Легенда о камне

КЪВАНЦИКАЙ РИВАЯТ

               
Вахтунин турари атIузва кьацIар,
Дерин биришри чуькьвезва беден.
За кужумна бул тарихрин вацIар,
Къаних цIаяри кайид я зи къен.
РикIе цIелхемриз жем хьанва мурцар.
Назик тирвиляй чилин вили шар,
Зи чинал яраб ала биришар?


1. Чан алай къванер
Такабурлу кисун хуьзвай бейнида
Гьавиляй къван, белки, икьван залан я.
Сад рахада, веревирдда ирида.
Чиг хъвазвайди сад чIиж, садни илан я.
Къван чими я ракъини чим гайила,
Къванер шеда чигедивди экуьнин.
Агь ийидай бегьемсузди хайила:
Къван тиртIа вун цла жедай са куьнин.

Ракъинал – шад, рагъ хъфейла пашман я
Рехи къванер – риваятар девиррин.
Къван мешреб я, къван Чилин дагъ – лишан я,
Къван улуб я вахт кужумай ивиррин.
Къванце ава ажеб зериф гуьзелар,
Абур анжах тимталчиди кьатIуда.
Къванце ава сисим калдин гъезелар,
Абур анжах кам зариди атIуда.

Къванер хьана девиррин лал шагьидар,
Яраб гьикьван мусиббатар акуна!
Ишиннавай Алпандин цIал шагьидар,
ЦIай акъатда – хура хур хьуй акьуна.
Къванер дагълар хьана гьяркьуь къуьнерин,
Къванерални хирер хьана женгерин.
Кимер хьана къванерикай хуьрерин,
Лал къванцени гьарай ава зенгерин:

– Зун мандав я, Вахтни лацу деве я,
ЦIу хана зун лигимарна къаяри.
Кьисмет – даим цIунни къайдин дяве я,
Чили хана, хуьда Чилин къатари.
ЦIайни ялав къенева зи, чахмахдин,
Мез авач захъ кьежей цIалцIам таб авай.
ТIям чида заз тIебиатдин къужахдин
Зун паталди чиг булахдин гъаб авай.

Девирдин т1ал эхиз тахьай дагълари
Ракъурда чун – чавдарар дерт аянриз.
Мурк1арикай хьайи селдин ятари
Куь куьмекдиз галч1урда чун аранриз.
РикI тIар жеда, чаз къайи къван лагьайла,
(Гьар бендедиз къвезвайди хас къимет я)
Къуй, зи беден кьисмет хьурай кьегьалдиз
Къванцигада – ажеб бахтлу кьисмет я.


  2. Къванерин биришар

Лал ятIани, заз чиз, къванцихъ,
Ава вичин ван.
Акъуд тийиз дердер къецихъ,
Киснава ам, къван.
Вичин парар, вичин  суза
Дерин рикIе кьаз,
Эй, ариф къван, лагь ви арза,
За яб гуда ваз.

Пластин хьиз патефондал,
Элкъвез къванцин чарх,
Хкиз женни къе дувандал
Гьам чигвал, гьам арх?
Къекъвезва вахт – девирдин раб
Биришра къванцин,
Гъавурда гьикI гьатда яраб
А сирлу ванцин?

 Къван хьана диб, къван хьана тахт,
Гьам – сурун лакьан.
Алемда шагь я, гьелбет, Вахт,
Чилел шагь я къван.
Вахтунивай жеда цIалцIам 
Ийиз биришар,
Амма къванцин рикIевай гъам
Женни дегишар?

Къван улуб я атIай тарих
Даим лал шагьид.
Сирер чириз мефт я къарих,
Течир чIал шагьид.
ЧIал ваъ, хиял кужумнава
Къван ви зеррейри.
Пагь, гьикьван вал гьужумнава
Вахтун лепейри!

Ксанвайвал чахмахда цIай,
Ифенвай цIелхем
И девирдин ацIай вацIай
ЭкъечIиз це тIем.
Белки фида йисар агъзур–
Къванерин сирер
Аян жеда – гъамар агъур–
Акьална вилер.
 
КIелиз сих тир къванцин чарар– 
Электрондин диск –
Копьютерди, белки, парар
Ийида ви гьисс.
Къе ви сирдал ала дапIар,
Рехи къадим къван.
Биришра зи гьисслу тупIар
Къекъвена гьикьван…

Заз чир хьанач, гьикьван сирер,
Цанва ви никIе,
Амма рентгендин нур-эквер
Акьуна рикIе.
Зунни вун хьиз кисай лал я,
РикIевай дердер.
Зи мез хатI я, терс хиял я,
Гьалд тежер кьенер.


 3. Къванцин мезгьеб

Зун къван я…рехи къван.
Гьасил хьайи руквадкай.
Вахт я къванцин чIехи кван,
Дагъдиз къван я бубадкай.
Гьар девирдин сунтари
Зал биришар атIузва,
Гуьмбетар хьиз сурарин
Зи къванци рикI ацIузва.

Зун халкь хьана дуьнья за
Алакьдайвал чIагурна.
Ийиз хьана дуьа заз,
За тик рекьер алгъурна.
Инсан тесниф жедалди
За адаз муг гьазурна.
Инсан чIалал къведалди,
За тIебиат рахурна.

Зун къван я са, рехи къван.
Зал атIана нехишар.
Алемда дерт хьайи кьван,
Акьалтна зал биришар.
Лугьумир хьи, ам къван я
Захъни зи руьгь, тIал ава.
Зи руьгь михьи кьакьан я.
Къванцихъ къванцин чIал ава.

Гьар са гъвечIи ккIалда
Зурба сирер кхьенва.
За зи дердер хчIалда –
Зи рикI, зи тIал ифенва.
Гьам йикъар, гьам йифер кьаз
Кужумиз квез пайзава.
Герек тирла эвер заз,
За гьарайдиз гьайзава.


 4. Къванцин кьисмет

Залан кисун кьунвайвиляй бейнида,
ЯтIа къванцин даим лалвал, заланвал..?
Дугъривалда къван гъилевай дугърида,
РикI чIурудав жеда вичин иланвал.

Яракь хьана къванцикай чи гъилера,
Къванцикай кIвал эцигна гьакI устIарди.
Пару яна гьам хуьрел, гьам кIеледал
Къалхан хьана мидядин тур кукIвардай.

Чаз акуна къванер – ксар чан алай,
Инсанарни акуна лал къванер хьиз.
Къванер ава хирер алай, къан алай,
Къвазнай абур мерд кьегьалрин къуьнер хьиз.

Шагьид хьана зун суьгьбетдин къванерин.
Сурара гар къекъвезвай лал ванерин.
Зурба къая нарази яз рахазва:
Чан аламаз алчах хьайи руьгьерин
Йугъди-йифди чун кьилерихъ галазва.

Къванер ава – кьегьалриз пак гуьмбетар.
Тик тимталар – къаразар – ква къванерик.
Са къванери хуьзва гьарам девлетар,
Садбур гала хаинрин кьилерихъ.


5. Кьведлагьай мезгьеб

Зун къван я…
Зал турари кьацIзава кьацIар.
Девиррин няс регъвери регъвезва беден.
Вахтуни зал атIузва тарихдин цIарар,
Зи чиналла инсанрин къаних бед цIаяр,
Эсиррин ирс туькьуьмай гурпна денбеден.

Зун къван я…
Гур цIаяри чурчарна зи къен,
АлкIанва няс лакIаб зал: лал ва къайи къван.
Гьич арза туш зиди квез: белки тIува къвен,
Зун и чилин гьарайдин ятIа, белки, хъен.
Дердерин сан кьаз жедач за кужумай кьван.

Чил кьеб я,
Зун и чилин я дебни, дибни.
Элкъвена гагь яракьдиз, кIелейриз кIеви.
Мидядиз зун акунач агъуз са чIибни,
КичIе туш заз тураркай, къван я зи иви.

Тар гъуцра хупI залан тир гана сир-несиб –
Менгиник там кутуна Писдан-Хъсандан.
Гьар сада зал кутIунна тек вичин тагьсиб,
За эцигай кIелеяр тергна инсанди.

Яракь хьана гьам беддин, гьам мерддин гъиле,
Къул-кIвал хьана балаяр  хуьдай инсандиз.
Гьам пару, гьамни цал, гьам дагъ, гьам кIеле
Басрух гудай ватандал вегьей душмандиз.

Лигим хьана цIаяра – чилин ялавда,
Лигим хьана турарин хци къилавда.
Зун хайи зи диде я къумни, шимни руг,
Йад буба я, илад я. Чил – зи кьеб, зи муг.

Зун къван я, яб авунвай сузайри биши,
РикIе къизмиш цIай авай – цIайлапан илгьам,
Залан я заз кьисмет хьун инсандиз наши,
Виридалай къурху тир я ам чIулав гъам.
 

 6. Зенг ва къван

Къван я даим биши ва лал,
Зенгиниз мез севт ван ава.
Сад гьарай я тIушунвай цIал.
Лалвиле цIур, аман ава.

Акунмазди ягъийрин руг
Тик кIунтIарал цIаяр куда.
Акадарна зенгер гарук
Зенгини чаз хабар гуда.

Туна тIарам уьзенгда кIвач
Чун шиверал хкаж жеда.
Чи арцарик усалар квач
Мидяд хура акIаж жедай.

Сих эвер я хъиткьиниз зенг,
ЧукIурзава кьуд патахъ ван:
– Мидяйриз яхъ туьнт, къати женг
Намус хьиз ах-чил хуьх жуван!

Къванерикай къелеяр яхъ,
Мидяйрал къур къванерин хар!
Ягъийрин буш келлеяр ягъ,
Вагьши суьруь ийиз кIар-кIар! –

Къван дили яз, къван вили яз
Куь далудихъ акъвазда партI.
Къванцигада хьиз кIеви яз
Жеда мидяд къаразда шартI.

Гьар са кьегьал – Къванцигада –
Мидяд хура цал я къванцин.
ЧIехи гада, бицIи гада,
Амазунар хци ванцин.

Гьар алпанви женгинавай
Гагь сабурдин залан къван я.
Гагь арасдин зенгинавай
Ар-гьарай я, къивдин ван я.

Эхь, зенгни къван – милли лишан,
Гьа къилихри хвена чи женг.
Къванер я чун юкъуз залан,
Мел-мехъериз хуррам я зенг!


7. Къванцин рик1
          
Киснава къван. Киснава,
Уьмуьр акур къван.
Яраб, вуна гьиссзава
Дердер и за кьван.

Девиррин вун шагьид я,
Винелай я лал.
Шумуд язух кайид я,
Къванерални цIал!

Фиравандиз пIир хьана,
Залумдиз – гуьмбет.
Са гарданда кIир хьана
Тийижир мирвет.

Гъамар дердер асиррин
Эхда вуна гьикI!
Сагьиб я бед тахсиррин
Эй, ви къванцин рикI!

Вакай хьана кьветIерни
Къелеяр зурба.
Инсанарни тIветIверни
Я ваз са туба.


 8. Къванцел атIунар

Мингеч-уьруьн къадим къванер,
Дегь улубдин чарар я.
Ви атIунри хуьзвай сирер
Нин азбаяр, чанар я?

Пак Месрупан хиял, бегьер,
Агь, баркаван атIунар!
Рахурзава куьне къванер,
Чи эсилрин кьатIунар:

«Мияхцаян сур иви ур
Уп къакай нияни хьый
И сур хёна татух яз къур,
Адан усби ваз йан хьый

Кьилин кIвалак ни китадир
ЦIиних кьатIухъёнцI ыхьый
Хаяр иви хчун тыйыр
Адан усбиди ыкый».

Са чирагъдал атIанва икI:
(Хашдиз талукь кьатIунар)
«Зайуззу ЦIвьеш ГьахърицI цёз ур»
(Теспача яз пад жезва рикI)
Пана кьвье жуьр къецир…», – лугьур
«Кеназ» атIай атIунар.

Муькуьдални ала гафар:
«Зу цIурцIаж кёз ур нё йа?»
Чаз чизвач а устIардин тIвар,
Чирвал адан вине я.

Пудлагьайдал гафар мадни:
«…ЙацIу Маназ УршацIала…»
Гуя им я Маназ мани:
«Вад тIупI къёза…»,– мад а цIалай.

Вадлугьудай чирагъдални
«Зу Гьичгъи йа…»,– жед кьатIуз...
Дербенд къванцин са тагъдални:
«Ин гушиа хьиней гуз …»

Кьудхашандин сурун къванцел
«Вьён азб чаьцIжалж …»,– атIанва.
КIелзава за яваш ванцел,
РикI шадвиляй ацIанва:
«…ышыж лаьчкцуь Даьвда хьый
жчи ждшц жрцыж хьый…»

Рутулавай кIвалин цлал
«ВыкIегь Чайиб…»,– тIем ква чак!
Къурушдин къван амни туш лал:
«Гьазби къгьуй Бишбишак».

Сирлу гафар къадим икьван
Халкьдин дамах, тариф я.
Чар я а къван, зар я и къван
Элдин рехи тарих я.

Вуч верцIи я гафарин  ван
Накь эсилдин мецеллай!
Баркаван къван, зи буба къван
Девирд къатар къуьнеллай!

Маса ганач, квахьнач вавай –
Лекьерин эл сагъ ама.
Вун бинеда, вун кукIвавай
Элдихъ цIувад дагъ ама.

Пак я чаз вун Лекь уьлкведа
Гьам цла, гьам кьилихъ чи.
Чун ви дамах гваз къекъведа,
Дегиш тийиз къилих чи.

1980 – 1996