Уьмрин мяна

               
                УЬМРИН МЯНА 



                ВАРИ АЙИБ – ФУКІА ДАРУВАЛ ВУ
       1
       Магьа  ужувлакан кІурурин, Ерушалайимдин паччагьдин, Давиддин балин гафар:
– ФукІа дарувал, – гъапну Ужувлакан кІурури, – фукІа дарувал, вари айиб – фукІа дарувал ву.
       Ригъдин кІанакк фукьан гъилихишра, фу шула адмийиз?

       Саб насил гъябгъюра, тмунуб гъюра,
       хъа жил гъубзра аьсрариз.

       Ригъ гьудубчІвура, ригъ алабхъура
       ва гьудубчІвру йишвахьна гьяракат шула.

       ТІибхура кьиблайиз, илтІибкІура кафарийизди –
       илбицура, илбицура микІ,
       тазабаштІан тІибхура чан чархниинна.

       Вари селер гьюлихьинди жаргъура,
       хъа гьюл мегьел абцІнадар.
       Наана жаргъури гъахьнуш селер,
       гьадина жаргъура дурар хъана.

       Вари ляхнари аьссина-зигар апІуру –
       вариб ктибтуз хьибдарвухьан.

       Ул абцІидар, лигуру пну.
       Иб абцІидар, хъпехъуру пну.

       Фу айиш – гьадму хьузра ккими,
       фу гъабхьнуш – гьадму хьибдира ву,
       цІийиб ккадар ригъдин кІанакк.

       Саспиган кІури шулу:
       "Лиг, му цІийиб ву!"
       Аммаки мицибра гъабхьну
       гъушу аьсрариъ.

       Сану кІваин илмидар гъушдар,
       хъа хъасин гъюз имбудар,
       кІваинди гъузидар,
       дурарин кьяляхъ яшамиш шлудариз.



       АЬКЬЮЛРА – ФУКІА ДАРУВАЛ ВУ

       Узу, Ужувлакан хабар дебккрури, Ерушалайимдиъ Израил уькейин паччагьвал апІури гъахьунза.
       Яракар гъахьунза вари йиз юкІв хъипну ахтармиш ап1уз ва аьгъю апІуз йиз аькьвлиинди заварин кІанакк  ккайи вари ляхнар.
       Дурар – Заанури адмийириин иличнайи гъагъи ляхнар ву.

       Узуз гъяркъюнзуз вари ляхнар, ригъдин кІанакк апІурайи, ва вариб – фукІа дарувал ву, вариб – микІрахъ хъергнайивал гьисаб  ву.
       Кьяниб, дюз ап1уз хьибдар,
       адру мутму,  ктубхуз шлуб дар.

       Узу йиз кІваз гъапунза:
       «Магьа, узу, машгьурвалииндира, аькьвлииндира, гьамусдиз гъахьи Ерушалайимдин паччгьартІан зина гъахьунза. Гизаф аькьюл ва аьгъювалар гъазанмиш гъапІну йиз юкІвну».

       Хъасин вари йиз юкІв хъипну аькьюл фтиъ аш, гьацира фикирсузвална ахмакьвал фтиъ аш, аьгъю ап1ури хъюгъюнза.
       Аьгъю гъабхьунзуз: лигуруш му – микІрахъ хъергувал гьисаб ву.

       Фицики, зурба аькьвлихъди, гизаф хажалатра гъюру,
       аьгъювалар фукьан вуш,  дердерра гьадмукьан шулу.

 

        КЕФЕР АПІУВАЛРА – ФУКІА ДАРУВАЛ ВУ

        2
        Узу йиз узукна гъапунза:
        "Жвуваз кьукьар ктагъбан бадали, гьамус хъюгъдиза кефер ап1уз!"
        Амманаки магьа мура – фукІа дарувал ву.

        Аьлхъбакан гъапунза узу:
        "Фагьумсузвал ву му!"
        хъа шадваликан: – "Му фтиз ву?"

        Гьял гъапІунза: жвув чяхриинди ккарцуз; 
        нягьякьвалар дарап1уз – думуган йиз фикрихъ хъади гъузуйза. 
        Узуз, адмийири, чпиз тувнайи гьадму сакьюдар йигъари, заварин кІанакк чпи  гьап1ну ккундуш, аьгъю ап1уз ккун гъабхьунзуз.

        Зурба ляхнар арайиз гъахунза:
        жвуваз хулар гъапІунза,
        тІумтІин багъ ибтунза;
        багъарна яркврар итунза,
        душвариъ йимишдин гьарар кивунза;
        гьарарихъ штар хъурзуз, даграр адатІунза.
        Жвуваз к1ури лукІ-жиларна лукІ-дишагьлийир пулихъ гъадагъунза.
        Мидланра гъайри, йиз хулариъ бабкан гъаши гъаравшарра хъади гъахьунзухъ.
        Узу хьайиз Ерушалайимдиъ яшамиш шули гъахьидарихътІан гизаф хюнйир, марччар, цІигьарра хъади гъахьунзухъ.
        Узуз бегьемди арсра гъизилра уч гъапІунза.
        Узу, паччагьарин ва уьлкйирин  девлетнан эйсира гъахьунза.
        Узуз, мяълийир апІру жиларна дишагьлийир, мукьмар йиврударна гизаф хпар, гъадагъунза.
        Узу, узу хьайиз Ерушалайимдиъ яшамиш шули гъахьидартІан гизаф артухъ машгьур ва девлету гъахьунзу.
        Вари гьамцдар ляхнариъ йиз аькьюлра узухъди хъади гъабхьну.
        Йиз улари фу ккун апІуйиш, гьадму дурариз тувуйза, ва шадлугъариъра йиз кІваз  гъадагъа дивдайза.
        Узу гъап1у ляхнариин йиз юкІв шад  шуйи.
        Йиз юк1в шад хьувал – йиз жафйириз гъурубкьу пешкеш вуйи.

        Гъилигунза йиз хиларин ляхнаризра, узу гъизигу жафйиризра, ва магьа, му вариб – фукІа  дарувал ву.
        Му вариб – микІрахъ хъергувал гьисаб ву.

        Ригъдин кІанакк, гьич сабдиканра хайир адар.



         АЬКЬЮЛНА АХМАКЬВАЛ – ФУКІА ДАРУВАЛ ВУ

         Ккун гъабхьунзуз аькьвликан, фагьумсузваликан ва ахмакьваликан фикрар ап1уз. Бежегьет, йиз кьяляхъ шлу паччагьдихьан узхьант1ан артухъ мицдарикан  фикрар ап1уз шул.
         Ва магьа, акв фици мучІушинтІан ужуйи вуш, аькьюлра – ахмакьвалт1ан ужуйи вуйиб гъябкъюнзуз.
         Аькьюл айириз, учв наанди гъяраш ачухъди рябкъюра,
         хъа ахмакьур, мучІушнаъ улдугна.
         Амманаки узу гъавриъ гъахьунза:
         кьюриддизра рубкьруб – саб кьисмат ву.

         Ва магьа, йиз узукна гъапунза:
         "Ахмакьуриз шлубсиб кьисмат, узузра шулу.
         Дици вуйиган, йиз аькьвли узуз гьап1ра?"
         Гьаддиз йиз узукна гъапунза:  мура – фукІа дарувал ву.

         Гьаз гъапиш ахмакьурси, аькьюл айирра, гьаммишан кІваинди гъузидар.
         Саб вахт гъафиган, кьюридра к1ваълан гъягъиди.
         Ахмакь йикІруси, аькьюл айирра йикІиди!


          АДМИЙИН ЖАФЙИРИН ФУКІА ДАРУВАЛ

          Уьмур даккун гъабхьунзуз, фицики ригъдин кІанакк апІурайи гьарсаб ляхин хажалатназ вуйибси гьибгъунзуз.
          Вари ап1руб – фукІа дарувал ву, вари ляхнар – микІрахъ хъергувал гьисаб ву.

          Ригъдин кІанакк йиз ляхнар даккун гъахьунзуз, фицики му йиз вари жафйир, йиз кьяляхъ гъюруриз гъузди.
          Шлиз аьгъя-хъа думу фицир шулуш: аькьюллур, ясана  ахмакьур?
          Аммаки гьадму кас хьиди, ригъдин кІанакк узу йиз жафайииндина аькьвлиинди гъазанмиш гъапІубдин зиин аьхювал апІрур.
          Ва мура – фукІа дарувал ву.

          Ва магьа, ригъдин кІанакк узу гъапІу йиз вари жафйирикан миж ктабтІниз.
Гьаз гъапиш, аькьюл, зигьим ва аьгъювалар ади гъилиху адмийи чан вариб, дид'ин зат дилихуриз гъибтра.
          Мура – фукІа дарувал ву, му – бегьем дюз дарувал ву.

          Ригъдин кІанакк адмийиз,  гьамкьан жафйир дизигну чан  ляхнарилан ва дердерилан, фу шула?

          Дугъан вари йигъар – дерд ву, ляхин – хажалат,
          ва йишвнура сикинвал адар дугъан кІваз.
          Мура, гьацира – фукІа дарувал ву.

          Адмийиз, ипІбуна убхъубт1ан ужуб адар, ва  жвуван жафйириъ юк1в ккедябхъюбт1ан зина вуйиб адар.
          Гьаз мици вуш узу гъавриъ гъахьунза: мура – Заанурин хли тувра.
          Заанур дарди шлихьан ип1уз, ва юк1в ккедябхъюз шуйи?

          Заанури Чаз кьабулди вуйи касдиз аькьюл, зигьим ва шадвал тувра, хъа гунагькриз – гъагъ: девлет уч ап1уб. Дугъан думу уч гъапІу девлет Заанури, Чаз кьабулди вуйириз тувди. Ва мура – фукІа дарувал ву, мура – микІрахъ хъергувал гьисаб ву.


          ГЬАРСАБДИЗ – ЧАН ВАХТ

          3
          Варибдиз а чан вахт,
          заварин кІанакк гьарсаб ляхниз чан вахт айиб ву:

          бабкан шлу вахт ва йикІру вахт;
          мягьсул убзру вахт ва ккадабццру вахт;
          йикІру-йибк1ру   вахт ва сагъ апІру вахт;
          дабгъру вахт ва дивру вахт;
          ишру вахт ва аьлхъру вахт;
          дердерин вахт ва ялхъвнарин вахт;
          гъванар гатІахьру вахт ва дурар уч апІру вахт;
          хабаъ тІаъру вахт ва хабаъ тІаъну даккни вахт;
          абгру вахт ва дубгру вахт;
          уьбхру вахт ва гатІабхьру вахт;
          чІябгъру вахт ва бирхру вахт;
          ккебяхъну шлу вахт ва улхру вахт;
          ккун апІру вахт ва даккун апІру вахт;
          дявдин вахт ва мясляаьтнан вахт.

          Фу мянфяаьт а хъа лихруриз чан ляхнарикан?
          Узуз, Заанури адмийириин илипу гъагъ гъябкъюнзуз.
          Заанури арайиз дубхнайиб вари, чан вахтнаъ успагьиди дубхна.
          Дугъу, гьацира, инсандин кІваъ гьаммишанваликан фикир ап1уб ивна.
          Аммаки адмийихьан, Заанури сифтейиан ккудубк1айиз ап1ру ляхин, аннамиш апІуз шулдар.
          Гьаци вуйиган, адмийириз, чпи чІивидимиди шадвал хъапІубна уж’вал апІубтІан сарун жара бахт адруб, аьгъю гъабхьунзуз.
          Ва эгер шлихьан-вуш ипІуз, убхъуз ва гьарсаб чан ляхниъ юк1в аьлдябхъюз шулуш, дугъаз думу Заанурихьан вуйи багъиш ву.
          Узуз, Заанурин гьарсаб ляхин аьсрариз гъубзруб, аьгъю гъабхьунзуз. Дид'ин фук1а иливуз хьибдар ясана дидкан фук1а ктабгъуз хьибдар. Заанури гьаци апІураки, Чан улихь адмийир Чаз зурба гьюрмат ади гъузруси.

          Вари айиб ва хьуз ккайиб, фила вуш гъабхьиб ву,
          гьаддиз Заанури, сифте фици вуйиш, хъана гьаци дебккди.

          Магьа узуз ригъдин кІанакк хъана фу гъябкънуш:
          суд апІрушв – хъа душваъ дюзвал адар.
          гьякьвалин йишв – хъа душваъ дугъривал адар.

          Хъа узу фикир гъапунза:
          «Заанури суд апІиди гьякьлуйинра писуринра,
          гьаз гъапиш гьарсаб гьядисайиз ва гьарсаб ляхниз чан вахт дебккну а».

          Узу адмийириканра гьамци фикир гъапунза: 
          «Заанури адмийир, дурар гьяйванатариз ухшар айидар вуйиб  улупбан бадали, ахтармиш апІура. Инсандинра гьяйванатдинра саб кьисмат ву: мундара тмундара йихура. Мундаринра тмундаринра хътабгъурайи нефес саб ву. Гьаддиз  адми, сабдииндира гьяйванаттІан артухъ дар.
          Вариб – фукІа дарувал ву.

          Вариб чан йишвахьна  гъябгъиди:
          биширугдикан гъафиб, хъана чан биширугдикна гъябгъиди.
          Шлиз аьгъя хъа, инсандин рюгь зина за шулаш, вая гьяйванатдин рюгь исина жилиз гъябгъюруш?»

          Ва магьа узу фици гъавриъ гъахьуш:
          адар инсандиз фукІара ужуб, чан жафайиинди юк1в аьлдябхъюбт1ан.
          Гьаз гъапиш дугъаз дурубкьнайи пай гьациб ву.
          Дарди хьуз, шли улупиди дугъаз фу шулуш, учв му дюньяйилан гъягъбалан кьяляхъ?



           АЬЗАБ, ГЪАГЪИ ЛЯХИН ВА САРНА-САРДИ ХЬУБ

           4
           Узу хъана  гъилигунза, ва магьа, ригъдин кІанакк апІурайи вари аьмалдарвалар гъяркъюнзуз. Аьмалдарваларилантина халкьар баланаъ итна.
           Узуз баланаъ итнайидарин нивгъар гъяркъюнзуз,
           аммаки сарира дурар ккарцидар.
           Фицики аьзабар туврударихъ кьувват хъа,
           хъа аьзабнакк ккайидарихъ ккарцрур хътар.
           Гьациган узу к1ураза:
           мегьел чІивиди имбударизтІан,
           сарун дукІнайидариз ужуйи ву.
           Хъа варитІан ужуйи,
           мегьел бабкан духьнадрудариз
           ва ригъдин кІанакк шулайи чІуру ляхнар даркънадрудариз ву.

           Узуз, вари ляхнар ва ляхнариъ хъуркьувалар адмийирин арайиъ чиб-чпихьна  гъанихвал айиган шулайидар вуйиб, гъябкъюнзуз.
           Ва мура – фукІа дарувал ву, микІрахъ хъергувал гьисаб ву.

           Ахмакьур хил хилиъ ивну гъузру
           пуч апІури чан беден.

           Жафйириъдина, микІрахъ хъергну гъапІу кьюб карк хютІан,
           гьялали саб карк хю ужу ву.

           Сабансана, саб фу-вуш, фукІа дарувал ригъдин кІанакк, гъябкъюнзуз:
           Сар ву адми, багахь фужкІара хьтар, хътар дугъахъ я бай, я гъардаш.
           Аьхир адар дугъан ляхнарин, ва айи девлетниин рази духьну гъузнадар.
           «Фуж бадали узу лихурахъа, – фикир гъап1у дугъу, –  ва гьаз узу, жвуваз кьукьар ап1урадар?
           Мура – фукІа дарувал ву. Бахтсузвалин ляхин к1ур мидиз.

           Кьюриз ужу ву, саризтІан, фицики дурарин ляхниз ужуб кьимат тувди.
           Эгер алдакиш, сари тмунур заъди.
           Хъа эгер сарна-сарди айир алдакиш, шли заъдихъа думу?

           Эгер кьюр дахъиш, дурариз мани хьивди.
           Хъа сарна-сарди айири фици мани апІиди чаз?

           Нагагь сарна-сарди айир  ккагъуз шулушра,
           жараб дарш кьюрихьан чпи уьрхюз шул.
           Шубуб жарнан мурсул гьудубтІуб читин ву.



            ЗААНДИ УЛУПУВАЛ – ФУКІА ДАРУВАЛ ВУ

           Касибди вуйи фагьумлу живан вуди ужу ву,
           кьаби духьнайи  ахмакь паччагьтІан,
           сарун насигьятарихъ хъпехъуз даккунди айи.

           Живан,  паччагь хьуз к1ури дустагъдиан удучІву.  Думу бабкан шлуган, жарари паччагьвал апІурайи. Думу вахтна, думу касибурди бабкан гъахьир вуйи.
Ва магьа, гьар яшамиш шулайирихъ биц1ир хъади гъябкъюнзуз. Ригъдин кІанакк муну паччагьди гьюкум гъабхурамиди, думу биц1идарикан сари,  дугъан йишв бисиди.
Кьадар адрубкьан ву халкь, ктухуз даршлубкьан вуйи гьамгагьназ яшамиш гъашидарра, амманаки чпин наслари дурар заан апІидар.
           Мура – фукІа дарувал ву, ва микІрахъ хъергувал гьисаб ву.

           Яв ап1урайи ляхнариз лигну,
           Заанурин хулаз гъарах.
           Дина дуфну хъпехъуб ужу вувуз,
           чпи ч1уруб ап1урайиб аьгъдру ахмакьариси,
           фикирсуз гъурбнар ап1айиз.



            ЗААНУРИХЬАН ГУЧІ ХЬАДИ ХЬУБ

            5
           Фу-вуш пайиз, фикир ап1ин.
           Заанурин улихь гаф пуз, гьялак махьан.
           Заанур завариъ а, хъа уву – жилиин, гьациган яв ушвниин артухъ гафар даришри.
           Гъайгъушнари алч1ак1найиган, архаинсуз нивк1ар рякъруси, ахмакьрин улхубра, гизаф улхбар айишваъ арайиз гъюрайиб ву.

           Заануриз гаф тувну,
           тамам ап1уз лал махьан.
           Абдлар Дугъаз кьабулди дар,
           Уву туву яв гаф, кІулиз адабгъ гьа.
           Гаф тутрувуб ужу ву,
           гаф тувну тамам дарапІубтІан.
           Мигъитан яв ушнихьди
           уву гунгьихъна гъахуз:
           увухьна гьауриз, макІан,
           думу гъалатІ вуйиз, дупну.

           Хъял макапІан Заанурик яв гафарииди,
           яв хиларин ляхин Дугъу барбат1 дарапІбан бадали.

           Наан гизаф ахураш, гьадушваъ ичІи гафарра гизаф шула.
           ГучІ апІин Заанурихьан!



            ДЕВЛЕТ –  ФУКІА ДАРУБ ВУ

           Эгер увуз фунуб йишваъ вуш дюзди суд ап1убна дугъривал гьясбикк ккадарди касибуриз илзигури гъябкъиш, дид'ин мюгьтал махьан, гьаз гъапиш  сар аьхюрин зиин, дугъу ап1урайиб улиъ уьбхюри тмуну аьхюр ал, хъа дурарин зиин хъа  аьхю гъуллугъчи ал.
            Аммаки уьлкейин гьюкум хъап1рур, жилин гъайгъу зигру  сар паччагь вуди ужу шул.

            Пул ккунириз,
            думу зат гьубкІри шудар.
            Девлет ккунир,
            чаз гъюрайи хайирниин гьич рази хьидар.
            Ва мура – фукІа дарувал ву.

            Мал-мутму артухъ шлурихъ
            ипІрударра  артухъ шулу.
            Фу хайир а хъа эйсийиз,
            гьамдиз лигури гъузубтІан?

            Лихрур ицциди даахна,
            гизаф дипІнашра, цІиб дипІнашра,
            хъа фуж девлету вуш,
            ацІнайивали нивкІхьан апІура.

            Ригъдин кІанакк чІуру бала гъябкъюнзуз: адмийин девлет дугъаз заралназ гъябгъюру.
            Ляхнар ужуйи дяргъруган дугъан девлет чІур шула, ва дугъхьан фукІара гъибтуз шуладар багъри бализ.

            Дадайин халиан адми фици удучІвнуш, гьаци кьяляхъра хътакиди – гъяцІалди, чан ляхнарикан хилиъ фукІа адарди.

            Мура чІуру бала ву: фицирди гъафнуш, гьацирди гъягъидира ву, ва фу хайир а хъа дугъаз жафа микІрахь гьабхъуз дилихну?

            Чан уьмрин вари йигъар дугъан мучІушнаъди, гъамариъди, миж кадабт1нади ва хъял кади гъягъюра.
            Хъа гъавриъ ахъунзу: адмийиз ипІури, убхъури ва чан жафйириъ бахтлуди хьуб ужу ву,  Заанури ригъдин кІанакк чаз дерккнайи ц1иб йигъари вушра, фицики  дугъан пай гьациб ву.
            Дидланра гъайри, эгер Заанури шлиз-вуш мутмуна девлет тувраш, дурар ишлетмиш апІуз гъитраш, жвуван пай рубкьураш ва чан жафйириин бахтлу шулаш – му дугъаз, Заанурихьан вуйи багъиш ву.
           Дицир адмийи ц1ибдит1ан  чан уьмрикан фикрар апІидар, гьаз гъапиш Заанури дугъан юкІв шадвали абцІра.



         УЬМУР – ФУКІА ДАВУВАЛ ВУ

        6
        Гъябкъюнзуз ригъдин кІанакк жара балара. Дициб бала  инсанарин арайиъ гагь-гагьнак алабхъури шулу.
        Заанури адмийиз мал-мутму, девлет ва адлувал туври шулу, гьаци вуйиган дугъаз чаз ккуниб вари а, амманаки Заанури дугъахьди думу ишметмиш апІуз гъитрадар, ва дугъан думу, жарариз гъубзра.
        Мура – фукІа дарувал ву, мура – зурба пис бала ву.

        Адмийихъ варж бицІир хъади хьуб мумкин ву, дугъу ярхи уьмур хъап1уб мумкин ву, вушра, дугъан, ярхи уьмур хъап1ри чан бахтнакан чан юк1в шад гъабхьундарш, ясана думу накьвдиккьан кивундарш, узу пидизаки, дугъак гъилигган, кдиту бицІир хъа бахтлу кас ву.
        Гьаз гъапиш давди думу му дюньяйиз гъюра –
        думу мучІушназ гъярайир ву,
        ва мучІушну дугъан ччвур жин апІура.
        Кдиту биц1ириз гьеле ригъкьан гъябкъюндар ва фук1а аьгъюдикьан аьгъдар, вушра  дугъаз архаинди ву, кьюд агъзур йисансана яшамиш духьну чаз туву бахтниин чан юк1в шад ап1уз дархьу тмунуризтІан. Аьхирина аьхир дурар кьюридра саб йишвазди гъягъиди.

        Инсандин вари чарйир фун абц1уз вуйидар ву, хъа гаш, ккудудубк1ди, таза-тазади гъюра.
        Дици вуйиган, аькьюл айир ахмакьуртІан фтиинди артухъ ву? Фу шулахъа  касибуриз, гьеле дугъаз жарарихъди фици духьну ккундуш аьгъяшра?

        Жуваз айибдиин шад шули ужу ву, жвуваз адруб ккунийдизуз к1ури дусайиз.
        Мура – фукІа дарувал ву, му – микІрахъ хъергувал гьисаб ву.

        Вари айибдиз ччвурар тувну а,
        ва адми, учв фу мутму вушра, ухдихъанмина аьгъя.
        Дугъхьан учвтІан Кьувватлуйихъди зигуз хьибдар.
        Гафар фукьан шулуш,
        гьадмукьан мяна ц1иб шулу
        ва дидкан инсандиз фу хайир а хъа?

         Шлиз аьгъя-хъа, сирнарси улчвухну гъярайи чан уьмрин ичІи йигъариъ инсандиз  фу ужу вуш?
         Шли пидихъа инсандиз, дугъан кьяляхъ фу шулуш ригъдин кІанакк?



        АЬКЬЮЛ

        7
        Гьюрматлу ччвур ужу ву, ицци ниартІан,
        йикІру йигъ ужу ву, бабкан гъахьи йигътІан.

        Ишуб айи хулаз гъягъюб ужу ву,
        шадлугъар айи хулаз гъягъяйиз,
        гьаз гъапиш  аьжал гьарсар касдихъ хъайиб ву,
        гъит  чІивири гьаддикан фикир  ап1ри.

        Дердер ужу ву аьлхъбартІан,
        гьаз гъапиш пашман маш – кІваз мянфяаьт кайиб ву.

        Аькьюл айирин юкІв – наан ишураш гьадушваъ а,
        хъа  ахмукьин юкІв – наан шадлугъар аш гьадушваъ а.

        Аькьюл айирин тягьнийирихъ хъпехъуб ужу ву,
        ахмукьарин мяълийирихътІан.
        Гьаз гъапиш ахмукьарин аьлхъюб –  йигьгин кІанакк ургурайи цІирц1арин ц1икьрикьарсиб гьисаб ву.
        Мура – фукІа дарувал ву.

        Илзигувалари аькьюл айир ахмакьуриз илт1ик1иди.
        Руш’ватари юкІв пуч ап1уру.

        Ляхнин  эвелтІан аьхир ужу ву,
        сабур фурстІан ужу ву.

        Хъял гъюз мугъузан,
        даршуз хъял ахмакьарин мухриъ яшамиш шула.

        Гъушу йигъар гъийинт1ан гьаз ужудар гъахьнуш, мегьерхан –
        дицдар суалар аькьвлиан туврудар дар.

        Аькьюл, ирсди гъурубкьу мутмуси ужуб шейъ ву,
        диди, ригъ рябкърудариз хайир хуру.

        Аькьвли, пулиси жвув уьрхюру,
        хъа дидин заанвал жвув йик1уз гъидритувалиъ а.

       Лиг Заанурин ляхнариз:
       Дугъу илтІибкІуб, шлихьан диш  ап1уз шул?

       Ужудар йигъари бахтаварвал хъапІ,
       хъа гъамлу йигъра гьисабназ гъадабгъ:
       аьгъю йибхьки, мура тмура Заанури арайиз духнайидар ву,
       адмийиз, фу шулаш, аьгъю дархьуз.

       Узу ич1иди гьаъри гъахьи йигъариъ гьамцибра гъябкъюнзуз: гьякьвал хъап1ри  чан гьякьвалиъ йикІурайи гьякьлу кас, ва ч1уруб ап1ури чан ч1урувалариъ ярхи уьмур хъап1райи кас.
       Алдарди я гьякьлур махьан, алдарди я аькьюллур махьан – жвув пуч дархьбан бадали.
       Гьацира, я писур махьан, я фагьумсузур махьан – улупнайи вахт хьайиз, дийикІбан бадали.
       Сабпи насигьятнаъ айиси ап1уб ужу ву, ва кьюбпибра фикриан магат1абхьан – Заанурихьан гучІрували вари балйирихьан уьрхиди.

       Аькьюл айир, аькьвли кьувватлу ап1ура,
       шагьрин йицІур гьякимтІан.

       Жиларин зиин,  зат гуннагь дарап1ди
       гьаммишан  гьякьди ап1ру гьич сар  кас алдар.

       К1урайиб варибдиз фикир мутуван, даршиш увуз яв лукІру ап1ру люкьнарра кмиди ерхьидивуз.
       Фицики увура швнуб-сабан жарариз люкьнар гъапІуб яв к1ваъ увузра аьгъявуз аьхир.

       Аькьвлиинди му вари ахтармиш гъапІунза. Гьациган, аькьюл гъадабгъидиза, гъапунза, фу лигурва, фукьан ярхла адарин думу узхьан!
       Ккудубшуб сарун ярхлаъ а,
       ва думу деринариз дубшна,
       деринариз – шлиз бихъидихъа думу?

       Узу аькьвлинна фагьмин гъавриъ ахъуз, дурар ахтармиш ап1уз ва дурар агуз гьял гъап1унза.
       Фу лигурва ахмакьди хьуб – дабалавал ву.
       Фикир дарап1ди хьуб – к1амайвал  ву.

       Узуз гьамцибра гъибихъунзуз: хпишив – аьжалтІан кьутІкьли мутму ву.
       Думу –  ккивру чул гьисаб ву.
       Дугъан юкІв – ккивнайи рукьар ву.
       Дугъан хиларра – гьязурдайи гьялкьйир ву.
       Дугъккан, Заануриз кьабулди вуйир, ккутІурччвиди,
       хъа гуннагькриин дугъу фури  алап1иди.

        Магьа узуз гъибихъуб, гъапну ужувлан гаф Ктибтрури, – дишди ктибтбан бадали,  саб тмунубдиин иливури гъахьунза:
       узу вариб абгури гъахьунза, аммаки гьубк1ну абгуз гъабхьундарзухьан –
       сар дугъри жилижви агъзрарин арайиъ гъидихъунзуз,
       хъа гьич саркьан дугъри  дишагьлийир гъидихъундарзуз.

       Амманаки саб аьгъю гъабхьунзуз:
       Заанури инсан, гьякьлу кас вуди, арайиз гъахну,
       хъа адмийир, чпи к1уруб ап1ури, жараси гъахьну.


       8
       Аькьюл айирихь, фуж ттевуз шул?
       Шли варибдин гъавриъ тІаъди?
       Аькьвли маш аку апІура
       ва гъюдал апІура дугъан хасият.

       Узу к1ураза: паччагьди к1уруб ап1ин, гьаз гъапиш  Заанурин улихь уву  ху гъапІунва.

       Паччагьдихьан гьудучІвну гъягъюз гьялак махьан ва дюзсуз ляхинихъан гаф йивури мугъузан, фицики паччагьди чаз ккуниб вари апІиди.

       Паччагьдин гафнахъ гьюкум хъа; сарира пидар дугъаз: "Уву гьапІрава?" к1ури.

       Дугъан табшуругъар тамам апІрур, балайикк ккахъидар,
       аькьюл айирин кІваз, ужуб вахтна, дюз гъюруси дебккру хасият аьгъя,
       гьаз гъапиш гьарсаб ляхниз чан вахт  ва  чан къайда айиб ву,
       хъа инсандин бахтсузвал, чаин гъагъи гъагъси дабхъди.

       Гъюз  имбубдикан инсандиз аьгъдар –
       шли дугъаз дидкан хабар дебккдихъа?

       Инсандиз, чан рюгь дибисну гъузуз шлу, гьюкум адар,
       чан аьжалин гьюкумра дугъахь хьтар.
       Дяви айи вахтна эскер хулаз деетруб дар,
       ва ахмакь, чан аьмакьвали уьрхидар.

       Ригъдин кІанакк ап1уруйи ляхнарин гъавриъ ахъуз ккунди айириз, му вари гъябкъюнзуз.
       Хъа магьа, инсанди инсандин зиин гьюкум, чаз зарал вушра,  гъабхура.

       Магьа узуз, фила-вуш гирами йишваз гъюри гъаши пис касарра киври  гъяркъюнзуз, аммаки дурар, чпи писвал ап1ури гъаши йивариъ, к1ваълан гьаъру.
       Мура – фукІа дарувал ву.

       Писвализ жаза гьадабтІуз гьялак даруган,
       инсанарин юкІвар, чІуруб ап1уз ац1ри шулу.

       Гьеле гуннагькри варж ражари гунагь апІури ярхи уьмур хъапІрушра,
       узуз агъязуз: Заанур ккунди, Дугъан  улихь гучІури лицрудариз хъа ужуйи хьиди.

       Хъа писур бахтавар хьидар:
       думу, сиринси, жикъи манзилназтІан вуйир дар,
       гьаз гъапиш дугъаз Заанурихьан гучІдар.

       Сабсана, саб фу-вуш фукІа даруб, жилиин алми:
       писурик кубк1ну ккуниб, гьякьлуйик кубк1ра,
       васана, гьякьлуйиз лайикь вуйи пешкеш, писуриз тувра.
       Хъа узу гъапунза, мура – фукІа дарувал ву.

       Гьаци вуйиган, шадвалин узу тяриф апІураза, гьаз гъапиш ригъдин кІанакк инсандиз, ипІубна убхъубна шадвал хъапІубтІан артухъ сарун  жара бахт адар. Чан зегьметариъ думу, ригъдин кІанакк Заанури чаз багъиш дапІнайи вари йигъари, гьарган шадвал хъади хьиди.

       Инсандиз чан ляхнихьан я йигъну, я йишвну  нивк1 адар. Узуз, дугъан гьадму ляхнихъ ул хъипуз ва аькьюл аьгъю апІуз ккун гъабшиган, Заанури гъап1уб вари гъябкъюнзуз. Аммаки инсандихьан, ригъдин кІанакк шулайиб, аьгъю дапІну удубкьидар. Инсанди фукьан чарйир гъапІишра, дугъхьан дидин мяна дабгну удубкьуз хьибдар. Гьеле сар аькьюл айири, чаз варибдикан аьгъязуз гъапишра,   дугъридан, думу дидин гъавриъ ахъуз дубхьнайир дар.

       9
       Гьациган, му варибдиин фикир гъап1унза, ва гьамциб аьхирихъна гъафунза:  гьякьлуйирра, аькьюл айидарра ва дурарин ляхнарра Заанурин гьюкмикк кка, аммаки чпиз фу ккилибгураш – ккунивал вая даккнивал, гьич саризра аьгъдар.
       Варидариз: гьякьлуйизра писуризра,
       ужуризра харжиризра,
       марцциризра кацІуризра,
       гъурбан апІруризра гъурбан дарапІруризра шлуб – саб ву.
       Гъянирихъди шлуб
       гуннагькрихъдира шулу,
       ху апІрурихъди шлуб
       ху апІуз гучІрурихъдира шулу.

       Му писвал – ригъдин кІанакк варишвариъ а: варидарихъди шлуб – саб ву. Чпи чІивиди имиди инсандин юкІв писвалина фагьумсузвали абцІна, хъа хъасин дурар гъийихдарик ктикьура.
       Аммаки, яшамиш шулайи варидариз мумкинвал а:
       чІиви ***из ужу ву, дубкІнайи асландизтІан!
       ЧІивидариз, чпи йихруб, аьгъя,
       хъа дийихнайидариз фукІара аьгъдар
       ва гьаддиз дурариз рубкьрубра хьибдар,
       гьеле дурар кІваиндикьан  гъузидар.
       Дурарин ккунивал, дурарин даккнивал ва дурарин тямягьяр сарун гъудургну.
       Сарун дурар, ригъдин кІанакк шулайи ляхрариъ, иштирак хьидар.

       Гьаци вуйиган, гъарах, аьхю иштагьниинди ипІин яв уьлин кьац1
       ва юк1в шадвали абц1ну убхъ яв чяхир,
       гьаз гъапиш яв ляхнар кьабулди ву Заануриз!

       Гьаммишан яв ужубсиб палат алабхь ва ицци ниар кадат.
       Бахтаварди йихь, увуз ккуни яв хпирихъди.
       Ригъдин кІанакк Заанури увуз тувнайи, фукІа дару вари яв йигъари гьаци йихь.
       Фицики ригъдин кІанакк яв уьмриъ, ва яв зегьметнаъ, гьациб ву яв пай.
       Увхьан удукьруб вари апІин,
       гьаз гъапиш, уву гъярайи МучІушнан хулаъ я ляхин, я фикир апІуб, я аькьюл, я аьгъювалар адар.

       Ригъдин кІанакк узуз хъана  фу-вуш гъябкъюнзуз:
       гьаммишан аьгъювалар айидариз гьюрмат-хатир даршлуси,
       жаргъруган, гьарган к1убнир гъалиб шулира аьдат дар,
       хъа женгнаъ – игитур;
       аькьюл айидаринра гьаммишан уьл ади  шулдар,
       хъа фагьумлу касарин – девлет,
       гьаз гъапиш му вари, вахтналан ва алабхъбалан, асиллу ву.

       Адмийиз, чан вахт фила гъюруш, агъдар:
       балугъар инсафсуз чулиъ ахьруганси,
       ваяки  жакьвар – ккивнайи чулариъ,
       адмийирра гьаци, хабарсузди гъюру бедбахтнан йигъан, дисиди.

       Узуз ригъдин кІанакк гьацира, узу мюгьтал гъап1у,  аькьвлин гьамциб мисалра гъябкъюнзуз:
       гъабхьнийи кьялан жюрейин саб шагьур, ва душван агьларра думукьан дайи. Думу бисуз к1ури кьудратлу сар паччагь гъафнийи, ва думу шагьур кьялаъ тІапІну дидиз къаршу ляхнар гъахуз хъюгънийи. Думу шагьриъ аькьюл айи сар касиб кас яшамиш шулайи, ва дугъу чан аькьвлиинди думу шагьур ккидипуз гъитундайи. Хъа дидин кьяляхъ, шагьрин гьич сар агьалийира, думу касибур кІваин гъапІундайи.
Хъа гьадмуган узу гъапунза: «Аькьюл, кьувваттІан зина ву».
       Аммаки, касибурин аькьюл гьясбикк апІури шулдар,
       ва дугъан гафариз иб тувурдар.

       Аькьюл айирин явашди гъапи гафарихъ хъбехъуб ужу ву,
       абдларигъ апІурайи аьхюрин чІигъарихътІан.

       Аькьюл зина ву яракътІан,
       аммаки сар ахмакьихьан гизафуб пуч апІуз шулу.


        10
       Гъийиху чІамчІари, ицци ниъ хъайидар пуч апІруси,
       саб тикисиб  ахмакьвалира, аькьюлна заанвал, ккап1ру.

       Аькьюл айирин юкІвну учв арччлахъинди гъахуру,
       хъа абдлин юкІвну – гагвлахъинди.

       Фагьумсузур рякъди гъярашра,
       дугъаз, рякъ дибисну гъягъюзкьан, фагьум гьубк1радар,
       думу абдал вуйиб, варидариз рябкъюра.

       Эгер гьюкумдар ув'инна алжагъураш, яв йишв дипну гьергну мягъян:
       шли чав хилиъ дисуруш – дицирин гизафубдилан хил алдабгъиди.

       Узуз ригъдин кІанакк гъябкъю сабсана  ч1уру ляхин а,
       гьюкумдари ап1урайи гьамциб гъалат1:
       ахмакьар заан гизаф гъуллугъарихь дерккри шулу,
       хъа девлетлуйир исккан йишварихь хьа.

       Узуз, лукІар гьяйвнариинди гъяри  гъяркъюнзуз,
       хъа везирар, лукІарси, яягъди гъягъюри.

       ИчІ йибккурайир, душваъ ахъуб мумкин ву,
       ва цал дабгъурайириз, битІру кьац1 ап1убра мумкин ву.
       Гъан адабгърурайириз зиян хьуб мумкин ву,
       ва гакІвлар гьадатІурайири учв хатІа ляхиккра ккитра.

       Эгер ек1в хъунтиб вуш,
       ва дидин мурз уч1ру дап1надарш,
       гизаф кьувват адапІбакк ккубкьди,
       хъа аькьюл айиш, думу аькьвли гьап1ну ккундуш пидийи.

       БитІар мут1и ап1руриз чан уйинарикан хайир адар,
       эгер бит1ру дугъаз, чан уйинар ккергъайиз, кьац1 гъап1иш.

       Аькьюл айирин гафар  – кІвакан хюл кдатувал ву,
       хъа абдлурин ушвни учв пуч ап1иди.
       Дугъан улхбарин эвел – фагьумсузвал ву,
       хъа дурарин аьхир – чІуру фикирсузвал.

       Фагьумсузури гизаф гафар ап1урри шулу,
       гьеле  инсандиз гъюз ккимбубдикан аьгъдаршра.
       Шлихьан дугъаз, учв имдруган улубкьрубдикан, пуз хьибди?

       Шагьриз фици гъягъюрушкьан аьгъдру ахмакьур, ляхни аьсси апІури шулу.

       Дерд увуз, уьлке,
       гъаравшарикан сар, яв паччагь духьнайи,
       хъа везирар гвачІинтІан убхъури гешт хъапІрайи!

       Бахтавар вува, уьлке,
       машгьур тухмиан паччагь духьнайи,
       ва везирари,  пиянвалиъ к1ул ипуз – ваъ,
       хъа чпи мюгькам хьузди, хай вуйи вахтна ип1ри-убхъурайи!

       ТІагърурин хулан гъарднар утІиди,
       хилариз гиран ктапІуз даккнишваъ, гъваъ битІиди.

       ИпІуб-убхъуб – шадвал апІуз,
       чяхир – разивалин уьмур хъапІуз,
       хъа пул – вари суалариз жаваб.

       Фикрариъкьан паччагьдиз люкьнар мапІан,
       гьеле яв дахърушваъкьана макІан девлетуйикан чІуруб,
       гьаз гъапиш аьршарин жакьвари яв гафар гъахиди,
       хлинццар кайибди уву гъапидар,  мумкин ву, пуб.


       11
       Дап1ну уж’вал гьюлизди гат1абхь,
       сад йигъан дарш сад йигъан, думу кьяляхъ хътабкидивуз.

       Айиб пай апІин ургуригъна ясана миржиригъна:
       аьгъдарвуз аьхир, фициб бала жилиинна гъюруш.

       Эгер дифар ацІнаш мархьли,
       дурари думу деебтиди жилиинна.
       Эгер гьар алдабкиш кьибла ясана кафари терефназди,
       чан алдабкушвахь думу гъубзди.

       МикІрахъ улам хьипнайири – убзидар,
       дифариз лигрури – ккадабцІидар.

       Увуз микІран рякъяр аьгъдруси,
       ва дадайин халиъ бицІир фици арайиз гъюраш  хабар дарубси,
       вариб арайиз хурайи Заанурин ляхнаринра гъавриъ ахъидарва.

       ГьвачІинган удучІв убзруб убзуз, хябяхъганра хилариз мюгьлет мутуван,    фицики аьгъдарвуз аьхир фунубдикан мянфяаьт ктабгъуруш – мидкан вая тидкан, васана мура тмура ужу шул белки.
       Меэлди ву акв, улариз ригъ кбалгуру.

       Инсан фукьан яшамиш шулаш, гъит гьаммишан шадвал хъапІри, аммаки мучІушнан  йигъариканра кІваинди гъибтри, фицики дурарра цІиб улукьидар; фу гъафишра – вари фукІа дарувал ву.

       Шадвал хъапІ, живан, сабан уву жигьилдимиди;
       яв юкІвну уву шад кадаъри жигьилвалин йигъари;
       гъарах, яв кІваз наанди хушди вуш,
       наанди яв улар лигуруш,
       амманаки аьгъю йибхьки: уву гъапІу яв гьадму варибдилан Заанури хидива суддиз.

       ГьутІуркк гирнар яв кІвахьан,
       гьадаъ аьзаб-аьзиятар яв жандихьан;
       жигьилвална кушарин кІарувал – фукІа дарувал ву.

       12
       Живандимиди кІваин апІин Заанур,
       улукьайиз гъагъи йигъар
       ва багахь хьайиз йисар – му йисариз пидива:  «кефер ктагъуз даршлу йисар»,
       ктІуршвайиз ригъна, аквна, вазна, хядар,
       ва улучІвайиз мархьлин кьяляхъди хъана кІару дифар.

       Думу йигъари гъаравлар русвагь хьиди,
       Кьудратлу касар гук1ни ап1иди.

       Думу йигъари рузи рябгъюрайидари рябгъидар,
       гьаз гъапиш дурар ц1ибт1ан гъузидар,
       хъа улдариантина ул гат1абхьдар,
       юк1в к1ару дубхьну, кцухиди.

       Думу йигъари чІатинди вуйи раккар хъяркьри хьиди,
       ва ахларин рягъбарин сесер хъарцциди.

       Думу йигъари даахнайир уь-уьйирин дих хьайиз хъиргиди,
       ва гьич саб жюрейин  мяълийин сес хьибдар.

       Думу йигъари дурариз ягълишнахьанра гуч1 хьибди,
       хъа кючйириъ хат1авалар ккилигури хьиди.

       Думу йигъари миндаль гьари кюкюра адабшвиди,
       елгнагра гъагъи хьибди,
       ва каперс заз али рукра алдабкиди.
       Фицики инсан гъяра чан гьаммишандин хулаз,
       ва ишлар апІрударра гьязурди а кючейиъ дугълан илтІикІуз.

       Гьаддиз к1ваинди гъит уву Уьрхрур,
       сабан арсран зунжур хътубтІайиз
       ва  дидикк ккибхнайи гъизилин чирагъ ккадабхъну уьбгъяйиз.
       Гьаддиз к1ваинди гъит уву Уьрхрур
       гъуйдин зиин али гъвандин чарх душвазди абхъайиз
       ва дидихъди шид адабц1ру гажин чабхьайиз.
       Гьамци жвув гъач1иган жан гъябгъиди, учв гъафи ругдиз,
       хъа рюгь, жандиан удуч1вну гъягъиди, учв гьау Заанурихьна.

       «ФукІа дару гьавайивал,
       фукІа дару гьавайивал, – гъапну ужувлан хабар Ктибтрури, –
       вари айиб – фукІа дарувал».

       Ужувлан хабар Ктибтрур, аькьюл айир гъахьну ва Дугъу халкьдиз аьгъювалар улупуйи. Дугъу фикир дарпІну, ахтармиш дапІну, гизаф аькьюллу гафар – айтйир гъидик1ну.

       Ужувлан хабар Ктибтрур, уччву гафар гъядягъюз шерик гъахьну, ва гьякьвалин думу гафар дугъу дюзди гъидикІну.

       Аькьюл айидарин гафар – урхрударик гьяракат кипру, габнин хилиъ гъирмажси ву,
       хъа уч дапІнайи мисалар – хъпехърурин к1вак карсру, устайин хилиъ кьумарси ву.
       Дурар сар Марччлихъни тувнайидар ву.

       Гьамрариланзина артухъди вуйибдихъди ихтият йихь, йиз бай, фицики китабар ккунибкьан адат1уз шулу, хъа дурар ахтармиш ап1ури гъабшиш, гъаллаш хьидиву.

       Гьамус, магьа сарун вари дупнайиган, аьхиримжи гаф: Заанурихьан гучІ кади гъуз ва Дугъан табшуругъар тамам ап1ури йихь, сарун инсандиз мут1ан заан вуйиб адар, гьаз гъапиш, Заанури гьарсаб ляхнин:  ужуб-харжиб, жиниди гъап1уб-дарап1уб – варибдин суд ап1иди.