Адашдиз жаваб

                АДАШДИЗ ЖАВАБ
                (Шикил)

Хъебехъ, гъабхьундарзухьан, адаш, йиз слин уву кIурубси, кьяллан карк алдатуз.
Фукьан вушра узу тахсиркар апIин, гьапIза, даршул кьисматниин алапIуз.
Гьаз вуш узуз гьаци гъапнийва уву: аьгъяйвуз дарш, гъургуриз, жараси хьуз, сабан,
         аьмалдар дюн'яйиъ къарагун му, узхьан даршлуб гьубкIну яшайиш хъапIуз?
Дидиъ айи ужуб-харжиб аьгъдарди, яв насигьят кIваинна гъибиснийза.
Шулдаршра, йишв алабхъишвахь, даккунди, гужназси гьаци апIури гъахьнийза.
Амма начлуди, гьар улихь гъягърурихъ юкIв кIару шули, нефес гьютIюбхюйиз.
Жвуваз аьжаблуди, гьар "кIикIлихъ" хъахърурихъ, заманайин суй гъвалхьан 
         гьудубчIвдайиз.
Фукьан вахтназ гъузуз ккашлийи узу, хусуси хасият гъяпIну зазаригъ?
Мархьар-йифарира гъавриъ аърийзу, вушра бин гъяйибси вуйзуз бацаригъ.

                ***

Ав, дурари фици вуш аьгъдарзуз, саб нач-гучI дарди чпи, гьаммишан марцци рюгьярси
         кьашаъ, ясан кьираъ, даршсан шишлиъ, гизафси шекриъ - улупуйи.
Аман йиз фикир кьандиси гъюйи дурарин терзерикан.
Аьгъю шулдайзуз намуслуваликан уз'ин намуссуз ляхнар алахьайизкьан.
Фу ву кIурза гъира; вуйза гъапIиб тарс ляхин саб; хъа фици шуйи жараси;
         апIдайи сарун гьич гъуллугъниинна кьабул.
Гьярам вуйи узуз - касибрин бализ, рякъюз бушлугъар гьякь деври диву регьбрарин.
Ахъунза бушлугъарин батлагъариъ кьацIюгъ гъивган аьхюрдин.
Гьаци, слин кьяллан сифте ва аьхиримжи, жвуван тегьерниинди дарди, хъзигури,
         деврин гужниинди, апIурза кIури гьюкум гьякьлу, жара йигъхъан чара
         имдарди, буржлу гъапIунзу хил алдатуз.
Филадиз?
КIваъ айиз гьаммишан - учвуз узу кьисматниинди институт аднан ккудубкIнуш
        фу ву хъа? - хай дару гъуллугъчйирин вилаятдиъ айиб аш арабгуз,
        жарадин гафариин ихтибар дарапIди, жвуван улариинди душваъ айибдиз лигуз.
Ав, адаш, магьа гьамци, гьаму ляхниз кIури фикир, буржлу гъахьунза уву кIурубси
        карк алдатуз арсрушра учIвру зазар слар-гъютIрухьмарин кьяллан.
Аьгъяди увуз му деврин гьисаб гъапIнийва насигьят гьамциб?
Ккундийнуз яв балинра хьуз ужагъ дураринси, сабдиканра ктарди вижна?
Абурлуди дустарин арайиъ тамада хьуз?
Сикинсузди жвувахъ хътру гъайгъу жарадарин улихь уйнамиш тIяаьмсузди апIуз
        гъитуз?
Бушди имийза думуган, гьациб йиз хасият рябкъюри гъапнийна дарш, вартIан рягьти
        гьадму насигьят тамам апIин кIури?
Ав, буш вуйза...
Гъира жигьилгандин гъайгъударсуз, гьугъубжвурайиз улдубднайи фагьум,
        дифарси улдугнайи инсанарин ужагъаригъ.
Аьгъдайзуз думугандин мяна: карк алдатбаъ фу ади гъабхьнуш.
КIул'ин алабхъундайиш явра шулийкIан пуз узузра.
Рякъюрайиганси, гъийин йигъан гьадму вядайин шиклар, явдар вушра йиз улихь ачухъ
        шулайи лап мяналуди.
Аьгъяйвуз аьхир, фициб хасият яв балихъ хъади гъабхьнуш.
Гъябкъюр вари жюрейин инсаният ккундайи духьну гъалатI!
ГъалатIар гьамусра кудучIвнадарукан, я дурарин аьхир рябкърубси дар.
Йиз фурслу жандин жинжал гъиллигъар увуз улупураза, гьаддиинди апIури диван
         жазайиз хури аза уву.
Аьгъяйвуз, адаш, гьаз думуган узуз насигьят гьациб туври гъахьнуш гъаллаш апIру,
         жвувхьан гьибицну намус?
Карк кдадатруб аьгъяди узу сларин кьялкан, узуз дарс вуди дайнив гъапиб дарш?
Ниятар вуйив къадим; кьисмат улхьан гьибицнийив; ккирчнийва дурар узуз;
         увгъян жарари бахт багьаллу яв бализ кбалгурайиси.
Уву фуж фу? - узура гьадму!
Уву Шлинур ву? - узура Гьадгъан!
Дариз назназивал; улар тина учIврайиз; къурзлу дайза; хъа кьяшишан имдариз.
Бала гъафну читин - нивгъарихьан гьял апIуз шулдар: ултIуккунзу, багьна дабгну,
         ляхнилан думу, узу чпин тIуларин гъавриъ ахърур дар, институтдинуб
         дарчуз фукIа лизим, кIури.
Дурарин гъавриъ айза узу, хъа дурариъ учIвнайи иблисдиз духьну ккундайзуз
         мютIюгъ.
КтIуккуразу партияйиканра футнийири!
КтIуршвуразу уьмриканра йиз дустари!   
Йивуруш авру духьназу цалкан - ккагъназу вариди ахтуйир алатIури!
Фу бадали? - гъапиш, сар увукьан хъугъдина узухъ? - яв юкIвра апIурадарза пашман;
         гьацира аьгъю гъабхьунвуз вуш фтикан.
Магьа, адаш, думугандин девир гъи йиз улихь дугъубжвна: кьюб рякъ'ин
         саб ликриинди дерккну, ктабгъуз саб дарш саб, ккун апIури.
Дихъурадарзуз Гьякь; фунуб рякъюъди ликури гъягъюза?
Мура ву узуз гьярам, тмунубра - бейгъуш ктабгъиш, аьгь дапIну, уву кIурубси,
         слин кьяллан карк алдатури кьял йивуб, кьабул апIдариз кьуларикк ккайи
         уьрзну.
Ктабгъуза яв кIван ният - фу шулушра дугъри пуб!
Гьяйифди вузуз ихь ккудубшу гележег, вахтназ гъабхьибси  вуйиб гьелелиг.
Адар жара рякъ узуз; адарив, ясан яв; улупрур айишкьан баладайзуз
         Гьадгъахъ хъаърур.
Ярхла а пну хил алдабгъуйва узлан жиларикк ккашра, мумкин гъабхьнийиш
         Гьадгъухъан хъчIихуз.
Гъурукьнийиш Увухьна, ай аман, цIийи кьувват апIуйва йиз гъянаъ, хъа лигуйза узу,
         думу алчгъи фици чаз узкан апIуйиш тIалаб: тувуб руш'ват, дерккузди
         гъуллугънаъ!
Гъилигнийза машназ дугъан, амма кьувватар сабсдар гъашдар; чахъан гъапIну;
         гьюкум ади хилиъ, вари чахъ лихру лукIар, жидайин улихь мухур гьипну
         кьяляхъ-кьяляхъ хъуржра, уьмурлугъдиз дурар чав гьаци гъахурайиси.
Гьациб мутму ву хилиъ гьюкум айи гьяким!
Дугъаз саб ву: накь ва гъи, савадлу-савадсуз, аькьюллу-аькьюлсуз, артухъси ккунду
         чахъан хъипрур, хъюнтIар мелзнахьди ккилижвнур, биябур апIурушра
         аьгь апIрур, ккюбгъну, жарарин ушвнигъян гужбалайиинди гъючIюбгъну
         дубхну дугъан сундкьиъ иврур.
Сар дар гъийин хан - райккумар, пирккурурар дугъан ккипрайибдиз гъягъмучарси
         итIигъну улар, ***ирси ккилигура эйсийиз.
Нагагь дупну дугъак гьякьлуди ктукьрур гъашиш, гьаму узузси дугъазра кьац,
         дугъу къанунариинди хилиъ айи гьюкум хъипну, язухъ дарди алахьура.
Вижна ктар дурариз - кьацIюгъ йикк, ясан лиъ, хабарсузди, ясан аьгъяди, ухди,
         ясан кьанди, дугъридан, ясан алчагъди, фу жюрейиинди гъябхънуш.
Зегьметар мизиган яв балхъан, узкан ктаъну дурари чIвал гъяцIли, гал алдабхъну,
         хътрукьу чIуру хтарин пукьлийириинди кьукьар ктагъуз.
Мирккра зугълугъарин учIру ва мичIлу ккадабхъру хъибтубси, кутIубси, дишла
         уьбгъру шюшеси, мани нурар куркьубси ебцIури нивгъариз илтIибкIуру!
Рябкъюрайиз яв гьялра: йиздихьан жара апIуз дубхьнашра, ккунибкьан бахтар хъади -
         швушвар, шубар, хтулар, гьарсарин мугъара ккабгну чпин йишварихь архаин
         – вушра гъагъи гъамари дибиржнайиб.
Абин дерди бали уьбкъюз буржлу духьнайкIан, даршиш йиз архайин гунгьар йиз
         гъюнариин алахьнайкIан, дава имдру?
Тахсиркар, адаш, узу апIуз шулвухьан хъюгъну гъапIундайиш кIури гьамци...
Шлуб хьивдийи жараси, дарш гужназ лукI ктаъру бягьсумикк гъузза зу?
Дугъаз вари ихт'ярар гъузри!
Узу дугъкан аргъуразу; ниятар чанси духьну ккундарзуз, кьалу маариъ жвуван агъу
        гъит гъубзри жвув утIури.
Гьамци узхьан аьгь апIуз фукьандиз шуйи аьзиятлуди жанди гъададабгъди?
Аьгь гьякь, аьгь дугъривал, мегьел аьжалар ккун апIурамива фукьандар?
Шлиндар? - уву агури хъюгърудариндар?
Гьаци, аьхирки узуз аьгъю гъапIунва зарафатсуз яв кьялхъян кучIал кам даруб. 
Хъебехъ уву, я адаш, узу фу кIури тахсир апIураш: директориз руш'ват тувну дугъу
        йиз улариз рябкъюри, хъа шагьид арайиъ адар кIури, футнайиз илтIибкIну,
        уз'инди тахсир алапIура гьарайниинди, фила вуш узу чаз тувундар кIури,
        чав кIуруб апIдар кIури, гьярис тIулар алдатмиш'валарин.
Дугъхьан гьерхру следователи: тувунна руш'ват, даршсан...
КIурин дугъу тувунза сабанра - гъибисури кIурин: - гъибисунза?
"Хъа магьа, дугъу дарза кIура" - кIури хъасин йиз унтIаъ йивура футнайин
        гъабгъаб, инсафсузди узлан цIар алдатура.
Йиз ичIи хилар рякъюри чаз фукIа ккудрубкьрайиган, гъазанмиш апIин кIуйи
        ккуни жюрейиинди.
Руш'ват бисру рякъяриъ тIаънушра, кепекра гъабхьундарзухьан тувуз ва думура
        гъапIунза мягьрум - узкан ча кIури айир.
Гьаддилан иливну ккудудубкIру хъял вари халкь чахъанди гъирккну жидйир хьади
        къаршу.
Узуз адаъну гьацира, касиб уьмур ккапIну, аьламатнан гъадагъйирихьди, аькьюлсуз
        агьрарихьди, сузайиз хру футнийирихьди, хилиъ гьюкум айидарин музмузар.
Фици апIурва узу кьабул яв уларикк ккахъиш? - йитимси гьугъужвназу хъашра хпир,
        бай, кьюрсана риш, гьеле гъадагъурадарза увуна дада уларикк
        ккадардайиган, вушра хиял мапIан учву узуз дар кIури масан, мумкин ву,
        яв, дярякъру ярхлаан гъафи кIван нурари йиз йибкIурайи яшайиш гъюбхну
        хатIайихьан: собрания ккудубкIну удучIвган партийный ич клубдиан алчгъари
        узу кабаб гъапIган.
Узу йисирси гьугъужвназуз: жвувхъан гаф апIрур; сабанкьан хъюгъну, йиз гъамар пай
        апIдаршра, цIибкьан кIваз тясир дубхьну, инсанвалихьна вуйи язухъ зигрур;
        саб кIаркIтIихъ деъдариканкьан ккарцру насигьят туврур даршлуган.
Узуз, кIару битIразси лигура, хиял шул, мурарин узу, аьхирзамандаз, му уьмрихьан
        чпи вархи дапIнайиган ва йиз мич ктруган, гьязур гурд вушул кIури.
ЮкIв, рюкъси, мюркъ йивури, уьбкъри; беден йигъаъ кьюбди кам шули; улар,
        гьячягъну, хамрарси, тухъди хъяргъну нивгъун цIадлар имдру; уьмур
        кутIубшвури – гьаму аьхиримжи гьялариъ яв насигьят, я адаш, увхьан узуз
        адарш, гьерхбакк ккуркьдива яв балин аьхиримжи яшайишдикан гьамциб
        бягьсум алапIурихьан; ав, йиз думугандин, гьич сарихъдира гьюдюхюз даршлу
        дуст аьхю гъуллугъчи гъучдихьан.
Гьей йиз келле, гьадму ву гьамусра - буш келле, яв насигьят думуган, му ражнура
        гъапIнийза ярхла узхьан.
Насигьятар мясляаьтар яв, ширин вуйзуз гьаммишан, хъа кьяляхъна, дурарик кайи
        аьламатар абур адагъдар гъахьи йиз машнаан.
Йип, адаш, хъана кьюб гаф, даршра баладарзуз гизаф, гьамускьана яв насигьятар
        кIвак дисуз гъитза гужназ, гьякьлуди адабчну дурарин ният, гъурбан шуза
        хъана цIийи уьмурназ.
ГъалатIар гъахьну узкан кьадарсуз, шулкIан дурар гьархну, йиз узлан узу хил
        алдабгъуз? кьувват имдру ккунвалихьди яв ниятнахъан хъчIихуз?
Гъи яшайиш йиз улихь "гьерччюбетер асисдира, гьерччюбетер аскканзисдира"
        вижна ктарди, неменем дугъубжвиб дайиз гьелебеле.
Йиз дердер гужли апIура лайикьсузари чпин жергйириан ваъ, хъа жвуваз
        хас Вуйирикан, жвув Ккедярхърурихьан хабар йиз гъянаъ ипнадруган.
Гьацира ккундайиз дурарин сакъур апIру илжаъ гъузуз.
Фу ву?! - гьякь ккабгъну нягьякьри чпи вуйиган кьюкьяр; вари сабишв'инди
        илтIишну, гьякьвалин хилар, жан йибтIну; СаритIан удудурчру кьюкьяр
        гъивну; хъа Думу сар Фуж вуш узуз мегьел аьгъю духьнадар.
Адаш, уву нашива, йип сацIибкьан Дугъкан, жан Гьадму бадаликьан пуч апIуза; гьацира узу дарин пуч дапIнайир му заманайи!