Дагъустандай тир гомер

Сажидин
ДАГЪУСТАНДАЙ ТИР ГОМЕР
 
 
ИШТИРАКЧИЯР:
 
1. СтIал Сулейман
2. Мирзешериф - хуьруьнви
3. Мусаиб – шаирдин хва
4. Султан – Сулейманан къунши
5. Ашукь – Сулейманан шиирар кIелдайди
6. Фекьи – хуьруьн имам
7. Эфенди – Сулейманан таржумачи
8. Гевгьеран сес – тахай диде
9. Шейриханан сес – хайи диде
10. Эминат – хвейи диде
11. Мариятан сес – Сулейманан уьмуьрдин эвел юлдаш
12. Гьамзат Цадаса
13. Абуталиб
14. Жегьил Сулейман
15. Абдула Мегьамедов
16. 1- Агъсакъал
17. 2 - Агъсакъал
18. 3 – Агъсакъал
19. Майдандал мани лугьудай дишегьли
20. Ашукь дишегьли

ВИ АТIАЙ ГЪИЛ ГЬИКI АТАНА

На музейдиз вуч лагьана яна цIай?
Хажалатар гана хуьр-кIвал, убадиз?
ГьикI атана музейдал ви гъил кьацIай?
Эцигиз гуж ганайни ви бубадиз?

Сулейманан шиирар цIа куз жедач,
Абур элдин ава даим рикIера.
А кардалди чаз кичIерар гуз жедач,
На душманвал авуна и рекьера!
 
Агъа-СтIал. Гатфар. Сулейманаз билбилрин сесерин ван къвезва. Сулейман багъда къекъвезва. Ам гагь са таран, гагь муькуь таран патав физ, са-садан хел гъиле кьаз, инсанрихъ хьиз рахазва.
( Сесер, фонограмма). Музыка
Ахварин хиял
Сулейман
Эй, зи тарар, за битмишай къелемар,
Къе атанва куьн гурлу тир бегьердал.
Салан са пад буранарни келемар,
Цуькверини дамахзава сегьердал.

(Музыкадин фонда аваз)

Амач хьи зи такур гужар вилериз,
Жагъин тийиз шадвал, рикIин секинвал.
Ракъурнай зун кIун хьиз чиляй чилериз,
Захъ авачир маса жуьре мумкинвал.
 
Аялзамаз нек хъваз тагай дидедив,
Имината, дидеди хьиз, нек гана.
Бубади зун гана тахай дидедив,
КукIвар хьанвай кьве шавлардин кек гана.
 
Зун туна, вич фена агъа дуьньядиз!
Тахай диде акун заз са цIай хьана.
Югъ атай кьван катиз кIваляй гуьнедиз,
Гишин руфун ацIурайди къай хьана.
 
Дагълар аку, цавар кьунвай къуьнерал,
Бес за никай даях кьада, я Аллагь?
Дагъустан жен – Шагьдагъ авай генерал,
Чун етимар вучиз икьван кузва, лагь?

(Сегьнедин далу патай рахадай ванер къвезва музыкадин фонда аваз)
 
Шейрихан сес
Я Ислеман, экуьн кьиляй и багъда?
Тамашзава гьар са тараз -  аялдиз,
Амачир хьиз чка бубад  утагъда,
Диде кьванни къвезватIа ви хиялдиз?
 
Сулейман
Ам вун яни, азиз диде, рахайди?
Эй, Сад Аллагь, шукур хьуй ви Кьадардиз!
Гьинихъ ятIа, зун хиялри тухвайди,
Яраб зи чан кьисмет ятIа азардиз?
 
Гьикьван зи вил галай тир вун акунихъ?!
Зун тек туна, чаради хьиз варарал.
Вердиш хьана, хажалатар чIугунихъ,
Дидейрал хьиз ашукь хьанва тарарал.
 
Вучиз вуна вегьенва къе и дардиз?
Зун ви велед туширни кьван, етим жез?
Зун кIел тирни, гуз, тухузвай базардиз?
Зазни кIандай викIегь тир са итим жез!
 
Иминат, заз диде хьана, нек гудай.
Шел-хвал авун кутугнавач итимриз,
Зак хесет квач кайи хирез кек гудай.
Ваз чида бахт авачирди етимриз.
 
Шерихан сес
Зун Шейрихан туш, руьгь я, хва, рахазвай,
Дидедив вун хуьз ганач ви бубади.
Вун са цIай я, заз и саягъ аквазвай,
Чин гузвач ваз и харапI - убади.
 
Чан аламаз хьанач завай хурухъ кьаз,
Ви бубадин хъиляй кьисас вахчуна.
Зи хуралай ганач стIал вав нек хъваз!
Азраилди эхир зи чан къачуна.
 
Гила кьванни чара ая кьилиз ви!
Гевгьера вун, агъу гана рекьида.
Бахт, къекъвейла, белки, къведа гъилиз ви.
Бахт етимриз са гужалди жагъида!
 
(Мусаиб бубадин патав къвезва)
Мусаиб
Дах, вун багъда нив рахазва экуьнахъ?
Гьеле къайи чиг алама векьерал.
Вил хьанвани мад уьлкведа къекъуьнихъ?
Алатай вахт хквезвани рикIерал?
 
Сулейман къяй жезва. Ам, кьил са патахъ элкъуьрна, цавуз, ахпа вичив рахазвай хциз тамашзава. Мусаибаз жаваб гузва.
 
Сулейман
Авач, чан хва, буба фенвай хиялриз,
Веревирдер ийизвай за жувакди.
Тамашзавай къелемриз – зи аялриз,
Абуру зун кьазвай чпин лувакди.
 
Мусаиб

Чай ракъизва, хуьрек ала суфрадал,
Хизандин вил вун хтунал ала, дах.
Экуьн кьиляй кар алачиз арадал,

Сулейман
Хутахиз кIанзаван кьуна кIула дах?
 Сулейман
Зун шаир я, халкьарин дерт рикIевай,
Агъа-СтIал хуьр ятIани бубадин;
Зегьмет чIугваз, гьалалвилин рекьевай,
Къайгъударвал авай хуьруьн-убадин.
 
Хиялраваз, бахт карагна вилеркай,
Чидач им зи хийир ва зиян ятIа?
Садбур цавай рахаз, садбур чилеркай,
Чидач, чан хва, тахъвана, пиян ятIа?
 
Ахлад, чан хва, хкведа зун исятда,
Багъа къекъвен, рахан са кIус тарарив.
Хъсан гьава ава багъда, гьаятда,
Тамашин вуч дамах гватIа ярарив.
 
(Мусаиб кIвализ хъфизва. Сулейманаз тахай дидедин ванер къвезва)

Эминат
Хайи диде Шейриханав бубади,
Нек кьванни гуз тун тавуна аялдиз;
Асанбеген рекье туна убадиз,
Язух аял атана зи хиялдиз.

Бес зун тушни хвейи диде Сулейман,
Ирид салди нек гуз хвена велед хьиз.
ЧIехи хьайи чIавуз хьана лап пашман,
Хва хутахна, къуллугъ ийиз, белед хьиз.

Гевгьеран мез, ухшар авай гъуьлягъдиз,
Фу гун тийиз, ксуз малар тевледа.
Ам хъфена кIан тушир а ужагъдиз,
Инсаф авай кас авачир мягьледа.
 
Сулейман
Хайидакай хьанач чара, аман заз
Хвейи диде Эминат заз хуш хьана.
Тахай диде Гевгьер хьана яман заз,
Адахъ галаз яшамиш хьун гуж хьана.

Гевгьеран сес
Я чилерай чилиз фейи, Гьасанбег!
Зун туна, вун гьи жегьнемдиз фена лагь?
Тун тавуна велед кьванни са эркек,
Тахай хци, Сулеймана кьена лагь!
 
Сулейман
Тахай диде, им зун туш хьи - Сулейман,
Квахьна фида, экъечIна и хуьряйни!
Зун кьиникь я, заз чида ви эрзиман,
Пака фида Дербентдиз ви хъиляйни!
 
Гевгьеран сес
Алад, алад, дикIени вун гьуьлуьз фин,
Зун куь кIвализ лукI туш гъана, кутIунвай.
Зун жегьил я, лугьуз жедач, гъуьлуьз фин,
Къвез-къвез дарда гьатзава зун атунвай.
 
Бубад багъни цадай никни гана хьиз,
Гуз, неда за, рекьидалди каша зун!
Вахт жедалди са-сад гъуьлуьз гана хьиз,
Ахпа бике хьиз хуьда кьве руша зун!

Ашукь (сегьнедиз хтайла)
ИкI Сулейман рекье гьатда Дербентдиз

I – перде,  2 - шикил  ( Сулейман ва Мирзешериф)
 
Дербент шегьер, кьакьан дараматар, дагъдин хурал хкаж хьанавай Нарин-Къеле акурла, Сулейман серсер хьана амукьна.

Ашукьдин мани
Дербент шегьер, Дербент шегьер!
Ажеб гуьзел шегьер я им.
Уьзуьмрин бул бегьер я им,
Гьар камуниз са багъ ава.
 
Мирзешериф
ГьикI хьана, дуст, Сулейман, за лагьайвал,
Аквазвани, файда амач хуьре чаз.
Девлетлуйриз аватIани къулайвал,
Кьил хуьз авач мумкинвал са жуьре чаз.
 
Жегьил Сулейман
Чаз – жегьилриз вуч ава, дуст, хажалат?
Чахъ Аллагьди ганвай кьве гъил, кьил ава.
Лугьун за ваз чи хуьруькай агьвалат,
Девлетлуйрихъ чпин мал-мулк-чил ава.
 
Мирзешериф.
Зун, Сулейман, къвез Дербендин шегьердиз,
Бакудиз физ, хтана кьуд гъилера.
Тамашайла, гьар са йикъан сегьердиз,
ЦIийи затIар акьазва зи вилера.
 
Жегьил Сулейман
Фикирдиз гъваш: вири дуьнья,
И шегьердин суракь ава.
Дербент лугьуз сифте бине,
Кутунихъди дамах ава.
 
Ажеб гуьзел шегьер я им,
Гьич тежедай тегьер я им.
Уьзуьмрин бул бегьер я им,
Гьар камуниз са багъ ава.
 
Мирзешериф
Ваз гьелелиг Баку шегьер акунвач,
Баругърин там, амма анин кIвалерни,
Гуьрчегвилин гьеле тегьер акунвач.
Акур чIавуз, акьал жеда вилерни.
 
Жегьил Сулейман
Ухшар я Багъдатдин шикил,
Ачух жеда гьар са гуьгьуьл.
Са пад дагъ я, са падни гьуьл,
Майдан, къурух, яйлах ава.
 
Гьализ балкIан, гьализ файтун,
Гур я кIвалах хъуьтIуьн, гатун.
Бухаридин бармак, палту
АлукIунин саягъ ава.
 
Рахадайла, мецер ширин,
Агьалияр акьул дерин,
КIватI жез санал багъда серин,
Чар-гьавизни булах ава.
 
Мугьманар гвез гьар чкадай,
Гьам Ахцегьай, гьам Куьредай,
Аштерхандай, гьам Шуьредай,
Гьарнай ина къунагъ ава.
 
СтIал Сулейман я зи тIвар,
Рахадай туш алачиз кар.
Акуна заз гурлу базар,
Гьар жуьре къаб-къажах ава.
 
Мирзешериф
Дербентдикай туькIуьрай чIал хуш я, хуш.
Сулейман вахъ зигьин ава шаирдин.
Ина акъваз, жибинни ви буш я, буш
Батраквалун бурж я гьар са саилдин.
 
Сулейманаз гъил яна, Мирзешериф Юкьван Азиядиз физва.
 
1-пердедин з-шикил.
 
Суфрадал къапар ала. Сулеймана жегьил вахт рикIел гъизва.
 
Мусаиб
Дах, чна куьн инжикели авунач,
Къуй, са кIус кьван ягърай вичиз яларни.
 
Яшлу Сулейман
Заз ахварай гьич са затIни акунач,
Куьне лугьур кьван писни туш гьаларни.
 
Зи фикирдиз Дербент шегьер хтана.
Адакай заз мектеб хьана, чIал чириз.
А шегьерда гзаф крар кьатIана,
Зегьмет чIугваз, кьил акъуддай гьал чириз.
 
Дербетвияр, фадлай къадим вахтара,
Вердиш хьанва устадар яз алвердин.
Шумуд гьаким ацукьнатIан тахтара,
Дегишарнач къайда чпин тегьердин.
 
Ина чувуд, къажар, урус, мусурман,
Сад масадан душманар туш ивидин.
Сада-садаз гьич ийидач кар яман,
Зунни хвена, етим аял лезгидин.
 
Мусаиб
Дербентдал вун рази хьанач, экъечIна,
Генжедизни фенай женнет багъ хьтин.
 
Сулейман
Анай азадвилин чирагъ экъечIна,
Шаир лезги Низамини дагъ хьтин.
 
КIвалхарилай хтай чIавуз, галатна,
Яб гудай за мугъаматрихъ ашукьрин.
Галатунни фад рикIелай алатна,
ЧIал чир хьана, ухшар авай къумукьрин.
 
Женнет ери лагьайтIани гьавадиз,
Дагъустандив къведай ери акунач.
Чи тIебиат дарман гьар са давадиз,
Чи дагъвийрин хьтин гъери акунач!
 
Мусаиб
Бес туьрквери ийида кьван тарифар,
Баку хьтин шегьер авач дуьньяда.
Шаирарни ава лугьуз арифар,
Чпихъ хьтин бегьер авач дуьньяда.
 
Сулейман
Анал вунни гьахъ я, гьелбет, туьркверни,
Азербайджан макан я нафт – гъеридин.
Хкахь тийиз, кузва ана экверни,
Къиздирмади кар чIурзава еридин.
 
Девлет ава, ама девлет нив гватIа,
Гьадан крар къулайни я, хъсанни.
Чилин девлет ам дигизвай цив гватIа?
Чили хвена кIанда гьар са инсанни.
 
Чилерикай хкуддай кьван ругъунар,
Ви бубадин чара-мумкин атIана.
Зегьмет чIугун – туш къумарал къугъунар,
Къиздирмадин чандин са пай ктIана.
 
Чара хьанач, гьикI хкведа ватандиз?
Жибинда кьиф, сиве папIрус кьатI аваз?
Генжедай зун хтана Лухъ-Батандиз,
Самарканддиз, кIвалахиз физ къаст аваз.
 
Ракьун рекьел, рельсер ялиз кIулалди,
Са шумуд суз кепек кIватIиз кIвалахна.
Пул атанач, ялда лагьай чIалалди,
Гьакимар, зун алдатмишиз алахъна.
 
Мусаиб
Заз чизва, дах, ви рикIевай хиялар,
Девирар тир, адалат, гьахъ авачир.
Гила кьванни жуваз ягъа на ялар,
Сагъламвал хуьх, жезватIа, вахъ авачир.
 
Сулейман
Ваз, Мусаиб, за ял ягъун кIан ятIа,
Къарагъ кIвачел, лагь, теснифа шиирар!
Шаирдивай акъваз жеда къван ятIа?
Ам хьайи вахт тушни дуьньяд эхирар?
 
Зун халкь галаз, халкьдихъ галаз кIвалахиз,
Вердиш хьанвай халкьдин шаир инсан я!
Вири халкьар ризкьи кIватIиз алахъиз,
Зегьметчи эл, захъ авай са хизан я!
 
(Мусаиба, дахдиз яб гуз, истикIанра чаяр цада.)
 
Мусаиб
Чай хъвадани, гишин ятIа фу гъида,
Хьара чараз ава хъчад афарни.
 
Сулейман
Недай-хъвадай затIарни чаз жагъида,
Ша, куьтягьин ихтилатдин гафарни.

( Музыка)

Ашукь
Сулейман, дуст, зун ашукь, вун шаир я,
Зазни такур са затI амач дуьньяда.
Ваз, гьелбетда гзаф крар загьир я,
Фаркь авач чи кьве касдинни арада.
 
Сулейман
Салам, калам амачни вахъ адетдин?
Фадлай чун кьвед гьалтнавачир, ашукь дуст.
 
Ашукь
Багъиш ая, зун иес туш къилетдин,
Салам за ваз ганай, хьи лап ачух, дуст.
Гьайиф хьи вун аваз ахвар хиялда,
Зи саламдин сес хьанач ваз, Сулейман.
 
Акуна заз Шеки, Ширван, Генжени,
Чи чилерив къведай ана чил авач.
Лугьун за ваз, хьун тавуна кичIени,
Иесивал ийидай чахъ кьил авач.
 
Сулейман
Дагъустандин чилерихъ хьиз берекат,
Авай чилер акунач зи вилериз.
Дагъвийрихъ хьиз, кIвалахдай, кваз гьерекат,
Кьисметнавач гьич санинни эллериз.
 
( Сулейман ахварай аватда. Ам асани къачуна, къецел экъечIна, вич нихъ галаз раханатIа, инихъ-анихъ тамашда
 
КЬВЕД ЛАГЬАЙ ПЕРДЕ
 1-шикил
 
Агъа-СтIалрин хуьр. Перде ачух туш.
 
Ашукь
Хайи ватан, вун гьи кьадар ширин я?
Ви гьавади руьгь кутада беденрик.
Дагъустан кIан хьунин метлеб дерин я,
Дагъдин умуд квай къуьлуьн фур дуьзенрик.
 
Хквезва шаир Сулейман ватандихъ,
РикI дарих яз, амма жибин ичIи я.
Гележегдин умуд кутаз хизандихъ,
Дагъустанда гьелелигда мичIи я.
 
Сулейманаз акур дагълар кьакьан яз,
Дегишвилер аквазвач хьи шад жедай.
Уьмуьр физва кесиб халкьдин дакIан яз,
Хиял авач фяле-лежбер сад жедай.
 
ГьакI ятIани ватандин руг ширин я,
Азиятриз кIандач артух яб гана.
Гьелелигда Дагъустнада серин я,
Гьелелигда кIанда са кIус таб гана.
 
(Сегьнедиз экв яда, Ана, таран кIаник Сулеймана Мусаибаз ихтилат ийизва).

Мусаиб
Сиясатар вуна пара авуна,
Бакудани Самарканда, Генжеда.
Хайи хуьруьз хтайла вун чIугуна,
Вуч фикирнай, къекъведайла куьчеда?

Къазанмишиз хьанач я мал, девлетар,
ИчIи жибин гваз хтана хуьруьз вун.
ГьакI гьавая фена чIугур зиллетар,
Акунайни дустариз мез куьруьз вун?
 
Сулейман
Чан хва, хайи ватан затI я ширин тир,
Жегьил вахтар фена текдиз гъурбатда.
Ватан кIан хьун аламат я дерин тир,
Ада вичел чIугвада гьар бубатда.

Фагьум-фикир авурла гьар нубатда,
Гекъигайла, Дагъустандин чуьллерив,
Гьайиф уьмуьр, лугьуз, фейи гъурбатда,
Фикир жедай даим жуван эллерив.

Абурулай алава яз мехъерни,
Вахтни хьанвай хизан, жуван кIвал жедай.
Жагъурна за жуьреба-жуьр рекьерни,
Хиве кьуна пар жувавай ял жедай.

Бахт жагъана жуван хайи ватандай,
Заз Марият кьисмет хьана, гьам себеб
Шаирвилин гьисс къарагъна зи чандай,
Дуьньядални ашукь хьана зун ажеб!

Халис дагъви дишегьли тир Марият,
Гьам акьуллу, зирекни тир кIвалахдиз.
Чна пайна кьве патал зи азият,
Яд хтана зи кьуранвай булахдиз.

Сифте мани багъишнай за ватандиз,
Чи дагълариз – Дагъутанди тIвар алай.
Жув вафал ийиз гьар са инсандиз,
Хиве кьуна гьар са кIвалах кар алай.

(Музыка)

«Акьахна вун кьакьан тарциз,
Бегьер гудай ичин, билбил!
Вуч чIал ава а ви ванциз?
Гьарайиз я кIвачин, билбил!
 
Мягькем кьуна вуна а тар,

Марият
Тамам ян бес амай шартIар:
Саймаш тийиз чи жемятар,
ХупI кIевида ви чин, билбил?
 
(Билбилдин сес)
Эй Сулейман, жемир гъафил,
Бес я уьмуьр тухвай сефил,
Кьуд патахъди ахъая вил,
Жуваз юлдаш, яр жагъура!
 
Сулейман, билбил чIалал атунал мягьтел жеда. Ам са геренда яб гуз акъвазна. Пелел гъил эцигна, дагълариз тамашда.
 
Сулейман
«Гагь жеда вун кьуьзуь къужа,
Лап чуру рехи , Дагъустан.
Гагь гъиле кьаз буьркьуь ружа,
Жеда вун пехъи, Дагъустан.
 
Гьар атайда вегьез лапIаш,
Гагь жеда ви тегьер яваш.
Гагь ийиз на дяве, сиваш,
Жеда ваз ашкъи, Дагъустан.
 
Гагь жеда вун шадни хуррам,
Гагь гъиле кьаз вуна вагьрам,
Гагь макъамда жеда тIарам,
Гагь жеда гъуьргъуь, Дагъустан.
 
Гагь картар кьаз, гагьни лекьер,
Гагь жеда вун лап вацIун кьер.
Бязибуруз вуна рекьер,
Акъудда гьяркьуь, Дагъустан.
 
Са кIус вуна инсаф ая!
Кьамир гъиле яцIу пая.
Гуьзета на эдеб, гьая,
Хьухь чиниз регъуь, Дагъустан.

Гьар атайдаз хуш я Къафкъаз,
Тамашиз, хъфида яб кьаз.
Загьирда вун вилер ахъаз,
БатIинда буьркьуь, Дагъустан.
 
Гагь акьулдиз жеда наши,
Гагь вун аял жеда гъвечIи.
Япар аваз, жеда биши,
Гагь жеда чIехи, Дагъустан.
 
Сулеймана лугьуз бейтер,
Дугърибур я веревирдер.
За фагьумна и ви дердер,
Жез амач эхи, Дагъустан!»
 
2- перде, 2-шикил
 
Ашукь
Амач лугьуз и патишагь,
Заз са хабар сес хьана хьи.
Гьелбет, кечмиш хьунухь я агь,
Гила дум-дуван хьана хьи.
 
Бязибурун веривердер,
Бязибуруз хьана дердер.
Ифтерай Николай-сердер,
Дустагъдиз мугьман хьана хьи.
 
Шумуд наиб, шумуд кавха,
Сад садалай хьанай лавгъа.
Арзачийриз лугьуз: «кьей хва!»
Куь гъиле майдан хьана хьи.
 
Эй Сулейман, гила гьелбет,
Фикир ая вуна хелвет.
Кесиб юлдашариз медед,
Гьуьруьят заман хьана хьи!               
(Ашукь хъфида)
 
Пуд булах. Гьафте базардай хквезвайбуру ял язава. Анал Сулейманни ава. Ихтилат, гьахъсуз суд-дувандикай кватда.
 
Султан
Лагь кван, къунши, Кьасумхуьрел суд-дуван,
Гьахъни батIул чкаяр ян, чир жедай?
ТуькIуьрай затI аватIа, лагь чаз жуван,
Вахтар яни жанавурни къуьр жедай?
 
Сулейман
Судуйрикай рахайтIа, куьн Куьреда,
Кесибдин гаф ише фидач, гьахъ ятIан.
Авайвал за лагьайтIа, куьн хъуьреда,
Суддин буржи адалатдин рехъ ятIан.
 
«Авач кьван куьн чанда инсаф,
Са зерре инсаф, судуяр.
Гьич кьабулдач кесибдин гаф,
ТагайтIа ришвет, судуяр.
 
Сят кIуьдаз куьн жеда судда,
Иблисди куьн твада худда.
Гьахъ гвай кесиб куьне кIудда,
ТагайтIа къимет, судуяр.
 
Килигиз къвазда куьн чиниз,
Са затI гьат тавурла гъилиз.
Акъудич а дуван кьилиз,
Кхьиз, гуз суьрет, судуяр.
 
Квез жедайвал за лугьуда,
Шумуд фекъир куьне куда?
Стха куьне маса гуда,
ТагайтIа ришвет, судуяр.
 
Булахдал, капI авуна, Сулейманахъ яб акалзавай фекьи дели жеда
 
ТакIандахъ элкъуьрна далу,
Кепекдихъ маса гуз халу,
Ахьтинбурал жибин дулу
Жедайд туш девлет, судуяр.
 
Фена икI шумуд замана,
Эй, фекъир дели-дувана.
Квез, авуна Сулеймана,
Чир хьухь, и туьгьмет, судуяр!
 
(Султан - къарагъна, хъел кваз рахада)
 
Вуч амалдар кас я вун, дуст,
ЧукIур ийиз ихьтин чIалар.
Ахвар гудай судуйриз суст,
ЧIур хьайитIа вучда гьалар?
 
Фекьи
Уьлкведани авачир гьич,
Я шавлардин кек кумачир,
И чIалар ви мад ише фич,
Са гафни керчек гумачир!
 
Им нивай, лагь чир хьана ваз?
Судуйризни гудай тарсар?
Кесибдикай пIир хьана ваз,
Квел ийизва вуна фурсар?
 
Квез гьина ван хьайи кар я, тумуни,
ЧIарни фейи, судуйриз гун буйругъар?
Ви бурж вуча, арабадик кутIуна,
И чун хьтинбуруз авун къуллугъар.
 
Сулейман
(Хъел кваз, фекьи кьуна, хкажна, булахдин винел акъвазарда.)
 
А тумунихъ гъилер жедан и жуьре?
Хцикь хьтин кутадай вун булахдик?
Валай алчах кас авани чи хуьре?
Кьил кутаз кIан туш заз чIуру кIвалахдик!
 
Фекьи
Кьена! Ахъай, за кавхадиз лугьуда!
Ваз и кIвалах ийиз тадач гьалал за!
 
Сулейман
Эгер са кьуьл эцягъайтIа далуда,
Вав кьейибур хкиз тада чIалал за! 
(фекьи ахъайла,кавхадиз арза гуз хъфида)
 
Султан
Эхир ви кьил гьатдалди, дуст, чуьруькда,
Жува-жуваз чара ая вахтунда.
И фекьиди, вуна авур кьуьруькдал,
Арза гана ви кьелечI хам хутIунда.
 
Сулейман
Абурукай кичIе тиртIа, зал шаир
ТIвар жедачир, вичивай вуч жедатIа,
Гьам авурай, кьацIай сивик рак квачир.
Чир хьурай мад вичиз вуч пай къведатIа!
 
«За лугьун квез квек квай хесет,
Гъавурда куьн гьат, фекьияр.
КIантIа куьне ая гуьзет,
Лап иер дикъет, фекьияр.

Хтул руш
Акъваз буба, за дуьз лугьун,
Абур гьахьтин фекьияр я.
Чарабурун кьатIиз жугъун,
Тек са чпин дердияр я.
(хтул руш, катна хъфида)

ПУД ЛАГЬАЙ ПЕРДЕ
1-шикил
 
Ашукь
Ам зун я ваз муштулух гваз атайди,
Куьгьне чIаван, гьахъсуз дуван кIват хьана.
Дагъви кесиб халкьдин гъил кьаз атайди,
Гила гьуьруьят чи гъиле гьат хьана.
 
Сулейман
«Гьуьруьят хупI хъсан затI я,
Эллериз къадир хьайитIа.
Дугъриданни масан зат1 я,
Муьштеридиз чир хьайитIа.
 
Фагьумна за бязи крар,
Гагь жеда ам чергес пурар.
Эвелдай хьайи а икьрар,
ГьикIда бес таъхир хьайитIа?
 
Сулеймана икI лагьана,
Бязибурун кефи хана.
ИкI жавабдар вун рахана,
ГьикIда вал тахсир хьайитIа?»
 
 КIвал. Мусаиб ва Айнади кIвал къакъажзава, Сулейман варцел ала)
 
Мусаиб
Диде, вуна вилик гъидай
Чай-шекердин къайгъу ая.
За мугьманар хваш-беш ийиз,
Са-сад шаддаказ кьабулда.
 
Айна
Хъсан хьана, чарана фу,
Гьазур тирди суфрадик зи.
Вун фена, са кIек тукIукI,
За кьелечI хинкIар ийида.
 
3- перде, 2- шикил
 
Эфенди Капиев
Салам алейк, Сулейман ваз,
Шад я и кIвалик зи пай кваз.
Атанва зун мугьманар гваз.
Вахъ галаз истикIан чай хъваз,

Цадаса Гьамзат чида ваз,
Им Гъафуров Абуталиб.
(Гъилер кьуна, зурне акъудна яда)
Мад са шадлувал гъида ваз,
Гьар са кардин чидай таъсиб!

Сулейман
Мугьманриз кьий, мугьман кIвалин,
Я берекат, дуст Эфенди.
Ам зи мурад тушни кьилин,
Ша, гьерекат, дуст Эфенди.

Эфенди Капиев
Им Абдула Мегьамедов,

Абдула Мегьамедов
Еке ашкъи аваз иниз,
Атанва зун ваз мугьмандиз.
Тамашзава зун ви чиниз,
Къуллугъ ийизвай ватанди.

Сулейман
Хъсан шииррин я устад,
Адан гьар са гаф гегьвер я.
Чи Дагъустан хьана азад,

Эфенди Капиев
Вун Московдай чиник хъвер кваз,
Хтун им чаз сувар хьанва.
Гьар са шаир Дагъустан, ваз,
Хкаж жедай лувар хьанва!

Гъалиб хьана чи СССР,
Гьар са миллет уях хьанва.
Хкаж хьана цавуз сесер,
Сад масадаз даях хьанва.

Сулейман
Куьн атана шад хабар гваз,
Зи гьуьрметлу дуст Эфенди.
Захъ галаз чай хъваз атанва,
Зи къиметлу дуст Эфенди!

И чи советский власть,
Гьелбетда, туькIвей са багъ я.
Дугъридани, жеда къияс,
Вич мягькем тир са Шагь дагъ я.
 
Куьгьне межлис чукIурайди,
Сифте къелем акIурайди,
Хаинарихъ галкIурайди,
Ленин юлдашдин къармах я.
 
Къазанмишиз и гьуьруьят,
ИкI хьана кьван вичин ният.
Даим, гьелбет, гьамиша яд,
Артух жедай са булах я.
 
Бязибуруз гьукумат нуш,
Гьелбет, хьана рикIериз хуш.
Девлетлудиз – эниш, юхуш,
Кесиббуруз дуьзен рехъ я.
 
Хаинарихъ агъадайди,
Акси гафар рахадайди,
Вич гъавурда такьадайди,
Мез лал яз, гьам гъил члахъ я.
 
ЧIурункай, я кхьинрикай,
Жедач ахьтин луькIуьнрикай.
Сулейман вич гьар куьникай,
КIел авурд тушиз уях я!
 
Эфенди
Мугьманриз хуш хьана чIалар,
Тух жедалди яна ялар.
 
Сулейман
Зазни хуш хьун патал гьалар,
Абуруз яб гуз кIанзавай.
 
Луговской
Чи шиирар урус чIалал,
Вун гъавурда гьатдани кьван?
 
Эфенди
Дилмазчини кIанда къвалал,
 
Сулейман
ТахьайтI ам катдани кьван?
 
Шаир шаирдин гъавурда,
КIелзамаз акьун герек я.
Зи гъавурда дуьз акьуртIа,
Сад садаз еке куьмек я.
 
Тихонов
За кIелда квез са кьве шиир,
Жегьил ятIан валай, щаир.
Ви чIалар чаз пара магьир,
Алмаздин къашар хьана хьи.
 
И дагъларин гуьзел шикил,
Ийизва шиирри тешкил.
Вун акуна, чинни гуьгьуьл,
Ачух хьана, дуст Сулейман.
 
Луговской
Къуй виридаз чир хьурай вун,
Шииратдин дагъ, Сулейман.
Течирбуруз сир хьурай вун,
Дагъустандин рагъ, Сулейман.
 
Сулейман
Вирибуруз ахъа тир вар,
Зун – кесиб кас, я бахтавар.
РикIел акьалтай чIавуз гьар,
Захъди илиф, чан мугьманар!
 
Мугьманар, шаирдин кIвале тIуьн-затI  авуна хъфида.
 
3-пердедин 3-шикил
 
Кремладай чар къведа, Сулейманаз, Советрин Союздин писателрин Съезддиз теклифнава, лагьана, ван хьайибур къвезва.
 
Мусаиб
Чи кIвалахар гьатда кьуша,
Муштулухдин чар атанва.
Дах, ваз Масков шегьердиз ша,
Лугьур шад хабар атанва.
 
Сулейман
Шад хабарди зун жегьилар,
Авунва хва, чан Мусаиб.
Чир хьана заз, дерт кьезилар
Ийидай чахъ ава сагьиб.
 
3-пердедин 4-шикил
из физва ван атайла, дустар къведа.
 
Султан
Сулейман, вун и саягъда акуртIа,
Айибарда, ма и чухва алукI вал.
Зи чекмеяр алукI, рикIи чIугуртIа,
И бармакни хьурай къелай кьулухъ вал.
 
Сулейман
Сулеймана вичив вердиш,
Ийидай туш партал дегиш.
Куьн хьтинбур атайтIан виш,
Гьа Сулейман яз амукьда.
 
Зунни кесиб, халкьни кесиб,
И азадвал хьанавай несиб.
Сулейманахъ вичин тагьсиб,
Даим сад хьиз гваз амукьда.
 
Къуй чир хьурай кесиб халкьар,
Гьулдандиз ухшар я ракьар.
Сулейманак гьич дамахар,
Квачиз, инсан яз амукьда.

2-шикил
(Махачкаладай Москвадиз фидай поесдда кьуд шаирни поездда санал физва)
 
Ашукь
Эвел кьиляй рахаз четин,
Ахпа абур ачух хьана.
Суьгьбет ийиз гьарда вичин,
Сад масадал ашукь хьана.
 
И яргъал тир Московдин рехъ,
Куьруь ийиз рахунралди.
Гьарда вичин шииррал гьахъ,
КIанарна чеб акунралди.
 
4-перде, 2-шикил
 
Съезддин президиумдиз атун теклиф авур ван галукьай  Сулейман, хиялрикай хкатайд хьиз, цавуз акъатна. Ада яргъи халичадин рехъ вичин шаламривди атIзва. Ам Президиумда ацукьнава. РикIи, чатук магъ гатазвай кIашунал хьиз хур гатазва. Сулейман сабур хуьз алахънава. Ам аста камарал вилик физва. Гьикьван яргъи рехъ хьана им,-лугьуз, ам стулдихъ ацукьзава.
 
Ашукь
Сулейманал къвезва нубат рахадай,
Адан рикIик теспача ква, къарагъна.
Зал аквазвай къажгъан хьтин рагадай,
Сада Сулейман!-лагьана гьарайна.
 
Ам гьарагъун тушир,  гьелбет, яваш тир,
Сулейманаз гьикI хьана цав хайи хьиз.
РикIи-рикI нез, хуравайди сиваш тир.
Дуьньяда са тахьай кIвалах хьайи хьиз.
 
Сулейман, вун мукъаят хьухь, эллерин
Вил вал ала, на лугьудай гафарал.
Жив цIарана хъуьтIун эхир кьилерин,
Кесиб халкьар акьалтнава гатфарал.
 
Сулейман
«Аставилел, яваш-яваш,
Яргъал рекьиз атана чун,
Чи регьбер тир Ленин юлдаш,
Гьам акваз кIанз, атана чун!
 
Къизил аскер, гьар са нарком,
Заз мукьва я, лап азнаком,
Юлдашар вири кругом,
Гьа и кIвализ атана чун!
 
Йифди, югъди аваз рекье,
Акуна заз шумуд уьлкве?
Яшамиш тир Максим Горьке,
Вал кьил чIугваз атана чун.
 
Душманариз гана гуьлле,
И азадвал къачур гъиле,
Яшамишрай юлдаш фяле,
Ваз мугьман яз атана чун.
 
И юлдашар вири сад хьиз,
Жегьил, таза тир савкьват хьиз,
Москов шегьердиз, съезддиз,
Шаирар яз атана чун.
 
Куьгьне варцар, куьгьне йисар,
ЦIерид са уна дегишар.
Ахъайна чаз яру цуьквер,
ЦIийи багъдиз атана чун.
 
Тергна чна а куьгьне яс,
АлукIна чи яру либас.
Чи играми Совет власть,
Гьадан гъил кьаз атана чун.
 
Залумарин зулумрикай,
Хкатна чун зиллетрикай.
Аватна чун ахварикай,
Къарагъна хьиз, атана чун.
 
Съезддиз эверай лишан,
Агакьна шад хабардин ван.
СтIал щаир тир Сулейман,
Дуьм-дуьз иниз атана чун!»
 
Эй Сулейман, ваз и меркез,
Хуш хьанватIа, кIвалер екез,
Аквада вуч кас ятIа квез,
За чIалар кIелдай вахтуна.
 
Максим Гурька заз язгъиз вил,
Элкъуьрзава зи патахъ кьил.
И инсанрив ацIанвай гьуьл,
Абур шад я зун акуна.
 
ПIузар зарзаз, гвачиз чуьнгуьр,
Четин я чIал ийиз туькIуьр.
И лампайриз къава куькIуьр,
КIанзава зун тваз тахтуна.
 
Заз тамашиз гьар са миллет,
Декьикьайра чIугаз зиллет.
Гъиле гьатайди хьиз билет,
Ашукь хьанва зун бахтунал.
 
Эй Сулейман, трибуна,
Акьван юзур мийир вуна.
Лагь са-сад гьар бейтер вуна,
Чи рагьберрин тIварар кьуна.

Шиир кIелна, акьалтIдалди,
Халкьар кIвачел акалтдалди,
Цав хайи ван авур залди,
Вун, Сулейман шад авуна,
 (Гурлу капар яда залда авайбур вири кIвачел къарагъна, Сулейман шадвилел кьабулда)
(Максим Горькийдин речь)

КЬУД ЛАГЬАЙ ПЕРДЕ
 
1-шикил
( Сулейман вичин гъвечIи Ватандиз хтайла, вири халкьди ам шаддиз кьабулда)

Ашукь
Аквазвани, Сулейман, ваз Терсепул?
Халкь кIватI хьана районрайни хуьрерай?
ЧIехи шаир авун патал шад кьабул,
Сиверал хъвер, шадвал акваз вилерай!
 
Зарафат туш, батрак, къенин лежберди,
Бахтуник хьиз, тIуб хукIурна цаварик.
Кьабулна ам Сталина – рагьберди,
Халкь кIватI хьанва къарши ийиз суварик!
 
Тек са чун туш Сулеймана шадайди,
Гьам Дагъустан, адан халкьар, къуншияр.
Чаз гьуьруьят, чаз азадвал фадайди,
Терг авурди халкь лукIар кьур вагьшияр.
 
Сулеймана шад хабар гваз хтана,
Элдин вилик акъвазнава шад хьана.
Мад булахрай къайи яд хъваз хтанва,
Гатфарихъни бегьерлу тир гад хьана.
 
Сулеймана, халкьдин бармак кьилеллаз,
СССР-да тунва вичин гуьзел ван.
Тухузва ам халкьди чпин гъилеллаз,
Хайи хуьруьн, хайи кIвалин варцел кьван.
 
Халкь акуна, гьуьл акур хьиз лепедал,
Сулейман мад хтанва пак ватандиз.
Хкаж хьана дагъдин кьакьан тепедал,
Дагъустандиз тамаш ийиз хъсандиз. 
 
Сулейман
Хтана зун, жемятар, куьн арадиз,
Уьзуьагъ яз, душманбурун хъилерай.
Чи кIвалахар дуьзмиш жеда пара дуьз,
Бахт жагъана заз эхирдин кьилерай,

(Пуд яшлу итимар къведа)
 
Залумарин агьузарар,
Чпел элкъвенва азарар,Кьурай мецерин пIузарар,
Квахьнавайд тир чи азарар,
Хьана мад ачух, Дагъустан!

Фяле-лежбер хьанвай цIигел,
Жагъин тийиз гьич регьят гел.
Гьар са кесиб хьанвай бейгьал,
Дикъетдивди гьа ви рикIел,
Гьа замана хуьхь, Дагъустан!

Бег, хан акурлахъди зурзаз,
Руьг  экъечIдай кьилин кIукIваз.
Мумкин тушир ийиз отказ,
Залумдин буйругъ, Дагъустан.

Чи арада ислягьвал тур,
Регьятвилин план чIугур,
Кесибаран вилерин нур,
Экв гудай чирагъ, Дагъустан!

Мад амач чаз мичIи йифер,
Гьатнава чаз хци сирер,
Алатна а чIулав цифер,
Акуна чаз рагъ, Дагъустан!

Ашукь
Дагъустандин тIвар раижна дуьньядиз,
Хтай шаир, ваз баркалла, аферин.
Хъсандаказ къвен чи крар арадиз,
Дуланажагъ гурлу хьана халкьарин!
 
Совет власть, чи Дагъустан, Куьредин,
Шадвал ийиз кIватIал хьанвай ара я.
Агалкьунар  гьар са кар са жуьредин,
Куьгьне чIавуз тамашайла пара я.
 
Дагъустанда, СССР - дин гьар сана,
Сулейманан тIвар мецелла эллерин.
Бес хьурай чаз фейи уьмуьр ксана,
Экуь нурар яшамишрай вилерин!
Перде.