Евгений онегин а. с. пушкина

                А. С. ПУШКИН




                ЕВГЕНИЙ


                ОНЕГИН


                /Стихах дола роман/





               /таржамбаьр СУЛТАН-ХЬАМИД ВО1

                МУСТАФА ГАНИЖЕВ/

                Октябрь 2009 – март 2010 шу












                Даьсса доаккхал*1 чудаьнна хила-
                ра, из курал йолашвар шийгахьа
                т1ехь белгалолех*2, хьахьовш ена
                мук1арло цхьатарра а бебашхале
                йовра дикача а, воча а караг1адо-
                аларех, - т1ехьа хьакхоачар сага
                хьахоалур шийгар толаме т1ехь
                хеташ, хила мег деррига хетара.
                /карара  письмо т1ар/




Уйла ца яь кура са деладе
Доттаг1алах теркам бийза,
Дезар сона хьона духьалдоаладе
Каралоацам толаж хьог1 бийца,
Толажа, сина башха дика,
Даздарий*3 кхеташх я догуйла*4,
Поэзии хулаш дийна а къаьга,
Лакха уйла а хул аттала;
Кхы иштта хилалда – кулг хьийга
Эцал б1арчча бес-беса кортош,
Ах-беламе, ах-г1айг1ане,
Ахархойе , синуйлане*5,
Ледар болх сай ловзара отташ,
Н1абца кхетар, атта дог-доттар*6,
Кхийназа а босбайна шераш,
Сабарца кхетаме т1ахьажар
Дега а халахета гойтараш.










Даьсса доккхал*1- проникнутая тщеславие; белглол*2- особен-ность.
Дездарий*3- святая; дог-уйла*4 –мечта; синауйлане*5 – идеаль-ный; дог-доттар*6 – вдохновение.

                1

 









                ЦХЬОАЛАГ1А БАШХЕ (глава первая)
            
                Ваха сихвенна а, сахоадала а
                Аьла Вяземский

              1
Са вотес нийссарел оалалдора,*     (править)
Бегашха ца хила магара,
Цо ше лерх1ийта саг отвора
Диках дагадоха ца хилара.
Цунгар масал кхычарна 1илма;
Х1аьта, са Даьла, мишта са ховз
Унахочунца ваг1 денн-бийсан,
Юххера г1а ца боаккхийташ ловз!
Мела сий доаца маькарло яр
Ах-садоалачун са мукъадаккха
Цунна г1айба тоабеш хьалбаккха
Г1айг1ане молх бате кхахьар дар,
Садоахаш а уйлаеш шийгахьа:
Маца хьоргва хьо йилбазо шийга?

              11
Иштта уйлах вар къона саг-са*      (повеса)
Г1атта воаг1аш демах поштачан*    (почтовый)
Воккхачун ло1ама – Зеваса
Т1ехьенвас* ший массо гаргарчан.  (наследник)
Доттаг1ий Людмила, Руслани!
Са романа турпалхочун кхы
Хьалха яьздаьр дац укха сахьте
Пурам далийта вовз шоана та.
Онегин, дика са доттаг1 мо,
Ваьв из бердайисте, Нева хий,
Цига даь хил мегаш шо ма дий
Е ка йоалаш вовза, са дешархо;
Цига цкъа сакъердаш лийлар со:
Амма зене я сона къулбехьий.

           111
Г1улакхе ваьнна дик-эзд вера,
Декхар доалаш вахар цун да,
Луш кхо ловзар х1ара шера
Кхомаза рузкъ доаду юххера.
Кхело Евгений лоравора.
Хьалха Мадам цун т1ехь лел ловра,
Т1аккха Мосе-с из а ма хийцар.
Бер сих хинна, амма хул хьамсар.
Мосе Лаббе вар фаьринг* чолкха,   (француз)
Бер хилча отта дергдоацаш,
Хьех цо шедар бег мара боацаш,
К1орда вайтацар мог1алах йоккха,
Ловзардара атта барт беттар
Ахкан беша а волаволийтар.         

           1У
Маца къонала а духьлене*         (мятежный)
Ера-кха Евгенина ха.
Догдоах хан а, г1айг1ан безаме,
Мосе эккхвар коара сиха.
Ер са Евгений мукъа вийха;
Лоралуш ва т1ехарча мода;
Данди мо Лондон дувхар дийха –
Юххера баргадайнар дуне да.
Из фаьринги т1ехь дика*         (совершенно)
Могар дувцар а цо яьзду;
Атта музурках халхар ду
Из 1оверз увза ца луш мега;
Фу эш шоана кхы? Лакхаче лоарх1,
Из ва кхетаме, безаме т1ехь.

             У
Вай цхьана дийшар к1езиг-к1езига
Моллаг1а далее а, мишта хуле,
Цу кхетамца, Даьла сий хилд дика,
Тахан хала дац довз ц1аьхха дале.
Онегин вар дукхачар уйлах
/Кхелхо лаьрхх1а а шиш болашах/
1илманхо з1амиг, амма педант,
Вар из долаш иразе талант
Къамаьл низаг1а дар ца товш
Атта дерриганенга хьокхалуш,
1илманхочун сурте зирк волаш
Лаьрхх1ача къовсаме саца ховш
Безам байташ а белама «дам»
Ц1и алах ц1аьхха еш «эпиграмм».

             У1
Латин мотт д1абаьлар х1анз модах:
Иштта, нахахь шоана бакълер де,
Из кхеташ тоъдика латинах,
Эпиграфаш а кхоастаейта
Ваьха Ювенал кхетаве ва
Йоазувна к1ал оттаде   (вахувла),
Дагайоха ялар эхь доацаш,
Цу Эноидах шиъ байт лоацаш.
Из нах бувцар дезаш вац вуташ
Цхьа хранологира демах
Вахар-лелар гойташ лаьттах;
Яхача ханар анекдоташ
Ромулагар вай ханагар
Из вар лорадаь ший дегагар.

            У11
Йоккха амар* ший ца хиннадаь     (страсть)
Вахар оазан дешаш кхо ца де,
Из вац, гойташ ямбагар хорей,
Вай мишта ца хьожаш, къоастаде.
Цо бартбетт Гомера, Феокрита,
Кхы а вешар цо Адам Смит а
Из вар рузкъа кходар къоаргадеш,
Вешта аьлча, цох махбе могаш,
Мишта паччахьалкхе яьхлу,
Сенах а, из ях, кхы х1ана
Эшац дошо хилар цуна,
Маца атта кхача гулалу.
Даьна из кхетаве магацар
Цо лаьтташ а карадулаш дар.

            У111
Деррига-м хайнар хул Евгений,
Хьадувцар сона мукъа ца хилар;
Сенах а бокъонца хилар дагий*       (гений)
Из вар кхеташа 1илмех доалар
Цуна ханачоахь берал да даз
Цхьа болх, цхьа г1айг1а, цхьа дегаг1оз
Цо дешхинначох б1арчча ден
Цун хул г1айг1ане мекъал тен,-
Дар 1илма амарах хьамсар,
Из оалаш хоастадаьр вар Низон,
Цох бала хьийга вус 1ожалан
Ший хан къаьга, духьал а вар
Молдави яр юстар г1айреш,
Ший Италийна хул гаьна луш.

         1Х – (вай воашкар яьзбаь строфа М. Г.)
Малаг1а амараш а ювла
Евгенина го шедар цхьан,
Уж, цунна яхари те хила…
Дуне гу духьа йоаг1ача хан.
Цунна цхьаннех хетадала дац,
Верига хоастварах лорвал вац.
Цунна байзабац-кха низ коги,
Наьха 1аьдалах б1аргаш доаги.
Ц1и йоаца хало цо хьегарца      
Кхычарех г1одеш ден а г1аьнахь,
Товш Евгений б1аьстелца ханнахь.
Педант хала ший дог дистарца,
Толам боаг1аргболаш а лакхчен*      (высший свет)
Гармонех ваха ловш ца1 зувчан.

              Х
Хьалха мишта вар из юхьк1оале*      (лицемерить)
Догдахар къайлакхахь, дегабуамбаь,
Тешамах вохаве, тешаве,
Хетийта чам байна, г1оарал доадаь,
Хила кура г1аьхь саг ладувг1аш
Теркаме вола, бала боацаш!
Мишта хоза вар из алисхан,*         (молчаливый)
Мишта деггара дика дош хин,
Дегар каьхата, дош дар бийда!
Цхьаннех садоалаш, ца1 дийза хила
Мишта могаш вар из ше вицвала!
Мишта дар цун хьажар сих-маьда,
Эхь хеташ, юхь йоацаш а цкъаза
Кегар ладийг1а б1арг хих биза!

             Х1
Мишта хов цун хетавал ховха,
Бегашта бехказлох цецваккха,
Кхеравеш догдилара кийчаха,
Тоаме хоаставеш самукъдаккха.
Лаца гойташ минот бочалах,
Зулам доаца шерри догдарах
Хьаькъалца, амарца* котвувла, –     (страстью)
Безамца хьестарца хьежа хула,
Деха, т1адожаде сий дарах,
Ладувг1а дегар оаз хул хьалха,
Т1ехьвала безама, ц1аьхха
Йоаккхаш къайле в1ашаг1кхетар лох…
Т1ехьа а цунца болаш цхьана
Е, яла урокаш а сатийна.
               
           Х11
Мишта хьалха мог цун тембоабе
Дегаш зудак1ийги ц1окъалах!
Маца дезар-кха уж х1алакбе
Цунна яхьан къувси мукъалех
Мишта 1от1баккха аьлдат дора!
Малаг1а килловзар царна кийчдора!
Х1аьта шо, тамашийна моарош,
Цунца дугар шо доттаг1ий товш:
Из хьеста хулаш мар х1илдола,
Фобласа къаьнар дешархон мег,
Теша а воацаш вар из воккха саг,
Харцахь лийнар ший сесаг йола,
Даим шийна раьзаволаш хул,
Ший муках а*, сесагах а сел.           (обедом)

          Х111 – (вай воашкар яьзбаь строфа М. Г.)
Из шедар кхыча наха дийцар
Юхадоаг1а шортта ший хана.
Селханар кхаь алькован* шийвар,    (езаргий южа моттиг)
Фоблас а таралуш кеп хина:
Тахан д1авайнар мо б1ехавар, –
Му1яьннар*, шийн раьза хул во вар;  (рогоносец)
Цу наькъа Евгений дегашкар
Интриган хала цох эхьдоацар.          
Хьана дийнал* - лакхачар амар?     (жизнь – страсть Света?)
Модо хьехъаш мо, хул ший шерех;
Кхела вувцаш ца1 – кепах, тайпах;
Кхы а юташ къайле, дар хьагар,
Кийчалуш арг1ан в1ашаг1кхета,
Вусаш массанена гушхета.

          Х1У – (вай воашкара яьзбаь строфа М. Г.)
Кхелъел оаша нах, ховлда довза
Малув масал дал 1алашон ло1амар!
Хьежаргда е лоарх1аргда оаша
Евгений-м ва берий гуламар.
Вай дерригаш луш аьлий сердал,
1алам бера хьана мода хул?
Фобасах ваха болаш лерх1ам,
Саг вовзар, г1адала дар – чот лах1ам.
Укхазх Евгений хьаьрвоал къина.
Цхьаккха доацача, кхоачаш 1урга,
Из котваргвий ше ларх1а сага?               
Халхетар ца де духь белама,
Вода Евгений т1ехь амара,
Йицлуш къайле малаг1 ираза..

            ХУ
Хулар, кхы а из вужа-метта
Цунга каьхатах йоазув кхухьаш.
Фуд? Вехаш-каьхат? Ма дий хайта,
Кхаь ц1ено сакъердж-сайрен вехаш:
Цига хул ловзар, цига берий ц1ай.      
Мича вода са харцварг, хьай?
Хьангар волалургва из? Бе дац:
Массанахьа кхача могаргдац.
Х1анзарчоа 1уйренар ший г1ирса,
Т1атулаш цо шера боливар, 
Онегин вода, йовза бульвар
Цига а цо сало1 ареца,
Х1анза соцашдоаца цун брегет*         (сахьат)
Мука гургал тохац цуна бет.

              ХУ1
Баьде яр: соалоза т1а из ховш.
«Сабар, сабар!» - иккхар ц1аг1а;
Шелан демаца дотув хул товш
Цун кундуз* ц1окан качаг1а.           (бобровый)
Талон-гахь водар: из тийша хин,
Цига а хьеж цунга Каверин.
Чувалар: герми а тховна кехет,
Камета чхьаг1ар пурхбеш хетт.
Цун хьалхишка ростбиф ц1ийх йиза,   
Трюфли* а, къонали т1ехь хозал,      (канфеташ)
Феринги даар, кхачан башхал         
Страсбургер пирог талханза
Лимбургер дийна нахча юкъе
Ананаса а дошув хьийкха.

            ХУ11
Кхы а кад-пелах хьогал ехаш
Детта д1айха хьаьна котлет,
Х1аьта брегета зов ц1ана хозаш,
Цхьа керда йолалу балет.
Театра к1ома мода-йоаккхар,
Хувцалу т1ех дукха дезар,
Безама чамт1абода «актрис»,
Сийдолаш хул маьхкахо «кулис»,               
Онегин ткъамал водаш театра,
Цига х1ара вар мукъане ейза шийн,
Кийча хул т1оара тоха антрашан*,    (балета кхосвалар)
Г1ар е хулаш Федра, Клеопатра,
Моина хьаеха /цудухьа,
Цига мара ладувг1ар ца духьа/. 

            ХУ111
Тамашне мохк! Цигг шира хана,
Сатираш майра доалахо син
Вайза вар Фонвизин, доттаг1 бокъона
Дика а кхеташвола Княжин;
Цига Озеров мукъаз ден вола
Къам-бала, т1оараш тоха ала
Къона Семеновайц дийкъар,
Цига вай Катенино дендар
Карнелех дагий* кура доал:            (гений)
Цига ваьккхар 1аткъа Шаховской
Ший камедех г1аране хьахьой,
Цига Дидло сийленга воал,
Цига, цига 1ийне к1ал «кулис»
Къона денош са долхаш нийсс.

            Х1Х
Са сийдараш! Малаш да? Мичад шо?
Хози шоана, са г1айг1ане оаз:
Хиннараш дий шо? Кхы бий йо1арой,
Хувцаш, хийцадий шо мамез?
Юха хози сона, шуна иллораш?
Гургйий-те эрссий Тепсихораш
Дегаца хьагойт халхар хьовкх?
Дог ийша б1архьажар даг1ац дукх
Сцена т1а бовзараш чам боаца
Т1аверзар а, кхыча дунен лест
Дог д1адаьнна вола ларнет,
Сакъердамга хьожар ва дог доаца
Сатийна хургва со сеттаве
Хинначох а дагадохаш ле?

            ХХ
Театр йизза-м я; ложаш лепар;
Партер г1андаш а – цхьан кхехк;
Лакхе-м соцалуш т1оараш деттар
Айдаь, занавес г1араеш эхк.
Йовз т1ехь-дика, ах-фега йолаш,               
Тамашйола барта ладувг1аш,
Нимфи хьун-1улах баь го болаш,
Латтар Истомина; ше йолаш,
Цхьан когаца  уй т1а кхоачаш яр,
Кхычунца шортта, кхесташ гора,
Ц1аьхха кхосъялар, ц1аьхха г1аттар а,
Г1аттар петар мо Эола батар,
Цкъа г1ад-дег1* узаш, цкъа д1а-х1а доаржаш, (стан)
Чехка когаца ког а бетташ.

            ХХ1
Т1оараш а детт, Онегин чувоал,
Воаг1а г1анда юкъе когашта,
Шозза лорнетах б1арахьаж воал
Ложаш т1а ца йовза дамашка;
Еррига тархешка б1арг локхаш,
Шедар гора: юхьах, г1ирсах уш
Ч1оаг1а раьзавоацаш из ма хул;
Къонахашца гобаьккха воал
1овирзар из, т1аккха сценага
Геттар теркам байна хьажар
Д1авирзар кхы а сеттавар.
Аьлар-кха: «Хувца ха я деррига;
Балеташ гуш аз мел сатехад,
Дидло хьежа сонна к1ордадаьд».

           ХХ11
Кхы амураш, шейт1аш, лихьаш
Сцена т1а кхувсалу, кхы г1ар ю;
Кхы а г1оарал дайна лай болаш
Ч1увоаг1че* бувш, кетарах наб ю;      (подъезд)
Кхы а сацаргбацар таташ де,
Мераж ях, кхайкабе, шиш-т1ох де
Кхы а арахьа а, чухьа а
Массанахьа къега хул лампал а;
Кхы а шолаян, летар говраш,
К1ордадаь д1айожарах шоай,
Кучераш а, гонахьа ц1ерай,
Бартбетт даьшта а детт т1оараш, –
Х1аьта Онегин аравоал д1а;
Ц1аваха кийчалуш воаг1а из хьа.

          ХХ111
Хьовкхалурий нийссача сурта
Къаьста-юстар цун кабинет,
Модаш йолчахь кхевар башх барта               
Дийха, даьккха а, юх-дийха хет?
Деррига ч1оаг1а къердачох а
Дохк Лондоно галантерей а
Балтикера талг1ех а тайна
Хьунаг1е, думаг1е кхохь вайна,
Париже долчун чам мерзаг1 а,
Пайдане болх-г1улакх хул харжа,
Дагадухаш ловзар тайжа,
Т1ехь хозала, модни ираза, –
Дерригне хозйора кабинет
Философан барайтта шун метт.

           ХХ1У
Истмелера янтарь муштигах,
Ингали а, бронза а истол т1а,
Хоалур а, боча дега г1озах,
Духи сабаьккхача хрусталь т1а;
Яхкаш, ковнаш а болат дараш,
Нийсса к1одарч гоамадараш,
Щеткаш а ткъаитт тайпар йолаш
М1арашта а, царгишта а.
Руссо /хоалу юхе д1аводаш/
Магац кхета, Грим ва мел лерх1аш
М1араш ц1енае вахьар цун гуш,
Хоза къамаьла лард т1ар воалаш.
Мукъален а, бокъон а г1онча
Цу метте хул сел г1аьхь воацаш.

           ХХУ
Хала мегаш пайдан сагаца
Уйлаеш а м1арий хозалах:
Сенна къус пайданза замаца?
Наьха юкъ дярбел* дувл 1аьдалах.      (деспот) 
Шоллаг1 Чаадаев, ва Евгений,
Кхийра, дегбуаме вувцар дий,
Ший дувхарца из вар педает
Цох долчох вай оалаш франт.
Из къоъ сахьта тешаме долаш
Чухьож-кизгашца ха д1ахьора
Кийчвал ц1аг1ар а воаг1аш гора
Михан Венера тара волаш,
Ма1ача наьха дувхр* дийхача          (наряд)
Даьла-йо1 йода сакъердача.
               
          ХХУ1
Т1еххьарча дувхара чам белха
Лоацаш шун б1асин ха, г1орташ лувхр,
Сонам могар 1алам наха хьалха
Укхаз хьадувца цу барзкъан дувхр;
Шеко йоацаш-м, из хургдар майра,
Беррига бувца са болх тайра:
Амма (панталонаш, фрак, жилет,/
Уж массо дош хилац эрссий мотт;
Хьай, гу сона, бехказвувл шоана,
Долче, иштта къе да са дешаш
Къоарзвала дукха к1езига могаш
Кхыча къаман дешашца дена,
Хьажа воала а со къаьнача
Академически дешлоргача.

         ХХУ11
Тхога х1анза а дац зе дошде:
Дика да тхо сихалуш ловзара,
Мел масса ямский карета е
Са Онегин хул-кха хахкара.
Дайнача ц1еношта хьалхишка
Тхьайса урами йоахал муг1арашка
Шолха карети хул фанараш
Самукъа сердало елхаеш
Сели1ад а, лоа т1а кхувлаш:
Инзай банкаш д1алаьцца гонахь,
Къега т1ехдика хинна ц1а;
Б1арчча корашка 1инаш лелаш,
Гучалелхаш уллувра кортош
Исти, занисолтай* модах гуш.     (чудаков)

          ХХУ111
Ер вай турпал вера отув* т1а          (сени)
Швейцара т1ехьиккхар из т1аьск мо
Хьалг1отташ мрамора лаг1аш т1а;
Кулгаца мосаш нийссаеш го,
Чуваьлар. Йил-ц1а* нахах диза;        (йоккха зал)
Музыка ека-м к1аьдлу х1анза;
Нахах-1ул музурках мукъа хилац;
Г1ар а, готтал а гонахь сацац;
Кавалергради «шпораш» декаш;
Г1етташ хулар дамай а когаш;
Цанна сел езалу уш лараш               
Г1етташ дар алан б1архьежараш,
Ч1ондарг 1ехаро а лаьг1адеш
Шекон шиш-пиш деш модни исташ.

            ХХ1Х
Сакъердам а, безам а хана
Со вар ловзарах сов г1адваха.
Нийсса яц моттиг мукъ1арлона
Каьхат д1адала а йоазувха.
Аь шо, сий дешдола мар-сесаг!
Шоана г1ончал ду аз, сай г1улакх;
Дехар ду са къамаьл белгалде:
Са безам ба ловш мо лораде.
Шо иштта-м, маменьки, шиш совбоала
Маьхкарашта т1ехь б1арг лакхалаш:
Шоай ларнет нийссаг1а а лоацаш!
Из дац-кх… из дац-кх, к1алхьарваккх Даьла!
Из деррига цундухьа аз яьзду,
Дукха ха йолаш-м, аз къа ца ду.

             ХХХ
Айяхь, тайп-тайпарча ловзарах
Аз сай вахар дукха хьалакдаьд!
Нагахь мо ца талхари оамалах,
Сона-м х1анза ловзараш дезаргдар.
Еза сона хьайреяьнна къонал,
Цхьа готтал, цхьа къагар, цхьа г1адал,
Дамашкар а лаьрхх1а дувхар зе;
Дезаш цар когаш; мара дий те
Корайой шоана Россий б1арчча
Хоза се когашт тара кхоззар*.         (трижды)
Айяхь! Сел дицдала магацар
Шиъ ког… Саготон, чамза хилча,
Сона дагабоаг1а уж, г1аьнахь
Цар дог тохаде са массанахь.

           ХХХ1
Маца, мича, маллаг1ча аренца,
1овдалг, ужаш бицлургба хьона?
Ай, когаш, когаш! Мичад шо х1анза?
Мича те1ду зизаш б1аьстена?
Хьалкхедаь махбоален торон т1а,
Къулбседе, г1айг1ане лоа т1а
Оаша йитанзар коги лараш:
Дезар-кха шоана к1аьда к1увсаш               
Т1ехьд1аьхий д1ахьокхавалар.
Гаьна дари шоана со вицлуш
Сийлех хьегар а хоаставураш,
Дай мохк а, халпати а вахар?
Д1адайра ираз къона шери,
Б1аь т1а шун лараш мо ма яри.

         ХХХ11
Диани* накха, бордаш Флори*       (беттан),(зизай) Даьли
Безаме хоза, хьамсара доттаг1ий!
Дале а ког ба Терпсихори
Хозаг1а цхьаннег1а сона-м бий.
Цо хукргдар довзийт б1ара хьажарах
Махбаь варгвоацача совг1атах,
Дог хьежар бехками хозалца
Безам ший мукъален дог хьовзарца.
Еза из, са доттаг1 Эльвина,
Д1аьха истола гата к1ала,
Б1аьстенца зунгатий бай т1а хала
1ай чона пишка т1а а тайна,
Йил-ц1ен кизга паркета т1а,            
Форда йисте гранит тарх т1а.

          ХХХ111
Дагабоаг1а форд ду1а хьалха:
Мишта хьега вар со талг1ешка,
Т1аиха корзаг1ъяьнна арг1ах
Безамца вуж со цун кугашка!
Мел ловра сона цига талг1ешца
Деза когех хьокхалуш бордашца!
Дац, ц1аккха сиха деношца
К1ежйоахача сай къоналца
Сона ловзар, цу мо халонца
Барташ даха Армидашта*,             (турпал кхалсаг)
Е хьармакха йоага басилгашта.
Е бизза накха хало йирца;
Дац, ц1аккха а ц1аьхха безамбар*    (страсть)
Иштта са дог а ца этт1адар.

           ХХХ1У
Сона йицлац-кха кхыйола ха!
Цкъаза хул къайле дог-уйланца         (мечтой)
Лаьцад аз иразе лийта хьа…
Хоалуш бола ког сай кулгашца;
Юха а кхехк б1азем /сурт оттар/,               
Юха а цунца д1ахьокхалур
Латалуш къаданна дегар ц1ий,
Юха г1айг1а, юха безам-сий!..
Ц1и яхийта тоаргда сонтачан
Дукха лувча шоай лирайца;
Цар мах бац цхьа безам барца,
Дац иллешца, дог хьалдаьха цан:
Дешаш, б1архьаж хул жин-кхалсага*        (волшебница)
1ехо дола,.. цар когаш мо да.

           ХХХУ
Долче, са Онегин? Н1аб йоаллаш
Ловзаргар метта вижа вода:
Петербург а я, сатем боацаш
Из-ам фатаца г1оттаяр да.
Хьалг1отт т1аьргхо*, вода д1акхохьар,    (купец)
Биржага г1ертар д1а-х1а кхувлар,
Кхабаца охтенкас* сухал бу,            (от слов Охтенке)
Цун к1ал лоа 1уйрен таташ ду.
Сомаваьннав 1уйрен г1ар хул тайна,
Йийла кори гаргаш; тунгалг к1ур
Боаг1аш мо, айлуш сийнаг1а-бар,
Ялатхо а, немец ший хана,
Каьхат кийца, цкъа мо а дукхаз
Хьаелаш ч1оаг1а ший васисдас*.       (лавка)

           ХХХУ1
Амма ловзар г1арах к1аьдванна
1уйрехь а цо яь бийсанюкъ яр,
Шортта н1аб ю 1ийне г1адъяьнна
Ловзари, хозанчи дола бер.
Делкъал т1ехьа сомавоал, юхаоал
1урралца цун вахар кийча доал,
Цхьан тайпара а, тайп-тайпара.
Къона доаг1а селхан денар да.
Са Евгений иразе вари,
Мукъаволаш, хана нийсаванна,
Коталонашта юкъе линна,
Денна безамбуаш ма товра?
Эрна вари из т1ойга* волаш              (пир)
Ца лорлора е вар могаши?

          ХХХУ11
Дац: хьалха цунг хоадалар д1адайр;
Цун к1ордаяьяр лакхачен* ю г1ар;       (Свет)               
Хозяргаш дукха хилац, д1аейр
Цун тайпа уйлан х1амилда* тар;         (х1ама, предмет)
Тешам бовраш к1аьдве кхоадора;
Доттаг1ий, доттаг1ал к1ордадора,
Т1аккха, даим хулацар мага
Бифштекси, страстбурги перога
Шампански т1амохкаде шушах
Ира дешаш а мехкадеш.
Корта уйлан баха лазабеш;
Из вали а саг-са* сихавах,            (повеса)
Гомадалар цун юххера ший
Барт беттари, турри, даши*.        (сабля,свинец)

          ХХХУ111
Лазар, цунна бахьан хилара
Лахаеза ха-м д1аяха яр,
Английски сплин хул саготдара,
Лоцца аьлча: эрссий хандра т1ар
Цун карадера к1езигала;
Цо ший вургва, хоастам ба Дала,
Хьажа г1ортанзар из сомаваьлар,
Х1аьта вахарца чам д1абаьлар.
Чайльд-Гарольд мо г1айг1ане, боча
Хьаьший ц1еношка воаг1ар-кха из …
Е лакхачен йоахар, е бостон ловз
Е хьамсар хьажар, е садоахача,
Цхьанне а лоацаш вацар из,
Цхьаккха зецар цо, вацар хаз.

       ХХХ1Х.ХL.XL1. (автаро юкъерадаьха строфаш)

           XL11
Йоккача лакхачен* хин тамашнеш!
Шоал массарел хьалха йитар цо;
Бакъда-кха вай ханара шераш
Тоъал сагот хул лакхерчар оаз;
Хала мег, кхыйола дама-саг
Вувцаш Сеи, Бентами мамог,
Деррига чулаьцача цар къамаьл
Ла хала дар, бехказ, 1овдал къамаьл;
Цул совг1а уж сел телха бацар,
Иштта кура, иштта хьаькъале,
Иштта динац хилар дизза дар,
Иштта лоралуш, иштта лостаме,
Иштта ма1ачан гаьна хинна,               
Цар гучало хьалъеш сплин санна.

        ХL111
Х1аьта шо, хозяргаш къона,
Шоай т1ехьяха хана дакъашка
Д1адугаш кадай наькъаш тайна
Петербургера т1о наькъашка,
Са Евгений шо дитар сих.
Юхваьннар ч1оаг1а безамах,
Онегин дир ц1аг1ар чувалар,
Сеттавеш. Язде волавалар,
Ловш хул язде, цхьа белхах г1ерта
Цунна дар дегаза; цхьаккха
Хиланзар цун йоазувнах хьовкха,
Кхачанзар яьздаьрашца лертт1а
Нахах, царех дувца со валац,
Т1аккха царех се волаш магац.

           ХL1V
Юха а дар довра хул мут1ахь,
Хало хьегаш дегар даьссалца,
1ахов из – могавуча уйлах
Шийна д1алаца наьха хьаькъал;
Муг1ах жай а оттадеш тархи,
Деш, деш, долчох кхетам хул бахи:
Сахьовзар,1ехавар е харц лер;
Цунца эхь, цунца дац ма1ан тар;
Еррига тайп-тайпар веригаш*;        (з1анараш,набахтеш)
Х1аьта къадандар-кха къаьнадар,
Къаьначан духьал ух къонадар,
Кхалнаха  мо, цо дитар жайнаш,
Тархи т1а, цар домах дезалца,
Д1аозаш таьзетан тафтайца*.           (к1ада)

        ХLV
Дунен торонца 1акхоссаш мухь,
Из мо, т1ехьвусаш хул аддала*,        (суета)
Цунца доттаг1ал дир аз хан духь.
Дог-уйла ца воала мут1ахьле,
Цанен тара йоаца тайпале
ц1аьхха дена сабацар хьаькъал
Со вар дорхван, из вар ц1имхарвал;
Тхой лазаран шоъ яр цхьан ловзар;
Вахаро низбеш тхона цхьана;
Шинне дегар йовхал йовш хинна;
Эг1азал тхога кхача хьежар
Б1арза Фартунаи, цхьа нахи
Тха вахар долалуча юхьа.

          ХLV1
Ваьхачо,дар дайзачо магац
Дегахьа нах ца безаш а 1е;
Дар 1аткъачо сатембовр даг1ац
Балг1 юхадоаца денош зе:
Цунна хъилац дезадалийтар,
Цун х1иллан да дагаахийтар,
Дехкевалар я хало цун т1а.
Деррига из д1алу каст-каста
Йоккха хозал луш ший къамаьла.
Хьалха Онегина а метта
Сатембовр са; д1а1ам со х1ета
Цун багар 1и бегваккха кхаьла,
Бегаш, дохьаш а хулар дийкъа,
Эг1азал 1аьрж, эпиграмм мийхка.

          ХLV11
Мишта каст-каста ахкан хана,
Чакхсадоаг1ача, сийрда йолча
Бийсан сигале Нева т1а ена
Хий дар самукъа кизга хулача
Хьацахьовкхаш юхь Диани,
Яха ха дагайох романи,
Дагабохаш хьалхар безам
Догк1аьда, балех боацаш юха-м,
Ловца баьккха бийсан садахара
Сатийна самукъдаьнна тхо!
Набахтера сийна хьунча мо
Хьаволавеш цхьа тутмакх н1абара,      (лаьца саг)
Иштта д1акхоачар тхо дог-уйлах
Тхой къона вахарца а хьалхах.

         ХLV111
Дегахьа йоккха саготонца,
Оаг1увни 1от1ате1аш гранита,
Латтар Евгений ший уйлаца,
Ший вийцача бесса поэта.
Гобаьккха бар тем; бийсанар хой
Шоайла кхайкар ха т1ара т1емахой;
Кхы а наькъий гаьнар тата
Мильоннар доалар ц1аьхха х1аьта
Лодка мара дац пескаш детташ,
Дац-кха даха н1абюча хий т1а:
Тха безама гаьна доготта
Зурам, илли дар сихахеташ...
Дале а мерза, бус ловзарах,
Мукъа бар Таркватов актавах!

          ХL1Х
Адриатически яр талг1еш,
Аь Брента! Дац, гургда шо укхаз
А, догдоттар юхадизза хьеж
Хозярг я сона тамишни оаз!
Цун сийду Аполлона вунгаш;    (внуки)
Альбиона курра лирах гуш
Из сона вовз, из са дулх-Ц1ех ва,
Италира дошо бисай са
Къона венацианкаца,
Цкъа дукха лувш, цкъа маьттаза,
Жахьарта* кемаца хих водаш,         (къайлен)
Цунца лохаргда са багено
Петрарка мотти, безами ... мо.

          L
Доаг1аргдий-те са мукъален сахьат?
Ха кхаьчай, кхаьчай! цунга кхайка;
Форда т1а лела, хьож хаоттам хьест
Т1адеха кемай гаташ сайга.
Ду1ан дувхарца талг1ешца къувсаш,
Форд ловзабаьннача а хьувзаш
Маца хургва со мукъа вада?
Ха хул бита саготон берд а
Сох ца хетта 1аламан онк хул
Къулбехьара форд - кагий талг1еш,
Са Африке сигал к1ал 1еш,
Баьде Россиех г1айг1аяь мул,
Аз бали, безами биача,
Сай дог аз данна д1аделча.

           L1
Онегин вар-кха кийча соца
Б1аргагу хийрахинна маьхкаш;
Кастта хилар тхо кхела дувца
Дукхача ханна д1а-х1а доахаш.
Цун да хиннар цу хана кхалхар.
Онегина хьалха кийчванар
Юхлурглури ц1аьрмата хул дай.
Х1аране шоай хьаькъал, кхетам бой:
Евгений къовсамаш ца дезаш,
Ший кхела раьзаволаш ханна
Даь биса боахам гойтар царна
Доккха довраш* долчунца ца гуш       (потери)
Е хьалххе дайза дар гаьнара
Даьвоша  - воккха саг кхалхара.

            L11
Ц1аьхха бокъонца цо хьаэцаш
Урхал дучунгар хоам хьабича,
Даьвош хул метта валавоалаш
Цунца 1адика ювца кийча.
Из г1айг1ане каьхат 1одийшара,
Евгений цу сахьте кхетара
Масса пошт-говраш хахке вода
Х1аьта а хьалххе сетвара да,
Кийчалуш хулар ахчан духьа,
Садаха, сахьовза, харц ле эри
/Цунца доаладир аз сай роман/;
Даь веши юрта кхаьчача сиха,
Из коравир уллаш истол т1а,
Цхьа лу йоал мо, кийчаяь лаьтта.

           L111
Кордадир цун дизза ков г1улакхдар;
Венначо хин гобаьккха гонахь
Хаухар из ца вийзар, вийзар,
Саг д1аволла т1ера хинна нах.
Веннахинар наха д1авелар.
Попаши, хьаьшаши дуар, молар
Т1ехьа курра болаш д1а-х1а баьлар,
Шоаш г1улакхде боахкаш мо хилара.
Ер вай Онегин юртахо вар,
Завод, хий, хьу, лаьтта карадар
Визза да волаш, х1анз волаш тар
Лостаман моастаг1, вар дар доадер,
Геттар раьза вар хьалхар вахар
Цхьа х1аман хийца хала магар.

           L1V
Шиъ ди дар керда хета цунна
Юстаряьда арен моттигаш,
Г1адшелал* баьде нажа хьунна,      (ахкан 1ийне)
Шортта дода хиво ду таташ.
Кхолаг1а дийнахь хьулг, гув, аре
Цун дукхаг1а хьашт дацар кара;
Т1аккха ч1оаг1а н1аб етталуш;
Т1аккха б1аргадайра цун нийсса,
Юрта сагото йолаш вож мо
Урамаш коашкеш, ц1е-ц1енош деци,
Карташ, ловзари, байташ.
Сахьовзар хьежар цунга ха т1а,
Цунна т1ехьа уд-кха сагото,
1индарг1а е теша сесаг мо.

           LV
Со ваьхавар машаре вахара,
Г1ар-татанза юртар сатема:
Юстарча ч1оаг1а хул оаз лмра,
Динаг1а хул г1анаш кхоллама.
Мукъа хана д1алуш ц1анача,
Гобоаха аз 1акма баьссача.
Кхы х1ама ца дар, яр са бокъо.
Х1ара 1урра со везалу-кха
Мерза тарони, мукъалени:
Деш аз к1езига, н1аб ю дукха,
Сийле лахац айянна лакха.
Иштта ца деш 1ийне ха д1ахьож
Са ираздолашаг1а денош.

           LV1
Зизаш, безам, юрт, дер дайнар,
Аренаш шоана мут1ахь ва со
Раьза ва со зе тара доацар
Онегина, сона юкъар го.
Велургоацаш кхарда дешархо
Е маллаг1а кепатохархо
Говза чоалхане г1айбаташ деш,
Са сибатал тара дий те хьежаш.
Юх аргдоацаш т1ехьа эхь доацаш,
Б1ехдеш аз дилла сай портрет,
Байрон мо, доккхала поэт,
Вайна санна хала-м йишйоацаш
Яхъе поэмаш цу кхычох,
Цу сахьте ше саго шийчох.

           LV11
Зембу эшар: бола поэташ -
Безама дог-уйлан доттаг1ий.
Хулар х1амсара уж х1амилдаш         (предметы)
Сона г1аьнахь гуш са Са ма дий
Цар юхь-сибат* къайлаг1а лорадаь;
Цар музас т1ехьа хьадийнадаь:
Теркамза аз хестадаьд иштта
Лоаман йо1-саг, са 1алашо т1а,
Есар-кхалнах Салгир бердйистар.
Х1анза шоагар са доттаг1ий
Хаттар листа хазар сона ший:
"Хьанах садоаха лирас хьестар
Хьан, 1улан дегбуам ба йо1 ха,
1а хетабаьб цуна мукъам а?

           LV111
Хьан б1архьажар, хьегаш дог дара
Боча хьастар совг1ат далар
Хьа уйлане илли лекхара?
Аь,доттаг1ий, цхьаккха, са Даьлар!
Безамак хьаькъалза оарц даккхар
Дика хетар доацаш аз лайна.
Ираз да цунца нийсса тайна
Сих рифмаш: цун шозза т1атехар
Поэзи дезадарах Харц лувра,
Петрарка Т1ехьа водаш лара,
Х1аьта дегара 1азап тедар,
Лаьцар кхы а сийле цу юкъе;
Со-м вар дезаш 1овд-меттаз дакъе.

            L1Х
Д1абахар безам, ерак муза,
Сомадаьлар-кха баьде хьаькъал
Мукъа ва, юха аз лох барт а
Тамашйина оазаш, хоалур*, ийл*;   (чувство, мысль)
Яьзду, дега а сагото-м яц,
Язде вицванна, сурташ дехкац,
Яьзаьяланза байташта юхе
Е сечар когаш, е кортоште;
Яйна йокъ кхы а лоталургъяц,
Аз саготду,
Х1аьта б1арг хий-м дац,
Кастта а кастта ду1ан лар
Са дегахь геттар кхы йоагаргъяц;
Т1аккха-м со волалургва яьзъе
Иллен поэма ткъа пхеъ е.

          LХ
Аз уйла йир цхьа кепах планан,
Мишта турпалах ц1и туларгъя;
Х1анзарчо укхо сай романан
Аз яьзбар хьалхара корта лерга;
Юхахьажар деррига лаьрхх1а:
Шойла духьленаш сов хул телха
Уж ца нийссаде могаргда.
Цензура сай декхар д1алургда,
Журналисташта хул довзийта
Къахьегамах даьннар луш даьшка.
Вале т1аккха Невай бердашка,
Керда баьча кхолламах гойта,
Йоагаш эца сона сийлен йоал:
Йоахараш, г1ар, бартбеттар хьадоал!