Лизи луфракан кьиса

  ЛИЗИ ЛУФРАКАН КЬИСА
                (Поэма)

                I

КIваълан гъушу вахтари
Гъабхьи гьаму гьядиса
Ккебгъну Рубасдин штариъ,
Багахь дагълу гъулан саб.

    – Нириз дяргъи, нивгъари
    АбцIуз хьидийзхьан йиз гвар, –
    КIурай шубаркан сари,
    ЖикIури дишнай улар, –
         Йиз дуст, сан гъябкъниз нивкIуъ
         Фу-вуш, адруб кIан я кIул:
         Гюзгдиин илипну чарч,
         КIару булушкйирин гъварч
         Уч дапIну мучIу хулаъ,      
         Ва дивну хулан кьялаъ
         Халачи али сури,
         Ва дидиъ, дуркну  гаппри,
         Бухари бачкIвар ахьну.
         Багахьнаси ис духьну,
         Гъилигнийза дураригъ,
         Ва гъябхъний йиз хиларигъ
         Йиз жамран  гьисслу чюнгюр,
         ХъибтIну йиз лизи дюгюр.
         Сурийиъ ипнайиб, чи,
         Вуй йиз жигьиз халачи.

           – НивкI дябкъну авуз хяви, –
           Жаваб тувний дуст шуру, –
           Дербентдин багахь дяви
           Гъябгъюра кIури, чIуру
           Хабрар дуфна гъулариз,
           Гьаддиз гъябкънуш, аьгъдариз.
           Гъалайин эскер – яв жам
           Гьадму женгнаъ айкIан, жан?!

    – Гьадму фагьми сикинсуз
    Гъитрадар узу ктисуз.
    ИлтIикIуз шуйиш луфраз,
    Женгар гъярайи йишваз
    ТIирхидийза элбеэл –
    Узуз гъаршу вуйшра эл,
    Хъуркьну дина, хьайиз  кьан,
    Шуйза яр уьрхру гъалхан.

Сабпну гьаму арайиъ
Рубасдин нириъ айи
Штар масарси дисуру.

    – Вагь, лиг, – кIуру дуст шуру, –
    Ухьу Кьадурин йишв`ин
    Алахьна – тIалаб апIин!
    Йиз чи, уж`валинуб ву
    Ккун апIурайиб уву,
    Нириз фу мурад гъапиш,
    Думу шул`яв дюм-дюзмиш.
         
               
           II

– Жан йиз нир, жан йиз Рубас,
Жан ахмиш шулайи арс, –
КIур шуру, – вува йиз дуст:
Яв лайлайи дапIну суст,
Шинтак гъягъюйза нивкIуз;
Яв гъван ккай гагьаъ жикIуз
Хъюгънийза бицIи йигълан;
Ва урггуб дагъдин кьяллан
Хурай штту, дарди зигар,
АбцIрува йигъан йиз гвар.
Яв гевюл вуйиган шад,
Ччем кайибсиб шул`яв дад.
Эгер увук кубчIвиш хъял,
Яв кьириз йивурва гъял,
Къугъси, гьирчрува гъарзар,
Ккудухурува узар.
Му дерйир дапIнава чру
Кьувватну, жиликк рибчру.
Тухъ апIбан кьяляхъ гъулар,
УбчIврава гьюлин гъянаъ
Дербент баруйин цалар
Багхьан рякъру манзилнаъ.
Хьавухь йиз гьиссарин сир:
Гъягъруган йиз кIван эйси
Дербент уьбхру эскерди,
Гьамшвахь – увуз ашкарди –   
Дугъу хъапIнийзухъ тIублан,
Узук кипуз чан лишан.

    – Эй, йиз риш, – гъапи нири, –
    АтIабггуразуъ, багъри,
    Яв нивгъарин кьилзишин,
    Пашман апIури йиз шид.
    Йип, гьаз ишураш уву?
    Яв шаду гаргринсиб сес,
    Яв дири мудрин гьевес
    Убкъуз гъитрайиб фу ву?

Ва шуру гъапIну давам:
– Жан йиз нир, чIивиб вува:
Йипа, аш  хабар-етер
Дербент уьбхюрай эскер
Узу хъирснайи балкан –
Йис вуйиз дерднаъ дугъкан.

    Гъапнийи шураз нири:
    – Гъи Дарвагъ нирин кьириъ
    Дюзелмиш гъахьи дифар
    Дуфну, дапIназуз гафар:
    Багахь гъалайин Нарин
    Гъягъюра дявйир гъизгъин.
    Нирихъ духьна, кIур, русвагь,
    Ифи хъубзнайи чIеэр,
    Ва лепйир суст шлу йишвагь
    Хьа, кIур, бачкIварин чIвеэр.
    Дурархьан дарди ярхла
    Дабхънайшвахь мукь`ин уьгюр
    Саб бицIи дагрин кьялаъ
    Шт`ин уьлюбхна, кIур, чюнгюр.

– Бейнава жигьил жанар,
Кюкю дапIнайи кьянахъ
Йимиш хъибшру чагълариъ
Руг  шулайдар чюллериъ,–    
КIури, хъана гъишний риш
Ва гъапIний ниркан хаиш:
– Лизи йифун хяварикк
Ккубхъри сивун хярариъ,
Лизи дифран хабариъ
Дабхъри укI`ин цIадлариъ,
Гъюрава дагъдилан Жуф,
АпIин узкан лизи луф:
Йиз жам агуз тIирхурза
Дявйир айи дерейиз,
Жан нир, ккарагураза –
Бегьем апIин дерди йиз.

    – Му узхьан шлуб ву, йиз риш,
    Йихь лизи луфраз дюзмиш!
    Увуз гъидихъган яв жам,
    Шурануб хьибдияв жан.
    Анжагъ гьамциб а гъуругъ… –
    ГукIни штуз гъивнийи дургъ, –
    Эгер дидрихъиш яв яр,
    Увхьан инсан хьуз шулдар.

– Инанмиш вуза, йиз нир,
 Дихърувалин йиз ккунир.
Эгер думу дидрихъиш,
Ккундарзуз хъана хьуз риш.

    Ва мушв`ин Рубас нири
    Дибиснайи шид фири
    Улубзну, дапIну кьяши,
    Шуркан лизи луф гъаши.


           III

Ва гъитIибхну луф тяди
Женг айи йишваз дявдин.
Амма я чIивидаригъ,
Ясана гъачIидаригъ,
Агури, гъидихъундар
НаанкIа дидиз чан яр.
Чиркквар адауз мукь`ин
Алабхънай йишвахь уьгюр
ЧIеъдигъ микI алий йикь`ин
Ва даграк кайи чюнгюр.
ЧIигъ гъабхьи, шлубсиб язухъ –
Чюнгрихъ хъибтIнайи ягълухъ,
Шуру дапIнайиб багъиш,
Жара шлуган байна риш.
Луфру му чюнгрин эйси
Гьерхну уьгрихьан сиси.

    – КIарза, чи, – урггуб аркбан
    Улихьна му даграан
    Шид убхъуз атлу гъафи,
    Хърубзури зийнин ифи, –
    Жаваб тувнийи уьгри.
    – Му кьягьяли чан чюнгриз
    Йишв абгурайштIан халват,
    ЧIеъдигъ чюнгюр диву вахт
    Дугъ`ин душмнар алархьну.
    Мушвхьан, сар-сарик кархьну,
    Гъушну дурар йиз гьиссназ
    Аьян дару манзилназ.
    Хъа дугъан гьяйван семен,
    Гардандиъ ипну кемен,
    Душмнари хъапIрай гужназ
    Чпин юрд айи терефназ.
    ГъакIнуш-имиш аьгъдарзуз –
    Сарун му бай гъяркъдарзуз.

Луфру, чан жам шттукк ккахънаш,
ГьетIерхну Дарвагъ нирхьан,
Накьвдин шиб алди дахънаш,
Гьерхну кIару ругдихьан,
Рей дапIну аш душмнари,
Гъагну ярхла юрдариъ –
Амма хъабхърубсибкьан шиб
Берглувал ашкар дарши,
Му дявдиъ гъудургний бай
Ва луфраз гъидихъундай.

     Умуд кади либгури,
     Ккунирин шил абгури,
     Магьа гьадму лизи луф
     Гъира ими тIибхури,
     Дявдилан апIрувал уф
     Вардиз кIваина хури.

            * * *
 
  КIваълан гъушу вахтари
  Гъабхьи гьаму гьядиса
  Текрар апIбу дявйири,
  Гъургдарин имдар гьисаб.
  Рякъруган лизи луфар,
  Хиял гъябгъюриз кIваан –
  Фуж шубар вуйкIан мурар,
  Ккунир дарфи дявдиан.