар, дурарин кІваъ – аьжал,
абццнайи ушв – накьв, мелз – кучІал.
Жаза гьадабтІ дурариз, я Заанур!
Гъит дурарин кьастари чпи пуч апІри.
ГьутІукк дурар, гунагькрар!
Фицики Уву нигь гъапІну дурари!
Гъит шадвалин гьарай ипри, Уву чпиз гъалхан вуйи варидари,
гъит гьаммишан шадвал хъапІри, Уву чпихъан хъюгърудари!
Уву – шадвал вува Яв ччвур ккунидариз.
Гьякь вуйириз Уву уж'вал улупидива, РАББИ,
уьрхидива думу Яв масанвали гъалхниси.
6
[Хордин аьхюриз: чюнграрин мукьмариккди; гьенг "Ха-шеминит...". Давудрин мяъли.]
Жан РАББИ, узук тахсир микипан, Увук яман хъял кайиган!
Хъял кади айиган Увук узуз жаза магьадабтІан!
Язухъ зиг, РАББИ, – сарун кьувват имдар!
Сагъ апІин узу – йиз кІурбар гукІни духьна!
Гъянаъра зириз абхънайиз!
Жан РАББИ! Фукьандиз гьамци гъубзди?
Язухъ апІин! Уьбх йиз уьмур!
Масанвалин юкІв Айир, уьрх узу!
Фицики гьатушваъ – аьжалиъ – сарира Уву кІваин алаидар,
гъийихдарин дюньяйиъ – шли адлу апІиди Уву?!
Йиз агьузариан сарун фукІа шули имдарзухьан,
кІул диврушв гьар йишван улин нивгъариъ айиз,
аьхин улариан рубзру кьяшишну ккабцІнайиз.
Дердериан уларихьишв мучІу дубхьнайиз –
кьувватсуз духьназа душмнариз лигуз.
ЖвартІ йихьай йиз багарихьан, апІрудар чІуруб –
даршуз РАББИЙИЗ деебхьна йиз ишал!
РАББИЙИЗ деебхьна йиз ккарагуб,
РАББИЙИ кьабул апІиди йиз тІалаб!
Русвагь хьиди йиз душмнар, аьйибну ккаъди дурар,
гьадму гагьди дурар беябур духьну гъягъиди!
7
[Давудрин ишал. Гьаму мяъли дугъу РАББИЙИЗ гъапІну, Вениаминдин тухмиан вуйи Кушдикан* чаз аьгъю гъабшиган.]
–––––––––––––
*Вениаминдин тухмиан вуйи Куш – му касдикан Гирами БикІбариъ дупнадар, аммаки "Кьюбпи паччагьлугъар" БикІбариъ 18-пи кІулин 21-32-пи цІарариъ, гьацир сар кушитди (жугьуд чІалниинди "куши" – Куш кІурушв'ан вуйир, кІуру мяна а), Давудриз, чан бай Авессалом йикІбакан, хабар дебккра.
Жан РАББИ, йиз Заанур, Увухь узу уьрхювал абгураза!
Узухъ хъергнайи варидариккан – ккадаъ узу ва уьрх!
Дарди гъабшиш узу кчІягъиди асландиси,
тики-тикйир апІиди – ва сарира уьрхидар!
Жан РАББИ, йиз Заанур! Эгер узу фукІа дюз дарди гъапІнуш,
йиз хилар гьякьсузвалихьди кацІнуш,
дустраз чІурубдиинди кьимат тувнуш,
хъа нягьякьди вуйир ккадури гъахьнуш –
гъит узухъ хъергри йиз душман,
гъит думу узухъ хъуркьри,
йиз уьмур ругдиъ итІибкьри,
йиз заанваликан апІри бишируг!
Мукьам
Увуз хъял дуфнайиган гъедерг, РАББИ,
йиз душмнарин хъюлаз къаршуди гъудужв,
уягъ йихь, йиз Заанур,
апІин суд!
Халкьар Увлан илтІикІну уч хьиди,
Дурарин зиин Уву, зина, тахтниин деъ!
РАББИЙИ халкьарин суд апІиди.
Йиз дердира, РАББИ, гьял апІинки:
узу гьякь вуди, узухъ тахсир хътарди.
Гъит писдарин писубдин аьхир гъюри!
Гьякьлуйиз хил ттив, гьякьвалин Заанур,
айтІантинара рябкъюрайир юкІвра, гъянра!
Йиз гъалхан – Заанур!
Дугъу марцци юкІв айидар уьрхюру!
Заанур – гьякьвалин судья,
гьар йигъан – яман хъюлу ацІна Думу.
Дугъу хъана Чан ханжал учІру дапІна,
чІимир гьязур дапІна, дизигна,
Дугъу аьжалин яракъ хилиз гъадабгъна,
гьязур дапІна цІа кайи чІимрар!
шли нягьякьвал кивнаш,
дицирик бицІирси писвал киршна,
ва бабкан хура кучІал.
Шли ичІ гъеебккнуш жарариз –
душвазди думу учв ахъди!
Дугъан писвал чаз къаршуди удубчІвиш,
чан кІул'инди думу абхъдира ву.
Дугъривалин РАББИ адлу апІураза узу –
ччвурназ мяъли РАББИЙИН апІидиза узу ВаритІанзаанурин!
8
[Хордин аьхюриз: гьенг "Ха-гиттит...". Давудрин мяъли.]
Жан РАББИ, ич Заанур,
зурба ву Яв ччвур вари дюнья вуйибси,
тяриф Увуз завариинра кІура –
гьеле мухрихъ хъимбу бицІидарин ушвнианра кмиди!
Душмнариз къаршуди Уву тикмиш гъапІунва бару,
хъюлу ацІанайидарра Уву сикин гъапІунва.
Рябкъюрайиз зав, Яв хиларин ляхин,
вазра хядарра – Уву арайиз гъахидар...
Фу ву адми? – Уву дугъхъан гьадмукьан юкІв убгуз!
адмийирикан фуж ккуш ишри – Уву дугъан гьадмукьан гъайгъушнаъ хьуз?
Уву думу, малайикарик гъилигган, цІибдитІан исина дерккундарва.
Уву дугъаз, зурбавална адлувал багъиш гъапІунва,
Яв хиларин ляхнарин зиин дугъаз гъюкум тувунва –
вариб дугъан ликариккна гъабхунва:
марччарра, цІигьарра, бугъйирра,
гьеле чІурдин гьяйванатарра кмиди,
заварин ничхрарра, гьюлерин балугъарра,
гьюлерин деринариъ сирнав апІурайи...
Я жан РАББИ, я жан Худа ич,
вари жил вуйибси адлу ву Яв ччвур!
9
[Хордин аьхюриз: гьенг "Алмут лаббен...". Давудрин мяъли.]
Вари йиз юкІв хъипну адлу апІуразаву, РАББИ,
кдитураза Яв аьламатарикан.
Узу шадвали гъадагъназа ва такабур вуза Ув'ин,
апІураза мяълийир, Заанур, Яв ччвурнакан.
Кьяляхъ гьергра йиз душмнар.
Яв улихь гукІни гъахьну ва гъийихну дурар!
Гьамци Уву йиз дерди-бала гьял гъапІунва –
суд гъапІунва Уву, Дугъри Судья!
Халкьарин Уву диван гъапІунва, писдар – тІанкь,
ктІубшвунва дурарин ччвур аьсрариз!
Сарун имдар душман –
анжагъ гъюрдар гьаргандиз!
Шагьрар дурарин ккидирчунва,
утІуршвну дурар фагьмиан.
Гьаммишан паччагьвал апІиди РАББИЙИ,
Суд апІбан бадали Дугъу Чан тахт дивну –
дугъривалиинди Дугъу вари дюньяйин суд апІиди,
халкьариз гьадабтІиди жаза.
Хъа хъергнайириз мурхьул хьиди РАББИ,
бала алабхънайи вахтнаъ – бару!
Умуд вува Уву, Яв ччвур кІваъ айидариз,
Увуз дих апІурайидар гатІахьну гъитидарва!
Адлу апІинай РАББИ, Сион дагъ – тахт Вуйир,
халкьариз Дугъан ляхнарикан кидибтай.
Адми йивну гъакІидариз Дугъу кІваин апІиди удубзу ифи,
кІваълан гьапІуз шулдар Дугъхьан касибарин суза!
Я РАББИ, язухъ зигава! Душмнари узу чІюркьюра!
Аьжалин бацаригъян узу гъядягъява!
Сиондин урнарихъ узу Уву заан апІидизаву,
Уву узу уьрхбаз, шадвалин гьарай ипдиза!
Халкьари ичІ гъеебккну – чпи душвазди ахьну,
ва чпи ккиву чуларигъ дурар чпи гъярсну,
гьамци арайиз удубчІвну РАББИЙИН суд –
чІуруб апІрур чав ккиву рукьариъ ахъну!
Энгел хьуб. Мукьам
Гъит гъийихдарин дюньяйиз гъарахри писдар –
вари халкьар, кІваълан гьархдар Заанур.
Аьжузур гьаргандиз кІваълан гьаънайир дар,
аьсрариз умуднахъ мягьрум дапІнайидар дар касибар!
Ачмиш йихьава РАББИ, адмийирин бирк кутІубччв,
гъит халкьар Яв суддин улихь дийигъри!
Яман гучІ дурарихь гьипава, РАББИ,
аьгъю ибшри, чпи инсанартІан даруб.
Мукьам
Гьаз, РАББИ, Уву ярхласи дийигънава,
бала алабхъу вахтна Уву рякъюри шулдар?!
Касибурихъ хъачІарккна гьяя дудубгнайи пис.
Ав ахъри думу чав гьязур гъапІу ичІаъ!
Намусузди РАББИЙИЗ мяълийир апІруган,
чаз ккуниб фици-вушра гъазанмиш дапІну,
ва ацІиган, ужувлан Гирами китаб урхруган,
гьаци РАББИЙИЗ апІура люкьнар дугъу!
Думу заълансина лигура: "Жаваб тувбакк ккуркьидар,
Заанур айир дар!" – гьамци дугъу апІура фикир.
Вари жилгъйир дугъан ягъурлу шула,
Яв суд дугъаз ягъалди ву ва ярхлариъ а,
хъа душмнар дугъаз фукІара дар!
Фикир апІура дугъу: "Узу ккадаршврур дарза,
аьсрариз дерд фу-вуш узуз аьгъю хьибдар."
Ушаниин дугъан – агьрарна, кучІална, писвал;
мелзниин – балана, алдатмиш апІувал ал.
Гьяятариъ, чІурубдиз ккабалгнайишвариъ думу ккеъна,
жинишвариъ, тахсир ктрур йивну йикІуз ккунди а,
лигура, учвтІан зяифурсурихъ улам хъипна.
Майдандихъ асланси ичІаъ ккеъна,
ккеъна, бахтсузур дисуз ккунди а, –
ва дисидира ву дугъу чан чулизди!
Алархьиди дугъ'ин – зяифур ккахъди кІанакк,
ва хьиди дугъан кьувватнахь аьжуз!
Писури, Заанур кІваълан гьархрур ву, кІури фикир апІура,
гьаци пухьаки, ДУМУ тинди илтІикІна, ДУГЪАЗ фукІа гъябкъюндар...
ХъацІакава, РАББИ! Хил гьачІабккава, Заанур!
Пай ктрудар кІваълан магьарханава!
Гьаз писури люкьнар апІиди Заануриз?
Фикир апІура, жаваб тувуз Уву чаз дих апІидар кІури?
Аммаки Уву лигурава, Увуз рябкъюравуз – дердра, аьзиятра.
Уву, Яв хлихьди, варибдихъан жаза тувдива!
Касибури учв Яв хилиз тувна,
Саиларин кюмекчи Уву вува!
Писурин ва намусуздин хил уьбгъ;
гьаци апІинки, агуз даршлубси думу!
РАББИ – аьсрариан аьсрариз паччагь ву.
Динагьлийир, гъит жвартІ ишри Дугъан жилилан!
Касибарин метлебариз иб тувава, РАББИ!
ЮкІвар дурарин рази кадаава! Ебхьава!
Аьжузарихъандина саиларихъанди хъюгъява,
гъит жилиин илзигрударна чІюркьрудар даришри!
10
[Хордин аьхюриз: Давудри дюзмиш дапІна.]
Йиз гъалхан – РАББИ!
Хъа учву кІурачва узуз:
"Жакьвси дитІирхну гъарах дагълариз".
Писдари албагну чІимир,
кІакІ хъивну дизигнайи тІурнихъ –
марцци юкІв айидариз мучІушнаъ йивуз...
ШибритІаризкьан вари дарабгъна –
гьапІуз хьибдихъа гьякьлуйихьан?
РАББИ дараматдиъ а Чан гирами.
Аьршариин ал Дугъан тахт.
Лигура улар Дугъан адмийириз,
Дугъан рябкъювали апІура дурар ахтармиш.
Ахтармиш апІура РАББИЙИ фуж гьякь вуш, фуж – тахсиркар,
ва гьич дяркъну ккундар аьрвалар ккунидар.
Писурариин алабхьиди Дугъу
гугутдинна аржларин мархь.
ЦІин тІурфан – магьа дурарин пай.
Дугъри ву РАББИ,
дугъривал Дугъаз ккунду,
Дугъан юруш гьякьлуйиз рябкъиди.
11
[Хордин аьхюриз: гьенг "Ха-шеминит...". Давудрин мяъли.]
Уьрхява, РАББИ! Гьякьлудар имдар сарун!
Адмийирин арайиъ сарун сарихъра хъугъуз шули имдар!
Варидари чиб-чпиз кучІлар апІура, кучІлиндару дурарин ушвар,
дурарин кІуруб саб ву, фикир апІурайиб – жараб.
Жаза гьадабтІиди РАББИЙИ дурарин кучІлин ушвариз,
адатІиди лягълягъи мелзар.
Фикир дарапІри: "Гафнан устадар вуча! – кІури, –
ич яракъ – мелз! ФужкІа учуз аьгъюр дарчуз" – кІури.
"Касибар тІараш дапІна, аьжузари суза ипна –
Узу дурарихъанди гъедергидиза, – кІура РАББИЙИ, –
асккан дапІнайириз Узу хил ттивдиза!"
РАББИЙИН гафар марццидар ву арсси,
жилин баттлиъ деерцІнайи,
ва ургуб ражари марцц дапІнайи.
Жан РАББИ, учу Яв Уву уьрхюрава!
Учук кучуз гъитрадарва, гьамусра ва гьамусдихъантинара!
Хъа гьякьсузари юкьуб тереф фу-вуш арабгура,
ва адмийириз фукІа даруб заан дубхьна.
12
[Хордин аьхюриз: Давудрин мяъли.]
Филадиз, РАББИ, узу гъитнава? Неинки гьаргандиз?
Филадиз Уву узхьан гьидицнава?
Фукьансана аьгь апІури гъузру-хъа?
Вари йигъди кІваъ гъам ади айиз!
Филадизсана душман уз'ин аьлхъюри хьиди-хъа?
Лиг узуз, жаваб апІинава,
жан РАББИ, йиз Заанур!
Ча улариз акв рябкъюз,
йикІру нивкІ алабхъну ахуз мигъитанава!
Гъит фикир дарапІри душмни, узу ккагъунза кІури,
узу ахъну кІури, шад даришри.
Йиз миж кайиз Яв массанвалик!
Узуз шадвал Уву багъиш апІурава – уьрхювал туврава,
узу мяълийир апІидиза, узу фици РАББИЙИ гъюрхнуш!
13
[Хордин аьхюриз: Давудрин мяъли.]
Фагьумсузди фикир апІура: "Заанур айир дар".
Хяви ва чиркин ву адмийирин ляхнар.
Сарира гьюрмат апІури имдар.
РАББИЙИН ул ал аьршариан адмийириин,
лигура: аькьюл айир аш, Заанур агурайир аш?
Вари улдугна жилгъайилан, сабдизра мяаьш кайидар дар,
уж'вал сарира апІдар – гьич сарира!
Мурарихьан гъавриъ ахъуз гьаз шуладар – варидари, чІуруб апІрудари,
Йиз халкь итІура, уьл вуйиганси,
гьич РАББИЙИЗ дих апІурадар?!
Душваъ дурарихь гукІнишинна яман гучІ гьабхъна,
фицики Заанур – гьякьлударихъди хъа.
Учвуз аьлхъюб гъюрайин касибурин насигьятариин?
Аммаки РАББИ – дугъан гъалхан ву!
– Хуб шуйи, эгер Сиондилан Израилдиз уьрхювал гъафнийинна!
– РАББИЙИ Чан халкь йисирваликкан ккадаъну Чахьна кьяляхъ гъахиган,
хьибдики шадвал Якьубдиз, шадлугъвал – вари Израилиз!
14
[Давудрин мяъли.]
– Я РАББИ! Яв Чадриъ шлихьан яшамиш хьуз шул?
Яв гирами дагъдиин яшамиш хьуз?
Чан жилгъа ктрабцІур ва ляхнар гьякь вуйир,
чан кІваъ гьякьвал кІурайир,
футна дарабгърур, дустраз писвал дарапІрур,
жвуван багахь хьайидар аьйибнаъ идритрур.
Малкамут гьясбикк дарапІрур – думу фукІа дар,
хъа Заанурихьан гучІ кайир зади дисрур.
Дустраз гаф тувну – думу тамам апІрур,
пул буржназ туври, артухъди дибрисрур,
тахсир ктрурик, даш-баш дибисну тахсир ка, даркІрур.
Гьамци апІрур – аьсрариз гъузди.
15
[Давудрин шиир.]
Уьрх узу, Заанур, Увухь узу уьрхювал абгураза!
РАББИЙИЗ пидиза: Уву йиз Аьхюр вува, Уву йиз Уж'вал вува!
Ва фужкІара адар УвутІан зина вуйир
гирамидаригъ, гьаму дюньяйи заанди дидиснайи,
кьудратлуйиригъ, варидари ккун дапІнайи!
Гизаф жюрейин идолар апІура адмийири,
ва гьадму аллагьдихъ хъачІарккна –
узу иштиракчи дарза дурарин апІурайи гъурбнаринна, улурзурайи ччимарин,*
дурарин ччвурар йиз ушвни дисузкьан дисдар!
–––––––––––––
*"улурзурайи ччимарин" – улихь вахтари гъуллугъниин тяйин апІрурин кІулкан ччим кдатру аьдат айи; мушваъ, чпиз ккунир чпи ктагъурайиваликан ву.
РАББИ – магьа йиз девлет ва йиз зах.
Яв хилариъ аяв узуз вуйи тупут.
Узуз тупутдиан успагьи йишв удубчІвунзуз,
ва узуз гъурубкьишв такабуришв ву.
РАББИЙИН ад ибшри, узу гъавриъ тІаърайивалин,
гьеле йишвнура кмиди гъянаъ насигьятар рахурайиз!
Гьаммишан РАББИ йиз улихь рякъюрайиз,
Думу йиз багахь хьайиган – узу ахъидарзу.
Йиз юкІв рази ву, шадвалин гьарай ипна йиз айитІ,
архаин ву беден – сабдихьанра гучІ адар.
МучІушнан хулаъ узу гъитидарва,
тувидарва гьякьлуйиз рябкъюз утІру дюнья.*
––––––––––––
*"рябкъюз утІру дюнья" – гъапиган, дукІну, беден дутІну, гъюдучІвидар кІурайиб ву.
Уву улупидива узуз уьмрин жилгъа,
гьубкІну марцци шадвал айивал – Яв улихь хьуб,
гьаммишандин хушбахтаварвал – Яв хилиъ хьуб.
16
[Давудрин ккарагуб.]
Ебхьава, я РАББИ, йиз гьарай,
дугъривал ккун апІури, ккарагураза,
йиз тІалаб кьабул апІина –
фицики йиз мелз кучІлинуб дариз!
Уву йиз дерднан гъайгъу зигидива –
Яв улариз рябкъюра, фуж гьякь вуш.
Уву йиз кІваз гъилигунва,
гъафунва йишвну узу ахтармиш апІуз,
гъибихъундарвуз узук тахсир кади,
ушвниин йиз писвал алдариз.
Фу апІури гъабшишра адмийири,
Яв гаф узу тамам апІураза,
нягьякьрихъди йиз рякъ хьибдар.
Йиз ликар гъяра Яв жилгъйириъди,
гъягъидиза, фу гъабшишра хътакидарза.
Узу Увуз дих апІураза, Заанур, гьай йипа!
Иб хъивава, ебхьава!
Ув'ин хъугъвал алидариз масанвал улупава –
Яв хлиинди душмандихьан уьрхява.
Улин ниниси узу уьрхява
Яв хлинцарин сирникк узу ккаава
узуз гиран ктапІу писурарихьан,
узлан илтІикІнайи душмнарихьан.
Дурари хюлиъ лепе йивура,
дурарин улхбари заъкан йивура,
дурари улам хъипну, кьялаъ тІаунзу,
лигура, фици датІуз гъитруш жилиин.
Дурар – хюрчахъ хъачабккнайи асланси ву,
ичІаъ ккепІнайи хпи асланси ву.
Хъюгъява узхъан РАББИ, удучІв дурарин гъаншариз,
гъит ис алахъуз, Яв ханжлихьди ккадауз гъит узу писурариккан,
Яв хлиинди – гьадму адмийириккан
гьадму адмийириккан, РАББИ!
Дурарин пай – гьаму дюньяйин чІивидаригъ,
Уву дурариз кІури гъюбхюбдихьди, ацІри чпин фунар.
Тухъ хьиди ва хъана гъубзди
дурарин веледаризра ва мухрихъ хъайидаризра.
Узуз, йиз гьякьвалиан, Яв маш рябкъюз хьувал тувна,
нивкІ'ан гъудужвурихьди ацІайиз Яв юруш анамиш апІуз.
17
[Хордин аьхюриз: РАББИЙИН лукІ Давудри дюзмиш дапІна. Гьаму мяълидиинди думу РАББИЙИХЬНА илтІикІну, фици учв РАББИЙИ вари душмнариккан ва Сауликкан гъюрхнуш ктибтури.
Давудри гъапну:]
Узуз Уву ккундузуз, РАББИ.
Уву йиз кьувват вува!
РАББИ – йиз битав гъарз, мурхьул ва бару вуйиз.
Заанур йиз – жяргъял вуйиз, наан узуз уьрхювал абгури шлу,
йиз гъалхан вуйиз, уьрхру дагъ, ижмишан.
Мяълийиинди за адагъну, узу РАББИЙИЗ дих апІидиза –
ва уьрхидизу йиз душмнариккан!
Аьжалин жагв узланмина дубгъна,
ЙикІувалин нирари узуз гучІ гьипра,
ва узу дитІна МучІушнан хулан зунжрари,
ва Аьжалин рукьарра йиз улихь ккивна.
Дерд-хажалатнаъди РАББИЙИЗ узу дих апІураза,
йиз Заанурихьна узу гьарай ипназа.
Чан дараматдиъ Дугъаз узу гъеерхьну,
ва йиз суза Дугъан ибарихьна гъурубкьну.
ГукІни гъабхьну, гъутІубччвну жил,
ккадаршвну дагъларин кІанар,
Дугъан яман хъял гъювалихьан ккарахну дурар.
Кум ебчури цІи гъадагъну, Дугъан хъюхънин ппулар,
цІа утІубччвури Дугъан ушв кабхьнийи,
цІюмгълар ахьуйи Думу вуйибси юкьуб тереф.
Аьршар кьяни гъапІнийи Дугъу ва улдучІвнийи душвлан,
яман мучІушнан гьюлер Дугъан ликарикк гъахьну,
гъитІирхну, элеъну херувим малайикдиин,
уьлюрхну микІран хлинццариин алди.
Варишвар вуйибси мучІушин гьатІабццу Чан леэфси,
сатІи дапІну штар дифран кьюкьярин.
КрабчІурайи нурнулан Дугъан улихь кархьуйи дифран кьюкьяр.
Мерккарихьди ва цІюмгъларихьди...
Гъугърумариинди завариъ гъараху РАББИ,
ВаритІан-Заанурин дих утІубччву...
Мерккарихъди ва цІюмгъларихъди...
ЧІимрар деету ва гьар тереф гъарагъу душмнар,
кьюркълин цІийирси дурар, гьергри, жвартІ хьуз гъиту.
Ва арайиз гъафи штун булагъар,
ва дюньяйин мурхьлар кказагу,
Яв дих кубкІиган РАББИ,
Яв хъялнан илнахьан.
РАББИЙИ хил ягълишв'ансина гьачІабккну,
ва штун деринариан адагъну узу,
яман душмниккан узу гъюрхну –
душмниккан, узутІан кьувватлу вуйи!
Бедбахтвалин йигъан уз'ин думу алархьнийи – хъа йиз мурхьул РАББИ вуйи!
Ачухъишваз Дугъу узу адаиди,
Дугъан узухьна вуйи ккунивали узу уьрхиди,
пешкеш тувди РАББИЙИ узуз, узу дишди апІури хьувалиан,
ва йиз хилар марцциди вуйивалиан –
узу Чан жилгъйириъди гъяри гъахьну кІури,
йиз Заанур масу тувундар кІури.
Вари Дугъан къанунар йиз улихь хьа,
узу тина гъапІундарза дугъан табшуругъар.
Узу кацнадарза Дугъан улихь,
ва деебтундарза гунагь!
Дугъу узуз пешкеш тувди, узу гьякьди апІури хьувалиан –
рябкъюра Дугъаз йиз хилар марцци вуйиб!
Уву аьгьтлу вува, Увуз аьгьтлу вуйидариз,
гъянивал кайир фуж вуш, дурариз Увура гъянир вува.
Уву кІваантІан янашмиш шлур вува, Увухъди кІваантІан шлурихъди,
хатІакарихъди Увура хатІалуди шулва.
Уву уьрхидива халкь касибарин,
гъитдива гъурзлурихьди кІул ибхуз.
Уву йиз лампа кабхьрава: РАББИЙИН, йиз Заанур, йиз мучІушин аку апІуз!
Увухъди узу душмнариинна гъягъюруза,
йиз Заанурихъди – ягъли баруйиланра улдучІвуз хьибдизухьан.
Заанурин рякъ – кабцІуб дар ва дишуб ву,
гафар марццидар ву, хиял апІин, дурар гъизил ебцІрубдиан адагъна.
Думу Чаин хъугъвал али варидариз гъалхан ву.
Аянхъа сарун жара аллагь, РАББИЙИЛАН гъайри?
Битав жара гъарзар, ихь Заанурилан гъайри?
Заанури узу кьувватнахьди яракълу гъапІну,
рякъ йиз дишуб гъапІну,
йиз ликариз кьувват миршарин ликаринуб тувну,
тувну ижмиди дийигъуз жилиин.
Йиз хилариз улупну женг гъабхуз –
ва хиларихьди биржуруза йифрин чІимир!
Уьрхру гъалхан Уву йиз хилиъ ивунва,
кюмек гъапІну Яв хили узуз,
Уву, узу деерхьну, узу заан гъапІунва.
Йиз гамариз яйлагъар багъиш гъапІунва,
ва йиз лик кьяляхъ йивдар.
Узу хъуркьдиза йиз душмнарихъ,
кьяляхъ хътакидарза, дурар тІанкь дарапІди.
Чархьидиза дурар – дурар сарун гъудужвидар,
дурар йиз ликарикк хьиди.
Уву тувунва женг гъабхуз кьувват,
Уву душмнар йиз улихь дахьунва,
Уву дурарихьди гьергуз гъитунва,
узу тІанкь гъапІунза узу дяркъну даккнидар.
Кюмекназ дих апІури гъахьну – сарира дурар гъюрхюндар,
РАББИЙИЗ дих апІури гъахьну – Дугъу жаваб тувундар.
Узу дурар гьюрхюнза – микІрахь биширугси,
узу дурар алацІунза, кючейин кьуришси.
Уву узу гъюрхюнва адмийирин гьярхьуваларихьан,
халкьарин кІулиъ дерккунва,
мугагьназ узуз хабаркьан адру миллетари узуз гъуллугъ апІура,
йиз буйругъ тамам апІура,
жара уьлкйириндари йиз улихь чпихъанди хьуб арабгура,
гукІунди, утІурччвура чпин жин духьнайишвариан.
ЧІиви ву РАББИ, Думу, йиз битав Гъарз вуйиз, ужувлан аднакк кка ва заина адаъна Заанур, узу уьрхру!
Заанур – узхъан хъюгъюр,
ва халкьар узуз мютІюгъ гъапІур.
Уву, уз'ин алархьдарихьан узу гъюрхюнва,
душмнарин зиина за гъапІунва,
писурариккан ккадаунва.
Халкьарин арайиъ, РАББИ, узу Увуз мяълийир апІидиза,
ва адлу апІидиза Яв ччвур:
Уву багъиш апІурава зурба вуйи гъалибвалар паччагьдиз.
Яв хъугъвал алив, Уву кадагънайириин,
Давудриин, ва дугъан наслариин – аьсрариз!
18
[Хордин аьхюриз: Давудрин мяъли.]
Заанурин адваликан кІура аьршари,
Дугъан ляхнарикан ктибтура ижмишну.
Йигъу йигъаз гаф тувра,
йишву йишваз аьгъюваларикан хабар дебккра.
Сес ебхьурадар,
ерхьурадар гафар,
дурарин дих ачухъди дар, –
аммаки дурарин улхуб вари дюнья вуйибси дабгъура,
ва дюньяйин вари гъирагъарихънакьан ву – дурарин хабар.
Хъа гьатушвахь Ригъдиз ккатІабццна чадур –
гьудубчІвура, шадди, думу,
сумчрин сабпи йишв адапІну, хул'ан удучІвурайи жамси,
ва жаргъру игитриси, ккебгъра чан жабгъуб.
УбчІвра рякъюъ, аьршарин гъирагъдихъан,
жабгъиди тмуну гъирагъдихъна ва кьяляхъ илбициди.
Дидин ялавнахьан гьитІикІуз хьибдар гьич сабишвахьра!
ГьубкІуб ву къанун РАББИЙИН,
диди уьмур таза алапІуру.
РАББИЙИН къайда дигиш апІруб дар,
ва дюзенйириз аькьюл тувруб ву.
РАББИЙИН табшурмиш'валар гьякьлудар ву,
ва шадвал кІваз хрудар ву.
Аку ву табшуругъ, РАББИЙИН,
ва зигьим тувра рякъювалариз.
РАББИЙИН улихь гучІвал, марцци мутму ву,
ва гъубзру аьсрариз.
РАББИЙИ дерккнайи буйругъар гьякьвалиндар ву,
дурарикан гьарсаб – чан-чаинди гьякьвал ву.
Дурар, гъизилин чвумрартІан зина кІваз хушдар ву,
дурар меълидар ву йиччвтІанна, мертІанна.
Узу, Яв лукІру, дурар тамам апІураза,
тамам апІувализ – зурба пешкеш а.
...Ухьуз ихь гъалатІарикан рякъюрайкІан?
Дярякъру гунгьарихьан марцц апІин узу!
Эдебсузариккан ккадаъ узу –
ваъ, аьхювал дарапІри Яв лукІриин!
Ва гьадмуган узу кацІну хьидар,
зурба вуйи гунгьигьар хьиди марцциди!
Ужувлиинди кьабул апІин йиз гафар,
агьузар, йиз кІваан удучІвурайи!
Уву, РАББИ, – йиз битав гъарз, Ккадаърур узу!
19
[Хордин аьхюриз: Давудрин мяъли.]
Бала алабхъу йигъан, гъит РАББИ яв гьарайназ лигри,
Якьубдин Заанурин ччвурну, гъит уву уьрхри!
Гирамишв'ан, гъит Дугъу увуз кюмек апІри,
гъит Сион дагъдилан увуз кюмек гьапІри.
Гъит кІваин ишри уву гъапІу вари садакьйир,
гъит вариубгбаз вуди гъапІу гъурбнар кьабулди ишри.
Мукьам
Гъит, яв кІван ккунивал тамам апІри,
яв хиялар кІулиз адагъри,
хъа ухьуз туври яв гъалибваликан шадвалин гьарай ипуз,
пайдагъ запІуз ихь Заанурин ччвур бадали!
Гьит тамам апІри РАББИЙИ вари яв тІалабар!
Узуз аьгъязуз, РАББИЙИ ччим Кадатнайир уьрхюб,
аьршариан Чан гирами, гъеебхьу гьарайнахъ гъафну,
кьудратлу хлиинди дугъаз гъалибвал багъиш гъапІну.
Гьатмундарин фурс – аьрабйириинди вуйи, мундарин – гьяйвнариинди,
хъа учу, ич Заанур РАББИЙИН ччвурназ дих апІури гъахьунча.
Ва магьа, дурар ккагъна, ахьна,
хъа учу дийигънача – учу ижми вуча!
Я РАББИ! Паччагьдиз гъалибвал багъиш апІин,
гьай йипава, учу Увуз дих апІруган!
20
[Хордин аьхюриз: Давудрин мяъли.]
Яв кьувват, РАББИ – шадвал ву паччагьдиз!
Фициб шадвал хъапІрадарин дугъу Яв гъалибвалиин!
Уву тамам гъапІунва дугъу ккун гъапІуб вари,
тина гъапІундарва Уву дугъан тІалаб.
Мукьам
Ужувлариинди къаршулламиш гъапІунва думу,
гъизилин тажниинди лишанлу гъапІунва.
Дугъу Увкан ккун гъапІнийи уьмур,
ва Уву тувунва ярхи йисар – аьсрариз!
Яв гъалибвали думу адлу гъапІну,
Уву гьапІунва заълансина дугъаз зурбавална нурлувал.
Аьсрариз думу Уву ужувлакк ккаунва,
Яв машнан улихь дугъахьди шадвал хъапІуз гъитунва.
РАББИЙИИН хъугъвал ал паччагьдин,
ва Заанурин масанвалиинди думу ккадаршидар.
Яв хил хъубкьди душмнарихъ,
вари Яв дуст дарударихъ хъубкьди.
Уву дурариз Яв маш ачмиш гъапІган,
Уву дурар рабгурайи дерниъ итганси хьибди.
РАББИЙИН хъялну хътІюкьиди дурар,
дурар хътІюкьиди цІи.
Уву танкь апІидива дурарин бегьер жилиин –
дурарин наслар хьидар чІивидарин арайиъ.
Увуз къаршуди дурари ккабалгна чІуруб,
кьастар фагьмиъ дисури гъахьну – хъа тамам гъахьундар!
Уву дурарихьди гьергуз гъитдива,
Яв чІимир дурарин машназди алапІна.
Гъудужв, я РАББИ, Яв кьувватнаъди!
Учу мяълийир апІидича ва адлу апІидича Яв кьудрат!
21
[Хордин аьхюриз: гьенг "Аййелет Ха-Шахар...". Давудрин мяъли.]
Гьаз узу гъитунва йиз Заанур, йиз Заанур?
Гьаз гъузрава ярхлаъ узу кюмек ккун ап1урайиган?
Узу Увуз йигъну дих ап1урза, йиз Заанур, хъа Уву фикир туврадарва,
йишвну – гьич адарзуз архаинвал.
Тахтниин дейнайир Уву – Гирамир вува
Израилдин тярифарин арайиъ.
Увухъ йирфар хъирчнади гъахьну ич абйири,
хъирчнайиган уву дурар ккадаънура вува.
Дурари Увуз дих ап1уйи ва дурар дюрхну шуйи,
Ув’ин хъугъвал алди шуйи ва дурар гъахьундар швумал.
Узу вуйир адми ваъ, хъа – шар,
адмийирин аднаъ айир узу дар,
адмийирин улиъ аза зазси.
узу рякърудар вари уз’ин аьлхъюра,
узу беябур ап1ура ва к1улар т1урччвура:
«мугъу Заануриин уьлбюкьну а,
гъит Заанури думу ккадаъри
гъит уьрхри, эгер му Дугъаз лазимди вуш».
Хъа Уву узу дадайин халиан адаунва,
Уву узуъ хъугъвал ап1унва дадайин мухрарихъ.
Бабкан гъахьихъантина узу Ув’инна табшурмиш дап1на,
дадайин фнианмина Уву вува йиз Заанур.
Узхьан ярхлади мугъузан,
дарш дердер-гъамар багахь хьа, кюмекчи адар.
Йиз душмнар узулан илт1ик1на, гизаф бугъйирси
Башандин гужли бугъйириси, узу кьялаъ т1аъна,
ушвар арццна узухьинди ккярягъюрайи асланариси, хюрч кч1ябгъюрайи.
Гъюдурзунзу шидси
к1урбар вари гьарагъниз,
юк1в илт1инбк1низ мулахдиз
ва гъеебц1ну мухриъ.
Йиз кьувват, гъюбгъю гаран тикиси гъеебццну,
ушвниккра ккабсниз мелз.
Илитунва узу аьжалин ругдиин
ху йирси йиз душмнар узлан илт1ук1ну,
пис гъварчну узу т1ялаъ т1аъну,
йиз хилар ликариантина гъивну.
Узхьан йиз вари к1урбар гьисаб ап1уз шулазухьан
хъа дурар узухьинди лигура ва гьаддиин шадну гъадагъна.
Дурари чиб-чпигъ йиз палат пай ап1ура,
йиз алабхьнайибдин к1уллан тупут ипра.
Хъа Уву узхьан, Рабби, ярхла мидийигъан,
йиз Кьувват, гьялак йихь узуз кюмекназ.
Ханжликкан йиз гъян ккадап1,
ху йирихьан йиз уьмур уьбх.
Уьрх узу асландин ушвнихьан
ва ч1урдин бугъйирихьан.
Узу Яв ччвурнакан пидиза йиз гъардшариз,
уч духьнайидарин арайиъ Уву ап1идиза заан.
Тярифар ап1инай РАББИЙИН, Дугъхьан гуч1 хьайидар!
Адлу ап1инай Думу, Якьубдин вари наслар!
Гьюрматлуди дисай Израилин вари наслар!
Фицики Дугъу гьясбикк дарап1ди имдар ва улхьан гьадап1ундар
аьзабагьлийирин дердна-гъам,
дидхьан Дугъу Чан маш гьит1ибк1ундар,
хъа кюмек ккун ап1урайи гьарайназ иб тувнийи.
Аьхюч1ведарин арайиъ Яв тярифар ап1урза,
Увхьан гуч1 хьайидарин улихь
узу гаф тувну йиз к1улинна гъадагъдар ап1идиза тамам.
Касибариз ип1руб хьибди ва ац1ди,
РАББИ агурайидари тярифар ап1иди Дугъан.
Гъит ичв юк1ар аьсрариз ишри яшамиш!
Жилин вари гъирагъари к1ваин алаиди РАББИ ва илт1ик1иди Дугъахьна,
вари меллетари Дугъан улихь ис ап1иди чпин к1улар,
фицики паччагьлугъ ву РАББИЙИН,
халкьариин гьюкум гъабхурайир ву Гьадму.
Жилиин вари девлетлуйири ип1иди ва Гьадгъаз икрам ап1иди.
Дугъан улихь варидари, накьвдин ругдиз гъярудари к1ул ис ап1иди,
чан уьмур дебккуз даршлу гьарсари.
Наслар хьиди Дугъан гъуллугънаъ,
гьюз имбу наслариз Раббийикан кидибтну хьибди.
Гъиди ва хабар дебккди Дугъан дюзваликан
кьанди бабкан шлудариз
ва ктибтиди Дугъу гъап1убдикан.
22
[Давудрин мяъли.]
Марччарин лижси чру укІариин узу уьрхюра РАББИЙИ,
ва узуз фукІара гьудрубкІруб адарзуз:
уьрхюра гъалин хярариъ,
сикин нирарихъ рягьятвал гъадабгъуз гъитра,
йиз кьувватар мюгькам апІура,
гьякь рякъюъди узу хъади гъяра –
Чан ччвур бадали.
Гьеле эгер аьжалин сирнин дерейиъди гъяри гъабшишра,
узуз гучІ адарзуз, даршуз Уву узухъди хъава.
Марччлихънин чумакъ яв хилиъ аяв,
ва гьаддиз узу вуза архаин.
Йиз душмнариз рябкъюри Уву,
суфра ачмиш апІурва узуз кІури,
йиз кІулкан ччим кдатури шулва,
йиз зах абцІна.
Гъит ибшри узухъди уж'вална масанвал,
вари вахтназ, узу чІивиди имбукьан гагьди.
РАББИЙИН хулаз удучІвну гъидиза вари ярхи йигъариз!
23
[Давудрин мяъли.]
РАББИЙИНДАР ву – жил ва вари душв'ин алиб,
вари дюнья ва вари душваъ яшамиш шулайиб.
Дугъу гьюлерин зиин жил тикмиш гъапІну,
гъярайи штариин дивну.
Фуж РАББИЙИН дагъдиинна улдучІвиди?
Фуж хьиди дугъан йишв'ин гирами?
Хилар тахсир ктарди айир,
марцциди юкІв вуйир,
ичІибдиин уьлбюбюкьюр,
туву гаф, кучІлиинди ктрабцІур.
Магьа шлиз уж'вал дебккруш РАББИЙИ,
лишанлу апІиди Заанури, учв Уьрхрури.
Гьацдар гъюри шулу Дугъан улихь дийигъуз,
Якьубдин Заанурин машнан улихь.
Мукьам
– Ичв кІулар, урнар, запІинай!*
За йихьай, кюгьне урчІар!
Гъит Адвалин Паччагь учІври!
––––––––––––––
*Душвккан ккудучІвурайир Заанур вуйиган, кІура.
– Фуж ву думу Адвалин Паччагь?
РАББИ, удубкьру ва кьувватлу.
РАББИ, удубкьру женгчи.
– Ичв кІулар, урнар, запІинай!
За йихьай, кюгьне урчІар!
Гъит Адвалин Паччагь учІври!
– Фуж ву думу Адвалин Паччагь?
РАББИ Женгчйирин – му Адвалин Паччагь.
24
[Давудрин мяъли.]
Я РАББИ, Яв хилиъ ивраза йиз уьмур,
Увук миж кайиз, Заанур йиз!
Ваъ уз'ин аьйиб алалабхъри,
ваъ узу душмни кадрагъри!
Яв ихтибарнаъ учІвдариз аьйиб ккилибгурадар,
беябур хьиди масу туврудар, фукІа дарди гъузди чпи.
Я РАББИ, улуп узуз Яв рякъяр,
Яв хулар-жилгъйир аьгъю апІин узуз.
Гъайих узу яв рякъяриъди гьякьвалин, я РАББИ,
улуп узуз дурариъди гъягъюз!
Фицики Уву вува йиз Заанур, Уву вува йиз уьрхювал,
Увук миж кади айир вуза гьарган.
Уву улупу рягьмин ляхнар кІваин апІин, РАББИ, –
Яв кІан-кІул адру гъянивал.
Йиз жигьилгандин гунгьар кІваин маалаан, –
чІуру ляхнар йиз,
хъа кІваин апІин Яв гъянивал узухьна вуйи –
Уву гъянир вува аьхир, РАББИ!
Гъянир ву РАББИ, дугърир ву РАББИ,
гунагькрар Дугъу рякъюхъ хъаъди.
Гьякьвалин рякъюз адаиди касибар,
улупиди касибариз Чан рякъяр дургъуз.
РАББИЙИН рякъяр – хъугъувал ва гьякьвал,
дурар, Дугъахъди йитІнайи Йикьрар ва табшуругъар, уьрхрудариз вуйидар ву.
Жан РАББИ, Яв ччвур бадали,
йиз гунгьилан хил алдабгъава, думу фукьан аьхюб вушра!
Эгер адмийи РАББИ зади дисуруш,
Заанури улупиди дугъаз фициб рякъ ктабгъуруш.
Бахтаварвалиъ гъябгъиди дугъан уьмур,
жил ккубкьди дугъан наслариз.
РАББИ заанди дисруриз Дугъу сир ачмиш апІиди:
Чан Йикьрарнакан пиди.
Йиз улар гьаммишан илдицнайиз РАББИЙИХЬИНДИ,
Гьадгъу адагъуриз ликар ккивнайи рукьариан.
Узухьинди лиг ва йиз язухъ зигава,
фицики ялгъузди ва касибди вуза.
Дерд дубхьнайиган йиз кІваз ккатІабцц яйлагъ,
дючІюркьнайивалиан узу адаъ!
Лиг йиз балйириз ва бедбахтвалариз,
ва хил алдабгъава йиз вари гунгьарилан.
Лиг, фукьан душмнар хъаш узухъ,
фукьан писди узу даккунди вуш!
Йиз уьмур уьбх, ккадаава,
нач хьибдариз, Уву йиз умуд вуди хьувалиан.
Гьякьвали ва ктрацІували уьрхиди узу,
вари йиз умуд Ув'ин ализ.
Жан Заанур, ккадапІава Израиль чан вари бедбахтвалариккан!
25
[Давудрин мяъли.]
Йиз аьрза гьял апІинава РАББИ,
йиз уьмриъ саб тахсир ктарзук!
РАББИЙИХЬ узу уьрхюб абгураза –
ва узу тІурччвидарзу!
Ахтармиш апІин узу, РАББИ, ва дюз вуш-дарш лиг!
ТазатІан узу ерцІ, марцц апІин айитІишв ва юкІв йиз!
Яв уж'вал йиз уларихь хьайиз,
йиз уьмриъ вафалувал Увуз убхюраза.
КучІлин адмийирихъди сатІиди деидарза узу,
кьюб маш гъяйидарихъди сатІиди – гъягъидарза,
аьгь апІуз шулдарзухьан писурарин жямяаьт,
ва гьякьсузарихъди дусузкьан дусидарза.
Тахсир ктрувалин лишан вуди узу йиз хилар жикІидиза,
ва Увуз гъурбнар апІрушв, РАББИ, гъибтну гъягъидиза,
гьарай ипну Увуз тярифар атІагидиза,
Яв аьламатнан ляхнарикан ктибтидиза!
Я РАББИ! Ккундузуз хулаъ хьуз Яв,
Яв адвал айи.
Гунагькрарихъди сатІиди пуч мапІан узу –
жарадарин ифи удубздарихъди сатІиди,
гьадрарихъди, шлин хили закунсузвалар апІрударихъди,
ва гъадабгърударихъди даш-башдихъди даш-баш.
ТІамгъа ктарди гъябгъюрайиз уьмур,
гьациган уьрхява узу ва хил алдабгъава!
Дюз рякъюз удучІвну йиз ликар.
Уч духьнайидарин арайиъ – РАББИЙИЗ уж'валин гафар пидиза!
26
[Давудрин мяъли.]
РАББИ узуз акв ва уьрхювал вузуз,
гьациган, шлихьан узуз гучІ а хъа?
РАББИ – йиз уьмрин бару,
гьациган, шлихьан гучІ апІуза хъа?
Эгер писдар багахь улучІвиш,
йиз йикк кчІябгъбан бадали,
йиз душмнар, йиз хъюлу гъадагънайидар,
дурар тІурччвиди ва вягъярягъ дапІну ахьди!
ИлтІибкІишра узлан душмнин къушум –
йиз кІваз гучІ адар!
Дяви йиз багахьна гъафишра –
узу ацІназа ижми умудну!
Саб ккун апІураза РАББИЙИКАН,
сабдихъ хъачІарккназа:
вари уьмуриъ РАББИЙИН дараматдиъ хьуб,
РАББИЙИН успагьивал аннамиш апІуз,
Дугъхьан жавабназ гирамишваъ ккилигури гъузуз.
Балайин йигъан Дугъу узу ккаъди далдайикк Чахь,
Чан чадрин дериндиъ узу гьитІикІиди,
ягъли гъарз'ин узу дерккди,
ягълишвлан, юкьуб тереф айи душмнариз лигуз, узухьди гъитди.
Дугъан чадриъ узу гъурбнарна тярифар апІидиза,
узу РАББИ, мяълийир апІури адлу апІидиза.
Я РАББИ, йиз сес ебхьава,
узу Увуз дих апІураза – багъишламиш апІин, жаваб тувава!
Йиз кІваъ Яв гафар атІагна:
"Йиз маш рябкъюз шерик йихьай!"
Ва узу Яв маш рябкъюз шерик шулаза, РАББИ!
Яв маш узхьан мигьибицана!
Увуз хъял дуфнайиган, Яв лукІ Увхьан мугьутІукканава!
Уву – йиз кюмекчи! Тина мапІана узу,
мигъитана узу, жан Заанур, узу Уьрхрур!
Йиз Адашдина дадайи узу гъитну,
аммаки РАББИЙИ Чахьна узу кьабул апІиди!
Я РАББИ! Дургъуз улуп узуз Яв рякъяр!
Диш жилгъайиъди хъади гъайих, душмнарин хъюлаз.
Чпиз ккуниб апІуз душмнарихьна узу мутуван!
КучІлин шагьидкрар узуз къаршу гъедергура,
тахсрар кирчрудариз узу гъядауз ккунди а.
Хъа узу хъугъурза РАББИ ужур вуйибдихъ,
ва му рябкъюр кІури жилиин чІивидарин!
– РАББИЙИХЪ йирфар хъирч,
дичІвалди гъуз,
гъит яв юкІв ижмиб ибшри –
РАББИЙИХЪ йирфар хъирч!
27
[Давудрин мяъли.]
Увуз дих апІураза, я РАББИ, битав йиз гъарз!
Жаваб вуди, ккебяхъну мугъузанава!
Эгер Уву ккебяхъну гъузиш,
узу хьиди вуйиси майит.
Увуз дих апІурайиган, йиз ккарагбар ерхьава,
хилар дазаргну Яв гирами гирамишвахьинди.
Гьякьсузарихъди сатІиди узу пуч мапІана,
гьякьсузвал апІрударихъди сатІиди,
багахь хьайирихъди зиълан уччвуйи улхури,
хъа кІваъ пис кьаст дибиснайидарихъди.
Тув дурариз, чпи гъапІубдиз дилигну,
чпин вари пис вуйи ляхнариз.
Чпин хилин ляхнарихъан – тув дурариз!
Тув дурариз, чпи лайикь гъахьубдиз дилигну!
РАББИЙИН ляхнариз фикир тувдар дурари,
Дугъан хилари арайиз гъабхибдиз.
РАББИЙИ дурар даргъиди шибритІииннакьан,
ва тазабаштІан тикмиш апІуз дурарихьди гъитидар.
Ужувлан ад ибшри РАББИЙИН –
Дугъаз гъеерхьну йиз ккарагбар.
РАББИ кьувват вуйиз, йиз гъалхан,
йиз юкІв Дугъ'ин хъугъвал алди а,
Дугъу кюмек гъапІунзуз – йиз юкІвну шадвалин гьарай ипна,
ва узу адлу апІидиза Думу мяълийиинди йиз.
РАББИ – кьувват ву халкьдин Чан,
мюгькамишв, уьрхювал ччим Кадатнайириз.
Яв халкьдиз уьрхювал багъиш апІин,
ужувлакк ккапІ Увухъ хъайи хазна!
Дурариз Марччлихъан йихь,
хайих дурар Яв хилариинди – аьсрариз!
28
[Давудрин мяъли.]
РАББИ такабурди заан апІинай, Заанурин баяр,
РАББИЙИН ад ва кьудрат такабурди заан апІинай!
Такабурди заан апІинай адвал РАББИЙИН Ччвурнан!
Ахьай исина Дугъан улихь Дугъан гирами адвалиъди!
РАББИЙИН дих – штариин ал,
Адвалин Заанур гъугърумариинди рахура,
РАББИ – гьатІарццнайи штарин ал!
РАББИЙИН дих – чав кьудрат ву,
РАББИЙИН дих – чав зурбавал ву,
РАББИЙИН дихну дахьра кедр гьарар,
РАББИЙИ дахьра Ливандин кедр гьарар!
Дагъларихьди гьяйвнарси жаргъуз гъитра!
Жаргъура Ливандин дагълар бугъйирси,
Сириондин дагълар – таза миршси.
РАББИЙИН дихну ктІурччву цюмгълар цІин.
РАББИЙИН дихну гъитди ичІи чюл гукІни хьуз,
РАББИЙИ гукІни хьуз гъитди Кадеш ичІи чюл.
РАББИЙИН дихну тІурччвура мяхъяр,
гъяцІал апІура яркврар.
Гъит варидари Дугъан дараматдиъ йипри:
"Адвал!"
Аьхир адру штарин зиин деъна РАББИ,
РАББИ тахтниил ал, аьсриз Думу паччагь ву.
РАББИЙИ тувди кьувват Чан халкьдиз –
ужувлан пешкешариинди Дугъу Чан халкь ацІди!
29
[Давудрин мяъли. Заанурин Хал абццрайиган гъапІу мяъли.]
Увуз мяъли апІураза РАББИ,
Уву узу ичІ'ан адагъунва,
уз'ин шадвал хъапІуз душмнарихьди гъитундарва.
Жан РАББИ, йиз Заанур!
Узу Увуз дих гъапІунза, ва Уву узу сагъ гъапІунва.
ГъачІидарин дюньяйиан адабгъунва йиз гъян,
чІиви гъапІунва узу, накьвдиз гъярайир.
РАББИЙИЗ вафалудар, мяълийир апІинай Дугъаз,
адлу апІинай Дугъан ччвур гирами.
Дугъан хъял – саб гагьдизтІан дар,
хъа масанвал Дугъан – вари уьмриз;
хябяхъган адабхъиди ишал,
хъа гвачІиндиккна хьибди шадвал.
Бахтавар йигъари фикир гъапІунза,
узу аьсрариъра ахъидар.
Жан РАББИ, дидиз Яв ният вуйиган,
Уву узу кьудратлу гъапІунва дагъси.
Хъа магьа, Уву гьидицунва –
ва узу авра духьназа.
Узу Увуз дих гъапІунза, РАББИ,
аман-миннат апІури илтІикІунза йиз Аьхюрихьна.
Увуз айвузхъа хайир йиз ифдилан –
узу накьвдиз гъушну кІури?
Мегер Уву накьвдин ругди адлу апІурин?
Яв гьякьваликан пидинхъа?
Ебхьава, РАББИ, ва язухъ зигава йиз;
Жан РАББИ! йиз кюмекчи йихьава.
Уву йиз ишал илтІибкІидива шадвалин гьарайназ,
илдибтидива уз'лан яснан палат,
шадвал алабхьидива.
Йиз юкІвну Увуз мяълийир апІиди, ккебебяхъди.
Яв ад апІидиза гьаммишан, жан РАББИ, йиз Заанур.
30
[Хордин аьхюриз: Давудрин мяъли.]
Я РАББИ, Уву – йиз гъалхан,
узу кацІидар аьсрариз.
Дугъривал гьапІ, ккадаъ узу,
ерхь узу ва урхява!
Йихь узуз битав гъарз вуди ва ижмишан вуди,
гъала вуди ва кюмекназ гъюру хил вуди.
Уву – гъала ва жяргъял узуз,
Яв ччвур бадали хъади гъайих узу ва гъягърушв улуп.
Узуз ккивнайи чулариан узу учІюгъ.
Уву – йиз ижмишан!
Йиз уьмур Яв хилиъ ивраза,
уьрхява узу, РАББИ, вафалу Заанур.
Узуз хъялди вузуз фукІа дару мутмйирихъ хъайидарин,
ва РАББИЙИИН хъугъвал ализ!
Узу мяълийир апІураза ва шадвалиъ аза Яв ужувлан.
Увуз йиз бедбахтвал гъябкъиган,
узу фукьан аьзиятнаъ ади дябкъну,
Уву узу душмнин хилиз тувундарва,
Уву адаунва азадвализ.
Язухъ апІина, РАББИ: гъагъиди вузуз,
дердериан уццру гъахьниз улар,
гьянра ва вари айитІишварра йиз.
Йиз уьмур ебцІурайиз ккилигури,
агьузариъ ккудубкІурайиз аьср;
зяиф гъахьунзу – йиз тахсир вуди –
ва йиз кІурбар деерцІну гъяра.
Уз'ин аьлхъюра душмнар,
гучІури гъирагъ гъивниз гъуншйири,
кючейиъ гьахьу дустар, гьитІикІура гьялакди.
Узу кІваълан гьархна, узу – майит вуйиганси аза,
узу – дюбгънайи бетиси аза.
Юкьуб аьтраф ерхьурайиз футнийир,
наанушра узхъан яман гучІ хътабкурадар:
дурари вариди гаф саб гъапІну,
узуз чІуруб апІуз кьастар адагъура.
Хъа узу Увухъ йирфар хъирчназа, РАББИ,
"Йиз Заанур – Уву вуйиз", – кІураза.
Яв гьюкмиъ а – йиз уьмрин вари вахт.
Уьрх узу, узухъ хъергнайидарихьан ва душмнарихьан,
аку рябкъбиинди лиг Яв лукІрахьинди,
кюмекназ гъачава: Уву вува ужур.
Я РАББИ, мигъитана узу аьйибну ккауз,
узу Увуз дих апІураза гьа;
гъит аьйибну ккаъри писурар,
МучІушнан хулаъ, ав хъудубтІри дурарин!
Гъит аргъри кучІлин гамгмар,
хъял ади ва къурзлуди гьякь вуйирикан гъулху!
Фукьан зурба дарин Яв уж'вал
Увхьан гучІрурихъди хъайи!
Яв уьрхюб абгурайидариз
Уву апІурава варидарин улихь уж'вал.
Яв машнан далдайикк
Уву гьитІикІнава дурар адмийирин гъварчарихьан,
Уву туврава дурариз ужагъ,
гьитІикІурава футнийир рагъбахьан.
Ужувлан адвал ибшри РАББИЙИЗ,
Дугъу узуз Чан масанвал улупну,
узу йисирнаъ ахънайиси айи вахтна!
Узу авра духьнайири гьял гъапІнийза,
узу Яв уларихьан гьутІурккна, кІури.
Аммаки Увуз гъеебхьунвуз йиз миннат,
кюмекназ узу Увуз дих апІурайиган.
Ккун апІинай РАББИ, варидари, Дугъаз вафаллу вуйидари!
Вафаллудар уьрхюру РАББИ,
хъа гъурзлу гъиллигъар кайидари – артухъра кади кьимат тувди.
КІубан йихьай, рюгьниинди маахъанай,
РАББИЙИИН хъугъвал алидар вари!
31
[Давудрин мяъли; уткан мяъли.]
Хушбахтавар ву тахсрарилан хил алдабгънайир ва чан гунагь кутІубшвнайир,
Хушбахтавар ву РАББИЙИ, тахсир вуди чан дюз дарувалар улулупрур,
ва чан рюгь – аьмалдар дарур.
Узу ккебяхъюнза, гьадахьура йиз кІурбар,
вари йигъди узу гьарай ипназа.
Йишвнура йигънура узуз гьибгъразуз Яв хил; фукьан гъагъиди дарин думу!
Йиз мелз деебццнайиз, хьаднуси, бец апІурайи вахтна.
Мукьам
Узу ачмиш гъапІунза Увуз йиз гунагь,
гьитІибкІну гъитундарза йиз ахъувал;
узу гьял гъапІунза: "Йиз тахсир РАББИЙИЗ абццдиза!" –
ва Уву хил алдабгъунва йиз ахъувалилан, йиз гунгьилан.
Мукьам
Гъит Увуз гьарсар гьякьлур ккарагри балайин вахтна,
ва гьадмуган дугъахьна гизаф штарин улучІвувал рубкьидар.
Уву гьитІикІрушв вува узуз, Уву узу уьрхюрава балйирихьан,
Уву узу гъюрхюнва, ва юкьуб аьтраф узлан гьаддикан шадвал илтІибкІна!
Мукьам
"Узу уву гъавриъ тІаъдизаву ва улупидизавуз, фициб рякъюъди гъягъюруш,
Узу вуза яв насигьятчи, Узу увухъди лигураза.
Махьанай фагьумсузди гьяйванси васана дажиси,
чпин жабгъуб фурийина тІурни дебккрайи,
дурар увуз мютІюгъ хьпан бадали."
Гизаф балйир ккилигура бахтсузриз,
хъа РАББИЙИН масанвал – илтІибкІна Чаин хъугъвал алирилан.
Гъит РАББИ ишри гьякьлудариз разивал ва шадвал вуди!
Ав варидари шадвалин гьарай ипри, юкІв марццидари!
32
Шадвал хъапІай, гьякьлуйир, РАББИЙИКАН –
РАББИЙИЗ вуйи тярифну гьякьлуйир уткан апІуру.
Адлу апІинай РАББИ лирайин сесериинди,
мукьмарихьди – йицІуб сим али арфайин.
Дугъаз цІийи мяъли апІинай,
утканди мукьмар йивай, гьарай ипай шадвалиан!
Даршуз гьякьвал ву РАББИЙИН гаф,
вари ляхнар Дугъан дугъриди дерккнайидар ву.
Гьякь ва гьякьвал кьабулди ву Дугъаз,
Дугъан гъянивалари алабцІна жил.
РАББИЙИН гафниинди арайиз духна аьршар,
Дугъан ушвнин илниинди – душвариъ айи вари къушум.
Дугъу уч гъапІну, чантайиздизси, гьюлерин шид,
штарин гъатариин жюлег алахьну.
Гъит РАББИЙИН улихь гукІни ибшри вари жил,
дюньйирин вари чІивишин Дугъан улихь гукІни ибшри.
Дугъу гъапну – ва гъабхьну.
Дугъу амур гъапІну – ва тамам гъабхьну!
Халкьарин кьастар гъючІюргъну РАББИЙИ,
халкьарин къарар илтІибкІну фукІа дарувализ!
Хъа РАББИЙИ гьял гъапІуб аьсрариз дигиш шлуб дар,
фу Дугъу дебккнуш – думу, аьсриан аьсриз вуйиб ву!
Бахтавар ву халкь, шлин Аллагь – РАББИ ВУШ!
Халкь, Дугъу кадагънайи, – Дугъан девлет ву!
Лигура РАББИ аьршариан жилиинна,
Дугъаз инсаниятдин вари баяр рякъюра,
Чан тахтналан лигуб деебтна РАББИЙИ
адмийириинна, жилиин яшамиш шулайи.
Варидарин юкІвар Дугъу халкь гъапІну,
ва дурарин вари ляхнар аьгъя.
Зурба къушми паччагь уьрхидар,
чан кьувватну пягьливан уьрхидар.
Гьяйвниинра хъугъвал апІуз хьибдар, диди кюмек апІидар,
гьич саб кьувватнахьан уьрхюз хьибдар.
РАББИЙИН улар Чаз гьюрмат апІруриин алаъна,
ва Чан рягьилувализ ккилигурайириин.
Дугъу дурар аьжариккан уьрхиди,
гаш алабхъу йисан, дурарихьди арайиз удучІвуз гъитди.
РАББИЙИИН алихь хъюгъвал,
Думу ухьуз – кюмек ва гъалхан ву.
Ихь юкІвари шадвалин гьарай ипна Дугъкан,
Дугъан гирами ччвур – ухьуз умуд ву.
Гъит ибшри Яв масанвал учухъди, РАББИ!
ич йирфар увухъ хъирчнайич.
33
[Давудри дюзмиш дапІнайиб ву, Авимелех паччагьдин улихь учв фагьмихъан душнайирси улупбан кьяляхъ; хъа дугъу думу утІуккуру ва Давуд дугъхьан гъягъюру.]
Гьар сяаьтна узу РАББИЙИЗ ужувлан ад апІидиза,
Дугъаз тяриф гьаммишан йиз ушвниин ализ.
Йиз гъяну адвалин тяриф апІура РАББИЙИН –
касибариз узу ерхьиди ва шад хьиди.
Ад апІинай РАББИЙИН узухъди сатІиди,
сатІиди Дугъан ччвур мяълийириинди адлу апІидихьа.
Узу Дугъахьна илтІикІунза ва жаваб тувзуз Дугъу,
вари гучІарихьан узу Дугъу ккадаунзу.
КрачІура машар Дугъаз лигурайидарин,
ва думу машар аьйибну ккаидар.
Касибури дих апІура – думу ерхьура РАББИЙИЗ
вари балйириккан уьрхюра думу.
РАББИЙИН малайик гъаравлиъ а,
Дугъан гьюрмат уьбхрударин – ва дурар уьрхюра.
Тяаьм капІай ва рякъидичвуз РАББИ фукьан ужур вуш,
Дугъ'ин хъугъвал алир бахтавар ву.
РАББИ заанди дисай, Дугъан вари гирамидари,
Думу заанди дисрудариз фукІа гьудрубкІруб хьибдар.
Асланариин алабхъури шулу аьжузвална гашвал,
РАББИ агруриз – аьгъдар гьудрубкІруб.
Багахьна гъачай бицІидар, узухъ хъебехъай
улупидизачвуз РАББИ заанди дисуз.
Шлиз учвкан яшамиш хьуз ккунду,
бахтлу йигъар рякъюз?
Гъит дицири чан мелз писвалихьан гьадабгъри,
ва ушвра – кучІлин улхбарихьан.
Гъит гьидицри чІурубдихьан ва уж'вал апІри,
мясляаьт абгри ва дидихьна ял апІри.
РАББИЙИН улар гьякьлударихьиди илтІикІна,
Дугъан ибариз ебхьура дурарин дих.
Чан хъял кайи лигуб РАББИЙИ писдариинна гьапІди –
гьациган дурарикан фукІа кІваинкьан гъубзидар.
Шли Дугъаз дих апІуруш, гьадрар ерхьуру РАББИЙИЗ,
фициб-вушра балайиккан ккадаиди.
РАББИ багахь хьа, юкІв дюбгънайидарин,
ва уьрхиди рюгь ккабгънайидар.
Гизаф балйир гьякьлуйиз ккилигура,
хъа дурар варидарихьан РАББИЙИ уьрхюра.
Сагъди уьрхюра дугъан вари йирккар,
дурарикан гьич сабкьан дурарин уьбгъидар.
Чав чІурубди гунагькар йикІиди,
гьякьлуйин хъял айири – чан-чаинди кьимат тувди.
РАББИЙИ Чан лукІарин уьмур ккадабгъура,
шлин Дугъ'ин хъугъвал алш – жазайихьан гьудучІвиди.
34
[Давудри дюзмиш дапІна.]
Алжагъ, РАББИ, Увура уз'ин алжагъдириин.
ва гъарах гъаршуди, уз'инна гъюрудариз.
Гъадабгъ гъалхан ва фукІа киппуз даршлуб,
узхъанди хъюгъява.
Гъадабгъа учІру бир ва екІв –
къаршуламиш апІин узухъ хъергнайидар.
Узуз йип: "Узу вуза яв уьрхювал".
Гъит алтІабццри аьйибна усалвал,
узу йивну йикІуз тямягьну гъадагънайидариин;
гъит начди улариккан дудургну гъарахри,
узуз къаршуди кьастар адагъурайидар;
гъит сихъ ишри чпи микІрахь,
хъа Заанурин малайикди утІуккри чпи;
гъит дурарин рякъ мучІуб ва ккутІурччвруб ибшри,
гъит Заанурин малайик хъергри дурарихъ:
йиз тахсир адарди узуз рукьар ккивра,
йиз тахсир адарди узуз ичІ йибккура.
Гъит гъюри дурариинна хабарсузди тергвал,
гъит чпи ккиву рукьариъ ахъри чпи,
душваъ ахъри жаза гьадабтІру вахтна!
Хъа йиз гъяну шадвал хъапІди РАББИЙИН улихь,
ва шадвалин гьарай ипди Дугъу ккадаънайири.
Йиз вари кІурбари пиди:
"РАББИ, фуж ву Увуз ухшар!
Аьзужур Уву ккадаунва думутІан кьувватлуйиккан,
Касибур – думу тІараш апІруриккан".
Алжагънийи уз'ина шагьидкрар-футнакрар,
узуз аьгъдрубдикан силис гъадабгъура;
кьимат тувра узуз ужувлахъан писвалиинди,
ккилигура, йиз уьмур тадабгъуз ккунди а.
Хъа узу гьяри гъахьунза яснан палат алди дурар иццурайиган,
ва ушвар дисури, жвув гьялнаан гъахуйза.
Гъит, гьисабнаъ ибшри узуз му ккарагуб!
Узу дурарихъди дустси ва чвеси шуйза;
узу куцухнайза ва яс зигуйза, йиз дада кивганси.
Хъа узу ахъри шуйиш – дурар разишну кудутІуйи
ва узуз къаршуди гаф саб апІуйи.
Алархьуйи – аьгъдарзуз фу бадали;
сикин гъуздайи узкан узу кчІягъюри.
Уз'ин аьлхъюри асккан апІури
силбар илчІигуйи уз'инна.
Я Аьхюр! Филадиз Уву лигури гъуздива?
Адабгъ, гъюрдариан йиз уьмур –
асланарин ялгъуз хюрч.
Вари жямяаьтдин улихь Яв тяриф апІураза,
халкь уч шлурихъ Яв ад апІидиза.
Гъит, шад даришри йиз яман душмнар,
гъит саб тахсир адарди узу даккун дапІнайидари улиндар дарапІри!
Дявикрардару дурарин улхбар,
мясляаьтнаъ айи инсанариз чІуру кьастар адагъура дурари.
Узу асккан апІури рихшандчйир уз'ин аьлхъюра:
"Гьи-гьи! ГьапІруб ву му, ич улихь хьайи тамаши!"
Я РАББИ! Увуз рябкъюравуз вари, меккебехъанава!
Я Аьхюр! Узхьан гъирагъ йивну мийидигъанава!
Гъудужва, уягъ йихьа, йиз ляхниз лигава,
йиз Заанур ва Аьхюр, йиз аьрза гьял апІинава!
Йиз диван дугъриди апІина, йиз РАББИ ва Заанур,
гъит дурари уз'ин шадвал хъарапІрида.
Гъит фикир дарапІри: "Гье! Вари учуз ккунибси гъабхьи!"
гъит фикир дарапІри: "Учу кчІвукьча думу!"
Гъит биябур ишри ва усалвалиъ ахъри
йиз бедвахтвалиин рази вуйидар,
гъит ккаъри аьйибну ва гьюрматсузвали
узутІан учв зина вуза кІури гьугъубжвнайир.
Гъит разишну кудутІри ва шадвал хъапІри,
узуз уж'вал ккун апІрудар,
гъит гьарган кІури ишри: "Зурба ву РАББИ,
ккун апІурайир бахт лукІраз Чан!"
Фукьан Уву дугъри дарна, йиз мелз деебту,
гьар йигъан диди Уву адлу апІиди.
35
[Хордин аьхюриз. Давудри, РАББИЙИН лукІру, дюзмиш гъапІуб.]
Гунагь масанди ву гьякьсузриз,
думу дугъан кІваъ а,
хъа Заанурин гучІнакан хабар адар дугъаз.
КучІлар апІура дугъу чан чаз,
гьелебелесан чан тахсир дябкъну дидхьан гьудучІвганси.
Дугъан ушвнин гаф – къанунсузвал ва кучІал;
яракар шулдар я аькьвлихьна я ужувлахьна,
чан ахниин къанунсузвалин кьаст адабгъура,
гьякьсуз рякъюъ учІвра, чІуруваликан вижна ктар.
Я РАББИ! Яв масанвал аьршариккнакьан ву,
гьякьвал Яв дифариккнакьан ву!
Дюзвал Яв – Заанурин дагълар ву,
гьякьди суд апІувал Яв – зурба кІан адрушвар ву!
Адмийирра мал-къарара уьрхидива Уву, РАББИ!
Фукьан багьади дарин Яв масанвал, жан Заанур!
Яв хлинццариккди адмийир хатІасузвалиъ а.
Яв Хулан иццишнарихьди ацІра,
Уву убхъуз гъитрава Яв ширин селерихьди.
Фицики Увухь хьа – уьмрин булагъ,
Яв аквнаъди учуз рябкъидичуз акв.
Уву аьгъюдариз пешкеш апІин Яв масанвал,
Яв гьякьвалин пешкеш – юкІв дюз вуйидариз.
Гъит, фурс йиз багахь дарибшри,
гъит писурин хили узу хъизигну илдидитри.
Жилиинна ахьнийи писвал апІрудар!
Илдитнийи – ва гъудужвуз хьибдар дурарихьан!
36
[Давудрин мяъли.]
Писурариин бахил махьан,
гъит увуз кзизибгри писдарин хъуркьувалари.
УкІси, дурар багарихьди дуршвну хьиди,
хутІларин чрушанси, чурхиди.
РАББИЙИХЪ йирфар хъирч, уж'вал апІин;
яшамиш йихь жилиин, вафалувал уьбх.
Жуваз шадвал РАББИЙИЪ абг,
ва тувди Дугъу яв юкІвну тІалаб апІурайиб.
РАББИЙИН хилиъ ив яв уьмур,
Гьадгъуин хъугъвал алди гъуз – ва Дугъу вари апІиди:
яв гьякьвал ахсрарси гьудубчІвиди,
яв дюзвал – ригъси йигъан гьацІ кьялариъ.
Саб инкъи адарди РАББИЙИН улихь дийигъ,
Гьадгъуин илип яв умуд.
Хъял мябгъян, я хъял мапІан
бахил махьан – ужувлахъна хидар!
Писдар тІанкь дапІну хьиди,
жил ккубкьди РАББИЙИИН хъугъвал алди гъашидариз.
СацІибсана – ва сарун гьякьсузур жвартІ хьиди.
Думу ади гъахьишвазди лигидива – лигуруш думу адар.
Жил гъубзди касибариз,
ва бахтаварвал хъапІри гъузди.
ЧІуруб фикриъ бисура гьякьсузри гьякьлуйиз къаршуди
ва хъюлиан силбар чаб-чпилан алдахура.
Аммаки аьлхъюра дугъ'ин РАББИ,
рябкъюри, чан писвалариз жаза гьадабтІру йигъ багахь шулайиб.
Гьякьсузари ханжал гъяцІал гъапІну,
ва илибтІну чпин чІимир,
касибурна аьжузур ккагъуз,
дюз рякъюъди гъярайидар урккуз.
Гъит дурарин ханжал чпин юкІвариъ абсри,
ва гъит дурарин чІимрар убргъри!
Гьякьлуйирин цІибди вуйи девлет ужу ву,
писурарин зурба хазнатІан.
Гьякьсузарин хилар дюргъну хьиди,
хъа гьякьлуйириз РАББИЙИ тувра кьувват.
Гъянидарин вари уьмур – РАББИЙИН уларикк кка,
чпин пай – чпихъди хъа аьсрариз.
Балайин йигъан дурар начан хьубакк ккуркьидар,
гаш'валин вахтна дурар тухъди хьиди.
Хъа писдар тІанкь дапІну хьиди,
РАББИЙИН душмнар дургди кумси,
хутІлин укІси жвартІ хьиди.
Ламусузди буржди бисиди – хъа кьяляхъ тувидар!
Гьякьлуйи жумартди буржназ тувру.
Жил хьибди Заанури уж'вал улупдариз,
ва йихиди Дугъан агьнакк ккахъдар.
Лайикь вуйирин гамар РАББИЙИ гъапІну ижмидар,
ва дугъан жилгъйир РАББИЙИЗ кьабулди ву.
Гьеле нагагь дупну ахъишра – уьргъидар:
РАББИЙИ хилхъан бисиди дугъан.
Жигьилди гъахьунза, гьамус сарун кьабир вуза –
аммаки гьякьлур гатІахьну гъяркъюндарзуз,
хъа наслар дугъан – садакьа чавай кІури миннат апІури.
Дугъу гьаммишан жумартди буржназ тувру,
ва гьаддиз ужувлакк кка дугъан насил!
Писвалихьан ярхла гъуз ва уж'вал апІин,
ва хьидива яшамиш аьсрариз.
Гьякьвалин суд РАББИЙИЗ багьади ву:
Чаз вафалудар Дугъу гатІахьидар.
Аьсрариз уьрхюри гъитди дурар,
хъа писдарин тухум тІанкь апІиди.
Гьякьлудариз рубкьиди жил,
ва дурар душв'ин гьаммишан яшамиш хьиди.
Гьякьлурин ушвни аькьюл улупури шулу,
дугъан мелзну гьякьлу суддикан хабар дебккри шулу,
Заанурин Къанун дугъан кІваъ а,
думу гъяра – ва мюгькамдар ву дугъан алдагъурайи ликар.
Гьякьсузри гьякьлуйихъ улам хъипна,
Йивну йикІуз ккунди, чарйир агура.
Аммаки тувидар РАББИЙИ дугъахьна гьякьлур,
суддиъ дугъаз даруб пуз гъитдар!
РАББИЙИХЪ йирфар хъирч,
Дугъан жилгъайиъди гъарах,
ва Дугъу увкан жилин эйси ктаиди!
Ва увуз рябкъидивуз фици йихуруш гьякьсузар.
Гъяркъюнзуз узуз гьякьсуз яман хъял айир,
думу гъитІигъну шуйи чру шулайи кедрси.
Хъа магьа, вахт улубкьну – ва думу имдар.
Агуз хъюгъюнза – гъидихъундарзуз думу.
Лиг сабурлуйихьинди, лиг гьякьлуйихьинди:
мясляаьт ади яшамиш шлайирихъ хъа гъюз ккимбуб.
Хъа нагьякьдар вари тІанкь дапІну хьиди,
ва гъюз имбуб айиб дар гьякьсузариз.
РАББИЙИХЬАН гъибди уьрхювал гьякьлуйирихьна,
балайин вахтнаъ Думу дурариз уьрхрушв ву.
РАББИЙИ дурариз кюмек апІиди, дурар ккадаиди,
гьякьсузариккан ккадаиди ва дурар уьрхиди –
фицики дурари Гьадгъахь уьрхювал абгури гъахьну!
37
[Давудрин мяъли. Аьхю дихниинди, ебхьури.]
Жан РАББИ! Узуз жаза мутувана Яв гъизгъинвалиъди!
Яв хъял кайивали узу миккирхана!
Яв чІимрар узуъ арсна,
Яв хил хъубкьну узухъ.
Бедендиин сагъу йишв илмидариз –
му гъапІну Яв гъизгъинвали.
Аьгъдариз кІурбариз архаинвал –
му узуз йиз гунгьариз дилигну ву.
КІуллансина гунгьари алацІунза,
дурарин гъагъишин гъабхуз кьувват имдарзуъ.
УкІу шула ва бухь ккиппра йиз зийнарикк –
му узуз йиз фагьумсузвализ ву.
Гъузгъун иливунза, жилииннакьан кьяни духьназа,
ярхи йигъ гьапІраза гъамари гъадагъну.
Юкьвнаан иццрушну зигар дапІназу,
жандиин сагъу йишв илмидариз.
Узу ликтІилан алдахъназа, узу дюргъназа,
айитІишварин дериндиан агьузар удучІвурайиз.
Я РАББИ! Увуз аьгъявуз узу фу тІалаб апІураш,
ва Увхьан гьитІибкІуз шулдар йиз нефес.
ЮкІв гукІунди а, сарун кьувват имдар,
аквра гьадабгъура йиз уларихьан.
Йиз дустаризна танишурариз хявиди ву иццурайир,
багахьлуйир ярхлади дийигъна.
...Узуз рукьар ккивра, йикІуз ккунди а,
узуз чІуруб ккун апІура ва агь илипна,
узкан даруб кІури ярхи йигъ улхура.
Аммаки узуз ебхьурадарзуз – карси,
чІал аьгъдрурси, узу ушв абццундарза.
Кар духьнайиганси духьназа
жаваб тувуз даршулайиси духьназа.
Увук миж кайиз, ккилигураза –
Уву гьай пидива, йиз Аьхюр, йиз Заанур!
Миннат апІураза: гъит уз'ин дяляхъри дурар,
шад даришри, узу ккалакьну кІури!
Узу сарун, магьа-магьа ахъразу.
Йиз уццрушан узхьан гьудубчІвбанди дар.
Йиз гунагь кІул'ин бисидиза.
Узу гъам зигураза йиз тахсирнан.
Хъа йиз душмнар чІивиди ими, кьувватлу ву, гизаф ву дурар:
саб тахсир адарди узу дяркъну ккундар,
дурари узуз йиз ужувлаз чІурубдиинди тувра:
узуз уж'вал ккундузуз – ккунду кІури чІуруб апІуразуз!
Мигъитан узу, жан РАББИ, йиз Заанур!
Узу гъитну мугьудучІванава!
Гьялак йихьа, кюмекназ гъачава узуз!
Йиз Аьхюр! Йиз уьрхювал!
38
[Хордин аьхюриз: Едутундин* гьенг. Давудрин мяъли.]
––––––––––––
*Едутун – Давудрин вахтари Заанурин хулаъ мяълийир апІрударикан сар.
Узу гьял гъапІунза: йиз жилгъйирихъ улам хъипдиза,
узу тувидарза мелзназ гунагь апІуз.
фуртІим гъивдиза йиз ушвнигъ,
писур йиз улихь дийигъну имбукьан гагьди.
Йиз чІал дибиснайиз, сес адайиз,
узу ккебяхънийза, варибдихъ мягьрум шули,
ва дердра йиз артухъ шулайиз.
Йиз юкІвну мухриъ узу ургуйи,
йиз фикрар цІиинди кархьнийи,
хъа гьадмуган узу улхуз хъюгъза:
– Йипа РАББИ, фила ву йиз аьхир,
фукьансана йигъар узуз гъузну ими,
ча узуз аьгъю апІуз, фициб шулуш йиз аьср.
Уву кдатІунва узуз йигъар – чІибриинди кудухну,
вари йиз аьср – фукІара дар Яв улихь.
Адми дийигъна – гьугъубжвурайи мутмуси ву.
Мукьам
Адми гъягъюра сиринси,
фукІа дарувалин гъалабулугънаъ а,
уч апІура, хъа аьгъдар шлиз вуш.
Фтизсана ккилигури гъузза, Я РАББИ?
Йиз умуд – Ув'ин ализ.
Йиз къанунсузвалариккан узу уьрхява,
абдларин хилиз узу мутувана, аьрвалар хуз.
ЧІал дибиснайиз, узу ушв абццундарза,
даршуз вариб, аьхиримжи ражари узухъди гъабхьиб – Уву хьуз гъитунва.
Гьадабгъава узхьан Яв жаза:
узу имдар шулаза Яв хилин гъурдарилан.
Уву жаза гьадабтІурава адмийиз,
нягьякьвалариз дилигну дугъан,
сурнуси, дугъаз багьа вуйиб убкурава...
Фуж-вушра – гьугъубжвурайи мутму ву.
Мукьам
Ебхьава, Я РАББИ йиз ккарагуб
ва йиз агьузариз фикир тувава,
меккебехъанава, йиз уларин нивгъар рякъюри,
узу Увухь ихтиярар адру жарар вуза,
гъураба вуза, йиз абйирси.
Яв лигуб узхьан гьадабгъа,
ча сацІибкьана шадвалик ниъ капІуз,
узу гъягъяйиз ва имдар шайиз.
39
[Хордин аьхюриз: Давудрин мяъли.]
Узу РАББИЙИК миж кади айза, умудлуди вуйза ва ккилигурайза,
Думу узухьна ис алахъну ва йиз дих гъеебхьну.
Аьжалин ичІ'ан узу за гъапІну,
батлагъдин лягьяйиан узу уьчІюгъну
Дугъу узу дитну ижми гъарзариин,
гъитну йиз ликарихьди мюгькамди дийигъуз.
ЦІийи мяъли иливну йиз ушвниин –
ихь Заануриз тяриф.
Му гъябкъю гизафдар гукІни хьиди,
ва РАББИ хьиди дурарин умудвал!
Хушбахтавар ву РАББИЙИН хъугъвал алир,
къурзлударихьна дяргърудар,
ва кучІларихъди кач'валик кайидар.
РАББИ, йиз Заанур вуйиз! Фукьануб Уву вари халкь гъапІунва,
фукьан аьламатар Уву учуз гъапІунва –
Увухъди дамахназ удучІвуз сарихьанра удубкІдар!
Узу дурарикан кІури ва ктибтури хьидиза,
аммаки дурар гьадмукьан зурбади вуки, ктибтуз удрукьрубкьан!
Я гъурбнар, я садакьйир ккундарвуз Увуз,
я вариубгбан, я марцц хьубан гъурбнар.
...Уву хътябкьюрава узуз ерхьури хьуб.
...Ва узу гъапунза: "Магьаза, Узу гъафунза.
Узкан дибикІна алабчру дафтриъ.
Я йиз Заанур! Узуз Яв ният тамам апІуз ккундузуз,
Яв Къанун йиз кІваин ализ."
Узу хабар ипунза Яв гьякьваликан,
Ккебяхъюндарза Зурба Жямяаьтдин арайиъ, жан РАББИ, –
Яв Увузра дидкан аьгъявуз аьхир!
Яв гьякьвал узуъ гьитІибкІну гъитундарза,
узу улупунза, Уву вафалу хъюгърур вуйибдикан.
Зурба Жямяаьтдин арайиъ узу гьитІибкІну гъитундарза
Яв вафалувал ва гъянивал.
Жан РАББИ, Яв масанвалихьан узу мягьрум мапІана!
Яв гъянивали ва вафалували, гъит узу гьаммишан уьрхри!
ХътІикІну узхъан балйир, дурарин кьадар адар.
Йиз гунгьар узухъ хъуркьну ва йиз рякъюб гьадабтІура.
Йиз кІул'ин али чІаратІан гизаф ву дурар,
ва йиз кІвазра узу гьяспи ккимдар!
Я РАББИ! Узуз гъянир йихьава ва уьрхява узу!
Я РАББИ! Гьялак йихьава кюмекназ!
Гъит нач'валиъ ади ишри, аьйиб алапІну ишри,
йиз уьмур пуч апІуз ккунди хъергдар.
Гъит беябур духьну гъарахри кьяляхъ
узуз чІуруб дапІну ккунидар.
Гъит, нач ибшри чпиз ва гьясбикк даришри чпи
уз'ин аьлхъюри гъашидар йивури: "Гье-гье!"
Хъа Увухьна яракар шулайидариин,
гъит улубкьри разишинвална шадвал.
Гъит гьаммишан кІури ишри: "Фукьан зурба даринхъа РАББИ",
Уву ккунидари, я жан Хъюгърур!
Узу касиб ва аьжуз вуза,
аммаки РАББИ йиз гъайгъушнаъ а.
Йиз кюмекчи Уву вува ва узу Уьрхрур,
гьациган кьан мапІана, йиз Заанур!
40
[Хордин аьхюриз: Давудрин мяъли.]
Хушбахтавар ву касибдин гъайгъушнаъ айир –
РАББИЙИ ккадаура думу баланан йигъккан.
РАББИЙИ уьрхиди думу, тувди дугъаз уьмур,
ва бахт гьапІди жилиинна.
– Уву думу душмнарин хилиз тувидарва!
Уьзриъ ахънайириз РАББИЙИ тувди кьувват.
– Иццурайирин дахънайишв Уву жараси илтІибкІидива!
Ккарагураза: " Я РАББИ! Йиз язухъ апІинава!
Сагъ апІин узу, гунагькар вуза Яв улихь!"
Хъа йиз душмнари узкан хъял ади кІура:
"Фила гъюдубчІвидикІан му? – гьич фагьмиъкьан мугъкан имдарди хьуз?"
Узуз лигуз гъюри шулу – ва кучІлар апІуру чпи,
чІуруб кІваз бисуру, узхьан гьудучІвиган, варидаригъна дабгъидивучв.
Узкан чиб-чпикна пишпшар апІиди,
ва дурари фикрар хъюлу ацІну пиди:
"ШейтІнин бала кубкІну дугъак!
думу ккаагъну – сарун дугъхьан гъудужвуз хьибдар!"
Гьеле узуз дуст вуйирра, йиз хъугъвал алирра,
йиз уьл ипІурайирра кмиди,
– гьязур ву узу ликариккан апІуз.
Я РАББИ! Язухъ апІинава йиз,
за апІинава узу – дурариз узуз тувубдиз тувдиза.
Эгер душмни йиз зиин гъалибвалин дих илилипиш,
узу гъавриъ хьидиза Увуз узу кьабулди имбувалин.
Зиян даршидина сагъди Уву узуз хил ттивдива,
аьсриз узу уьрхидива Яв улихь!
Ужувлан адвалиъ ишри РАББИ, Израилин Заанур, аьсриан аьсриз!
Амин, амин!
41
[Хордин аьхюриз: Кореййин* баярин мяъли; уткан мяъли.]
–––––––––––––
*Корреййин – Заанурин гъуллугънаъ айидарин саб тухум. Дурар Чадрин урчІарин дарчар уьрхрудар вуйи.
Штарин селерихьна жарбгъурайи жейранси,
гьаци йиз гъянра Увухъ мукъран дубхьна, жан Заанур!
Йиз гъяназ шидси ккунду Заанур, Заанур чІивир!
Наана гъягъюза ва ачмиш хьуза Заанурин машнахь?
Йишв йигъ уларин нивгъар духьнайиз хурагди йиз,
гьар йигъан ебхьурайиз узуз: "Наанив Заанур?"
Мидкан кІваин хураза – ва ибшура йиз гъян.
Амма узу гъидиза адлувалиинди заънайирин ужагъдиз,
хулаз Заанурин,
шадвалин сесериккди,
адвалин мяълийирин шадвал ипнайи адмийирин арайиъди.
Гьаз куцубхнава, йиз гъян,
ва гьаз уву пашманди ава?
Заанурик миж кади гъуз! Узу Дугъан ад апІури имиза,
Думу узу уьрхрур ву ва йиз Заанур ву.
Куцубхна йиз гъян,
узу Увкан кІваин апІураза
Ярдан жилариин,
Хермон дагълариъ, Мицар тепейиин.
Штун гъатари штун гъатариз дих апІура Яв урсрайи штарин дихниинди;
вари Яв штарин гъатарна лепйир узлантина гъушну.
Йигъну гьапІди РАББИЙИ Чан масанвал,
ва йишвну Дугъаз мяъли ализ йиз ушвниин,
йиз уьмрин Заанурихьна вуйи ккарагуб.
Пидиза Заануриз, йиз Ижмишназ:
гьаз Увуз узу кІваълан душнавуз?
Гьаз узу кур-пашманди гъяра,
ва гьаз узу душмни беябур апІура?
Вари кІурбар йивну дюргънайиси айиз!
Узук хъял капІра йиз душмнари,
гьар йигъан узуз кІура: "Наанив Заанур?"
Гьаз куцубхнава, йиз гъян,
ва гьаз уву пашманди дерккнава?
Заанурик миж кади гъуз! Узу Дугъан ад апІури имиза,
Думу узу уьрхрур ву ва йиз Заанур ву.
42
Йихьава, жан Заанур, йиз судьяди
ва лигава йиз аьзайиз.
Гьякь дару халкьдихьан,
ламусуз ва кучІлин адмийириккан ккадаава узу,
Уву йиз Заанур ва йиз Кьувват.
Фу бадали узу гъитунва?
Гьаз узу кефйир адарди гъяра,
ва беябур апІура душмни?
ГьапІава Яв акв ва Яв гьякьвал,
гъит дурари узу хъади гъайихри,
ва хъади гъюри Яв гирами дагъдиина ва Яв ужагъдиз.
Багахь улучІвидиза узу гъурбан апІрушвахьна Заанурин,
шадвалинна разишнан Заанурихьна йиз,
арфайииндира адлу апІидизаву, жан Заанур, Заанур йиз!
Гьаз куцубхнава, йиз гъян,
ва гьаз уву пашманди дерккнава?
Заанурик миж кади гъуз! Узу Дугъан ад апІури имиза,
Думу узу уьрхрур ву ва йиз Заанур ву.
43
[Хордин аьхюриз: Кореййин баярин мяъли; уткан мяъли.]
Учуз гъеебхьунчуз, Заанур, ич ибариинди
ич абйирин ихтилатар,
Уву фу гъапІнуш дурарин вахтари,
думу ярхла йигъари:
Яв хлиинди жара халкьар Уву гьадаунва –
хъа ич абйир багъдиъ гьарарси кивунва,
имбу вари миллетар дармадагъин гъапІунва –
хъа дурариз тувунва яйлагъар.
Ханжлиинди дурари му жил гъазанмиш гъапІундайи,
дурариз гъалибвал гъабхиб чпин кьувват дайи,
хъа Яв хил вуйи, Яв арччулнуб хил!
Яв рябкъюб акуб вуди гъабхьну – Уву дурарихъанди гъахьунва!
Уву, Я Заанур, йиз паччагь вува!
Заълансина гьапІава уьрхювал Израилиз!
Увухъди хъайиган учу – бугъйириси – душмнариз кІулар йивидича,
Яв ччвурнаккди дурур ликариккан апІидича.
Йиз умуд йиз чІимрак ктариз,
ва йиз уьрхювал йиз ханжлилан дариз,
гьадму Уву вува учу душмнарихьан гъюрхюр,
учуз дустар дарудар аьйибнакк ккитур.
Учу ярхи йигъди Заанурин тярифар апІурача,
гьаммишан алду апІурача Яв ччвур!
Мукьам
– Гьаз учу беябур гъапІунва, ярхлаз гьадаунва,
ич къушмихъди сарун гъярадарва?
Дустар дарударин улихь учу кьяляхъ илтІикІунва,
ич жил душмнари тІараш гъапІну!
Учу, урккуз гъахурайи марччарси, тувунва,
учу вари халкьаригъ гъарагъунва,
фукІа дарди Яв халкь хлиан деебтунва,
гьавайиди масу тувунва думу!
аьлхъюз тувунва гъуншйирихьна,
агьраризна аьрвалариз,
тахалусарди гъапІунва миллетарин арайиъ учкан,
вари халкьари учухьинди кІулар хъаъра.
Йиз аьйиб вари йигъди йиз улихь хьа
ва машра начу убгурайиз –
тІублан апІувална люкьян гургутум,
лигура кьаст алдабгъуз ккуни душмнар.
Ав, му вари гъабхьунчухъди –
гьаци вушра учу Уву кІваълан гьаундарча,
Увухъди вуйи йикьрар учу гъючІюргъюндарча,
ва ич юкІвари кьяляхъ гъизигундар,
учу улдучІвундарча Яв рякълан.
Учу гъюргъюнва, чакълар лицурайишваъ,
учу аунва аьжалин мучІушнаъ.
Эгер учуз кІваълан гьархнийиш ич Заанурин ччвур,
жарарин аллагьдихьна хилар гьачІарккнихьидийча,
мегер мумкин вуйинхъа му гьитІибкІну гъитуз Заанурихьан?
ЮкІвариъ фу аш Дугъаз аьгъя!
Увлантина учу гьар йигъан йивну йихура,
учу марччарси духьнача урккурайишв'ин.
Хъюгъява, Я Аьхюр! Гьаз даахнава?!
Уягъихьава! МагатІахьанава учу аьсрариз!
Гьаз Уву учхьан гьидицунва?
Рябкъюрадайвуз ич дердна бала?
Ич уьмур гатІабхьна биширугдизди,
ич жанар карсна жилик.
Гъудужвава ва кюмек апІинава учуз!
Учу ккун апІинава ва уьрхява учу!
44
[Хордин аьхюриз: гьенг "Шошаним...". Кореййин баярин мяъли; уткан мяъли; сумчран мяъли.]
Заъкан вуйи гаф кІваан утІубччвура:
ачухъди урхураза узу арайиз гъабхиб – паччагьдикан!
Йиз мелз – утканди бикІру касдин алатси вуйиз.
Уву* – варитІан успагьир вува адмийиригъ,
яв ушв – ужувлар удузурайи булагъ,
гьаци, аьсрариз ужувлакк ккаъну Заанури!
––––––––––––––––
*Мушваъ Иса Месигьдикан ва Дугъахъ хъугънайи швушвкан – жямяаьтдикан улхура.
КибтІ яв ханжал яв юкІвнак,
кьувватнииндина адвалиинди заан йихь.
Гъит ибшри яв рякъ хъуркьувалинуб,
улихь улдучІв –
гьякьвал, албагувал, дугъривал бадали!
Гъит, гьунарар гъазанмиш апІри яв хили!
Яв чІимрар ву учІрудар,
халкьар яв ликарикк кка.
Рюгь дюбгъну дахьна паччагьдин душмнар.
Яв тахт, Заанурин тахтси ву,
дийибгъна аьсрарин аьсрариз.
Паччагьвалин яв маргъ –
дугъривалин маргъ ву.
Увуз гьякьвал ккундувуз,
увуз писвал дябкъну ккундарвуз,
гьаддиз Заанури – яв Заанури – шадвалин ччим увкан кдатну,
яв багахь хьайидарикан гьич сариканра кдатундар увканси!
Яв палат – мирра, алоэ ва кассия аьтрариъ а,
флин йирккарихьди дабалгнайи дараматариъ чюнграр шадвалиъ а.
Пачагьдин гъуллугънаъ айи яв дишагьлийиригъди, парччгьарин шубарра гъя.
Яв арччул хилихъинди паччаг-ханум хъа
Офирарин гъизилиъди.
Хъебехъ, йиз риш,
лиг, дикъат йихь,
яв халкь кІваълан гьарх,
ва хал адашин яв.
Паччагь кархьди яв гюрчегвалиан,
дугъаз икрам апІин – думу яв агъа ву!
Гьей Тирин риш! Халкьдигъян девлету вуйидарсдари, багъишар хьади,
яв масанвал абгури хьиди!
Заанди ву паччагьдин риш чан ужагъариъ,
палат дугъан гъизилиинди дабалгна,
кабалгнайи палтар алди думу паччагьдихьна хъади гъюра.
Дугъан кьяляхъди дугъахьна гъахура жара шубар, дуст шубар.
Шадвалиинди, шадвалин гьарай ипну багахь улучІвура дурар,
паччагьдин дараматдиъ учІвра.
Яв наслари яв архйирин йишв бисиди,
вари жил вуйибси дурар гьюкумдрарди дерккдива.
Яв ччвур кІваин алапІури хьиди насларилан наслариз,
аьсрарин аьсрариз халкьари уву адлу апІиди.
45
[Хордин аьхюриз. гьенг "Аламот...". Кореййин баярин. Мяъли.]
Заанур – ич гьитІикІрушв ва кьувват,
фунуб балайиъ вушра – кюмек,
учуз гучІ адарчуз жил тІубччвруган,
дагълар дарагъну ахьруган гьюлерин деринариъ.
Арахура ва урхьура штар,
аракьура дагълар за шули.
Мукьам
Магьа нир, чан селерихьди Заанурин шагьур шадвалиъ ипна,
гирами ужагъ Заанурин ВаритІанзаанурин.
Заанур дидин кьялаъ а, ва шагьур ккадабшвидар:
Улубкьиди гьир – Заанури кюмек апІиди дидиз.
Рахура халкьар, гъалаб кабхъна уьлкйирик;
Заанури сес деебтну – ва ебцІура жил.
Кьувватарин РАББИ учухъди хъа,
ич бару – Заанур Якьубрин.
Мукьам
Гъачай, лигай, фу гъапІнуш РАББИЙИ,
фици Дугъу жиликан ичІичюл гъапІнуш,
вари жил вуйибси дявйириз аьхир дивну,
гъюргъну чІимрарна жидйир ва гъургну аьрабйир.
Сикин йихьай, аьгъю йибхьай Узу – Заанур вуйиб:
Узу за хьидиза халкьарин зиина,
вари жилин зиина!
Кьувватарин РАББИ учухъди хъа,
ич бару – Заанур Якьубрин.
46
[Хордин аьхюриз: Кореййин баярин мяъли.]
Я вари халкьар! Гарччлар йивай
ва шадвалин гьарйириинди Заанур адлу апІинай!
Фицики гучІ а РАББИЙИКАН ВаритІанзаанур –
Зурба Паччагь вуйир вари жилин зиин.
Дугъу халкьар ккагъну ич улихь,
ич ликарикк вари миллетар ккитну,
Чав ктабгъну жил ич ихтиярнаъ шлу, –
Якьубдин девлет, Заанурин ккунирин!
Мукьам
Заанур за шула, гьарйир атІагна!
РАББИ за шула, ва зурнийир йивура!
Мяълийир апІинай Заануриз тярифлу, мяълийир!
Ич Паччагьдиз мяълийир апІинай тярифлу, мяълийир!
Заанур – Паччагь ву вари жилин зиин,
уткан мяъли апІинай!
Вари халкьарин зиин паччагь духьна Заанур!
Заанур деу Чан тахтниин гирами!
Халкьарин регьбрар – Ибрагьимдин Заанурин халкьдихъди хъа!
Жилин гьюкумдрар Заанурихьна илтІикІну!
Заанур – заъна варидарин зиина!
47
[Гьенг. Мяъли. Кореййин баярин.]
РАББИ зурба ву. Адлу апІура Думу
Шагьриъ* ич Заанурин.
Душваъ а Дугъан гирами дагъ,
––––––––––––––––
*Ерусалим шагьриз – Паччагьдин шагьур, Сион, Заанурин шагьур ва. гь. ж. кІури шулу, фицики думу шагьур Заанури кадабгънайиб ву.
дагъларин кІакІарин уччвушин, шадвал вари жилин
Сион дагъ, Цафондин машар,
зурба Паччагьдин шагьур.
Заанур – дидин ижмишнариъ,
Заанур – мюгькам бару.
Кдикьну паччар,
сатІиди рякъюъ учІвру;
рябкъюру дурариз, мюгьтал шулу,
гучІ гьабхъру, гьергну гъягъюру.
Яман гучІну дурар ккагъру,
аьзиятари, бицІир апІурайиганси,
ригъ-гьудубчІвру терефнан микІру
кахьрайи Таршишарин гимйирси.
Вари, учуз гъеебхьуб –
рябкъюрачуз, му гьякь вуйиб,
шагьриъ РАББИЙИН женгчйирин,
шагьриъ Заанурин ич.
Заанури тикмиш гъапІну – аьсриз!
Яв гъяниваликан – ич фикрар
Яв дамаратдиъ, жан Заанур.
Яв ччвурна адвал, Заанур,
рубкьура жилин вари пІипІариз;
ва Яв хилиъ гьякь суд.
Гъит шадвал хъапІри дагъди Сион,
ва гъит разишну кудутІри Ягьудияйин шубар
Яв гьякь суддикан.
48
[Хордин аьхюриз. Кореййин баярин. Мяъли.]
Хъебехъай вари халкьар;
фикир тувай, варидюньяйин агьлар, –
аьдатидар ва зина вуйидар,
девлету ва касибур.
Йиз ушвни учвуз аькьвликан хабар дебккди,
йиз юкІвну агъюваларикан улупиди.
Йиз иб тахалусарихъ хъпехъура,
тарин мукьмиккди дургъунагъ ачухъ апІидиза.
Фтихьан гучІ а узуз балайин йигъан?
гургутум – чІуру кьастарна писвал!
Учву, чан кьувватниин умудлу вуйидар,
ва чпин девлетниинди тяриф апІурайидар!
Адмийихьан багахь хьайирихъанди кьимат тувуз удубкьидар
– ваъ, гъадабгъидар Заанурихьан дугъаз уьмур
– тувру кьимат кьадарсуз гизафуб шул!
Дургра адми гьаммишандиз.
ХьидикІан думу гьаммишан яшамиш шули?
РябкъидаркІан дугъаз накьв?
Рябкъюрайвуз: аькьюл айидарра йихуру,
фаркьвал адар, абдларра абурсузарра – йикІуру
ва гъитру чпин девлет жарадариз.
Сарун гьаргандин хал вуди хьибди дурариз накьв.
Гьациб хьибди дурарин ужагъ аьсрариан аьсрариз.
Фу вухъа чпин мулкариин чпи чпин ччвурар иливну кІури!
Адмийин кІулиъ, сабан чаз гьюрмат апІурамиди, убчІврадар,
учв ухшар, йикІуз кІури кадатІнайи гьяйванатариз, вуйибдин.
Гьациб ву дурарин рякъ –
хъа фукьан мюгькамуб вуди гьибгъуйи дурариз!
Магьа думу фтиинди ккудубкІуруш –
хъа фукьан уччвуйи кьабулди дайинхъа дурариз!
Мукьам
Марччарси дурар тІаъди МучІушнан хулаъ;
дурарин марччлихъан хьиди Аьжал,
ва гъягъиди дурар диш дапІну ичІаз.
Гъибди гвачІин – дурарин юруш ебцІиди;
МучІушнан хал хьибди дурарин ужагъ вуди.
(Гъит уьрхри узу Заанури МучІушнан хулан хиларихьан,
ва гъит кьабул апІри узу Чахьна!)
ГукІни махьан, девлету фуж гъахьнуш гьадгъан улихь,
дугъан хулан аваза йигълан йигъаз артухъ шулайиган.
ЙикІиди думу – чахьди фукІара гъадабгъидар
ва гъябгъидар дугъахъди чан аваза.
Гъит заан апІри думу, сабан чІивиди миди,
– уву бахтавар вуйиган, вариди яв тярифар апІуру! –
фицира думура гъягъиди чпин абйирихьна,
аьсрариз сарун дугъаз акв рябкъидар.
Дугъан кІулиъ, сабан чаз гьюрмат апІурамиди, убчІврадар,
учв ухшар, йикІуз кІури кадатІнайи гьяйванатариз, вуйибдин.
49
[Асафдин мяъли.]
Аллагьарин Заанур, РАББИЙИ, кебгъра улхуб,
дих дапІну вари жилиз ригъ-гьудубчІврушвхъан алабхърушвахънакьан.
Сиондиан, уччвушнан ужагъдиан, Заанури Учв ачмиш апІура,
гъиди Заанур ич!
Дих-дикІ дарди ваъ: Дугъан улихь рабгура цІа,
хъа юкьуб аьтраф Дугълан гъизгъин буран илтІибкІна.
Дугъу дих апІура аьршарин заишназ
ва жилиз – суд апІуз халкьдин Чан!
– Уч апІинай Узухьна, Уз'ин хъугъвал алидар,
гъапІу гъурбан зиин Узухъди йикьрар гъийитІдар!
Аьршари тасдикь апІура гьякьвал Дугъан,
ва Заанури кІулиз адабгъура суд.
Мукьам
– Хъебехъай, халкь Йиз, Узу улхуз хъюгъдиза,
Израил! Узу увук тахсир кипдиза,
фицики Узу – Заанур, яв Заанур вуза.
ГъапІу гъурбнарихъан Узу увуз тягьна йивидарза:
вариубгбан гъурбнар яв – Йиз улихь хьайиз;
хъа Узу кьабул апІидарза яв бугъйир,
ва кьунар яв агълариан,
даршуз вари вягьши гьяйванатар ярквраъ айидар – Йиздар ву,
ва вари гьяйванатарра агъзрариинди дагълариин али,
аьгъязуз Узуз дагълариин али вари ничхрара,
ва вари чІивишанра чюллерин – Йизуб ву.
Узуз гашди ади ибшри – Узу увкан тІалаб апІидайза:
Вари дюнья ва душваъ айиб вари Йизуб дарин.
Хъа Узу ипІрур вуйинхъа йикк бугъйирин?
Убхърур вуйинхъа ифи кьунарин?
Абкъин Заануриз чухсагъулин гъурбан,
Заанвалин Заануриз яв гаф тувувал тамам апІин.
Балайин йигъан уву Узуз дих апІидива:
уьрхидизаву ва уву Узу адлу апІидива.
Хъа гунагькриз Заанури кІура:
– гьаз уву Йиз къанунарикан кІурава,
Узухъди вуйи Йикьрар кьуттли апІурава,
хъа уву Йиз табшуругъар гъяспикк гъапІундарва,
Нигь апІурава Йиз гафар.
ТІафал рякъюрвуз – ва уву дугъахъди дуствал ккебгърава,
кьяппйирихъди гъягъюб-гъюб апІурава;
ушвни яв эдебчура писвал,
мелзну яв жалси убгъура кучІал;
деънава ва футнийир рагъурава яв гъардшилан,
чІуруди улхурава яв дадайин балкан!
Уву гьамци гъапІунва – Узу ккебяхъну гъузнийза,
ва уву гьял гъапІунва, Узура увусир ву кІури.
Ваъ! Узу уву айтІлан апІидизаву
ва яв рубкьруб рубкьидизавухьна.
Фикир апІинай гьаддикан, Заанур кІваълан гьаънайидар,
Узу дисидизаву – ва кюмек апІидар сарира.
Узуз гьюрмат апІура чухсагъулин гъурбан гъабхири,
Рякъюз удучІвуриз, Узу рубкьидиза уьрхювал Заанурин.
50
[Хордин аьхюриз: Давудри дюзмиш дапІнайи мяъли.
чахьна Нафан пайгъамбар гъафиган; му гъабхьнийи, Давуд Версавияйихъди хьублан кьяляхъ.]
Хил алдабгъава узлан, масанди вуйи Заанур!
Гизаф Масанур, йиз гунгьар кутІуршвава!
Йиз чиркинвал кутІубччава, убччава
марцц апІинава узу гунгьихьан!
Узуз аьгъязуз йиз тахсир,
йиз гунагь гьарган йиз уларихь хьа.
Яв улихь, сар Яв, узу гунагь гъапІунза,
узу Яв уларикк чІуруб гъапІунза.
Гьациган гьякь ву Яв гафар,
ва Яв суд дугъри суд ву.
Бабкан хьуз хъуркьундарза, гунагь хъайи узухъди,
гьеле узу дадайик киршайиз.
КІваъ гьитІибкІнайибдикан гьякьвал Увуз ачухъ дапІну ккундувуз,
гьациган йиз юкІв абцІава Яв аькьвлихьди.
Иссопдихьди* узук ифи кибчава – узу хьиди марцц,
жикІава узу – хьидиза йифтІан лизи.
–––––––––––––––––––
*Иссоп – къур йишвариъ гъарзаригъ шлу, ккуру, кьяни укІустар кІажар али рук. Дидин кюлер шид, ифи кибчуз ишлетмиш апІури шулу.
Шадвали ва разивали ацІава йиз ибар,
гъит сацІиб рази ишри йиз кІурбар, Уву гъачархьу!
Йиз чІуру ляхнарихьан гьадагъава Яв улар,
ва кутІуршвава вари йиз гунгьар.
Дюзмиш апІинава, Заанур, йиз юкІв марцциди,
гъитава гьякьвалин рюгьнахьди таза баштІан яшамиш хьуз узуъ.
Яв машнахьан узу зат мидарди мугьутІукканава,
Гирами Яв Рюгьнухьан узу мягьрум мапІанава.
Кьяляхъ апІинава узуз шадвал – Уву узу дюрхну хьувал,
ужувлан рюгьнахьди хил ттивава.
Улдугдариз улупидиза Яв жилгъйир,
ва гунагь гъапІдар Увухьна кьяляхъ гъиди.
Ифдин пайнахьан уьрхява узу –
жан Заанур, йиз уьрхрувалин жан Заанур! –
ва йиз мелзнура адлу апІиди Яв гьякьлу суд.
ХъятІябкьява, Аьхюр, йиз ушв,
ва диди Яв тяриф апІиди!
Ккундарвуз Увуз, узу гъурбан дапІну,
вариубгбан гъурбнар кьабулди дарвуз Увуз.
Заануриз гъурбан – деебцІну гъябгъюрайи рюгь.
хъудубгну гъябгъюрайи юкІв нигь апІидар Заанури.
Масанвал ади йихьава, Сиондиз кюмек апІинава,
Ерусалимдин цалар дивава!
Ва гьадмуган Уву кьабул апІидива гьякь апІру гъурбнар –
вариубгбан гъурбнар, фукІа кдадабтІу гъурбнар;
Гьадмуган бугъйир хиди Яв гъурбан апІрушв'инна.
51
[Хордин аьхюриз. Эдомит агьли Доэг дуфну, Сауиликна: "Давуд Ахимелехдихьна дуфна" кІури футна гъапІу вахтнан кьяляхъ
Давудри дюзмиш гъапІу уткан мяъли.]
Фици уву яв чІуру ляхнин аваза апІурава, кІубан?
Заанурин вафалувализ аьхир аьгъдар!
Яв мелзну нягьякьвал апІуз фикир гъапІну;
думу хатІакар ву учІру дапІнайи гаркІалси!
Увуз писвал уж'валтІан масанди вувуз,
увуз кучІал – масанди вувуз гьякьвалтІан.
Мукьам
Масанди вувуз улхбар, йикІувал хурайи,
масанди вувуз яман мелз.
аммаки Заанури аьсрариз уву тІанкь апІиди,
укІси уьчІюбгъидиву, гатІабхьидива уву яв чадриан
ва яв ччивра – жилиан чІивидарин.
Рябкъиди гьякьлуйириз – гучІ гьабхъди дурарихь,
аьлхъиди ув'ин ва пиди:
"Магьа, Заанур мугъу чав гьитІикІрушв вуди, гьисаб гъапІундайи,
думу чан девлетниин хъугъвал алиди гъузнийи,
нягьякьвалилантина девлету гъахьнийи".
Хъа узу Заанурин дараматдиъ – ччим-гьарси аза чру шулайи,
Заанурин масанвалик миж кайиз аьсрариан аьсрариз,
Гьаммишан узу Уву адлу апІидизаву, Яв гъапІубдиз,
Яв ччвурниин хъугъвал ализ:
думу уж'вал ву Увуз вафаллу вуйириз.
52
[Хордин аьхюриз: "Махалат" гьенгнаккди. Давудрин мяъли.]
Фагьумсузди фикир апІура: "Заанур айир дар".
Хяви ва чиркин ву адмийирин нягьякьвалар.
Сарира гъяниб апІури имдар.
Заанурин ул ал аьршариан адмийириин,
лигура: аькьюл айир аш, Заанур агурайир аш?
Вари улдугна жилгъайилан, сабдизра мяаьш кайидар дар,
уж'вал сарира апІдар – гьич сарира!
Мегер мурар сабдинра гъавриъ ахърадарин –
адмийир, чІуруб апІурайи?
Дурари Йиз халкь итІура, уьл вуйиганси,
ва Заануризра дих апІурадар.
Душваъ дурарихь гукІнишинна яман гучІ гьабхъна,
гучІ апІуз ужуб адрушваъ.
– Заанури яв душмнарин кІурбар гъарагъну,
аьйибнакк ккахъну дурар, фицики Заанури дурар нигь гъапІну!
– Хуб шуйи, эгер Сиондилан Израилдиз уьрхювал гъафнийинна!
– Заанури Чан халкь йисирваликкан ккадаъну, кьяляхъ гъапІган,
хьибди гьадмуган шадвал Якьубдиз, шадлугъвал – вари Израилиз!
53
[Хордин аьхюриз: чюнграрин мукьмариккди. Давудрин мяъли.
Дюзмиш дапІна, зифеяр дуфну Саулиз: "Учухь гьитІикІна Дувуд", кІури футна гъапІган.]
Я Заанур! Яв ччвурниинди узу уьрхява,
йиз суал Яв кьувватниинди гьял апІинава.
Я Заанур! Йиз ккарагуб ебхьава,
йиз ушвнин гафариз иб тувава.
Жара йишвлан вуйидар узухъди душманвализ удучІвна,
инсафсузариз узу йивну йикІуз ккунди а;
Заанур хьтар дурарин улихь!
Мукьам
Хъа Заанури узуз кюмек апІура,
РАББИЙИ йиз уьмуриз хил ккивну.
Дугъу йиз душмнариз кьимат тувну!
Яв вафалувал улупава: тІанкь апІин дурар!
Узу Увуз гъурбан хивдиза, РАББИ,
Яв ччвур ужувлан мяълидиинди запІдиза!
Уву ккадаунва узу вари балйириккан,
узуз гучІдарзуз йиз душмнариз лигуз.
54
[Хордин аьхюриз: чюнграрин мукьмариккди. Давудрин мяъли.]
Ебхьава, Я Заанур, йиз ккарагуб,
мигьидицанава йиз апІурайи миннатнахьан;
узуз фикир тувава ва жаваб апІинава;
узу гьавазур духьназу, гукІундазу ва ишуразу,
душмнин дих ебхьури,
аьгь дапІну писурарин хъергувалар.
АлапІура дурари уз'ин узу дарапІуб
ва яман хъял ади узу тахсир апІура.
Йиз юкІв гукІунди а,
аьжалин аьзабну узу гъачархьну;
гучІнуна сикирнсузвали узу ккагъну,
ва миж ктабтІували гъадагъунзу.
Узу узукна кІураза: "Узук луфран хлинццар кайиш,
узу дитІирхну гъягъидийза ва архаинвал бихъидийиз;
узу гьитІикІидийзаки ярхлариъ
ва ичІи-чюлиъ бина ккивдийза;
ухди-ухди гьитІикІрушваъ гьитІикІидийза
микІар-кулкариккан ва – тІурфнар."
Я РАББИ, дурарин чІал гъибикьа ва жара апІинава!
Узуз шагьриъ рякъюрайиз аьрваларна гъярхьувалар,
йигънура ва йишвнура дурар цалар вуйибси душв'ин тІиркІура;
хъа айитІ – дудургнайи ихтиярар ва дерд.
Шагьрин гьацІкьялаъ – пуч'вал;
кучІална тІублан апІувал дидин кючйириан кам шуладар!
Душман дар узкан рабгъурайир –
дици вуйиш аьгь апІуйза;
душман дар узухъ хъергнайир –
вуйиш гьитІикІуйза;
хъа уву вува, адми, узуз багахь вуйир,
йиз уьлдеш ва дуст!
ухьу чиб-чпихъди саб юкІвси шуйхьа,
ухьу Заанурин хулаз сатІиди гъягъюйхьа...
Гъитки аьжал дурарихъ хъубкьри,
гъит чІивиди миди МучІушнан хулаъ ахьри:
фицики дурарин ужагъариъ мукь дапІна писвали.
Узу дих гъапІунза Заануриз,
ва РАББИЙИ узу уьрхиди.
Хябяхъган, гьиринган, ва лисунган
узу гьавазурвалиъ ва ишбариъ аза –
аммаки ебхьура Дугъаз йиз сес,
уьрхюра хатІасузди ва сагъди –
душмнариккан, дурар фукьан гизаф вушра.
Ебхьиди Заануриз,
мясляаьтнахъна хиди дурар
Гьадгъу, аьсрарианмина тахтниин Алири,
Мукьам
Чаъ дигиш'валар Адрури.
Аммаки дурариз гучІдар Заанурихьан!
Чпихъди мясляаьтнаъ айидариинна дурари хил за гъапІну,
ва йикьрар гъючІюргъну;
дурарин улхуб ккутІурччвруб ву ччимси, хъа кІваъ – гъалмагъал;
дурарин гафар назукди ву елейтІан,*хъа дугъридан – ханжлар.
–––––––––––
*Елей – паччагьвалин лишан вуди кдатру ччим, мер.
РАББИЙИН хилиъ ив яв гъайгъушнар – ва хил ттивди Дугъу увуз,
аьсрариз гъитдар Дугъу ккалакьуз гьякьлуйихьди!
Уву, Заанур, гатІахьидива дурар накьвдин ичІазди;
йивну йикІрури, кучІляхри – хъапІидар гьацІ уьмурра.
Йиз Ув'ин хъугъвал ализ!
55
[Хордин аьхюриз. Гьенг "Йонат-элем-рехоким". Давудрин шиир. Дюзмиш дапІна, филистимлари думу Гатдиъ гъидисган.]
Язухъ апІинава йиз, я Заанур!
Адмийир хъергна узухъ;
Ярхи йигъди элегназухъди ва душманвалиъ азухъди.
Ярхи йигъди йиз душмнар хъергназухъ,
фукьан гизаф дарин узухъди душманвалиъ айидар.
Я ВаритІанзаанур!
Узухь гучІ гьабхънайиган, узу Увухьна илтІикІураза.
Йиз хъугъвал ализ Заануриин,
узу адлу апІураза гаф Дугъан;
хъугъвал ализ Заануриин ва гучІ адарзуз;
фу апІуз шул узуз адмийихьан?
Йигъ йигъахъди дурари йиз гафарна ляхнар айтІлан апІура;
узуз зарал-зиян апІуз хъюрхна.
Алархьуз гьязур духьна, ул хъипна, ккеъна узуз,
йиз уьмур тадабгъуз ккунди а.
Писвализ рубкьру жазайиккан ккутІурччвидичва кІурайкІан дурари?
Хъял кади, Заанур, халкьар жилиин дахь.
Уву – йиз китаб, йиз улин нивгъариз гъаб вува;
йиз нивгъар гъабразди уч апІин, –
гъит дурар Яв китабдиъ ишри!
Узу Увуз дих гъапІунза – ва йиз душмнар кьяляхъ хътІурччвура,
му гьадму кІуру гаф вуки: Заанур узхъанди ву.
Заанурик, шлин гаф узу адлу апІурайи,
РАББИЙИК, шлин гаф узу адлу апІурайи,
Заанурик умуд кайиз – ва гучІдарзуз;
гьапІуз хьибдихъа узуз адмийихьан?
Узу тамам апІидиза, Заанур, узу туву гаф;
Увуз тяриф мяълийиинди атІабгидиза,
аьжаликан узу Уву ккадаунва,
йиз ликарихьди гъитундарва кьяляхъ зигуз,
гьаддиз узу гъягъидиза Заанурин улихь –
аквнаъди уьмрин!
56
[Хордин аьхюриз: гьенг "Ал-ташхет..." Давудрин шиир. Дюзмиш дапІна, Саулихьан учв дюрхъяз гьергу вахтна.]
Язухъ зигава, я Заанур, язухъ зигава,
йиз гъяну Увухь гьитІикІрушв абгура,
Яв хлинццарин далдайикк гьитІикІураза узу,
бала гьудубчІвну гъябгъяйиз.
Узу гьарай ипназа Заанурихьна ВаритІанзаанур,
Заанурихьна, узухьна Гъянир вуйи.
Дугъу гьапІди аьршариан кюмек узу уьрхюз –
аьлхъюз, узухъ хъергнайидариин
Мукьам
– гьапІди Заанури масанвал ва гьякьвал Чан!
Йиз гъян асланарин арайиъ айиз;
узу адмийир итІру вягьшйирин кьялаъ аза,
силбар дурарин – жидйирна чІимрар,
мелз дурарин – учІру ханжал.
Заъну йихь, Заанур, аьршартІан зина,
ва вари жилин зиин, гъит Яв ад ибшри!
КкатІарццна чулар йиз ликариккна,
ва куцубхну гъян йиз;
йиз рякъюъ гъийибккну ичІ,
хъа анжагъ дурар чпитІан, душваъ ахьундар!
Ижми ву йиз юкІв, Заанур, ижми ву йиз юкІв:
мяълийир апІидиза, мяълийириинди адлу апІидиза Уву.
Хъебг, йиз гъян,
хъергай, чюнгюрна тар,
ва узу хъиргдиза ахсрар.
Халкьарин арайиъ адлу апІидиза Уву, РАББИ,
вари миллетарин арайиъ Увуз мяълийир апІидиза.
Зурба ву Яв масанвал – аьршариккна,
Яв вафалувал – дифариккна.
Заъну йихь, Заанур, аьршартІан зина,
ва вари жилин зиин, гъит Яв ад ибшри!
57
[Хордин аьхюриз: гьенг "Ал-ташхет..." Давудрин шиир.]
[Заанур:]
Ичв гьадатІнайи жазйир дюз вуничв-хъа, аллагьар?
учву дугъриди адмийирин суд апІуранучва-хъа?
КІваъ чІуруб ккабалгурачва,
жилиин – ичв хилари кюмек апІура аьрвалариз!
[Мяъли апІурайир:]
Гьякьсузар, бабкан гъахьихъанмина нягьякьдар ву.
КучІляхяр, дадайин халиан адахъганмина улдугна рякълан.
Агъу дурарин – битІран агъусиб ву,
дурар курамил битІар ву, чпин ибар гьиркнайи,
деребхьуз сесер тІилисимчйирин,
тІилисмар китбан уткан устйирин.
Я Заанур! Йивну утІурччв дурарин силбар ушвниъ!
Уьргъ шархьлар гьаму асланарин, жан РАББИ!
Гъит жвартІ ишри – удубзу шидси,
гъит чурхри – дачІабкІнайи укІси.
Гъит ишри чпи хяхяси, ебцІури улчвубхурайи,
гъит, функан ктахъурси, ригъ дярябкъди ишри чпи!
Дурар, гьеле гъавриъкьан ахъуз хъуркьидар, фу гъабхьнуш чпихъди,
хъа дурар – зазарна гъурарси,
пялкьярна хачси –
илтІибкІру микІру гъахиди зат мидарди!
Разиди рябкъиди гьякьлуйиз дурарин гьял,
гьякьсузарин ифдик курсди ликар.
Адмийири пиди: "Гьякьлу пешкешниинди лишанлу гъапІну!
Дугъриданра а Заанур, жилин Судья!"
58
[Хордин аьхюриз: гьенг "Ал-ташхет..." Давудрин шиир. Дюзмиш дапІна, Саули чан адмиййир, хулахъ улам хъипну, Давуд йикІуз гьау вахтна.]
Уьрхява узу душмнарихьан, йиз Заанур,
уз'ин алархьдариккан ккадаава,
чІуруб апІрударихьан уьрхява,
йивну йикІрудариккан ккадаава!
Ккеъна, уьмур тадабгъуз ккунда,
алархьура, яман писар, уз'ин,
– аммаки я тахсир, я гунагь уз'ин алдарзуин,
жан РАББИ!
Уч шула, гьязур ву тахсирсузриина алжагъуз.
ХъацІакава, багахь улучІвава ва лигава!
Я РАББИ, Уву – Заанур къушмарин,
Израилдин Заанур, хъацІакава!
Вари халкьариз чпиз рубкьурайиси тува!
Масу тувру писурар, кІюгъял мапІан!
Мукьам
...Хябяхъ улубкьуру – дурар мушвахь хьа, хьади айиганси,
ккерягъюра, ***ирси, ва шагьрилан илтІикІура.
Эдерчура гафар – ханжалси дурарин ушвниан.
Фикир апІура: "Шлиз ухьу ерхьиди?"
Хъа Уву дурариин аьлхъидива, РАББИ!
Вари халкьар гъедергидива келхъюз!
Йиз Кьувват! Йиз рябкъюб Ув'инна ял дапІназа!
Заанур – йиз ижмишан!
Заанур вафалу ву узуз, Думу гъиди узухьна!
Дугъу тувди узуз, лигуз душмнарин улариз!
Анжагъ Уву дурар мийикІан –
дарди гъабшиш йиз халкьдин вари кІваълан гъябгъиди.
Жилиин дахь дурар Яв кьувватниинди, ва чюллериъ уьргъну ахьуз гъит.
Я РАББИ, Уву вува ич гъалхан!
Гунагь дурарин кІвантІариин ал, гунагь – дурарин ушвнин гафар ву.
Гъит, чпин къурзлувалин рукьариъ ахьри
агьрарилан ва кІучІлар деетбалан кІуллан!
Яв хъял кади танкь апІин дурар!
Танкь апІин, сарун дархьбан бадали!
Гъит адмийириз аьгъю ибшри, Заанур – Якьубдин зиин Аьхюр – жилин ккудукІру гъирагъарихънакьан вуйиб!
Мукьам
...Хябяхъ улубкьуру – дурар мушвахь хьа, хьади айиганси,
ккерягъюра, ***ирси, ва шагьрилан илтІикІура.
Уьргъна, ипІруб абгбан бадали,
ацІидар – силбар алдахури гъузди...
Хъа узу Яв кьувват мяълийиинди адлу апІураза,
гьиринтІанмина Яв гъяниваликан мяълийир апІураза,
фицики Уву гъахьунва, узу дуфну гьитІикІрушв,
балайин йигъан – узу уьрхрур.
Йиз кьувват!
Узу Увуз мяълийир апІидиза,
Заанур – ижмишан йиз,
Йиз Заанур узухьна ужурди ву!
59
[Хордин аьхюриз: гьенг "Шушан эдут...". Давудрин шиир насигьятназ вуйиб.
Дюзмиш дапІна, Арам-Нахараим ва Арам-Цову дармадагъин гъапІган, хъа Яав, кьяляхъ дуфну, Кьилан дерейиъ йицІикьюд агъзур эдомитариин гъалиб гъахьиган.]
Уву нигь гъапІунва, Заанур, учу ва гъюргъюнва,
Увуз хъял гъафунвуз – хъа вушра учу Увухьна кьяляхъ дисава!
Уву жил гъутІубччвунва, Уву думу гъутІубкІунва,
сагъ апІинава думу, думу гукІунди а.
Гъагъи йигъар алахьуз гъитунва Уву Яв халкьдиин,
кІул ккибицру чяхр убхъуз Уву гъитунва учухьди.
Лишан тувава, Уву заанди дисрудариз,
дурар гьитІикІбан бадали чІимрарихьан,
Мукьам
сагъди гъузбан бадали Увуз багьа вуйидар.
Яв хилихьди уьрх. Учуз жаваб чавава!
Заанури Чан гирамишваъ гъапну:
"Дюзвал улупури, пай апІидиза Шехемдин жилар,
пай апІидиза Суккот дерейин жилар.
Галаад – Йизуб ву, ва Манассияра – Йиз,
Ефрем – Йиз кІул'ин али шлем,
Ягьудия – Йиз маргъ.
Моав – жикІру Йиз леген,
Эдомдиз Йиз шалам гатІабхьидиза*
––––––––––––
*Эдомдикан хьибди лукІ, чан агъайин шаламар алахьру.
Филистияйиин рабхиди Йиз гъалибвалин дих!"
Шлихьан хьибди гъафибси гъала бисуз?
Шли сиясатназ Эдомдиз хъади гъахиди?
Уву учу нигь гъапІунва аьхир, Заанур!
Ич къушмихъди, Заанур, Уву дявдиз гъярадарва!
Кюмек апІина хътІурккуз душмнар:
адмийириин умуд алиб дав вуда.
Заанурихъди гъалибвал бисидича учу,
Дугъу ликриккан апІиди ич душмнар.
60
[Хордин аьхюриз: чюнграрин мукьмариккди. Давудри дюзмиш дапІнайиб.]
Ебхьава, Я РАББИ, йиз чІигъ,
йиз ккарагбаз фикир тувава!
Жилин ккудубкІру гъирагъдихъ узу Увуз дих апІураза:
юкІв гьавазур дубхьнайиз.
УлучІвуз даршлу гъарзариина хъади гъарахава узу,
даршуз Уву – уьрхювал вува йиз
ижми мюгькамвал вува душмниз къаршу вуйи.
Узуз йишв, аьсрариз, чавава Яв чадриъ,
Яв хлинццарин далдайикк узу ккаава.
Мукьам
Я Заанур, Увуз гъеерхьунвуз узу туву гафар,
Уву тувунва узуз пай – Яв ччвур заанди бисрударихъди.
Ярхи йисар паччагьдиз заълансина гьаава,
зарб апІинава дугъан аьср жилин.
Гъит гьаммишан Заанурин улихь тахтниин деъну ишри;
Ужувлазна Вафалувализ буйругъ тувава думу уьрхюз.
Гьадмуган гьаммишан Яв ччвурназ мяълийир апІидиза,
йигъ хьубси – узу туву гафар кІулиз адагъидиза.
61
[Хордин аьхюриз: Едутундин гьенг. Давудрин мяъли.]
Заанурин улихь йиз гъянак кабалгру гукІнишин кабхьна,
Дугъхьан уьрхювал узухьна гъибди.
Сар Гьадму вуйиз – узу уьрхру жяргъял,
Думу – йиз бару вуйиз: ккалакьидизу, хъа ахъидарзу.
Филадиз чІуруб апІури гъузуз ккачва?
Йивну йикІуз кьаст бисидиничва?
Учву – кьяни дубхьнайи цалси вучва,
хъитІибкІнайи баруси, илбигъуз гьязурдайи.
Кьаст апІура гьюрматна гьюкум тадабгъуз,
кучІлар апІуб – шадвалу дурариз,
ушвниинди уж'вал ибшри кІура,
хъа чпикна – аьгьрар апІура.
Мукьам
Заанурин улихь, гукІни мяхъ кади йибхь, гъян,
Гьадгъуин ализ – миж йиз.
Сар Гьадму вуйиз – узу уьрхру ягъли гъарзар,
Думу – йиз бару вуйиз: ккалакьидизу, хъа ахъидарзу.
Заанурин хилариъ – йиз уьрхювал ва заанвал а,
Думу – йиз зурба гъарзар вуйиз. Заанур – узуз вуйи мюгькамишв вуйиз.
Гьаммишан Гьадгъахъ йирфар хъирчну гъубз, халкь!
Ичв кІваъ фу аш вари, Гьадгъан улихь удубзай.
Заанур – ихь мюгькамишв ву.
Мукьам
Адми – нефес гьисаб ву,
адмийир – гьугъубжвуб:
илив терезериин –
дурар пчІуди ву нефестІан.
Миж микиванай кьувватнакна тІараш апІбак,
фукІа дарубдихъ махъачІаркканай.
Девлет учвухьна гъюруган,
дидиз ичв юкІвар мутуванай!
Магьа Заанури фу гъапнуш
ва гизаф ражари му узуз гъеебхьунзуз.
Кьудрат – Заанурихь хьа!
Уву, Ахюр, гъянир вува.
Уву гьарсариз чпиз рубкьруб тувдива.
62
[Давудрин мяъли. Дюзмиш дапІна, Давуд Ягьудияйин ичІи-чюлиъ айиган.]
Я Заанур! Уву Заанур вува йиз! Увухьна ял шулаза,
Уву урхъуз ккунди а йиз гъяназ,
беденра къурагь дубхьнайиз Увухъ –
гъумран чюлиъси шид адру, дахабгнайи.
Узуз Уву гирамишваъ гъяркъюнзуз –
гъябкъюнзуз кьувват ва адвал Яв.
УьмуртІан ужуб ву Яв масанвал! –
йиз ушвни тяриф апІура яв.
Адвалин тяриф апІидиза Яв, вари йиз уьмриъ,
хилар дазаргну, дих апІидиза Яв ччвурназ.
АцІу иццишнар гъитІиганси айиз гъян,
ва ушвнира, гьарай ипну, ад апІура Яв!
Узу Уву кІваин апІураза йиз ахниин,
йишвну фикир апІураза Увкан.
Увкан узуз хъюгърур гъахьну;
ва узу Яв хлинццарин далдайиккди мяълийир апІураза!
Увук кабсна йиз гъян,
ва Яв хилира дисура узу.
Хъа узуз аьжал дубхьну ккунидар,
гъит гъарахри жилин деринариз!
Гъит ханжлиз хюрчди ишри дурар,
гъит хурагди ишри чпи чакълариз!
Гъит шадвал хъапІри паччагьди Заанурин улихь!
Заануриинди ху апІрурикан хьиди рази,
ва хъчІикьиди ушвар кучІляхярин!
63
[Хордин аьхюриз: Давудрин мяъли.]
Ебхьава, Заанур, йиз сес, йиз ккаргуб,
хъял айи душмнариккан йиз уьмур уьбхява!
Хъял дибиснайидарин кьастариккан ккадаава,
инсафсузвалариккан писдарин.
Дурари ахал гъивну мелзназ ханжлизси.
Агъу айи гафар гъивна чІимригъ,
тахсир ктруриъ, ккеънайишвхьан йивну арсуз.
Хабарсузди йивиди – дурариз сабдихьанра гучІ адар!
Писвал апІуз дурари чиб чпик юкІв капІри шулу,
гьял апІури шулу фици ккивруш рукьар,
кІура: "Шлиз рякъидихъа ухьу?
Арабгидихъа шли, ухьу жиниди апІурайи чІуруб?"
Гьадгъаз рябкъиди, адмийириантина Рябкъруриз,
кІван варитІан деринариз!
РАББИЙИ дурарихьинди деебтиди Чануб чІимир,
сабдупну дурар дитди!
Дурарин мелзну дурар чпи, жилиинна гатІархьиди,
шлиз гъябкъиш, дугъу кІул тІубччвиди.
ГучІ гьабхъну хьиди адмийир –
ва ктибтиди фу гъапІнуш Заанури,
кІулиъ убчІвди Дугъу фу гъапІнуш.
Шадвалин гьарай ипна гьякьлуйи, РАББИЙИХЬ уьрхювал дибихъну.
Ва мубараквал хъапІди юкІв марцци варидари!
64
[Хордин аьхюриз: Давудрин мяъли.]
Гъит хъичІибкьри варидари,
гъит Увуз, Заанур, гьюрмат апІри Сиондиин!
Яв улихь гъит кІулиз адагъри туву гафар!
Увуз ебхьури шулвуз ккарагуб!
Увухьна гьарсар аьжал хъайир гъиди!
Йиз зиина улдучІвну йиз бицІи гунгьар,
хъа Уву кжабкидива ич тахсир.
Хушбахтавар ву Уву ктагъур ва багахь гъапІур,
Увухь, Яв гьяятариъ, яшамиш шулайир.
Гъит учухьди, бахтнахьди ацІуз хулаъ Яв,
Яв дараматдиъ гирами.
ГучІ айиб ва дугъриб ву Яв жаваб,
Заанур, учу уьрхюрайи.
Уву умуд вува жилин вари пІипІарин,
ярхла гьюлерилантина али гьюкуматарин.
Жвуван кьувватниинди дагълар тикмиш ГъапІунва,
кьудратнан чІул ИдибтІну Ава.
МутІи апІри Ава гьюлерин гъугъ –
лепйирин арахру сесер ва миллетарин гьарай-фигъан.
Яв аьламатнан лишнарихьан гучІура жилин вари пІипІариъ,
ригъ-алабхърушвна -гьудубчІврушв шадвалин гьарайнаъ а Яв улихь.
Уву гъайгъу зигурава жилин,
дидин дахабгнайивал тухъ апІурава.
Шту абцІнайиб ву Заанурин сел,
Уву хутІлиъ бегьер артмиш апІурава:
архариъ шид иправа, гъузгънар ккарагъурава,
мархьлихьди кьурхьурава, чІвумччвариз ягъур туврава.
Уву Яв багъишариинди кбалгурава йис,
Уву наан лицуради гъабшиш – жили ччим крипура,
Мал-къарайи ипІру чюллери ччим улдубзура.
Тепйир учІвна шадвалиъ,
мал-марччлин лижари алацІна хярар,
дерйир ккаъна рузйири,
разишнан гьарай ипна ва мяълийир апІура дурари.
65
[Хордин аьхюриз: мяъли.]
Шадвалин гьарай ипай, Заанурин улихь, дюньяйин вари агьлар,
Дугъан адлувалин ччвурназ мяълийир апІинай,
адлу апІинай Думу тярифнан мяълийириинди!
Заануриз йипай: "Фукьан яман дарин Яв ляхнар!"
Яв кьудрат рябкъюри, Яв душмнар Яв улихь ккилижвури хьа.
Гъит икрам апІри Увуз дюньяйин вари агьлари,
ав Увуз мяълийир апІри,
ав Яв ччвурназ мяълийир апІри!
Мукьам
Лигай Заанури дапІнайибдиз:
ГучІ айидар ву Дугъан ляхнар адмийириз.
Гьюл Дугъу гъураматдиз илтІибкІну,
нир гъапІнийи ликри ктучІвуз шлубси.
Дугъан улихь шадвалин гьарай ипдихьа!
Думу кьудратлу ву ва аьсрариз гьюкум хъапІра,
Дугъан лигуб вари уьлкйириинна гьапІна:
гъит гъярхьрудар гъедедергри!
Мукьам
Ужувлан ад апІинай ич Заануриз, халкьар,
аьхю дихниинди Дугъан тярифар апІинай!
Дугъу ухьуъ уьмриз хил ттивра,
ухьухьди лик кьяляхъ зигуз гъитидар.
Я Заанур, Уву учу ахтармиш гъапІунва,
баттлиъ учу арсси гъеерцІунва.
Уву учу ккивнайи чулиъ ахьуз гъитунва,
ич жанариантина иццрушан итІибгъунва,
адмийирихьди уч'ин пирпйир иливуз гъитунва.
Учу цІианна штуантина удучІвунча,
хъа Уву адаунва учу ачухъишвариз.
Гъидиза узу Яв дараматдиз вариубгбан гъурбнар хьади,
Яв улихь кІулиз адагъидиза туву гафар –
йиз кІвантІарилан ултІурччву гафар,
балайиъ ахънайиган йиз ушвнилан улдучІву гафар.
Чагъу марччар узу Увуз гъурбнар апІидиза,
якъарра Увуз гъурбнар вуди ургидиза,
хидиза гъурбнарди бугъйирна кьунар.
Мукьам
Хъебехъай, вари, Заанурихьан гучІрудар,
узу учвуз ктибтидиза Дугъу узуз гъапІубдикан.
Узу йиз ушвниинди Дугъахьна гьарай гъапІунза,
йиз мелзниинди заан гъапІунза.
Эгер писвал йиз кІваъ айиш,
Аьхюри узуз иб тувидайи.
Вушра гъеебхьну Заануриз,
ва йиз ккарагуб гъапІну кьабул.
Ужувлан адвалиъ ишри Заанур:
Дугъу йиз ккарагуб нигь гъапІундар,
Думу гьамусра узухьна ужуди ву.
66
[Хордин аьхюриз: чюнграрин мукьмариккди; мяъли.]
Гъит Заанур ухьухьна гъянир ишри ва уж'вал апІри,
гъит ухь'ин аку рякъюб алапІри!
Мукьам
Гьадмуган Яв рякъ аьгъю хьибди жилиин,
Уву фици уьрхюруш – вари уьлкйириъ – гьамдиканра.
Ав Яв тярифар апІри, Заанур, халкьари,
ав тярифар апІри Яв.
Миллетар рази хьиди, шадвалин гьарай ипди:
халкьарин суд Уву дугъриди апІидива,
жилин вари миллетариз улупидива рякъ.
Ав тярифар апІри, Заанур, халкьари,
ав тярифар апІри дурари Яв.
Жили тувра мягьсул.
Ав уж'вал апІри ухьуз Заанури, Заанури ихь.
Ав уж'вал апІри ухьуз Заанури,
ва гъит Дугъан улихь гукъни ишри дюньяйин вари пІипІариъ!
67
[Хордин аьхюриз. Давудрин мяъли.]
Ав гъудужври Заанур –
ва ав дифси гъюдучІври душмнар Дугъан,
ва ав гьубкьушвахъинди гьергри хъял айидар Дугъан.
Гъит дурарихьди чпи жвартІ хьуз,
кум дубгруганси.
Мулах цІихь ебцІруси
ав жвартІ ишри гьякьсузар Заанурин улихь!
Хъа гьякьлуйири ав шадвалин гьарай ипри!
Ав шадвал хъапІри дурари Заанурин улихь,
ав разишну гъадагъри, гьарай ипну.
Ич Заанурикан мяълийир апІинай,
Дугъан ччвурназ мяълийир апІинай,
рякъ ккабалгай аьршарилан Гъюрайириз
РАББИ – ву Дугъан ччвур,
ва шад йихьай Дугъан улихь!
Думу адаш ву саиларин ва Хъюгърур ачІни гъашидарихъан.
Заанур – Чан ужагъдиъ а гирами.
Заанури тувру ялгъузди айидариз хал ва хизан,
дурчуру йисирар зунжрарихьан.
– Хъа гъярхьрудар гъит, гъузри ичІи-чюлиъ!
Я Заанур! Уву Яв халкьдин улихь гьучІвну гъягъюрайиган,
Уву гъягъюрайиган ичІи-чюлиантина,
Мукьам
гукІнишнаан тІубччвуйи жил,
аьршариан тІурфан убгъуйи –
Заанурин улихь Синай дагъдин,
Заанурин улихь, Заанурин Израилдин.
Жан Заанур, Уву мархьси Яв ужувлар улурзуйва,
Яв уьлке ликтІилан алдабхъган – Уву думу мюгькам апІуйва,
Яв сюрйири укІ ипІура гьаму жилиин;
ва Увура, жан Заанур, гьязур апІурава ужувлар касибриз.
РАББИЙИ гаф гьапІну, варидюнья вуйибси ужувлан хабрар хьади
гьаъра гизаф дишагьлийир – кдудубтІу къушумси!
Къушмарин паччгьар гьергра, гьергра!
Хъа уву, хулаъ гъузнайи дишагьли, дурари дипну гъушуб, пай апІин!
Гьеле учву марччарин агълиъ дахъри гъашишра...
учву хьидичва арснуна гъизили алацІну,
луфран хлинццар алацІнайиси!
ВаритІанкьувватлури му жилин паччгьар утІурккган –
йиф лизишнаъ айи Цалмон дагъдиин!
Пагь Заанурин дагь, Башан дагъ,
ягъли дагъ, Башан дагъ!
Гьаз учву дици лигурачва, ягъли дагълар,
дагъдиз, Заануриз яшамиш хьуз ккунди айи,
РАББИ гьаммишан яшамиш шулайи?
Заанурин аьрабйир агъзрариинди а, агъзрар агъзрариинди,
РАББИ дурарин арайиъ а; Синайин Заанур – гирамидарин арайиъ.
Уву улдучІвунва ягълишв'инна,
гъурхунва йисирар йисирвализ,
кьабул гъапІунва кьимат адмийирихьан,
гьеле мютІюгъ даршлударихьанра,
ва душв'ин тикмиш гъапІунва ужагъ –
жан РАББИ АЛЛАГЬ!
Йигъ йигъахъди – ав ужувлан ад ибшри РАББИЙИЗ!
Дугъу ихь гъагъишнар гъахура,
ихь уьрхювал – Заанур.
Мукьам
Ухьуз вуйир Заанур – уьрхру Заанур;
РАББИ АЛЛАГЬДИН гьюкмиъ а рякъ, аьжалихьан гьадагъру.
Уьбгъиди Заанури кІул Чан душмнарин,
ЧІар али хяртІ нягьякьрин.
РАББИЙИ гаф тувну:
"Узу дурар Башан дагъдилан кьяляхъ алдаидиза,
Узу дурар кьяляхъ апІидиза гъатариан гьюлерин!"
Гьациган уву лик ифдиан апІидива,
ва яв ху йири мелз ифдиан апІиди душмнарин.
Яв гъягъювал рябкъюра, Я Заанур,
фици гъяри шулуш йиз Заанур, йиз Паччагь гирамишваъ:
улихь – мяълийир апІрудар,
кьяляхъдиси – мукьмар йиврудар,
кьялаъди – шубар дафар хьади.
"Мажлисариъ адлувал запІинай Заанурин,
РАББИЙИН, Думу – Израилдин булагъ ву!"
Душваъ Вениамин – бицІирнур – дурарин кІулиъ а;
Ягьудайин регьбрарра душваъ, чан гизаф халкьра хъади а,
Завулондин регьбрарра, Неффалимдин регьбрарра а.
Я Заанур, Яв кьувватназ буйругъ тув –
гьадму кьувватназ, я Заанур, Уву учуз кюмек гьапІу!
Яв дараматдиз, Ерусалимдиз
паччгьари Увуз хибди кьимат.
ГучІ ккапІ вягьши гьяйванатдиз, чІеърягъ гъяйи,
лижраз зурба бугъйирин – халкьариз,
гъит ликариккна ахьну икрам апІри, арс хури!
УтІуркк ***ирси меллетар, дявйир ккуни!
Вакилар гъиди Египетдиан;
Кушитари* хилар заъди Заанурихьна.
––––––––––––––––
*Кушитар – гьамусдин Судан гьукуматдиъ айи миллет.
Дюньяйин паччагьлугъар! Заануриз мяъли апІинай,
РАББИЙИЗ мяълийир апІинай!
Мукьам
Думу гъяра кюгьне аьршарин аьршариинди,
ва Чан сес деебтура, кьудратлу сес!
Адвал Заануриз тувай!
Леэфси ал Израилдиин Дугъан кьувват,
ва Дугъан кьудратра – дифариин ал.
ГучІ а Увхьан, Заанур, Яв гирамишваъ,
жан Заанур Израилин!
Дугъу тувра кьувваь ва кьудрат халкьдиз!
Ужувлан адвал ву Заанур!
68
[Хордин аьхюриз: гьенг "Шошанним...".]
Я Заанур, узу уьрхява:
дюдниккна шид за шула.
Узу гъагъи батлагънаъ арсназу,
ликар дуркьну диврушв адариз.
Сарун узу дериндиз гъизигну, штун кІанакк,
селери ккаунзу.
Увуз дих апІбу эргунзу,
хътубгурайиз хабгнайи дюд.
Кур шулайиз улар,
ккилигбу: наан айкІан кюмек Заанур?
Саб тахсирра ктарди узу даккнидар,
гизаф хъазухъ кІул'ин чІарартІан,
ва яман душмнар,
гизаф азуз, бедендиъ – кІурбартІан.
Ккун апІура узу кьяляхъ апІуб,
узу гьитІрибкІуб.
Я Заанур! Увуз аьгъявуз йиз фагьумсузвалар,
йиз гъиллигъар Увхьан жин гъахьундар.
Узу макацІанава, ва узухъди –
Увук миж кайидар вари, РАББИ Къушмарин, Аьхюр;
узу беябур хьуз мигъитанава, ва узухъди –
Увухьна шерик духьнайидар вари, Израилин Заанур.
Уву бадали узу аьрвалар аьгь апІури гъахьунза,
ва аьйибну маш алабцІуйиз,
багахьлуйириз узу гъирагъдилан дуфнайирси гъахьунзу,
гъардшаризра – жара адмиси.
Яв дараматдихъан хъюгъган гъабхьи гиранвали ургури гъахьунзу;
Уву рихшанд апІури гъахьну – уз'ин алабхъну асккан апІувал.
Ишури гъахьунза ва ушвар дисуйза –
хъа уз'ин аьлхъюйи.
Яснан палат алабхьуйза –
Варидари уз'ин тІуб алапІуйи.
Урнарихъ мажлисариъ чпин, узкан улхуйи,
пиян духьну гъюркурайидарин мяълийир – узкан вуйи.
Хъа узу Увуз ккарагураза.
Я РАББИ! Узуз ужувлахъинди хъивирхьава!
Я Заанур! Уву ужур вува аьхир:
гьациган жаваб тувава узуз, мюгькам кюмекчи!
Батлагъдиан узу адагъава,
душмнариккан ккадаава,
штун гъатариан уьрхява.
Гъит селери узу дурурхри,
гъит бялури узу хътІрюкьри,
гъит кІан адрубди узу диритІри!
Жаваб тувава, РАББИ:
Уву вафаллу вува ва ужур,
Уву гьацир масанур вуваки:
узухьинди лигава.
Узхьан мигьидицанава, Яв лукІрахьан.
Гъагъиди азуз. Ухди жаваб апІинава!
Багахьна гъачава ва йиз уьмур уьбхява,
душмнарин хиларигъян гъядягъява.
Увуз рябкъюравуз узу асккан дапІнайивал,
узу кацІнайивал ва беябурвал;
узуз къаршудар аьгъявуз.
Асккан дапІну дюргъназу, кІваъ – пис иццрушин,
ккилигураза язухъ зигувализ – адар думу,
адар фужкІара, узу ккарцрур.
Узуз ипІуз ккундузуз – узуз тувру агъу,
узуз убхъуз ккундузуз – узуз сирке тувру.
Гъит дурарин суфра чпи дисрушв ибшричпиз,
ибшри чпи гъапІубдиз тувру кьимат ва гьялкья.
Гъит аьсрариз кутІуршври дурарин улар,
гъит дурарин жанар тІурччвури гъухри гьарган!
Улубз дурариин Яв хъял,
Гъит хъубкьри дурарихъ Яв гъизгъинвал!
Гъит гъюрдар ишри дурарин гъулар,
ва ичІиди дийигъну гъузричпин хулар:
даршуз Уву ккагъдарихъ дурар хъергри гъахьну,
Уву зиян гъапІдариин аьлхъюри гъахьну.
Гьаци дурариз кІваин апІин гунгьар чпин,
Яв ужувларихьан дурар мягьрум апІин.
Гъит кутІуршвну ишри чІивидарин цІарариан,
ваъ, душвак дурар гьякьлударихъди сатІиди кади даришри.
Узу аьжуз вуза, йиз зийнар иццурайиз:
Я Заанур, уьрхява, гьахъава!
Гьадмуган мяълидиинди адлу апІидиза Заанурин ччвур,
чухсагъулиинди Думу заъдиза,
йиз тяриф хьибди РАББИЙИЗ хушди кІирхъартІан,
кІарчар али бугъйиртІан, шаркІар али.
Ажузари шадвалин гьарай ипди, мидкан аьгъю гъабхьубси.
Заанурихьна яракар духьнайирдар, хъацІакай!
РАББИЙИЗ пай ктрудар ерхьура,
Чан йисирар Дугъу тина гъапІундар.
Гъитки заварина жилари Думу адлу апІри,
гьюлери ва душвариъ айиб варибди!
Заанур гъиди Сиондиз кюмекназ,
тазатІан тикмиш апІуз шагьрар Ягьудияйин;
дурарин агьлар вари дюньяйин эйсйир хьиди,
Дугъан лукІарин наслариз хьибди чан пай,
душваз удучІвну гъиди, Дугъан ччвур ккунидар.
69
[Хордин аьхюриз: дюзмиш дапІна Давудри. Гьарайвал.]
Я Заанур, гьялак йихьава узу уьрхюз,
Я РАББИ, кюмекназ хъуркьава!
Гъит алацІри начуна аьйибну,
узу дукІну гъюдучІвбахъ тямягь хъайидар;
гъит кацІну гъарахри чпи дудургну улариккан,
узуз писвал ккун апІури гъахьидар;
гъит начу дургну гьергри чпи зат мидарди,
уз'ин аьлхъюри гъашидар: "Гье-гье!"
Хъа Увухьна гъюз гьялак духьнайидариз,
гъит шадвална разивал алабхъри чпиин.
Гъит гьаммишан йипри: "Фукьан зурба дарин РАББИ!"
Уву ккунидари, Хъюгърур!
Узу касиб ва аьжуз вуза.
Я Заанур, гьялакихьава узухьна!
Уву вува йиз кюмекчи ва уьрхрур,
гьациган кьан мапІанава, жан Заанур йиз!
70
РАББИ, Уву – йиз уьрхювал вува,
узу кацІидарза аьсрариз.
Дугъривал гьапІава, ккадаава ва убрхява,
узу ерхьава, кюмек апІинава!
Узуз битав гъарз йихьава,
узуз мюгькам гьитІикІрушв йихьава,
Яв кюмек узуз гьапІава:
Уву – узуз ижмишв ва жяргъял вува.
Жан Заанур йиз, писуриккан узу ккадаава,
гиран ктапІруриккан ва угърашликкан:
Уву, Аьхюр, умуд вува йиз;
жигьилдимидитІан РАББИЙИХЪ йирфар хъирчнайиз.
Бабкан гъахьихъанмина Уву ккудукьури гъяраза,
йиз хутІ хътабтІур Уву вува.
Узу Уву адлу апІидизаву гьарган.
Гизафдариз узу лишанси гъахьну,
Уву узуз – ижми бару вува.
Йиз ушв, Увуз тярифнахьди абцІнайиз,
гьар йигъан дурари адлу апІура Яв зурбавал.
Кьабишнаккди узу магатІахьанава,
узу зяиф гъахьиган, узу мигъитанава.
Бюгьтнар ккабалгура душмнари узкан,
узу дисуз ккеъну кІура:
"Заанури думу ул'ан идитна.
Хъергай дугъахъ! Дисай!
Сарира думу уьрхидар!"
Я Заанур, узхьан гъирагъ миванава!
Йиз Заанур, кюмекназ гьялак йихьава!
Гъит аьйиб алабхъри и жвартІ ишри
узу дяркъну даккнидар,
ав алабхъри аьйиб, ишри биябур
узуз чІуруб ккунидар!
Хъа узу гьаммишан Ув'ин хъугъвал алди гъуздиза,
мугагьназтІан артухъ Уву адлу апІидиза.
Йиз ушвни атІабгиди, Уву фукьан дугърир вуш,
гьар йигъан – фици Уву гъюрхнуш узу:
вари гъапІуб ктубхуз хьибдарзухьан.
РАББИ Аьхюрин кьудратнакан улхуб гъабхидиза,
ва пидиза, сар УвутІан фужкІа даруб дугърир!
Я Заанур, узу жигьилмидитІан – Яв ученик вуза,
ва гьамусра Яв аьламатарикан атІабгураза.
Кьабишнаккнана, лизи кушарихъна гъафиган
Заанур, узу мигъитанава,
узхьан жигьилариз Яв кьудратнакан атІабгуз,
живанариз – Яв хиларин кьувват.
Я Заанур, Яв дугъривал – аьршариккнакьан ву.
Яв ляхнар зурба ву.
Я Заанур, фуж вухъа Увуз ухшар?
Уву гизаф чІуру кьазйир учуз гьаунва –
уьмрихьна учу хъадаава тазатІан;
жилин деринариан
за апІинава узу хъана.
За адаава узу
ва хъана ккарцава.
Хъа узу чюнгрин мукьмариинди Уву апІидиза адлу,
ва Яв – вафаллувал, жан Заанур йиз!
Узу Увуз тарниин мукьмар йивидиза,
Израилдин Заанур гирами!
Шадвалин гьарай ипна ушвни ва Увуз мяъли апІура,
йиз уьмур дюбхна Ув'инди!
Гьар йигъан, йиз мелзну атІабгиди, Уву фукьан дугърир вуш,
ккаъна аьйибну узуз писвал ккун апІрудар!
71
[Дюзмиш дапІна Сулейманди.]
Яв дугъривалихьди, Заанур, паччагьра ацІава,
Яв гьякьвалин суддихьди – паччагьдин байра.
Гъит дугъу дюзди суд апІри Яв халкьдин,
Яв аьжузарин – дугъривалиинди.
Гъит дагълар адмийирин гъанаъ учІври,
тепйирира гъит дугъаз ужувлиинди ккабалгри.
Гъит гьял апІри дугъу аьжузрин аьрзар
уьрхри касибурин бицІидар,
адми улдудрур апІри терг.
Гъит думу яшамиш ишри гизаф, ригъси
ва ваз вуйиси, аьсрариан аьсрариз.
Гъит думу мархь вуди ургъри хяр-хутІлиинна,
хьадукран тІурфанси – жилиинна.
Гъит гьякьлури кюкю адабшври думу имиди,
гъит зурба бахт гьирифри,
илмикьан гагьди зав'ин ваз.
Гъит дугъу гьюкум хъапІри гьюлихъан гьюлихънакьан,
Нирхъан* жилин ккудукІру гъирагъарихънакьан.
–––––––––––––––
*Кми-кмиди Гирами китабдиъ "Нир" Ефрат нириз кІура.
Гъит вягьши гьяйванатари, дахьну, икрам апІри дугъан улихь,
ва душмнарира дугъан гъит, бичври бишируг.
Таршишдинна гьюлериъ къураматарин паччгьари дугъаз гъит, хури гъазанж,
Сабайинна Савайин паччгьари гъит, хури налук.
Гъит дугъан улихь ис алахъри вари паччгьар,
вари халкьар дугъан гъуллугънаъ ишри.
Дугъу уьхиди касиб вуйидар ва хъюгъруриз ккилигурайидар,
аьжуз вуйидар ва саб жюрейин кюмек адрудар.
Пай ктрударин ва касибарин язухъ зигиди дугъу,
касибариз кюмекназ гъиди,
аьрваликкан ва аьзабнаккан ккадаиди дурар,
тувидар лайикьсузди удубзуз дуририн ифи.
Гъит яшамиш ишри ва сагъу уьмур хъапІри дугъу!
Гъит дугъаз хьади гъюри гъизил Савайин!
Гъит гьарган дугъхъан ккарагри,
ужувлар апІри дугъаз гьар йигъан!
Ва хьибди кьадар адрубкьан мягьсул,
ва хьибди уьлке дагъларин яркурси.
Ав аьсрариз дугъан ччвур гъубзри,
ав ригъдин кІанакк дугъан ад артмиш ибшри!
Гъит думу мисал вуди ишри ужувларин,
гъит вари уьлкйири дугъаз бахтавар ву йипри!
Ужувлан адвалиъ ишри РАББИ АЛЛАГЬ, Израилдин Заанур:
анжагъ ГьадмутІан дар апІрур аьламатар;
ужувлан адвалиъ а аьсрариз Дугъан заан вуйи ччвур,
гъит дугъан адвалихьди абцІри вари жил!
Амин, амин!
[Эсейин бай Давудрин ккарагбарин аьхир.]
72
[Асафдин мяъли.]
Дугъриданра Заанур Израилдиз ужур ву –
марцци юкІвар айидариз!
Хъа узу цІибсана мийиш хътахъурайи,
улдугурайза-гьа жилгъайилан:
бахил гъахьнийза гьяясузариин,
писдар фици девлету шулуш рябкъюри.
ЙикІайизкьан дурариз аьзаб рябкъидар,
ва ижми ву кьувватар дурарин;
Инсанарин дерд гьудубчІвуру дирарихьан,
ва адмийирин вари аьзиятар – дурариз кайидар дар.
Гьаддилан гъюркура гъурзлувалин гавагьирариъ,
ва аьрвалар – дурарин мешреб;
хюлиин уьлюрхна дурарин улар.
Дурарин кьастарин адар аьхир.
Кялхъруб ва хъял айиб ву дурарин улхуб,
чІуру гъиллигъарина гучІар ккаувалари абцІна.
Завариккнакьан абццна дурарин музмуз,
мелз либцура туласи дюнья вуйибси.
Гьациган гьадина гъяра Йиз халкьра,
дурари убхъура вари зах кІаназкьан.
КІура: " Фици аьгъю хьибди Заануриз,
Заануриз аьгъю хьибдинхъа?"
Магьа фицдар вуш писдар:
гьич гъайгъу хъайидар дар, ву кьувватлу.
Гьациган, узу дав гъахьнийкІан юкІв марццир?
Ва тахсир ктрувалин лишан вуди хилар жикІуйкІан?
Гьар йигъан узуз ацІна аьзабар,
узуз жаза – гьар гьиринган...
Эгер узу гьамци фикир апІуз гьял гъапІнийиш,
Яв баярин тухум узу масу тувнухьидийи.
Мидин гъавриъ ахъуз узуз ккун гъабхьунзуз,
аммаки йиз кІулиъ убшри гъабхьундариз,
сабан узу Заанурин дараматдиз гъяйиз:
душваъ аьгъю гъабхьунзуз, фу ккилибгураш аьхириъ дурариз.
Ав, Уву апІидива ккутІубччвруб дурарин рякъ,
Уву дармадагъин апІидива дурар.
Хабарсузди гъибди дурарихьна чпин аьжал!
Дурар жвартІ хьиди, ямануб хьибди аьхир дурарин.
Хъергиган фици дубгруш нивкІ,
гьаци Увура, Аьхюр, гъудужвну, дурар фукІа дарубдиз илтІикІидива.
Йиз юкІв аьлдягъюри абцІнади кьутІкьлишну,
ва чІюбкьбаан кьябгънайиган йиз айитІишв,
узу вуйза ахмакь, фукІа аьгъдру,
малси вуйза Яв улихь.
Ва вушра гьарган узу Увухъди хъаза,
ва йиз хилхъан дибиснава Уву.
Аькьюллуди Уву узу гьаърава,
адвалихъна узу гъахурава.
Сарун фуж лазим ву узуз завариин?
Уву хъайиган фужкІа герек дарзуз жилариин.
ЕбцІура йиз беденра фагьумра,
йиз фикриз гъарз – Заанур,
Думу йиз мадар аьсрариан аьсрариз.
Фуж Увхьан гьубучІвнуш, йикІиди.
Пуч апІидива вари, Уву масу тувдар.
Гъвалахъ хъаза Заанурин, ва рягьятди вузуз.
РАББИ АЬХЮРИХЬ узуз уьрхювал гъибихъунзуз,
ва атІагураза ляхнар Яв.
73
[Уткан мяъли. Дюзмиш дапІна Асафди.]
Я Заанур, фтилан учу аьсрариз нигь гъапІунва,
хъял илипну кархьуз Яв марччарин лиж'ин?
КІваин апІин жямяаьт, Уву ктабгъуб аьсрианмина,
халкь, Уву кьимат тувну гъадабгъуб,
ва Увуз хазна вуди гъапІуб.
Кваин апІин Сион дагъ, яшамиш хьуз Увуз ктабгъуб.
Гъач аьсрариинди вуйи гъюрдариина:
мушвайишвар асккан-заан апІури гъахьну душман гирамишван кьялаъ.
Увуз гъуллугънаъ шлу йишв'ин, гьамус Яв душмнар ккерягъюра,
мушвариин чпин пайдгъар дурччвна дурари.
Хиял шул, гъяра яркур убшврудар кІапІлиз,
екІвар гъадагъну гъюнариина.
Ва магьа адатІнайи накьишариъ
арсу екІварна куржар чпин.
Яв Гирамишвак дурари цІа кипну,
ликриккан гъапІу Яв ччвур яшамиш шулайишв.
Гьял гъапІу: "танкь апІидихьа дурар хъарццайиз!",
ва гъургнийи вари йишвар уьлкейиъ Заанурин гъуллугънаъ шлу.
Мугагьназдин аьламатнан лишнар учуз рякъюрадарчуз,
сарун пайгъамбрар имдар,
учуз аьгъдарчуз, фукьансана учу аьгь апІуруш.
Я Заанур! Филадизкьан угъраш кялхъри хьиди?
Ва гьарган хьидинхъа душман Яв ччвурназ люкьнар апІури?
Фтихьан гьитІикІнава хилар Яв,
валжгъикк дярякъди ккивуз?
Заанур – аьсрарианмина йиз Паччагь,
аьламатар улупну Дугъу жилиин.
Уву яв кьудратниинди гьюл гьадабтІунва,
битІарин кІулар штуъ гъюргъюнва,
Уву Левиафандин* кІул гъачабхьунва,
тувунва думу ипІуз гимйириъ айи адмийириз,
––––––––––––––––
*Левиафан – дягьзаманайин жугьдарин аждагьайин ччвурарикан саб.
Уву гъютІубчунва рякъ булагъаризна нирариз,
ацІну штар айи нирар Уву гъеерццунва,
Яв гьюкмиъ а йигъ, Яв гьюкмиъ а йишв,
вазна ригъ Уву дерккунва завариин,
Уву гъизигунва гъирагъар жилин,
хьадна кьюрд арайиз гъахир Уву вува.
Кваин апІин РАББИЙИК фици кялхъраш душман,
ахмакь халкьди Яв ччвур ккипри гъахьну люкьникк.
Яв къукъу луф мутувана чІябгъюз вягьшйириз,
Яв аьжузар кІваълан магьархана гьаргандиз.
Фу гъабхьнуш Йикьрарихъди, лигава!
МучІу муччвар жилин илтІикІну тІарашнан мукьариз.
Гъит дурушри улдуднайир аьйиб алапІну,
ав адлу апІри Яв ччвур касибна аьжуз вуйидари.
Я Заанур, гъудужава женгназ,
кІваин апІин: йигъ хьубси гьякьсузари рихшанд апІура Уву.
КІваълан магьархана, угърашли ипнайи дих:
фици гьарган Яв душмнар арахураш.
74
[Хордин аьхюриз: гьенг "Ал-ташхет...". Асафдин мяъли.]
Учу адлу апІурача Уву, Заанур, адлу апІурача,
ич ушвнилан Яв ччвур улдубчІвурадар.
Яв аьламатарикан атІабгурача!
[Заанур:]
– Узу вахт ва мудат дебккдиза
ва арччул суд кІулиз адабгъидиза!
Рибшвиди жил ва дидин агьлар –
аммаки Узу мюгькам гъапІунза дидин мурхьлар!
Мукьам
КІураза эдебсузариз: "Гъибтай эдебсузвал!",
писдариз: "Ичв къурзлу кІарчар мазарганай!
Мазарганай дурар завариккнакьан!
МапІанай гафар, заанди улупру саягъ кІул хъацІабкну!"
[Мяъли апІурайир:]
– Я ригъ-гьудубчІвру, я ригъ-алабхъру терефариан,
я ичІи-чюлиан Суд гъибдар, ва я дагълариан.
Судья – Заанур! Дугъу сар илдитиди –
Дугъу жарарнур заъди!
Зах РАББИЙИН хилиъ а
ва чяхир душваъ – ижмиб, кабалгруб.
Убзди Дугъу думу жилин вари гьякьсузариз:
дурари убхъиди зах кІаназкьан, фукІа имдарди!
Хъа узу аьсрариз тярифлу мяълийир апІидиза,
запІри тяриф Заануриз Якьубрин!
[Заанур:]
– Уьргъидиза Узу писдарин къурзлу кІарчар,
ва заанди за хьибди гьякьлурин кІарч!
75
[Хордин аьхюриз: чюнграрин мукьмариккди. Асафдин мяъли.]
Ягьудияйиъ адвалиъди заънайир ву Заанур,
Дугъан ччвур Израилиъ заанди ву.
Салим* шагьриъ Думу яшамиш шула,
Дугъан ужагъ – Сион дагъ.
––––––––––––––––
*Салим – Ерусилим.
Аьжалну ацІнайи чІимрар Дугъу душв'ин гъюргъну,
гъудургу гъалхнар, ханжлар ва дявйир.
Мукьам
Увлан нур рабгъури гъабхьну, Удубкьрур,
вягьши гьяйванатари хюрч хъапІри шлу дагъдилан.
Хюрч вуди гъахьи кІубан эскрар:
нивкІу дурар гъючІюркьну,
дирбшар амансуз гъахьи.
Яв сес ебхьайизра, Якьубдин Заанур,
нивкІу гъадагъуру гьяйвнар ва аьрабйир.
Увхьан гучІ а!
Шлихьан дийигъуз шул Яв улихь,
Уву гъизгъин шлу вахтна?
Уву аьршариан деебтунва жаза –
ва гучІвалиан жил ккебяхъю,
Заанур гъедергиган, суд апІуз,
уьрхява жилиин али вари аьжузарна саламат касар.
Мукьам
Адмийириинна вуйи Яв хъял илтІибкІиди Яв адвализ,
Уву хъял идибтІнава юкьвнаан яракъси.
КІулиз адагъай РАББИЙИЗ, ичв Заануриз, гаф тувнайивалин гъурбнар,
гъит, багахь яшамиш шулайидари пешкешар хури гучІ тувру Заануриз.
Дугъу гьюкумдрарин рюгь ислягьвалихъна хура,
Думу – цІа ву жилин вари паччгьариз.
76
[Хордин аьхюриз: Едутундин гьенг. Асафдин мяъли.]
Узу Заануриз дих апІураза кюмекназ,
Заануриз дих апІураза – Дугъаз ерхьура узу.
Узу, балайин йигъан илтІикІунза Аьхюрихьна,
эдрегди ярхи йишвди хилар гъазаргунза Дугъахьна,
архаинвал адайиз гъяназ.
Заанурикан кІваин гъапІза, агьузар адахьиди йиз,
чара адрур Дугъахъди улхидиза!
Мукьам
Уву туврадарва узухьди писписар алахьуз,
дерднаан чІалра ушвниан гъудубгниз.
Фикир апІураза фу гъабхьнуш улихьган,
ухди ккудушу вахтари.
КІваин гъапІза узу Дугъаз фици мяълийир апІуйиш;
йишвну узу йиз узухъди улхидиза:
йиз гъяну абгура жаваб.
Яраб РАББИ узхьан аьсриз гьидицнийкІан?
Ва гьамусдихъантина масанвалииди гъузидаркІана?
Зат мидарди ккудубкІнийкІан Дугъан уж'вал?
Дугъан гаф ккебяхънукІан яраб гьаргандиз?
Яраб Заануриз язухъ зигуваликан гъархнийкІан?
ва хъял гъафири нигь гъапІнукІан жарарин дерди пай апІуб?
Мукьам
Узу гъапунза: "Магьа йиз иццрушнан дерди-бала:
Заанурин хил мугагьназсиб вуди имдар".
КІваин хураза РАББИЙИН ляхнар,
кІваин гъахьизуз, Уву мугагьназ гъапІу аьламатар;
фикир гъафиз, Уву гъапІубдикан,
Яв ляхнарикан узу улхуб гъабхидиза.
Я Заанур, гирами ву Яв рякъяр.
Аллагьарин арайиъ фуж ву Заанурсир зурба?
Уву вува – Заанур, аьламатар апІрур.
Уву Яв кьудрат улупунва халкьариз.
Уву гужли хил'инди Яв халкь гъюбхюнва –
Якьубдинна Юсуфдин баяр.
Мукьам
Я Заанур! Штар, Уву гъяркъган,
штар, Уву гъяркъган, гукІни шула,
ва кдисуз шуладар штун деринарихьан.
Абхьну тІурфан дифариан,
гъугърумар утІурччву кьюкьяриан,
Яв чІимрар гьубкьушварихь тІирхура.
Рабхура гъугърумариинди Яв аьраба
аку дапІна кьюркълин цІийири дюнья,
гукІунди йибкІура жил ва тІубччвура.
Гьюл'антина Уву гъяри шулва,
Яв рякъ – штарин гужли гъатаригъди гъя,
ва саризра аьгъдар Уву наан гъягъюри гъахьнуш.
Уву гъахуйва Яв халкь марччарси,
хилиъ ивну Мусайинна Гьарундин.
77
[Асафдин уткан мяъли.]
Йиз халкь! Фикир тув аькьвлихъ хъаърайи йиз гафназ!
хъебехъай гафарихъ ушвнин йиз,
узу абццдиза йиз ушв – ва тахалус пидиза,
ктитидиза ухди заманайин сирар,
учуз гъеерхьдар,
абйири учукна гъапидар.
Дурарин насларихьан гьитІибкІидарча:
ктибтидича жигьил наслиз,
фици адлу вуш РАББИ ва кьудратлу –
Дугъу гъапІу аьламатарикан.
Якьубдихъди Дугъу гъийитІну йикьрар,
Израилдиз тувну насигьятар,
ва табшурмиш гъапІну ихь абйириз
дидкан пуз гъюру наслариз,
жигьил наслиз аьгъю хьпан бадали,
ва дапІну бицІидар, дурарикна ктибтбан бадали;
дурар Заанурик миж кади гъузуз,
Заанурин ляхнарикан кІваинди гъибтуз,
Дугъан табшурмиш'валарихъди гъягъюз.
Учвура, абйири гъапІганси дарапІуз –
думу наслиси, гъярхьру ва чпиз кІуруб аьгъдру,
вари юкІв хъипну Заанурихъди дархьу,
ва гъянаъ Дугъаз вафаллуди гъудрузу.
Ефремдин баяр – эскрар, чІимрар хьайиндар,
дармадагъин гъапІну женгнаъ,
Заанурихъди вуйи йикьрар чІюргъбаз,
Дугъан насигьятарихъди дурушбаз,
Дугъу гъапІу ляхнар гьархбаз,
ва аьламатар – Дугъу чпиз улупу.
Дурарин архйирин улихь Дугъу аьламат арайиз гъабхну,
Египетдиъ – Танисдин* гьюкмикк ккабхънайи уьлкейиъ.
––––––––––––––––
*Танис – кьибла Египетдиъ айи шагьур (ХІ–VІІ вв. ихь аьср ккебгъайиз).
Дугъу гьюл пай гъапІну ва дурар душв'антина адаъну,
штарихьди цаларси дийигъуз гъитну.
Йигъну РАББИ дурарин улихьди гъяри гъахьну, диф илбижну,
хъа йишвну гъяри гъахьну цІин палат алабхьну.
АтІарццуйи Дугъу жяргълар ичІи-чюлиъ,
шидра айи ккунибкьар – зурба штун гъатариъси.
Селер удурзуз гъитуйи гъарзариан,
хиял апІин дурар шту ацІнайи нирар ву.
Аммаки дурари хъана Дугъан улихь гунгьар апІуйи,
ичІи чюлиъ Заануриз къаршу гъалабулугъ гъитІибккуйи.
Ахтармиш апІуз ккун гъабхьну Заанур,
чпиз ипІруб тІалаб апІури гъахьну.
Заануриз къаршуди гьамци кІуйи:
"Заанурихьан шулин арда ухьуз ичІи чюлиъ хураг гьивуз?
ИкибаштІан, Дугъу жяргълиз гъивган,
шид удубчІвнийи, гъушнийи нирар.
Хъа шулинхъа Дугъхьан тувуз уьл?
Тувуз хьибдинхъа Дугъхьан Чан халкьдиз йикк?"
Му деебхьну РАББИ гъизгъин гъахьнийи,
Дугъак, Якьубдиинна, цІаси, кабхьнийи хъял
ва айтІанзина гъурхьнийи, Израилдиз удучІвуз къаршу,
Заанурик умуд кади гъидритган,
чпи уьрхюр кІури Дугъу, хътругъган.
КІару дифариз туву Дугъу буйругъ,
заварин раккнар арццу,
абхьу дурариинна манна мархьси,
туву дурариз аьршарин уьл.
Адмийири ипІуйи хураг кьувватлутІан Кьувватлуйирин,
фургьанди дурар ацІу.
Завариъ хъивуз гъиту ригъ-гьудубчІвру терефнан микІ,
кьиблайинубра гъабхи Чан кьудратниинди –
ва алабхьу дурариин йикк, биширугси,
жакьвар жюрейиинди, гьюлихъ гъумкьан гизаф.
Гъиту жакьвар ахьуз бинайизди,
гьар тереф чпин чадрар вуйибси.
Тухъ хьайиз варидари гъипІу,
Дугъу гьадапІнийи дурарин гаш.
Аммаки дурар, ацІну цІиб вахт гъябгъяйизра,
гьеле сабан ипІурайибдихъан хътакайизра,
Заанурин хъял дурарихъ хъубкьнийи,
Дугъу гъийихнийи кюкю адабшвурайидарна гужлидар,
Израилдин жигьилар талаф гъапІу.
Аммаки дурари давам апІури гъахьну гунгьар,
хътругъди Дугъан аьламатарихъ,
ва гъапІну Дугъу дуририн уьмур сабра даруб,
ичІидар ва файдасузар вуди дурарин йисар.
Дугъу дурар йихруган – дурар Дугъахьна гъюйи,
хъана Заанурихьна яракар шуйи,
кІваин апІуйи Заанур – чпин битав Гъарз вуйиб,
ВаритІанзаанур – чпи Ккадаърур вуйиб.
Шит гафариинди Думу гъюдал апІуз ккун гъабхьну дурариз,
ва кучІал алди шуйи дурарин кІвантІариин:
кІваантІан дурар Дугъахъди хъади гъахьундар,
йикьрарназ вафалу вуди гъузундар.
Хъа Дугъу масанвал улупуйи,
хил алдабгъуйи тахсрарилан, тІанкь дарапІди дурар,
гьарган жаза гьюдюхюйи,
илипдайи Дугъу дурариин вари Чан хъял.
Дугъаз аьгъяйи: дурар – йикктІан даруб,
нефес, кьяляхъ хътадабкди, дурарилан улдубчІвну гъябгъруб.
Швнуб ражари дурари ичІи чюлиъ гъалабулугъ ипри гъахьну,
Аьссина зигар апІури гъахьну Думу, фужкІа адрушвариъ!
таза-тазабаштІан ахтармиш апІури гъахьну Заанур,
хъял капІри гъахьну Гирамивалик Израилдин.
КІваинди имдайи, фици Дугъан хили
дурар ккадаънуш душмнариккан:
Египетдиъ Дугъу аьламатар фици улупуйиш,
аьламатнан лишнар – Танисдин гьюкмикк ккабхънайи уьлкейиъ,
Египетдиъ вари нирар Дугъу фици ифдиз илтІикІнийиш –
убхъуз шули гъабхьундар дурарин нирариан.
Египетдиина кьацІар апІру жаглуган гьаънийи,
гьаънийи пуч апІру гъюблабачар.
Экинар тувнийи елгнагариз –
адрацІру уьжариз – читин ляхнарин бегьер.
Мерккли гъуркнийи дурарин тІумтІин ширар,
инжир пуч гъапІнийи аязнахьди.
Мерккликк ккипнийи дурарин мал-къара,
лижар-сюрйир тувнийи жинариз, чума уьзур алапІру.
Дугъу дурариинна Чан хъял улубзнийи, –
гъизгъинвал, агь, бала –
яман пис малайикарин къушум.
Ккуниб апІуз гъибтнийи Чан хъюлахьди –
дурарин уьмур гьяйиф гъапІундайи,
аьжализна уьзрариз деебтнийи.
Египетдиъ сарпидар ва сабпидар йихуз гъитнийи,
жилижвиван кьувватнан сабпи бегьер – Хамдин*
––––––––––––––––
Египтар, Нюгь пайгъамбрин кьюбпи бай Хамдиланмина арайиз дуфнайидар ву.
Дугъу адаънийи Чан халкь марччарси,
ичІи чюлиъди хъади гъяри гъахьну сюрйирси.
Рякъюъ дурариз гучІ ади гъабхьундар,
хъа душмнар хътІюкьнийи гьюли.
Гьаци Дугъу дурар хъади гъафнийи Чан жилиинна гирами,
дагъдихьна, Чан хлиинди тикмиш гъапІу.
Гьадрар бадали Дугъу утІуккнийи халкьар,
жил пай гъапІнийи израиларин тухмариз,
утІурккдарин хуларра имиди.
Аммаки дурари ахтармиш апІури гъахьну Думу,
гъалабулугъ гъитІибккуйи Заан Заануриз,
Дугъахъди вуйи йикьрар тамам апІури гъахьундар.
Чпин абйирси дурарира, гьидицуйи ва масу тувнийи,
ккунибси гъапІундайи, деккуйиин зяифди дизигнайи чІимруси.
Дугъахьди хъял гъюз гъитуйи дин бадали дивру лишнарихьди,
идолариинди биябур апІуйи.
Дицдарикан гъеебхьу Заанур гъизгъин гъахьнийи,
зат мидарди Израил ул'ан идипнийи.
Думу, Шилойиъ* айи Чадур, дипну гъушнийи –
адмийирин арайиъ яшамиш шулайишваъ Айир.
–––––––––––––––
*Думу вахтна РАББИЙИН Чадур Шило кІурушваъ айи.
Дугъу Чан кьудрат йисирвализ бисуз гъибтнийи,
душмнихьди гъитру бисуз Чан ад,
Чан халкь илипнийи ханжлиин,
Чан жилин хъюлу гъадагънайи Думу.
Гъургнийи цІигъ дурарин жигьилар –
шубариз гъапІундайи мяълийир сумчрин.
Заанурин гъуллугъчйир гъахьнийи ханжлихьан талаф,
ва гъишундайи ачІни гъахьи хпар яснаъ.
Аммаки хъергнийи Аьхюр, нивкІуъ айирси,
эскерси, чяхир дубхъну ахъу кьукьнаан.
Чан душмнар дармадагъин гъапІнийи,
ккаънийи дурар гьаргандин аьйибнакк.
Тина гъапІнийи ужагъ Юсуфдин,
Ефремдиндар ктагъундайи,
хъа ктагънийи Ягьудайиндар,
ккун гъапІнийи Сион дагъ.
Чан дарамат тикмиш гъапІнийи, аьршарин тагъси,
жилси – аьсрариз вуди, башламиш гъапІнийи.
Дугъу Давуд ктагънийи, Чан лукІ,
марччарин агълариан думу дих дапІну адаънийи;
табшурмиш гъапІнийи марччарин гъайгъушнаъ ваъ,
хъа Якьуб, Чан халкь – чру хярариъ уьрхюб –
Израил, Чан мулкар.
Ва Давудри хярариъ уьрхюйи халкь гьякьди,
аькьуллуди аьхювал апІуйи дурариин.
78
[Асафдин мяъли.]
Яв пайнаъ, Заанур, Уву аьгъдрудар архьнийи –
чиркин гъапІнийи гирами Яв дарамат;
Ерусалим илтІибкІнийи гъюрдариз!
ГатІахьнийи Яв лукІарин майтар гьяйванатаризна жакьвариз –
дурарин жанар, Увуз вафалу вуйидарин, вягьши гьяйванатариз итІуз.
Дурарин ифи гъябгъюйи нирси,
Ерусалим вуйибси, вари уьлке дибисну;
дахьна дурар, кивну адарди.
Учу аьйибну ккаънача ич гъуншйирин улихь,
юкьуб аьтраф айи вари, уч'ин аьлхъюра, ади-бидлан апІура.
Филадизкьан Я РАББИ! – Аьсрариз хъял ади хьидина,
хъял алдабгъуз кархьну гъуздина!
Яв хъял улубз халкьариин, Увуз жарадар вуйи,
паччагьлугъариин, Яв ччвурназ дих дарапІди айи.
Дурари чист гъитІнийи Якьуб.
ТІараш гъапІнийи дугъан жилар.
Гъушу тахсрар мапІана учуз кІваин,
масанвалин раккнар ухди арццава:
касибвалиъ ахънача учу писди!
Учуз кюмек апІинава, я Заанур, учу Уьрхрур,
Яв ччвур люкьнарикк ккидрипбан бадали.
Уьрхява учу, хил алдабгъава ич гунгьарилан
Яв ччвур бадали!
ЧІяаьн ибшри Уву аьгърудар аьлхъюб: "Наши мурарин Заанур?"
Гъит аьгъю ибшри дурариз, учуз рябкъюри,
Уву, Яв лукІарин ифдихъан, дурариин фициб гьял алапІуруш!
Йисирарин агьузар, гъит Яв ибарихьна рукьри,
Уву кьудратлу вува: аьжализ кадатІнайидар уьрхява!
Ургуб ражари артухъди ич гъуншйиризра жаза гьадабтІ,
Уву рихшад апІури хьпаз, Я Аьхюр!
Хъа учу – Яв халкь,
Яв лижнан марччар вуча.
Гьаммишан учу Увуз чухсагъул пидича,
адвалин мяълийир Увуз аьсрариан аьсрариз апІидича.
79
[Хордин аьхюриз: гьенг "Шошанним эдут...". Асафдин мяъли.]
Ебхьава, жан Заанур, хярариъ уьрхюрайир израилин халкь,
Юсуфдин адмийир – марччарин лижси!
Херувим малайикариин Деънайир, ачмиш йихьава!
Ефремдин, Вениаминдин ва Манассияйин улихь –
ачмиш апІина Яв кьувват!
Гъач учуз кюмекназ!
Я Заанур! Таза алаава учу!
Гъит Яв лигуб акуб ибшри – ва учу дюрхну хьиди!
Я РАББИ, кьувватарин Заанур!
Фукьандиз хъялну кархьну хьидива Яв халкьдин миннатариз?
Уву учу, уьл'индиси, ацІунва удурзу нивгъарихьди,
урхъуз гъитунва нивгъари абцІну зах,
Гъуншйириз учкан гъапІунва аьлхъру тамаши,
ич душмнари учкан зивзивар кчІюкьюра.
Я Кьувватарин Заанур! таза алаава учу!
Гъит Яв лигуб акуб ибшри – ва учу дюрхну хьиди!
Египетдиан Уву гъабхунва тІумтІин шир,
утІуккунва халкьар дярякърушвариз ва кивунва думу.
Уву марцц гъапІунва дидиз йишв,
диди деетнийи ччивар,
алабцІнийи жил.
Дагълар дидин сирникк ккаъну гъахьи,
Заанурин кедр гьарар – дидин кюлерикк;
Гьюлихьнакьан гъушнийи дидин тазар,
зурба вуйи Нирихънакьан – чІвумччвар.
Гьаз дидин арчил Уву илбигъунва?
Вариди, дидхьантина гъярудари дидкан кдутІури шулу!
Гьарин къабан сли алцІабхуру дидлан,
ва убкура думу чІурдин сппачари.
Жан Заанур Къушмарин! Минди илтІикІава, аьршариан лигава,
лигава гьаму тІумтІин шириз,
Яв арччул хили киву багъдиз,
(Уву Яв кьувватниинди мюгькам гъапІу инсаниятдин бализ)!
Думу цІихьди дубгна, ккабтІна...
Гъит жвартІ ишри Яв хъял алабхъу душмнар!
Яв хилихьди кюмек апІина, Яв арччул терефнаъ айириз
(Уву Яв кьувватниинди мюгькам гъапІу инсаниятдин бализ)!
Учу Увхъан хътакидарча!
ЧІиви апІина учу, ва учу Яв ччвурназ дих апІидича.
Я РАББИ, кьувватарин Заанур! ЛиктІин апІина учу!
Гъит Яв лигуб акуб ибшри – ва учу дюрхну хьиди!
80
[Хордин аьхюриз: гьенг "Гиттит". Асафди дюзмиш дапІнайиб.]
Шадвалин гьарай ипай кьудратлу ич Заанурин улихь,
дих атІабгай Якьубдин Заанурин улихь!
Мяълийир апІинай ва дафар йивай,
меэл сазариин, тарариин мукьмар йивай!
Ваз цІийи дубхьнайиган зурнйир хъаай,
ваз гергми дубхьнайиган – ич машквар йигъан.
Гьациб ву Израилдиз вуйи къанун,
табшурмиш дапІнайиб Заанури Якьубдин.
Юсуфдихъди Дугъу гьаддин гьякьнаан йикьрар гъийитІну,
Египетдиз къаршу удучІвган.
Гъеебхьунзуз таниш дару сес.
Дугъу кІуйи: "Узу гъагъи вахт алдабгъунза яв гъюнарилан,
ва яв хилариз кІваълан гьархнийи гьярзинкйирикан.*
–––––––––––––––
*Египетдиъ лукІвалиъ айи вахтари, Заанурин халкьдихьди, яни Израиларихьди, гъюнариин гьярзинкйириъди ругар-батІрар- гъванар – вари гъагъар гъахуз гъитуйи.
Баланаъ ахънайиган уву дих гъапІунва – ва Узу уву адагъунзаву;
Узу жаваб тувунзавуз тІурфнин дифаригъян,
Узу уву ахтармиш гъапІунзаву Мерива штарихъ.
Мукьам
Хъебехъ, Йиз халкь, увухъди вуйи Йиз йикьрарин тІалабар айиз,
Израил, хъебехъ Узухъ!
Ваъ, увухъ даришри, гъирагъдилан аллагьар,
икрам мапІанай жарадарин аллагьариз.
Узу вуза – РАББИ, яв Заанур,
уву Египетдиан адаур.
АцІайиз Узу увуз ипІруб тувдизавуз, анжагъ ушв абцц.
Аммки Йиз халкь Узухъ хъпехъундарзухъ,
Израилди гъапІундар Узу кІурубси.
Ва Узу дурар тІаунза чпин утІукьнайивалин гьюкмиъ:
гъит яшамиш ишри, чпиз ккунибси.
Эгер Йиз халкь Узухъ хъпехъуйиш,
эгер Израил Узу улупси яшамиш шуйиш!
Узу гьадму сяаьт дурарин дуст дарудар албагидийза,
Йиз хил алтІабццидиза дурарин душмнариинна!
РАББИ даккнидар Дугъан улихь ккилижвунди хьидийи,
гьаргандиз вуди хьибдийи дурариз вуйи жаза.
Ва Дугъу ацІдийи вари, ужубсиб хюйин уьлихьди,
гъарзариан учвуз йиччв удубзуз гъитдийи!"
81
[Асафдин мяъли.]
Гъудужвну Заанурин советдиъ РАББИ
ва жазайин къарар адабгъу аллагьариз:
"Филадизкьан гьякьсуз судар апІури хьидичва?
писдарин тереф бисури хьидичва?
Мукьам
Касибурна саилихъанди йихьай,
саламатурна аьжузурихъан хъюгъяй.
ккадаай хъергнайирна касиб,
писурин хилариккан уьрхяй дурар!"
Гъавриъ ахъундар дурар – фикир гъапІундар дурари!
МучІушнаъди гъяра дурар!
Ккадабшвну жилин диб!
Хъа гьадмуган гъапунза дурариз: "Гьеле учву аллагьар вушра,
гьеле вари учву – Заанурин баяр вудира,
хъа учву йикІидичва адмийирин аьжалиинди,
жилин аьхюрси ккадахъидичва."
Я Заанур, за йихьава! Жилин судья йихьава!
Вари халкьар – Яв хликк ккайидар ву!
82
[Асафдин мяъли.]
Я Заанур, иштирак дарди махьанава!
Ккебяхъну махьанава, сес-дикІ адарди мугъузана Я Заанур!
Ккарашву Яв душмнар,
хъял айидари кІулар за гъапІу.
Яв халкьдиз къаршуди чпин гаф саб гъапІу,
ЧІуру кьастар адагъура Увуз багьа вуйидариз,
кІура: "ТІанкь апІидихьа му халкь,
гъит кІваълан гьархри Израилин ччвур!"
Дурар вари сабишвхъанди ву, саб гаф дапІна,
вари Увуз къаршуди кидикьна:
эдомитар чпин чадрариъ,
измаилар, Моавар, агарар,
Библ шагьриндар, Аммонар, амаликитар,
филистимар, Тир шагьрин агьлар.
Ассирияра дурарихъанди гъабхьну,
Лутдин баяриз мурхьларди гъахьну!
Мукьам
Дураризра, Мидиамариз гъапІганси апІин,
Кишон нирихъ Сисердизсина Явиномдизси,
Эн-Дорин багахь йивну гъачІидарихъдиси,
жилиин уршвилси майтар дахьну гъахьидарихъдиси!
Дурарин кІулиъ айидарихъди – Кьяркърихъдисина Жанаврихъдиси,
дурарин регьбрарихъди – Зевахъдисина Цалмундихъдиси,
кІури гъахьидарихъди:
"Учу гъидисунча Заанурин мулкар!"
УтІуркк дурар, я Заанур, микІру – нахъвси
вая хутІларилантина микІру гьипру дурач-укІси.
ЦІи фици яркврар улдугуруш,
Дагълариъ хачриин цІа фици алабхъуруш,
гьаци Яв бурандихьди дурар илжик,
илтІибкІру Яв микІрахьди илип дурариин пис гучІ!
Дурарин машар аьйибнакк ккаъ!
Гъит Яв ччвур абгри, я РАББИ!
Гъит гьяясузвалиъ ва аьрбатанвалиъ ишри аьсрариз,
гъит биябур ишри чпи – ва жвартІ!
Гъит аьгъю ибшри Уву – шлин ччвур РАББИ! –
Заан Заанур вуйиб, вари жиларин зиин!
83
[Хордин аьхюриз: гьенг "Гиттит". Корейин баярин мяъли.]
Фукьан, "ккунийда", кІурударстар дарин Яв ужагъар Къушмарин РАББИ!
Фукьан йиз тямягь хътарин РАББИЙИН дараматдин икризди учІвуз!
Йиз юкІвнуна беденди мяълийир апІура,
гьарай ипну ЧІиви Заанурин улихь!
Гъибихъну жакьвлиз чан ужагъ,
псинчІиз – мукь чІярттариз,
гъурбан апІрушвахь Яв, Къушмарин РАББИ,
йиз Паччагь ва йиз Заанур!
Яв хулаъ яшамиш шулайидар хушбахтаврар ву –
гьаммишан дурари Яв тяриф апІиди.
Мукьам
Хушбахтавар ву Ув'ан кьувват адабцІурайир,
шлин кІваин алш – рякъ Увухьна гъюрурин,
шли, ишларин дерейиъди гъяради, душв илтІибкІураш дерейиз булагъарин,
ва мархьлира душвайишв абцІра даграри.
Дурар гъяра, кьувват гъазанмиш апІури,
дурариз ачмиш хьиди аллагьарин Заанур Сиондиин.
Я РАББИ кьувватарин Заанур! Йиз ккарагуб ебхьава!
Узухьинди фикир тувава, жан Заанур Якьубдин!
Мукьам
Я Заанур, учу Уьрхрур! Лигава,
ул гатІабхьава Уву кадагънайириинди.
Яв дараматдин икрариъ гьапІу сад йигъ
зина ву агъзрариинди йигъартІан!
Заанурин хулаъ урчІаригъ дийигъуб ужу ву,
гьякьсузарин чадрариъ яшамиш шайиз.
РАББИ Заанур – гъалханра ригъра ву Думу,
РАББИЙИ масанвал ва ад тувру.
Рякъ ктрабцІдар, Дугъу гъитдар пешкеш дарди.
Жан РАББИ Къушмарин!
Хушбахтавар ву Уву миж кайир!
84
[Хорин аьхюриз. Корейин баярин мяъли.]
Я РАББИ! Уву масанвал айир вуйва яв уьлкейиз,
йисирвалиан адаунва Якьублин халкь,
Яв халкьдин тахсрарилан хил алдабгъунва,
деетунва дугъан вари гунгьар,
Мукьам
хъял ктрубчІвди гъахьунва,
гьубучІвну Яв гъизгъинвал.
ЛиктІин апІин учу, ич уьрхювалин Заанур,
учлан хъугъвал маалдабгъанава.
Неинки Яв хъял уч'инна гьаргандиз хьибдин,
насларилан наслариинна – Яв гъизгъинвал?
Неинки, учу тазатІан чІиви апІидарна,
Уву чпихъди хъайивалин, Яв халкьди ипбан бадали гьарай шадвалин?
ГьапІа учухьна, РАББИ, Яв масанвал,
ва багъиш апІина Яв уьрхювал.
РАББИ Заанури фу кІуруш, узуз ебхьуразуз.
Дугъу мясляаьт дебккди Чан халкьдиз,
Чаз вафалу вуйидариз,
умуд кади яшамиш шулайидариз.
Думу заанди дисрудариз багахь хьа уьрхювал:
Яшамиш хьиди Ад ич уьлкейиъ!
Рягьимна вафалувал чиб-чпиин алахьиди,
дугъривалина мясляаьтну хабар алдагъиди.
Вафалувал ктубчІвиди жиликан,
гьякьвал ибхди аьршариан.
РАББИЙИ заъласина гьапІди уж'вал,
хъа ич жили тувди бегьерар чан.
Гьякьвал Дугъан улихьди гъябгъиди
ва Дугъаз рякъ ккивди.
85
[Давудрин ккарагуб.]
Иб хъивава, РАББИ, жаваб апІина узуз,
даршуз узу касиб ва аьжуз вуза.
Убхява йиз уьмур,
дарди хьуз, вафалу вуза Увуз.
Уьрхява, узу, Яв лукІ,
фицики, йиз Заанур Уву вува, йиз Увук кайиз миж.
Язухъ зигава, я РАББИ,
узу Увуз дих апІураза ярхи йигъ.
Шад апІинава узуз, Яв лукІ,
Ув'ин ализ, РАББИ, йиз умуд.
Уву, РАББИ, масанвалин юкІв айир ва ужур вува,
Увуз дих апІру варидариз, Уву гизаф масанвал айир вува.
Ебхьава, я РАББИ, йиз ккарагуб,
фикир тувава йиз миннатариз.
Йиз пашман йигъан узу Увуз дих апІураза,
ва Уву тувурва узуз жаваб.
Адар аллагьар, Увуз барабар,
адар ляхнар, Явдариз ухшар.
Вари халкьар, Уву халкь гъапІдар,
гъиди Увухьна, я РАББИ,
ва икрам апІиди, адлу апІиди Яв ччвур.
Уву машгьур вува ва аьламатар апІурава, –
Заанур – Уву вува ва адар жарар.
Алаава узу, я РАББИ, Яв рякъ'ин,
узу дидиъди гъягъбан бадали, уьбхюри вафалувал Увуз.
Шадвал хъапІри хьибди йиз юкІвну,
гьюрмат апІури Яв ччвурназ.
Вари юкІв хъипну тяриф апІураза Яв, жан РАББИ, йиз Заанур,
гьаммишан адлу апІидиза Яв ччвур.
Узухьна вуйи Яв масанвал зурба ву:
Уву азад гъапІунва йиз гъян МучІушнан хулан деринарихьан.
Я Заанур! Алархьунзуин эдебсузар,
пис касарин иркназ йиз аьжал ккунди а!
Дурариз Увкан гьич вижнакьан ктар!
Аммаки, Уву, РАББИ, Заанур хил хъибтрур ва гъянир,
гизаф сабурлур, гизаф масанвал айир, вафалур,
Яв Уву лиг сарун узухьинди ва язухъ апІина йиз.
Багъиш апІинава Яв лукІраз Яв кьувват,
Яв лукІран бай уьрхява.
Уву узухьна гъяниди айивалин лишан улупава,
гъит рябкъри йиз душмнариз, биябур духьнайидариз, Уву узуз, РАББИ, гъапІу кюмек ва туву ккарцувал!
86
[Корейин баярин мяъли.]
Тикмиш гъапІну Дугъу шагьур гирами дагъдиин!
Му шагьур, Сиондиин алиб, РАББИЙИЗ ккунду
Якьубдин вари гъулартІан зина.
ГъитІибхну увкан ад, Заанурин шагьур!
Мукьам
Узу хабар деебтураза: Рахавдизна* Вавилондиз,
филистимаризна, Тиризна, Кушдиз
– варидариз узкан аьгъю гъабхьну:
"Магьа Фуж бабкан гъахьнуш ухьуз!"
–––––––––––––––
*Рахав – Египетдиз кІура. Думу, Раббийи пуч гъапІу, къайдасузвал ипру, гьюлин аждагьа ву.
Хьиди адмийири кІури Сиондикан:
"Магьа Фуж бабкан гъахьнуш душваъ!"
Чав, Заанур Заанури, мюгькам апІура думу!
РАББИЙИ, халкьарин гьисаб гъабхурайиган, бикІиди:
"Магьа Фуж бабкан гъахьнуш ухьуз!"
Мукьам
Мяълийир ва ялхъвнар апІурайидари:
"Йиз вари булагъар – увуъ а!"
87
[Корейин баярин мяъли. Хорин аьхюриз: "Махалат леаннот" гьенгниинди апІурайи мяъли. Мяъли апІура Эзрахитарин Хеманди.]
Жан РАББИ, узу уьрхюрайи Заанур,
узу йигънура йишвнура Увуз дихар апІураза!
Гъит йиз ккарагуб Увухьна рубкьри,
Ис алахъну иб хъавава йиз миннатнахъ!
Аьзабари гъухар хъчІюкьюрайиз,
йиз уьмур – МучІушнан хулан даргниин ализ.
Узу – накьвдиз гъушурси аза,
сарун кьувват имдрурси;
дукІнайир саризра лазим даруси,
йивну дукІнайидарси, накьвдиъ даахнайи –
Увузра кІваълан гьахнайидарси –
дурар сану Яв хилиъ имдар...
Уву гатІахьунва узу ичІазди жегьенемдин,
штарин къатариз, улиъ тІуб убчІвуз дярябкърушваз.
Гъагъиди вузуз Яв хъял,
лепйири илдитунза ликтІилан.
Мукьам
Уву дустар узхьан гьутІуккунва дярякърушвариз:
дурариз узу гьясбикк ккадар.
Узу дустагъдиъ айирси аза ва удучІврубси дар...
Дерднахьан йиз улариз фукІара рябкъюрадар.
Вари йигъди узу Увуз дих апІури гъахьунза, я РАББИ,
Увухьна хилар гьачІарккунза!
Арда гъийихдариз Уву Яв аьламатар улупидина-хъа?
Арда сирнар гъудужвурин-хъа, Уву адлу апІуз?
Мукьам
КІурайин-хъа Яв аьламатарикан накъвариъ?
УтІру жанарин арайиъ – Яв вафалуваликан?
Арда аьгъяянхъа мучІушнаъ Яв аьламатарикан,
уьлкейиъ ул'ан идипнайи – Яв гьякьваликан?
Узу Увуз дих апІураза! Гъит йиз айитІишвар, РАББИ,
йиз миннатар Яв улихь дийигъри!
Гьаз, я РАББИ, Уву узу нигь гъапІунва?
гьаз гьидицунва узхьан?
Живанвалихъанмина узуз ккилибгура дердна аьжал.
Яв гучІар ккаъру аьламатари узук кайи йиз миж ктІубшвнийи.
Яв хъял уз'ин алабхънийи лепеси,
Уву гьаънайи гучІари узу гъюргънийи,
штукк ккахъиганси, дурари узу ккитнийи,
варишварихъанди илтІикІназулан, гьаммишан.
Багахьлуйир Уву зат мидарди узхьан гьутІуккунва,
ва йиз уьлдеш – акв адрушв.
88
[Эзрахитарин Этандин дарсар.]
Яв масанваликан, РАББИ, гьаммишан мяълийир апІури хьидиза,
тухмиан тухмиз Яв вафалувал адлу апІидиза.
Хъебехъай! Гьаммишандиз вуди масанвал арайиз дубхна.
Аьршариъ Уву пайдагъси дубчІвунва Яв вафалувал.
[Заанур:]
– Узу, Узу кадагънайирихъди йикьрар гъийитІунза,
ва Давудриз, Йиз лукІраз ху гъапІунза:
"Узу гьарган яв наслариз кюмек апІури хьидиза,
ва дивдиза увуз тахт – тухмариан тухмариз".
Мукьам
Аьршари адлу апІура Яв аьламатар, РАББИ,
кьадар адрукьан Гирамидари – Яв вафалувал.
Аьршариъ шлихьан РАББИЙИХЪДИ зигуз шул?
Заанурин баярикан фуж ву Дугъаз ухшар?
Кьадар адрубкьан Гирамидарин арайиъ Заанурихьан гучІ а,
Чаллан илтІикІнайидаригъ варитІан писди.
Жан РАББИ, къушмарин Заанур! Фуж ву Увуз ухшар?
РАББИ Ижмир! Вафалувал хъитІибкІна Увхъан.
Уву гьюкум гъабхурава гьюлин гъизгъинвалиин:
Уву мютІюгъ апІурава дидин лепйир.
Уву йибкІайизкьан гъивунва Рахавдиз;
кьудратлу хлиинди гъадаргъунва Яв душмнар.
Аьршарра Яв ву ва жилра Яв ву;
Уву арайиз гъабхунва вари дюнйир ва душвариъ айиб вари.
Кафарина кьибла Уву арайиз гъахунва;
Фаворина Хермонди Яв ччвур адлу апІура.
Кьувватлу ву Яв хил, ижмиб ву Яв гагь,
Яв арччул хил гьачІабккна!
Гьякь суддна гьякьвал – мурхьлар ву Яв тахтнан
масанвална вафалувал, Яв улихьди гъягъюра.
Хушбахтавар ву халкь, гъалибвалин гьарайнакан аьгъюдар!
Я РАББИ! Яв машнан аквнаъди гъяра дурар,
Яв ччвурнакан дурар гьар йигъан шадну гъадагъна,
ва Яв гьякьвалиинди фурслу духьна.
Уву вува – кьувват ва ич ад!
ва Яв масанвалилантина зади дебккдича кІул.
Ич гъалхан – РАББИ,
ич Паччагь – Израилдин гирами Заанур.
Уву гъапунва, рябкъювалиъ, Яв вафалуйириз
гьамци кІури: "Узу за гъапІунза эскер,
халкьдин арайиан ктагъур.
Узуз гъидихъунзуз Давуд, Йиз лукІ,
ва гирами ччим дугъан кдатунза.
Йиз хили дугъаз кюмек апІури хьиди,
Йиз хил дугъакк ккивну хьибди.
Душмнихьан думу ккагъуз хьибдар,
гьякьсузрихьан думу асккан апІуз хьибдар.
Дугъан душмнар Узу чан улихь дахьдиза,
ва дугъ'ин хъял иливнайидариин гъалиб хьидиза.
Дугъахъди хъайиз Йиз масанвална вафалувал,
ва Йиз ччвурнаккди дугъу фурс кади кІарч запІди.
Гъитдиза дугъахьди хил гьачІабккуз гьюлирихънакьан,
арччул хил гьачІабккнуз – нирарихънакьан.
Дугъу узуз кІури хьиди: "Уву вува йиз адаш,
Уву вува йиз Заанур ва узу уьрхру битав гъарз".
Ва Узу думу, Йиз сарпи велед вуди дерккдиза,
ва хьиди думу жилин вари паччгьартІан зина.
Йиз масанвал аьсрариз хьибди дугъахъди,
Йиз йикьрар дугъахъди чІюргърудар хьидар.
Дугъан тухмиз узу тувдиза гьарган яшамиш хьуз,
ва дугъан тахт гьаммишануб ву заварин йигъарси.
Эгер дугъан веледари Йиз къанун гъибтиш,
ва Йиз табшурмиш'валарихъди дурушди гъузиш,
эгер Йиз къайдйир гъючІюргъиш,
ва Йиз табшуругъар дюрюрхиш,
Узу илипидиза дурариин йиз чумакъ,
дурарин гьякьсузвализ кьазйириинди йивидиза –
аммаки дурарихьна вуйи Йиз масанвал ккудубкІидар,
ва Йиз вафалувал чІюбгъидарза,
чІюргъидарза Йиз йикьрар,
дурарихъди вуйи сюгьбатарихьан гьудучІвидарза.
Узу ху гъапІунза сабан ва гьаргандиз,
Йиз гирамивалиинди ху гъапІунза,
Давуд Узу алдатмиш дарапІуз.
Дугъан тухум гьаммишандиз гъубзди,
дугъан тахт Йиз улихь ригъси хьибди;
вазси, аьсрариз ижми вуди.
Аьршариъ а – ху апІруган хьайи дугъри шагьид".
Мукьам
Аммаки Уву ибак гъапІундарва, даккун гъапІунва,
нигь гъапІунва Яв ччим кадатнайир;
Йикьрар удучунва дугъахъди, Яв лукІрахъди вуйи,
дугъан таж биширугдиан ибиргъунва.
Цалариъ урхъар гъапІунва,
илтІикІунва ижмишвар гъюрдариз.
Душвхьантина гъярайи варидари думу тІараш апІура,
ва гъуншйир аьлхъюра дугъ'ин.
Душмнариз Уву ихтияр тувунва дугъ'ина хил запІуз,
ва рази ктаунва дугъаз къаршу удучІвдар вари;
Дугъан ханжал кьяляхъ илтІибкІуз Уву гъитунва,
ва дяви гъабхурайи вахтна кюмек гъапІундарва.
Мягьрум гъапІунва думу паччагьвалин крабчІувалихьан,
ва тахт дугъан жилиинна илдипунва.
йигъар дугъан жигьилвалин жикъи гъапІунва,
палат алабхьганси, узу нач'вали алацІунва.
Мукьам
Филадиз, РАББИ, гьитІикІну гъуздива?
Филадиз Яв гъизгъинвал цІаси кабхъну гъубзди?
Фукьан жикъиб вуш йиз аьср кІваин апІин.
Фу бадали халкь дапІнава адмийир? Дурар фукІа дар!
Фуж гъузди яшамиш шули, аьжал дярябкъди?
Шли уьбхиди-хъа чан гъян МучІушнан хулхьан?
Мукьам
Наан аяв, Я РАББИ, мугагьназдин масанвал?
Даршуз, Уву ху гъапІундайна вафалуди гъузуз Давудриз.
Лигава, я РАББИ, фици аьрвалир хураш Яв лукІариинна.
Жара йишвлан вуйидарин истисмари узу алацІна.
КІваин апІина, я РАББИ, фици аьлхъюраш Яв душмнар,
фици абурсуз апІураш гьар лик алдабгъушвахь Яв ччим кадатнайир.
Ужувлан адвалин ишри РАББИ аьсрариз!
Амин, амин.
89
[Заанурин адми, Мусайин ккарагуб.]
Я РАББИ! Уву вува учуз дергрушв
наслариан наслариз.
Дагълар бабкан хьайиз,
жилра дюнйирра арайиз гъяйиз,
аьсрариан аьсрариз
Уву – вува Заанур.
Уву кьяляхъ хътаурава адми, чан бишируг хьуз,
Уву кІурава: "Инсанарин баяр, кьяляхъ!"
Увуз агъзур йис – накьдин йигъси вувуз,
кирибчу ва гъубшу –
ясана йишвну гьюдюхюрайи гъаравларси.
Уву алжакурава адмийир мархьлиси,
гъяра дурар, гьир гъабхьиган улдубчІвну гъябгъру нивкІси.
УкІси ву дурар, гвачІинган ачмиш шлу,
кюкю апІру, хъа хябяхъдихъна эбццру.
Гьаци учура жвартІ шулача Яв хъял айивалихьан,
Яв гъизгъинвали учук кипра яман гучІ.
Уву ич гунгьар дивунва Яв улихь,
ич сирар – Яв машнан аквнан улихь.
Ич йигъар жикьи шула Яв хъял айивалилан,
ич йисар улдучІвну гъяра хътабгъу нефесси.
Ич уьмрин кьадар – ургцІур йис,
кьувват айириз – миржцІур,
дидкан гизаф пай – аьзиятна жафа,
вари гьудубчІвну гъябгъюра, учура дитІирхну гъярача.
Шлихьан аьгъю апІуз шул Яв хъял гъювалин кьувват?
Яв улихь гучІ'вал, кьувватлу ву Яв гъизгъинвалси.
Улупава учуз, фици гьисаб апІуруш ич йигъар,
гъитава абгуз кІван аькьюл.
Минди илтІикІава, я РАББИ! Филадизкьан?
Язухъ дизигну масанвал илипава Яв лукІариин.
ГвачІиндиз учуз тухъ шайизкьан чавава Яв масанвал ипІуз,
учу разишнаъ ахъбан ва вари уьмриъ шадвалин гьарай ипбан бадали.
Учуз шадвал багъиш апІинава – Уву учу кьазайикк ккаънайи вари йигъарихъанди, ва хажалатнан йисарихъанди.
Ачмиш апІина учуз, Яв лукІариз, зурбавал Яв ляхнарин,
Яв лукІарин баяриз – адвал Яв!
Гъит ибшри ихь Заанур РАББИЙИН масанвал ухьухъди!
Гьаава дишди, ич хиларин ляхнариъ учуз кюмек апІинава,
гьаава дишди, кюмек апІинава!
90
[Мяъли апІрур:]
Я Уву, Заанурин далдайикк яшамиш шулайир,
ужагъ гъибихъур Кьувватлурин гъваикк,
РАББИЙИКАН кІурайир: "Думу йиз бару вуйиз –
йиз гъала, йиз Заанур, йиз умуд"!
РАББИЙИ ккадаура уву чулар ккивнайирихьан,
талаф апІру варибдихьан.
Дугъу Чан хлинццарикк уву ккаъди:
Дугъан хлинццар – уьрхювал увуз.
Дугъан вафалувал – гъалхан ва цал.
Я йишвандин жинарихьан увуз гучІ адар,
я йигъну деебтнайи чІимрихьан,
я чумайихьан, хабарсузди гъюрайи йишвну,
я аьзарихьан, аку йигъан алабхъурайи.
Сар агъзур яв гъвалахъ пуч духьну дахьнайидар хъа,
ЙицІуд агъзур – арччул хилихъинди яв,
аммаки увхьан гьудубчІвиди бала!
Уву анжагъ шагьидтІан дара: лиг
рябкъидивуз тувру кьимат гунагькрарин!
[Гьякьлур:]
– Жан РАББИ, Уву узуз мюгькамишв вува!
[Мяъли апІрур:]
– Уву Заанур ктагъунва яв бару вуди,
ва дерд увухьна гъибдар,
ва бала яв хулаъ убчІвидар.
Дугъу малайикариз тувди увкан буйругъ –
уву наана гъушишра гьадушваъ урхюз,
дурари уву хилариин илитну гъахиди,
уву гъарзухъ хъарсну алдадакбан бадали.
Асланна курамил уву гьясбикк апІидара;
пис асланра ва аждагьара уву ликариккан апІидива.
[Заанур:]
– Дугъаз Узу ккунду ва думу Узу уьрхидиза,
Узу дугъак, Йиз ччвур аьгъюрик, кубкІуз гъитдарза
Дугъу Узуз дих апІиди ва думу Узуз ерхьидизуз,
Баланаъ Узу дугъахъди хьидиза, кюмекназ гъидиза ва адлу апІидиза думу!
АцІуз гъитдиза думу ярхи уьмрихьди,
гъитдиза рябкъюз чаз, фици Узу чав уьрхюраш!
91
[Мяъли. Султ йигъаз вуйи мяъли.]
Фукьан ужу дарин РАББИЙИН ад апІуб –
Яв ччвурназ мяълийир апІуб, Заан Заанур:
ГвачІинган мяъли апІуз Яв рягьмикан,
ва йишвнура – Яв вафалуваликан,
йицІуб сим али чюнгриин,
кьумуздин гьенгниин.
Вари, Уву гъапІубди, РАББИ, рази апІура узу.
Узу гьяйран духьну мяъли апІураза Яв хиларин ляхнарикан.
Фукьан зурба дарин, РАББИ, Яв ляхнар!
Фукьан дерин дарин Яв фикрар! –
Абдлиз хабар адар,
юкІв адрур дуририн гъавриъ ахъидар.
Ав, писдар артмиш шула укІси,
ва гьякьсузарира кюкю адабшвура,
аммаки дурариз кадабтІна: гьаргандиз гъудрузуб, –
хъа Уву, РАББИ, аьсрариз машгьур вува!
Даршуз, Яв душмнар, РАББИ, –
даршуз Яв душмнар, гъюдучІвиди,
гьякьсузар, гьубкьур сабишвахъинди гьергди;
Йиз кІарч, Уву, запІрава, бугъайин кІарчси,
таза ччим улубзна йиз кІул'ин.
Уву узухьди, гучІ адарди, гъитрава йиз душмнариз лигуз,
багахь улучІвурайи писдарикан ебхьуз.
Гьякьлури, хиял апІин, пальмайиси кюкю апІура,
ливандин кедрси гъитІигъна.
РАББИЙИН дараматдиъ ччивар деетнайидари,
Заанурин хулан икрариъ кюкю апІура!
Гьеле кьабишнаъ ашра, дурар бегьерлу ву,
тяаьмлура ву, тазадира ими.
Миди варидариз кІура: фици дугъри дарин РАББИ.
Думу – йиз битав гъарз вуйиз; гьякьсузвал адар Дугъаъ.
92
РАББИ – Паччагь.
Дугъан палат – адвал,
Юкьвнан чІул Дугъан – кьудрат!
Дюнья дийибгъна ва ккадабшвидар,
ва Яв гьаммишандин тахт адарди шлуб дар,
Уву вува – вахтар ккергъруанмина Айир!
Сесер ирчна селери, РАББИ,
сесер ирчна селери, рахура,
селер рахура гъугърумарси!
Думукьан гучІ айидар дар штун гъатарин рахбар,
Думукьан гучІ айидар дар гьюлин зурба цалар,
ягълишнаъ айи РАББИЙИН кьудратси.
Насигьятар Яв ккадаршврудар дар,
Яв дараматди, РАББИ, аьсрариз дабалгна гирамивал!
93
[Гьяфтайин юкьудпи йигъаз вуйи Давудрин мяъли.]
Жаза тувру Заанур, я РАББИ,
Жаза тувру Заанур, ачмиш йихьава!
Гъудужвава, жилин Судья,
къурзлудариз, чпи гъапІубдиз, тувава рубкьруб.
Филадизкьан гьякьсузар, жан РАББИ,
филадизкьан гьякьсузар шадвал хъапІри гъузди?
КІура дурари усал гафар;
дюз дарди апІури, хъа тярифарра апІура;
ликариккан апІура, я РАББИ, Яв халкь;
асккан апІура Яв девлет;
йивну йихур хал адрудар ва ачІни гъахьидар,
ил улдубтІуз гъитра саиларин,
кІура: "рябкъидар РАББИЙИЗ,
Якьубдин Заануриз аьгъю хьибдар".
Фагьмихъна гъачай, фагьумсузар!
фици учву, абдлар, гъавриъ ахърадарчва?
Иб ГъапІуриз – арда деребхьди шулин?
Ул ГъапІуриз – арда дярябкъри шулин?
Думу, халкьарин Насигьятчи ву ва инсанарин Мялим,
неинки Дугъу учвхьан гьерхидарин?
РАББИЙИЗ аьгъя инсанарин фикрар:
дурар саб къайда айидар дар, гъюбчІвнайи дифси.
Хушбахтавар ву, РАББИ, Уву чаз дарсар киврайир,
насигьятнахъ хъаърава Яв къанунарин,
балайин йигъан дугъаз мюгькамишв тувбан бадали,
гунагькрин улихь ичІу чан ушв абццайиз.
Ваъ, РАББИЙИ Чан халкь гъибтидар,
Чан девлет кІваълан гьархидар,
гьякьвалира паччагьвал апІиди суддиъ,
ва гъягъиди дидихъди вари юкІв гьякьлудар.
Фуж узухъди сатІиди писдариз къаршу удучІвиди?
Къаршу удучІвиди чІуруб апІридариз?
Эгер РАББИЙИ узуз кюмек апІдайиш,
гъубшнихьидийи йиз уьмур ккебяхънайи уьлкейиз.
Узуз: "Магьа-магьа узу ахъди", пайизра –
Яв масанвали, РАББИ, узу мюгькам апІуйи.
Фукьан дердер ашра йиз кІваъ,
Яв ккарцували йиз гъян рази ктапІуру.
Увухъди аьлакьа айиб дар нягьякьваларин тахт,
дердерна къайдасузвалар урзурайи.
Алархьнийи, гьякьлур йивну йикІуз ккунди а,
тахсир кипуз, тахсир ктру ифи удубзуз.
Аммаки РАББИ – узу уьрхрур,
йиз Заанур – битав гърз, узу мюгькам апІурайи.
Дугъу дурарин хъял чпиз къаршуди илтІибкІиди,
Дугъу дурар танкь апІиди чпин нагьякьваларилантина,
Гьадгъу – РАББИЙИ, ич Заанури – тІанкь апІиди дурар!
94
Гъачай, РАББИЙИН улихь мяълийир апІидихьа,
шадвалин гьарай ипуз Дугъан улихь, ухьу уьрхру битав Гъарзун улихь.
Тярифнан гьарйир Дугъан машнан улихь апІидихьа,
дийигъидихьа мяълийирна гьуррай хъипну.
РАББИ – Заанур ву Машгьур,
Машгьур Паччагь вари аллагьарин зиин.
Дугъан хилиъ – жиларин деринар а,
Гьадгъандар ву дагъларин кІакІар,
гьюлра, Чан ву, Чав арайиз дубхнайи,
къураматра – Чан хиларигъян гъюдубчІвнайи.
Гъачай, кьамкьариинна ис хьидихьа, икрам апІидихьа,
ахьдихьа жилиинна РАББИЙИН улихь, ухьу халкь гъапІу.
Думу Заанур ихь вуйихь,
хъа ухьу – Дугъу чру майднариин уьрхюрайи халкь вухьа,
ухьу – марччар вухьа, Дугъан хили Чахъди гъахурайи.
Эгер гъи Дугъан сес учвуз ебхьураш,
юкІвар мапІанай хъпебехъди, Меривайиъ гъабхьиси,
гьадмуганси – ичІи чюлиъ айиган, Массайиъ,
ичв абйириз Узу ахтармиш апІуз ккун гъабхьишваъ,
ахтармиш гъапІнийи – ва Узу гъапІра гъябкънийи!
ЯгъчІвур йисаз Узу гьидицунза дурарин наслихьан,
Узу гъапунза: "ЮкІвар дурарин алдахьну рякълан,
Йиз рякъяр рякъюрадар му халкьдиз."
Хъял гъафизуз – ва ху гъапІза Узу,
Узу чпиз, архаинвал гьязур дапІнайишваз, дурар гъидар кІури.
95
[Давудрин тярифнан мяъли. Хал тикмиш апІурайивалин.]
Мяъли апІинай РАББИЙИЗ цІийи мяъли;
мяъли апІин РАББИЙИЗ, вари жил;
мяъли апІинай РАББИЙИЗ, Дугъан ччвур ужувлан адвалиъ дебккай,
йигъ йигъахъди, Дугъу ухьу фици гъюрхнуш хабар дебккай!
Кидибтай халкьариз Дугъан адлуваликан,
жилин миллетариз – Дугъан аьламатарикан.
Зурба ву РАББИ ва лайикь ву тярифназ,
Дугъхьан, вари аллагьарихьантІан гизаф гучІ а, ва хъял алдабгърур ву.
Жара халкьарин аллагьар – идолар ву,
хъа РАББИЙИ аьршар арайиз гъахну.
Заанвална адлувал – Дугъан улихь хьа,
кьувватна гьяйбат – Дугъан гирамишваъ а.
РАББИ гьяйбатлу апІинай, инсаниятдин миллет,
РАББИ гьяйбатлу апІинай, Дугъан ад ва кьудрат!
Гьяйбатлу апІинай адлувал РАББИЙИН Ччвурнан!
Багъишар хьади, учІвай Дугъан хулан икраризди.
Дахьай Дугъан улихь икрамназ адвалиъ Дугъан гирами!
ГукІни йибхь, РАББИЙИН улихь, вари жил;
Халкьарин арайиъ атІабгай: "РАББИ – Паччагь ву"!
Ижми ву вари дюнья, ккадабшвидар думу;
Дугъу дугъриди халкьарин суд апІиди.
Гъит шадвал хъапІри аьршари, гъит шадвал хъапІри жили,
Рабхура гьюл ва дидин гъатариъ айиб вари.
Рази ву чюллер – ва душваъ айидар вари.
Шадвалин гьарай ипна ярквраъ вари гьарари
РАББИЙИН улихь – фицики РАББИ гъиди,
гъиди РАББИ жилин суд апІуз.
Дугъу, Дугърийи, вари дюньяйин суд апІиди,
Дугъу, Вафалуйи, апІиди суд халкьарин.
96
РАББИ – Паччагь ву! Гъит шад ибшри жил,
гъит шадвал хъапІри гьюлин гъирагъарихъ хъайи гизаф уьлкйири.
Дугълан илтІибкІна дифна гъалин мучІувал,
хъа тахтнан шибритІ вуди а – гьякьвална гьякьвалин суд.
Дугъан улихьди гъябгъюра цІа,
гургутум рюкьдиз дюнмиш шула вари душмнар Дугъан.
Дугъан кьюркълин цІийи аку апІура вари дюнья;
рякъюра дурар жилиз – ва гукІни дубхьна.
Дагълар мулахси РАББИЙИН улихь ерцІура,
вари жилин Эйсийин улихь.
Аьршари Дугъан гьякьлу суддикан атІабгура,
вари халкьариз рябкъюра Дугъан ад.
Гъит аьйибнаъ ахъри вари идоларин гъайгъушнаъ айидар,
ва чпин аллгьар заан апІурайидар.
Вари аллгьар, ахьну икрам апІинай Дугъан улихь!
Ебхьура – шадвалин гьарай ипна Сионди,
рази ву шубар Ягьудияйиъ,
рази ву, РАББИ, Яв гьякьлу суддиин!
Ягъал вува Уву, РАББИ, вари жилин зиин,
ягъалди, вари аллагьартІан зина!
РАББИ ккунидар, даккун апІинай чІуруб!
Гъайгъу ка уьмрикан Дугъаз Чан гьякьлударин –
ккадаура писдарин хилариккан.
Акв атІабгну, гьякьлуйиз вуди,
шадвал – юкІв марццидариз кІури.
Шад йихьай, гьякьлуйир, РАББИЙИКАН!
Адлу апІинай ччвур Дугъан гирами.
97
[Мяъли.]
Мяъли апІинай РАББИЙИЗ, цІийи мяъли,
даршуз Гьадгъу гъапІну аьламатар.
Дугъан хили, Дугъан гирами арччул хили,
багъиш гъапІну гъалибвал Дугъаз.
РАББИЙИ Чан гъалибвал улупну,
Чан гьякьвалин суд халкьариз улупну.
КІваълан гьархнадар Чан масанвал Дугъаз,
Чан вафалувал израилин миллетдиз.
Ва гъябкъну жилин вари пІипІариз гъалибвал ич Заанурин.
Шадвалин гьарай ип, РАББИЙИН улихь, вари жил,
шад йихьай, шадвал хъапІай, мяълийир апІинай.
Мяълийир апІинай РАББИЙИЗ чюнграрин сесериккди,
тарарин сесериккди мяълийир апІинай, гьенгнахъди.
Зурнийирин ва швутІрамарин сесериккди мяълийир апІинай,
шадвалин гьарай ипай Паччагь РАББИЙИН улихь.
Гъит гъугърумариси мяъли апІри гьюли ва душваъ айиб варибди,
ва вари дюнйири ва душвариъ яшамиш шулайи варидари.
Гъит гарччлар йиври нирари,
гъит шадвалин гьарай ипри дагълари
РАББИЙИН улихь:
гъиди Думу суд апІуз жилиин!
Дугъу вари дюньяйин суд апІиди гьякьлуди,
сарихъандира маил дарапІди суд апІиди халкьарин.
98
РАББИ – Паччгь ву,
гъит гукІни ишри халкьар!
Херувим малайикариин деъна Думу,
гъит гукІни ибшри жил!
Зурба ву Сиондиин РАББИ,
вари халкьариин заан ву.
Гъит дурари адлу апІри Яв ччвур
зурбади, гучІ ади ва гирамиди ву думу!
Думу Кьудратлу Паччагь ву.
Дугъаз дугъривал ккунду.
Уву дебккунва гьякьлу суд.
Дугъривал ва гьяквал Уву дебккрава Якьубдин уьлкейиъ.
За апІинай РАББИ, ич Заанур
Дугъан ликарин кІанариккишваз икрам апІинай: гирамишв ву думу!
Мусана Гьарун цІарнаъ а Дугъан гъуллугъчйирин;
Самуил а, Дугъан ччвурназ дих апІурайидарин арайиъ:
дурари РАББИЙИЗ дих апІуйи, ва Дугъу дурариз тувру жаваб.
Дифран буруздиан Дугъу гъапну дурариз:
тувунва дурариз къанун, уьрхюйи дурари Дугъан табшуругъар.
Я РАББИ, ич Заанур! Уву тувунва дурариз жаваб.
Уву гъахьунва дурариз Заанур хил алдабгърур
ва кьаза гьадабтІрур тахсрарихъанди.
Заан апІинай РАББИ, ич Заанур,
ва икрам апІинай Дугъан гирами дагъдиин,
фицики гирами ву РАББИ, ич Заанур.
99
[Давудрин мяъли.]
Шадвалин гьарай ип, РАББИЙИН улихь, вари жил!
Гъуллугънаъ йихьай РАББИЙИН шадди!
Гъачай Дугъахьна шадвал хъади!
Аьгъю йибхьай: РАББИ ву Заанур,
Гьадгъу ухьу халкь гъапІну, ва учу Гьадгъан халкь вуча.
Учу Гъадгъан чру хярарин марччар вуча!
УчІвай Дугъан урнариъ тярифар хьади,
чухсагъулариинди – Дугъан икрариъ.
Ужувлан ад улупай, адлу апІинай Дугъан ччвур!
РАББИ гъянир ву ва вафулавал Дугъан – аьсрариз.
Насларинлан наслариз ву Дугъан вафалувал!
100
[Давудрин мяъли.]
Мяълийир апІураза вафалуваликан ва гьякь суддикан,
Увкан вуйи мяъли, РАББИ!
Вари йиз фикрар – гьякьвалин рякъкан вуйиз.
Фила Уву узухьна гъидивахъа?
Марцци юкІв ади лицураза узу хулаъ:
узу Писдин ляхнариз лигурадарза,
масу туврударин ляхнар ккундарзуз, –
узу дурарик кайир дарза!
ЧІуру кьастнан юкІв узуз душманди вузуз,
Ебхьузкьан ебхьну ккундарзуз чІуруб!
Чан багахь хьайирилан футна рабгърурин хъябкьюз гъибтдиза.
Ягьсуз юкІвар айидарна заансина лигрудар, аьгь апІидарза.
Вари жил вуйибси – вафалудар дихъура йиз лигбаз:
дурар йиз багахь хьиди яшамиш.
Гьякь рякъди гъярур,
хьиди узуз гъуллугъ апІрур.
Пис юкІвариз йишв адариз йиз хулаъ,
ва йишв хьадар кучІляхиз, йиз уларихь!
Гьар гьиринган – нягьякьдар марцц апІураза жилилан,
РАББИЙИН шагьриан утІурккидиза – вари, писвал апІрудар.
101
[Касибдин ккарагуб – учв аьсси духьнайиган
ва РАББИЙИН улихь чан дерд удубзурайиган.]
Я РАББИ! Ебхьава йиз ккарагуб,
гъит увухьна рукьбрида йиз чІигъ.
Узхьан мигьидицанава!
Узу хажалатнаъ айиган,
Яв иб узухъ хъивава;
дих апІруган,
ебхьава, гьялак йихьава, кюмек апІинава.
Йиз йигъар дургра кумси,
цІигъ гъабхьи гакІулси йиз кІурбар дургнайиз,
юкІв эбццурайиз, дубшвнайи укІси,
узуз ипІрубдиканра кІваълан дубшназуз.
Йиз агьузариккан
узкан духьна – хамна кІураб.
Узу гьудгьудаси аза ичІи чюлиъ;
тІипси аза гъюрдарин арайиъ;
узу ахурадарза, деъназа,
ялгъуз жакьвси гъваин али.
Вари йигъди узу биябур апІура,
узу фагьумсузси гьисаб апІура,
йиз ччвур дурариз – алабхъру агь ву.
Йиз хурагди дубхьнайиз рюкъ,
убгъруб нивгъарихьди кибикьнайиз –
му гъапІну Яв хъял гъювали ва Яв гъизгъинвали,
Узу Уву гъидисуна ва гатІахьунва уларихьан.
Йигъар йиз дурграйиз сиринси,
ва эрццураза укІси.
Уву, РАББИ, аьсрариз айир Вува,
Яв ччвур – тухмариан тухмариз.
Гъудужва, улупава Яв масанвал Сиондиз,
вахт дуфна дидлан хил алдабгъуз – мудат гъафну.
Учуз, Яв лукІариз, дидин гъванарра багьа вучуз,
гьеле дидин биширугра кмиди багьа вучуз.
Гъит, РАББИЙИН ччвурнан улихь гукІни ишри халкьар,
жилин вари паччгьар – Яв адвалин улихь.
Ав! РАББИЙИ тазатІан дивди Сион
ва ачмиш хьиди Чан адвалиъди;
Дугъу кьабул апІиди ккарагуб кюмексузарин
ва нигь апІидар ккарагбар дурарин.
Гъит бикІри мидкан гъюз имбу наслариз,
гъюз имбу адмийири РАББИЙИН тяриф апІбан бадали.
Гьаз гъапиш, Чан гирами ягълишвлан,
гъилигну РАББИ аьршариан жилиинна,
Гьаз гъапиш гъеерхьну агьузар йисирарин,
азад гъапІну кадатІнайидар аьжализ.
Гъит Сиондиин РАББИЙИН ччвур атІабгри,
Ерусалимдиъ тярифнан мяълийир апІри Дугъаз,
халкьар вари сатІиди уч гъашиган,
ва паччагьлугъар – РАББИЙИН гъуллугънаъ хьуз.
Йиз, рякъюъ айирин, Дугъу кьувватар тадагъунзухьан,
ва уьмрин йигъар гъапІниз жикъи.
Узу дугъаз гъапунза: "Йиз Заанур!
магъадагъанава узу, гьацІ уьмур яшамиш шайизра.
Насларилан наслариз ярхи шула Яв йисар.
Уву дягьзаманайихъанмина Жилин бин ккивунва,
аьршар – Яв хиларин ляхин ву.
Дурар йихиди –
аммаки гъуздива Уву.
Дурар вари ккурттси алабкІиди,
палатси, дурар Уву гьюдюхидива,
аммаки Уву – гьарган Гьадму вува,
Яв йисарин аьхир адар.
Яв лукІарин баяр, Яв машнан улихь яшамиш хьиди,
хъабццидар дурарин тумхум.
102
[Давудрин мяъли.]
Гьяйбатлу апІин, йиз гъян, РАББИ!
Гьяйбатлу апІин, йиз юкІв, Дугъан гирами ччвур!
Гьяйбатлу апІин, йиз гъян, РАББИ,
кІваълан магьархан вари Дугъан ляхнар!
Хил алдабгъура Дугъу вари яв гунгьарилан
сагъ апІура вари яв иццрушнар,
уьбхюра яв уьмур пуч хьувалихьан,
масанвалина бегьерари кьяляъ тІаъна уву!
АцІра уву Чан багъишарихьди
– ва уву, люкьси, цІийикІултІан жигьил вува!
Гьякь суд апІиди РАББИЙИ –
гъагънакк ккитнайи варидарихъанди хъюгъди.
Дугъу улупну Мусайиз Чан рякъяр,
Израилдин баяриз – Чан аьламатар.
Ужур ва рягьилмур ву РАББИ,
гизаф аьгь апІрур, масанвалин юкІв айир ву.
Аьсрариз дар Дугъан гъизгъинвал,
гьаргандиз дар Дугъан хъял.
Ихь гунгьарихъди апІурадар Дугъу –
гьубкІну дурарихъан туврадар
Фукьан ягъалди зав вуш жилихьан –
гьаци зурбади ву Дугъан масанвал, Чав заанди дисрудариз.
Фукьан ярхла вуш ригъ-алабхърушвхьан ригъ-гьудубчІврушв,
гьаци ярхла гъапІну Дугъу ухьхьан ихь гунгьар.
Адашдиз чан баяр ккунибси –
гьаци ккунду РАББИЙИЗ Чав ккунидар.
Дугъаз аьгъя, фтикан дапІнаш ухьу,
кІваинди илми, ухьу бишируг вуйиб.
Адмийин уьмур, укІан уьмурсиб ву:
хъивди микІ, ва думу хьибди имдар,
чав гъахьи йишваркьана кІваинди гъузидар.
Вахтарин ккергъувалиан, вахтарин аьхирариз
вафалу ву РАББИ Чав ккунидариз,
ужувлиинди тувру бицІидаризна худлариз
Дугъахъди йикьрарна Чан къанунар тамам апІрударин.
РАББИЙИ зав'ин дебккну Чан тахт,
вари дюньяйиин паччагьвал апІура Дугъу.
Гьяйбатлу апІинай РАББИ, Дугъан малайикар –
кьувватлуйир, Дугъан гаф тамам апІурайидар,
ва Дугъан гафнахъ хъпехъурайидар.
Гьяйбатлу апІинай РАББИ, Дугъан вари къушмар
гъулугъчйир, Дугъан буйругъар тамам апІурайи!
Гьяйбатлу апІинай РАББИ, Дугъу халкь дапІнайиб вариди –
варишвариъ Дугъан хиликк ккайишвариъ!
Гьяйбатлу апІин, йиз гъян, РАББИ!
103
Гьяйбатлу апІин, йиз гъян, РАББИ!
Я РАББИ, йиз Заанур, фукьан машгьур дарна Уву!
Яв алабхьнайиб – зурбавална адлувал ву,
валжагъси, Уву илбижнава, Увлан акв.
Зав, чадурси алтІабццунва,
штарин зиин дивунва Яв ужагъ.
Дифар – Яв аьраба ву,
Уву тІирхурава микІран хлинццариинди.
Уву апІурава микІар Яв вакиларди,
Чан лукІарди – цІана цІин мелзар.
Мурхьлариин Уву дивунва Жил,
Аьсрариз алишвлан дирибшвбан бадали.
Палатси, думу Гьюлерихьди ккебкру.
Дагъларин кІакІартІан ягъалди вуйи штар.
Уву дурарихъ чІигъ хъипунва – гъажаргъу дурар,
гьялак гъахьи, Яв гъугърумар гъарахган,
дагъларилантина гъушу, дерйириинди ис гъаши –
уч гъаши, Уву дурариз амур гъапІишвахь.
Ва Уву сяргьятар улупунва дурариз:
мидхъантина сарун дурари штухьди ккебкидар жил!
Гъяраригъди Уву гьаърава нирар,
ва ахмиш шула дурар дагъларин арйиригъянсина,
дурари чІурдун вари гьяйванатариз убхъруб тувра,
харгнайи чІурдун дажари убхъиди.
Нирарихъди жакьвари мукьар апІиди,
кІажаригъян дурарин сесер ерхьиди.
Уву шид туврава дагълариз Яв ужагъариан,
ва Яв хилин бегьерарихьди алабцІиди жил.
Уву укІ удубчІвуз гъитрава мал-къарайиз
ва мягьсул, адмийири тартиб апІбан бадали,
жилилан уьл алдабцІбан бадали:
адмийирин юкІар чяхри рази ктаъбан бадали,
дурарин ччимри адмийирин машар крачІбан бадали,
уьлихьди дурарин кьувватар мюгькам апІуз.
АцІна штухьди гьарар РАББИЙИН –
Гьадгъу кивнайи кедр гьарар ливандин.
Душваригъ жакьвари мукьар апІура,
аистари яшамиш шула гъалхин гьарарин арйириъ.
КІакІари ужагъ тувра дагъларин кьунариз,
гъарзар-жяргълари – ужагъ даманариз*
Уву ваз арайиз гъабхьунва, вахт улупбан бадали.
Ригъдиз алабхъру сяаьт дебккна.
––––––––––––––––
*Даман – гъюрсиб, укІ ипІру, гъарзаригъ яшамиш шлу гьяйванат – Африкайиъ, Палестинайиъ.
Уву алапІурава мучІушин, улубкьура йишв,
вягьши гьяйванатар лицруган яркврариъ.
Асланар, арахури, хюрчаз удучІвуру –
абгура хураг, Заанури чпиз гьапІуб.
Ригъ гьудубчІвган – гъягъиди,
чпин мугъарйириъ ахуз дахьди.
Ляхниина гъягъюру адми –
ва хябяхъдизкьан лихура.
Фукьан гизаф дарин Уву халкь гъапІуб, РАББИ,
ва фукьан аькюл ади Уву вари къайдайикк дебккунва!
Яв гъапІу ляхнари алабцІну жил.
Магьа, ул хътрубкьру яркьу гьюл,
ва кьадар адрубкьан душваъ гьюлин гьям-гьяш.
Душваъ – гьяйванатар чІатхудар ва жвиллидар.
Душв'ин гимйири сирнав апІура.
Уву халкь гъапІу Левиафан душваъ гъюбкура.
Варидари Увухьна гьапІна чан лигуб –
Уву тувбан бадали чпиз ипІруб, тІалаб гъапІган.
Уву гьапІдива – дурари гъадабгъиди
Уву дурариз хилин гагьнаан туврава – ва дурар тухъ ву.
Уву гьидицурва – дурар гъалабулугъдиъ ахьру.
Гьадабгъидива дурарихьан нефес – йикІиди,
хъана хьиди ругарди.
Гьаъдива Яв Рюгь – дурар таза алаъна.
Гьаци цІийи алапІурава Уву Жилин маш.
Адвал ибшри РАББИЙИН – аьсрариз!
Гъит шад ишри Думу Чав Чан халкь гъапІубдиин!
Думу лигиди Жилиз – думу гукІни шула.
Дагъларик куркІди – кумар утІурччвиди.
Мяъли апІидиза РАББИЙИКАН, узу яшамиш шули имбукьан гагьди,
сабан узу имиди, – адлу апІидиза Думу.
Гъит Думу шад апІри йиз мяълийи,
фукьан рази дарин узуз РАББИЙИКАН.
Ваъ, даришри Жилиин гунагькрар
Ваъ, даришри дид'ин писдар!
Гьяйбатлу апІин, йиз гъян, РАББИ!
Аллилуя!
104
Адлу апІинай РАББИ, дих апІинай Дугъан ччвурназ;
хабар дебккай халкьариз Дугъан ляхнарикан;
мяълийир апІинай Дугъкан, мяълийириъди запІинай Думу;
кидибтай Дугъан аьламатарикан;
тярифлу апІинай гирами ччвур Дугъан.
Гъит шадвал хъапІри юкІвари, РАББИЙИХЬНА ял духьнайи!
Агай РАББИ, ва – кьувват Дугъан,
гьарган шерик йихьай Дугъахьна.
КІваин апІинай Дугъу гъапІу аьламатар, –
Дугъан ляхнар ва Дугъан ушвни адагъу кьарарар.
Гьей учву, Ибригьимдин миллет, Дугъан лукІран!
Гьей учву, Якьубдин веледар, Дугъу кадагънайирин!
Думу РАББИ ву, ич Заанур,
вари жил Дугъан суддин гьюкмикк кка.
Гьаммишан Дугъан кІваин ал Чан йикьрар,
агъзрар наслариинди ккудудукІру.
Дугъу гъийитІну йикьрар Ибрагьимдихъди,
тасдикь гъапІну, Исакьдизра ху дапІну,
Якьубдиз думу къанун вуди дебккну;
Дугъан йикьрар Израилихъди – гьаммишандиз ву!
Дугъу кІуйи: "Тувдизачвуз жил Ханаандин,
апІидиза думу вари ичв хусусиб вуди",
гьеле дурар душваъ цІибтІан дайишра,
уьргънайи гизаф кьадар ву пуз дарудар.
Уьлкейиан уьлкейиз гъягъюйи дурар –
гьар жюрейин паччагьлугъариъ ва халкьаригъ.
Аммаки Дугъу сарихьдира дурариз гиран ктапІуз гъитундар
ва паччгьаризра Дугъу табшурмиш'валар тувуйи:
"Мукудукьанай Йиз ччим кадатнайидарик,
ва Йиз пайгъамбрариз чІуруб мапІанай".
Хъа, жилиинна Дугъу гаш'вализ дих гъапІнийи –
дурарин уьл ади гъабхьундар.
Гьаънийи Дугъу дурарин улихьди сар вакил:
лукІвализ масу тувнади гъахьну Юсуф.
Зунжрари гъючІюркьнийи дугъан ликар;
рукьарихьди дючІюбкьнади гъабхьну дугъан гардан,
саки вахт гъябгъюру – хъубкьру улихьмиди дупнайиб!
Гьамци ахтармиш апІури гъахьну думу РАББИЙИН гафну.
Паччагьди, думу деетуз гъитру,
деетну думу халкьар чан хликк ккаънайири;
ва чан гьюкмиъ айи варибдин зиин думу дерккнийи,
ва ивнийи дугъан хилиъ, чаз айиб вари,
везирариз дугъу буйругъар тувбан бадали
ва чан халкьдин агъсакълариз аькьюл улупбан бадали.
Ва гъафнийи Израил Египетдиз,
удучІвну гъушнийи Якьуб Хамдин ругариинна.
Заанури гъапІнийи Чан халкь гизафуб,
гъитнийи дурар, душмантІан кьувватлу хьуз,
ва тмундариз даккун хьуз хъюбгънийи Заанурин халкь,
чІуру кьастар адагъури гъахьну Дугъан лукІариз къаршу.
Саки Дугъу гьаъру Муса, Чан лукІ,
Гьарунра, Чан кадагънайир,
Ва дурари арайиз хури гъахьну Дугъан аьламатнан лишнар:
аьламатар апІури гъахьну Хамдин жилариин.
ГьапІру мучІушин, ва уьлкейиин алабхъуру мучІувал –
дурар Дугъан буйругънахъ хъпебехъди гъузундар.
Вари уьлке вуйибси шид илтІибкІнийи ифдиз,
ва гъабкІнийи балугъ нириъ.
Жил дурарин рабчІвучІври гъабхьнийи гъюбарихьди,
паччагьдин дахърушваъра кмиди дурар архьнийи.
Дугъу табшурмиш гъапІнийи ачмиш хьуз жаглугариз,
жвилли чІамччарихьди алабцІнийи уьлке.
Дугъу илтІибкІнийи мархь меркклиз
ва бяхъ апІру цІиз – дурарин вари жил вуйибси,
гъубкнийи дурарин тІумутІна инжир,
вари улкейиъ гъюргънийи гьарар.
Дугъу амур гъапІнийи – ва гъафнийи елгнаг,
кьадар адрубкьан, саб лиж тмунубдихъди,
ва гъипІнийи дурарин вари чру укІ,
хутІлариъ дурарин бегьер улчвубхнийи.
Дугъу думу уьлкейиъ талаф гъапІнийи вари сарпидар-сабпидар –
дурарин жиливалин кьуватнан сабпи бегьерар вари.
Дурар гъухнийи ккадаъну улариккан, арсна гъизил хьади,
саб зарал-зиян дархьиди, Израилин миллетар.
Египетра рази гъабхьнийи дурар удучІвну ушбаккан:
дурарихьан гьациб гучІ абхънайики Египетдиъ!
Хъа Заанури диф алтІабццнийи дурар ккеркуз,
гьапІнийи цІа, йишвну дурариз акв апІуз.
Чпин тІалабниинди гьаънийи дурариз гъюдар,
аьршарин уьлихьди дурар тухъ апІури гъахьну.
АтІабццуру жяргъял, ва удучІву штар,
гъушу, нир дубхьну, ичІи чюлиъди.
КІваин гъапІу Дугъу Чан гаф гирами –
Чан лукІраз, Ибригьимдиз туву гаф –
адану Дугъу Чан халкь шадвалиъди,
Чан кадагънайидар – мяълийириинди.
Тувнийи дурариз жилар жара халкьариндар,
дурариз ирсди ккуркьнийи, думу халкьарин жафйир.
Гьациган гъит гьамус Дугъан къанунар тамам апІри,
ва Дугъан табшуругъар уьрхри!
Аллилуя!
105
Аллилуя.
Адлу апІинай РАББИ, фицики Думу ужур ву,
даршуз Дугъан массанвал аьсрариз ву.
Шлихьан шул ктибтуз РАББИЙИН кьудратнакан,
Дугъан тяриф дапІну ккудубкІуз, Чав гъапІу варибдикан?
Хушбахтавар ву табшуругъарихъди гъярайир,
сикин дарди гьякьвалиинди яшамиш шулайир!
КІваин апІина узкан, я РАББИ,
Уву Яв халкьдиз ужувлар апІруган.
Узкан кІваълан магьарханава,
Яв уьрхювал гьапІрайиган.
Чавава, Яв кадагънайидариз вуйи бахтнакан,
Яв халкьдихъди сатІиди шадвал хъапІуз,
дурарихъди – Яв девлетнахъди – адлу апІуз Уву!
Учу гунгьар гъапІунча ич абйирин кьяляхъди,
учу, гьадрариси, чІурубна гьякьсузвал апІуйча.
Дурари фикир гъапІундар Египетдиъ улупу Яв аьламатарикан,
дурариз кІваълан гьархну, Уву гъапІу фу разим ужувларикан.
Уьру гьюлихъ дурари гъалабулугъра гъитІибккнийи.
Аммаки РАББИЙИ гъюрхнийи дурар – Чан ччвур адлу апІбан бадали,
Чан кьудрат улупбан бадали.
ТІуб гъутІубччвнийи Уьру гьюлиз – думу гъеебццу.
Штарин гъатариантина дурар адаънийи гъураматдиинди.
КІваз кьабул дарудариккан гъюрхнийи дурар,
ва душмниккан ккадаънийи.
Штари ккаънийи душмнар –
фужкІа дурарикан ккадархьундайи.
Гьадмуган дурар хъугънийи Дугъан гафарихъ,
гьадмуган гъапІнийи дурари тярифнан мяълийир Дугъаз.
Саки дурари, Дугъу чпиз гъапІуб, ухди кІваълан гьапІнийи,
Дугъу Чаз апІуз ккундайиб тамам апІайиз, дурар ккилигури гъузундайи.
ИчІи чюлиъ дурари чпин тямягьяр кІулиз адагъуз хъюгънийи;
шид адру ругариин Заанур ахтармиш апІуз хъюгънийи,
ва дурарин тІалаб Заанури тамам гъапІнийи,
аммаки гьапІнийи дурариинна мор-аьзар.
Хъюгънийи уьлкейиъ Мусайиинна бахил хьуз,
ва Гьарундиинара, РАББИЙИН гирами лукІриинна.
Жил абцІнийи, Дафан хътІюкьнийи,
Авирондин гъварч адмийир накьдизси гъизигнийи:
дурар уч духьнайишваъ цІа абхънийи,
ва цІин мелзари гьякьсузар гъургнийи.
Дурари кІирихъ гъапІнийи Хоривдин багарихь,
хъюгънийи дурар икрам апІуз чпи гъапІу истукандиз.
Заанур – чпин Адвал – гьюдюхнийи,
йицраз ухшарубдихъ, укІ ипІру.
КІваъан гьаънийи Заанур, чпи Уьрхрур,
Египетдиъ зурбавал ГъапІур,
аьжаиб ляхнар – Хамдин ругариин,
аьламатнан гьядиса – Уьру гьюлихъ.
Ва Дугъу гъапнийи: "Танкь апІидиза дурар!"
Амма гъудужвнийи Муса, Дугъан кадагънайир,
ва чан бедендихьди думу дазу гьибкнийи,
тувундайи хъялназ Дугъан удубзуз дурариинна.
Дурари нигь гъапІнийи ккунди айи жил,
хъугъундайи Дугъан туву гафнахъ.
чпин чадрариъ дурари зунтІар-мунтІар апІуйи,
хъпехъундайи РАББИЙИХЪ.
Хъа за гъапІнийи Дугъу Чан хил,
дурар дахьбан бадали ичІи чюлиъ,
дахьбан бадали дурарин веледар жарйирин уьлкйириъ,
даргъбан бадали дурар халкьаригъ.
Дурари Пеорин Ваализ икрам апІуйи,
гъурбнар итІуйи гъийихдариз духнайи,
чпин ляхнариинди Заанур биябур апІуйи –
ва абхънийи дурарин арайиъ мор-аьзар.
Пинхасди* чан суд гъапІнийи –
ва мор-аьзар дийибгънийи.
Му гъабхьнийи гьадгъан хъуркьвал вуди,
аьсрариз, наслиан наслиз.
––––––––––––––
*Пинхас – сар израилин кІубан кас (Числа 25)
Дурари Заанурик хъял Мериван штарин багахь капІнийи,
гьадрариландина Муса ккахънийи:
дурари дугъан рюгь яман гъапІнийи
ва гъапнийи дугъу гаф фикир дарапІди.
Танкь гъапІундайи дурари халкьар,
чпиз РАББИЙИ гъапиганси,
хъа гъидикьнийи жара миллетаригъди
ва гъудубгънийи гьадрари апІруси.
Дурар дурарин истуканарин гъуллугънаъ хьуз хъюгъю –
ва тмундар, мурариз, ккеънайи йишвар вуди гъахьи.
Дурари хури гъахьну, баяр чпин
ва шубар чпин, гъурбнарди шейтІнариз.
Удубзури гъахьну тахсир ктру ифи,
чпин баярин ва шубарин ифи,
дурар уккури гъахьну Ханаандин идолариз, –
ва жил чиркин гъабхьну ифдиинди.
Нягьякьвалар апІури чпи кацІнийи,
дурарин вари тІулар вуди гъабхьну къяппавал.
Хъа хъял гъафи РАББИЙИЗ Чан халкьдикан,
Чаз девлет вуди кадагънайидарихьан хъюхъ гьибицнийи,
ва тувнийи дурар, РАББИ аьгъдрударин хилиз
душмнари дурариин фури алапІнийи.
КІваз хуш дарудари дурар чІюркьюйи,
мажбур гъахьну дурар, дурариз мютІюгъ хьуз.
Фукьар ражари РАББИЙИ дурар ккадаъну!
Аммаки дурари Дугъаз къаршу гъалабалугъ гъитІибккуйи,
ва асккан апІувалар алахьуйи дурариин – чпин гунгьарилан.
Хъа Дугъаз, дурарин гьял гъябкъган,
ва дурарин агьузар гъеерхьган,
кІваин гъапІнийи Дугъу, дурарихъди вуйи Чан йикьрар,
швумал гъахьнийи Думу, гизаф масанвал айир,
ва кІачІагъанвал апІурайидарихьди гъитру
дурарин, йисирар духьнайидарин, язухъ зигуз.
Уьрхява учу, РАББИ, ич Заанур,
жара халкьаригъян учу уч алаава,
гъитава адлу апІуз, Яв ччвур гирами,
гъитава учухьди тяриф апІуз, Увуз тярифар апІураймвалилан.
Ужувлан адвалиъ ишри РАББИ, Израиларин Заанур,
аьсриан аьсриз!
Ва вари халкьдира йипри:
"Аллилуя! Амин!"
106
РАББИЙИН тяриф апІинай, фицики Думу ужур ву!
Аьсрариз ву масанвал Дугъан!
Мици пиди, РАББИЙИ азадвал тувдари –
душмандин хилккан ккадаъдари,
Дугъу вари пІипІариан уч дапІнайидари:
ва ригъ-гьудубчІвру, ва ригъ-алабхъру,
ва кафарийиан, ва гьюлилан гъафидари.
Садар улдугнайи къурагь ичІи чюлиъ,
гъудубгнийи рякъ инсанарин гъуларихьна,
дурарикан истисмар кчІюкьюрайи харгнайивалина гаш'вали,
дурарин уьмр, дурар гъитну гьудубчІвну гъябгъюрайи.
Аммаки гьарай ипу дурари РАББИЙИЗ чпин бедбахтваликан –
ва ккадау Дугъу дурар чпин балайиккан:
улупнийи дурариз дюзи рякъ,
жилгъара – инсанарин гъуларихьна.
Ва адлу апІура дурари РАББИ, Дугъан гъянивализ дилигну,
аьжайиб аьламатарихъан, Дугъу адмийириз гъапІу.
Дугъу харгнайидар тухъ гъапІну кІури,
гаш'валиан йихурайидар ацІну кІури.
Жаранудар деънайи мучІушнаъна акв адрушваъ,
рукьан фуртІмариъ аьзабар гъадагъурайи,
Заанурин гафар нигь гъапІну кІури,
Заанурин ниятнахъ хъпехъундар кІури.
Дурарин улдубтІурайи гъагъи жафйириан,
алдакну дахъди – сарира кюмек апІидар!
Аммаки гьарай ипу дурари РАББИЙИЗ, чпин бедбахтваликан –
ва ккадау Дугъу дурар чпин балайиккан:
адаъну Дугъу дурар мучІушнаанна акв адрушв'ан,
дурарин фуртІмар гъапІу кьатІар.
Ва адлу апІура дурари РАББИ, Чан гъянивализ дилигну,
аьжайиб аьламатарихъан, Дугъу адмийириз гъапІу.
Йифрин раккнар гъачархьну кІури,
рукьан хъямкълар гъюргъну кІури.
Фуж-вуш, чан гунгьи, аьзарихъна хъаъру –
аьзабариъ ахънийи дурар, чпин тахсрарилан.
Фунуб-вушра ипІрубдилан дурарин гъян аьзиятнаъ абхъуйи
мимидар дурар аьжалин урнарихъ хъайи.
Аммаки гьарай ипу дурари РАББИЙИЗ, чпин бедбахтваликан –
ва ккадау Дугъу дурар чпин балайиккан:
гьапІнийи сагъ апІру гаф Чан –
ккадаънийи дурар накьвдиккан.
Ва адлу апІура дурари РАББИ, Чан гъянивализ дилигну,
аьжайиб аьламатарихъан, Дугъу адмийириз гъапІу.
Хура дурари Дугъаз, тярифнан гъурбнар,
разишниинди атІагура Дугъу гъапІу ляхнар.
Юкьурпидари гимйириъди сирнав апІурайи гьюлериин,
къайдасуз штариин рякъ ккиври.
Дурар – РАББИЙИН ляхнарин шагьидар ву,
аьламатарин, Дугъу штарин гъатариъ апІурайи.
Дугъу гаф гъапи – ва хъиву микІ,
гъедебгу тІурфан гьюл'инна.
Дурар аьршариккна адауйи, ахьуйи кІансузишваз,
юкІвар дурарин чІюркьюйи гучІ шлу аьламатариан.
ИлтІикІуйи дурар, минди-тинди пиянарси хъахъуйи,
вари аьгъювалар дурарин гъахьну гьазкІа дарди.
Аммаки гьарай ипу дурари РАББИЙИЗ, чпин бедбахтваликан –
ва ккадау Дугъу дурар чпин балайиккан:
ТІурфан чанишвахь дебкку, сакитвал утІубччву,
ва арабкьувал сикин гъабши.
Фукьан шад гъахьундарин-хъа дурар, тІурфан дугъубжвиган!
Дугъу дурар, чпиз ккунди айи шагьрихъна гъахнийи.
Ва адлу апІура дурари РАББИ, Чан гъянивализ дилигну,
аьжайиб аьламатарихъан, Дугъу адмийириз гъапІу.
Халкьдин мажлиснаъ Думу за апІура,
адлу апІура агъсакъларин арайиъ.
Нирар гъяри гъахьишварикан, Дугъу гъапІну ичІи чюллер,
булагъар ади гъахьишвариъ – гьамус къур.
Авадан руг илтІибкІну Дугъу хяхлиз
гунгьариан душв'ин яшамиш шулайи адмийирин.
Хъа ичІи чюлин ерина Дугъу тикмиш апІуру дагар,
мугагьназ къур ади гъабхьишваъ – утІурччвура булагъар.
Дина Дугъу хъади гъюра мугагьназ гаш'вал алабхънайидар.
Дурари дивра гъулар, яшамиш шула душвариъ,
урзура дурари хутІлар,
ибтра тІумутІ-багъ-бахча,
ва уч апІура бегьер.
Ва Дугъу дурариз уж'вал улупура:
дурар шула артухъ-артухъ,
ва мал-къарара цІиб хътар.
Хъа тмундар шула йигълан-йигъаз цІиб,
дурариз ужу дар аьзрариккан, дердериккан ва балйириккан.
Девлетлуйир Дугъу аьйибну ккеркра,
ичІи чюлиз гъахура,
рякълан илдитура.
Хъа касибар заъра, игьтияжариан адаура –
гьамус дурарин хизанар, хиял апІин лижар ву, гьадму кьадар!
Лигура гьякьлудар – ва шадвал хъапІра,
хъа гьякьсузарихьан ушвкьан абццуз хьибдар.
Гъит аькьюл айир дикъатниинди лигри мидиз,
фикир апІури – фукьан ужур дарин РАББИ!
107
[Давудрин мяъли.]
Ижми ву йиз юкІв, жан Заанур:
мяълийир апІидиза, гьенгниинди мяълийир урхидиза.
Йиз юкІв!
Хъергай, чюнгюрна тар,
ва узу хъиргдиза ахсрар.
Халкьарин арайиъ адлу апІидиза Уву, РАББИ,
вари миллетарин арайиъ Увуз мяълийир апІидиза.
Зурба ву Яв масанвал – аьршартІан зина,
Яв вафалувал – дифариккна.
Заъну йихь, Заанур, аьршартІан зина,
ва вари жилин зиин, гъит Яв ад ибшри!
Сагъди гъузбан бадали Увуз багьа вуйидар –
Яв хилихьди уьрх. Учуз жаваб чавава!
Заанури Чан гирамишваъ гъапну:
"Дюзвал улупури, пай апІидиза Шехемдин жилар,
пай апІидиза Суккот дерейин жилар.
Галаад – Йизуб ву, ва Манассияра – Йиз,
Ефрем – Йиз кІул'ин али шлем,
Ягьудия – Йиз маргъ.
Моав – жикІрушв Йиз,
Эдомдиз Йиз шалам гатІабхьидиза*
–––––––––––
*Эдомдикан хьибди лукІ, чан агъайин шаламар алахьру.
Филистияйиин рабхиди Йиз гъалибвалин дих!"
Шлихьан хьибди мюгькам дапІнайи шагьур бисуз?
Шли сиясатназ Эдомдиз хъади гъахиди?
Уву учу нигь гъапІунва аьхир, Заанур!
Ич къушмихъди Уву дявдиз гъягъдарва!
Кюмек апІина учуз душмнихъди женгнаъ,
фицики адмийирин кюмек дав вуда.
Заанурихъди учу гъалиб хьидича,
Дугъу ликриккан апІиди ич душмнар!
108
[Хордин аьхюриз. Давудрин мяъли.]
Я Заанур, Увуз вуйиз йиз тяриф!
Меккебехъана!
Гамгмар кучІлин ва пис атІарццну уз'инна.
ЧІуру кьастнан мелз узухъди улхура.
Хъял убхьурайи гафари узу кьяляъ тІаъна.
ФукІа адарди уз'инна диш духьна.
Йиз масанвалиан узу даккун дапІна.
Дурариз жаваб вуди, ккарагури шулза...
Йиз ужувлаз дурари чІурубдиинди тувнийи,
ва дуствализ – гъярхьувалиинди.
Писурин хилиз тув думу, я Заанур,
футнакар гъит дугъахъди сабси дийигъри,
ав, суддиъ дугъаз жаза гьадабтІри,
дугъан ккарагуб, ав, гунагьназ ибшри.
Ав ишри дугъан йигъар жикъидар,
хъа дугъан йишв, ав, бисри жарари.
Ав ишри дугъан веледар йисирарди,
хпир, ав, ишричан ачІни.
Гъит дугъан веледар аьжузарди уьргъну ишри,
дурарин хулан гъюрдарилан, гъит, дурар, наанди вушра, ултІурккри.
Гъит, пул буржди туврури, дугъаз айиб вари, бисри,
гъит, дугъу гъапІуб вари, жарадари тІараш апІри.
Гъит дугъаз сарира кюмек дарапІри,
ва гьяйиф дарапІри дугъан йисирар.
ав, дугъан тухум варибдихъ мягьрум ибшри,
насларилан, ав, дугъан ччвур кІваълан гьархри.
Ав, кІваин апІри РАББИЙИ, гунагь дурарин абйирин,
ав, кІваълан дурушри гунгьар дугъан дадайин.
Гъит гьарган РАББИЙИН уларикк ккади ишри,
думу вари тухум, РАББИЙИ, жилилан ктІубшвайизкьан! –
уж'вал фу вуш, чаз аьгъю дарапІбаз лигну,
касибурихъна аьжузурихъ хъергри хьпаз лигну,
юкІв дюбгънайир имбубсан уьргъюз ккун хьпаз лигну.
Дугъаз кбалгуру агьрар, – гьит алахъри учв дурариин.
ужувлар кьабулди дар – гъит дурарихъ мягьрум ишри чав.
Ав, агь палат вуди ибшричан,
ав, шидси, дурар айитІ учІвричан,
ав, ччимси, дурар кІурбариъ абхьричан,
ав, дугъан жандиин думу ккурттси ибшричан,
гъятІил ибшри чан, гьарган чаин али.
Гьамци РАББИЙИ, ав, йиз душмнариз, кьиматди туври чпиз –
чІуру кьастар уз'ин алауз ккундайидариз!
Кюмек апІин узуз, я РАББИ, я РАББИ,
Яв ччвур бадали.
Уву вафаллу ва гъянир вува, уьрхява!
Узу касиб вуза, узу аьжуз вуза,
юкІв иццурайиз.
Узу гъяраза ярхи шулайи сиринси,
ктІубччвнийи узу, дубгуз, елгнагси,
ушв дибиснайивалиан кьамкьар кьяни духьнайиз,
беден йиз усал дубхьнайиз.
Узу гъахьунза адмийириз аьлхъру тамаши:
узуз лигура ва кІулар тІурччвура.
Кюмек апІинава, я РАББИ, йиз Заанур,
ва Яв рягьмиинди тувава уьрхювал,
гъит гъавриъ ишри: Яв хили багъиш гъапІуб вуйиб,
гъит гъавриъ ишри, му гъапІур Уву вуйиб, я РАББИ.
Агьрар апІуру дурари, хъа Уву уж'вал апІинава.
Дурар алархьунзуин – гъит биябур ишри чпи,
хъа шад хьидиза, Яв лукІ.
Аьйиб, ав, ибшри йиз футнакрарин палат вуди,
гъит гъидиржри чпи гьяясузвалигъян, балжгъигъянси.
Хъа узу адлу апІидиза РАББИ йиз ушвниинди,
гизаф адмийирин арайиъ узу Дугъан тярифар апІидиза:
Думу дийигъну касибдин арччул хилихъинди,
ккадаъну Дугъу касиб, думу гъядауз къарар адабгъуриккан.
109
[Давудрин мяъли.]
Гъапну РАББИЙИ йиз агъайиз:
Деъ Йиз арччул хилихъинди,
хъа Узу, яв душмнар яв ликарикк ккахьдиза.
Кьувватнан маргъ заъласина гьапІди увуз РАББИЙИ Сиондилан:
Яв душмнарин арайиъ буйругъар туврурди йихь.
Яв халкь – дявдиз гьязур духьна женгназ удучІвру йигъаз ккилигури;
Ху гъапІну РАББИЙИ ва кьяляхъ гъадагъидар гафар:
"Уву аьсрариз Заанурин гъуллугъчи вува, Мелхиседекдиз тувнайи ччвурнаккди".
РАББИ Яв арччул хилихъинди хъа.
Чан хъял алдабгъру йигъан Дугъу паччгьар илдитиди.
Халкьариин суд апІиди,
вари абцІди майтарихьди,
вари жилиин кІулар уьгъиди.
Рякъюъ айири убхъиди нир'ан,
ва фурслуди кІул запІди гъалибвалиан.
110
Аллилуя.
Адлу апІураза РАББИ вари йиз юкІв хъипну
гьякьлударин мажлиснаъ ва жямяаьтдин арайиъ.
Машгьур ву ляхнар, РАББИЙИ дапІнайи,
дурарин гъавриъ а вари, дурар ккунидар.
Ляхнар Дугъан – гьяйбатлувална успагьивал,
Дугъан гьякьвал ву аьсрариз вуйиб.
Адлу гъапІну Дугъу Чан аьжайиб ляхнар,
масанвал айир ва ужур ву РАББИ.
ИпІруб тувра Дугъу, Чав заанди дисруриз.
Гьаммишан кІваин ал Дугъан Чан йикьрар.
Чан кьудрат Дугъу улупну Чан халкьдиз,
РАББИ аьгъдрударин уьлкейин эйсйир дапІну.
Дюзи судна гьякьвал – Дугъан хлин ляхнар ву.
Дугъан сабкьан табшурмиш дапІнайиб чІюбгъруб дар –
аьсрариан аьсрариз дерккнайидар ву,
шибритІиъра дурарин – гьякьвална дюзвал ади.
Дугъу гьапІну Чан халкьдиз ккадаувал,
табшурмиш гъапІну гьаммишандиз Дугъахъди йикьрар тамам апІуб.
Гирами ву ва гучІ тувруб ву Дугъан ччвур!
Аькьвлин эвел – РАББИЙИХЬАН гучІ хьади хьувал ву.
Сагъу фагьум ву дидихъди гъярударин.
РАББИЙИЗ тяриф хьибди гьаммишандинуб!
111
Аллилуя.
Хушбахтавар ву РАББИЙИН улихь ккунивалин гучІ ккади шлур,
Дугъан насигьятар ижмиди ккунир.
Зурба хьибди дицирин насил жилиин.
Гьякьлуйирин тухум ужувлакк кка.
Адвална девлет гьацирин хизандиъ а,
дугъан гьякьвал аьсрариз кІваълан гьархидар.
МучІушнаъ атІабгура акв гьякьлудариз;
РАББИ масанвал айир, ужур ва гьякьлур ву.
Гъянир масанвал айир ву ва буржназ тувру,
дугъриди апІура ляхнар дугъу чан.
Аьсрариз ккадаршвидар думу;
гьаммишандин адвал хьибди гьякьлуйиз.
ГучІ адар дугъаз чІуру авазнакан:
дугъан юкІв ижмиди хъугъвал алди ал РАББИЙИН.
Архаинди ву юкІв дугъан – ва гучІ адарди
лигура думу чан душмнариз.
Касибариз пай гъапІну багъишар,
дугъан гьякьвал аьсрариз кІваълан гъябгъидар.
Бахилвалиинди лигура мидиз гьякьсуз,
сппар илчІигиди ва ерцІиди.
Гьякьсузариз ккуниб тамам хьибдар!
112
Аллилуя.
Тярифар апІинай, РАББИЙИН лукІар,
РАББИЙИН ччвур тярифнаъ ипай.
Гъит ибшри РАББИЙИН ччвур
ужувлан аднаъди гьамусра ва гьамусдихъантинара.
Ригъ гъудубчІврушвхъан -алабхърушвахънакьан
адлу дапІна РАББИЙИН ччвур.
Вари халкьарин зиин ягъалди ал РАББИ.
АьршартІан зина ву Дугъан ад.
Фуж ву барамбар РАББИЙИЗ, ич Заануриз?
Ягъалди ву РАББИЙИН тахт,
аммаки Думу лигура исикк ккайибдиз – завариин ва жилариин.
Биширугдиан адаура Дугъу касибур,
рюкъдиан адаура аьжузур,
девлетлуйирихъди дитбан бадали думу,
чан халкьдин зиин алидарихъди;
Бегьерсуз дишагьлийихьди гъитра деуз хизандигъди,
бахтавар дада духьну.
Аллилуя!
113
Египетдиан Израил гъушган,
Якьубдин тухум – жарадарин жиларилан,
гъахьнийи Ягьуда Заанурин гирамивал вуди,
Израил – Дугъан хусусият вуди.
Гьюл, дурар гъяркъган гьебгнийи,
Ярдан нир кьяляхъ илтІибкІнийи.
Дагълар ергуйи, агълижарси,
ва тепйирра – ччиларси.
Фу гъабхьну увухъди, гьюл, гьаз гьебграва?
Фу гъабхьну увухъди, Ярдан, гьаз кьяляхъ гъябгъюрава?
Фу вуячв, дагълар, агълижарси ергури?
Учвура, тепйир, – ччиларси?
РАББИЙИН улихь, жил, гукІни йибхь,
Якьубдин Заанурин улихь!
Дугъу жяргълар илтІикІура дагриз,
гъарз – штун булагъдиз.
Учу ваъ, жан РАББИ, учу ваъ –
хъа Яв ччвур адлу апІин,
улуп Яв масанвал ва вафалувал!
Гьаз пиди РАББИ агъдрудари учуз:
"Нашихъа Думу, дурарин Заанур"?
Ич Заанур – аьршариин ал,
Дугъу апІура Чаз ккуниб вари!
Хъа дурарин идолар – арсна, гъизилна,
инсандин хилари кадаъдар вари:
ушв ал, аммаки фукІа пуз шулдар;
улар а, аммаки рябкъюрдар;
ибар ка, аммаки ебхьурдар;
хъюхъ гъя, аммаки ниар аннамин апІдар;
хилар хьа, аммаки, фтик кучраш гьибгъурдар;
ликар кка, аммаки гъягъюрдар.
Я саб сес гъухригъян гъядябхъдар.
Гъит, гьацдар кдаърудар вари, гьацдар ишри чпи,
ва дурарик умуд кадйидар – вари!
Израил! РАББИЙИИН хъугъвал апІин.
Думу ухьуз кюмек ва гъалхан вухьуз.
Гьарундин тухум! РАББИЙИИН хъугъвал апІин.
Думу ухьуз кюмек ва гъалхан вухьуз.
РАББИ заанди дисрудар! РАББИЙИИН хъугъвал апІинай.
Думу ухьуз кюмек ва гъалхан вухьуз.
РАББИЙИН ухьу кІваин илми ва ужувлар апІури ими:
ужувлар апІура Дугъу Израилдин тухмиз,
ужувлар апІура Гьарундин тухмиз.
Ужувлар апІура Дугъу, РАББИ заанди дисрудариз –
цІиб вуйидаризра, машгьур вуйидаризра.
Гъит РАББИЙИ учву кьадар адрубкьан апІри –
учвура ва ичв веледерра.
Учвуз ужувлар апІура РАББИЙИ,
жилна зав арайиз гъабхури.
Зав – зав РАББИЙИЗ вуйиб ву,
хъа жил тувну Дугъу инсаниятдин баяриз.
РАББИЙИЗ тярифнан мяълийир дийихнайидари апІдар –
дукІнайидарин сес-дикІкьан адру йишваз гъярайидари.
Аммаки учу РАББИЙИЗ ужувлан ад ккун апІурача –
гьам сяаьтдира ужувлан ад ккун апІурача, ва аьрариъра.
Аллилуя.
114
Узуз ккундузуз РАББИ; ебхьура Дугъаз
йиз гьарай, миннатар йиз.
Узухьна ис алахъну Чан иб хъиври шулу,
узу чІивиди имбукьан гагьди Гьадгъаз дих апІури хьидиза!
Аьжалин тІурнаригъ узу гъярсна,
йиз улихь дийигъна МучІушнан хулан балйир,
ккилигура узуз дердерна гъамар!
РАББИЙИН ччвур дибисну дих гъапІунза Дугъаз:
"Я РАББИ! Убхява йиз уьмур!"
Масанвал айир ву РАББИ ва дугърир,
язухъшнаан Чавра хажалатнаъ шулу ихь Заанур.
КІваъ фукІа адрудар РАББИЙИ уьрхюру,
ликтІилан алдахънайзу – Дугъу узу гъюрхну.
Йиз уьмур! Хъадабк архаинвалихьна ва мясляаьтнахьна,
фицики РАББИЙИ увуз уж'вал апІура!
Уву ккадапІунва йиз уьмур аьжаликкан,
улар – нивгъариккан,
тувундарва ликариз хъахъуз.
Ва РАББИЙИН машнан улихь гъябгъиди
йиз уьмур чІивидарин жилиин!
115
Узу кІураза: "Узу баланаъ аза",
хъа фици вушра узу хъугъувал уьбхюраза.
Гъалабулугъ кади кІураза:
"Мюгькам адми адар".
РАББИЙИН ужувлан ляхнарихъанди –
узхьан фициб кьимат тувуз хьибди Дугъаз?
За апІидиза уьрхювалин зах,
РАББИЙИН ччвурназ дих апІидиза,
ва узу РАББИЙИЗ туву гьар гаф,
Дугъан вари халкьдин улихь тамам апІидиза.
Гизаф багьади дийибгъуру РАББИЙИЗ
Чаз вафалу вуйидарин аьжал.
Я РАББИ, узу Яв лукІ вуза,
узу Яв лукІ вуза, Яв лукІ-дишагьлийин бай.
Чухсагъулин гъурбан Увуз хибдиза,
РАББИЙИН ччвурназ дих апІидиза,
ва узу РАББИЙИЗ туву гьар гаф,
Дугъан вари халкьдин улихь тамам апІидиза –
РАББИЙИН дараматдин икрариъ,
яв, Ерусалим, кьялаъ айи!
Аллилуя.
116
[Аллилуя.]
РАББИЙИН тяриф апІинай, вари халкьар,
вари уьлкйир, адлу апІинай Думу!
Зурба ву Дугъан ухьухьна вуйи масанвал,
ва гьаммишандиз ву вафалувал РАББИЙИН.
Аллилуя.
117
Адлу апІинай РАББИ! Фицики Думу гъянир ву,
ва Дугъан масанвал аьсрариз ву.
Гъит йипри Израили Дугъкан:
"Дугъан масанвал аьсрариз ву".
Гъит йипри Гьарундин тухми Дугъкан:
"Дугъан масанвал аьсрариз ву".
Гъит йипри РАББИ заанди дисрудари:
"Дугъан масанвал аьсрариз ву".
Баланаъ айири РАББИЙИЗ дих апІураза, – жаваб вуди адаъну Дугъу узу ачухъишвариз.
РАББИ узхъанди ву – ва узуз гучІ адарзуз:
гьапІуз хьибдихъа узуз адмийихьан?
РАББИЙИ узуз апІура кюмек:
Узуз гучІдарзуз лигуз душмнариз.
РАББИЙИИН хъугъвал алди хьуб ужу ву,
адмийириин хъугъал алди шайиз.
РАББИЙИИН хъугъвал алди хьуб ужу ву,
гъуллугъчйириин хъугъал алди шайиз.
Вари халкьар узлан илтІикІна,
РАББИЙИН ччвурниинди узу дурар жилиинди гатІахьунза.
Дурар узлан илтІикІна, кьяла тІаунзу
РАББИЙИН ччвурниинди узу дурар жилиинди гатІахьунза.
Дурари кьяла тІаунзу арфариси –
учІвру кум ккапІуйзуз, зуратІ убгурайи цІиси,
РАББИЙИН ччвурниинди узу дурар жилиинди гатІахьунза!
Дурари, узу алдакри кІури, хъзигунзуз,
аммаки РАББИЙИ хил ккивунзуз.
РАББИ – йиз кьудрат вуйиз, Думу йиз кьувват вуйиз!
Думу – йиз уьрхювал вуйиз!
Гьякьлударин чадрариъ – гъалибвалин гьарай ва шадвал а,
РАББИЙИН хили Чан кьувват улупну!
Ягъалди ву РАББИЙИН хил
РАББИЙИН хили Чан кьувват улупну!
ЙикІидарзу, хъа чІивиди гъуздиза,
ва РАББИЙИ гъапІубдикан атІабгидиза.
РАББИЙИ ижмиди узуз жаза гьадабтІну,
аммаки аьжализ узуз тувундар.
Арццай урнар узуз гьякьвалиндар,
узу душвазди учІвдиза ва РАББИ адлу апІидиза.
Магьа дурар, РАББИЙИН урнар,
гьякьлудар душвазди учІвди.
Уву узуз жаваб тувбаз, узу Уву адлу апІидизаву,
Уву гъахьунва узуз уьрхювал.
Устйири нигь гъапІу гъван,
гъабхьну мурччвануб гъван.
Му арайиз гъабхну РАББИЙИ –
учухь ич уларихь аьжайиб аьламат гъабхьну.
Магьа фу гъапІнуш РАББИЙИ гьадму йигъан:
шад хьидихьа ва шадвал хъапІдихьа!
Я РАББИ, уьрхява!
Я РАББИ, хил ттивава!
Уж'вал хъади ву РАББИЙИН ччвур бадали гъюрайир!
Ужувлар апІурача учвуз РАББИЙИН хул'ан.
Заанур – РАББИ ву, Дугъу учу*
аквнахьди аку гъапІунчу
––––––––––––––
*или может ухьу?
– Машквраз вуйи гъурбан йибтІай,
ва гъурбнар ургрушв'ин али кІарчарихьна гъайибхай!
Уву – йиз Заанур вува, узу Уву адлу апІидизаву,
Уву – йиз Заанур, узу Уву заан апІидизаву.
Адлу апІинай РАББИ! Фицики Думу гъянир ву,
ва Дугъан масанвал аьсрариз ву.*
––––––––––––
*Му мяълидин гьарсаб цІар, жугьуд халкьдин кюгьне алфавитдин гьарсаб гьярфналан ккебгъра.
118
Алеф
Хушбахтаврар ву, рякъ кабцІну адрудар,
РАББИЙИН къанундиъ айибси апІрур.
Хушбахтаврар ву, Дугъан табшурмиш'валар уьрхрур,
вари юкІв хъипну Думу агурайидар,
ЧІуруб дарапІдар,
ва Дугъан жилгъйириъди гъярудар.
Уву табшурмиш гъапІунва ижмиди уьрхюз
табшуругъар Яв.
Гъит йиз рякъ хътадабхъри яв къанунарихъан,
узхьан гьич саб нач адарди лигуз шлуси
вари Яв табшуругъариз.
Марцци кІваинди узу Уву адлу апІураза,
Яв гьякьвалин къайдйир дургъураза.
Яв къанунар тамам апІураза.
Мигъитанава узу!
Беф
– Жигьилихьан чан жилгъа ктрабцІди фици гъитуз шул?
– Гъит яшамиш ишри, Яв гафну кІурайиси.
Вари йиз юкІв хъипну Уву агураза,
мигъитанава Яв табшуругъарихьан гьудучІвуз.
КІван деринариъ уьбхюраза Яв гаф,
Яв улихь гунагь дарапІуз.
Ужувлан аднаъди ишриву, я РАББИ!
Улупава узуз Яв къанунар.
Йиз мелзну атІагура
Яв ушвниинди дупнайи вари къанунар.
Яв табшуругъарин рякъ – шадвал ву узуз,
зурба девлетси.
Узу Яв табшурмиш'валар аьгъю апІураза,
йиз улар Яв рякъяриин ализ.
Яв къанунар – шадвал ву узуз,
Яв гаф кІваълан гьархидарзуз.
Гимель
Узуз, Яв лукІраз, масанвал улупава,
узу яшамиш хьидиза ва Яв гаф уьбхидиза.
Йиз улар тІаава,
рякъюз гъитава, Яв къанундин аьламатар.
Узу жилиин хялижв вуза аьхир.
МигьитІикІан узхьан Яв табшуругъар.
Зат архаинди дариз гъян,
гьякьвалин Яв буйругъариз ккилибгури.
Чпин йишварихь дурччвунва къурзлудар, агь ал дурариин,
Яв къанунарихъан хътакдариин.
Аьйибна чиркинвал гьадапІава узхьан,
даршуз узу уьрхюраза Яв табшуругъар.
Гьюкмин гъуллугъчйири узуз къаршу кьастар йиртІура,
хъа узу, Яв лукІ, дериннариъ ахъраза Яв къанунарин.
Яв табшуругъари узуз шадвал хура,
узуз дурар – йиз насигьятчйир вуйиз.
Далеф
Йиз уьмур рюкъдиз дюнмиш дапІна;
чІиви апІинава узу Яв гафниинди.
Йиз рякъкан узу Увуз ктибтунза, ва Уву узуз тувунва жаваб;
Яв къанунар узуз улупава.
Яв табшурмиш'валарин рякъюн гъавриъ ахъуз узухьди гъитава,
ва узу фикир апІури хьидиза Яв аьламатарикан.
Дердериан йиз уьмур ебцІурайиз;
мюгькам апІинава узу Яв гафниинди.
Ярхла апІинава узхьан кучІлин жилгъа,
масанвал улупава, багъиш апІинава узуз Яв къанун.
Хи
Гьякьвалин рякъ узуз ктабгъунза,
Яв табшуругъарихъ тямягь хъади йикІуразу.
Яв насигьятарихъди гъяраза,
Я РАББИ, узу начлу мапІанава.
Яв табшурмиш'валарин рякъюъ гьялакдаза,
Уву туврарва йиз кІваз аьгъювалар.
Улупава, я РАББИ, Яв табшуругъарин рякъюъди гъягъюз,
ва узу гьаддихъан хъичІихну гъуздиза.
Гъаври тІаава узу, ва узу Яв къанун тамам апІидиза,
вари юкІв хъипну думу уьбхидиза.
Гъайиха узу Яв табшуругъарин рякъюъди,
думу рякъюз ккилигурайир вуза.
Яв йикрарихьинди йиз юкІв илтІибкІава,
хъа тямягьярихьинди – ваъ.
Йиз улар кучІлихьан гьадаава,
багъиш апІинава узуз уьмур Яв рякъюъди.
Тамам апІинава, Уву узуз, Яв лукІраз туву гаф,
ва узу хьидиза ужувлан гукІнивалиинди Яв улихь.
Узуз аьйибнахьан гучІурзуз, узуз нач хьуз мигъитанава!
Яв къанунар – ужувлар ву.
Мукърамди аза Яв насигьятарихъ.
Уву, Гьякьлур, багъиш апІина узуз уьмур.
Вау
Гъит узухъди ибшри Яв масанвал, я РАББИ,
Яв уьрхювал Яв гафниинди вуйиб ву –
ва узу жаваб тувдиза уз'лан улхурайириз,
дарди хьуз узу Яв гафнахъ хъугъраза.
Мигъибтанава йиз улхуб, гьякьвалин гаф хътарди,
йиз хъугъвал Яв гьякьлу суддиин ализ
ва узу тамам апІури хьидиза Яв къанун,
гьаммишан, аьсрариан аьсрариз.
Яркьувариъди узу гъягъидиза,
даршуз Яв табшурмиш'валар тамам апІуз гьяракат апІураза.
Узу ктибтидиза паччгьариз Яв насигьятарикан,
ва узуз дидхьан нач хьибдарзуз.
Яв табшуругъар – шадвал вузуз,
гьаци узуз дурар ккундузуз.
Масанвалиинди узу хилар гьачІарккза Яв табшуругъарихьна,
ва фикир апІураза Яв табшурмиш'валариин.
Заин
КІваин апІина Яв гаф узухьна, Яв лукІрахьна вуйи,
гьадму гафниин узу хъугъвал алди гъузуб табшурмиш гъапІнийва:
фтиинди ккарцузахъа узу йиз дердериъ?
Яв гафну узуз уьмур туврайиз.
Фурс апІурайидар уз'ин аьлхъюра,
аммаки узу Яв къанундихьан гьудучІвундарза.
КІваин апІури гъахьунза Яв кюгьне къанунар,
я РАББИ, – гьадрариинди узу ккарцури гъазхьунза.
Гъизгъинвали ккагъри шулзу,
гунагькрар рякъруган, Яв къанун гъибту.
Яв къанунар узуз мяълийирси духьназуз,
жарадарин уьлкейиъ узу яшамиш шулайи.
Гьар йишван узу Яв ччвур кІваин апІури шуйза,
я РАББИ! Узу уьбхюраза Яв къанун.
Гьаци апІури шулза узу,
Яв къанунариинди яшамиш шули.
Хес
Яв гафар тамам апІури узу кІури шулза:
"Йиз хазна – РАББИ вуйиз".
Вари юкІв хъипну Увуз миннат апІураза:
Яв гафниинди йиз язухъ апІинава.
Узу, йиз рякъярикан фикрар апІрури,
гьаъраза йиз ликар Яв табшуругъарихьна.
Узу гьялакди аза, ва яваш хьидарза
Яв табшуругъар тамам апІуз.
Зиянкрарин чул узгъян гъибиржна,
аммаки узуз Яв къанун кІваълан гьархнадар.
ГьацІишваринган гъудужвури шулза Уву адлу апІуз,
Яв къанунар гьякьвалиндар вуйивализ.
Узу, Уву заанди дисрударихъди,
ва Яв табшурмиш'валар уьрхрударихъди хъаза.
Я РАББИ, жил абцІна Яв масанвалихьди,
улупава узуз Яв табшуругъар.
Тес
Узуз, Яв лукІраз, уж'вал апІурава
Яв гафниинди, РАББИ.
Ужувлиинди фикир апІуз ва аьгъювалар дургъуз улупава,
узу ижмиди хъичІихназа Яв табшуругъарихъан.
Узу улдугури гъахьунзу, аьзаб-аьзиятариан удучІвайиз,
ва гьаддихъанмина Яв гаф уьбхюраза.
Уву гъярин вува, Уву ужувлар апІурва,
дургъуз гъитава узухьди Яв къайдйир.
Фурсачйири узу кучІларин кьялаъ тІаунзу,
аммаки узу йиз вари кІваинди Яв табшурмиш'валар уьрхюраза.
ЮкІвар дурарин хюлиин уьлюрхна,
хъа узуз Яв къанун – шадвал вузуз.
Аьзаб-аьзиятнаантина удучІвбаз уж'вал гъабхьунзуз,
гьаци узу дургъураза Яв къайдйир.
Яв ушвнин къанун – уж'вал вузуз,
гъизилинна арсран аьгъзрариинди кІалибартІан.
Иод
Яв хилари узу халкь гъапІунзу ва арайиз адагъунзу;
фагьум чавава – Яв табшуругъар аьгъю апІуз хьибдизухьан.
Увуз гьюрмат айидар разивалиинди узухьинди лигиди –
даршуз узу Яв гафниин хъугъвал алди гъузунза.
Аьгъязуз, РАББИ, Уву гьял гъапІуб вари гьякь вуйиб,
дугъриди Уву узуз жаза гьадабтІуб.
Гъит Яв масанвали узу ккарцри,
Уву узуз, Яв лукІраз, гаф тувиганси.
Ав узухъди ибшри Яв масанвал, ав уьмур багъиш апІри,
Яв къанун – узуз шадвал вузуз.
Аьйибнаъ ахъди къурзлуйир, фукІа дарди узухъ хъергри гъашидар,
хъа узу хьидиза Уву дерккнайидар дургъури.
Узхъан хътІикІиди, Увуз гьюрмат апІрудар,
ва Яв табшурмиш'валар аьгъюдар.
Гъит йиз юкІв кабцІну дарибшри Яв къанунарин улихь,
ва гьадмуган узу беябур хьидар.
Каф
Сикин шуладариз юкІв, Увхьан уьрхювализ ккилибгури;
йиз Яв гафниин хъугъвал ализ.
Улар бюркью шулайиз Яв гафназ ккилигури;
узу кІураза: "Фила узу ккарцуз ккава?"
Узу, кумрягъ улубгънайи якъран рижвси духьназу,
аммаки Яв къайдйир кІваълан душнадариз.
Фукьан йигъар узуз ими, Яв лукІраз?
Фила Уву суд апІидива узухъ хъергнайидарин?
ИчІ гъийибккунзуз къурзлуйири,
Яв къанун ибак дарапІди.
Вари Яв табшуругъар – гьякьвал ву.
ФукІа дарди узухъ хъергна! Кюмек апІинава узуз!
Дюньяйилан узу саб нуфт марцц дарапІди ими,
аммаки гъитундарза узу Яв табшуругъар.
Яв рягьмиинди багъиш апІинава узуз уьмур,
Уву, тамам апІинай, дупнайидар, узу тамам апІидиза.
Ламед
Аьсрариз, РАББИ, Яв гаф
дебккна аьршариин.
Яв вафалувал – насларилан наслариз ву.
Уву дивунва жил, ва думу дийибгъна.
Гьамусдизкьан вари Яв амриинди дийибгъна,
вариб Яв гъуллугънаъ а.
Эгер, узуз шадвалди вуйи, Яв къанун дайиш,
узу гъакІнухьидийи йиз дердериъ.
Аьсрариз кІваълан гьаидарза Яв амрар,
гьадрариантина Уву узуз туврава уьмур.
Явнур вуза, уьрхява узу;
Яв табшуругъарихьна илтІикІураза.
Писдари, узу пуч апІуз, узухъ улам хъипна,
хъа узу дериндиз Яв насигьятариъ архьраза.
Фунуб гьубкІувалдин вушра гъирагъ айиб ву,
хъа Яв табшуругъарин сяргьятар айиб дар.
Мем
Фукьан узуз масан дарин Яв къанун!
узу ярхи йигъди дидкан фикрар апІураза.
Яв табшуругъар аьсрариз узухъди хъа,
дурари гъапІну узу, йиз душмнартІан аькьюллу.
Узу гъахьунза аькьюллу йиз вари мялимартІан зина,
фицики яв дерккнайидар йиз ушвниин ализ.
Узу аькьюллу гъахьунза агъсакълартІанна,
гьаз гъапиш, узу Яв табшурмиш'валар уьрхюри шулза.
Узу тувдарза йиз ликариз чІуру рякъюъ учІвуз,
гьаз гъапиш, уьбхюраза Яв гаф.
Яв къанунарилан узу улдучІвидарза,
гьаз гъапиш, Уву узуз дарсар туврава.
Фукьан меэлди даринхъа йиз мелзназ Яв гафар!
Дурар йиччвтІан меэлди вуйиз ушвниз.
Яв насигьятари узуз тувра аьгъювалар,
узуз дяркъну ккундарзуз кучІлин рякъяр.
Нун
Яв гаф – лампа вуйиз ликариз,
диди узуз рякъ аку апІура.
Узу ху гъапІунза Яв гьякьлу къанунар уьрхюз,
ва йиз тувнайи гаф кІулиз адабгъидиза.
Узуз илзигура, я РАББИ,
Яв гафниинди узуз уьмур тувава.
Йиз хушниинди вуйи гъурбан кьабул апІин – йиз гафар,
ва Яв къанунарикан, РАББИ, узуз улупава.
Йиз уьмур гьар вахтна, гьамус-хъа, хътубтІруси айиз,
аммаки Яв къанун йиз кІваълан дубшнадариз.
Зиянкрари узуз чулар ккивна,
аммаки Яв табшурмиш'валарихьан узу гъирагъ гъивундарза.
Яв йикьрар – аьсрариз вуйи ирс вуйиз,
дурар – йиз кІваз шадвал вуйиз.
Узу вари юкІв хъипну шерик шулаза,
гьаммишан Яв законарихъди яшамиш хьуз.
Самех
Кьюб юкІв айидар дяркъну ккундарзуз,
хъа Яв къанун ккундузуз.
Уву йиз мюгькамишв вува, Уву йиз гъалхан вува,
узу Яв гафниин хъугъвал алир вуза.
ГьудучІвай узхьан писурар,
узу йиз Заанурин табшуругъар уьрхюрайир вуза.
Яв гафниинди узу мюгькам апІинава,
уьмур багъиш апІинава, йиз умудлувалиъ узу начан даришрида.
Хил ттивава, узу дюрхну хьпан бадали,
ва Яв къайдйирин, эдрегди гъавриъ ахъуз ккундузуз.
Уву нигь гъапІунва, Яв къайдйирихьан гьудучІвдар вари,
дурарин аьмлар – кучІал ву.
Уву тина гатІахьунва, рюкъси, жилин вари чІурудар,
хъа узуз ккундузуз Уву дерккнайи къайдйир.
ГучІ'валиан гукІни дубхьнайиз Яв улихь йиз беден,
Яв гьякьвалин суддихьан узуз гучІурзуз.
Аин
Узу къанундиинди ва гьякьвалиинди апІури гъахьунза,
мигъитанава узу, узухъ хъергнайидарин хиларигъ гъяхъюз.
Узхъанди гаф туврур йихьава, узуз уж'вална мясляаьт ккилибгурайивалин,
къурзлударихьди узуз, Яв лукІраз, илзигуз мигъитанава.
Улар бюркью шулайиз Увхьан уьрхювализ ккилигури
Яв гьякьвалин суддиъ гъабхьи кьараррин.
Узуз, Яв лукІраз, Яв масанвалиинди апІинава,
ва Яв къанунар узуз улупава.
Яв лукІ вуза: гъавриъ тІаава узу
Яв табшуругъар узуз аьгъю хьпан бадали.
Вахт ву РАББИ гьяракатнаъ учІвуз:
даршуз Яв къанун ликриккан дапІна.
Амманаки узуз Яв табшуругъар
масанди вузуз гъизилтІан, лап багьа гъизиларин гъизилтІан.
Узу гъяраза диш рякъюъди Яв табшурмиш'валарин;
кучІлин сабкьан рякъ дябкъну ккундарзуз.
Пи
Къайдйир Яв – аьжаин аьламат ву;
ва уьрхюра дурар йиз гъяну.
Яв гафарин ачмиш апІувалари акв гъабхура,
ва гъавриъ аъра кІваъ фукІа адрудар.
Узук мяхъ кубчІвну ил гьютІюбхюрайиз,
гьаци ккунийдизуз кІураза Яв табшуругъар.
Узухьинди лигава ва йиз язухъ апІинава,
Уву Яв ччвур ккунидарин язухъ фици апІуруш, гьаци.
Гъит Яв гафну ижми апІри йиз алдабгъу лик,
ва мигъитанава къанунсузвалихьди уз'ин аьхювал апІуз.
Ккадаава узу, илзигувалариккан инсанарин,
ва уьрхюри хьидиза Яв табшурмиш'валар.
Аку лигбиинди лиг узухьинди, Яв лукІрахьинди,
улупава узуз Яв къанунарикан.
Улариан йиз селер ахмиш шулайиз,
тамам дарапІруган адмийири Яв къанун.
Цаде
Гьякьлур вува, я РАББИ,
ва Яв судра гьякь ву.
Насигьятар Уву табшурмиш гъапІунва,
дурар – дюзвал ву ва тамам вуйи гьякьвал.
Узу гъизгъин духьназу,
душмнариз Яв гафар кІваълан гьархнайиган.
Рукьси мацциди марцц дапІнайи Яв Гаф
узузра, Яв лукІразра, ккундузуз.
Узу ул'ан идитнайир ва цІиб вуйир вуза,
амманаки Яв табшурмиш'валар гьархнадариз.
Дюзвал Яв – дюзвал гьаммишандиз,
ва къанунра Яв – гьякьвал ву.
Дердерна аьзиятар алахьунзуин,
табшуругъар Яв – узуз шадвал вуйиз.
Насигьятар Яв аьсрариз дугъридар ву,
гъавриъ ккаава узу, узу чІивиди хьпан бадали.
Коф
Узу вари юкІв хъипну дих апІураза: жаваб тувава узуз, Я РАББИ,
ва Яв къанунар узу уьрхидиза.
Увуз гъач кІураза: уьрхява узу,
ва узу Яв табшурмиш'валар кІулиз адагъидиза.
Гьир улубхьайиз дилигди, узу Увуз гьарай апІураза;
Узу Яв гафниин хъугъвал алди айир вуза.
Йиз улар ахсрариз ккилигурадар,
хъа гьамустІанра Яв гафнаъ ичІигна.
Йиз дих ебхьава, я РАББИ, Яв масанвалиинди,
Яв дюзвалин суддиинди апІинава узуз уьмур багъиш.
Багахь шулайиз писвал апІрудар;
фукьан ярхла хьтарин дурар Яв къанундихьан!
Багахь хьава Уву, РАББИ,
ва вари табшуругъар Яв – гьякьвал ву.
Ухдихъанмина хабар азуз Яв насигьятарикан,
аьсрариз дурар Яв дерккнайидар вуяв.
Реш
Йиз дердназ лигава ва узу ккадаава,
фицики Яв къанун узуз кІваълан дубшнадариз.
Йиз аьрза гьял апІинава, узу уьрхява;
Яв гафниинди узуз уьмур багъиш апІинава.
Писурарихьан ярхлади а уьрхювал,
дурар Яв къанундихъди гьярадар.
Зурба ву Яв туврайи багьа бегьерар, я РАББИ;
Яв гьякьвалиинди багъиш апІинава узуз уьмур.
Гизаф хъазухъ хъергнайидарна душмнар,
аммаки узу улдучІвурадарза Яв насигьятарилан.
Даккнишниинди лигураза хъадахънайидарихьинди,
Яв гаф дюрюбхрайидарихьинди.
Лигава, фици узуз кундуш Яв табшурмиш'валар, РАББИ,
Яв масанвалиинди узуз уьмур багъиш апІинава.
Яв гафнан мяна – гьякьвал вуяв,
Яв къанунар дюзвалиндар ва гьаммишандиздар вуяв.
Шин
Саб тахсир дарди гьюкминдар узухъ хъергна,
йиз юкІв гьюрматлуди Яв гафнан улихь гукІунди хьа.
Разивал ади аза Яв гафниин,
хазна дибихънайирси.
Даккунди вузуз кучІал ва эдерчуриз,
хъа Яв къанун масанди вузуз.
Йигъан ургуб ражари адлу апІураза Уву,
гьякьвалин Яв къанунарихъан.
Мясляаьтнаъна бахтаварвалиъ а Яв къанун ккунидар,
ва хъахъну алдакишра дурариз гучІ адар.
Яв уьрхювалиин хъугъвал ализ, я РАББИ,
Яв табшуругъарра тамам апІураза.
Йиз гъяну Яв насигьятар уьрхюра,
ва дурар ижмиди ккундузуз.
Узу уьрхюраза Яв табшурмиш'валарна насигьятар,
вари йиз рякъяр – Яв уларин улихь хьа.
Тау
Гъит йиз гьарай Увухьна рубкьри, я РАББИ,
Яв гафниинди узу фагьмихъна акъинава.
Гъит йиз миннатар Яв улихь дийигъри,
Яв гафниинди узу уьрхява.
Йиз ушвни атІабгиди тяриф,
Уву узухьди дургъуз гъитрава Яв насигьятар.
Йиз мелзну атІабгиди Яв гаф,
вари Яв табшуругъар дугъридар ву.
Ав кюмек апІри Яв хили узуз,
Яв табшурмиш'валариинди узу ктабгъунза уьмур.
Штухъси дахаргназа Яв уьрхювалихъ, РАББИ,
ва Яв къанун – узуз вузуз шадвал.
Ав яшамиш ибшри йиз гъян ва адлу апІри Уву диди,
ва Яв къанунарира узуз хил ттиври.
Узу улдугназа дудубгнайи марччси:
агава узу, Яв лукІ,
даршуз Яв табшуругъар кІваълан душнадариз.
119
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли.]*
–––––––––––––
*Гьамциб ччвур али гьарсаб мяъли (119-133) апІури гъахьну, Сион дагъдиинна, Заанурин дараматдиз, икрам апІуз за шулайидари.
Узу, дердериъ ахънайири, РАББИЙИЗ гьарай гъапІунза,
ва йиз дихназ Дугъу жаваб тувунзуз.
Я РАББИ, кучІлин гамгмарихьан узу уьрхява,
чІуру кьастнан мелзнахьан.
Увуз фициб кьимат ккилибгура, я чІуру кьастнан мелз?
Ва яв кьиматниин фу иливнура хьибдивуз?
– Эскрин чІимрар учІрудар ву!
– ЧІимрар ургурайи цІийир али!
Дердна хажалат узуз: Мешехдин* уьлкейиъ аза узу,
кедарарин* чадрарин арайиъ.
––––––––––––––
*Мешех – Малая Азияйиъ думу вахтари ади гъабхьи уьлкена халкь.
*Кедар – Северная Аравияйиъ думу вахтари ади гъабхьи саб миллет.
Гизаф вахтназ яшамиш шули имиза,
мясляаьтниинди яшамиш хьуз даккнидарин арайиъ!
Узу дурариз кІураза ислягьварикан,
дурари – дявдикан.
120
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли.]
Гьаъдиза узу йиз улар дагъдихьна.
Наънан ккилигузахъа кюмекназ?
Кюмек гъибдизухьна РАББИЙИХЬАН,
завна жил халкь ГъапІурихьан!
– Йиз лик кьяляхъ йивуз Дугъу гъибтдар.
Думу даахнадар, яв Гъаравул.
Думу даахнадар, я нивкІуъ адар,
Израил уьбхюри.
Яв гъаравул – РАББИ,
Дугъу уву ккаъна сирниси,
Думу хъа яв арччул хилихъ.
Йигъну ригъди уву ургидар.
йишвну вазли уву улдугидар.
Гъит РАББИЙИ уву уьрхри,
вари балйириккан, гъит уьбхри уьмур яв.
Варишвариъ, уву наана гъушишра,
гъит уьрхри уву гьамусра ва аьсрариъра!
121
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли. Давудрин мяъли.]
Шадвал ву ерхьуб гафар:
"РАББИЙИН Хулаз гъярача!"
Ич ликар учІвнийи,
яв урнариъ, Ерусалим.
Ерусалим, таза алапІнайи шагьур!
СатІиди мушваъ уч шула,
ахмиш шула мина миллетар,
РАББИЙИН миллетар, Израилин къанундиинди,
РАББИЙИН ччвур адлу апІуз.
Мушваъ тахтар дийигъна суддиз вуйи,
Давудрин паччагьлугъдин тахтар.
Ккарагай, ислягьвалиинди яшамиш хьпан бадали Ерусалим:
"Гъит мясляаьтнан кефнаъ ади ишри яв дустар,
ислягьвал гъит яв цалариъ ади ибшри,
гъит мясляаьтнан кефнаъ ади ишри яв ужагъар!"
Йиз гъардшар бадали, йиз багахьлуйир бадали,
узу ккун апІураза дидиз: "Мясляаьт ади яшамиш йибхь!"
РАББИЙИН, ич* Заанурин, дарамат бадали,
узу миннат апІураза: "Арбабвал, гъит увухъди хъади ибшри!"
––––––––––––––
*или может «ихь»?
122
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли.]
Йиз улар Увухьна деетна,
жан аьшариин яшамиш Шулайир!
ЛукІарин улар агъайин хилихъди лигруганси,
лукІ-дишагьлийин улар – агъа-ханумдин хилихъди лигруганси,
гьаци ич уларра алархьнайич РАББИЙИИН,
Заануриин ич, Дугъан масанвализ ккилигури.
Масанвал ади йихьава учухьна, я РАББИ, масанвал ади йихьава учухьна.
Дюднигънакьан рихшадвалари ацІначу,
дюднигънакьан абцІна ич гъян
кчІикьурайи аьзабарихьди сабдиканра вижна ктрударин,
асккан апІбарихьдина аьлхъбарихьди уч'ин къурзлударин.
123
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли. Дюзмиш дапІна Давудри.]
Эгер ухьухъди хътайиш РАББИ
– гьаци гъит йипри Израилди –
Эгер ухьухъди хътайиш РАББИ,
адмийир ухь'ин алархьнайиган,
дурарин хъял ухьуз къаршу убхьурайиган,
дурари хътІюкьюйи ухьу чІивидимиди!
Ккаънухьидийи ухьу штухьди,
улучІву штари ухьу илжикнухьидийи,
вягьши штари ухьу гъухнихьидийи.
Ужувлан ад ибшри РАББИЙИН –
Дугъу гъитундар дурарин сппари ухьу кчІягъюз!
Ухьу жакьварси, чуларихьан гъюрхюнхьу,
чул дячІябгъну гъюрхюнхьу.
Ухьуз кюмек – РАББИЙИН ччвур,
завна жил арайиз Гъабхурин.
124
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли.]
Шлин РАББИЙИК умуд каш – дицир Сион дагъсир ву:
думу ккадаршвидар, аьсрариз дийигъна.
Юкьуб тереф дагълари уьбхюрайи Ерусалимси,
РАББИЙИ Чан халкьра юкьуб тереф урхюра гьамусра ва аьсраризра.
Забгидар писури чан паччагьвалин маргъ,
гьякьлудариз къанундиинди дурубкьнайи мулкарин зиин!
(дарди гъабшиш гьякьлуйирира чІуру ляхнар апІури ккебгъди.)
Гъянидариз, я РАББИ, гъянивал арайиз абкъина – юкІв дюздариз.
Хъа кьяни рякъяр ктагъдар,
ва писвал апІрудар, – гъайих улариккан!Ислягьвал гъит ибшри Израилихъди!
125
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли.]
РАББИЙИ йисирар чан, Сиондиндар кьяляхъ гъапІган,
ич хиял вуйич, учуз нивкІ рябкъюра кІури.
Ич ушвар аьлхъбу ацІнайич,
ич ушвари тярифнан мяълийир апІурайич.
КІуйи халкьари, учуз лигури:
"Аьжаин аьламат улупну даририз РАББИЙИ!"
Ав! Аьламатнан ляхин гъапІну учухъди РАББИЙИ!
Фукьан шадвал хъапІуйкІан!
Ич йисирар кьяляхъ апІина, я РАББИ,
штарси – кьиблайин нирар уркъу гъярариз!
Ул'ин нивгъ алди гъубзури,
шадвалиинди иган убгиди!
Алдагъуйи ликар убзрури, алдагъуйи ва ишуйи,
думу разивал хъади хъяляхъ хътакиди, хьади шаларра!
126
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли. Дюзмиш дапІна Сулейманди.]
Эгер РАББИЙИ хал тикмиш апІдарш –
гьавайиди лихура устйир.
Эгер РАББИЙИ шагьрар уьрхюрадарш –
гъаравлар давди гъаравлиъ а.
Дав вуячв ухди гъудужвуб
ва даърахди кьаназ гъузуб!
Чан хиларин зегьметнан уьл ипІурайи
гьадму Чан ккунидариз, РАББИЙИ тувра нивкІ.
РАББИЙИН багъиш – бицІидар,
Дугъан пешкеш – халин бегьер.
Жигьилдимиди бабкан гъахьи баяр –
жилин пягьливнин хилиъ чІимрарси ву.
Хушбахтавар ву дурарихьди чан турба абцІур!
Дугъаз нач хьибдар,
шагьрин урнарихъ душмнихьди думу гьуркьиган!
127
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли.]
Хушбахтаврар ву РАББИЙИН гьюрмат уьбхрудар,
Дугъан рякъяриъди гъярайидар!
Уву ипІидива бегьер, яв хилари артмиш гъапІу.
Хушбахтавар вува, бахт ибшривуз!
Яв хпир бегьер хурайи тІумтІин ширси вуяв хулаъ,
баяр яв, ччим ктабгъру гьарин кюлерси вуяв хъитІикІну суфрайихъ.
Гьаци ужувлакк ккахъди, РАББИ заанди дисрур!
Уж'вал улупиди увуз РАББИЙИ Сиондилан,
уву рази хьидива Ерусалимдин бахтниин,
яв уьмрин вари йигъари!
Рякъидивуз худлар яв!
Гъит мясляаьт хъади ибшри Израилихъди!
128
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли.]
БицІидихъанмина гизафдари узу улуржури гъахьну,
– гьаци гъит йипри Израилди –
БицІидихъанмина гизафдари узу улуржури гъахьну,
улуржури гъахьну, аммаки улуржуз гъахьундар.
Йиз кьял хутІил хътабкрудари хътабкниз,
ярхи хулар ахьну.
Амманаки РАББИ дугърир ву,
Дугъу гьякьсузарин юрккагъ гъюбгъну!
Гъит биябур ишри ва кьяляхъ гьергри
вари, Сион душманси вуйидар!
Гъит дурар гъваин укІси ишри чпи,
убцру микІру улубкъну эбццурайи:
иган убгрурин хилар куркІидар дидик,
запІидар думу, дяхнин шалар йитІрури.
Ва пидар дидиз гъалхьантина гъярудари:
"Уж'вал апІри увуз РАББИ,
уж'вал ккун апІурача увуз РАББИЙИН ччвурнахъ!"
129
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли.]
Деринариан Увуз дих апІураза, я РАББИ!
жан РАББИ, йиз сес ебхьава!
Яв иб хъивава йиз миннатарихъ!
Эгер Уву, РАББИ, гъилигиш ич гунгьариз, – я РАББИ, шлихьан дийигъуз шул?
Яв гьюкмиъ аяв хил алдабгъувал,
гучІ а Увхьан.
Узу умудлу вуза, жан РАББИ,
ккилибгура йиз гъян,
Яв гафнак миж кади айир вуза.
Йиз гъян РАББИЙИЗ ккилибгура,
гъаравлар – акв улубхьурайивализтІан ижмиди!
Гъаравлар – акв улубхьурайивализтІан ижмиди!
Гъит Израил РАББИЙИЗ ккилигри!
Масанвалин юкІв Гьадгъан гьюкмиъ а!
Масанвалин юкІв Гьадгъан гьюкмиъ а!
Вари Израил Дугъу ккадапІиди гунгьариккан.
130
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли. Дюзмиш дапІна Сулейманди.]
Я РАББИ! Йиз юкІв ултІубччвури гъабхьундариз.
Йиз улар зиъланди гъилигундариз.
УзутІан ягъал вуйибдиина,
узхьан ярхла вуйибдиина хил за гъапІур дарза.
Узу эйвал апІури, сикин апІури гъахьунза йиз гъян,
дадайин хилариин шиниркІси,
бицІирси вуйиз – йиз гъян.
Гъит Израилин хъугъвал РАББИЙИИН алди ибшри
гьамусдихъантинара аьсрариз!
131
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли.]
КІваин апІинава, я РАББИ, Давудрикан,
дугъан гъамна-хажалатар кІваин апІинава –
Фици ху гъапІнийиш Давудри РАББИЙИЗ.
Дугъу гаф тувнийи Якьубдин Заануриз Кьувватлу:
"КкучІвидарза узу йиз чадрин гъваикк,
ва дахъидарза узу йиз ахникк,
хътІубккидиза нивкІ йиз уларихъан,
ултІубккидиза думу йиз писписарилан,
РАББИЙИЗ йишв дарабгкьан гагьди –
Якьубдин, кьуватнан Пягьливниз ужагъ!"
– Учуз дидкан* Эфратдиъ* гъеебхьунчуз;
Яарин хутІлариъ гъибихъунчуз думу!
–––––––––––––
*яни, РАББИЙИН табшуругъар айи сундкьикан.
*Эфратра кІури гъахьну Вифлеемдиз.
– Гьациган гъягъидихьа Дугъан ужагъдихьна,
икрам апІидихьа Дугъан ликар дивру йишваз!*
––––––––––––
*яни, гьадму сундкьиз.
Заина гъарах, я РАББИ, Яв ужагъдиз,
Увура, жан Кьудратлур, ва Яв сундукьра!
Гъит гирами Яв гъуллугъчйири дюзвалин палат алабхьри!
Гъит шадвалин гьарай ипри Яв, Увуз вафаллуйири!
Яв лукІ, Давуд бадали,
ччим кадатнайир Яв, нигь мапІанава!
Ху гъапІу РАББИЙИ Давудриз,
ху – дюзвалин ва, я иливну, я кадабгъну, я тамам дарапІди гъидрибтру.
"Яв бицІидар, яв наслар
яв тахтниин паччгьарди дерккдиза!
Эгер Узухъди йикьрарназ вафалуди гъузиш,
эгер Йиз насигьятар тамам апІури гъашиш,
дураринра бицІидар аьсрариан аьсрариз,
яв тахтниин паччагьвал апІури деъди!"
РАББИЙИ Сион ккун гъапІну,
дидкан Чан яшамиш шлушв гъапІну:
"Мушв'ин хьибди аьсрариз Йиз ужагъ,
Думу Узуз ккундузуз, ва Узу душваъ хьидиза яшамиш!
Дидин ипІруб Узу ужувлакк ккапІдиза,
касибар дидин уьлихьди тухъ апІидиза,
гирами дидин гъуллугъчйир такабур апІидиза,
гъит шадвал хъапІри дидин адмийири, Узуз вафалу вуйидари.
Узу душваъ артмиш апІидиза Кьувват Давудрин:
гъибтидарза ктІубшвуз Йиз, ччим Кадатнайирин лампа!
Дугъан душмнар Узу аъдиза аьйибнаъ.
Ва дугъан кІул'ин тажди крабчІиди нур".
132
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли. Дюзмиш дапІна Давудри.]
Фукьан ужу ва кбалгру ляхин дарин
гъардшариз сатІиди уч хьувал!
Му варитІан ужуб мерси гьисаб шула,
кІуллансина улдубзури мужрийигъинди гъюрайи,
Гьарундин мужрийигъинди,
дугъан палатдин хявйирихъинди гъюрайи!
Хермон дагъдик кайи чигси,
Сион дагълариинна гъюру:
РАББИЙИН гьадму йишваз тувну
уж'вална уьмур аьсрариз!
133
[Дагъдиинна улдучІвругандин мяъли.]
Ужувлан ад апІинай РАББИЙИЗ, РАББИЙИН вари лукІар,
РАББИЙИН дараматдиъ дийигънайи!
Йишвну, гирамишвахьинди хилар дазаргну,
ужувлан ад апІинай РАББИЙИЗ!
Сиондилан РАББИЙИ увуз уж'вал апІиди,
завна жил халкь гъапІури.
134
Аллилуя.
РАББИЙИН ччврнан тярифар апІинай!
Тярифар апІинай, РАББИЙИН лукІар,
РАББИЙИН хулаъ дийигънайи,
ич Заанурин хулан икрариъ!
РАББИЙИН тярифар апІинай, даршуз ужур ву РАББИ!
Фукьан гюрчег дарин Дугъан ччвурназ апІуб мяълийир!
РАББИЙИ ктабгъну Чаз халкь Якьубдинуб,
гъапІну Израиликан Чан хусусият.
Узуз аьгъю гъабхьунзуз, фукьан зурба дарин РАББИ,
ич РАББИ – вари аллагьартІан зина ву.
Фу ккундуш вари апІуру РАББИЙИ
гьам завариин, гьам жилариин,
гьам гьюлериин, гьам штарин гъатариъ.
Дифар хуру жилин тмуну кІулариан,
кьюркълин цІийир арайиз хуру мархь убгъурашра,
микІ адапІуру, думу наан уьбхюраш, гьадушв'ан.
Дугъу гъийихну Египетдиъ вари сарпидар,
сарпидар адмийиринра, сабпидар мал-къарайинра,
арайиз гъахну аьламатнан лишнарна, аьламатнан ляхнар, яв айитІ, Египет,
фяряуьндихъди ва дугъан вари адмийирихъди,
фу разим миллетар ккагъну
ва гъийихну кьудратлу паччгьар:
амореярин паччагь Сигон,
Башандин паччагь Ог,
ва Ханаандин вари паччагьлугъар дармадагъин гъапІну.
Хъа дурарин жил тувну хусусиятдиз,
хусусиятдиз Израилин, Чан халкьдин.
Я РАББИ! Яв ччвур гьаммишануб ву!
Я РАББИ! Яв ччвур аьсрариан аьсрариз вуйиб ву!
РАББИЙИ гьял апІиди Чан халкьдин аьра,
Чан лукІарин язухъ зигиди.
РАББИ аьгъдрударин идолар – арсна, гъизилна,
инсандин хиларин мутмйир:
ушв ал, аммаки фукІа пуз шулдар;
улар а, аммаки рябкъюрдар;
ибар ка, аммаки ебхьурдар;
ушвниъра дурарин нефес адар.
Гъит, дурар кдаърудар вари, гьацдар ишри чпи,
ва дурарик умуд кадйидар – вари!
Я Израилин тухум! РАББИЙИН ужувлан ад апІинай.
Я Гьарундин тухум! РАББИЙИН ужувлан ад апІинай.
Я Левийин тухум! РАББИЙИН ужувлан ад апІинай.
РАББИ заанди дисрудар! РАББИЙИН ужувлан ад апІинай.
Ужувлан адваликк ккади ишри Сиондин РАББИ,
Ерусалимдиъ яшамиш шулайи!
Аллилуя!
135
Адлу апІинай РАББИ! Фицики думу ужур ву,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Адлу апІинай аллагьарин Заанур,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Адлу апІинай аьхюрарин Аьхюр,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Гьадгъу, анжагъ ГьадгъутІан, зурба аьламатар апІдар,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Гьадгъу Чан аькьвлиинди аьршар тикмиш гъапІну,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Гьадгъу штариин жил ккатІабццну,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Гьадгъу халкь гъапІну зурба хядар,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Ригъ – йигъарин аьхювал гъабхуз,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Вазна хядар – йишварин аьхювал апІуз,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Дирчну Дугъу египдарин сарпидар,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Ва адаъну душв'ан Израилдин халкь,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Хил'инди Чан куьувватлу, гьачІабккнайи арччул хил'инди,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Пай гъапІну Уьру гьюл кьюб йишваз,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Ва гьацІ кьял'антина Израилдин халкь хъади гъурхну,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Хъа фяряуьн, чан къушумра хъади уржну Уьру гьюлиъ,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Чан халкь ичІи чюлиантина хъади гъурхну,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Ва машгьур паччагьар ккагъну,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Кьувватлу паччгьар гъийихну,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Амореярин паччагь Сихон,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Башандин паччагь Ог,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Хъа дурарин жилар тувну хусусивалдиз,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Хусусивалдиз Чан лукІ Израилиз,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Истисмар учкан кчІикьуйи, аммаки РАББИЙИ учкан кІваин гъапІну,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Ва ич душмнариккан ккадаъну,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Гьадгъу тувру вари чІивишназ ипІруб,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
Адлу апІинай аьршарин Заанур,
аьсрариз ву масанвал Дугъан.
136
Гьатушвахь, Вавилондин нирарихъ
дусну ва ишури гъахьунча,
кІваинна хури Сион.
Гьадушвахь чІваларин кюлеригъ гъирхюнча ич чюнграр.
Учу йисирвализ гъадагъдари,
буйругъ дебккнийи, учу мяълийир апІри кІури.
Учу дючІюркьнайидари табшурмиш гъапІнийи,
шадвал хъапІай кІури:
"Гьавай-ала, учуз Сиондин мяълийир апІинай!"
Фици узхьан хьибди РАББИЙИЗ мяъли апІуз
жарарин жилиин?
Эгер узуз кІваълан гьархиш уву, Ерусалим,
гъит йиз арччул хилиз узура кІваълан гьархри,
ва гъит йиз мелз дебцну, ушвникк ккабсри,
эгер узу, уву кІваинди гъидрибтиш,
эгер дюньяйиъ айи вари шадвалартІан артухъ
уву узуз дархьиш, Ерусалим.
... КІваин апІина, РАББИ, фици Эдомдин баяри,
кІури гъахьнуш Ерусалим ккадабхъу йигъан:
"Дармадагъин, дармадагъин дапІну гъюрдариз илтІибкІай!"
Вавилон, уву гьюкумат вува тІарашчи!
Уж'вал дурубкьнайир ву, уву учухъди фици гъапІнуш, увухъдира гьаци апІрур!
Уж'вал дурубкьнайир ву, яв веледар, гъвандилан йивну йихрур!
137
[Давудрин мяъли.]
Вари юкІв хъипну Яв ад апІураза,
аллагьарин арайиъ Увуз мяълийир апІураза.
Жилиинна ахъраза Яв дараматдин улихь
ва адлу апІураза Яв ччвур
Яв масанвализ ва Яв вафалувализ дилигну.
Уву варибдин зиина алдабгъунва Яв ччвур, Яв гаф.
Узу Увуз дих гъапІу йигъан, Уву узуз жаваб тувурва,
йиз уьмур Уву абцІрава кьувватнахьди.
Гъит, адлу апІри Уву, я РАББИ, дюньяйин вари паччгьари,
Яв ушвнилан улдучІву гафар гъеерхьдари,
гъит дурари мяълийир апІри РАББИЙИН жилгъйирикан:
Зурба ву ад РАББИЙИН!
Ягъади ву РАББИ! Дугъаз асккан дапІнайир рякъюра,
фурслур ярхлаан аьгъю шулу.
Рякъюъ аьзаб-аьзиятарин арайиъ Уву узуз уьмур туврава,
Яв хлиинди душмнарин гъизгъинвал дубгуз гъитрава,
ва Яв арччул хили узуз уьрхювал хура.
Узхъанди хъял РАББИЙИ алдабгъиди!
я Рабби, аьсрариз Вуяв масанвал,
кІваълан магьарханава Яв хилари халкь гъапІуб!
138
[Хордин аьхюриз. Давудрин мяъли.]
Я РАББИ! Уву узу ахтармиш гъапІунва ва варибдикан аьгъявуз.
Увуз аьгъявуз, узу фила деъруш, фила гъудужвуруш;
Увуз ярхлаан рякъюравуз йиз фикрар.
Узу гьяради ибшри, ахуради ибшри – Уву лигурава узухъди,
вари йиз рякъ-хулкан Увуз хабар авуз.
Мегьел йиз мелзналан гаф гъитІибхундар, –
хъа Увуз, РАББИ, дидкан аьгъявуз.
Юкьуб тереф Уву узлан илтІикІнава,
Уву узу Яв хилихьди дидиснава.
Яв рябкъювалин узхьан гъавриъ ахъну удубкьидар –
узхьан дидин кІакІариз удучІвуз хьибдар!
Наана узхьан гъягъюз хьибди Яв Рюгьнахьан,
Яв лигбахьан узу наанди гьергну гъягъиди?
Эгер завариина за гъашиш – душваъ Уву ава;
эгер МучІушнан хулаз исина гъушиш – душваъра ава Уву.
ТІирхидиза хлинццариинди ахсрарин
ва хъюгъдиза хьуз яшамиш ккудубкІру гьюлихъ –
гьадушваъра Яв хили узу гъахури хьиди,
гьадушваъра дисиди узу Яв арччул хили.
Пидиза: "Гъит мучІушну узу ккаъри,
гъит юкьуб аьтраф аквнакан йишв ибшри" –
аммаки гьадушваъра мучІушин Увуз, мучІушин дар:
йишв аку ву йигъси, мучІушин – аку нурси.
Уву арайиз гъахунва йиз гьендемар,
дадайин халиъ узу халачиси гъурхунва.
Узу дапІназу гъавриъ ахъну удудукьруси ва успагьиди!
Ад ибшривуз! Узуз рякъюразуз фукьан уткан вуш Яв ляхнар!
Увхьан гьитІикІну ади гъахьундар йиз кІурбар,
аьгъю даршлуси йиз беден арайиз гъюрайи вахтна,
накьишси кабчрайиган жилин айитІ.
Мегьел дадайик киршайиз Увуз узу дяркънавуз.
Яв китабдик дибикІна вариб:
Уву узуз дерккнайи вари йигъар,
дурарикан сабкьан кІваълан гьапІнадар.
Узуз фукьан читинди дарин Яв хияларин гъавриъ хьуз,
ва дурар фукъан вуш, жан Заанур!
Ктухуз хъюгъзакІан дурар –
дурар гъумран тикйиртІан гизаф ву!
... Узу адаршураза – гьамусра Увухъди хъмизу!
Ай аман, эгер Уву, Заанур, чІурур ккагънийинна!
ГьудучІвай узхьан, жарар уьмрихьан апІрудар!
Дурари Увкан кІура кучІал;
ФукІа дарди Яв ччвур чпин мелзниинна хура.
Фукьан узуз даккунди вуш, я РАББИ, Уву даккнидар,
фукьан узу адатІуразу, Увуз къаршу удучІврудари!
Вари йиз гъян'анзина дурар даккунди вузуз:
йиз душмнар фужар гъапиш – гьадрар.
Ахтармиш апІинава узу, Заанур, ва йиз юкІв аьгъю йибхьава;
Ахтармиш апІинава узу, йиз фикрар аьгъю йибхьава.
Ли
Узу дугъри жилгъайихъ Яв Уву хъаава!
139
[Хордин аьхюриз. Давудрин мяъли.]
Уьрхява узу, я РАББИ, чІуру адмийирихьан,
гужназ чпиз ккуниб апІруз гъитрудариккан узу ккадаава:
дурари писвалин кьастар аъна кІваъ,
душманвалиъ гьапІра вари уьмур,
битІран галамси дурари чпин мелзар учІру дапІна,
кІвантІариин дурарин агъу ал курамилдин...
Мукьам
Уьрхява узу, я РАББИ, писурарихьан,
гужназ чпиз ккуниб апІруз гъитрудариккан ккадаава:
дурариз узу ликтІилан илдитну ккунди а,
дурари, чпи заанди улупрудари, узуз рукьар ккивра,
писурари чулар ккивна рякъярихъ,
узуз дисрушвар гьар йишварихь ккабалгна.
Мукьам
КІураза узу РАББИЙИЗ: Уву йиз Заанур вува,
ебхьава, я РАББИ, йиз аман-миннат, дад-бидад!
Я РАББИ, я РАББИ, узу уьрхиди Яв кьувватну!
Уву уьбхюрава йиз кІул женг айи йигъан.
Я РАББИ, мигъитанава тамам хьуз чІурурин кьаст,
дугъан ниятар арайиз удучІвуз мигъитанава.
Мукьам
Узу кьялаъ тІаъна, заълансина лигура,
гъит дурарин кьастари чпи хъютІюкьри!
Аржлар дурариинна заансина ахьри;
дурар ичІазди гатІахьиди, сарун гъудужвидар дурар.
Футнакрихьан жилиин кдирсуз хьибдар;
чІуруб хъебгна истисмарчийихъ ва думу пуч апІура.
Узуз аьгъязуз РАББИЙИ суд апІурайиб,
касибарихъандина аьжузарихъанди Думу хъюгърайиб.
Адлу апІиди гьякьлуйири Яв ччвур,
фуж марццир вуш – хьиди яшамиш Яв машнан улихь.
140
[Давудрин мяъли.]
Я РАББИ, узу Увуз дих апІураза, тяди узуз кюмекназ гъачава!
Ебхьава йиз сес, Увуз дих апІурайи!
Гъит йиз ккарагуб Увухьна за ибшрида, ицци ниар деетру ччимарин кумси,
Йиз хилар Увухьна дазаргнайи – хябяхъган апІру гъурбан вуди.
Йиз ушвнихъ гъаравул дерккава, я РАББИ,
йиз ушвнин урчІар уьрхява.
Мигъитанава йиз юкІв илтІибкІуз абдал ляхнарихьинди,
писвал апІуз гьякьсузарихъди,
дурарин суфрайихъ деъну ипІуз.
"Гъит гьякьлуйи узуз йиври ва йиз чІуруб арайиз адабгъри,
хъа гунагькрин ччим йиз кІулкан кадатуз кадатнукьан дарибшри."
Узу дурарин писвалариз къаршуди ккарагурамиди,
дурар йивну дирчнийи битав Гъарзун хили, чпин Судьяйин!
Хъебехъай йиз гафарихъ: меэлдар ву дурар!
– Тики-тикйир дапІна, дюргъна, жил вуйибси дарагъна
кІурбар ич – кІанччаригъ гъя МучІушнан хулан.
– Ув'инна РАББИ, я РАББИ, диш духьна йиз улар,
Ув'ин узу умудлу вуза: пуч мапІанава йиз уьмур!
Уьрхява узу, узуз кІури ккабалгнайи дисрушвхьан,
писваларин чуларихьан.
Ахьди гьякьсузар чпин дисрушвариъ,
хъа узу гъвалхьантина гьудучІвну гъягъидиза, дурар йиз кьисмат хьидар.
141
[Уткан мяъли. Давудрин, думу дюрхъяъ айигандин, ккарагуб.]
Гьарай-фигъан ипназа РАББИЙИЗ,
чІигъниинди ккарагураза РАББИЙИЗ.
Узу Дугъан улихь удубзунза йиз ккарагуб;
йиз дерднакан Дугъаз хабар дебккунза.
Зяиф гъабхьну, амандихъан хътабхъну йиз рюгь,
аммаки Увуз хабар а йиз жилгъайикан!
Узу гъярайи рякъюъ,
узуз ккивна чулар.
Лигидиза, фуж вуш арччул терефнаъ айир узхьан –
аммаки саризра узу аьгъю хьибдар.
Адар узуз гьитІикІрушв,
йиз уьмур саризра лазим дар.
Узу Увуз дих гъапІунза, я РАББИ, ва гъапиза:
"Уву Сар – узуз вуйи дергрушв,
Уву вува узуз дурубкьнайи пай, чІивидарин жилиин!"
Узу баланаъ аза, ебхьава йиз чІигъ!
Хъергнайидарихьан уьрхява!
фицики узутІан кьувватлу ву дурар.
МучІу йишв'ан узу адаава
ва адлу апІидиза Яв ччвур.
Уву Яв масанвал узуз улупидива
узлан илтІикІиди гьякьлуйир.
142
[Давудрин мяъли.]
Ебхьава, я РАББИ, йиз ккарагуб!
Уву вафалур вува – хъебехъава йиз аман-миннатарихъ!
Уву дюзир вува – жаваб тувавва йиз агьузариз!
Узухъди, Яв лукІрахъди, суддиз муудучІванава:
Яв улихь сарихьанра гьякь хьуз хьибдар.
Душман узухъ хъергну ва жилариъ уржунзу,
мучІу йишваз гатІахьунзу, хиял апІин узу филадихъанмина дукІнайир ву.
Аман-иман адабтІнайиз рюгьнан, дийибгъниз юкІв.
КІваин хураза кьюгьне вахтар,
фикир апІураза Яв уткан аьламатарикан,
русвагь духьназа Уву гъапІубдикан,
хилар йиз Увухьна гьачІарккураза.
Йиз гъян Яв улихь хьайиз – дахабгнайи жил!
Тяди гьай йипава, я РАББИ, –
амандихъан хъадабхънайиз рюгь!
МигьитІибкІанава узхьан Яв юруш –
узу накьвдиз гъягъюрайирси аза!
Гъитава гвачІиндиз узуз ебхьуз Яв масанваликан!
Уву вува – йиз умуд.
Увупава узу фициб рякъди гъягъюруш!
Увухьна гьяракат кипна йиз гъянди.
Я РАББИ, уьрхява узу душмнарихьан!
Увухь узу хъюгърувал абгураза.
Улупава Яв ният тамам апІуз! Уву вува йиз Заанур!
Рюгьну Яв, уж'вал вуйи, адаиди узу яйлагъариз!
Багъиш апІинава узуз уьмур, Яв ччвур бадали, я РАББИ,
Уву дюзир вува – адаава узу баланаан!
Уву вафалур вува – апІинава йиз душмнар дармадагъин!
Йиз уьмур гьютІюбхюрайидар тІанкь апІинава!
Даршуз Яв лукІ вуза узу.
143
[Дюзмиш дапІна Давудри.]
Ужувлан аднаъ ади ишри РАББИ, йиз Жяргъял!
Дугъу йиз хилариз улупура женг гъабхуз,
йиз тІубариз – яракъ чІюбкьюз.
Думу йиз мурхьул, гьитІикІрушв, бару вуйиз!
Думу йиз гъалхан ва йиз умуд вуйиз!
Дугъу узуз мютІюгъ апІура йиз халкь.
Фу ву адми?
Хъа Уву дугъан гъайгъушнаъ ава!
Фу ву адмийиригъ фуж-вушра?
Хъа Уву дугъкан фикир апІурава!
Адми – хъивнайи микІрак гьисаб ву,
йигъар дугъан дургра сирнарси.
Я РАББИ, кьяни апІина аьршар ва исина гъачава,
дагъларик куркІава – гъит дурариан кумар утІурччври!
Кьюркълин цІа кирибчава – ва душмнар гьукьушвахъинди сар даргъава,
чІимрарси дурар гьергуз гъитава.
Ягълишнаан Яв хил гьачІабккава,
ва штун гъатариан узу уьчІюгъява!
жара уьлкйириндариккан узу уьрхява:
дурарин музмузари кІучІал йибчура,
ва хилари дурарин гьякьсузвал арайиз хура.
Я Заанур! ЦІийи мяъли апІидиза Увуз,
йицІуб сим али чюнгриин Увуз мукьмар йивидиза.
Уву багъиш апІурава уьрхювал паччгьариз,
Давуд, Яв лукІ, ккадаурава ханжликкан вягьши.
Жара уьлкйириндариккан узу ккадаава, уьрхява:
дурарин музмузари кІучІал йибчура,
ва хилари дурарин гьякьсузвал арайиз хура.
Ав ихь баяр ишри жигьил чІереъйирси,
хъа шубар – мурхьларси, дарамат балгурайи.
Ав ацІну ишри ихь амбарханйир,
гьарсаб ужубдихьди бегьемди.
Ав укІ ипІри ихь хярариъ
агъзрариинди, йицІицІуд агъзрариинди марччари.
Гъит ихь бугъйир ишри ижмидар,
Ваъ даришри я гьилири йихрудар, я кІарар кдирчрудар.
Ваъ дарибшри ишбан гьарай ихь кючйириъ.
Хушбахтавар ву халкь, гьамци яшамиш шулайи!
Хушбахтавар ву гьадмунуб халкь, шлин Заанур – РАББИ вуш!
144
[Тяриф апІбан мяъли. Дюзмиш дапІна Давудри.]
Узу Уву адлу апІидиза, йиз Заанур ва Паччагь,
ужувлан адвалиъ апІуз Яв ччвур аьсрариан аьсрариз.
Гьар йигъан узу Уву адлу апІидизаву,
тярифар апІуз Яв ччвурнан аьсрариан аьсрариз.
Зурба ву РАББИ, вари тярифартІанра зина,
кІулиъ ахъуз шлуб дар Дугъан заанвалин такабурвал.
Насил наслихъди Яв ляхнар адлу апІиди,
хабар дебккуз Яв кьудратарикан.
Яв крабчІуваликан, адваликан, зурбаваликан,
Яв аьламатнан ляхнарикан фикрар апІураза узу.
Адмийири Яв гучІ айи ляхнарин кьудратнакан хабар деебтиди.
Яв зурбаваликан узу кдибтидиза.
Гьарай ипди дурари Яв ужувлан ляхнарикан,
мяълийир апІиди Яв дюзваликан.
Гизаф гьюрматлур ва масанвал айир ву РАББИ,
гизаф сабур айир, кьадарсуз масанвал айир.
Варидариз ужур ву РАББИ,
масан юкІв айир ву вари Чав халкь гъапІубдиз.
Уву халкь дапІнайи варибди, я РАББИ, Яв ад апІура,
Увуз вафалудари, Увуз ужувлан ад ккун апІура.
Яв паччагьлугъвалин адваликан ктибтура,
Яв удукьруваларикан ихтилатар апІура.
Яв кьудратарикан адмийириз ктибтура,
нур алди акв туврайиваликан Яв паччагьлугъдин.
Вари аьсрар Яв паччагьвалин гьюкмин хиликк кка,
ва Яв гьюкум гъабхувалра – тухмиан тухмиз вуяв.
РАББИЙИ алдакурайидариз хил ттивра,
ва жилиинна дацаркнайидар, заъра.
Варидарин улар Ув'ина алаъна,
вахт гъахьиган, гьарсариз Уву ипІруб туврава.
ГьачІабккурува Яв хил –
ва тухъ апІурва вари чІивиб – лазим вуйиб вари тувурва.
Дюз ву РАББИ, Чан вари рякъяриъ,
ва фу апІури гъашиш, гьарсабдиъ вафаллура ву Думу.
РАББИ багахь ву, Чаз дих апІурайидариз варидариз,
кІваантІан Дугъаз дихар апІурайидариз.
Дугъу тамам апІура ниятар, Чав заанди дисрударин,
дурарин гьарай-фигъан ебхьура – ва дурар ккадаурира ву.
Уьрхюра РАББИЙИ, Чав ккунидар вари,
ва тІанкь апІура гьякьсузар вари.
РАББИЙИЗ тярифар йиз ушвни адаиди,
ва ужувлакк ккапІди гирами Дугъан ччвурну вари чІивиб,
аьсрариан аьсрариз.
145
[Аллилуя.]
Тярифар апІин, йиз гъян, РАББИЙИН.
Узу чІивиди имидикьан гагьди узу РАББИЙИЗ тярифнан мяълийир апІидиза.
Узу имиди, мяълийир апІидиза йиз Заануриз.
Девлетлуйирикна кьувватлуйирик миж кади мугъузанай,
адмийик –
хибдар дугъу уьрхювал.
Рюгь дугъ'ан удубчІвиди ва кьяляхъ хътакиди думу жилиз чан,
ва гьадму йигъан даргъиди дугъан вари кьастар.
Хушбахтавар ву Якьубдин Заанури кюмек апІурайир,
шлин хъугъвал алш РАББИЙИН, чан Заануриин:
халкь гъапІурин завна жил,
гьюл,
ва вариб, дурар ацІрайиб,
аьсрариз вафалувал уьбхюрайи.
Дугъу кюмек апІура гьякьди апІуру кІури илзигрудариз,
гашди айидариз уьл туврудариз.
РАББИЙИ азад апІура йисирар,
РАББИЙИ тувра акв кур вуйидариз,
РАББИЙИ заъра жилииннакьан дацІаркнайидар,
РАББИЙИЗ ккунду гьякьлуйир.
РАББИЙИ, уьрхюра жара уьлкйириъ яшамиш шулайидар,
ачІни духьнайиризна йитимариз апІура кюмек,
хъа гьякьсузарихьди гъитра улдугуз.
Паччагьвал апІиди РАББИЙИ аьсрариз,
яв Заанури, Сион, – насларилан наслариз.
Аллилуя.
146
[Аллилуя.]
РАББИЙИН тярифар апІинай:
ужуйи ву ич Заануриз мяъли апІуб,
меэлди ву, шадвал ву Дугъан тярифар апІуб.
РАББИЙИ тикмиш апІура Ерусалим,
уч апІиди Дугъу Израилдин утІурккнайидар.
РАББИЙИ сагъ апІура юкІв дюбгънайидар,
дурарин зийнар илитІура.
Дугъу ктухуру хядар –
дурар варидариз гьардин чан ччвурниинди кІури шулу.
Зурба ву ич РАББИ,
ва кьувватра Дугъан зурба ву.
Йирцуз шлуб дар Дугъан аьгъювалар.
Ажузар РАББИЙИ апІура мюгькам,
хъа писурар гатІахьура жилиинна.
АпІинай РАББИЙИЗ тярифнан мяълийир,
ич Заануриз чюнгриккди мяълийир апІинай.
Зав дифари Дугъу ккапІра,
жилиинна гьапІра мархь,
укІу алацІура дагълар.
Хулан гьяйванатариз ипІруб тувра,
ва вичІричІар апІурайи хъюртарин чІярттариз.
Лигурдар Думу гьяйвнин кьувватназ,
инсанарин ликарин гьяракатназ.
Хъа кьабулди ву Дугъаз, Чаз гьюрмат апІрур,
ва Дугъан масанвалиин хъугъвал алир.
147
Ерусалим, РАББИЙИН ад апІин,
Сион, яв Заанурин тяриф апІин!
Гьадгъу мюгькам апІура яв урнарин гъар,
Гьадгъу ужувлакк ккаъра яв баяр!
Гьадгъу тувра яв жилиз мясляаьт,
абцІу удар айи дяхнихьди апІура уву тухъ.
Гьадгъу гьаъра жилиз Чан буйругъар,
ва Дугъан дурар дурарихьна тяди рукьура!
Гьадгъу йиф ккатІабццура, лизи хьаси,
Гьадгъу алабхьура ручІ рюкъдиин.
ГатІахьура мерккар, уьлин кьацІарси.
Ва шлихьан Дугъан аяз аьгь апІуз хьибди?
ГьапІну Дугъу Чан гаф – ва вари гъеебцІу,
хъивну микІ – ва гъиришву штар.
Дугъу Чан гаф Якьубдиз гъапну,
ва Израилдиз – Чан къанунарна, табшурмиш'валар.
Жара халкьариз Дугъу дициб гъапІундар,
ва аьгъдар дурариз Дугъан къанунар.
Аллилуя!
148
[Аллилуя.]
Тярифар апІинай РАББИЙИН аьршариан,
тярифар апІинай Дугъан заанишвариъ.
Тярифар апІинай Дугъан, вари Малайикари Дугъан,
тярифар апІинай Дугъан, вари къушмари Дугъан.
Тярифар апІинай Дугъан, ригъна ваз,
тярифар апІинай Дугъан, вари акв хьайи хядар.
Тярифар апІинай Дугъан, аьршарин аьршар,
ва штарира, аьршартІан зина айи.
Гъит дурари варидари РАББИЙИН ччвурназ тярифар апІри –
дурар арайиз духна Гьадгъан табшурмиш'валиинди.
Гьадгъу дерккну дурар ижмиди, аьсрариан аьсрариз,
тувну къанун – ва думу дурари чІюбгъидар.
Тярифар апІинай РАББИЙИН жилилан,
зурба балугъари ва гьюлерин деринари,
цІи ва мерккли, йифу ва дифру,
гъати микІру, Дугъан гаф тамам апІурайи,
вари дагълари ва вари тепйири,
йимиш туврайи вари гьарари ва кедрйири,
вари вягьши ва хулан гьяйванатари,
уркьар апІру гьяйванатари ва хлинццар хьайи жакьвари.
Жилин вари паччгьари, вари халкьари,
вари гьюкумдрари ва жилин судйири,
жигьил баяр-шубари, аьхюр-бицІири.
Гъит дурар варидари РАББИЙИН тярифар апІри.
Дугъан ччвур варитІан зина вуйиб ву,
Дугъан ад жилиинра завариинра ал.
Дугъу гъитну халкьдихьди фурслуди кІарчар заргуз –
Чаз вафаллу вуйир Дугъу адлу гъапІну, –
Израил, халкь, Чаз багъри.
Аллилуя.
149
[Аллилуя.]
АпІинай РАББИЙИЗ цІийи мяълийир;
тярифнан мяъли вафалударин мажлиснаъ.
Гъит шадвал хъапІри Израилди чпи халкь ГъапІурин улихь;
Сиондин баяр гъит разишну ацІри чпин Паччагьдин улихь.
Ялхъвнарра хъади Дугъан ччвур тярифлу апІинай,
дафариккдина чюнграриккди Дугъаз мяълийир апІинай.
Дарди хьуз РАББИЙИЗ ккунду Чан халкь,
гъяни юкІв айидар адлу апІуру, дурар уьрхюру!
Вафалудари адвалиъди такабурди мяълийир апІри,
чпин заан хулариъ шадвалин гьарай ипри.
Заануриз тяриф – дурарин ушвниин,
кьюбиб мурзар учІру ханжал – дурарин хилариъ,
халкьар мютІюгъ апІуз,
инсанарин миллетарриз жаза гьадабтІуз,
дурарин паччгьар гьялкьйириъ тІауз
везирариинра рукьар илитІуз,
дурариз кадабтІнайи жаза тамам апІуз.
Мициб баркаллувал, Дугъаз вафалу вуйидариз, рубкъура!
150
[Аллилуя.]
Тярифар апІинай Заанурин Чан гирамишваъ,
Тярифар апІинай ижмишниин Дугъан аьршарин,
Тярифар апІинай кьудратлу ляхнарин Дугъан.
Тярифар апІинай ебцуз даршлу зурбавалин Дугъан.
Тярифар апІинай Дугъан зурнайин сесниинди,
Тярифар апІинай Дугъан тарарииндина чюнграриинди,
Тярифар апІинай Дугъан дафар хьади ялхънариинди,
Тярифар апІинай Дугъан балабнарна швутрамарииинди!
Тярифар апІинай Дугъан далдабйириинди зурба дих айи
Тярифар апІинай Дугъан далдабйириинди ачухъ сес айи!
Вари чІивибди – РАББИЙИН ав тярифар апІри!
Аллилуя!
Псалтирь на табасаранском языке мяълийир
© Copyright: Рашид Азизов 2, 2020
Свидетельство о публикации №120022907843
Свидетельство о публикации №120022907843
Рецензии