В. Пшавела. Хьаьшеи фусам-даи. 7 дакъа

VII

КIистий Iемараш да ераш.
Укхаз каша улл Дарла.
Iеларча цун синга кхайкаш,
Дог айденна ва молла:
«Йицъе, Дарла, хIанз хьай гIайгIа.
Хьажа, Дарла, хьо тхога.
Йизза эттай укхаз пхьегIа –
Кхаъ дIакхайкабе хьога:
Тхоца ва хьа къиза маьри.
ЛаьрхIа да из пхьена ве,
Боара вожийта из вари[1]
Хьона цига Iунал де.
ЦIаьхха даьлар гIожа цIогIа:
«Пхьу[2] хур цунна Iунала!»
Из цу пхийво аьлар чIоагIа,
Кийча волаш валара.
Ла;тт из дорха, ва из вувхьаш,
Кхерар доацаш я цун юхь.
Лома кхес[3] мо, керта мосаш,
Михца лесташ урагI ух.
ЦIера ала боагаш керахь
Латт из вийхка, хьедеш дегI:
ВIалла болата иралах
Кхерий-те лоамчура ферх[4]?

КIисташ вожаву из лаьтта.
Махьарч детташ бирса ба:
Царех хIаравар цун Iотта
Шалта йоахаш, кийча ва.
Йох цар: «Даькъаза ва аькха,
Лов Iа Дарла Iалаш вар,
Цига эшачоа цун, саькха,
Боара[5] вежа, Iунал дир!»
«Пхьу хурб бусурмана боара!» –
Халла доах хIанз пхийво са.
IотIатеIаву из боарза,
Къамарг теIош шалтанца.
Цу дешашца корзагIбяьле,
Дорха кIистий кхохкалу:
«Даькъазваларг! Кашан улле
Ер ма чIоагIа кура лув!
Тугаш вац ер, цIарах вагарг,
Боара вижа Дарлана»,  –
Цу дешашца шалто къамарг
Хьатед, тарлуш оврана.
«Пхьу хург…» – шекваларца воацаш,
Из акхарга юхалув,
Верах вIалла вохар доацаш,
Сино витача, дIатув.
Шоаш хьадаьчох шек дIабоацаш,
Цецбувлаш ба хIанз кIистий:
«Хьажал, ва нах, Iеле вужаш,
БIарг цатохар тамаш йий!»

ЦIийх Iовдалуш, вахар дIадовш,
Iоажалоно дIавугаш,
Деналах ше ваккхар ца ловш,
Кхалхар къонах, къар ца луш.
Къизал гойта ше кхераве
Ка яланзар моастагIчоа,
Iоткъамаца дог дохаде
Маганзар цун довхочоа.

Латт Агаза йохар даьнна,
Унзаръяьнна доах цо са.
Хьеж из наха юкъе яьнна,
Къувс ший дагахь зовзалца.
БIарга – Iаьржа, дегIа – лакха.
Къердаш я из тоабанца.
Эше, моллагI Iазап такха
Кийча я ше яллалца.
Дегахь йох цо: «Ва, оарц дала!»,
Садоаккхачун сибат гуж.
Керахь шийга къувл цо бала,
Уллувчарех хьулалуш.
Йох ше-шийца: «Диг даларе,
Оачаргдар аз шо, къизеш,
Цунна аьттув сай баларе,
Шоана футтаре хьаеш.
Бакъда, вуйтаргвацар миска,
Се цу довна йожарах,
Саг меттале, дале циск а,
Лора ма дой Iоажалах.
Вешта, кIистий кхалнахана
Хьано лургья из бокъо,
Шоашта ма ловв, маIнахана
Доале овтта», – йох укхо.
Балан новкъа ше дIайодаш
Уйла хувз цун кертачу:
«Ма диа хур чаме долаш
Вахар цунца сесаго;
Ма йиа хур мерза йолаш
Бийсаш, езаш яьхачо;
Ма кхаьба хур, байга болаш,
Корт цун маьра баламо,
ДегIамашца вIашкатеIаш
Ха яххалца! Я шеко,
Ший мараха дог Iабийташ,
Хьадар, наха яхар, цо!»

Чакхдаланзар царна меттар,
Шоаш цун къамарг хоадаеш;
Сийсаз ваккха дагалаьттар
Аьрга дисар, ка цаеш.
Шалташ я хIанз чураювлаш,
Венначунна гонахь увш,
Кадай я уж, яхье ювлаш,
Дакъа ардар чIоагIа ловш.
Цхьаболчара, дIа-хьа ийдеш:
«Ма къа да ер!» – шойла йох.
Синош Iувд цар, бале а къизеш,
Цу бахьано ийеш дорх.
Ба уж чIоагIа мажар баха,
Хингахь IокIал болалуш:
«Хьано вувр ер, кульг тIадихьа,
Дутаре тхоаш моастагIаш?
Аллах теш ва, тхоашта а ховш да,
Уйла цIена ер хилар, –
Тахан тхоха летар лом да, –
Ший мохк бахьан Iел вижар.
МоастагIаца дов леладар, –
Юхь тIа чаме из вале а, –
Из да тахан керттерадар,
Зама маьрша вай яле а.
Из да хIара воагаш хилар
МоастагIана сомал е,
КIистий кIантий кийча хилар
ДегIа шалта чухоае!»

ДIабахар уж. Лоаман лакхе
Тасса вита шоаш вийнар:
«Воардалва, зIок етташ, аьрзе,
Хурд цох аькхана лайнар,
Аьттув хиларах цу жIале,
Боара вожа ца ларах, –
Йох цар, - Керчийта хIанз бале,
Шийна товчча кхачарах.
Хилва жIале;шта из чаме,
Цар цунаха доакъош дерд;
Хур из йолча шийла, баьде,
Дала боагIа бекхам берб».

Пхье тIа кIистий дIакхаччалца,
Шойла дора къамаьлаш,
ЧIожей дIоахал, са хаддалца,
Лувча кхеро дIакхухьаш.

Сихха сайре хьатIаена
Лоамчу дIаяйр сердало,
Тебаш, майрра боадо ена,
Хьуладир уж лоамаш цо.
Матаръяха, сибат дайна
Латт гоннахьа зIогалаш,
Укхаз этта хатар лайна
Лораду цар Iемараш.
Хьеж уж царга синош деха,
БIаргаш хийла лешадеш;
Гаьнна яда чIожеш еха
Хоз, узамаш гIийла деш. 
               
ГIайгIа тов кашана юххе,
Цучу вижар вазавеш,
Веший дакъ тIа – йиша елхе,
Цунца бала кодабе;ш,               
Саьрчий адар – буса дале,
Шоашта маьршо Iалашъеш,
Бертий бирсал – гаьна яле,
Шоашта ма ловв, Iахар деш,
Валар тов, ше къонах вале,
Довна этта латар деш,
МоастагI мелла шийла толе,
Цу тIемах ше кхо ца веш.
Малав хIанз Звиадауре
Дакъан тIехьа велхаргвар?
Гув тIа вяьнна, Iаховш улле,
Боарз кулгаца хьоастаргбар:
Хур из алхха миха узам,
Е дуIана хур из лер,
Сакъувлача лоамий белхам,
Маьлхарча сиглена зер?
               
Дохк да дайга лешар дувлаш…
КIисте елхар да хозаш –
КIотаргашка къайла ювлаш,
ВIалла саца ца могаш.
Шовда да из тее гIерташ,
Даггара цун хьехам беш,
Муамаца кIаьда хьесташ,
Да из шийна могар деш.
Бакъда, бац цох пайда хулаш,
Яц из юха соцалуш –
Хорш ухаш[6] мо, цIогIа дувлаш,
ДегIа цкъаза оагалуш.
Елхаш яц из дакъан тIехьа.
МоастагIчунна из мегац.
Къа да Аллахана хьалха.   
ЭгIазло тIаэцалац.
Кхер из иштта юртахоех.
ХIета а дего гучайоах:
Пхе-зуламхо вера хьокъех
Уйла къиза михьар йоах.
Латт – цун сурто бIаргаш къувлаш,
Пордув хинна дIаэтта,
Дегачура мерзаш Iувдаш –
Шийна могашдар хьадаь.
Малав тахан укх къораче[7]
Цунна тIехьа велхаргвар,
Ер ца каде, цун Iераче[8]
Бала юха тохаргбар?
ЯгIаш я хIанз корт чуэлла.
Цун сакхетам сома бац:
Вожаргволий ший Джохола
Из ди кхийтта, – уйла яц.

«Ай, ва Iовдал, хьана марах
Елхаш я хьо? Хьо малий?
Хьона хур-кха, къани[9], халагI.
Хьо мо, хулий-те истий?» –
Сиха гIот уйлано хьоаяь,
Лийго санна болар ду.
Боад тIатеIа, аре баьдъяь,
Наькъа така хала гу.
«Ер хий… Ер я лоаман бихье…
Ер мухале… Цу лакхе –
Ул хIанз корта баьккха маьри…
Ма къиза да ер дуне», –
Са хаьда, низаха еха,
Хьал-тIа йоал из цу метте –
Дакъ улача. Гора этта,
Хьеж из кашан боадоне.
Хьеж, ма ярра низах еха –
Гу цун уллаш вийна вож,
Елх из, елх букара йийрза,
Волаш санна из ший вош.
Оагаялий, катох цIаьхха,
Хоадаю садоаца мос.
Юха цасоцалуш йийлха,
ГIоттацалуш, хайна юс.

«Фу гIар я цу кашан бухе?
Дувла цIогIа мичахь да?
Узам бол-те селла зовне,
Е бейначар белхам ба?
Хьанад, хьогI, из берий делхар,
Ла ца маггал хало ю?»
ЭгIазлонах диза кхайкар
Доал цун уллув, чIоагIа во:
«Ва сийдейнар! Хьан дакъан тIа
Хьо укхаза елхаш я?
Дала йоаярг, хьан сина тIа
Хьа даьлага кхайкар да?»
ГIотт из халла, лечун хьале
Йод мамогга сихагIа;
Мотт, кхувдош мо кулгаш, Iеле
Бадачара – шийгахьа.
«Хургьяц хьона маьрша пхье-тIе,
Къу мо, тхоха хьулале!» –
Кхайк цун тIехьа чхараш, тархе,
Гаьнаш… Еррига аре.
ГIотт, кашара гучаваьле,
Попий IиндаргI човхадий,
Низах тайна хинна кIисте,
Укхун воша, Iимад йий.
Кхайк йишийна тIехьа Эбар:
«Ва, са йиша! Са йиша!
Тоъар сона ер цхьа Iемар,
Се Iа тийна витача.
Сенна кхессар Iа со укхчу –
ШоллагIдолча Iемарчу,
Боадо дукхагIйолча Iерчу,
Iазапеча кашачу?
Из ба-те хьа бола толам –
Сох са йиший къахетам?
Зене хиннабол хьа лоIам,
Тувлабенна – сакхетам».





[1] Вари (гIал.) – человек, мужчина (эрс.)
[2] Пхьу (гIал.) – пёс (эрс.)
[3] Кхес (гIал.)- грива (эрс.)
[4] Ферх (гIал.) – рысь (эрс.)
[5] Боара – сагIийна (гIалг.)
[6] Хорш ухаш (гIал.) – болезнь, лихорадка (эрс.)
[7] Къораче (гIал.) – глушь (эрс.)
[8] Iераче (гIал.) – место пребывания, в данном случае – могила.
[9] Къани (гIал.) – несчастная (эрс.)