Аслина Керем - Асли и Керем. Драма

            АСЛИНА КЕРЕМ

   Юкьуб пайнакан ибарат вуйи
               драма


            Иштиракчйир:

Гьямзат аба – Устйирин тухмиан вуйи агъсакъал.
Секинат баб – Гьямзат абайин хпир.
Тамум – Гьямзат абайинна Секинат бабан балин швушв.
Ширинат – Тамумдин риш.
Селим – Тамумдин бай.
Рамазан – Гьямзат абайин мирас.
Шекер -  Рамазнан хпир.
Асли – Рамазнанна Шекрин риш.
Аслан – Рамазнанна Шекрин бай.
Аьливерди – Рамазнан гъардаш.
Гьижарат – Аьливердийин хпир.
Абуч – Гъабнарин тухмиан вуйи агьали.
Халил – Абучин бай.
Бес – Абучин гъардшин хпир.
Керем – Бесдин бай.
Илдар - Керемдин дуст.
Шагьаб - Керемдин дуст.
Гюлузар,Угълан,Рейгьан,Жир’ят - Аслийин тай шубар. 
Бацан, Сафар баб, Назлу - гъуландар
Гьяжи-Тагьир, Мягьямад – мясумдин вакилар.
Силбарин уста.
Чавуш.
Асли хъирсуз дуфнайи жилирна хпир, силбар адагъуз дуфнайидар, кьавлар, сумчриъ айи инсанар.




          САБПИ ПАЙ

Авторин сес. Саспидари, му мюгьюббат Табасаран Кьадиринна Мисирин уьлкйириз пай вуйи вахтари саб уьзден гъулаъ гъабхьиб ву, кIура – хъа  тмундари дар кIура.
 Саспидари, Керемди, сабкьан слиб имдарди, чан ушв ифдиан дубхьнайи вахтна, Аслийиз чан мюгьюббатдикан мяъли гъапIну, кIура – тмундари, дици хьуз мумкин дар, кIура.
Саспидарисан, Аслина Керем чпин арайиъ гъиву рижун зазариин, юкIвар дутIуркIну, гъийихну, кIура – хъа  тмундари, дици дар, кIура.
Гьар фици вушра, мюгьюббат аьдатнан ваъ, аьламатнан шейъ ву. Диди инсанарикан, парплар кивну, ничхрар апIуз мумкин ву.

                I перде

Гъулан кюче: цалар илтIикIнайи ва гакIвлин урнар гъяйи икрин урчIарихьишв. Урнарин зиин бицIи гъуршин ал. Урнарихьан саб терефназди цаликк гакIвлин ярхьи кьабуч ва деуз гъулай аьхю гъванар дивна.(Арччулну терефнаъ, дярябкъри, гъулан булагъ айивал гьисабназ гъадабгъну ккунду).
Эбелцназ улихьна йигъар.
Кючейиантина, гагулну терефназ рякъ дибисну, Аьливерди, Гьяжи-Тагьир ва Мягьямад гъягъюра. Гьяжи-Тагьирна Мягьямад алахьну йитIна. Шубриддинра чIуларикк гаппрар кка. Гьяжи-Тагьир кьяляхъинди лигуру.

Аьливерди. Я бай, Гьяжи-Тагьир, уву гьяйвнарикан фикир мапIан.  Дурариз йиз бай лазим саягъ лигиди. Хъа Рамазан адашдин хулар  ярхла дар – саб жизби рякъ ву милин дина айиб.
Гьяжи-Тагьир. Гьюрматлу мясум Гьяжи-Аьгьмадди учу яв гъардшин риш чаз тувбан гьякьнаан бергуллу жаваб хуз гьаъну. Мясумдиз, ичв Рамазан адашди, чан риш тувуз даккунди, унтIар-зунтIар апIурайивал кьабулди адар. Гьаддиз дугъу, сифте уву рякъяй, гъапунчуз. Эгер уву гьаму ляхин дюз гъапIиш, мясум увуз аьхю бахшантар апIбанди ву. Дидланра савайи, дугъу гъавум-гъардаш’валин гьюрматар ва кюмекариинди уву девлетлу ва инсанаригъ за апIбанди ву.
Аьливерди. Ягъадаш, Рамазан адашдиз гьацира варжбан дупназа, шурахъ гьякьди, имбуб фукIара дарш, жут йицарин тувру муштарйир йигъан гъюрдар кIури. Рази дапIну ккудубкIуз шуладарзхьан. (Дийигъну, гьатму кьюриддихьинди илдицну). Учву гьамци апIинай: гьамус Рамазан адашдихъди шуран гьякьнаан гафар апIру вахтна, мясумди ич гъуллан харжар уч апIуз кка, йипай.
Мягьямад. Ичв гъул уьзден гъул вуйичв – учвлан мясумдиз харж гъюрайиб дар.
Аьливерди. Дарш фу ву? Эгер харж илипиш, илипну гъябгъюру. Цци мясум гъяд йибтIуз кка, йипай: аьрабйириз рякъяр апIуз кка, йипай; ватан уьбхру  эскрариз кюмек тувуз кка, йипай – кадабгъай саб кIучIал – ва гьаддиз вардилан харж уч дапIну ккунду, йипай. Ич гъулан дуланмиш ужуб ву – уч апIруб бихъиди.
Гьяжи-Тагьир. Узу гъаври шуладарза – гъуллан харж уч апIруган яв аьхю гъардаш рази хьидинхъа? Дицдар гафари дугъахьди учуз бегьем йирфар йивуз гъитидарин?
Аьливерди. Гьей-гьей!.. Эгер учву узу кIурубси гъапIиш, вари дюз хьибди. Ухьу гафар ваъ, ляхнарра апIидихьа. Ухьу, саб пакь дапIну, кьюб жакьв йихидихьа.
Янаки учву йиз гъардшиз гьамци кIурачва: Рамазан халу, гьар-гьисаб гьамци ву; хъа уву мясумдин сижар аба хьпаз лигну, гьелбет, уву ва яв гъардаш харжнаккан гьаргандиз азад апIуру; яв майил-мирасвал, канчI-кIул кайидариз, яв вари гъуландаризра кмиди жумарт мясум яв хатурназ ва гьюрматназ илипру харжнан гъагъ пучIу апIуз гьязур ву.
Эгер чав риш тутрувиш, гъул хъюлакк дибисну, мясумди харжар артухъ илирчиди кIури, Рамазан адаш гьай ужуйи риш тувуз рази хьиди. Читинурси гьиргърушра, думу гизаф гъюдли кас ву.
Мягьямад. Хъа харжарин гьякьнаан мясум Гьяжи-Аьгьмад халуйин кIваъ-кIулиъра адруб дупну, хъасин дугъан улихь сан-гьисаб фициб хьибди?
Аьливерди. Я бай, учву мясумдихъди уьл гъипIдарстаркьан дарчва аьхир. Ичв йишв’ин али инсанар «гьинди» гъапиган, «синдийин» гъаври шули ккунду.Мясум чаз гьавайиди гъюрубдиин нарази шул кIури, хиял вуничв? Валлагь, дугъу, думу харж къанундиъ ипуз, фицдар вушра фирманар дикIиди.
Учву гьаму узу гъапи гафар гьюрматлу Гьяжи-Аьгьмаддикна йипай – думу дишла гъаври хьиди. Хъа гьаму харжарин ляхин ичв кьюриддин хил’ан миидипанай!
Гьяжи-Тагьир. Дугъриданра, Аьливерди, му фикрар – гележег хъайи фикрар вуяв.
Аьливерди. Харжар алдагъбан кIулиъ айидар учву кьюрид хьидичва , ич гъулаъ, улихь гьучIвру, вардилан уч апIрур -  узу. Уч гъабхьиб шубуб йишваз пай апIурхьа: саб пай - узуз, саб пай - учвуз кьюриддиз, шубубпи пай – мясумдиз. Узуз мясумди апIру гъавум-гъардаш’валин кюмек гьадму ибшри.
Хъа учву гьаму ич гъулланси, белки, жара уьзден гъулариланра учвуз гъазанж апIарчва.
Мягьямад. Шлиз аьгъя, фици шулин.
Гьяжи-Тагьир.  (Мягьямаддиз) Вари ухьлан асиллу ву.
Аьливерди. Ву - вари учвлан асиллу ву. Ичв гъазанжар ичв хилиъ а.
Лигай – узу гъапибдилан муулдуганай!
Шубридра гагул терефназди гъягъюру.
Урнариан, саб хилиъ чюнгюр, тмуну хилиъ шубуб цирклин гакIвлин кьюрш ади, Керем удучIвуру ва гьялакди арччулну терефназди рякъюъ учIвру. Дугъаз гъаншарди сягьнайиина Илдар ва Шагьаб гъюру.
Шагьаб. Яваш, яваш, Керем! Чюнгюр хилиъ айихъансина, учуз саб мяълира дапIну, гъарах!
Керем (кьюрш гъючIакк ккивну, арччул хили баярин хилар дисури). Тум алабхьуз хутIил гьязур апIуз гъягъюрайир вуза. Саб тIагъру гъабхьигандиз узуз юлдашди чюнгюрра гъадабгънийза.
Илдар. Дюз гъапиш, юкIв дахабгну, саб фу-вуш гьудрубкIрайирси аза. Гьадму йиз гевюлиз гьудрубкIри айи ччвур алдруб -мяъли ву кIури, хиял вуйиз.
Керем (кьяляхъ хътаркури). Фуну мяъли апIузачвуз, Илдар? (Кьюрш цалик кубсру.)
Шубридра урчIарихь хьайи кьабчиин ва гъванариин деъру.
Илдар.  Мюгьюббатдикан вуйи гьадму цIийи мяъли.
Шагьаб. Узузра гьадму мяъли гизаф кьабул дубхьназуз.
Керем  (чюнгюр йивури, мяъли апIуру)

Му дюн’яйин бахтарикан
Мюгьюббаткьан аьхюб адар.
Му дюн’яйин дердерикан
Мюгьюббаткьан гъагъиб адар.

Мюгьюббат бахтлу гъабхьири,
Жил’ин женнет гъябкъниз, йипри.
Мюгьюббат бахтсуз гъабхьири,
Жегьеннем аьгъязуз, йипри.

Ккунир кIваълан гьауз шулдар,
Рякъюрашра агъзур сурат.
Я сар Аллагь, бахт айиб дарш,
Муулупан кIваз мюгьюббат.

Шагьаб. Ту, маншаллагь!
Илдар. Сагъул, дуст! Яв гьарсаб мяъли саб йицран кка!
Шагьаб (Илдраз). Хъа вуш гьаз тувурдарва дустраз саб-кьюб йиц? Жут йицарин гьякь тувручуз кIури, Устйири чпин риш мясумдиз шубурпи хпирди тувра. Керемдихъ думу дакьат хъебшнийиш фу вуйихъа – думу чан юкIв али шур’ин эвленмиш хьидийи.
Керем. Думу гафар гъитай, баяр! Учвуз сарун фуну мяъли апIуруш, йипай!
Илдар.  Багъишламиш апIин, Керем, гьамгъаз жаваб тувза. (Шагьабдиз) Устйири Керемдиз Асли, мугъаз девлетар адар кIури, тутруврайир дар. Устйиринна Гъабнарин тухмар улихьдихъанмина арайиъ туршивал айидар ву.
Шагьаб. Я кас, Илдар, узура гьаму гъул’ан вуза. Саб фила-вуш дегь заманайиъ гъабхьи саризра кIваинди илимдру гьядисайин кIулланмина саб гъулан айитI думу хъял уьбхюрайивал – ахмакь’вал ву. Керемдин мюгьюббат думу хъял ккутIуз беле ужуб бере вуйи. Амма Аьливердийин тямягьну йицар дарди му ляхин дюз хьуз гъитидар. Ухьу му месэла жараси гьял дапIну ккунду. Читинвал, ухьуз – Керемдин дустариз – жут йицар адрувал имиди ибшри, ихь кIуларик жут ниццаркьана кадрувалиъ а.
Илдар (тюнт шули). Хъа узу жилир даришри, гьадму йицар адаршра, Керемди Асли дархиш!
Керем. Дустар! Учву му гафар узлан юкIв убгури апIурайидар вуйиб, аьгъязуз. Амма гьамусяаьт учву гьюликкан гъалгъар ккадатурачва. Йишв’ин алабхъиган, учвкан узуз фу кюмек лазим вуйин, узу учвуз пидиза – хъа гьамус му гафар гъитрухьа!
Сягьнайина хилариин муртйир айи пIапIхар-бачкIварра алди, Селимна Халилна Аслан гъюру. Селимдин  сабну хилиъ муртара  а.
Селим (Асландиз). Чакан муртйир кчIюргъну кIури, эрккнайи мугъаз лигай! Чвурхьуз гьязур духьна, чан муртаси. Гья-гья-гья.
Аслан  (Селимдиз). Ери увуз!
Керем (Илдразна Шагьабдиз). Гъи сарун мяълийир гъитдихьа, дустар. (Гъудужвуру.) Ккундуш, ляхнин кьяляхъ, хябяхъган гъачай – учIву чIяаьн кIайиз, мяълийир апIидизачвуз.
Илдарна Шагьабра гъудужвуру.
Илдар. Дюз гъапиш, учура хутIлариина гъягъюз ккайидар вуча. (Сягьнайиина гъафи баярихьнаси гъушу Керемдиз деребхьруганси, Шагьабдиз) Уву сабра дарди мясумди Асли ча кIурайиваликан гафар гъитIиккунва. Керем гьюрслу шлуб аьгъдарнуз?! Гьамус, саб нягьякь ляхин дапIну, дугъан бацарикк ккахъурин язухъ ву.
Селим (Асландиз).  Къиж-ж-ж-биж-ж-ж… Ишура гьа, ишура!
Лигай, баяр, гьамусяаьт уларихъан нивгъар хътIигъуру. Гья-гья-гья!
Керем. Я, Аслан, мурта хьиминухь?
Халил. Хьими! ГучIури, йивурадар. Гьи -гьи-гьи.
Аслан. ГучIури ваъ, Селиди  дюз дарди йивурайиган! Дугъу аьмалар апIура, Керем халу.
Керем. Ча саб мурта - дугъахъди ув’анди узу йивуза!
Селим. Ваъ-ваъ, Керем халу, уву аьхюр вува.
Шагьаб (Селимдиз). Хъа увуз аьхю хьуз муртасан ккиминуз? УвутIан бицIи Асландихъди муртйир йивурайиган, дирбашди айва аьхир! Ча, вуш, яв мурта узу йивурза!
Асланди Керемдихьна, Селимди Шагьабдихьна муртйир тувра. Имбудари, илтIишну, тамаша апIура.
Шагьаб. Керем, узу сарпирди йивурза.
Керем (ккибисури). Магьа йив!
Шагьаб  (йивури). Ма-а!
Баяр. Гъюбгъну! КIан йивай!
Керемдина Шагьабди муртйирин кIан йивура.
 КIанра гъюбгъну! Мурта тув, Селим!
Селим (таза мурта адабгъури). Э-эгь! Хъана йиз узу гъивнийиш ужу вуйи.
Шагьабди гъюбгъю мурта, аьлхъюри, Керемдихьна, Керемди Асландихьна тувра.  Асланди думу разиди пIапIхиъ ивра.
Шагьаб. Аьхю гьаппар мапIан, Селим, узутIан ужуйи йивидайва!
Шагьабди, Селимдин пIапIхиан адабгъну, таза мурта ккибисура.
Керем (Шагьабдиз). Мурта хилиъ гизаф тIапIнава, халавадан. Дидихьна йиз мурта рубкьруси бис.
Шагьаб. Гьеле сабан рубкьуруш лигурхьа.
Керемди йивуру – рубкьурдар.
Баяр.  Гъурубкьундар!
Вари аьлхъюру.
Сягьнайиина Аьливерди, Гьяжи-Тагьир ва Мягьямад гъюру.
Аьливерди (Гьяжи-Тагьиризна Мягьямаддиз). Рамазан адаш илцифиди – дугъан гафар кIвахь мидисанай. Узу думу хъаражариз гьязур апIидиза. (Мушвахь хьайи баяриз) Салам аьлейкум, баяр!
Гьяжи-Тагьир ва Мягьямад. Салам аьлейкум!
Баяр (хилар туври).  Аьлейкум салам, аьлейкум салам!
Аьливерди (чахъди гъафидариз). Магьа гьаму жигьилари, гьюрматлу мясумдиз вуйи харж уч апIуз, кюмек апIиди. (Аслан улупури) Гьаму живан – ич Рамазан адашдин бай ву. Думу ичв арчул хилси хьиди.
Керем (чюнгюр Халилихьна ва мурта Асландихьна тувну, кьюрш хилиз гъадабгъну). Йипа, Аьливерди халу, му хялар фужар ву ва учву фу харжарикан улхурачва?
Аьливерди. Му хялар – мясум Гьяжи-Аьгьмаддин вакилар ву. Дурар, ич риш Аслийик лишан кипуз гъюру йигъ тяйин апIуз ва мясумдин хазнаханайиз ихь гъуллан уч дапIну ккуни харжнан гьякьнаан мялум апIуз, дуфнайидар ву.
Керем. Ихь гъул – уьзден гъул ву. Ухьу мясумдиз харж тувуз буржлу дархьа. Му вакилар, чпин гъафи рякъ дапIну, гъарахри!
Гьяжи-Тагьир  (хъял дуфну, хътIурччвуру).  Йигь!
Аьливерди (Керемдиз).Увуз думу харж гьаз уч апIурайиб вушра аьгъдарди, гъулан вари жили улматдихъанди жаваб тувуз, фу ихтияр авуз? Думу харж вари халкьдиз мянфяаьт кайи ляхнариз ишлетмиш апIуз уч апIурайиб ву.
Керем. Уву яв махъвар узу хьайи йишвахь мапIан, Аьливерди халу, увухъ хъугърудар хьайи йишвахь апIин. Харж уч дапIну, халкьдиз мянфяаьтлуди ишлетмиш апIуз мясумдихьна туврухьа кIуру гаф - цIегь жанаврихьна туврухьа кIуру гаф ву.
Шагьаб. Эгер мясумдиз халкьдиз мянфяаьт хьуз гъитуз ккундуш, чан  иштагьниин самбал алапIну, инсанар сикинди гъитри ва чан девлетарикан саб жизбикьан харж апIри!
Илдар. Ву гьа! (Мясумдин вакилариз) Учву учуз уж’вал, учхьан гъадабгъну, гьаз апIурчва? Ич гъайгъу учу зигидича – давди инжиг махьанай!
Керем (Мясумдин вакилариз). Ебхьуранчвуз? Гьаму баяр учвуз харж уч апIрудариз ухшар айидар вуйин?..
Гьяжи-Тагьир хъюлу урхьура.
Аьливерди (Керем дерккуз ккунди) . Керем!..
Керем (хилихьди Аьливерди тина апIури) . Яваш йихь, Аьливерди халу. (Мясумдин вакилариз, мурарихьинди, тIуб алапIруси, кьюрш алапIну). Учвуз, мясумдиз ва дугъан имбу арха-бархайиз, ичв улар утIурччвишра, му гъул’ан харж кIуру ччвур алиб саб удара рябкъруб дар! Гьаци йипай ичв Гьяжи-мясумдиз!
Гьяжи-Тагьир (гьюрслу духьну). Мугъу мясумдин вакиларихъди фици гафар апIура?! Узу му ***икан гъахьирин мелз жикъи апIурза. (Гаппур уьчIюбгъну, Керемдиз йивуз алархьуру.)
Керемди,чаз йивурайи гапприккан ккутIурччвну, Гьяжи-Тагьирин хилхъан кьюрш йивну, гаппур идипуру. Аливердина Мягьямад, Керемдиин алархьуз гьяракат гъапIдар,  Илдру,  Шагьабди ва Халили дисуру.
Керемди Гьяжи-Тагьир, дюдниин кьюрш иливну, цалиъ удукьуру.
Керем (Гьяжи-Тагьириз). Гашун ***икан гъабхьи ул ичIу ху увусириз кIуруб ву. Зегьмет дизигну яв фун абцIуз даршули, халкьдин ризкьназ тямягь дапIну дуфнава, гьярамзада. Узу, гьялал зегьметниинди яшамиш шули, хъа увусдар кIураб абгури лицурайи гъитIилкIнар чпин йишв’ин дитри гъахьи лайикьлу абайин бай вуза.
Ча, Аслан, гьадму гаппур мина.
Асланди гаппур за дапIну тувру. Керемди гапприн кIакIнахьди Гьяжи-Тагьирин чIуликк ккайи гапприн хал ккадабтIну, чан ликарихьинди дипру ва, гаппур ккубччвну, думу  дид’ин алабхьуру.
 Му гаппур, гъийин лазимсуз гафариин илипу харж вуди, гьаму гъулаъ гъубзди.
Дихназ гъюри, инсанар илтIишуз хъюгъру. Гварар хьайи  дишагьлийир гъюру. Дураригъ Назлура гъя.  Гьясара хьади, Гьямзат аба ва, хилиъ бачукI дибисну, «ГьапIну? Фу гъабхьну?» чIигъар апIури, Бацан гъюру.  Вари гъафидар, гъалаб кади тамаша апIури, дийигъуру.
Аьливерди. Узу деетай! Деетай, кIурза!
Керем (кьюршлихьди арччулну терефназ рякъюзди Гьяжи-Тагьир хъуржну). Фана духьну, гьамлин гъарахай ва мина гъюру рякъяр гьархай!
Гьяжи-Тагьир, сагъу хили гардан тIибшури, улдугнайирси рякъюъ учIвру.
(Мягьямад дидиснайидариз) Деетай, баяр, гьадму курцIилра. 
Баяр, Керемдиз суал туврайидарси, Мягьямаддин гапприхьинди лигуру.
Гъибтай-гъибтай! Дугъу гаппур уьчIюбгъиш, узу дурар,  гъяцIал дапIну, гьаъруза.
            Баяри Мягьямадра деетуру. Кьюрид вакиларра улудгдарси гъягъюру.
Ичв мясумдиз, чав кIуру рукарикк гъюр ккадар, йипай!
Аьливерди (чIигъниинди). Гьяжи-Тагьирин гаппур тув, Керем! Гьадму гаппур тув, кIурза - гъул хъюлакк бисуз гъитрува!
Гъягъюрайи вакилар, цIиб кьуш кубчIвну, кьяляхъ лигуз хъюгъру.
Керем  (вакилариз). Кьяляхъ илтIитIикIри гъарахай!
Ичв хъюлакк узу дисай. Гъуландариина кьаст гъапIиш, рудрар ктарчурзайичв!
Гьяжи-Тагьир (ккучIвру йишвахьна хъуркьган, Керемдиз). Узу увуз му ляхин кьюбгъру кIури, хиял мапIан! Уву яв аьжалиан йикIрур дарва!
Керем. Шлин аьжал ухди гъюрин – лигархьа!
Гьяжи-Тагьирна Мягьямад ккучIвру.  Баяри Аьливерди деетуру.
Аливерди ( чан палтар дюз апIури). Лигархьа! Уву йиз хялар усал апIузкьан дирбаш вуш, ухьу увуз лигархьа! Узу гьацира яв силбар гьисаб апIуз ккайир вуза – узуз, уву яв чюнгрихъди вуцIвуцI зигруган, увусир кечлин тай дару шуран ччвур бисура кIури, деебхьнайиз, кюпеюгъли!  Думу ччвур бисру мелз кьабариан адабтIарзаяв!
Керем. Аьливерди халу, уву гъулажви ва аьхю яшнан кас ву кIури, узу яв гафариз хатур апIурайивалиан, уву гизаф муултIуччван; узу, кечел фуж вуйин, субут апIуз  мажбур апIидива.
Мяълийирин гьякьнаан улхураш, увхьан йиз ушв алябкьюз хьидар! Хъа ихь гъийин гафар жарадар вуйихь. Эгер ихь гъулаз фенд апIуз гъюрайидар сабансан гъисиб саягъ къаршуламиш гъапIиш, му ляхин яв жасусвалик гьисаб апIурза – гьадмуган уву узхьан ихтият йихь!
Урнариан Бес удучIвуру.
Бес (Керемдихьинди гъягъюри). Фу чIигъар вуйичв, жан бай, фу гъабхьну?
Аьливерди. Узуз жасус кIурайин гьамгъу?! (Тюнт духьну, хъанара Керемдиина алжагъурайир баяри дисуру). Ватан уьбхру женгариъ узуз гъахьи зийнаркьан яв кIулик чIарар ктар’яв, никкдин сумплар хъмиди узуз аькьвлар туврайи меззерет! Уву якьинди яв аьжали йикIрур дарва!
Бес. Астафируллагь – астафируллагь!
Бацан. Артухъ гафар мапIан, Керем! Уву – Аьливердийиз аькьвлар тув, узуз аькьвлар тув - увуз зат аьхюр-бицIир адарвузки!
Аьливерди. Деетай узу – узу думу али йишв’ин парчйир апIурза! (Учв дидиснайидарин хиларигъян гъютIурччвуз чарйир апIуру).
Бес. Вай гьарай, гъуландар, фу гъабхьну? Йиз бай тахсир кайи бай дариз аьхир!
Керем (дадайиз). Я дая, фукIа гъабхьиб адар – уву хулаз гъарах! Я Халил, гьаму дада хулаз хъади гъарах! (Халил Бесдин гъвалахъинди гъюру, амма мурар хулаз гъярдар).
Аьливерди  (учв дидиснайидариз). Узу деетай, кIурза, жугьудрин баяр!
Гьямзат аба. Гьабхьну, Аьливерди! Ухьу мушв’ин сари сар йивну йихуб гьунар дар. Думу гьунар душмандихъди вуйи женгариъ улупуз гъибт! Ухьу гъулан жили улмат аьрхну ккундар – уьрхну ккунду! (Баяриз) Деетай!
 Баяри Аьливерди деетуру.
 Аьливерди. Гьямзат ими, узу ари гьадму фикир вуди, мясумдихъди вуйи гъавумгъардаш’вали ихь гъуландриз хайир хиди кIури, мясляаьт хиди кIури, ич риш гьадму касдиз тувуз йиз разивал улупунза. Мясумдик хъял капIиш, дугъу ихь гъуллан дявдиинди харжар уч апIуз мумкин ву. Гьаму Керемсдарихъ хьпехъури гъахьиш, гьадму дяви хьузра хьиди!
Гьямзат аба. Риш мясумдиз тувувал-тутрувувал – думу шуран адаш Рамазан ва Рамазнан гъардаш  - яв - ичв ляхин ву.
Хъа харжнан гьякьнаан улхуруш – ихь гъул уьзден гъул вуйихь – ухьу гьич саризра харж тувуз буржлу дархьа. Аммаки, фу себеб ади му месэла гъитIибккнашра, ухьу думу мясляаьтниинди гьял дапIну ккунду.
Вахтар читиндар ву. Жара уьлкйирин чапхунчйир – ханар-шагьар ухь’ин алархьуз гъафиган, ихь уьзден гъулар ва мясумдин кьувватар саб тереф шлудар ву. Эгер ихьна мясумдин терефкрарин арайиъ женгар гъахьиш, ухьура, дурара зяиф шулу ва гъирагъдилан гъюру чапхунчйириз итуз гьязур гванар шулу. Гьаддиз, Табасарандин жилиин тур гъаш’ан адабгъайиз, ургубан фикир апIинай!

                Перде.
    
 
                II перде

Улхьан пердейин декорацйир.
Кьял’ин ичIи чIякъри муг алди, Керемгъярин раккнарихъ Сафар баб дийигъна.

Сафар баб (раккнарик кучри). Я Бес! Я Керем! (Чав-чакди.) Керем хулаъкьан айкIана? (Ягъалди.)  Я Керем, Керем!
Керем (раккнарихъан). Гьай!
 Раккин абцIну, Керем гъитIигъуру.
Керем. Гъач, Сафар баб, хулаз!
Сафар баб. Хулаз гъюрдарза, жан бай, чухсагъул. Хюни ккудубзруб вуйиз, кIари ккапIруб вуйиз. (Ишуб кубчIвну, гафар апIуз дуршули шулу.)
Керем (Сафар бабан кьял’ин али муг чахьинди гъадабгъну, кьабчиин деъру йишв улупури). Сафар баб, хулаз гъюрдарш, гьаминди деъ. Яв укI ккудубкIнаш, магьа ич кьялхъян икриъ саб эпел укIан имийич, саб фикирра мапIан - ухьхьан яв саб хюндин фун абцIуз хьидар кIури, хиял вунав?
Сафар баб (деъну, шалин пIипIнахьди улар марцц дапIну). Аллагьди уьрхриву, жан бай, уву йиз веледси вуйиз. Сач тIюргъярин тIафлари йиз хян’ан хюни адабгъну гъубхган, душну, тадабгъну гъафнийва. Яв гьюрматар, яв гьунарар узуз гьархрин?! Хъанара йиз месэйлир ув’ин илирчуз начди, гвачIнианмина, гъюзакIан-дяргъюзакIан кIури, фикрар апIури, гъафундайза.  Амма гашди айи хюндикан гьапIза – гъюбанди гъахьиза.
Керем. Гъюб гизаф ужу гъапIунва, Сафар баб. Уву узуз мигъари дупну ккундийи, укI ккудубкIурайиз кIури. Йиз тахсир ву – узу гьаз-вуш увуз укI ими кIури, фикир апIурайза. (Муг гъадабгъну, гъягъюз хъюгъри.) Гьамусяаьт, укI абхьну, гъюрза.
Сафар баб. УкI имшузра имбуб вуйда – чвугаъ гьич дарш саб мярхсиб ужуб сивун жвилли укI имбуб вуйиз. Гъи-закур Эбелцан ву. Ригъар гъапIиш, хюни утIубккуз хъюгъну, укI хъайисандизра гъубзди кIури, хиял вуйиз. Гъи гвачIнинган, хюндиз укI ккабхьарза кIури, чвугаз гъушунза – йиз укIан саб мурцIкьана имдар. Шли-вуш вари дебечвну хьади гъушну – гьитIибкIну.
Керем. Вагь! УкIан шил гъубзнадарин – наанди гъубхнуш аьгъю шулдарин?
Сафар баб. Мярхяр ккитIну, хьади душна. Асккан мягьлайин рякъюзкьан мярхярин шил дуфнайиб аьгъю шулу. Хъа му рякъюъ мярхярин шилар гизаф а. Мигъари хутIлариз пейин гизафдари зигурайда, жан бай. Фуну мярхяр наанди гъушнуш, аьгъю шулдар. Йиз унтIаъ уларра имийинхъа  - рябхъюрира дариз аьхир.
Керем. Гьамусяаьт узу дуфну лигидиза. (Муг хьади икриъ учIвру.)
Сягьнайиина, кьял’ин гвар алди,  шт’ина гъягъюрайи Тамум удучIвуру.
Тамум. ГьапIрава, Сафар хала, фици вува, сагъ’вал фици вуяв?
Сафар баб. Адар жан риш, фукIара дар, ужу вуза. Гьаму Керемдихьна саб ляхин ади гъафнийза. Учву гьапIрачва? Йиз дуст Секинат фици ву?
Тамум. Ужу ву дадара. ЦIиб-аьхюб ликар иццури шулу. Хъа гьамусяаьт фукIара дар – ачмишди ву.
Шуру, Эбелцназ хал дабсну, хулар-йишваригъ бакришнар къайдайиз хурайи. Гьадму азад хьайиз, саб гвараъ айи шид узу вушра харза кIури, удучIвнийза.
Сафар баб. Хъа гьапIрухъа, жан риш. Секинатдиз узхьан саламар йип.
Тамум. Ибшри, Сафар хала, чухсагъул. Саб юкIв алдапIуз, Эбелцан машквразкьана гъач яв дустрахьна. Ичв кьюриддин силбарихьан итIуз шлу гъюрдли хурагарра апIурзачвуз.
Сафар баб. Иншаллагь, йиз риш, иншаллагь.
Тамум гъягъюру. Керем, укI айи мугра хьади, удучвуру.
Керем. Гъач, Сафар баб, гъягъюрхьа. (Хилккан дибисну, за хьуз кюмек апIуру.) Уву саб фикирра мапIан. (Кьюридра гъягъюри.) Узу, думу икIрацI дагну, яв укI кьяляхъ хуз гъитруза. Эгер думу кас аьгъю апIуз дархьиш, гьаму ич укIкан укI, мярхяриъ ивну дубхну, чвугаъ абхьрузаяв.
Шт’ина гъярайи Назлуна Жир’ят гъюра.
Назлу. ГьапIрава, Сафар баб, заан мягьлийириз ккудучIвнава аьхир, кьунабацайси?!
Жир’ят. ГьапIрачва, укI наана гъабхурачва? (Аьлхъюб хътарди аьлхъюру.)  Гья-гья-гья.
Сафар баб (мурарихьинди дилигну). Керемгъярихьан сабцIиб укI ча кIарза кIури, гъафнийза, валлагь.
Жир’ят. Узхъан Керем гьамци хътицуйиш, яв йишв’ин узура гъюйза .Гья-гья-гья.
Назлу. Ву эй! Керем Сафар бабан гъаравашси шулу.
Назлуна Жир’ят аьлхъюру.
Керем. Хаин махьанай, учву кьаби гъахьиган  – учвузра  кюмек адарди гъитидархьа.
Назлу. Учу кьаби гъахьиган, уву жигьил хьиди, кIурай. Шлиз аьгъя, думугандиз уву фуну яракьдихьан гьатму дюн’яйиз гъягъидин.
Сафар баб. Вай гьарай, астафируллагь! Аллагьди ярхла апIри! МакIана, жан риш, дицдар терс гафар… Узухъ хъимбу уьмурра, я Аллагь, йиз Керемдиз туври!
Жир’ят. Я Керем, увуна  Аьливерди халуйи сар-сарик гаппрар курччвну, кIурайки. Гьаци яманди дерд дубхьну, узу ув’ин улукьуз гъюз ккайза гьа. Гья-гья-гья!
Назлу (гъвалахъинди). Думукьан дерд кIвахь бисру жан дарва, я кас.
Керем. Улукьуз гъюбан ляхин адар – увуз рякъюрайиганси, сагъди имиза.
Сафар бабна Керем ккучIвру.
Жир’ят (кьяляхъ дилигну). Гьатму кьаби кьускьусрин бахтназ лига, уву кIуруганси, Керем гьаммишан гьатгъан хул’ин али лукIси шулу. Гья-гья-гья.
Назлу. Ву гьа! Чан хулаъ дубкIну дадрабхъди, гьатму яшнаъ гьатгъан укI фу зегьримандиз ву?!
Жир’ят. Хъа, Назлу бажи, уву ктибтурайиб давам апIин ари! Керемна Аьливерди гьаз гъярхьну кIурайва?
Назлу. Гьаз гъярхьур – Аслийин кIуллан. Гьадмукьан кIюгъялди дюрхнайи ич гъардшиз учв ча кIури гъушган, Аслийи чиркар гъивнийи – ич бай чаз гьяспикк ккадрувал улупнийи. Гьадмукьан чав ккунди айи ич балин кIвак гъиву Аслийиз гьич уж’вал дарибшричаз!
Жир’ят (хъял дуфну). Вардиз гьадму АслитI гьаз ккунду, эй? ГьапIуз вуйичв гьадму?  Ичв гъардшиз думу дархьиди ужу гъабхьну!
Назлу. Дар!  Ич балин, швушв гъахнушра, гъира гьадгъахъ улар хъими. Бела ужуб гъабхьну, думу риш биябур хьуз, Аьливердийинна Керемдин кчIихбар духьну. Узу улигь гьучIвну, думу АслитI ушвниин илдритри гъидритарза. Думу элигъна биябур хьуб – йиз кIван мурад вуйиз.
Гъаншарди, гъурччу ккурттар айи чяняхра гъючIакк  кади, булагъдиккан Бес гъюра.
Жир’ят. Я Бес хала! Сафар бабу, уву адарди имиди Керемдиз ча дупну, ичв укIан эплин швур гьидипну, хьади гъушну. Гья-гья-гья.
Назлуйира  аьлхюб хъипру.
Бес. Гьадму ялгъуз бейнавайиз, фу гъубхишра, гьялал вуйиз, жан риш. Думу чан вахтари жилариси хяр убшвру дишагьли вуйи, жарарин кюмекназ ккилигрур дайи. Азадвал уьбхру женгариъ пягьливнарсдар баяр дийихну, сарди гъузуз гьадгъазра ккунди дайи. КIул йивну, йишваъ учIвуз шулдар – чан  кьабиваликан гьапIдихъа дугъу?!
Назлу. Я Бес хала, ухьу алахъуб ужу гъабхьну. Увухъди апIру саб-кьюб гаф айиз. (Жир’ятдиз.) Уву гьатинаси дийигъ гьеле, риш, саб манзил! (Хил хъивну, Бес тинаси хъади душну.) Асли китIри мяълийир апIурава кIури, накь Аьливерди Керемдик кархьруган, узура хьаза. Жарадари чпин шуран биябурвал гьитIибкIуру – мурари чпи гим’ина адабгъура.
Бес. Жан риш, фу биябурвал вухъа? Мяъли гъапIну кIури, биябурвал шулин? Я, йиз бали дугъан ччвур дибисну мяъли апIури, гъеебхьурра дарза.
Назлу. Уву дици макIан, Бес хала, гъеебхьниз йип, гъябкъниз йип. Гъит думу биябур ишри. Гьадму мясумдиз чаз хабар хъадапI, йиз балихъди йишвар-йигъар адаурайи риш увуз лайикь дар – яв бачукI макабцIан, дупну.
Бес. Вай гьарай!..
Назлу. Уву йиз жараси гъавриъ маахъан, Бес хала, узу, яв хайир ккундайиш, увуз му гафар пидайза. Мясумдихьна гьацира жарадарикан ишри-бишри дурубшди гъубзидар, хъа увура хабар хътапIиш, дугъу якьин Асли гъахидар. Гъит ахъну гъузри жугьудрин риш. Чпин ицлин кьяцаъ удубкьиган, аьхю гафар кайи Аьливердигъяриз думу яв бализ тутрувуз чара хьидар. Гьадмуган думу духну, узу кIуруганси, увуз дугъкан ккуниб апIин – дугъхьан ил адабхъуз хьидар.
Бес. Жан Назлу, инсанариз кучIал гъапIишра, Аллагьдиз кучIал апIуз хьидар – Аллагьдиз вари рябкъюра. Йиз бализ ккуниганси, узузра думу риш йиз веледси ккундиз. Узхьан дугъкан харжи гаф пуз хьидарзухьан, я пуз думу гаф кайирра дар  – марцци гаргарсир риш ву. Инсандин кьисматна аьжал бабкан шлуган дибикIну шулу, кIурайиб ву. Йиз бализ кьисмат шулуш, думу гъит уж’валниинди кьисмат ишри.
Йиз Керемдихъра ургур арха хътариз – айир сар чпин ими Абуч ва гьадгъан гьамус жиликан китIигънайи Халилна Мурад ву. Накь бягьсназ удучIвганси, закур хъял кубчIву Аьливерди я Рамазан йиз балин кIул’ина гъафиш, ясан мясумди йиз бализ саб аьмал апIуз чап жаллатIар гьаиш – хъа узу фтин ккимиди гъузди?! Уву узуз туврайи мясляаьт гизаф гъурху айи мясляаьт вуяв. Увкан тIалаб вуйиз, йиз бал’ина сирин гъюру гафар мапIан, йиз риш!
Назлу. Вуш, дарпи мисал апIин, Бес хала, дарпи мисал апIин!
Бес чан икризди гъягъюру, Назлу – Жир’ятдихьинди.
Жир’ят. Фидкан гафар гъапIнийчва, Назлу бажи?
Назлу. Фидкан гафар апIур – Аьливердийи мясумдиз багъиш дапIнайи Асли Керемдихъди лицурайиваликан.
Гъаншарди, абцIнайи гвар хьади, Тамум гъюра.
Тамум. Фуж лицура кIурайчва, риш? Дарш узуз дюз дарди гъеебхьуб вуйин?
Назлу. Фуж лицур – ичв мирасдин риш Асли. Гьяснан Керем йишв-йигъ гьадгъахъди хътарин?!
Тамум. Яв гьадму кучIлар апIурайи мелзникан панзарин кьюрш ибшрияв, жугьуд-жугьудрин риш – душман футнакар! УрчIар урчIариин алди, йиз гагь’ин яшамиш шулайирси, йиз уларикк ккайи шуркан узуз дярябкъюб увуз фу гъябкъюнвуз?
Назлу. Эгер узу даруб кIураш, Аьливердина Керем фтин кIуллан кархьну?
Тамум. Яв фу буржи вуяв, дурар фтин кIуллан кархьнуш? Гавур гъяйи гинжв!
Назлу. Я ри-иш! Дугъахъ мукьан архйир хъайиб аьгъдайзуз.
Назлуна Жир’ят булагъдиккинди, Тамум чан хал айи терефназди гъягъюра.
Тамум (кьяляхъ илдицну). Ари аьгъдруган, яв саб иливрубдиин кьюб иливну, хъудубтIну, деъ. Гъеебхьунвуз!?
Назлуна Жир’ят ккучIвру.
Тамум (чав-чакди). Жилар гъяърудар гьаму увусдар гъюргъю мучIмучIар али билкьнакьар ву гьа!
Тамумдиз гъаншарди Керемна Илдар гъюра.
Керем ва Илдар.  ГьапIрава, Тамум хала?
Тамум. Саб гвараъ айи шид харза кIури, удучIвнийза, йиз баяр.
Тамум ккучIвра.
Керем. Сафар бабан укI гьитIибкIур Бацан халу ву. Кадахьнайи укIан мурцIарин шилнахъди аьгъю гъапIунза.
Илдар. Пагь, яда! Пагь думу кас адрацIруб! Гъулаъ вартIан гизаф укI имбурра гьадму ву гьа. Вахт-вахтарик сарин дарш сарин гакIвлар, укI ясан саб фукIа жараб гьитIитIибкIиш, дугъан жанди цIа гъадабгъуру.
Керем. Ахъли ухьу дугъан цIигъ барут гъябхьдихьа. Имбу баярра хъади душну, дугъан журум апIурхьа.
Илдар. Дюз вуяв! Ухьу вари сабси хяларди дуфну, дугъаз ипIуб-убхъуб дарапIуз чара хьидар.
Керем. Хъа асас вуйиб, дугъан йицар ккитIну, вардин кюмекниинди, Сафар бабан укI кьяляхъ дубхну, чвугаъ абхьрухьа.
Илдар. Сагъул, дуст! Аьбкъин яв чюнгюрра.
Керем. Гьамусяаьт. (Хулазди жаргъуру.)
Илдар (минди-тинди шадди лицури). Сагъул, гъучагъ! ТIафлариз иливнайи тIянкъю ву, эй. Увусдар мургужвуварихьан ул хьадайиш, яраб саспидари гьапIдийкIан?! Валлагьи, саспи адрацIру аждагьйири усли-зяифдарин дюднигъ гъяйи уьл гъядябгъидийи! Уьл фу ву, эй – зяифдарсдар чибра дитIну хътитIидийи.
Уву, йиз дуст, аждагьйирин хюрчабан вува. Увусир дуст хъайи узу бахтлу кас вуза.
Урнариан, чюнгюрра хилиъ ади, Керем удучIвуру. Булагъдин терефнаан минди Шагьабра гъюру. Мурари сар-сарин хилар дисуру.
Шагьаб (Керемдиз). Аьливердийин хулаз уву гаппур ттадабгъу Гьяжи-Тагьирин гъардаш ва фуж-вуш Малларажаб кIурур дуфна. Гаппур ча пуз дуфнайидар ву, кIура. Дурар хъана кчIихуз гъюз мумкин ву.
Гъачай, вари улучIвну, дурар тIампIнаъ ирчну, гьаъхьа!
Керем. Гьялак махьан, Шагьаб. ТIампIнаъ ирчуз лазимвал гъабхьиш, дурар сар касдихьанра рягьятди тартиб апIуз хьиди. Мушваъ ляхин жарабдиъ а. Аьливерди халуйина дурари жара мясляаьтар гъахурайи гьял ву.
Шагьаб.  Халу дарпиш, дугъу гьай даркIур.
Керем. Эгер узухьна гаппур «ттадабгъуз» гъюрайидар вуйиш, мина думу кьюркьюр агълижар гьаидайи; дурарин ужудар кчIихбан уста жаллатIар а – гьадрар гьаъдийи. Йиз фикриан, дурари Аьливерди халуйихъди жара месэлйирин гьякьнаан гафар-чIалар апIура. КIарзачвузки, ихь гъуландариз чIатан гъафидарин терефнаантIан, гьаму Аьливеди халусдар жвувандарихьан гизаф гъурху а. Дицдар инсанар чпин тямягьну фуну рякъюъ вушра тIауз мумкин ву.
Эгер харжарин месэла хъанара гъитIибккиш, ухьу вахтниинди вари йишв’ин дитну ккунду.
Баяр, гьамци апIурхьа:…(уларикк Асли ккахъну, хъугъужвура)
 Аслина Угълан, гъюнарихъ гварарра хъади, булагъдиккна гъягъру рякъди гъюра.  Имбу баярра Керем лигурайи йишвахьинди лигуру.
Гьамци апIурхьа: уву – Шагьаб, ихь имбу баяризра дих дапIну, вари Бацан халуйин раккнарихьна уч апIин. Саб вахтналан узуна Илдарра гьадинди гъидича. Ихь гафар гьадмуган давам апIидихьа.
Шагьаб гъягъюру.
Угълан (Керемдизна Илдраз).  ГьапIрачва? Дийигънайчва?
Керем  (Аслийилан улар алдадагъри). УдучIвнача гьавайихьна.
Илдар. Адар - дийигънача. Я Угълан, саб герен энгел йихь – увуз кIуруб айиз.
Угълан дийигъуру. Илдру Угълан цIаликкнаси гьадаъну, дугъахъди жини гафар апIуз хъюгъру. Асли, кIулкьан за дарапIри тинаси душну, Керем айи терефназ йирфар йивну, дийигъуру. Мина, ацIнайи гварар алди,  Назлуна Жир’ятра гъюру.
Асли  (чан багахьна Назлуна Жир’ят хъуркьган, дурариз). ГьапIрачва?
Жир’ят (вардиз ебхьрубсиб аьхю сесниинди). Ву-у, уву мубарак ишриву, мясумдин швушв! Гья-гья-гья. Уву гьадму хазнаханайиина гъурхган, учусдар касиб-кусиб дустариз гьюрматар апIуз кIваълан магьапIан гьа! Гья-гья-гья.
Назлу. Ву гьа! Хазнахана дугъан хилиз магь кIура, кIурай. Думу мясумдин кьюрид тмуну хпариз гъаравашди гъахурайир ву, эй абдал, кьюр кьямшликкна гъахурайир ву. Хазнаханайиин деънайир кIур ич гъардшин шив Селминаздиз.  Бикаси деъна чаз.
Асли. Узу мясумдин швушв дарза, Жир’ят, увуз аьгъдруб макIан.
Жир’ят. Закур-саритI увук лишнар кирчган, гьай ужуйи мясумдин швушв хьидиваки. Гья-гья-гья. Уву му Назлу бажисдарихъ мехъебехъан, яв ккебехъну, шадну йикIури, гьадгъаз гъарах. Гья-гья-гья.
Асли. Гьадму гафар гъит, Жир’ят, узуз дурар хушди дариз!
Назлу (Аслийиз). Аьливерди Керемдихъди гьаз кархьничв, риш?
Асли  (ухьт алдабхъну). Аьгъдариз.
Назлу. Ухьухьинди лигури, Керемдин улар кудутIну гъягъюра. (Аьхюди, Керемдиз.) Я Керем, эгер яв учкан сариз кIуруб аш, минаси гъач, махъарахан!
Асли, чIалра дарпиди, чикиди сягьнайилан гъягъюру. Дугъан кьяляхъди Угъланра жаргъуру.
Жир’ят. Гъач-гъач, Керем, узуз яв пуз ккайи гафар йип.
Назлу. Белки, Керем чан гафар Аслийиз пуз ккайир вушлийи.
Жир’ят. АслитIан узу харжир вуйин? Аслийиз сарун фукIара пуз хай шулдар – думу мясумдин швушв ву. Гьаци дайишра, Устйирин тухмиан Гъабнариз риш тувуб гъабхьиб дар. Гъабнарин тухмиз гъилигу ягъли жан хъайир узу вуза. Гья-гья-гья. Гьаци вуйиган, швуваз ча пуз нубат алир узу вуза. Гья-гья-гья.
Илдар. Жир’ят, ккебехъну гъарах гьамлин - кIулиъ швуваз гъягъюзкьан аькьюл дубхьнадар’яв. Уву сабан гьягья хътарди гаф апIуз дубгъ!
Жир’ят. Аькьвлиин алабхъиш, узу вардиз аькьюл туварза.
Илдар. Вардиз гьягьйир йивуз улупидива сарун, дарш жараб увук кайиб фукIара адарвук.
Жир’ят (дийигъну). Яв мердимазар гафар увухьди гъит, Илдуч кIуруб. Уву гьяспикк гъапIур мушвахь фужкIара адайи – узу Назлу бажийихъди гафар апIурайир вуйза.
Илдар. Аллагьисан, Назлу бажи, гиранра мапIан – гьаму Жир’ят хъади гъарах. Гьаму ***из мегьтIан датIнайиз. Му мушвхьан ахълира гъярдар.
Назлу (Жир’ятдиз). Гъач, риш, гъягъюрухьа.
Жир’ят (Илдраз). Учу гьаъну, увуз мушвахь мюгьюббатдин гюрюшмишар дюзелмиш апIуз ккундувуз, дарин?
Илдар. Мюгьюббатдин гюрюшмишар вари гъюру майдандиин ваъ, саризра дярякъру йишвахь дюзелмиш апIруб ву. ЮкIв архаинди ичв хулаз гъарах!
Жир’ят. Йиз юкIв архаин, йиз ккунири узуз мюгьюббатдин гюрюшмишдиз гъач гъапиган, хьиди. Гья-гья-гья.
Илдар. Ккилиг – гъванди кюкю адабшвган, гъач пидивуз.
Жир’ят. Уву фуж вува эй, вардихъанди жавабар тувуз?
Назлу (Жир’ятдиз). Я риш, уву фу кIури хъюгънайир вува?
Жир’ят. Узу учвкан вардикан хъял апIураза! (Кьяляхъиндикьан дилигри, чкиди гъягъюру.)
 Жир’ятдин кьяляхъди Назлура гъягъюру.
Илдар. Угъландиз, фу вуйин-дарин аьгъю апIин, гъапунза.
Керем (гъалаб кади лицури). Гьа узук дугъу гафар каърадар – дугъан увухьди фу ву? Аслийи увуз гьапIравакьан гъапундайи аьхир.
Илдар (аьлхъюру). Гьа-гьа, узуна думу нишвган дурарин раккнарихь алахъну, гафар дапIну имича – дугъу узук гьаддиз гафар каундар.
Керем. Вуйин?! Аллагь шюкюр, дугъу йиз дустарихъдикьан гафар апIури. Гьамкьан вахтна узуз думу ккунди, инсанари кIуруганси, йиз дугъахъ жилилан мухур гъябгъюри ашра, дугъу машна-машди дийигъну, гафкьан дапIнадарзухъди. Думу гьаммишан узу хьайи йишвхьан гьергуз чалишмиш шулу, узуз йирфар йивуру, кIул эбхру, улар жин апIуру. Хъа узу дугъан улариз лигуз ккунди дахаргну, амансуз шулазу. (Чюнгюр униъ ивну, кIул дибисну деъру).
Илдар. Хъа увуз фици ккундийвуз? Думу аькьюллу табасаран риш ву. Думу, сумчар дапIну, учв швуваз хубхъантIан жилижвуваз ачмиш даршлударикан ву.
Керем. Са-сабган, дугъаз узу ккундар кIури, хиял шулиз. Магьа гьамусяаьтдин дюшюшдиъ – думу гьамци, узук гафра кадрапIди, удучIвну мясумдиз швуваз гъягъюз мумкин ву. (Тюнт духьну, гъудужвну, цализ гъурдар йивуру). Дугъу узухъди кьюб гаф гъапIнийиш, дюн’я ккадабхъидайики. Дугъу наз апIура!
Илдар. Дугъу увухъди гаф апIураш лигури, дугъ’ин швнудар улар алш аьгъянуз – чпин хазанарин, эмдин, эмдин хпирин, гъумшйирин, мирасарин, футнакрарин – гье-е-ей! Саб жизби думу минди-тинди гъиришвиш, кабабси дуржну, итIуру.
Керем. Дюз вуяв. Гьелбет, дугъаз кьадарсуз читинди ву. Тек-бир тюнт гъахьир, узу дугъ’ин шаклу шулушра, кIваан дугъаз узу ккунивал гьисс апIураза. Хъа дугъаз узу ккунди гъахьихъанмина, думу хъирсуз, мясум гъузри, Урусатдин паччагь гъафишра, узу думу гъахуз гъитурдарза. Саб фила-вуш гъахьи ляхнарин кIуллан Устйиринна Гъабнарин арайиъ айи туршивалра узуз немене вуйиз – (аьлхъюб кади) дугъриданра, му тухмарин арайиъ сумчар апIуз ухдитIан вахт ву – гъулаъ сабвал дубхьну ккунду. (ЦIибди хъугъужвбахъан.)
Гьамус лиг, гъира думу булагъдиккан гъягърур,чан гьарганси, шубар-швушварихъ гьитIикIну, узхьан вартIан ярхла шлу манзил дибисну, гъягъиди. Аммаки думу гагь дифарихъ гьитIибкIури, гагь ккудубчIвурайи ригъси, нур алди рякъюриз. Думу рякъруган, женнетдин неззет гьисс апIурза. (Деъну, чюнгюр дюз алапIури.) Деъ, Илдар, йиз гъвалахъ. Думу булагъдиккан хъадакну  гъягъяйизкьан мяълийирихъ хъебехъ. Хъасин баярихьна гъягъюрхьа.  (Мяъли апIура.)

Каундаршра уву узук гафар,
Дийигънашра  йивну узуз йирфар,
Узкан вуяв апIурайи фикрар,
Узуз вуяв мухриъ айи гьиссар.

Наз мапIан, яр, наз мапIан –
Имдариз аьгь апIуз жандиъ аман.
Наз мапIан, яр, наз мапIан,
Гъач кьюб гаф апIурхьа, йиз кIван дарман.

Уву – ригъ, яр, узу – ригъун кюкю -
Илдицназа гьарган яв терефназ.
Яв лигбалан уьмур шулиз аку –
Гьаз лигдарва, гьапIуз туврава наз?

Наз мапIан, яр, наз мапIан.
Ихь гьисстIан багьалуб фу ахьуз?
Наз мапIан, яр, наз мапIан –
Гьаз гъитрува ухьу давди ургуз?

Перде.




        III перде

Рамазангъярин цIапIрухал.
Хул’ин саб улд ва кьюд раккнар ал: садар – чIатинди вуйидар, тмундар – хул’ан хулаз.
Хулаъ Шекер, Асли ва Аслан а. Шекри, пичран гъвалахъ хъайи кьябар-кьуларихъ деъну, ленгерийиъ айи ханцIриин шекер алабхьура. Аслийи дастамлихьди чики-чикиди гъабар-рюкьчар марцц апIура. Асланди гъванжрар итIура.

Асли. Цци Эбелцнан алуга гизаф ицциб гъабхьну.
Шекер. Гъванжрар иццидар гъахьундарин, жан риш?
Асли (инчI ккади улариинди Аслан улупури). Эгер, итIурайирихьинди дилигну, кIуруш – дурар кьадартIан гизафра иццидар гъахьи гьял ву.
Шекер. Уву хъасин вушра итIарва, йиз риш, жаргъну душну, ихь дерниъ айи дяхинна харариз дилигну, гъач.
Асли, чав-чакди «Наз мапIан, яр, наз мапIан» мяълира апIури, гъягъюра.
Аслан. Вари ицци хурагар гъахьну. Пампйирик кабхьуз архь имийнав, дая?
Шекер. Ав, жан бай, эбелцнан пампйириз архь гъидрибтри шулин?! Магьа гьамус пампйирра илирчуз хъюгъдиза.
Аслан (аьлхъюри). Узу дурар итIуз гьялакди гьерхрайиб дариз. Пампйир дапIну хъайигъан хъанара иццидар шулу, сарун фун абцIниз.
Шекер. Гьаму ханцI, пирихъ пай апIуз, ичв адашдихьна гъайибх йиз бай. (ХанцIналан хил илтIибкIну, чав-чакди дюаь апIуру, ва машнягъян хилар гъядатну). Ахъли аьзиз машквар йишван ихь аьхю абйир-бабарин, ихь ругарилан гъушдарин вардин, йиз хиллан туврубдиз ул ккайидарин, садакьа туврур адру ясир-саиларин садакьа ибшри; чвйир-чйирин, майил-мадатдин кIуллан садакьа ибшри, я Аллагь!
Аслан. Вуш, узу гъушза, дада. (ХанцI айи ленгерира хьади гъягъюру.)
Шекер. Я Аллагь, йиз хиллантина туврайиб йиз жилирин ва дугъанна йиз ругариин халкь гъахьи жили улматдин улихь дийибгъри, я Аллагь!
Улдахъан сесер шулу ва улдак кучру.
Улдхъан сес.
Эбелцан-белцан белцури,
Сумаг баяр ергури,
Хьурахь пишпиш хьанав, аьхю баб?
Дюрниъ хъючхъюч анав, аьхю баб?!

Шекер (гъванжрар айи гакIвлин тIабакIра хьади, улдахъна гъягъюри). Ав, йиз баяр, ав, хьурахь пишпишра хьайиз, дюрниъ хъючхъючра айиз. (Улд абццну, улдхъан хъитIигъу хилариъ, тIабкIиан 4-5 жар чIукIар гъадагъури тувра. Улдан кIанакк цаликк дивнайи дигъраан адагъури, хифарра тувру.) Ма учвуз хифарра, йиз баяр.
Асли гъюру.
Асли. Я дая, дяхинна харар урхьуз ккими. Аржал таза гъапIунза. Узу ихь хюни ккудубзну гъюрза. (Гъягъюру.)
Улдхъан сесер. – Эбелцан мубарак ибшри, аьхю баб!
- Чухсагъул, аьхю баб!
- Хъа гъюру машкварра аьлхъюри, юкIв шадди гъюри!
Шекер. Гьялал ибшри, йиз баяр! Учвузра Аллагьди уж’валар дикIри!
(Улд хъебхьну, тIабакI хулазди хури.)
Гьарган шадди гъузричву, я Аллагь!
Фарт дапIну, раккнар тIаъну, Гьижарат архьру.
Гьижарат (кьамкьариз бачIар йивури, хилар заргури). Яраб гьапIдикIана? Фу чара апIидикIана, я эллер?
Гьамраригъ гъяхъю йигъан юкIв гъутIубкIур вуза!
Шекер (гучI дубхьну) . Я риш, гьапIну? Фу гъабхьну?
Гьижарат. Сарун фу шулу? Узуз чIививал айин? Яв дирбаш жвуванчве, хпарин жинс ккутIруза кIури, уз’ина диш духьна.
Шекер. Э-е-е! Машквар-сумчар гъабхьиган, вари шадлугънахъ шулу, учву гьарган, сар-сарихъ хъергну-гьергну, дявдиъ. Аьливерди тюнтур вуш, увукьана умунур йихь сарун!
Гьижарат. Магьа узу тахсиркар гъапIну. Йиз тахсир фу ву? Керуцлихъди лицурайир узу дарзаки!
Шекер. Узу яв гъаври шуладарза. (Деъру гута улупури, учвра дугъахьинди илтIикIну деъри). Деъ ари, деъ гьаминди. Аьливерди гьаз гьюрслу духьна кIурава?
Гьижарат. Вари халкьдиз аьгъя – йиз хванийиз аьгъдар! Хъа яв шуран кIуллан! Минди – яв риш чан айи адру сар эмди мясумдиз тувруза кIури, гаф тувна, тинди – думу Гьяснан КеруцлизтIан гъярдарза кIури, лицура.
Шекер (хъял кубчIвну). Лиг, Гьижухъ, яв ушв ужуб дар’яв. Уву машна-машди гьамусяаьт узуз йиз шуркан лазимсуз гафар кIурава. Ари гьацдар гафарин бадали вухьиди Аьливерди, яв жинс ккутIруза кIури, увухъ хъергнайиб. Эгер сабансан йиз шуркан дициб гаф гъапиш, гьаму пичрахъ хъайи маша ушвнилан гъюрияв!
Гьижарат. Уву думу маша яв хилар ктатури уьрхюрайи шурлан гьаз алдатударва? Думу йиз риш вуйиш, узу дугъан сурслинси кIул улдубтIуйза.
Улдак кучра.
Улдхъан сес. Кейдниъ айи муртйирикан,
                Язлиъ айи хифарикан,
                ТIабкIиъ айи афрарикан
                Паяр ккунду баяриз, баб.
                Эбелцан мубарак ибшри!

Шекер (гъванжрар айи тIабакI улдахъна гъабхурайир Гьижаратдихьинди илдицну). Уву йиз хул’ин марцци гаргарси али йиз шуркан фу бала гъадабгънава? Увуз дугъкан фу дябкънавуз? (Улд’антина машквран савкьатар тувра).
Гьижарат. Заан мягьлайин Назлуйихьанна Жир’ятдихьан гьерх, яв шуркан фу дябкънаш. Гьяснан Керуц булагъдиккна гъягъру-гъюру яв шуран чубликкан духьна, кIур.
Шекер. Гьадму Назлуна Жир’ят кьюридра сарсарин кIуллан гъиву футнакрар ву. Дурари гъапIу гафар гьисабназ гъадагъуз шулин?
Улдхъан сесер. Чухсагъул, аьхю баб! Яв хъа гъюру машкврара аьлхъюри гъюри!
Шекер (гьавйир адарди). Чухсагъул, йиз баяр.
Гьижарат. Хъа чав Керуцли апIурайи мяълийир вари халькдиз ерхьурадарин? Думуна яв риш сар-сарихъ дерццну гъягъюрайиб вардиз ашкар ву, сар увуз ктарди.
Шекер. Аллагьисан, миннат ибшривуз, ахъли аьзиз машквар йишван йиз акв али хул’ина йикь мабхан! Узу юкIв разиди гьязур гъапIу хураг йиз хизанарин дюднигъян гьялалди гъябгъюз гъит!
Гьижарат. ЮкIв рази дархьуз увуз фу вувузхъа?! Аьливерди, му аьйиб гъадабгъайиз, Керуц йивну йикIурза кIури, лицура. Аьливердийи Керуц йивну йикIиди. Абучгъяри йиз жилир йивну ккадаркиди. АчIни шлур – узу ву, йитим шлудар – йиз веледар. Увуз фу вухъа? Уву, яв марцци шурлан хабар алдагъну, деъдива.
Шекер (хъял кади, дихар апIуру). Я Асли, Асли! (Сабурсузди раккин абццну, раккниан.) Я Асли! Кьан дарапIди мина хъуркь, жугьудрин риш – яв ччвур ургуриина гъарабхрияв! (Раккин хъебхьну, кьяляхъ дуфну, кьябар-кьуларихъ деъну,  гьялакди гъазниъ айи уьхяв кьябхюз хъюгъру. )
Раккин абццну, зиъхъан чаппарихьди дибисну йифрин йигьагра хьади, Асли учIвру.
Асли. КIваълан дубшну, дяхинна харар ургуз цIибтIан имдайиз гьа. (Йигьаг дивру).
Гьижарат. Яв юкIв жарабдихъ хъаяв аьхир.
Асли (Гьижаратдихьинди душну, хил туври). Увуз хушгелди, бажи! Ичв Эбелцанра мубарак ибшри!
Гьижарат (хил тутруври). Начра дарди йиз машназра лигуру гьа!
Шекер (гьюрслуди, Аслийиз). Агь, йиз юкIв убгуз гъаши душман кIару битI! Бахт айи бабахъ риш шулин?! ЙицIикьюр велед духьну, узуз гъяркъю арсран кьакьвшар айи баяр дийихну, узухъ гьаму мазламат гъузрин!
Асли. Дада, миннат ибшричвуз, фу гъабхьну? (Ишуз хъюгъру).
Гьижарат. Учхьан гьерхрана, ламуссуз?! Уву жвуран улар гъапIган, вари дюз шлубси ануз? Уву йиз риш вуди куний, узу уву фици чIиничI апIуйиш.
(Шекриз.) Яв веледар гъурччвдар дар’яв – гьаддиз гьамци сархуш духьнаяв.
Асли. Я бажи, сархуш духьну, узуз гьапIну? Учву фу кIурачва?
Гьижарат. Учу фу кIучахъа? Чан кIуруб Гьяснан Керуцли яв эмдиз гъапну – узухъди лицурайи риш мясумдиз фици туврачва, гъапну.
Асли. ДаркIур, дугъу узкан харжи гаф сабанра пидар.
Гьижарат (Шекриз). Рябкъюравуз? Яв шуру, аьхюдарин машнаъ дийигъну, фици чан алагюзли марцц апIураш, рябкъюравуз? Дириву далдабуйин сес удубчIвурдар гьа!
Шекер (бурзун тIул хьади гъудужвну, думу Аслийилан йивури) Увуз кIурубдилан кIуркIур йивривуз! Уву дюн’яйилан терг ишриву, йиз юкIв мукьан учIвру гъапIур!
Гьижарат. Закур мясумдин хулаз гъурхган, мугъаз, му аьхюр-бицIир адру эевай наан вердиш гъапIуб вуйкIан, пиди.
Асли. Мясумдиз, узу гъурккишра, гъярдарза!
Шекер (бурзун тIули Асли урччвури). Яв гъяру ликар уьргърияв! Яв аьхир чIуруб ибшрияв!
Шекри, урччвури, риш тмуну хулазди итру. ЧIатан гъюру раккнар арццну, хулаъ Рамазан ва Аьливерди учIвру. Шекри риш айи хулан раккнар чикиди хъерхьру.
Рамазан. Салам аьлейкум!
Аьливерди. Салам аьлейкум! Ихь машкар мубарак ибшри, бажи!
Шекер. Аьлейкум салам! Чухсагъул, Аьливерди.
Дишагьлийири, фукIа дархьиганси, гутйир ккирчри, жилариз деъру йишв улупуру.
Магьа гьаму гутдиинди деъ. Увуз хушгелди! (Аьливердийин хил бисуру)
Аьливерди.  Ай сагъ ишри!
Рамазан (хил тутруври, деъну айи йишвлан). Увуз хушгелди, Гьижарат! Ичв Эбелцанра мубарак ибшри! Уж’валар хъайиб ибшри!
Гьижарат. Му ражну Эбелцнахъ уж’валар хъайиганси дар, аьхю адаш.
Аьливерди (Гьижаратдиз чIигъниинди). Яв ахмакь гафар гъит! Увуз хушгелди гъапIган, «ай сагъ ишри!» йип; увуз Эбелцан мубарак гъапIган, увура мубарак апIин, мал!
Шекри, гъюдрач дипну, жиларин улихь хурагар дивра.
Рамазан. Яваша, Аьливерди. Гьарган вари хъайи-хъайибси даршул. Маниди имиди, хурагариз бисми апIин.
Аьливерди (улихь дивнайиб ипIури). Мясумдин шубубпи ражну гъафи вакилариз, уву риш тувуз рази гъахьну, гъапунза, аьхю адаш. Мясум, хутIлар урзбахъан лишнар хьади дуфну, чвлихъна, хьадар-кьулар уч апIбахъан, сумчир апIбанди ву.
Шекер. Вай-гьарай, гъизилин кIелйириин дитуз гъахурашра, кьюр кьямшликкна тувайиз, ихь риш ихь гъулаъ вартIан касиб-кусибрин хулаз тувнийиш ужу вуйи.
Рамазан (Шекриз хътIурччвури). Жилари гафар апIруган, яв гаф мюгъюбччван – увхьан фукIара гьерхур адайи!
Улихь хурагар дивбахъан, Шекри чан кьябар-кьуларихъ деъну, уьхяв кябхра.
Аьливерди. Ари гьадму гафар апIури, риш кIул’ан адаънава, бажи.
Гьижарат (униъ хилар ивну, деънайир). Гъулан баяри думу шли гъахиди сарун, Гьяснан Керуцлихъди гаф удубчIвур?! Дарш Устйирин гъанлу душмнар вуйи Гъабнаригъна риш тувуз ккайчва, шуран юкIв рази апIуз?
Аьливерди (Гьижаратдиз хътурчвури). Яв гьадму ушв уьлчIюбкьюруна?! Дарш узу думу зат абццуз даршлуганси апIурин?!
СабцIиб вахтна вари ккебехъну гъузру.
(Вардиз кади). Эгер мясумди ихь шурлантина дюн’яйик пай кивиш, закур йигъан мясумвал апIрур ихь хтул хьиди. Думу гьам ухьузси, гьам ихь гъулазра кмиди аьхю уж’валнак гьисаб хьиди. Хъа шурахъ мусумди ухьуз туврайибсиб гьякь ихь гъулан вари кечлар сатIи гъахьнийишра, уч апIуз хьидайи. Эгер узу кIурайиганси гъапIиш, ихь гъулан кентхудйир ухьу хьидихьа.
Хъа узу кIурайиб гьаму вуйиз, аьхю адаш: Гьяснан Керем ухьуз уж’вал гъюру рякъюъ, шид гъюру гунгнагь гьубснайи шибси дийигъна. Дугълантина ихь бачкIвар кацIрайиб рябкъюравуз. Узу думу ахъли ккеъну, хуси йивну дукIну, ккатIахьурза. Ихь жямяаьт йиз гъаври хьиди.
Рамазан. Лиг, чве: узу аьхюр, уву бицIир вухьа ва яшарин аьхю фаркь’вал айихь. Ихь рягьматлу адашди, аьхюрин фуниъ фур гъябгъру рякъ, кIури шуйи. Уву узу кIурубдихъ хъебехъ.
Гъан апIуб гъапиган, зарафат дар, думу аьхю ляхнар хъайиб ву.
Аьливерди. Эгер уву гъан элебкуз ухькан гъабнариз дубшну ккуни мал-девлетнакан улхураш, думу вари мясумдин дакьатариан тувди. Думу ляхнилан ухьуз зарартIан хайир гизаф хьиди.
Рамазан. Астафируллагь, астафируллагь!
Аьливерди. Уву жара хиял мапIан, аьхю адаш, Керемдиз гьацира мясумдин вакилар ккярягъюра – думу сагъ-саламатди имиди, чибхьан ихь гъуллан харжар уч апIуз даршлуб дурариз аьгъя.
Рамазан. Узуз яв гафар кьабул шуладариз, Аьливерди. Уву ихь гъуллан харжар уч апIбаз рякъ ачмиш апIуз чалишмиш шулайирси рякъюразуз.
Аьливерди. Ухьлан харж гъададабгърайихъантина, увуз фу фаркь’вал авуз?
Рамазан. Уву бегьем улдугнаваки, чве.
Гаф адар, гъийин дюшюшдиъ ухьу мясумдиз риш тувувал – ихь жямяаьтдизра, ухьузра хайирнан ляхин ву. Аммаки узуз гьамус гъитIибккнайи харжарин месэла кьабулди адаруз. Нагагь уву, Керемдиз гъаршу шулза кIури, ихь жямяаьдиз гъаршу вуйидарин тереф мибисан! Йипа, Керемдин гьякьнаан, увуз дишагьлийирикан гъеерхьу тIуртIрартIан гъайри, дугъу ухьу усал апIруб фу апIури дябкънавуз?
Аьливерди. Дугъу йигъан жилар-баярин арайиъ ихь шурахьна вуйи чан мюгюббатдикан мяълийир апIурадарин?!
Рамазан. Жигьил вахт – жугьуд вахт кIурайиб ву. Чухтана жигьилари мяълийир апIура. Ихь рягьматлу  Аьли имийира, ашукь вуди, кьаби гъахьиганра гьиссарикан мяълийир апIуйи, анжагъ учв саб зарар кайи жви дайи, Аллагьдин рягьматдикк ишривучв. Халкьдиз ашкьвар шул, ашкьвари мяълийир апIур, хъа мяълийир хъюлакк дидрисур.
Эгерки Гьяснан Керем йивну ккатIахьузкьан тахсиркар вуйишра, ахълисиб машквар йишван гъул’ин майит дарапIур. Ихь накьварик кайи абйири, ихь архйири ухьлан хил алдадабгъур. Думу ляхин ахъли апIру ляхин дар.  Гирами Эбелцан машквар ифдиан мапIан.
Улдак кучра.
Улдхъан сесер.  Эбелцан гъюра либцури,
                Баяр деъна аьлхъюри,
                Тахчайигъ паяр гьязурди
                Дивну анав, аьхю баб?

              Перде.



               IV перде

Гьямзат абагъярин кюмгъяр айи хал. Кюмгърихьан вартIан ярхлану цалик халачи гъяйи дуркьар курсна. Хул’ин, учIвру раккнар ктарди, кьюдарсан раккнар  ал. Гьямзат аба марцарихь цIа ккапIри деъна. Тамумди гъвандин шибриин афрар илирчура. Секинат баб, йифрин ленгерийиъ Тамумди ирчу афрариин ччим улукури, деъна.
Ширинатди, Гюлузари, Угъланди, Рейгьанатди ва Жир’ятди, хулан кьялаъ чарх йивну деъну, уф- цIа апIура.

Секинат баб. Я Ширинат, абайин ахин ккипунва?
Ширинат. Ав, баб, хябяхъкIулиан ккипунза.
Секинат баб. Гъарах, аьхюжви, дахъ. Гьаму шубари чпин уф-цIа увхьан уфаллугъди апIура.
Гьямзат аба (дишла гъудужвну). Увуз ккундуш, йирфар йивну деънайза. АпIри, кас, чпин тамашйир. Магьа узу гъягъярза.
Абайи, тму хулазди учIвну, раккин хъебхьган, шубар, «и-и-и-и» апIури, жиниди аьлхъюру ва ява-явашди дурарин аьлхъбан сес зил шулу.
Секинат баб  (учвра аьлхъюри, шубариз). Аквнакк ккахьричву!
Шубар (аржал гьипри).
- Уф!
- Уф!
- У-у-ф!
- Уф-уф-уф-уф!  (Алхъюру).
Ширинат. Му ражну цIа кубкIури, авара кавха ялхъван апIруб вуйихь.
Шубар.  – Уф!
-У-у-уф!
- Уф!
- КубкIну – кубкIну.
- Угъландин кIвантIарихъ гъивну.
Шубари гарччил йивуз хъюгъру.
Угълан (гъудужвну) Дийигъай, сабцIиб гьязур шуза.
Рейгьанат. Гьязур духьну ялхъван апIуз, мушвахь яв (Дишагьлийир хьайи терефназди дилигну) фуж хьтар. Фартт дапIну, утIурччв!
Мугъу Угълан ялхъвниз хъуржру. Угъланди зарафатниинди жиларин ялхъван апIуру.
Узу – авара кавхьайин хппир.
Рейгьанатдира, ялхъвниз утIурччвну, Угъландин ялхъвниз гъилигу хпарин ялхъван апIуру. Вари, гарччлар йивури, аьлхъюру.
Секинат баб (аьлхъюри, багахьнаси дуфну, шубариз лигури деъру). Учву аквнакк ккахъричву! Мурарик кайикьан аьламатариз!
Ширинат (шубари ялхъван ккудубкIган). Ихь аржал бицIи гъабхьну – гъюдюхюрхьа.(Жаргъури, рукьан гьякандазиинди марцаригъян аьхю аржал дубхну, рубдиин иливну, рубдилан алдабгъу бицIи аржал цIигъ гъипру.)
Угълан. Алдабгъру вахтра шула. Фици Асли дарфиди имиш, риш, гьамшвахь хьади!
Ширинат. Гьеле яваш, алдабгъуз гьялак махьан.
Гюлузар. Гьеле ихь кюмгъриан цIа адабгъуз гъюз имдарин?!
Жир’ят.  Алдабгъуз ухди ву!
Ширинат. Аслийиз улд’ан варжбан дихар гъапIунза, гьай кIурадар. Му ражну аржал кубкIур узухъди думу хъади гъюз гъидичва.
Шубар. – Уф!
- Уф-ф!
- Гюлузар! Гюлузар!
Ширинат. (Гюлузариз) Гъушхьа!
Тамум. (Ширинатдиз) Хъа, жан риш, белки, Рамазан адашдиз хъял гъюр. Эгер мигъарин  улхбар-рахбарикан хабар аш, белки, жара хиял апIур!
Ширинат. Фу хиял апIиди, дада? Магьа гьаму шубаризра аьгъя – Асли Керем хьайи йишварихьнакьан гъягърур дар. Дурарин хизанари гучI апIбан ляхин адар.
Тамум. Вушра, жан риш, ихтият духьну ккунду. Баркаллагь духьну йикIайиз гъадабгъуз шулдар, няна саб манзилин арайиъ гъадабгъуру.
Гюлузар. Ичвна Аслигъярин хуларин арайиъ айиб саб рякъ вуда. Гъита, Тамум хала, душну, хъади гъюча.
Секинат баб (Тамумдиз). Гьадму афрариканра хьади гъарахри. Гъушган, аьгъю шул, хулан гьял фициб вуш; эгер хизандин гьавйир адарш, чIалра дарипри; дарди гъахьиш, гъач йипри!
Ширинат. Гьурра-гьа! (Баблан хабар алдагъури.) Мицир баб гьич саризра адар!
Секинат баб  (аьлхъюб кубчIвну, Ширинатдиз). Аквнакк ккахъриву!
Тамум (Ширинатдиз). Вуш, магьа саб захаъ афрар ивну, хьади гъарахай.    ( Афрар ивну, зах гьязур апIуру.)
Раккнарик кучру.
Раккнарихъан сес. Гъазниъ айи йиккарикан,
                Мугаъ айи муртйирикан,
                Кураъ айи вичарикан
                Ич паяр ча, аьхю баб.
Тамум. Я Ширинат, раккнарихъна дуфнайидариз гьатму цIиппраан муртйир-хифарра тувай.
Ширинатдина Гюлузари афрар айи гъабра, цIиппраан муртйир-хифарра чпихьна гъадагъну, раккнар тIаъру. Раккнар тIаъган, хулаъ акв абхьру.
Ширинат. Я шубар, асккан мягьлайиъ алаънайи цIийириз лигай!
Уф цIа апIуз гьязур шулайи шубар раккнарихъинди жаргъуру. Ширинатна Гюлузар раккнариан удучIвну, дургуру. Имбу шубар вари саб манзил раккнаригъян чIатинди лигури гъузру.
Шубар. Гьеле ихь мягьлайиндарин цIа фициб вуш лигухьа.
Вари жаргъури душну, улд абццру. Дилинра хулазди акв йивуру.
Шубар (улд’ан лигури). – Ихь мяълайиндарин цIийир хъана аьхюдар ву!
- ЦIа, цIа, бяби цIа!
- Ихь иццрушнар, дерди-балйир – вари гьатму цIигъ гъяхьну ургри!
- Амин!
- Амин!
- ЦIюмгълар завун хядаригъди гъидикьура.
- Дифар алдар, закур ригъ апIиди.
Тамум (гъюрач ккипну, хурагар диври). Гъачай, шубар, гъюдрачихъ деай, гъипIуб сарун ккутIубччвуншулйичв?
Шубар. – Ахъли швнубан ипIуру?!
- Хъанара ипIуз гьял ктарчук.
Секинат баб. Деъну, бисми апIинай, йиз шубар. Гьар йигъан машквар даршул, машквар йигъан гаш даршул, кIурайиб ву.
Шубар гъюдрачихъ деъру.
Секинат баб (Улдан гъапгъар хъерхьри). Ав, закур ригъ апIиди. Нагъил айиб ву, эбелцан йишван кьюрдна хьад кчIихуру, кIури. Яна аьхълушинна манишин талитназ удучIвуру. Кьюрду, учв гъалиб гъабхьиш, лизи кьунан кIарч тIубкIарза, гъапну кIур, хъа хьаду, учв гъалиб гъабхьиш, цIару хюндин фун тIубкIарза гъапIну, кIур. (Чан йишв’ин деъри, шубариз).ИпIинай, ипIинай, начар мапIанай!
Закур ригъ апIиди – цIару хюндин фун абцIуз укI хьибди.
Тамум. Я Угълан, уву абгурайи элвен мурсул гъибихънийвуз?
Угълан. Ав, Тамум бажи. Аслигъярин халачи гъядабтIну, хъийигъу мурсларигъ гьадму узуз лазимди айибсиб мурслин цIикIв гъимиди, гьюдюхюнза.
Аслийин гьаму халачира гьаци уччвуб гъабхьнуки – кьюб улин нур гъабхуру! Чав ктабгъу цIийи чешне ивну, дубхнайиб ву. Ич дадара, бажира, дидиз лигуз душну, мюгьтал духьну, гъафну. Му ражну учура гьациб халачи убхбанди гъапIунча.
Тамум. Асли гъизилин хилар хъайи риш ву, валлагь.
Жир’ят. Гьаму заманайиъ халачи убхуз аьгъдрур фуж ву, эй? Гья-гья-гья. Дугъансдар дуркьарна мурслар гъахьиш, узу дугъутIан уччвудар халачйир урхарза.
Угълан. Ккебехъа, Жир’ят. Аслийи апIруб вари апIуз хьидарвухьан. Дугъаз кюмис убхуз, таблин гьалав убхуз, тIаракьу убхуз, уьбрюшюм убхуз аьгъя – увуз агъянуз?
Жир’ят. Узу гъурху даждин хирччвар бархалра, таблин гьалавра кидикьнайидар дарин?!
Вари аьлхъюру.
Угълан. Саб кьюрд гъубшнияв гьадму даждин хирччвар урхури -  гъурхдариканра сад мутмйир гъяхьундар’яв.
Хъана вари аьлхъюру.
Жир’ят. Уву гьапIрайганси вуйкIан увуз – уву гъурху галгарна билхари гьяйран апIуру!
Угълан. Гьаци вуйиган, узу йиз ккебехъну деъназа.
Секинат баб. Аслигъярин баб – рягьматлу Гьяфизатра гизаф марцци ляхин кайи дишагьли вуйи. Дугъу гъурху бархлар лизи кагъзарстар шуйи. Дурар гьаци марцциди ккирчрура вуйи. Касиб дуланмиш вушра, дугъу чан гьадму бархлар ккайи хал гьалвар ккайибси рябкъюри дебккуйи. Шекриканра дугъу гьацир устад ктаъну. Гьелбет, гьадрарилантина гъахьи ришра гьадрариз ухшар хьидида. Парча гъадабгъруган, астриз дилигну, гъадабгъ, риш гъядягъруган, дадайиз дилигну, гъядягъ, аьгъдарди кIурайиб дар аьхир.
Шубар (уьлхъан хътакури).
- Аьлгьямдулиллагь берекет!
- Гьарган гьамци гъянивалар ади ишри!
Улдак кучра.
 Аслан(улдккан).
                Эбелцан-белцан дуфназа!
КIуликк чIукIар ккайидариз мелз йиварза!
КIуликк чIукIар ккадрудариз кьацI йиварза!
Угълан (за кюрхну, хъпехъури). Раккинхъинди гъач – улд ягъалди ву. (Улдягъ гъяхъру.)
Аслан (Угълан улдягъ гъяхъси, багхьан аьхю сесниинди).
Улд’ан чIукIар тутрувдариз кьацI йиварза!
Угълан (гьилиркъну). Вав-в! (Аьлхъюру.) Чавай шубар, чIукIар – улд’антина туврухьа.
Шубари гьюрачилан Угъландихьна чIукIар тувру.
Угълан (чIукIар туври).  Ма, дис!
Аслан (улдккан) . Чухсагъул. Ичв эбелцан мубарак ибшри!
Хъа гъюру машкварра шадди гъюруб ибшри!
Раккнариан разиди Гюлузар, Асли ва Ширинат учIвру.
Асли. Салам аьлейкум! Ичв Эбелцан мубарак ибшри!
Секинат баб. Аьлейкум салам, йиз риш, деъ гьаму шубарихъди гъюдрачихъ, увура бисми апIин.
Тамум (Секинат бабахъди сабси) Ай сагъ ишри, Асли, гъач-гъач.
Жир’ят (ккимиди). Ширинат гъушхъантина Асли хътарди дяргъруб аьгъяйзуз.
Асли (деънайи Секинат бабан хил дибисну). ГьапIрава, Секинат баб, фици вува?
Ширинат (чахь хьайи гъаб диври). Гьамрар ухьуз Шекер бажийи хътау пампйир.
Секинат баб (Аслийиз). Ужу вуза, йиз риш, ужу вуза. Аза шубарин тамашйириз лигури. (Хили шубарихъди деъру йишв улупури) Деъ, йиз риш, гьатинди деъ.
Асли деъра.
Тамум (Аслийин хил бисури). Увуз хушгелди, Асли, гьапIрайичв хизанари?  Шекри гьапIра?
Асли. Вари ужу вуча, Тамум бажи. Дадара, пампйир алахьну ккудукIну, гьамус рюкьчар-кьуларигъян гъюдучIвну.
Тамум. Узура гьамус за шулайир вуза. Ичв яшнаъ айиган, учура фукьан вушра шадлугъар-тамашйир гъапIунча. Гьамус учу ич кьасабарвал апIну ккунду.
Ширинат. Рамазан адаш, Аьливерди адашгъярихьна душна кIури, хулаъ адайи. Шекер бажийиз Асли гьауз ккунди адайи. Бахт гъабхьну, чпин цIин рюкъдикк уржуз картфар хуз, элбеэл Аслан дуфну. Дугъу, Асли чав хъади душну, чав хъади гъюрза, гъапиган, Шекер бажийи ккунди-даккунди гьаъну. Анжагъ ражнан хядар аьхю кIулиина гъафибси, хулаз хъуркьай, гъапну.
Секинат баб (гъудужвну гъягъюри). Аслийиз хушгелди апIарза кIури гъузнийза, узу сарун дахъуз гъягъидиза.
Гюлузар. Баяри кюмгъриан цIа адабгъругандиз гъуз, бая Секинат баб.
Угълан. Ваъ, кьилан ккикк апIуз гъузри, чаз нивкIукди Гьямзат аба рякъюз.
Шубар аьлхъюру.
Секинат баб  (учвра аьлхюри). Авнакк ккахъричву!
Тму хулазди учIвру.
Угълан (чIигъ апIуру) Ихь цIа адабгъура! ЦIа адабгъура!
Кюмгъриансина гъянзу хъебтIнайи гакIул цIигъ гъюбччвну, цIа гъядябгъну, за апIура. Аслийи, дишла алархьну, гьякандазихьди цIа хътипуру.
Ширинат. Гьавай, шубар, кюмекназ гъачай!
Вари дуфну, кюмгърилан чарх йивну дийигъуру. Сифте шад гъашир, хъа, саб фу вуш кIваин гъабхьирси, пашман духьну, Аслийи шубарихъди гъюдрач гьадабгъуру ва чан гъудужву йишв’ин деъру.
Хъанара гъянзу хъайи гакIул  цIигъинди эбхру, амма шубари гьякандаз, маша, гакIул йивури, цIа хътипури, гъабхуз гъитурдар. Тамумра тамаша апIури деъру.
Шубарин сесер.- Йивай-йивай!
- Чикиди!
- Ма! ЦIа хътипунза!
- Хъана гъабхура!
- Хъана йивай!
- Ай, сагъул!
Зиълан баярин сес. Фу гъапIишра, цIа гъабхурча!
Угълан. Гьеле лигурхьа!
Зиълан сес. Угълан, кеъ увура гьадму гъянзуйик – зиинди адагъурчаву!
Угълан. Яв ушвнин эвел апIин!
ГакIул хъана фарт дапIну цIигъ гъюбччвру ва тяди запIру. Хъана шубари дишла цIа хътипуру.
Гюлузар. Магьа дурубхри! Магьа ичв аьхю гафар!
Жир’ят. Гьаппар апIру гьаппанйир! Гья-гья-гья-гья.
Зиълан сес. ЦIа лазим дар. Гьадму гъянзуйихъ харар айи баттил хъибтIай!
Гюлузар. Ккилигури гъузай, ушвар тIаъну!
Ширинат. Муччврар хьтарччвухь аьхир, дарш хъибтIдийча!
Рейгьанат. Харар гьязкIара даричв – дурар гъитIиш, дих хъабхьручвухъ!
Вари аьлхъюри, кьяляхъ хулазди гъюри, хъана кюмгърихьна гъягъюру.
Жир’ят (кюмгърин кIанаккнаси дуфну, ушвниин турбаси хилар иливну, зиинди). ГучI гъабхунчвуз, гучIбяхяр, дих-дикI имдаричв аьхир?! Гья-гья-гья.
Зиълан сес. Ав, аьлхъюрайи яв сес гъеебхьган, Эбелцан вушул кIури, гучI гъабхьунчуз.
Зиин баярин аьлхъюрайин сес шулу.
Ширинат  (хулазди). Гьайчвуз фу пузачвузI Гъурари апIурайи гафариз!
Рейгьанат (кюмгъриккан баяриз). Кюмгъриансина гъафи шид гьапIруб вуйкIан кIурайча, гьа. Думу, гучI гъабхьиган, крубзуб вуничв?
Жир’ят (баяриз). Ичв шалврар ерццуз гьадму кюмгъриин элерхай!
Вари аьлхъюру.
Зиълан сес. Думу шид, учву учуз харар тутруврайган дерд дубхьну, уларилан гъушу нивгъар вуйич! Ич гъянзуйин кьюб чIукI афаркьан улурччвай.
Гьянзу эбхну, цIихьан манзил ади дийибгъуру. Шубари афрар хуз гьяракат апIуру. Гьадму манзилиъ гъянзу, эбхну, цIа хъади за дубхьну, дубгуру.
Зиълан баярин сесер. Гьурра! Гьурра!
Шубар (мюгьтал духьну) .Ва-а-а!
Гъваълан улдучIвури, урсрайи баярин ликарин сес шулу. Улдак кучру. Шубар, улд абццну, улдлан илтIикIуру. Тамумди дигъваз африн чIукIар, муртйир, пампйир, хифар – яна гьардикан иври, уч апIуру.
Ширинат (улдгъян баяриз). Учву аьмалнахъди учу африн чIукIар хуз гьаънийчва!
Рейгьанат (баяриз). Учву аьмалниинди гъалиб гъахьунчва.
Жир’ят (баяриз). Учуз кучIлар гъапIунчва, кучIляхяр!
Баярин сес. Алдатмиш хьуб дайчва! Гьамус ич цIакьрамар чавай!
Ширинат. Фу ккундучвуз: афрар, гъванжрар, пампйир, алуга, дяхинна харар, нитIиф, мештюкь – фу ккундуш йипай, хурза.
Баярикан сар. Гъурхьу кьутIар! Гья-гья-гья.
Ширинат. Уву ахъли гъурхьу кьутIар итIру жан дарва!
Угълан. Гъюру эбелцназ кьутIар урхьурча – гьадмуган гъач!
Тамум. Мавай шубар, гьаму дигъваъ гьарубдикан иванайиз, тувай чпин цIакьрамар баяриз! (Дигъв шубарихьна тувру).
Ширинат (улд’антина дигъв туври). Мавай, итIинай учвуз! Анжагъ ич дигъвра мипIанай. Ич дигъв ич Селимдихьна тувай!
Улд хъебхьну, вари хулазди гъюру.
Угълан. Э-эгь! Му цIин гьякьнаан баярин бахт гъилибху. Гъачай, ихь кьилан ккиккар дапIнукьан, ухьу ухьуз ккаарцухьа!
Тамум. Гьатмагьа кьябар-кьуларра, хюра, кьилра – апIинай учвуз ккиккар!
Шубар вари (Асли ктарди) алархьну, кьилан ккиккар апIуз хъюгъру.
Узу гьатму хулазди илдигъидиза. Шубар гъягъруган, узуз дих апIин, Ширинат, дурар гьауз гъягъюрхьа.
Угълан. Гьауз гъюзкьан ярхлаъ сарра адарза, Тамум бажи. Вари ихь гъюлягъ гъяйи шубар вуда, гъварчди гъягъюруча.
Гюлузар. Ужуб вазлин аквра  ал.
Тамум. Я Асли, уву ккиккар гьаз апIурадарва? Кур – пашманди медеана, бажи, машквар йишв вуда. (Секинат бабгъяр гъушу раккнаризди дарди жара раккнариан му хул’ан удучIвуру.)
Асли, цIиб за кюрхну, фу-вуш жаваб тувуз ккун гъябхьирси шулу, амма фукIара кIурдар.
Жир’ят. Аслийиз чан адахлу мясум Гьяжи-Агьмад вуйиб агъя, гьаддиз ккиккар апIурадар. Гья-гья-гья.
Рейгьанат (чан ккикк хьар’ин илипIури). Думу Гьяжи-Агьмад, халуйин яшнаъ айир вуйин, абайин яшнаъ айир вуйин, аьгъю апIуз, ккикк гъапIнийишра харжи хьидайи.
Хъасин Гюлузарина Ширинатдина Угъландира чпин ккиккар хьар’ин илирчура.
Асли. Думу касдикан йиз адахлу хьидар.
Жир’ят. Ва-а, кIваантIан Керемдиз гъягъюз ккава?
Асли. ГьапIуз вуяв? (Ишуз хъюгъру)
Ширинат. Учвура, шубар, гъитайчва Асли сикинди, гьадму гьацира ирккну айиб рябкъюрадарнчвуз?!
Жир’ят. Ужудар арсран кулхарна ахчйир хру, учв мавна зарбаф алабхьну уьрхюз ккайи мясумдиз ча кIурайи Асли ирккруган, имбудари гьапIру, йигь?
Гъулаъ фуж швушв хуз хъуркьнайи жигьил аш - гьадгъаз Асли ча пуз гъяру, фуж гъирагъдилан гъюруш - гьадгъаз Асли ча пуз гъяру.  Сарун жара шубар адарин дарш?
Гюлузар. Ва-а, я риш, гьамгъу фу кIура?
Жир’ят. Фу кIур – Асли, чан ккебехъну, гьадму мясумдиз гъарахри, гъулан шубарин улхьан гьудучIври!
Ширинат. Ахмакь гафар мапIан, Жир’ят. Гьарур чан кьисмат вуйириз гъягъиди. Уву хаинди вуш, яв хаинвал яв айитI гъибт.
Угълан. Жир’ятди гьаз дици кIураш, аьгъдарчвуз. Дугъаз Асли, мясумдиз дурушиш, Керемдиз гъягъиди кIури, гучIура. Хъа Керемдиз гъягъюз учв гьязур духьна.
Асли ктарди вари аьлхъюру.
Жир’ят. Узу фу кIураш, узуз аьгъязуз. Узуз учву гьич сарра гьяспикк ккадариз!
Вари хъана аьлхъюру. Му ражну Аслира аьлхъюру.
Рейгьанат. Йиз ккикк гъубжниз. (Алдабгъуру).
Угълан. Мушвахь хьмиди мипIан, шид дурубхъди кьара гъидарвуз; ичв хулаз душну, дахъруган ипIин!
Имбу шубарира чпин ккиккар сар-сарихъди алдагъура.
Гюлузар. Вай гьарай! Жир’ятди фукьан явашди апIураш, мугъу ккикк убжайиз йигъ дубхьну, мугъхьан чан адахлу аьгъю апIуз хьидар.
Угълан (Гюлузариз). Уву фу кIурава, эй? Гьадму хамирди имиди дипIнура,  дугъу чав шлиз шулуш аьгъю апIуру.
Вари аьлхъюру.
Жир’ят  (гьялакди ккикк хьар’ин илипури). Ери вуйиз учвуз!
Рейгьанат. Йигъ хьайиз ахнура ккунду, дарш ихь ккиккарихъ гъизигу зегьмет гъюдубчIвуру, шубар, гъягъюз гьязур йихьай!
Ширинат. Жир’ятдин ккикк гъубжундар – гьялак махьанай!
Жир’ят. Гъубжниз. (Ккикк алдабгъуру.)
Вари аьлхъюру.
Угълан. Узу кIурадайин, хамирди имиди ипIуру, кIури. (Дада дахънайи хулазди гъягъюрайи Ширинат дидисну) Ширинат, дада мехъерган, кIару гваIнинган ликриин алди, ухьуз гьамциб машквар гъапIур гьадму ву.
Гюлузар. Дугъриданра, эргнайи Тамум хала хъедрергиш, ярхла сарра адархьаки. Гъушхьа! (Гъягъюрайири раккнаригъ.) Гъюру машкварра аьлхъюри гъюруб ибшри!
Рейгьанат. Гьарган гьамци шадлугъариз гъюруси ибшри!
Ханум. Гъюру  Эбелцназ ухьу вари швуваз гъярубси ибшри! Гья-гья-гья. (Имбударра аьлхъюру).
Угълан (Аслийихьинди дуфну). Асли, фикрар мапIан, вари ужу хьибди. Ахълийин Эбелцну увуз кIваин алдру шадвалар хьади гъюри. (Ширинатдиз) Гежехайир, Ширинат, ичв Эбелцан бахтар хъайиб ибшри, я Аллагь!
Асли. Чухсагъул, Угълан, гежехайрар ишри!
Ширинат. Учвузра вардиз уж’валар ишри!
 Вари шубар гъяру. Ширинатна Асли, дурар гьауз раккнаригъна дуфну, дурар гъушган, раккнар хъерхьну, хулазди гъюру.
Асли. Ражнан хядар Аьхю кIулиина хъуркьра. ЦIиб арайилан узу хъади гъягъюз Асланра гъиди.
Ширинат. Дугъриди гъапиш, увуз гъюбкан гъабхьундарвуз – уву гьаз гьамкьан пашманди ава?
Асли. Я Ширинат, ич Аьливерди адаш Керем йивну йикIуз кка. (Ишуб кубчIвну, кIул ис апIуру.)
Ширинат. Ва-а, гьаз? Керем йивну йикIузкьан, фу дубхьна? Дюз ву, Керемдихьан чаз уву ккунивал гьитIибкIуз шуладар. Дурарин дада уву ча пуз гъюри, хътадакри гъахьиган, гъуландариз дугъан сир имбубсан ашкар гъабхьну. Амма чухтана ккунду, уву ккунидар гизаф а – Керемди ичв жилар усал апIруб гъапIуб адар аьхир.
Асли (цIиб илцифну, кIул за дапIну, улар марцц апIури). Мясумдин вакилар гъюри, гьадрарира Аьливерди адашдикк цIирцIар ккитра.
Ширинат, аллагьисан, миннат ибшривуз, Селим гьаъну вушра, уву душну вушра, Керемдиз учв йикIуз ккайиваликан аьгъю апIинай – гъит думу шлубкьан ухди гъул’ан удучIвну гъарахри! (Ишуру) Думу адру дюн’я узузра ккундарзуз, думу гъакIиш,узу, йиз жандиин нафт улубзну, цIа кивруза.
Ширинат. Я аьламат! Я Асли, увузра думу ккундувузки, уву думу хьайи йишварихьан гьаммишан гьергруган, яв кIваъ дугъахьна гьиссар адар, кIураза гьа. Гьарган увухъди хъайи узузкьан аьгъю даршлубси, гьамкьан увуз думу ккунивал жиниди фици гъибтнува?
Асли. Багъишламиш апIин! Аьйибнахьан гучIури, йиз гьиссар узу узхьанра кмиди гьитIикIнайза. Амма узу сарун, мюгьюббатди ацIну, уьлдюгъюразу.  Узхьан сарун йиз гьиссарин лепйир йиз жандин сяргьятариъ уьрхюз шули имдарзухьан. Инсанариз йиз гьял ашкар  хьуз хъюгъна. Ахъли Жир’ятдин гафар гъеерхьунвузки.
Ширинат. Дугъу думу гафар чаз Керем ккундайиган кIурайидар ву.
Асли. Узу Жир’ятдинра, Керем ккун гъахьидарин имбударинра аьйиб апIурдарза. Керемдин мяълийирик тIилисим ка. Дурари инсан рейиз гъадагъну, теетурдар.
Узу думу рякъру йишварихьан гьаз гьерграш, аьгъянуз? Узу дугъахьна саб фициб вуш ширин кьувватну зигуразу. Дугъан багахь женнет хьайибси вузуз ва, думу рякъруган, дугъан багхьантина гъягъруган, гьадму женнетдин неззет гьисс апIури шулза; узуз думу, йиз жандикан кадатIну, жара гъапIурси вуйиз – йиз кIваъ гьарган думу узуз гьудруркIрайивалин дарих’вал айиз. Хъа узуз дици хьуз хай шулдар. Узу дугъан лишан кипнайи швушв вая нюкгьин хпир дарза. Йиз мюгьюббат – гъадагъа мюгьюббат ву. Гьаддиз узу йиз мюгьюббат улулупуз гьерграйир вуза.
Узуз дугъ’ина улар заузра кмиди гучIурузуз. Думу рякъруган йиз улари кархьру нурар вари дюн’яйиз рагъури, йиз сир инсанариз ашкар шул кIури, гучIурузуз. 
Йиз мухриъ му гьиссар ктуршвуз узу гьадмукьан чалишмиш гъахунзаки – гьавайиб ву – чпиъ удукьбахъ, думу гьиссар имбубси гъати шулайиз.
Ширинат. Гьаци вуди, уву дугъахъди яв мюгьюббатдикан саб гафра дапIнадарва. Гьамус, думу тахсирсуз вушра, йивну йикIуз мумкин ву, хъа уву - даккнириз тувну, гъахуз. АйибтIан харжи саягъ ккибицидар – уву Керемдихъди саб ражнукьан гьаз гафар апIидарва – белки, саб ужу шлу къарарнахъна гъидичва?
Асли. Фу къарарнахъна гъиди? Узу йиз аьхюр вуйин? Ич адашдина эмди, дюн’я ккадабхъишра, Гъабнарин тухмиан вуйи бализ узу тутрувруб аьгъяди, узу Керемдихъди гафар апIбан мяна айин? Ич кIван цIа гъати апIуз? Дарш уз’ина аьйиб гъадабгъуз? Дарш гьадму гюрюш багьна вуди, ич жили улматди ухдиси Керем ккадаркуз?
Ширинатдилан ухьт алдабхъуру.
Раккнарихъан сес. Эбелцан гъюра белцури,
                Нириъ мирккар ерццури,
                Гьарин кьюкьяр даршвури,
                Жилиъ укIар ришвури.
Асли (гьилиркъну, гъалаб кади минди-тинди лигури). Керем! Керемдин сес ву, Ширинат, гьамус гьапIза?!
Ширинат. Думу мина Аллагьди гьаурси дуфна. (Афрар айи тIабакI дубхну, Аслийин хилариъ иври.) Уву рякъюрайир адар. Гьаму африн чIукIар тувуз душну, дугъахъди гафар апIин. Узуз йип кIурайиб уву йип. (Учв улихь гьучIвну, раккин абццру.) Узу, фужкIа гъюрур аш, гъаравлиъ дийигъурза. (Раккин абццну имиди, тинди удучIвуру).
Асли раккнарихъна хъуркьри ади, раккнаригъ гъямпIлин кIул улубччвнайи Керем гъючIвру.
Керем. Ичв Эбелцан мубарак ибшри! (ГъямпIлин кIул алдабгъуру.)
Асли. Керем! Ухди гьамлин гъарах! Гъяркъиш, уву йивну йикIуру!
Керем (аьлхъюри). Африн чIукIар ча пуз гъафи гъямпIар йивну йихурин? (Шиир саягъ )

Яв кьаст вуш узхьан ярхла хьуз,
СатIи кьисмат адарш ухьуз,
Рази вуза, ккунир, узу,
Яв улихь уьмриан гъягъюз.

Анжагъ улар улуп узуз,
Гъафи аьжал гъагъи дархьуз.
Анжагъ гафар апIин, ккунир,
Яв чIиви сес узуз ебхьуз.

 Асли.
 Узу ккундуш, чIивиди гъуз!
ГъитIикI, гьерг, гъарах, ихь гъул’ан!
Йиз арха кка уву йикIуз –
ЮкIв тIубкIурайиз – мапIан кьан!

Керем (аьлхъюру).
Гьергуз, узу гучIбях вуйин?
Йиз юкIв алир! Му жилиин –
Саб шейъ вуйиз узуз гучIруб –
Увуз узу ккунди дархьуб.

Асли.
 Ккунду-ккундар, йиз гьиссналан
Асилу дар ихь кьисматар.
Хил алдабгъну яв жандилан,
Женгнаъ учIвбан мяна адар.

Керем.
Гьелбет, увуз узу ккундарш,
Йиз гирамир, мяна хьидар
Я йиз уьмриъ, я аьжалиъ.
Керем жил’ин зат гъахьундар!

Аслийин уларилан нивгъар гъяра. Керем, гучI гъабхьирси, дугъан улариз лигура.

Уву ишурава, Асли?!
Багъишламиш апIин узуз,
Инжиг гъахьнуш;
                узу ахъли
Лазим даруб гъапнуш увуз.

                Гъягъюраза!
Раккнарихьинди гъягъюз хъюгъру.

Асли  (Керемдихъ хъергну).
                Дийигъ сабцIиб!
Керем дугъужвуру.
Гъадагъ машквран африн чIукIар!
Африн чIукIар айи тIабакI Керемдин улихь дебккру.

Керем (гъвалахъинди).
ЧIукIар, кьацIар, сюгьбат гьацIи –
Ваъ, сарун аьгь апIуз хьидар.
(Хъадакну, Аслийин багахьна дуфну.)
Туври аш, ча кIулди афар!
Аслийик имубсан гъалаб кабхъру.
Аьхюр дарна афринра саб?
Яв бахт гьадму афар гьисаб
Дубхьну аяв.
                Уву дарва –
Жарадар ву дидин эйсйир.
Аслийин хилариъ айи тIабакI дючIюбгъну, гъвалахъинди дипру.
Шлиз уьбхюри ава кIван сир,
Шули узхьан шлубкьан ява?

Асли.
Сар йизуб дар, дюз кIурава,
Эллерин улихь йиз намус,
Йиз архйиринуб ву думу.
Гьаддиз, гъапиш йиз кIваъ айиб,
ГучIуриз гъюз дидлан аьйиб.

Керем.
Гьелбет, гьелбет, марцциди гъуз,
Кьюб йицрахъ жилириз гъягъюз.
Узу фуж вуяв кIван сир пуз –
Аьйиб дяргъюз садакьади
Илдитнайир ччилси урккуз?!
Белки, кIурашалва узуз,
КIул ккитIибкIнай дудуругъли…

Асли.
Шараб дубхънай шарабагьли!
ЦIилан кумси, дердерилан
Адахьуру гафар кьутIкьли –
АпIурдарза увкан гиран.
Увуз гьарган апIуз икрам,
Бес ву ебхьуб яв саб мяъли.
Яраби , ккунийкIан узкан
Садакьа хьуз яв бахтналан!

Керем  (хъял кудубчIвну, шадди).
Жан йиз марцци гьюрипери!

Асли.
Сарун гъарах! Гъарах ари!
Затра махьан уз’ин шаклу!
Вуза яв даима далу!
Абгури, шулхьа умудлу,
Саб дарш саб рякъ бихъур ухьуз –
Анжагъ уву чIивиди гъуз!

Керем.
Ав, гъягъюрза, йиз мюгьюббат.
Ав, шулза узу ихтият.
Гъягъюрза, хъанара агуз
Увухьна хру рякъяр-жилгъйир,
Ахъли гежехайир, ккунир!
                Керем гъягъюру.

Асли (завариз хилар ккидисну).
Учуз му бахт апIин гьялал,
Миннат вуйиз, Аллагьтяла!
Ширинат учIвру.
Аслан (унчIвхъан). Эбелцан-белцан белцунди…
Ширинат. Я Асли, уву хъади гъягъюз, Аслан дуфна.

Перде.





       КЬЮБПИ ПАЙ
         I перде

Хьад. Керемгъярин раккнарихь кюче. Мархь курубгъну, цIибди жилар кьяши духьна. Булагъ айи терефнаан сягьнайиина гьялакди Гьяжи-Тагьир гъюра. Мугъаз гъаншар терефнаан Аьливерди удучIвура.

Гьжи-Тагьир. Я бай, уву учуз гъач кIури хабар дапIну, жвув наана душнава? Узухъди хъайи жаллатIарин десте яв раккнарихъ дебккну, уву агуз гъафир вуза.
Аьливерди. Саб манзилтIан дариз, хул’ан удучIвну, магьа дишла хъадакну гъюрайир вуйза. (Гьяжи-Тагьирин хил бисуру.)
 Гьяжи-Тагьир. Уву дих апIбаз ккилигури, мигъари тюнт духьнайза – сумчир апIуз фу вахт имихъа? Му бай мици гъитиш, сумчрин вахтна мугъу якьин саб бала апIуру.
Минди мясулар уч апIури, гъуллан рузи алдабгъуз беле мубарак вахт ву, амма думу терс агъдабанди ухьухьди инсанарихьан саб удар гъадабгъуз гъитидар. Магьа гьацI йис гъубшундарин ихь сифте гафар гъахьихъанмина, ухьухьди харжар уч апIуз гъитуз имиди ибшри. дугъу ухьу биябур дапIну, ккатIахьура.
Аьливерди. Гъи ухьу дугъккан гьаргандиз азад хьидихьа. Думу гьар йигъан сарди вартIан кьаназ хьяраъ гъузри шулу. Яркврахъ ИчIаригъ дугъаз гирва йибтIурхьа. Хяр’ан гъюрур думу, хабарсузди йивну, хуси ккатIахьурухьа. Гьамусяаьт думу гъакIну пну, ухьу жямяаьтдин улихь тахсиркрар хьидар: узу – йиз гъардшин, учву – мясумдин бачкIвар усал апIбахьан уьрхюб - ихь  буржи вуйихь.
Гьяжи-Тагьир. Гьелбетда! Хъа гьадму яв жилирвализ мясумдира аьхю кьимат тувди; учузра думу ляхин аьхю хайирназ илбициди.
Мурар кьюридра булагъ айи терефназди ккучIврайи вахтна тму терефнаанди, гъючIакк ричIикьулар кади, Секинат баб гъюра.
Секинат баб (чав-чакди). Гьатму гъул’ан дарударсдар жилижвувар фужар вуйкIан? Гьич юкIв сикинди адариз – саб гъабхьундайиш бала дайи. (Керемгъярин раккнарихъ). Я Бес, Бес! (Раккник кучну, цаликк дивнайи кьабчиин деъру).
Бес удучIвуру.
Бес. Я Секинат хала, гъач хулаз! Уву гьаму кьяши гакIвлиин медеана, хулаз гъача!
Секинат баб. Ваъ-ваъ, кьан шулайиз. ГакIул дици кьяшиди дар. Мархьлин кьюб цIадал ву курубгъуб. Амма сивузди бегьем убгъурайиси ву – динди кIару дифар ал. Ич кюлфетар, гъи хяр ккудубкIну, закур игнихъ хъюгъбанди вуйи – шлубси дар.
Бес. Ичра сарун гъи убшврубтIан кимдариз, кIурайи Керемди. Ич хутIлиъ гюнейиин али дяхин дубхьну, кIул хътабхьурайиган, узу игниз гъягъюри кьюд йигъ вуйиз. Уьл китIибшнайза, гьаддиз гъи ухди хулаз гъафунза.  Мани уьлра дубжнайиз, Секинат хала, валлагь хулаз гъач!
Секинат баб. Гъафи мисал ибшри. йиз риш, чухсагъул. (Чан гъючIккан мурсул ккадабгъну, улупури). Гьаму мурслихъ ал мурсул ккунди айиз, атIнарик кайи вичарин швурар апIуз.
Бес. Вичар айи атIнар Аслийин ушвурукиз гъахуз апIурайидар вухьидияв, Секинат хала. Гьамци, дюн’яйиин сар-сариин шарабагьли гъахьидаризтIан гизаф йиз бализ думу ккунди, яв мирасдин баярихьан думу учуз тувуз гъабхьдар.. (Ишуб кубчIвну, гаф пуз даршули шулу).
Секинат баб (хили деъру йишв улупури). Деъ ари, саб манзил йиз гъвалахъинди деъ. Узузра му ляхникан фукьан вушра дерд кайиз. Ичв дада – рягьматлу Эспетна узу чйирсдар вуйча, Керем йиз худларихьан жаради дариз.
Бес (ишури). Асли гажир апIбахъан хъауз йигъ дивна кIури гъеебхьхъанмина, йиз бай я йишвак ктар, я завак; я даахну нивкI адар, я деъну сикинвал адар, гьава –зава духьна; дердери деерццну, кIурабна гакIул духьна.
Секинат баб. Гьадму мясумдиндар йигъ дивуз дуфну, гъушу йигъан, Аслийира, чав чаин нафт улубзну, цIа кивради, Шекри дидисну, гьарай дапIну, ич хизанарра душну, яваш гъапIну. Узура душну, сабрар тувунза. ГьапIрува?! Жиларин гафниин гаф иливуз шулин?! Рамазан гьацира сабурлуди ву, хъа Аьливерди, инсанаригъна сабансан гаф гъюдубчIвиш, гъулар-хулар ккидирчурза кIури, дийигъна. Рамазанра айи йишваъ имиди, Аьливердийи вари чаз ужуйи рябкъюрайиси апIиди – дурар гьаци вердиш гъахьну, Аьливердийи аьхювал апIури.
Бес (ишури). Яраб Асли гъахру йигъан узу йиз баликан гьапIдикIан, кIурза. Яраб думу гъахбахъан йиз балин гьял фициб хьидикIан, кIурза.
Секинат баб. Минди хъебехъ, йиз риш. Гьаму Керем, саб багьна дапIну, гъул’ан саб  хъугъ’вал али йишваз гьаъ – гьаму сумчрин йигъар улдучIвайизкьан. Гъурнаъ айи ичв язна Наусуруллагьдиз хьадар-кьулар, яр-йимиш уч апIуз кюмекназ гъарах дупну, гьаъ; ясана этегдиъ айи ичв хялужв Эдейбайдихъди хулар апIуз гьаъ; ясанаки жара йишваз гьауз фукIа жара чара кIваин апIин. Мушваъ бализ аьхю гъурху а. Швуваз тувнайи шураз лигурайич дупну, минди Аьливердигъяри дугъаз саб апIуз мумкин ву, тинди – ча дупнайи швушван гаф апIурайич дупну, мясумдиндари дугъаз гирва йибтIуз мумкин ву. Дурари фу гъапIишра, чиб аьйибнахьан урхюз гъапIуб вуйич, пиди. Балихьан хьидива – ихтият йихь!
Бес (ишури). Гьадму уву кIурайи гафар вари, чпин Абуч ими хъади дуфну, ухдитIан гъапIунза. Абуч думу хъади учв гъягъбанди гъахьну. Швнуб йишваз гъягъюб дугъу теклиф гъапIну. Учхьан шлу юкьуб аьламат дапIну, думу мутIу апIуз гъабхьундарчухьан – гъул’ан наанкIа гъярдарза, кIур.
Я кIул’ин аба аладарди, я гьамгъу кьан гъапIнуда – гьаму нашикIан, гьамгъаз аьзият кашул – кюмек ккундийкIан дупну, му агуз я чве-чи адарди, микIар-хьарарихь ялгъузди кивну, аьхю апIурайи таза гъелемси, гьацира гуж-балайиинди урхюрайи йиз велед гъи гьамциб дюшюшдиъ ахъну, гьапIрушра авара духьназу, юкIв дарабгънайиз – яраб узу гьапIдикIан?
Секинат баб. Хяраъ айидар гъюрайиси ву.
Бес. Мурсул хуза. (Хулазди гъягъюру.)
 Хяр’ан гъюрайи шубарин мяълийиин сес (хяран мяълийирин гьенгниинди).
Хяраъ айи халумариз
Йивурайи микIлаз лига.
Ургуб йишвлан кьюрш илтIибкIну,
Улихь хьайи укIаз лига.
     Гъюнариин дергсар али жилар улихьди, кьюршар хьайи  хпар-шубар кьяляхъди гъюру. Мурарикан саспидарик чантйир ка, саспидарин кьюршарихъ билхар-чюлкьмар  хъирчна, хиларикк шид убзру гажнар – дургар кка.

Яр хьайишвлан илдицури,
Яр бадали жан туврайир.
Ихь гъаври саркьан шуладар,
БицIи вахтна ккун духьнайир.

Гъюрайидаригъ, вартIан гизаф кьюршар-гъагъар  хьади, Аслира гъя. Мяълийихьан кIурайиб ебхьурадар – варди Секинат бабаз салам тувра, Секинат бабу, салам гъадабгъури, кIул хъапIра  ва гафар кIура.

Йиз рякъяр’ин милицан, бай,
Йиз архайиз аьгъю хьиди.
Йиз архайиз аьгъю гъабхьиш,
Жигьил жандиз зулум хьиди.

Аьхиримжи хпар-шубар ккучIври ади, Бес, ал мурсулра хьади, удучIвуру.
Бес (Секинат бабу, сану кIулиъ мурсул ивну, гьязур дапIнайи ричIикьуларин тмуну кIулиъ чав гъабхи мурсул иври). Керем гъафдар аьхир. (Рякъюз лигуру) Гъира хяр убшвури вартIан кьаназ гъузнийкIан?
Секинат баб. Ич байна ришра хъуркьундар. (РичIикьулариз). Ихь юкIвар фици ттархьнаш, лига. Дюппе дюз сабси ву. (Ал мурсул чахьна гъадабгъну, тмунуб Бесдихьна тувну, ричIикьулар чан гъючIаккна гъадагъури, за шулу.)
Бес. Увура хулазра гъафдарва, Секинат хала. (Рякъюзди лигуру).
Секинат баб. Душну, Абучин баярикан сар Керемдин улихьна гьаъ. Рякъ-хул ву, ялгъузди ужу дар.
Бес. Дюз кIурава, Секинат хала, гьаци апIидиза. (Булагъ айи терефназди гьялакди гъягъюру).
Секинат баб (гьатмуну терефназди гъягъюри). Ай, аьзиз Аллагь, увуз шюкюр ибшривуз! Я Аллагь, читин йигъан уву кюмек йихь, я Аллагь!
Секинат баб ккучIвси, гьадму терефнаан Илдар дуфну, Керемгъярин урнар  урччвуру.
Илдар. Я  Керем, Керем! Вай Керем!
 Хяр’ан гъюру терефнаанди, гъюниин кьюршра алди, гьигьлан духьну, Ширинат гъюру.
Ширинат  (Илдраз). Яркврахъ ИчIаригъ жилар кичIихна.
Илдар  (жаргъуз хъюгъну). Фужар ву? Керем гъяйин?
Ширинат. Аьгъдариз. Селимра гьадина гъушну.
Илдар  жаргъури гъягъюру.

Перде.






               II перде

Декорацйир улихьна пердейиндар ву.
Керемгъярин раккнарихь Илдарна Керем деъна. Керемдин хилин тIубар азадди имиди, арчул хил илибтIна.

Керем (мяъли апIура).
Жил дахабгнай цIюхъюм йигъан
Завуъ дифар уч шулайи.
Сивун хяраъ айи жейран,
Йиз улар ув’ин алийи.

Сягьнайилантина Гьижаратна Асли булагъдиккна гъягъюру.

Хъидипну кIулхъан келегъа,
Яв кIару куш гъужубхнийва.
Зав’ан ахьуз хъюгъний нивгъар –
Хумар зав ибшуз гъитнийва.

Уву хяр’ан хулаз гъушган,
Мархьликк ккашра, гъахаргнийза –
Уву куш гъужубху йишвлан,
Ис  алахъну, шид гъубхънийза.

Илдар. Чюнгюр йивуз зиян кайи хилиз гьиидарди дарнав?
Керем. Хилин баладар. Гьиидар жара ляхнар духьна. Рякъюравуз Асли уьрхрюдар хътарди булагъдиккнакьан гьаъри имдар.
Илдар. Гъи гвачIниан Аслигъярин хулаъ, чпин Аьливерди имийин вари хизанра дуфну, фу- вуш гъизгъин гьяракатар а.
Керем. Сумчрариз гьязурлугар апIурашул. Ушвурук хьайиз имбудар сабкьюдар йигъар вуда. Хъа Аслийиз дурари гучI тувну, думу чан сирнихьан гьилиркъури дерккна. Амма дурари дугълан бару илтIибкIишра, гъи узу дугъахъди гафар апIурза.
Илдар. Дици вуш, фужкIа хьайирра адар, узу душну Гьижарат хала энгел апIурза, сарди хъадакну гъюру Аслийихъди гафар апIин.
Илдар булагъ айи терефназди гъягъюру.
Керем (мяъли апIура).
Уву кIул гъужубху йишвлан,
Ис алахъну, шид гъубхънийза.

Му гъюнихъ саб, тму гъюнихъ саб – кьюб гварра хьади, Асли гъюру. Керем, рякъ’ина удучIвну, дугъан улихь дийигъуру.
Асли. ГьудучIв, Керем, ухьу мици инсанариз дяркъну хай шулдар.
Керем. Узуз яв уьмрин рякълан улдучIв кIурава, дарин?
Асли. Уву йиз гафар миккидицан.
Керем. Хъа дарш – «гъи хай шулдар»,  «закур хай шулдар», уву, уьру чадур машнягъ гъипну, гьяйвниинди швуваз гъягъру йигъан хай хьидар – хъа филан хай шулу?
Асли. Уву гьаци кIураваки, узу швуваз гъягъюз гьязур духьнайиси. Узу швуваз гъягъюз ваъ, йиз кIул’ин али куш убшвуз вая дюн’яйилан гьергну гъягъюз гьязур духьназа. Узуз ихь кьюриддин метлебнахъ хъуркьуз саб чIарнан кьувват айибсибкьан рякъ бихъурадарзуз. Хъа уьру чадур машнягъ гъипну, мясумдиз узу гъягъру йигъ хьидар. Узу, лизи палатдигъян гъидиржну, ихь гъулан гъвалахъ  гюнейик майдандиина гъахиди.
Керем. Хъа йиз гьял фициб шулуш, уву узкан фикир апIурава?
Асли. Увкан фикир апIурадайиш, узу дина ухдитIан гъушну шлийза. Узуз уву али дюн’яйиин шлубкьан кьаназ гъузуз ккундузуз.
Керем. Асли! Лиг, гьадму чIуру фикрар кIулиъ зат имдарди ккатIахьну, ихь гележегдикан фикир апIин. Рякъ а – ухьу гьергну гъягъюрухьа! Гъи, ахъли, закур – ккуни вахтна! Увкан ккуниб – анжагъ уву разивал тувуб вуйиз, имбуб вари уз’ин алиб ву. Ухьу жил’ин гъахьи вартIан аьхю бахтаврартIан бахлу шулхьа!
Асли. Нюкьягь алдру хпир хьуб – усалвал ва аьйиб ву. Ич хизандин кIул’ина аьйиб дубхну, гъабхьи бахт узуз бахнакан хьидар. Увура, ялгъузди дада дитну, уву наана гъягъидива?
Керем. Ич дадайи, узу чIивиди имдарди хьайиз, чIивиди наан ашра, думу чан бахтси гьисаб апIиди. Эгер уву нюкгьин месэлайи дерккраш, йисарилан вушра яв кьяляхъ хъайи жили улмат ихь нюкгьиз рази хьиди. Ихь нюкягь апIайиз, узу увук  хилкьан кубкIидарза. Анжагъ гьамсяаьтдин дараскьал дюшюшдиан удучIвурхьа.
Асли. Хъа аваза? Инсанариз ихь арайин марццивал фици аьгъю хьиди? Дийигъа – жвувкан кIуруган, му «чIивиди имиди – имдарди» кIуру гафар фу гафар вуяв?
Керем. Уву, узура гьадму уву кадабгънайи рякъ кадабгъна кIури, хиял апIура хьидива. Ваъ! Уьмрихьан  гучIури, жвуву жвув’ина хил за апIубтIан аьхю усалвалра, аьйибра адар. ЙикIуб - гьунар дар, гьунар - чIивиди гъузуб ву! Уву улдугнава. Узу гьамусдиз, яв хатур ккибтрадарза кIури, уву кIурубси апIури гъахьунза. Гьамус узуз яв зяифваликан хъял гъюрайиз.
Асли. Узкан хъял мапIан, Керем! Узуз гьацира мучIуди айи дюн’я марцци кIару мапIан.
Керем. Узу думу мучIу дюн’я аку апIбанди вуза! Гьамус узухъ хъебехъ! Аьйиб вушра-даршра, дюн’я кIул асинди илбицурашра, гьамусяаьтдин аьгьвалатнаан удучIвуз, ухьуз айи мумкинвал саб ву – уву узухъди гъюб. Разивалиинди гъюруш, разивалиинди гъидива, разивалиинди гъюрдарш – узу уву гьитIикIурза.
Асли. Керем, дициб гафра мапIан!
Керем. Ваъ! Дарш уву рякъюри-рякъюри йиз улхьан накьвдиз гъягъюз гъитруза, дарин?
Асли. АьйибтIан аьжал ужу ву!
Керем. Аьйиб уву гьаму йишвахъ хъаънайидариз ибшри!
Гагвлахъанди булагъдикна гъягъюрайи Назлу гъюра. Думу гъяркьган, Асли гъягъюз хъюгъру.
Керем (Назлуйиз деребхьруси). Ахъли уву гьязур гъахьиган, улд’ан лизи ягълухъ ип. Узу, кьюб гьяйванра хьади, увуз ккилигури хьидиза. Эгер уву дарфиш, фу дапIнура, фила хьнура узу уву гьитIикIурзаву. Дидин ужуб – ахъли разивалиинди гъач!
Асли гьялакди гъягъюру.
Назлу (Аслийик гафра кадапIри, Керемдиз). ГьапIрава, Керем, хюрчаз удучIвнайва?
Керем. Хюрчаз узу чIурдиз удучIвури шулза. Гъулан кьялаъ хюрчар шулин?
Назлу. Дарш гъулаъ айи му хюрч яв силбар кахьруб дарин? Ккундиз кIури, аваза адабгъну, уву милин-тилин  килигури имиди, закур-саритI рябкъидивуз мясум Гьяжи-Аьгьмадди яв хъюхъниккан фициб хюрч хьади гъягъюрин!
Керем. Лигархьа сарун.
Назлу гъягъюра.  Илдар  гъюра.
Илдар (аьлхъюри). Гьижарат хала, дурарин урчIарихъ фужар-вуш хялар дийигъну, хулан эйсйир агура кIур, дупну, гьаънийза. Хъадакну гъюруган, дугъаз узу дярякъюз, ичв икризди учIвдиза. (Икризди учIвру)
ГъючIакк ггажра кади, Абуч гъюру.
Керем (Чюнгюр гъуршнаккинди дивну, Абучихьан гагулну хликкна ггаж бисури). ГьапIрава, аьхю адаш? Рацц гъеебццнин?
Абуч. Саб гьял гъеебццну, хъа ггажир апIузкьан деебццнадар.
Жаргъури Гьижарат гъюра.
Гьижарат. Нашияв, Керуц кIуруб, яв дуст Илдухъ? Учву узу алдатмиш апIуз, учвусдар кялхъри хъапIрайи уьмур дариз, гъеебхьунвуз? Назлуйи гьамусяаьт, ичв шурахъ жердар хъайи гъапиган, гъаври гъахьунзу гьа, узу алдатмиш гъапIуб. Узу учву, Аьливердийикна дупну, жердарси урккуз гъитдиза, учву яваш йихьай!
Абуч. Хпари саб ахмакь гаф гъапну дупну, жилар-баяриз фу-вушра макIан, Гьижарат - Аьливердийихьна дишагьлийирин футнийир хьади гъягъюб лазим дар.
Икриан Бес удучIвуру. Абучи гъуршнакк ккайи йирфар-кьюршар ккадагъури, чIатинди дивра.
Гьижарат. Фу лазим вуш, фу лазим дарш жарадариз улупузкьан аькьюл хъайи улмат дарчва! Учву аькьюл айидар вуйиш, ичв бай эйси хъайир вуйиш, думу закур-саритI гьюрматлу инсандиз гъахурайи шур’ин аьйиб иливури, дугъан рякъяриин лицидайи.
Бес. Я жан чи, саб манзил ву гьаму урчIарихьинди Керем удучIвну – гьадмукьан аьхю ляхнар апIуз думу хъуркьундаршул. Гьамус жвуван урчIарихьнара удудучIври, думу хулаъ учIвну гъузрин – жигьил адми?!
Гьижарат. Гъубшу ражну дугъаз аькьюл туврайидари дугъан ликар-хилар бегьем гъюргъюндар, гьаддиз думу икриан удучIвура.
Бес. Вай гьарай, Гьижарат, аллагьисан, узканра саб нягьякь гаф ктабхъайиз, гьамлин гьудучIвну гъарах!
Гьижарат. Гаф кадабхъну, узуз фу пуз шлур вува уву? Узу аькьюллу саягъниинди, ис дапIну кIул, инсанаригъна гаф гъюдудубчIвди, марццивалиинди йиз абайина бабу туву йишваз дуфну, баркаллагьниинди хизан ккебгъур вуза. Уву – гьадму яв байтIан бетер баркаллагь хъадрур, яв ГьясутIриз гъюруган, юкIвар улуркьну, инсанаригъна авазйир адагъну, гъафир вува.
Абуч (хъял кади, Гьижаратдиз).  Фана йихь гьамлин!
Гьижарат, гучI дубхьну, кьяляхъ шулу, хъа гъягъюрдар.
Фана йихь, кIурза, гьамлин!
Гьижарат жаргъури гъягъюру. Икриан Илдарра удучIвуру.
Абуч (Керемдизна Илдраз). Гьаму ггажра, гьаму йирфар-кьюршарра хьади раццахъна душну, иплиин али шилар ригъукк гьарагъай. Раццахъ Халилна Мурадра хъа. Гьадраризра бирмиш апIинай. Гъарахай!
Илдру Керемдихьан ггаж бисуру, Керемди кьюршар-йирфар гъюниин иливуру ва мурар булагъ айи терефназди рякъюъ учIвру. Керем , гъягъюз даккунди айирси, швнуб-сабан хъугъужвури, кьяляхъ лигуру.
Керем, уву гьаз дийигъурава?  Гъарах! Узура , тIурнар уч дапIну, гьамусяаьт гъюрза.
 Илдарна Керем гъягъюру.
(Бесдиз) Я бажи! Ггажир китIуз тIилар гьуркIрадариз – ихь хянаригъ гъимбу тIилар – тIурнарра, саб гажниъ айи айранра гьаминди адагъ – гьаккму хулаъ, ухар ккайи жук дапIну, айран имдайи.
Бес. Гьамусяаьт хурза, йиз бай. (Гъягъюру).
Абучи арццнайи урнар хъерхьри, дюз апIура. Хилиъ гъяцIли гаппур ади, Аьливерди ва дугъан кьяляхъди жаргъури Рамазан гъюру.
Рамазан. Аьливерди, дийигъ, кIурза, узу увуз!
Абучи, Аьливерди гъяркъган, дугъаз йивруб абгуру ва саб гъван хилиз гъадабгъуру.
Аьливерди (Абучиз) Узу ичв тум ккутIарзайичв, слин баяр! Ичв слин бякьяйи йиз гъардшин шуран ад чIур гъапIуб цIиб ву кIури, гьамус увура йиз хппирихъ хъюгънава, дарин?
Рамазан (хилар дазаргну, Аьливердийинна Абучин арайиъ учIвну). Паргар йихь, Аьливерди! Гъабхьиб фу вуш, сабан мясляаьтниинди аьгъю апIурухьа!
Абуч. Гъабхьиб адар, Рамазан халу. Мугъан хпири гьамшвахь лазим дарди ушв абццрайиган, гьамлин фана йихь кIури, кьюб чIигъ гъапIунза. Дарш фукIара гъабхьиб адар.
Аьливерди (багахь иликIури). Ичв Гъабнарин жили улматар саркьан чпин аьжали гъийихдар даричв! Дурарихъди увура, яв гъардшин бякьяра гьадраиш, узу жилир даришри!
Рамазан. Астафируллагь-астафируллагь!
Абуч. Ич архйир вари игитарси гъийихдар ву. Ярхи уьмур - шартI дар. Хъа уву жилир вуйиш,  хпирин гъапи гафналан гаппур гъяцIли апIидайва!
Аьливерди (гаппур йивуз алархьури).  Жилир фуж вуйин, узу увуз улупидизавуз!
Рамазан (Аьливердийиз чIигъ апIури) . Яваш йихь!
Аьливерди хътауз гьяркат гъапIу Рамазнан гъвалаъ гаппур абсру. Гьадму арайиъ мина жаргъури хъуркьу Гьижаратдизна Аслийизра му аьгьвалат рябкъюру.
Рамазан. Арай! (Алдакуз хъюгъру.)
Асли  (чIигъниинди).  Я адаш!!!
Аьливерди. Ва-а! (Дишла гаппур кьяляхъ дапIну, мюгьталвал ва гучI гъибикьну, дийигъуру).
Абуч (Рамазан алдакурайиган, кьялхъянди дисури). Я Рамазан халу! Рамазан халу!
Рамазан. Агь теркисалат!
Асли (гучI дубхьну, удулгнайириси) Гьамусяаьт, гьамусяаьт, адаш! (Чан ягълухъ хъючIюбгъну, Рамазнан зийниин иливуру).
Гьижарат. Вай гьарай – вай гьарай! (Аьливердийиз) Уву гьаму йикIуз гъафир вуйна?!
Аьливерди (ачмиш гъахьирси духьну). Вари гьаму слин балин кIуллантина гъабхьиб вуйиз. (Рамазан ихтиятди жилиин дитри, дугъан гъюнарихъан дидиснайи Абучик гаппур кубччвру).
Абучра  ккадаркуру.
Асли (чIигъниинди) Кюмекназ гъач, Кере-ем! ( ЙикIурайи Абучин кIуликк хилар кивну,за апIури.) Гьамусяаьт Керем гъюру, Абуч халу, гьамусяаьт увуз кюмек апIуру…
Аьливерди. Гьамгъаз лиг уву… (Дидисну, Асли за дапIну, гъурд йивну ккатIахьуру.)
Раккнариан айран айи гажин саб хилиъ, тмуну хилиъ тIурнар ади, Бес удучIвуру ва, хилариъ айидар адахьну, гъах шулу. Милин-тилин, «ГьапIну? Фу гъабхьну?»  кIури, инсанар илтIишуз хъюгъру.
Рамазан. (Бес айи терефназ кIул за апIуз чалишмиш духьну) Я Бес, узу аьхю гъалатI гъапIунза… (Амриан гъягъюру.)
Бесди, Абучин гъвалахъ деъну, кьамкьар урччвуру.
Асли.   Миннат ибшривуз, Аьливерди адаш…
Кьамкьар-бацариинди Рамазангъяр хьайи йишвахьна гъюрайи Аслийиз Аьливердийи йивури , хъанара ккадаркуру.
Гьижарат.  Я гъуландар, Гъабнарин Абучина ич Рамазан адашди сари сар йивну гъийихну! Сари сар йивну гъийихну!
                Перде.

           III перде

Аслигъярин пич айи хал. ( I пайнан шубубпи пердейин декорацйир.)
Пичран багахь ахникк, гъагъиди ил хътабгъури, Рамазан дахъна. Хал вуйибси цалариккди гутйир-ургмариин инсанар деъна. Шекри, захаъ айи штук кючIюбкьну, туврайи жунайихьди Аливердийи Рамазнан унтI вахт-вахтнак марцц апIура. Деънайидаригъ Гьямзат аба, Секинат баб, Сафар баб, Тамум, Гьижарат ва Бацан гъя.

Аьливерди  (Рамазназ).  Я  адаш! Адаш!
Гьямзат аба. Ачмиш шулайин? Я  Рамазан, Рамазан!
Рамазну гьай кIурайибсиб сес апIура.
Узу аьгъю шулануз, ими? Йипа – узу аьгъю шулануз? Узу фуж ву?
Рамазну гъаври даршлубсиб сес апIура.
Гьямзат аба (минаси гьудучIвну, жили улматар деънайи терефназди). Ва-аъ – ачмиш’вал адар - гъагъиди ву: рягьятназ ккибицну пуз шулдар.
Шекер чав-чакди ишури, дерднаан тIурччвури деъна.
Бацан (Рамазнан ликрилан леэф алдапIну, тIубарихьди аьхю мурклин шиб дючIюбкьну). Лизиди гъубзра – мугъкан инсан шулу кIуру гаф - кIучал ву.
Аьливерди. Закур гвачIнин зиян илибтIуз хъана гъурна Темюр гъиди. Закур дугъан гьял рягьятвализ ккибициди.
Гьямзат аба. Аллагь кюмек ишри, мирас, фу пухьа?! Аьгъюр сар Аллагь!
Шекер. Я Гьямзат ими, гьамус швнуд йигъ-йишв ву ликриин алди, вари бизар духьна. Ахъли сарун алдабгънийиш , ужу дайин?
Гьямзат аба. Дюз кIурва, ими, гьамус швнуд йишв ву вардин  дарахри. (Деънайидарихьинди илтIикIну) Гъачай, ахъли алдабгъурухьа. Хулариз душну, рягьятвал гъадабгъай! Гъудужвай-гъудужвай!
Вари гъудужвури, гъягъюз хъюгъру.
Гъягъюрайидар  (Рамазан хьайи йишвахьинди). - Аллагьди уж’вал бикIри!
- Рягьятвализ ккибицри, я Аллагь!
- Гежехайрар ишри!
- Аллагь кюмек ишри!
- Сагъ’вал ибшри, я Аллагь!
Аьливерди (деъну имбу Гьижаратдиз).  Уву гьаз деъну гъузнава – увура гъарах!
Гьижарат гъудужвну гъягъюра.
Сафар баб (гъягъюрайир Рамазнан ахнихьинди дуфну) .Улупайчва узуз Рамазнан маш! (Рамазнан машналан хил илбицну) Уву сагъ-саламатди имиди, узуз уву аьфи апIуради ккундийзуз, жан бай – яв гунгьарин аьфи апIри! Йиз хиларилан увуз кубкIуб гьялал ибшри!
Аьливерди. Думу уву кIуру йишварихъ хътар, Сафар баб.
Сафар баб. Аьфи артухъ шлуб дар, жан бай. Рамазан гизаф ккуни бай вузуз  – узуз думу сагъ духьну даккунди айинхъа?
Гъягъюру.
Аьливерди. Вуш – дарш аьфйир апIури, чIивиди имиди накьвдиъ ивуз гьязур духьна.
Гьямзат аба. Уж’вал ибшри, ими, узура гъягъюраза. (Учв гьауз гъудужвурайи Аьливердийиз) Деъну гъуз, деъну гъуз, Аьливерди, - Рамазнахь гъуз!
Гъягъюру.
Шекер, гъягъюрайидар гьаъри, хулан айтIанди раккнихъ дийигъну, Рамазанна АьливердитIан имдарди, вари удучIвган, раккин хъебхьну, Рамазан дахънайи йишвахьинди гъюру.
Аьливерди. Шекер бажи, закур Темюри зийниин мялгьям иливган, Рамазан адашдиз гьии хьибди.
Шекер. Закур Темюри Рамазнан зийниъ агъу ипIуз кка.
Аьливерди. Фу? Фу гъапнийва?
Шекер. Фу пидихъа?! Гъабнарин тухмигъ гъяйирсир, гьадму дагъсир Абуч дукIну, гъядаъну, дурари ухьуз гарччил йивидинхъа?!
Аьливерди. Хъа жярягь Темюрин Гъабнарихъди фу аьлакьа а?
Шекер. Хябяхъган ихь кьялхъян гъуршнаккна Илдар дуфну, ихь мелзналан саризра ебхьуз мигъитанай дупну, гьамци гъапниз. Гъабнарин кьабидари, гъан хътабхъбан бадали (яна Рамазан чIивиди гъузиш, хъанара хъял алабцIбар дархьуз), Гьимзин Кьадуч гьаъну, Темюрихъди йикьрар  гъапIну, кIур – эгер Рамазан сагъ шлубсиб гьял вуш, дугъан зийниъ агъу ип, кIури.
Аьливерди (тюнт шули). Гъаври гъашиза. Гьадму Темюрира милин Абучи гъубхуб гъабхиди!
Шекер. Аьливерди, гьамус минди хъебехъ бажийихъ! Ичв Рамазан адашдиз узу хруган, маргъликан гьяйван дапIну, дидлан тIулар алдатури, жаргъури имбу бицIи бай вуйва. Гьаддихъанмина, ис дапIну кIул, ихь хизандиъра, гъуландарин арайиъра узхьан шлуб дапIну, гьамусдизкьан фукьан вушра гьюрмат ва баркаллагь гъадабгъунза. (Шуран гафар гъитрухьа). Ихь хизандигъ гьамусяаьт  жилижвуварикан аьхюнур уву вушра (Рамазан амриъ адар), хизандин гьякьнаан къарар адабгъуз узуз ихтияр айивал гьисаб апIураза. Думу я уву усал апIурайивал, я увук тахсир кипрайивал дариз. Шлуб сарун гъабхьну – мидхъантина чIуруб дархьуз, узу гьамци апIуруза. Гьямзат имийихъди йикьрар гъапIунза: ахъли, инсанар гъааху вахтна, мярхяриъди ичв аьхюадашра хьади, учу гъул’ан удучIвну гъягъюрача.
Аьливерди. Учву – фужар?! (Тюнди хулаъ лицуз хъюгъру).
Шекер. Тюнт махьан! Учу: ичв аьхю адаш, узу, Аслан ва Асли.
Гафар апIури, Шекри вахт-вахтнак Рамазнан унтIлан амкI марцц апIура ва леэф дюз апIура.
Аьливерди. Учву жинди удучIвну гъушган, закур Гьяжи-Аьгьмаддин жамрар чпин лишнар кирчнайи швушв хуз гъафиган, узу дурариз йиз хянаъ айи личI хъапIрин?
Шекер. Ари гьадму риш хъаъну, гьаддилан гъазанж апIуз ккунивалин тямягьну яв кIул ккитIибкIну, Аьлверди. Увуз бег хьуз ккун гъабхьунвуз! Уву чахьди риш мясумдиз тувуз гъитбан себеб гьадму вуйиб, ичв Рамазан адаш кьанди гъавриъ ахъну. Рамазну, чан аьхиримжи гафар кIуруган, Бесдиз гъалатI гъабхьунзухьан кIури, Керемдиз риш тутрувувал -  гъалатI вуйиз, кIурайир вуйи.
Аьливерди. Вуъ-вуъ…
Шекер. Яваш сабан, узу гаф ккудубкIайиз! Ярхи уьмур фукьан вушра уву кIурубдихъра хъпехъунза, гьамус узу кIурубдихъра хъебехъ! Чаз зиян хьайиз улихьна йигъан, Рамазну узуз, касибвал – нукьсан дар, Керем гизаф марцци юкIв айи бай ву; ужур гъулажви ву – ху алдабхъ гъапиш, гъуландариз ваъ пидар; гъулан сикинвал уьбхюрайи ужур эскер ву, гьяйиф вуйи дугъан кIвак йивуб, гъапнийзуз. Устйиринна Гъабнарин арайиъ айи туршивалар саб дарш саб насли мясляаьтназ илтIикIну ккундийи. Асли Керемдиз тувувал Аллагьди мясляаьтнахьна ухьуз улупнайи рякъ вуй, гьяйиф, му мумкинвал гьавайиди гъубзу, гъапнийи.
Аьливерди (тюнтди). Гьамусра кьан дар! Гьамусра кьан дар! Дих апIинай Керемдиз, мумкинвалар ишлетмиш апIуз! Мясумдикан кубчIуб кьяляхъ туврухьа!
Шекер. Гьамус кьан ву. Гъабнарин ухьу кьюжли душмнар гъахьну. Хъа мясумдин терефнаан гъабхиб вари, узканра иливну, гъи ихь мирасдин хпар Сунана Шегьпири, чпин кьяляхъ тувуз хьади гьаунза.
Аьливерди. Уву узу марцци жилир дару гьисаб гъапIунваки!
Шекер. Дурар гафар ву! Хъа ихь тухмин жили улмат (гьадму Гъабнарин жили улматра) гьамусяаьт гаркIрикк ккайиганси дийигъна. Ярхла апIри, гьамусяаьт саб терс гаф вая гьяракат гъабхьиш, сарна кьюр жилижви йихбиинди сикин дархьуз мумкин ву. Гьаддиз паргар йихь, Аьливерди! Яв тюнтвалиин самбал алапIуз дубгъ!
Аьливерди. Гьелбет, варибдин тахсиркарра узу ву, узу сабдинра эйсидира имдар. Амма учву гъахуз ккайи гъардаш йизур вуйиз. Дугъаз рякъюъ фукIара гъабхьиш, фу жаваб тувдива, бажи?
Шекер. Иншаллагь, думу аьжаликкан ккадагъуз, Аллагьдик умуд кивназа. Эгер йиз умудар батIил духьну, дугъан вяда гъабхьиш, учу хъадакну гъидича. Аллагьди ухьуз дициб дюшюш улдрупри! Хъа иншаллагь, шагьриз гъурукьубси (увуз аьгъявуз йиз ярхла майилар шулушра, йиз кьяляхъ хъайидарикан душваъ айиз), ужудар жярягьярин ва дармнарин кюмек абгидича.
Закур Гьямзат имина ихь мирасаригъ гъяйи имбу агъсакълар Гъабнарихьна душну, гъан хътипбан гьякьнаан йикьрар апIуру. Эгер учу кьяляхъ дарфиш (Я Аллагь, учу дици гъюрубси дарибшри! Рамазан адру дюн’яйиъ девлетар гьазкIара дариз.), ич хутIилна хяр ва гъабалгу гьяйван (Рамазнан кегьер), фици йикьрар гъапIиш дилигну - гьаму хул’ан халачи, дил-диллигдикан ва фу-вушра рубкьруб вари Абучин ачIни хппириз тувру. Думу бейнавайизра йиз гъанлу бахшантартIан чан кIул’ин эйси алди ккундийшул.
Аьливерди. Дурарин тухмиан адашдин гьяйвниин элеур узу чIивиди элдеуз гъитурдарза!
Шекер. Кьюр кас, гъул’ин алисдар кьюр кас ккадаркну, ухьу гьаму йигънахъ хъаънава, амма гьелелиг саб мяналу натижайин фикир дапIнадарва!
Инсанар пеълин шюхъяр дар, яв кIулиъ мяляхъв гъирибшвкьан, йивури ккадаркуз! Дурар гьарсар эйси хъайидар, аба-баб, чве-чи айидар ву. Гьяракат апIайиз – фикир апIуз, мелзнилан илдипайиз – гаф чIвубкьуз дубгъ, Аьливерди!!
Аьливерди. Йиз кIуруб – даркIруб гъудубгниз. (Деъну, униъ кIул ипну, ишуру).
Шекер. Яв хпири узуз, Асли йивну йикIай, кIурайи. Думу йиз велед вуйиз. Учу гъул’ан гъягъбахъди сабси дугъкан вуйи футнийирра хъяркьди.  Ичв адашдиз рягьят гъабхьиган, учу шагьриъра имдарди, хъана ярхлариз удучIвну гъягъюруча. Учу маганай! (Ишуру.) Гъит учу бадали, му кьюб тухмин арайиъ хъялра гъатиди дарибшри; футнийир ктагърудариз – футнийирра даришри; яв хпири кIуруганси, учв’ина аьйибра гъюри гъудрубзри; мясумди ихь гъулра хъюлакк дибрисри – учу гъушган ва зат имдарди гъудургган, вари ляхнар дюз хьиди. Я узхьанра гъуландарин машаризра лигуз шули имдарзухьан, я аьгьра апIуз шули имдарзухьан, Рамазназра, ачмиш гъахьиган, гьаци хьибди. Фукьан вушра ихь гъуландар ккунди кIураза – я Аллагь, гьаму йиз хизандин багъри гъул’ин гъузрайидариз гъийихъантина аьхю уж’валар ишричвуз! (Раккнихьинди илдицну) Я Асли!
Асли  (хулаъ учIври). Гьай!
Шекер. Гьадму укIар-дармнар аьхъин, ичв адашдин зиян илибтIурхьа.
Аслийи гъабар, укIар, дармнар хуру.  Хулаъ Аслан учIвру.
Аслан. Йицар ккитIну, гьязурди айиз.
Шекер. Мярхяриъ ахнар ккирчунчва?
Асли. Ав.
Шекер. Учу гьауз нирихънакьан увура гъач, Аьливерди. Ниркан мярхяр ктагъуз кюмек дапIну, кьяляхъ гъярва.

Перде.





               ШУБУБПИ ПАЙ
            I перде
               (Ургуд йислан)

Кьюд карснайи бицIи хуларин сатIи икриъ, зиълан илибкну, улхьан ачмиш гъуршинсиб йишвакк кьулариинди йибтIнайи тахча ва гакIвлин кусрийир кка. Тахчайигъ дармнар айидарстар шюшдин кьутйир, духтрин алатариз ухшар алатар гъя. Икриъ гурдан кьатIарра дирчна.
Сану хулан урчIариан сар жилижвина дишагьли ва Шекер удучIвура ва икрин урнарихъинди гъягъюра. (Шекер цIиб кьаби духьна).

Шекер. Лакчин кадру бачукI даршул – учву йиз дюзди гъаври йихьай ва гирнар мапIанай! Узузра ккундийзуз, йиз шуру хал ккебгъну, чан йишваъ сикин духьну. Гъярдарза, кIур. Магьа ургуд йис дарин ич гъурабайиъ ади – му дерйир-дагълариъ мугъак ул кубкIур – му гьедрерхур я ча пуз дарфир имдар. Ари кIул за дапIну, узу шлиз гьерхрайикIан дупнукьан, лигурдар. Швуваз гъярдарза, кIур. Гъул –хал ккатIабхьну дуфну, язийиъ учуз айи мяна-метлеб гьаму кьюр велед ву – мурариз гуж апIуз хил’ан гъюрдар.
Дишагьли. Гьамус учу ич бализ фу пидикIан? Дугъаз, му дюн’яйиин АслитIан гъайри сарун дишагьли зат алдрубси, гьадмукьан яв шурахъ улар хъахьна.
Жилижви (хпириз). Сабан бализ саб жавабра апIидархьа, шив. Швушв ча кIуруриз рукьан шаламар алахь, кIурайиб ву. Раккнарианди утIурккган – улд’анди гъарах, улд’анди утIурккган – раккнарианди гъарах, кIурайиб ву. Ухьу мина шуру «ав» пайизкьан гъидихьа.
Шекер. Ваъ-ваъ, жан халу. Давди ликар маалдагъанай. Мициб дюшюш алабхъури сабпи раж дариз – ляхин дюз хьидар – мягъянай!
Дишагьли. Белки, шураз ич бай гъяркънийиш, рази хьидийшул. Йиз бай ву дупну кIурдарза - дюдниан гъябгъру шид рябкърурсир бай вуйиз. Кьабул даршлу бай дариз.
Шекер. Ичв бай гъизиликан гъапIур вушра, Асли рази хьидар. Вахтниинди ичв бализ тай агай. Ичв ужурсир кьисмат ишрийичв!               
Шубридра икриан удучIвуру.
Хул’ан (Шекергъяр удучIву урчIариан) пашманди удучIвну, Аслийи икир ва гъуршнакк йишв марцц апIуз хъюгъру.
Асли (чав-чакди).
Узхьан увухьна, увхьан зухьна гъюз
Я жилилан, ясан завлан рякъ  адар.
Дих гъапIну пну, йиз сес ебхьидар увуз,
Гъилигну пну, узуз уву рякъидар.

Шекер икризди кьяляхъ гъюру ва, гъуршнакк ккайи бицIи кусрийиин деъну, чав-чакди ишуру.
Шекер. Я жан риш, Аллагьди жил’ин халкь гъапIу гьарсаб жанлу аьламдиз чан вахт-вяда улупнайиб ву. Уву кьабли-балайиз абайин хул’ин гъузуз ккава? Саб аькьюллу хизандиз душну, яв бин дивну, ичв адашдинна йиз юкIвар гьаз рази апIурдарва?
Асли. Хъана гьадму ихтилатар мигъитIиккана, дада. (СабцIиб ккебехъну) Дада, сан нивкIукди рягънихъ шид хъипри, гъябкъниз. Му фу нивкI вуйкIана?
Шекер. Хайриз ибшри, йиз риш, марцци шид вуйин?
Асли. Ав, марцци-марцци кIегьсиб шид. Йиз юкIвра, гьадму шидсиб штари абцIну, уьлдюбгъюрайиганси, саб аьламатнан гьялнаъ гъахьунза.
Шекер. Ужуб нивкI ву, я Аллагь, хайриз ибшри!
Асли. ЮкIв, саб фтиз-вуш ккулибгурайибси , гьялак дубхьнайиз.
Хул’ан жилижвуву инчи апIуру.
Шекер. Хайир аьлгьямдулиллагь! Силбарин уста гъудужву гьялсиб ву – марцц апIин, марцц апIин – яв ляхин ккудубкI!
Шекер али йишвлан гъудужвну, хулазди учIвру раккнарихъиндин гъягъюру. Тмуну раккнариан силбарин уста удучIвуру. Аслийи чапплихьди тахчайигъишв,  кусрийир марцц апIура.
Силбарин уста. Сабахайир, Ханумар!
Шекер. Абатхайир ибшри, уста! Гъи силбарин дерди ади дуфнайир адар. Мигъари мушвахъ нубат уч шлу вахт дубхьна.
Силбарин уста. Гъит, инсанарин силбар сагъди ишри, ихь уьлин кьацIназра мадар хьиди, ханум.
Шекер. Чухсагъул  яв гьадму гафназра, валлагь!
Силбарин уста. Уву вари сан ляхнин кьялхъян марцц дапIну имдайва, Асли?! Гъит, вари марцциди ву, гъарах яв халачийихъна. Силбар иццрудар гъафиш, узу увуз кюмекназ дих апIидиза.
Шекерра, Аслира хулаз гъягъюру.
Урнарик кучру. Силбарин устайи душну ракк абццру. Икриъ йирси палтар али, мужри ккайи сар кас учIвру. Дугъан сабну хилиъ маргъ а, тмуну хили  чан гарцIил илибккна.
Дуфнайи кас (мушваъ фу-вуш абгурайириси, ул илбицури). Салам аьлекум!
Силбарин уста. Вааьлейкум салам, гьюрматлу кас! Рякъру гьялариан ярхлариан дуфнайирсир вува?!
Дуфнайи кас. Ав, йиз иццрушназ сабаб  абгури, ярхла юрдариан дуфнайир вуза. Эгер мушваъсана узуз дарман дархьиш, узу гьавалу хьуз мумкин ву.
Силбарин уста (гъуршнакк деъру йишв улупури). Деъ ари гьаминди, силбариз лигухьаяв. Гизаф вахт вуяв  дурар  иццури?
Дуфнайи кас (дедреъди, хуларин улдарилан ул илбицури, дийигъну). Иццури йисар вуйиз. Йишвак-завак ктарди.Йигъар йишварси мучIу духьну, йишвар жегьеннемдихьан жара апIуз даршули.
Силбарин уста. Дициб иццрушин кьаназ гъибтуз хай шулдар. Диди дугъриданра гьавалу апIуз мумкин ву. (Хъанара йишв улупури). Гъач, деъ гьаминди ва ушв абцц – лигухьа яв гьял фициб вуш.
Дуфнайи кас ( маргъ цаликкинди диври). Дугъриди гъапиш, узу штухъ дахаргназа. Йифрин гвар’ан саб каркаъ айи гъабгъу шид тувнийиш, ккундийзуз.
Силбарин уста. Агь, яв хал авадан ибшрияв! Узу, уву фу абгура, кIураза гьа. (Хулазди) Я Асли! Асли!
Асли (хул’ан). Гьай!
Дуфнайи кас лакI  шулу ва, силбарин устайира алдадакуз хилхъан дидисну,  кусрийиинди деъру.
Силбарин уста. Яв гвар’ан гъабгъу шидра хьади, кюмек апIуз гъач. Иццурайи кас дуфна. ( Дуфнайи касдиз) Я кас, яв силбар фу писди иццураяв?! (Чан алатаригъ лигуз хъюгъру).
Дуфнайи кас (гъалаб кади, хул’ан удучIвру раккнарихьинди лигури). Миннат ибшривуз, жан Аллагь! Миннат ибшривуз…
Хилиъ шид айи пиалара ади, Асли удучIвуру.
Дуфнайи кас (али йишвлан гъедергну). Шюкюр ибшривуз, жан Аллагь! Уву завариин алва!
Аслийи, кIул за дарапIди, шид тувру. Дуфнайи касди, ул алдадабгъри Аслийихьинди лигури, мюгьюббатниинди ва назуквалиинди дугъхьан шид айи гъаб гъадабгъуру ва гьаци, ул алдадабгъри, шурахьинди лигури, думу шид убхъуру. Шуру уфаллугъди гъирагъ йивуру .
Силбарин уста (хилиъ, силбар сагъ апIруган ишлетмиш апIру алат ади, багагьнаси гъюри). Силбар иццури швнуд йис вуйиз кIуйва, хялижв?
Дуфнайи кас (Аслийихьна пиала туври). Хьадан аьхирариъ ургуд йис тамам шулу.
Гьилиркъну, Аслийихьан пиала тадабхъуру ва дугъу, улдугнайириси  думу за дапIну, тахчайигъинди дивру.
Силбарин уста. Аьбкъин  Асли, ихь кьянцар айи кьутира гьамина! (Дуфнайириз) Абцц, дуст, ушв!
Думу касди ушв абццра.
 Мюгьтал вуза (ушвниз лигури) – гъилигиган, яв силбар вари ччиландарси сагъди ву – увуз гьамциб аьзаб фти туврайкIан?
Дуфнайи кас. Иццрушин, дярябкъри, айитI а. Йиз шяргъ адабгъган, себеб аьгъю хьидивуз. (Заълан саб шяргълик тIуб кучри) Магьа гьаму шяргъ адабгъ. (Уста хърахурайивал дябкъну) Адабгъ, Адабгъ! Дийийигъри адабгъ – узу гьаму аьзабнакк мигъитан!
Силбарин устайи, кьянц иливну, слиб адабгъуз хъюгъру. Му касди, хил’инди ишара дапIну, думу дерккру.
Иццрушнаан зяиф духьну, кIул жюбгъюзкьан шуладарзухьан. Аьхю тIалаб вуйиз – гъит гьаму рягьимлу шуру, йиз шяргъ уьчIюбгъру вахтна, йиз кIул бисри. (Асли гьапIруш мюгьтал гъахьиб рябкъюри) Миннат вуйиз!
Силбарин уста. Гъача, Асли, биса иццурайи касдин кIул – саваб шулвуз.
Аслийи мугъан кIул бисуру.
Дуфнайи кас (машниина аьхю разивалин инчI дуфну). Адабгъ уста, йиз шяргъ!
Устайи шяргъ адабгъуру.
Силбарин уста (кьянцлигъ дибиснайи шяргълин кьабариз лигури). Сагъу шяргъ ву. Му гьаз иццури айишра,  пуз хьидарзухьан.
Аслийи му касдин кIул деебтуру.
Дуфнайи кас (гьялакди Аслийин хилар  дидисну, кьяляхъ хури). Яваш, яваш, ужур риш, узу деетуз гьялак махьан. Йиз иццурушнан сир ачмиш хьайизкьан, йиз силбар адагъидихьа. (Устайиз, жара шяргъ улупури). Адабгъ, уста, йиз гьамуну шяргъ!
Силбарин уста (хърахури).  Я кас…
Дуфнайи кас. Ваъ, ваъ – гафра мапIан. Шяргъярин эйси узу вуза – адабгъ! Гьамуну шяргълихъди йиз иццрушин ачмиш хьидивуз!
Силбарин уста (кьянцлигъ шяргъ бисури) Гьамунуб кIурава?
Дуфнайи кас. Ав – уьчIюбгъ!
Устайи, саб хайлин чалишмиш’валар дизигну, уьчIюбгъюру.
Силбарин уста. Астафируллагь – гьамура сагъу шяргъ! Му  шяргъяр адагъбалан гьамус яв вари силбар-шархьлариъ аьгь апIуз даршлу жвар абхънашул.
Дуфнайи кас . Ваъ-ваъ… йиз иццрушин яваш шулайиз. Узу сифте ражари женнет дадмиш апIурайирси аза. (ТIубу шяргъ улупури) Йиз иццрушнан сир бегьемди ачмиш хьуз, гьамус гьаму тереф ахтармиш апIурхьа. Гьаму шяргъ адабгъ!
Урнарихъан аьрабайин сес ва, «Ву-у-гьа!» дупну, йицар дерккрайи жигьилин сес шулу. Шекер, икризди  удучIвну,  гьялакди душну, урнариан лигуру.
Шекер (кьяляхъинди илдицну, хулазди). Я аьхюжви, ихь бай гъафну, кюмек апIуз удучIв! (Силбарин устайиз) Увухьнара саб десте аьзарлуйир дуфна, уста!
Силбарин устайи шяргъ уьчIюбгъюз чарйир зигура. Хул’ан икризди агьли духьнайи  Рамазан удучIвуру, чIатан вичар айи кулйир хьади, гъудуркьу жигьил духьнайи Аслан ва саб десте инсанар учIвру .
Дуфнайи кас. Аслийиз уфаллугъди а, уста, шяргъ ухди уьчIюбгъ!
Асли (гукIни хилариинди устайин хилариан кьянц уьчIюбгъюри, чIигъ апIуру). Дийигъ, уста, дийигъ - мюуьчIюбгъян!!!
ГучI гъабхьи устайин хил’ан кьянц адабхъуру. Вари минди лигури дийигъуру. Асли, силбар адагънайи касдин улихьинди дуфну, саб жизби манзили дугъан улариз лигури гъузру.
Уву аьгъю гъахьниз, Керем!
Амриан гъягъюрайи Асли, ккархьну, Керемди хабахъ дисуру.
Перде.






             II перде

Гьадму икриъ, Шекерна Асли ктарди, улихьна пердейик кайидар  вари, хъанара жара мялум дару инсанарра хъади, деъна. (Му пердейикра, гъюз имбударикра  вари иштиракчйирин юрушнаъ ккудушу  ургуд йисандин яшнан фаркь’вал аьгъю шула.)  Шекер хул’ан удучIвуру.

Рамазан  (Шекриз) . Асли бегьем ачмиш гъахьнин?
Шекер. Ав. Гьамус уларилан мархьси нивгъ рубзури, чав-чакди ишури деъна.
Силбарин уста. Гъит-гъит, ишри! Думу нивгъар кIваз рягьят апIру нивгъар ву. Ургуд йисан дугъан юкIв дибиснайи дерд гьамус, миркк ебцIруганси, ебцIуз хъюгъна.
Узу, йиз ликри жил гъибисхъанмина, мициб зулмиъ иштирак гъахьи кас дарза. Сабаб апIурза кIури, гьацира чпин кьисматну ва мюгьюббатну кабаб дапIнайидариз узу «йиз пайра» зулум гъапIунза.
Эй, абйир-бабар! Учвуъ улар адарин? Ичв мухриъ юкIвар адарин? Гьаму жигьиларин аьшкьнан марццивал ва ккабгъуз даршлу кьувват рябкъюрадарчвуз?
 Рамазан. Дугъри вува, уста! Валлагьи, учу мухриъ юкIвар адрударси, ич веледдин дерднахьна курна кар вуди гъахьунча. Дугъриданра, фагьумсуз ляхнарин натижайиъ сар кас дюн’яйиланра гъягъбан зиина, гьаму кьюр касра чIивиди имиди накьвдиъ ивнайи мисал  вуди гъахьну.
Узуз гьарган гьиссартIана аьдатар зиина вуйзуз. Аммаки аьдатар даима вуйи ригъар-вазар дар, дурар инсанари ктагъдар ву. Инсан бахтсуз апIру аьдатар гюзет ваъ, батIул дапIну ккунду.
Увуз маншаллагь, йиз бай Керем, аьдатар ва вахтар табигъ дапIну, дагълар ва дерйир ккадаъну, учу агбан! Фицдар дарвалар ва бахтсузвалар духьнашра, уьмриъ бахтнахьна гъягъюз рякъ айивал улупунва. Увуз йиз риш Асли бахиш вуйиз! Закур, йиз хал-хизан вари хъади, гъулаз хъадакну гъягъюз, рякъюъ учIвурхьа. Ихь гъулаъ сумчрар дапIну, учву эвленмиш апIуб - йиз гардандиъ айи  буржарикан вуди гьисаб апIураза.
Бахтлу ишричву!
                Перде.




                ЮКЬУБПИ ПАЙ
                I перде

Керемгъярин урчIарихь сумчрин дем. Икрин цалариин абгъар  ал. Цаликк кьавлар (далдабчи ва кьюр зурначи) деъну, мукьмар йивура. Дурарин улихь пул айи сини дивна. Мяракайилан илтIикну, инсанар деъна ва дийигъна. Дураригъди, шадди гарччил йивури, Бесра деъна. Мяракайиъ, хилиъ маргъра ади, чавуш лицура. Дугъу улупу жилижви ва дишагьли удучIвну, ялхъван апIура. Жилижвуву, саб кьадар ялхъван апIбахъан, «Ай, шабаш!» дупну, чахъди ялхъвниъ айи дишагьлийин кIулихъ хъайи келегъайин пIипIнягъ пул гъибтIра ва кьавларин улихь хьайи синдиъра пул ипра. 
Тюфенгин пакьарин ва жаргъурайи гьяйвнарин ликарин сес шулу.

Мяракайиин алидарин сесер. Швушв хьади гъюра! Швушв хура! Швушв хура!
УрчIариан, хилариъ кабаб али шиш ади, хялижв саягъ алахьну йитIнайи силбарин уста удучIвуру. Швушв хуз душнайидар гъюру терефнаан сарпирди гьяйвниинди Илдар хъуркьру.  Мукьам дебккру.
Сесер. Илдар сарпирди хъуркьну! Гъучагъ!
Силбари уста (Илдраз кабаб туври). Маншаллагь, Илдар! Узу кабаб тувуз лайикь вуйи гьюрматлу хялижв вуди гьисаб дапIнайивалиин  ва узу Керемдин дустраз кабаб туврайивалиин гизаф шад вуза ва дамагъ апIураза! Гьяйиф, ичв аьдатариинди Керемдиз мушвахь хьуз ихтияр адрувалин.
Илдар (кабаб гъадабгъури). Чухсагъул, уста халу! Йиз сумчрариъ Керемди кабаб гъадабгъруган, узура ич аьхю адашгъярин улдарихъан хълигурайза. Гьамус гаш зигуз дугъан нубат ву!
Вари аьлхъюру.
Сесер. Я кас, Керемди ахъли муртйир – пеэр итIиди.
-Гьаммишан сарпирди гъюри, Керемдиз каббар датIнашул! (Аьлхъюб.)
- Гьяйиф, мяракайиин мяъли апIуз, Керем алдарди.
- Жвуван сумриъ жвуву мяълийир апIурин, абдал?
Икриан кIул’ин хунчйир дидиснайи дишагьлийир ва абагъ хьайи жилижви удучIвура. Швушв хурайи шубарин мяълийирин сес ебхьура. Улхьан Халили дибисну, швушв али гьяйван ва жамар вуйи баяр, дурарин кьяляхъди мяълийир апIурайи шубар  мяракайиз гъюра. Сар шуран хабахъ гюзгю хъа. Шубар , хилариккан хилар ккадагъну, кьюб жерге ву. Дурари, кьюб цIар сабпи жергейи, тмуну кюб цIар тму жергейи – гьаци саб бенд кьюбан текрар апIури, мяълийир кIура).
Шубар. 
 Дагълар-дашлар дабалгна
Уьру-элвен кюкйири.
Гъи мярака дабалгна,
Керембеган швушв хури.

Бес швушван улихьна дуфну, Халилиз фу вуш кIура ва, шубарин мяълийирин сеснаккди Халили, хилккан дидисну, швушв гьяйвнилан алдагъура ва хулаз хъади гъяра. Швушван тмуну гъвалахъди  Бесра гъягъюра. Дурарин кьяляхъди, дучIубхну машра, Гьижиратра гъюра. Дугъан хилиъ лампа а.

Хъуркьунча, я риш Асли,
Ичв раккнарихъна магьа.
Зарбди гарччил йивурхьа
Ихь швушван сагълугънаан.

Я игит бай, я Керем,
Яв гапприин зар алнав?
Яв гапприин зар алнав?
Яв юкIв Шалбуз дагъ вунав?

Сумчир мубарак ибшри!
Жигьилар бахтлу ишри!
Керемна Аслихалум
Шад уьмрин юлдшар ишри!

УрчIариккна хъуркьган, гъуршнин гъваин улучIвнайи дишагьлийи швушван кIул’ин шекрарна, шигьйирна мух гъибикьнайиб алабхьура. Швушв хьади Халил, Бес, Гьижарат ва саркьюрсан дишагьли хулазди гъягъюра. Имбудар вари мяракайиин гъузра ва кьавлари мукьам йивуз хъюгъра. Сабпидарди ялхъвниз Илдарна Угълан удучIвура. Варди гарччлар йивура. Милин-тилин жамрари туврайи пулар чавши, «Ай шабаш!» кIури чIигъ апIури, за дапIнайи хилихьди  мяракайиъ илтIикIну, пул айи синдиъ ирчра.

            Перде.





 
                II перде.

Жамран хал. Хул’ин раккнариз гъаншарди саб улд ал. Цаликк сундух ва ахнар-гутйир  дивна. Хулан мурччваъ гутйириин швушв Асли ва  Гьижарат деъна. ЧIатан зурнийирин сес гъюра ( Думу сес аьхиримжи ражну перде эбхайизкьан гъубзру).
Гьижарат. Гьамусра дарпиш, АслитI, узхьан увуз пуз хьидар – хъа дарпиш, узу тикйир-пIякьяр хьиди.
Вари аьламдира, яв айи сар эмдира гъапиб-гъапIуб вари ликрикк кивну, учуз шлу хайрикан зарар дапIну, уч’ин аьйиб иливну, ургуд йислан вушра яв гаф кIулиз адабгъну, ич гъанлу душмандиз швуваз гъуш’ва – мушваъ гьич уж’вал дарибшривуз! Гьеле мушваъ уву фици бахтлу шулуш, узу увуз лигидиза!
Асли. Я бажи, гьамусяаьт гьадму гафар апIру вахт дарда. Ахъли, швуваз гъахи йишванкьана, инсаф апIина!
Гьижарат. Увуз инсаф апIуз имиди ибшри, узу уву швур-швур апIузкьан ацIназу!
Гъудужвну, гьялакди душну, улд абццру.
(Сес аьхю дапIну, чIат айидариз кIурайиси) Баяр жам хъади гъюз душна. Гьялак духьну ккунду. Узу чIатанди раккнихъ дийигъурза. (Гьялакди хул’ан утIурччвну, раккин ижмиди хъебхьру.)
Асли (гъудужвну, Гьижаратдин кьяляхъди чикиди ликар алдагъури).  Аллагьисан, бажи…
Абццнайи улд’ан гъямпIлин кIулар улурччвнайи ва машар илдитIнайи инсанар учIвуз хъюгъру. Дураригъ юрушнак Назлуйин, Бацнан, Мягьямаддин, Жир’ятдин лишнар кайидар гъя.Асли, мурарихьинди илтIикIну, гучI ва мюгьталвал кади лигуру.
Учву фужар вучва? (Мурариз багахь шули) Му жамран хал ву! Учву тамашйир апIурайидар вуш… (Гьаци кIурайирин кьюр касди дидисну, хилар илтIикIуру). Я, Ке… (Мугъан ушв илдибтIуру.)
Хилариан утIурччвуз чалишмиш шулайи Асли, му гъямпIлин кIулар улурччвнайидари урччвури, алдакуру. Хъасин думу кушарихъан дидисну, хъючIюрхну, цаликкнаси дитру. Мурари чиб-чпихъди, ккудубкIай – ккудубкIай, гьялак йихьай кIури, улд’анмина рижун зазун кюлер хури, раккнариан хулазди учIвру тереф гьадабтIуз хъюгъру. Учв дидиснайидарин хиларигъян гъютIурччвну зазар диврайи йишвахьинди гъягъюз чабламиш шулайи Аслийин кIул, сарну маш илдибтIнайири хъуржну, цалкан йивуру ва Асли гъаврихъан гъягъюру.
Зазарин аьхю чIвеънахьди раккниан учIвру йишв гьадабтIну,  мурар вари улд’ан кьяляхъ гъягъюру ва, хулаздира зазар ирчну, зазарин кюлерихьди улдра гъитIибшвуру. ЧIатан тенгвлин пIакьарин сес шулу. Асли ачмиш хьуз хъюгъру. Явашди за духьну, деъру ва чан кьюбиб хилари ушвнилан цIил улдубчуру.
Асли. Керемди фу хиял апIидикIан? Дугъан кIваз аьзият хьидикIан?! (Гъудужвуз даршули, хъучвурхури дуфну, раккнарихъинди терефнаъ айи зазар уьлчIюгъюз хъюгъру). Керем гъяйиз цIибкьана чIилли апIурза. (Зазар уьлчIюгъюри, кьяляхъинди ккатIахьуру. Гьар ражну зазун кюл гъибискьан). Арай! Арай! Эй, инсанар, учву узуз гьамкьан инсафсузвал апIуз, узу учвуз фу чIуруб гъапIну?! (Ифйир гъягъюрайи чан хилариз лигури). Аьгь, апIинай, бейнава хилар! Амма кIвахьан аьгь апIуз шули имбу гьял дар – юкIв тIубкIурайиз! (Кьамкьариина за духьну, раккнариз гъаншарди зазариин алахъну, чIигъниинди). Я  Кере-ем!
Фарт дапIну, раккнар арццну, Керем архьру ва зазариин алахъуру.
Керем. Я Асли! Я ккунир, увуз гьапIунвуз? Мушваъ фу гъабхьну?
Асли. Гъафунва, йиз уларин акв, йиз бахт!
Керем (зазар алдагъури, ккатIахьури). Гьамусяаьт, гьамусяаьт, йиз ккунир, узу увухьна рукьуруза.  Мушваъ фу гъабхьнуш, гъаври шулаза. Бахтналан ахмакь духьну, узу душмнар айивал кIваълан гьаунза.  Хил алдабгъ, йиз ккунир, хил алдабгъ!
Асли (хъанара зазар гьадагъуз чара апIуру, амма зяифди зазариин алахъуру. Керемдихьинди лигури). Жан йиз саризра адру бахт, жан йиз ашукь бюлбюл! Гьамкьан увухъ хумар вуди, гьамус увухьна хъуркьрайи вахтна яв хилиз хил рубкьайиз, юкIв тIубкIурайиз.
Керем. Дици макIан, ккунир, цIибсан сабур апIин! СабцIибтIан имдар! Гьамкьан вахтна ухьу аьгь гъапIуб зяя хьуз мигъитан – уву кьувватлур вува – ихь душмнар шад хьуз мигъитан!
Зазаригъян мина хил гьачIабкк! Хил хлихьна рубкьурхьа. Йиз хил’антина увуз кьувват гъиди! (Зазаригъян мурар сар-сарихьна хилар гьачIарккуз чалишмиш шула.) Яв хилар! Яв хилар йиз хилариъ дисбан  бадали ургур йисандин рякъ ккадапIунза.
Асли. Рукьурадарзу, ккунир, рукьурадарзу… (Амриан гъягъюз хъюгъра).
Керем. Асли! Йиз назук, йиз кIюгъял, ачмиш йихь, амриъ гъуз! Хъебехъ, узу увуз мяъли апIурза. Йиз мяълийилан кьувват гъюрувуз, Асли, анжагъ чIивиди гъуз, ухьу бахтлу шулхьа! (Мяъли апIуз хъюгъру).

М            я           ъ            л             и

Керемдин мяълийин сеснахъди Асли ачмиш шулу.
Асли. Жан йиз ширин сес айи бюлбюл! Инсанари ухьуз сатIи хьуз рякъ гъибтундар. Гьяйиф, ухьу инсанар вуди, ничхрар дарди! Инсан чIиви апIру мукьмар йивуз аьгъяди, уву бюлбюл жакьв гьаз гъахьундайва? Ничхир вуйиш, узухьна дитIирхну гъидийва.
Керем. Инсандин уьмур аьгь апIуз узузра сабур имдариз. Узхьан увухьна дурукьди гъузуз шули имдарзухьан. Йиз фагьумлур, уву кIурайиганси, бюлбюл жакьвлиз илтIикIураза, гьамусяаьт увухьинди тIирхурза.
Асли. Гьадмагьа бахтнахьна рякъ! Узура ничхир шулза. Инсанарди имиди ухьухьди инсанари бахтлу хьуз гъитрадар. Ничхрар духьну, инсанарихьан ухьуз манигъ’вал апIуз даршлу чюллер-чIурариз дитIирхну гъягъюрхьа.
Керем. Ничхрар шулхьа!
Асли. Ничхрар шулхьа!
Перде эбхра. Пердейихъан ничхрарин папларин сесер, шула. Керемдинна Аслийин шадвал ва аьзаб кайи сесер ерхьура.
Керем. Асли!!!
Асли. Керем!!!
Керем. Аьхирра сабси ахьа, ккунир!
Асли. Аьхирра сабси аьхьа, ккунир!
Перде за апIура. Хулаъ Гьижарат архьра.
Гьижарат. Я эллер, му бядрягьсузар сатIи дархьуз, Аллагьди дурарин арайиъ рижун заз гъивну!
Назлуйин, Бацнан, Жир’ятдин ва жара сесер(улдккан). Рижун заз гъивну! Арайиъ рижун заз гъивну!
Кермдинна Аслийин аьлхъюрайи сесну вари сесер ккеркру.
Раккнаригъна Бес хъуркьру.
Бес. Вай, жан веледар, нашичва? Я Керем! Я Асли!
Керемдин сес (чIатан). Учу бахтлу вуча, дада! Учу ничхрариз илтIикIну, бахт  уьбхюз шлу уьлкйириз гъягъюрача! Багъишламиш апIин, дада! (ТIирхурайи жакьварин сес шулу). Гежехайир!
Асли. Гежехайир, дада!
Бес. Бахтлу ишричву, йиз веледар! Ягъур ибшричвуз!
Бес гъягъюра.
Авторин сес. Гьамусра чIурар-яркврариъ, хярар-хутIлариъ му кьюб ничхри саб-сабдиз апIурайи дихар ва саб-сабдиз йивурайи мукьмар ерхьуру. Гъеебхьурин гьяйранвалиан юкIв чибггуз гъитру дурарин мукьмарик шадвалра, хажалатра ка. Фицики мюгьюббат учв гьациб ву – шадвалра, хажалатра гъибикьнайиб.
               
                Перде


*Картина художника Магомеда Мурадова "Старинная песня ковра"