Архъуанэ Быстрина

Роман
                Япэ Iыхьэ
Гъэмахуэщ. Бадзэуэгъуэ мазэщ. Дунейр апхуэдизкIэ хуабэщи къэлындыным хуэдэщ. ФIыти, Тэн Iуфэ хьэцэпэцэр Iуахыжыну къыщежьэхэм ипэ къихуэу Къылъшыкъуэ и лэжьэгъу щIалэхэм машинэщIэ къратахэщ. Гаражыр къызэрызэIуахрэ иджыри апхуэдэ къэхъуауэ зыми ищIэжкъым. Горькэ къалэм дэт машинэ щащI заводым къикIауэ Газ-53-уэ – тIощIрэ тхурэ, Газ-52-уэ щы! Къайгъэ мащIэ къикIакъым абы и гуэшыным. ЦIыху щитIым нэс щылажьэ гаражым шофёр куэд дэтт, машинэщIэ зратынухэм я спискэм зэрыхэхуэнум шэчи-шубыхьаи къытрамыхьэу. Ауэ дэнэт: пщэдджыжькIэ лэжьапIэм къызэрыкIэрыхур, хэти жэщкIэ гаражым къемыкIуэлIэжу къэралым и машинэр и щхьэ IуэхукIэ къызэригъэсэбэпыр, хэти ефауэ ГАИ-м зэгуэр зэраубыдауэ щытар щхьэусыгъуэ яхуэхъуурэ  ямыгугъау Iуэхур къекIэрэхъуэкIри  къыпыхуахэщ. Иджы Тэн Iуфэ щылажьэхэр, машинэхэр тэрэзу зыгуэшыну зи пщэм дэлъа комиссэм и кхъузанэм, ныкъусэн щIагъуэ къыхуамыгъуэту кIуэцIырыкIахэрт. Ахэм яхэттэкъым, гъэмахуэ жамыIэу, щIымахуэ жамыIэу сом гуэр къалэжьын, я планыр ягъэзэщIэн папщIэ я машинэ тIорысэр ремонт ящIу и лъабжьэм куэдрэ кIэщIэмылъа. Гъэмахуэм зыгуэрщ, ауэ щIымахуэм ар сытым хуэдэу Iей. Шофёр IэщIагъэр адрей IэщIагъэхэм зыкIи ещхькъым. Къылъшыкъуэ гаражым зэманышхуэкIэ щымылэжьами, абы куэд щIат гу зэрылъитэрэ. Дэпхуэдизу я машинэжьхэр щIымахуэм уэсым хэлъу, хьэзабыр ятелъу ремонт ямыщIми, зы цIыхуи бгъуэтынутэкъым  заводым е фабрикэм кIуэуэ цех хуабэм  щIэту махуэм зы смени лэжьэну арэзыуэ. Абы дауи щхьэусыгъуэ гуэр иIэт.
СССР-мрэ Америкэмрэ ЕтIуанэ дуней псо зауэм щыщIидзам, зэ зы зэман акъылэгъу здэхъухэри щIыри, псыри зыубыдыну зигугъэу къежьа нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэм я лъапсэм псыр ирагъэжыхьыжащ, зэи апхуэдэ щымыIэжыну ягъэкIуэдащ. Ар сыт и уасэ! Абы и фIыщIэкIэ Къылъшыкъуэ мамыру псэуну, еджэну щIэныгъэ нэхъыщхьэ зэригъуэтыну Iэмал иIащ, инженер IэщIагъэри  ***йуэ, фIэфIу зэригъэгъуэтащ. Къылъшыкъуэ и дипломым къыкIэрих мэр  иджыри кIуэдакъым, зэзэмызэ къищтэурэ зыми яримыгъэлъагъуу щеплъкIэ, апхуэдизкIэ фIэфIщ  и мэри, зэ фIыуэ емыпэмауэ игъэтIылъыжкъым.
Инженер IэщIагъэ зэбгъэгъуэтыну ар езыр сытым хуэдэу гугъу. Жэщ псом  узыкIэрыса  чертёжыр егъэджакIуэм игу зэрыримыхьу:  «Мыбдежхэм хъуакъым, мыбдежхэм хъуакъым – жери шэкъэкIэ зэхетхыхьри къыпхуедзыж».  Ар хъунт афIэкIа лэжьыгъэ  уимыIэм, сопроматырщэ, теормехырщэ, абыхэмкIи расчет Iэджи пщIыну къыппэщылъщи, зэмани ***йщ.
Дауэ мыхъуми, Къылъшыкъуи къыдеджа щIалэхэми  я мурадхэр  зэрагъэхъулIауэ, инежер IэщIагъэм иролажьэхэр. ЕджапIэ нэхъыщхьэм  щIэтIысхьэну и мураду Къылъшыкъуэ и IэщIагъэр къыщыхихым, ар куэдрэ егупсысащ, зытриухуэнур къыхуэмыщIэу. Зэ фIэцIэфтакIэт, иджы етIуанэу щIэбжьахъуэ хъунутэкъым. Коммунист партым  и Генеральнэ секретарь Брежнев Леонид Ильич инженеру еджауэ, а IэщIагъэм ирилажьэурэ апхуэдэу и Iуэхур лъагэу дэкIуеяуэ къимыщIатэм, Къылъшыкъуэ зэи инженеру емыджэнри хэлът. Емыджахэри мэпсэу, ауэ Къылъшыкъуэ  емыджэу хъунутэкъым, и адэр еджат,  и анэр еджат - классипщI фIэкIа къамыухами, IэнатIэ хъэрзынэхэр ягъуэтауэ я къэлэнхэр ныкъусэн имыIэу  ягъэзащIэрт. И адэкъуэш нэхъыщIэ Умарбэчт хъийм икIыр, си къуэшым  щIэныгъэ нэхъыщхьэ уимыIэу здэнукъым, уеджэн ***йщ  жери. Школыр дыщэ медалкIэ къиухауэ, абы Къылъшыкъуэ къытрикъузэу къыщрихуэкIым,    езым университетым философиемкIэ щыригъаджэрт. Абы нэхъейуи, медалкIэ школыр къэзыухам цIыкIуфэкIукIэ уфIэкIынт? - ФIэкIакъым. Къылъшыкъуэ   и тхылъхэр зэ университетым  ирита хъуатэм,   япэм къыщыщIа щIэщхъур Умарбэч ищIэжырти, и къуэшым и къуэр ***йми, хуэмейми еджапIэ нэхъыщхьэм щIигуэнут.  Езым дапхуэдизым Iуэхутхьэбзэ яхуищIэрэт. Университетым щылажьэ егъэджакIуэхэм щыщ къелъэIуауэ зыри игъэщIэхъуртэкъым, тIу къэзыхьынум щы хуигъэувырт, плIы къэзыхьынум тху хуигъэувырт. Зыри къемылъэIуами,  студентыр езыр еджэным егугъуу гу лъитамэ, и Iуэхур стипендие къызэрихьынум хуэдэу дэIэпыкъу мыхъум, зэран зыми хуэхъуртэкъым. Арат студентхэми зыдэлажьэхэми пщIэ къыщIыхуащIыр, фIыуэ къыщIалъагъур. Приёмнэ комиссэм Умарбэч ицIыху гуэр хэмыту къэнэнукъым, ауэ щыхъукIэ, Къылъшыкъуэ щыщIэтIысхьэкIэ балл нэхъыбэ иIэным зыгуэр ирищIэфын хуейщ. Зэкъуэш бынхэм я нэхъыжьым инженер IэщIагъэр къехъулIэрэ лэжьэн щIидзэмэ, нэхъыщIэхэри  абы дэплъеинщ, псыпэр зэрыжэм псыкIэри ирожэ,    адыгэхэм ауэ жаIэкъым…
Тафэтесхэм тыншщ я Iуэхур: щIыр захуэщи   хьэсэм ухыхьэнум дэнэ дежкIи хэбдзэу комбайным ухуэкIуэ хъунущ, бункерыр   къэбунэщIу зым укъыпыкIыу адрейм деж  укIуэнуи тыншщ. Къылъшыкъуэ ещанэ курсыр къиухыу я къуажэ колхозым практикэ кIуэжауэ комбаинкIэ и ныбжьэгъу ТIали и гъусэу сэхураныр щыIуахыжам шофёрхэм бэлыхьу ятелъар дапхуэдизт, я щIыпIэхэр къуакIэбгыкIэти. Бгы лъапэм щыIэ колхозхэм, совхозхэм  я уIэхур куэдкIэ нэхъыфIт, техникэр щызебгъэкIуэным, щыбгъэлэжьэным теухуауэ. Тэн адрыщIкIэ щызэхэт совхозышхуэм я комбайнерхэм  а бгылъэ щIыпIэхэр ялъэгъуамэ, я щхьэфэцым зиIэтынри хэлът. Арат Къылъшыкъуэ къытрезыгъэчыр, къыгурымыIуэр, къэралым машинэ щIэрыпсыбзэ къуиту командировкэ гъавэ Iупхыжыну  укъыщигъэкIуакIэ, щхьэ зыщIебгъэхын ***йт, щхьэусыгъуэ нэпцI гуэрхэр къэбгъуэту Iузэв нэсыху  укIуэу псы Iуфэм махуэр щIыщыбгъэкIуэнур  сытыт. Ростов областым гъавэр Iуахыжыну къызэрыкIуэрэ хэт сыткIэ ущыгугъ хъунуми сэтей къэхъуат. Зэ зы хьэсэр  Iухын яухым, зэ адрей хьэсэр Iухын яухым, техникэр ягъэIэпхъуэурэ, гъавэм елэжь цIыхухэр комбайнерхэмрэ шофёрхэмрэ нэхъ хьэсэ ин дыдэм кIуахэу лажьэу хэтхэт. Совхозым и агроном нэхъыщхьэмрэ Къылъшыкъуэрэ лэжьыгъэхэр зэрекIуэкIым еплъу хьэсэбгъум деж щытхэт. Хуабэт махуэр. Дапхуэдэу мыхуабэми, тIури жыг жьауэхэмкIэ кIуэхэртэкъым, я бжэхэр Iуахыу жьы зэпиху ящIауэ щыт машинэхэм я кабинэм итIысхьэнуи ягу къэкIыртэкъым. Агроном нэхъыщхьэр махуэм здынэмыс щыIэтэкъым,  отделенитху яIэти, псоми лэжьыгъэр зэщIэплъауэ, тэрэзу щекIуэкIырт. ГъавэфI къытекIырт -     совхозым и лэжьакIуэхэр гъэ псом гуэдзым зэрелIэлIар псы хэкIуадэ хъун ***йтэкъым. Ауэ иджыри зэкIэ пасэт и кIэр зыхуэкIуэнум утепсэлъыхьыну. Егор Семёныч я гъунэгъу совхозыр къатемыкIуэм сытри идэрт. ЩIы зытелажьэкIи щIыпIэ щелэжькIи а хозяйствэм я Iуэхур нэхъ зэхуэдэт. Гъэ кIуам хьэwэпэуэр IухыжынымкIэ центнер нэхъыбэ къытрахынымкIэ я гъунэгъухэм текIуэныгъэр къахьри социалист зэпеуэмкIэ ныпыр абыхэм яIэрыхьат. Егор Семёныч хуейтэкъым и пенсэ кIуэгъуэм илъэс бжыгъэкIэ езыхэм яIыгъа   Нып  плъыжьыр абы къахуигъэнэну. Абы фIыуэ ищIэрт  а совхозым и лэжьакIуэхэр зэман-зэманкIэрэ къызэрыда1уэр В.И.Лениным и цIэр зезыхьэ совхозым я Iуэхур зыIутым теухуауэ. Агрономым гугъэ къезыту жыхуиIэр Шахтэ къалэм къикIауэ комбайным тесу лажьэ шахтерхэмрэ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм икIауэ лажьэ шофёрхэмрэ лейуэ къехуэкIын хуей  зэрахэмытырт. Абы илъэс блэкIам и гур зэгуагъэудат къадэIэпыкъуну къагъэкIуа дзэ частым. Сэлэтхэр машинэ рулым зэрыдэсым хуэдэу ефэрт. Шэджагъуэ нэужь хъуауэ зы цIыху элеваторым гуэдз яшэу пхуэкIуэнутэкъым. Офицерхэм зыгуэр яжепIэнути, абыхэми аркъэмэ къызыкIэрихыр нэхъыбэт. Дауэ мыхъуами гъэр яухри дзэ частыр яутIыпщыжащ, ауэ Егор Семёныч а илъэс къызэринэкIамкIэ арэзыкъым. Къылъшыкъуэрэ агроном нэхъыщхьэмрэ я ныбжькIэ зэхуэмыдэми, лэжьыгъэ ящIэм зэакъылэгъу ищIауэ зэдэлажьэхэрт. Егор Семёныч елъагъу инженер щIалэр и лэжьэгъухэм тэмэму зэрабгъэдэтыр, игъэлажьэ гупым я  Iуэхур тэмэм ищIыну  зэрегугъур.


КъыкIэлъыкIуэнущ