Чяхирханйирин игитариз- Героям пивнушек Венок соне

              ВЕНОК СОНЕТОВ
               
      

   ЧЯХИРХАНЙИРИН ИГИТАРИЗ
        Сонетарин кунцI

                1
Арагъийин лукIар - ху-йирин баяр!
Хушниинди гъахьидар убхърубдиз рей!
Ички кудрубкIиш,шулчву тикйир- паяр -
Спиртламиш хьуз абгури шулчва бере!

Гьунар апIуз лайикь вуй жигьил вахтар
Гъяра чяхирханйир, кафе-барариъ,
Ктухури,фукьандар птулкйир ва бакълар
Ккадаркнуш ''адлу'' женгариъ гьарури.

Ав, женг зигуз зегьметнаъ ва илимдиъ
Пиян дару рюгь лазим ву, убхъру дуст!
Амма жизби гъилихубси, гьялакди
Дустарихъди дубхъну, рюгь апIурва суст.

Саламдиъкьан шулдар учвхьан аьгь апIуз -
Ичв пак мурад ву деуб ипIуз-убхъуз.


                2
Ичв пак мурад ву деуб ипIуз-убхъуз -
Вучвуз адрубси мициб зурба шадлугъ.
Я, инсанар, шлуб вуйин кIваз шадвал хуз,
ГъапIну кIури фунариз аьхю гъуллугъ?

ИпIуз-убхъуз гъитри, динж апIуз чIурдиз
Лижди хъаъри аьдат ву кIару малар.
Маларизра аьгъя кьадар хьибган чпиз,
Убхъуз деъган, ичв улна фун ацIурдар.

Шюкюр ибшри табиаьтдин фагьумназ -
Ригъар хъахьну , йигъар хьуз хъюгъган хябяхъ,
ЧIал аьгъдру мал чIурдиан гъюру хяназ,
Хъа гъубхъуриз кIваин шулдар гъюз кьяляхъ.

Гъубхъган учвуз хулаз рякъ гьархру, баяр.
Гъубхъурна дурубхъур гьич хьидар таяр!

                3
Гъубхъурна дурубхъур гьич хьидар таяр.
Хъа таярикан мялум вухьуз мисал:
"Лицру дишагьлийир (ху-йирин шубар)
Ва ичкийиъ ул айи жилар ву саб."

Ав, деъруган жилар ву аькьюллуйир.
Хъа лиг уву дурариз пиян хьубхъан!
Пиян хьубхъан  - фагьум имдру деллуйир!
Дурариин хъугъ'вал апIин уву! Хъа!

Лигай, деъган ичкийин ярар-дустар -
Пагь дурари апIруб сар-сарин адар!
Пагь дурари кIуруб дамагълу тостар-
Паччгьарира му жюре гафар пидар!

Убхъру кас гьарган ву усал ва ужуз,
Аднан тостар фукьан гъапишра учвуз!               

                4
Аднан тостар фукьан гъапишра учвуз,
Убхъури баркаллагь гъадабгъур адар.
Ички убхъуб лазим вуш дустар уьрхюз,
Дицдар дустар - яв душманар ву,  дустар дар.

Гьюрматназ вухьди убхъуз гъитри йигъан,
Гьюрматназ хьуз гъитрувкан пияниска,
Гьюрматлуди апIидияв приступ кIван,
Сагъди гъузиш, хьуз гъитру яв кIул исккан.

Гьелбет исккан! Фу хьибди убхърурин кьиртI?!
Убхъбу цIидар гъяхьну айин, ху-йирси;
Рябкъюри-рябкъюри шули фагьмин кьит,
Хизандихьан фархи шули, дархирси.

Эй, убхърудар, хизан вучвуз зарафат!
ИчIи гафар вучвуз "хпир" ва "мюгьюббат".

               

                5
ИчIи гафар вучвуз "хпир" ва "мюгьюббат".
Мюгьюббат гъубзрин йигъан пиян мухриъ?!
Гъирагъдиъ гьабхъган ашкар даршлу халват,
Ичв тямягьярихьан Аллагьди уьрхри!

Рягьятвал гъадабгъуз душну, духьну люл,
ЦIидар шулин саунйиризди егин?
Шлин кIваин ал думуган ккунир, гевюл –
Убцру жандиз алахъган устад-енги?

Пиянвал`ан аькьвлин духьнайириз кам
Начди айин хулаз аьйиб аьзар хуз?
Гьадмуган хизандин кьаблик кабхьру камк,
Хъюгъру хулаъ айи йиччвра кьуркьал хьуз.

Шлиз фикир ка, хпирин юкIв шулаш кабаб?!
Хпир фуж ву кIваин алдруриз аба-баб?!


                6
Хпир фуж ву кIваин алдруриз аба-баб,
Гъуздар, веледар дюуьрхну, ялгъузди;
Веледар касиб вушра, вушра арбаб,
Яшамиш шули айидар аьжузди.

Агъзрар туври, гъадагъури коньякар,
Фурслуди урхъури шулу баяри,
Гьархну, чайрак кахьрайиб укIан кьалар,
Баяриз уьбхюрча кIури, абйири.

Гьархну дада, яшну дапIнайир кьюжал
Ляхин апIуз гьял кимдру йигъ дуфнайир,
Аллагьдикан ккун апIурайир аьжал,
Гъагъи уьмри эргну, аьсси духьнайир.
 
Нашива абайинна  бабан гьясрат,
Ичкийилан гьарху буржи ва аьдат?
 
                7

Ичкийилан гьарху буржи ва аьдат,
Веледдин улихь дебккну пиян чешне,
АпIуручва пиян кучIлар ва гъялат -
Учвлан шлу тербия вучвуз немене.

Жил'ин яратмиш дубхьнай чIивиб вари
Эллешмиш ву гъибтувал'ин сагъу тум.
Учвлан фициб насил шул, йипай ари,
Убхъбахъ хъаъраш велед яшналан зуртум?

Йипай, учву веледдин юкIв фти гъабггнуш,-
Тербияйиз, урхбаз шулайчва кюмек?
Зегьмет зигуб убхърудариз шулдар нуш -
Гьелбет учвуз му гъайгъушнар дар герек.

Ичкисиб гьякь сарун адарчвуз жараб -
Веледарра фици ашра вучвуз саб.

                8
 Веледарра фици ашра вучвуз саб.
Хпирихьна саб вазлик тувиш кьюб шигьи,
Вари бегьем гъахьиси хулаъ хараб,
Деъручва бар-кафейиъ:"Гья-гья, гьи-гьи".

Мурариз лиг - ихь Ватандин мурггариз -
Саб жвуван хизандин ваъ, халкьдин даягъ!
Мурар вари илтIикIураш алкшариз,
Закур ухьу фтихъна гъиди му саягъ?

Лазимвал а гьарай апIуз, йивуз "SOS!".
Ички убчIври, ккипра ихь уьмрин гими.
Дарш йипайчва, убхъру игитар, учвуз,
ИчкитIан зиина вуйиб фу ими?

Ахънайдариз, гьюлиъси, уьмриъ пиян,
Фу ву учвуз Ватан, Халкь вая Дюн'я?!

                9

Фу ву учвуз Ватан, Халкь вая Дюн'я?!
Гафнахъди гаф, гафну гъабхи ихтилат;
Гьацдар йишвар, убхъруб бул вуйидар, я
Ярамиш вуйидар апIуз "отдыхать".

Гьякь ниятарра бул вушул ичв, амма
Гъазанмиш апIури гъахьиш кьюб кепек,
Убхърубдихьди адабтIну жвуван аман,
Хулаз гъюрчва, йишван йивури лепе.

Йигъар-йисар гъярайичв гьаму кюкнаъ,
Ляхнин кьяляхъ убхъуб шули башламиш;
УдучIвуз даршули, ахъну саб чархнаъ,
Адсуз машгъулвал'ин духьну алдатмиш.

Жвуву жвувкан апIурайдариз рихшанд,
Фу ву учвуз гьякьна нягьякь, адна дад?

                10
Фу ву учвуз гьякьна някьякь, адна дад?
Сабан фукIа! Имиди ичв жандиъ гуж.
Хъа натижйир йивру вахтра гъиди сад -
Уьмри ча пуз хъюгъган учвук кайи бурж,

Убхъуз шули имдру вахтар гъафиган;
Ккун гъабхьиган хал-хизандин манишин;
Гъубшу пиян уьмриъ мяна дархьиган,
Хъа хъергдичва жил'ин гъибтбахъ аку шил.

ЦIидар айин, уьмур гьапIну пиянди,
Алдабгъу лик вуди гунагь ва тахсир,
Кьабариан гевюл дипIну хизандин,
Шлудар, кьаби гъахьиган, малла-гьяжйир.

Маллйир шлудар, уьмур апIбахъан баят,
Ичкийихъ апIури уьмрин вахт зяя.

                11
Ичкийихъ апIури уьмрин вахт зяя,
Хябяхъ кIул'ан деънайидар убхъури
Хулаз гъафиш гьацIишварихьна гуя,
Чпиз гарччлар йивури ккунду жилариз.

Багьнйирра а: " Гьаци дубхьна замана:
Гаф-чIал, ляхнар гъярдар убхъруб хъадарди."
Дици гъапIу ляхнар ишри нахуна -
Кьилак кубсри уьл чIяаьн ву гьялалди.

Гьирчну улихь ичкийиз гъаних фунар,
Наан убхъруб аш, гьадушваъ динж шули,
Гъяхьну шулу хизанди эйсйир-кIулар,
ЦIа кабхънаш, ктIубшвуз яракар даршули.

Аьгъяйинхъа хизандин  дердерин дад
Ачмиш хьуз даршулайдариз йигъан сад?
                12
Ачмиш хуз даршулайдариз йигъан сад
Хпарин зегьметнан гъадри филан гъабхьну?!
Гъубжуб, гъубхьуб, гъубкуб шли гъапIну гьисаб
Суфрайихъна фукьанна фукьан гъабхнуш.

Ички убхъру жиларин ликри-кIул'ин
Хабхаб гъабхьнушул гизаф хпарин закур.
Багьа кумру убхърударин папрусин
Гъитнушул швнуд хизанарин бахт хьуз кур.

Хъа вахт: сяътар, йигъар-йишвар ва гьяфтйир -
Уьмриан гъярайи гьялкъйир кьиматсуз,
Гьяйиф вуйкIан учву гъягъюз гьавайи -
Ички бадали учву гьамци зафт хьуз!

Давди гьапIу вахтну юкIв апIуру дар -
Эй, инсанар, сабсан уьмур гъюз имдар!

                13
Эй, инсанар,сабсан уьмур гъюз имдар!
Ичкийин  гешт - заълан инчI ву,айтIан - гъам.
Ичв рюмкйириъ убзну айиб ички дар,
Думу ву учву ккуни ксарин нивгъар.

МапIанай убхъувал жилирвал гьисаб -
Жилирвализ ацIна жара сягьнийир!
Ичкийиин машгъул хьпан себеб ву саб,
Имбудар вари  ву анжагъ багьнийир.

Чан бедендин лукI гъахьи кас ву фагъир-
Мигъитанай беден рюгьнан агъа хьуз!
Гьаз туврачва уьмур чяхрихъ, арагъихъ?
Гьаз гъитрачва фунихьди ичв кIул ипIуз?

Аьйиб кIуруб кIарчар алди гъюруб дар,
Убхъуб дебккай! Сагъу уьмриъ абгай дад!

                14
Убхъуб дебккай! Сагъу уьмриъ абгай дад!
Фу гъибтрачва ичв девир вуй йисариъ?
Пиянискавалин тагъма айиб дар
Ихь игит абйирлан гъузу ирсариъ.

Ихь абйирин деврариъ гъубзна чешне
Зегьмет зигбан, дубгъбан гьарсаб сяняаьт;
Жвуван хизан хьувалин марцци чешме,
Гюзет апIбан эл-аьдат ва жямяаьт;

Ватанпервервалин ва гъучагъ'валин,
Хялижв хъаршуламиш апIбан жумартди,
Лазим вахтна шадлугъ апIуз хьувалин,
Пиянискавалин гьялнаъ адрахъди.

Ихь абйири чпин ляхнар ва шадлугъар
Ички убхъбаз илтIикIури гъахьундар!

                15
Арагъийин лукIар - ху-йирин баяр!
Ичв пак мурад ву деуб ипIуз-убхъуз.
Гъубхъурна дурубхъур гьич хьидар таяр.
Аднан тостар фукьан гъапишра учвуз!               


 ИчIи гафар вучвуз "хпир" ва "мюгьюббат”.
 Хпир фуж ву кIваин алдруриз аба-баб,
 Ичкийилан гьарху буржи ва аьдат,
 Веледарра фици ашра вучвуз саб.

 Фу ву учвуз Ватан, Халкь вая Дюн'я?!
 Фу ву учвуз гьякьна някьякь, адна дад?
 Ичкийихъ апIри уьмрин вахт зяя,
 Ачмиш хьуз даршулайдариз йигъан сад.

 Эй инсанар,сабсан уьмур гъюз имдар!
 Убхъуб дебккай! Сагъу уьмриъ абгай дад!


Иллюстрация: картина Магомеда Мурадова "Заблуждение"


      Эсерин гьякьнаан авторихьан кьюб гаф

Му сонетарин кунцIнаъ айи тербия тувбанна тягьнйир йивбан пафос узу
хушниинди гъадабгъуб даруваликан пуз ккундузуз. Думу, ихь халкьдин уьмур
чIур апIурайи ичкичивалихъди женг зигбан бадали, узуз гъибихъу саб рякъ ву.
Машгьур шаир Маяковскийи, гьарсаб эсер яратмиш апIбан бадали, чарасуз
лазим вуйи шартI вуди социальный заказ дубхьну ккунивал гьисаб апIури
гъахьну. Гьаци гъийин уьмрин тIалабназ эсер бахш апIури, гъадабгънайи
пафос багьна вуди,дидиз (эсериз) гележег адарди хьувал мумкин вуйиб ан-
намиш апIураза.Эгер му эсери гъийин убхъувал сабцIибкьан яваш апIуз кюмек
гъапIиш, узуз гьадму чIяаьн вуйиз.
   Му эсер багьна вуди узкан гиран апIрударра гизаф хьуз мумкин ву. Хъа
 гиран хьуб - ужуб лишан ву, фицики тясир гъабхьири чан уьмриз фикир тув-
ди.
  Саб ибарайин гьякьнаан кьатI'иди пуз кундузуз. "Ху-йин бай" кIуруган, му
гафар абайин аьдресназ вуйидар дар,- бализ кIурайидар ву.Уьмриъ чав
абайира чан бализ "ху-йин бай" кIури хьувал алабхъуру. Узуз му ибарайиинди
анжагъ, хъанара анжагъ убхъурайи баяр улупуз ккундузуз!