ЛИЗИ ВАЗ китабдин сабпи кIул. Шиърар

        «ККУДУДУБКIРУ МЯЪЛИ ЙИВУЗ»
               



    


                АШУКЬ  ЮКIВ
               

                Йишвра-йигъра мяъли кIури,               
                Ккебебехъру ашукь юкIв йиз!
                Уву мухриъ, мукьмар туври,
                Уьбхюрайи ничхир вуйиз.

                Яв гюзел багъ ву йиз гевюл,
                Жан йиз мухриъ айи бюлбюл!
                КкудудубкIру мяъли йивуз,
                Наънан гъафиб вува узуз?






 ЗЯИФВАЛ ВУЙИН ДАРШ КЬУВВАТ?


Фици гьаргъян кIураш жакьвли
Уьмур адлу апIру мяъли,
Аьгъяшра чаз му ярквраъ-хюч
Гъябгъюри айиб йигъан хюрч.

Гьарикк, гьюдюхюри нажхар,
Хюрчабни дартIура гъахар;
Гьарин кьаблик кивну улар,
Тюфенги апIура улам…

Му хюрч ашкар вуйи жакьвли
АпIури айивал мяъли
ВуйкIан зяифвал дараскьал
Дарш кьувват вуйкIан аьнтIикьа?





                ЧЮНГЮР
       (Ашкьварин хатIниинди)

Эвелиан вуйва уву харт`тин гьар-
Яв цирклариин рахуй бюлбюл- жакьвар,
Гьамус  яв хаб`ин дизигнай симар`ин
Ашкьвин хилари аьшкь абгура, чюнгюр.

Аьгъяхьуз дад ихь кьаб ккайи жиларин,
Ихь жандин эр вуйихь нефес заварин,
Ихь гьенгнаъ тIяаьм а багъри юрдарин,
Жилна зав увуъ сатIи духьна, чюнгюр.

Шадвалилан гъюру мяъли шавгьарси,
Дердналанра гъюру думу дидарси,
Дердна шадвал ву амсарна ригъарси,
ГьапIхьа, аквнахьра сирин шулу, чюнгюр.

Фукьан- вушра суфрайихъра деунхьа,
Фукьан-вушра сюгьбатарихъ хъпехъунхьа,
Гизафдарин сирар аьгъю гъапIунхьа –
Дерд адру кас алахъундархьуз, чюнгюр.

Гъи гъябкъюрси, гьяйран вуза уьмриин,
Шубубкъаб чарх алшра яшнан ккумриин,
Гъалиб шлуси фициб вушра уьзриин,
Кьабиваликк кIул ккивурдархьа, чюнгюр.

Уву вува узуз тувнай мюгьюббат,
Дипурдарза узу хабхъан уву зат,
Уьзден гьенгар йивурухьа гьар бабат -
Симар мичIли хьуз гъитурдархьа, чюнгюр.




    БАБАЗ

               
Уву вува, баб,
Ккиришур ккиришрар,
Йиз юкIв рибшуз хъюгърайи
бицIи вахтна;
Гъивур ккебгъру таб,
капIуз хъюгъюр кишра,
Улупур хъпиржуз
йиз кIван гъирагъ-гъахма.

Дидхъанмина,
Аьгъяди ва аьгъдарди,
Фукьандари йиз кIвак
китIнийкIан гугар,
Фукьандари,
нубатнягъра гъядарди,
Раж йивури,
Хъабалгну дидиъ рангар!

Ул ал`яв , баб,
Гъидрибтри думу цIабкуз,
Гъидритри улубхьуз
яв иву чешне,
Гъитри
ихтиятди дубсри - алдабкуз
Тур,
уьмри ккиврайиб
йиз кIван ккиришнакк.



         

 ВАРИ ДЮН`Я ЯВ КIВАЪ УБШНАЙИ, ДАДА


Вари дюн`я яв кIваъ убшнайи, дада:
Веледарра, халра-гъулра, аьдатра.
Гъабгур дайва рягьят йишварихь далда,
Бизар гъахьир дайва уьмриккан затра.

Гъягъюрайи рякъюъкьан гьялак дарди,
Вардин гъагъ алдарди гъузуз шулдайвхьан.
Хилиъ ляхин, униъ бицIир адарди
Деъну уву кIваин апIуз шулдарзхьан.

Гъибтундарва яв кIван цIадал чаъ адруб,
Яв зегьмет кадруб адар дюн`яйиъ йиз.
Фтиз гъилигиш - дидиъ уву рякъюру,
Фу гъеебхьиш - уву кIваина гъюриз.

Яв гьякь мухриъ убшнайи вари дюн`я.
Вари дюн`яйиъ рябкъюриз сурат яв.





ККУНИЙ, ВАХТНАН РАКК АБЦЦНУ, ГЪЮЗ …


КIваин алнав, дада, ихь кучIкIучIкюкю,
Адашиз ккилибгури шлуб увухъди -
Ихь унчIв`ан гьачIабккну кюкю дапIнай кюл,
Фици рякъюзди либгуйиш ачухъди?

КIваин алнав, яв деребхьу суалназ
Бабу фици шуйиш жавабар туври -
НивкIкан аку мурслар дяркънайивал чаз,
Мурслар - ярхла рякъяр вуйиб ктибтури?

КIваин илминав, дада, ихь Гъарабаш
Фициб инсанси фагьумлу ху вуйиш,
Фици диди, гъюрайи вахтна адаш,
Увуз аьжайиб саягъ дих апIуйиш…

…Ккуний, вахтнан ракк абццну, гьадина гъюз
Саб герендиз - сабан хабар алдагъуз.
 





      * * *
ГвачIнин ригъдихь
завуъ уьбхна
вазлин швур,
МикIлу гъубху
лизи
газдин четирси.

Рякъюхъ хяраъ -
укIягъ,
тазади гъубшву,
Рюгь либцура,
табиаьтдин аьтирси.    






   ЗЕГЬМЕТКЕШДИН МЯЪЛИЙИР


                1
Ляхнихъ хъюгъюр кIару гвачIнин,
Гьяйванси, илитIнай гаж`ин,
КIару хябяхъдиз илтIикIуз,
Улупну бабари узуз.

Улупнийи дархьуз бизар,
МютIюгъ апIру вахтна узар,
Зазар арсган, ая дарпуз,
Дерднаанди инчI улупуз.

Ерхьру гафар вуйи учIру
Вая гъирмажарси учIвру.
Гьан-гьан! Гьан-гьан! Даршлубси кьан
Гъазанмиш апIуз уьлин кьацI.

...Жан апIуз гъудубгъундайза -
Думу дубгъуз адайи вахт.
Йиз девир гъубшган, кIураза:
Жан узхьан жан дярябкъю бахт!

                2
Гъубзну йиз гьисс,
йивну гъатнаъ:
Сундхиъ дивнай
ал келегъа,
Дибиржну,
имиди цIаркьнаъ,
Яш дубшну,
гъабхьну гъадагъа.

Заз-рукчиин
гъерццу хамсар;
Гъарквнан айитI
гъубзнайи кинцI -
Гьиссариин
алди амсар,
ХъапIу уьмур -
зегьметнан йицI.





     ШУБУБ ДЮАЬ
       
               
      I
Улихь фу хьаш мялум дару
Рякъди душну ккунду закур.
Жан Аллагь, уьбхя йиз далу
Ва гележег уьбхя аку;

Йиз юкIв хьуз гъидритди сукьал,
Адаъ гьялнаан дараскьал;
Хил тув, алдабгъуз гъит дюз гам
Ва мелзниин илив дюз гаф…
            

               
        II
Аьзиз Аллагь,
гъибт йиз хулариин гъваъ,
Гъибт йиз
абхъру йишвакк ккивнайи гъуси;
Пичраъ цIа гъибт,
 уьзден кьувват гъибт гъурдаъ,
Ккунивал гъибт,
 вахтну дарапIди йирси,

ДутIубкIнадру юкIв гъибт,
 шад инчI гьадрарху;
Марцци дуствал гъибт,
гирнари аьдрярхю;
Сабкьан хяд гъибт,
мучIу йишван рякъ абгуз;
Сабкьан гъяд гъибт,
дяви дарди албагуз.
      
   III

Фагьмигъ, дифси,
хъял гъюбчIвнайган;
КIваъ, иблисси,
гьисс убчIвнайган;
Сабур айи
 хазна-хана,
ЦIа хъжабгъубси,
ичIи вахтна,

Узу узуз
 дидрихърайган,
Узу узуъ
 удруршрайган,
Йиз кьисматнягъ
гъюдруршрайган,
Уьрх, жан Аллагь,
узу узхьан.




   САРИЗ КАДРУ ДЮАЬ

Накьваригъянтина гъягъруган, бабу,
дийигъну, дюаь апIуйи;
Мушвак кайи вари чан фикриъ имбу
ва имдру ксар ккидисуйи;
Вардин рюгьяриз бахш вуйиз, кIуй, дюаь
му накьваригъ - сарин ктарди:
Гашаригъди дугъу ктитIну, кIуй, жям`аьт
 гъул`ин гъуллугъниин алди:
Пуз ушвниъ чIал адру швнур кас бичинчи
дугъу гъюлягъ гъяънийи, кIуй;
Йитимарихъди дубхнайи халачи
фасадри гъядапIнийиз, кIуй…






          ИЧКИ

Йигъ-йишв кюмек апIуб дугъаз -
Сизифдин гъарз. Сизифдин гъарз.

Уву хъчIюбхю Сизифдин гъван
Чан аькьвлилан абхъра йигъан.

Умуд кади уьрхюз инсан,
Кьял`инди гъарз йигъар-йисар.

Жаза увуз, жаза дугъаз -
Сизифдин гъарз. Сизифдин гъарз.






        НИВКI

УдучIвурай йишв` ин узуз
Увхьан вуй бахшанд тувнийзуз:

БицIи кьути ивний хилиъ,
Яв лишан а, кIури, дидиъ.

Шад ажласи гъирибшвний  юкIв -
Узу вуйиштIан бахтнан лукI.

Мухриъ гъапIний  хияли вархь:
Шад ухьу сар-сарин багахь!

Ширин умуд шули гъати,
Гьялакди абццнийза кьути:

…ИчIиб вуйи, фукIа адай -
ТIублан ивуз гьархнийнуз, бай?..

Вуди узу ча дарпи швушв,
Хъергну вуйза нивкI`ан гашвушв.               

Кьутдиъ имдруб яв тIублан дай,
Жигьилвал вуй - дару ихь тай.

МикI лепйирди абхьрай унчIв`ан,
КIваъ убчIврайи яв дерднан гган.






НИВКI`АН УЯГЪ ШЛУГАН

Хъиргри азу, юкIв иццури,
Ахънайирси рукьариъ.
Бендар адру мяъли кIура
УнчIвихъ ашукь жакьвари.

Вахт-вахтарик псинчIин сесну
Завуъ зигура декку.
Фициб дерднан чIимир кабсну,
Узуз накь дубхьна даккун?

Уягъ шлу вахт - йиз накьдин сир
КкадапIури айи сиф;
Йиз терезар: саб кIул - тахсир,
Тму кIул - жаза ва гьяйиф.

Ккуний хъиргуз, уьлдюгъюри
Шад мяълийи ашкьварин,
«Бахтлур вува! Бахтлур вува!»-
КIури унчIвхъан жакьвари.




               

        КЬАЛИИН

Гъюри-гъюри,
кьалиин ккудубкIну рякъ.
Кьюд йигъандин
хялужвсиб ву мушв`ин гьякь.

Вахт ву урсуз!
Ликар марцци кадарсуз!
Хъасин тIирхуз,
Къурху ашра кьадарсуз!

Хабарсузди
Пайдагъси ерпура гучI.
ЮкIв чибгура,
гъивиганси мухриъ ручI.

ГучI`вал тIирхуз?
Дарш ахъуз - йивуз йишв`ин?
 Дарш удрурсуз -
гьаргандиз гъузуз мушв`ин?..

Гъузуз мушв`ин,
хьуз гьякьсуз касарин лукI,
Ккубкьру кIури
дурарин хъийибгъу чIукI…

Дици хьидар!
Гъушза кьалилан тIирхуз!
Белки, йиз юкIв
дубсру йишв бихъур узуз!







           ЛУКIАРИН МЯЪЛИ

                Жюль Верндин
                «ЙицIихьуд йисаъ айи капитан»
                кIуру романдиан гьенгариз

Инсанвал ктру иблис уьжар,
АпIурачва учуз гужар –
Ккаъну гъирмажиккна гъундгъикк,
КкитIну ачва учу юрккгъикк.

Гужал дубхьна ичв хлиъ кьувват.
Худнаъ абхъна  ичв гъачагъ кьаст:
Гъитуб учу учвухъ лихуз,
Юрккгъикк гъудрузрудар – йихуз.

Зунжриъ чIиркIар, дерднаъ ликIар -
Гъийихган, азад шул лукIар:
 Сирнар духьну, накьвариан
Дуфну, апIурча ичв диван!





       ***
Чакъларин мукь!
Мушвахь ушв абццуз шулин?!
Яв гъапIу гаф
илтIибкIуру вуцIвуцIиз.
Увкан чпиз кьукь
апIуз ккунди,
даршули,
Хюрчси,
кьялаъ тIаъру,
буш гъахьиш сабцIиб.

Кьял   улупиш,
кьан апIидар йивуз кьацI;
ХъчIягъю кIирар гъярхъиш -
Вуйич пиди
инчI;
Дурариз фу ву
яв уьмриъ ипуб кьарцI?!
Чакълариин
хъугъ`вал апIуз шулин
гьич?!





           Тарантелла

Ялхъван! Ялхъван!
Тарантулин агъуйиккан ккадархьуз-
КьацI гъапIунзуз-
ЯлхъвнихьантIан хьидар йиз иц алдабхьуз.

Ергру ялхъван!
Жан хътабхъайиз, фагьум чахъан гъябгъяйиз;
Йиз иццрушин-
КIвахъ иццрушин, рягънихъ хюси, хърябгъяйиз.

Дарман ялхъван -
ДарапIубси, кьацI марцци кIваълан гъябгъюз,
Саб вахтналан
Хабар арццну, хъанара кIалмихьна гъюз.




          ЛИЗИ ГИМИ 
               
                Хабарсузди 
                раст гъабхьунзуз 
                яв мяъли…

Хяд кутIубшвну, хъа акв  ими,
Гъюри  аьсрарианмина,
Гъюрайиси лизи гими –
Аквнан гими - Жилиина.

Шаир гъакIну – мяъли илми
Инсанарин мелзариин:
Мяъли - кIвакан гъабхьи гими -
Халкьдин уьмрин гьюлериин. 

Шаирин  юкIв – лизи гими-
Йисариантина рякъюъ:
Шлиз аьгъя, швнуб аьсир имиш
Ва швнуб насил дидиз рякъюз…





      УЬМУР
               
Дердна шадвал карснаки,
Карснайиси йишвна йигъ :      
Гагь дердлу йишв шулуки,
Гагь гъюруки шаду ригъ.         

Жан Аллагь, мучIу мапIан,
Дюн`я дярябкъри хьайиз;      
Я ригъра гъати мапIан,
уларин акв гъябгъяйиз.    

Дарш уьмрин аьдат вуйин
Ургуб дердерин цIиин?
Дерднан астар кадру бахт       
Алдарин жилин зиин?
         
Уьмрин фаслар карснаки,
Гьюдюхюри кьюрдна хьад:
Гагь дердлу кьюрд шулуки,
Гагь мани вахт гъюру  шад.

Жан Аллагь, йиз кьюрд мапIан
Яман аязар айиб,
Йиз хьадра хьуз мигъитан
Къурвал`ан дахаргнайиб.

Дарш уьмрин аьдат вуйин
Ургуб дердерин цIиин?
Дерднан астар кадру бахт       
Алдарин жилин зиин?




   УЛАРИ ЙИПРИ

Гьаз вуяв, ккунир,
КIваъ фу аш дупну?
Гьаз вуяв йиз кIван      
Гъаравул духьну?

Гьамусдиз ухьу
Гъапи гафари
Ухьу бахтлу хьуз          
Гъитнуш, йип ари?!

Гафар ву кIажар,
МикIари гъахру.
Наши яв улар,               
КIвалан гьадрахру?

Гъач йиз гъаншариз,
Лиг йиз улариз.
Улари йипри
КIуруб сар-сариз.


Йиз нивкIук кайи
Дих вуза макIан;               
Мяълийик кайи
Дерд вуза макIан.

Яв алдабгъу лик
Йиз багъдиъ адар,
Увук кубкIрайи
Шавгьар узу дар.

Ккилигбаъ гъюбаз
Уву гьамус-хъа
Шулайиси ву
Йиз уьмур лисхъан.
   
    Гъач йиз гъаншариз…
    Гъит ихь улари
    Йипри улариз
    КIваъ айиб вари.




 ИНСАНДИЗ ЛАЗИМ ВУ…
     (Мяъли)

Инсандиз лазим ву
Ислягь жил саламат -
Хизандиз хал дивуз,   
Хулаъ ади хьуз бахт.
Лазим ву икриъ гьар,
Гьаригъ - рахру жакьвар,
Ва бахтнан гъуллугънаъ
ЮкIв али ляхин-кар.

    Ва айибдихьна
аьхю мюгьюббат
Ихь юкIвариан
кам дарибшри зат!


Инсандиз лазим ву
гьарсар вуди инсан  -
 Закурик миж кивну, 
уж`валназ ади сан.
Лазим ву чарасуз
гьарсар касдиз дустар -
Дерднаъ яракар хьуз,
 шад йигъан - пуз тостар.

    Ва айибдихьна
аьхю мюгьюббат
Ихь юкIвариан
кам дарибшри зат!



Шикил:  "Лизи ваз" китабдин маш. Художник А.Качаев.