Ра им карим худо хо лаб шоир б лдим, хо ламаса б л
Ра;им КАРИМОВ (КАРИМ) – шоир, ёзувчи, публицист, таржимон, киносценарист. 1960 йили ;ир;изистон Республикасининг Ўш ша;рида таваллуд топган. Ша;ардаги Наримонов номли ;амда Октябр 50 йиллиги номли мактабларда та;сил олган.1986 йили Москвадаги М.Горкий номли Адабиёт институтини тамомлаган (Егор Исаев, Владимир Милков семинари).
;Р Миллий Ёзувчилар ;амда Журналистлар уюшмаси аъзоси. Хал;аро русийзабон ёзувчилар Федерациясининг (Лондон-Будапешт) ;ир;изистондаги расмий вакили, Россия ёзувчилар уюшмаси аъзоси, Ўш вилоят «Олтин ;алам-2003» танловининг ;олиби. Мўлдў Нияз номидаги республика адабий мукофотининг лауреати. “Тиллар кўп – олам ягона” хал;аро танлови лауреати. «Комила» романи» Тў;тў;ул номли ;ир;изистон Давлат мукофотига кўрсатилган. Россиянинг “Мечта”, “Болшая книга”, “Русская премия”, Германиянинг “Русский стил” танловлари иширокчиси. 2005 йили ;Р Миллий Китоб палатаси томонидан уюштирилган «Китоб санъати» республика танлови натижаларига кўра “Комила” романи «Миллий бестселлер» деб эълон ;илинган. Хал;аро Open Central Asia Book Forum & Literature Festival -2012 фестивалининг иккинчи мукофоти лауреати (Буюк Британия), Open Central Asia Book Forum & Literature Festival - 2013 фестивали финалчиси, Россиянинг миллий “Йил шоири – 2013”, “Йил шоири –2014”, “Йил ёзувчиси – 2014”, “Йил шоири – 2015”, “Мерос - 2015”, “Мерос - 2016”, “Йил шоири – 2016”, Сергей Есенин номидаги мукофотлари номинанти.
«Голос текстилшчика», «Ак-Буура», “Хал; сўзи”, «Ўш о;шоми» газеталари ;амда «Ўш» хал;аро адабий-бадиий алманахида мухбир, масъул котиб, му;аррир ўринбосари, бош му;аррир, Ўш вилоят маданият департаментида етакчи мутахассис, «АКИpress-Фар;она» ахборот-та;лил бюросида му;аррир-таржимон, Марказий Осиё янгиликлар хизмати сайтида му;аррир вазифаларида хизмат ;илган.
Шеър, новелла, ;икоя, ;исса ва романлари «Голос текстилшчика», «Ўш садоси», «Эхо Оша», «Ош жанириги», «Ёш ленинчи», «Ўзбекистон адабиёти ва санъати», «Литературная газета», «Юност», «Учкун», «Молодост», «Ёш куч», «Ала-Тоо», «Литературний Киргизстан», «Ўш», «Шар; юлдузи», «Ёшлик», «Пресс-парк», «Кабар-Юг», «Южний ринок», «7х7», «Ваша газета», “Эркин - Тоо”, “Заман-Киргизстан”, “Оpen Central Asia”, “Творческое содружество” каби ша;ар, вилоят, республика, хал;аро нашрларда чоп этилган.
Тошкентдаги ;афур ;улом номидаги Адабиёт ва санъат нашриётида нашр ;илинган «Биллур жил;алар», «Камалак» каби жамоа тўпламлари муаллифларидан бири. Бир ;атор Ўзбекистон Республикаси ёш ёзувчилари семинарлари иштирокчиси. Россияда чоп этилган “Подолск” алманахи, Белоруссияда нашр ;илинган “Созвучие сердец”, Украинада олам юзини кўрган “Минути поэзии” антологиялари муаллифларидан бири. «Рангли рўё», «Бешинчи фарз», «/айвонот бо;и», «Комила», «Хил;ат», «Хиёнат», «Лаъли Бадахшон» каби ўзбек, ;ир;из ва рус тилларидаги ўнлаб китоблар муаллифи. Хал;аро О;ахон жам;армаси томонидан ногирон болалар учун китоб яратиш ма;садида уюштирилган семинар-танлов ;олиби. Асарлари ўзбек, ;ир;из, рус, тожик, инглиз тилларида нашр ;илинган.
;ир;изистон, Россия, Германия, Украина композиторлари билан ;амкорликда яратилган бир неча ;ўши;лар муаллифи. Китоб ва асарлари ;ир;изистон, Ўзбекистон, Тожикистон, ;озо;истон, Россия, Украина, Беларус, Буюк Британия, Канада каби давлатларда чоп этилган ;илинган.
- Ра;имжон, авваломбор «Ўш садоси»га ташриф буюрганингиз учун ра;мат, хуш келибсиз. Адашмасам, инсон болалигида ул;айса спортчи, инженер, учувчи, олим, ў;итувчи ёки шифокор бўлишни орзу ;илади. Биро;, шоир бўлишни ;авас ;илавермаса керак? Сизнинг шоирликни танлашингизнинг сабаби нимада?
- Салтанатхон опа, э;тимол сиз ;ам ёшлигингизда журналистика со;асини бежиз танламагандирсиз. Шундай бўлса агар бу ;олатни жуда яхши тушунасиз, деб ўйлайман. Менинг келажакда ким бўлишим ;а;идаги савол ў;увчилик йилларим «Ким бўлсам экан?» мавзуида ёзган иншодан бошланган. Ўшанда ша;ардаги Наримонов номли саккиз йиллик мактабнинг, янглишмасам, бешинчи синфида ў;ирдим. Бу иншо мактабимизда биринчи ўринни эгаллаб, ша;ар кўригига йўлланма олганди. Кейинчалик иншо дафтарим анча ва;т мактаб коридорида намуна сифатида илиниб турган. Ўша йиллар мени ;а;и;атан ;ам бу савол анча ўйлантирарди. Эсимни танибманки, ;аётда ;ийналган одамларга далда бўлиш, уларга ёрдам ;ўлини чўзиш ма;сади билан яшаб келганман. Мени ;еч ;ачон бўлак бир маслак ;изи;тирган эмас. Хаста одамларни кўрганимда уларнинг дардига даво бўлишни жуда-жуда истардим. “;ани энди се;ргар бўлиб ;олсам-у, бахтсиз инсонларнинг дардига мал;ам бўлолсам», деб азият чекардим. Шундан бўлса керак, дастлаб шифокор бўлсаммикин, деган хаёлга ;ам борганман. Тиббиёт со;асида бедаво дардларга даво топсам, оламшумул кашфиётлар ;илсам деб, умид ;илганман. Бир тарафдан, шифокор бўлсам, нари борса бир палата ёки бир касалхона доирасидаги мижозларга ёрдам кўрсата олишим мумкинлигини ;ам ;ис этганман. Шунда бу каби му;тож одамларга уларнинг ру;ияти ор;али кўпро; ёрдам кўрсатишим мумкинлигини англаб етганман. Ахир, барча хасталиклар, дардлар инсоннинг ру;ияти, асаби ор;али юзага келади-да! Шу боисдан мен одамларни “даволаш”ни, энг аввало, инсонларнинг кўнгли, дили, ру;иятидан бошлаш кераклигини тушуниб етганман. Биро; олдимда “;айси йўл билан?” деган савол турарди. Шунда рассом бўлсаммикин, деган фикрга ;ам борганман. Яъни, ранглар воситасида одамлар ру;иятига таъсир этмо;чи бўлганман. Биро; тасвирий санъатнинг бу йўлда имкониятлари чекланганлигини ;ис этганман. Ни;оят, менда шоир бўлиш истаги ту;илган. Шеърият ор;али ;ар бир одамнинг ру;ига кириб бориб, ;албини ;убордан, ;ай;у-аламдан, дарддан тозаламо;чи бўлганман. ;озирги кунга келиб ;аётда йўл танлашда адашмаганимга амин бўлиб турибман. Зеро, бугунги кунда, ўша мен орзу ;илган шифокорлар ;ам, рассомлар ;ам, умуман ;ар ;андай со;а ходимлари, ишчидан тортиб президентгача умрларининг охирига келиб шоир бўлиб ;олганларига гуво; бўлиб турибман ва буни, албатта, ижобий ;ол, деб ба;олайман.
-Биринчи устоз сифатида кимнинг номини айтиб ўта оласиз?
- Агар гап мактабдаги биринчи устозим ;а;ида бораётган бўлса, у ;олда бошлан;ич синф ў;итувчим, Улу; Ватан уруши фахрийси Суликаев домлани ;урмат билан тилга олган бўлардим. Урушда бармо;ларидан ажраган бу домла со; ;олган яримтаки панжалари билан мелни ушлаб, илк бор ;арфларни таништириб, доскага ёзганлиги ;алигача кўз ўнгимда намоён бўлади. Домламиз мени жуда яхши кўрардилар. Олдинги партада ўтирардим. ;аерда, ким олдида бўлмасин ;ар доим мени намуна сифатида кўрсатарди. Доим покиза, озода кийиниб, чиройли костюм-шим, галстукда келарди. Орден ва медаллари тимсоли бўлган ранг-баранг, узунчо;, тўртбурчак шаклидаги нишонларини та;иб оларди.
Профессионал ижод оламига кириб келишимдаги устозларим сифатида эса, энг аввало, тани;ли шоир, ;амюртимиз Турсунбой ака Адашбоевни тилга олган бўлардим. Бу инсон билан илк бор “Ленин йўли” газетаси ( айни пайтдаги «Ўш садоси» газетаси) ;ошидаги “Ил;ом” ижодкорлар клубида танишган кунларимдан бошлаб, ижодимни ди;;ат билан кузатиб борди. Москвадаги М. Горкий номли Адабиёт институтига тавсиянома берган ;ир;изистон Ёзувчилар уюшмаси Ўш вилоят бўлимининг ўша пайтдаги раиси, тани;ли шоир ;армиша; Ташбаевдан ;ам миннатдорман. Бу инсонлар ор;али келажакда яна бир ажойиб шоир - Собит Мадалиев билан танишиш бахтига муяссар бўлдим. Номлари тилга олинган кишиларни ўзимнинг дастлабки устозларим, деб биламан.
Шу билан бирга Адабиёт институтида сабо; берган барча муаллимларимни, айни;са рус тили ў;итувчим Магдалина Рубеновна Саркисовани тез-тез ёдга олиб тураман...
-Биринчи шеърингиз неча ёшингизда ва ;аерда чоп этилган, у нима ;а;да эди?
- Янглишмасам, биринчи шеърим, ани;ро;и иккита шеърим Ўшдаги Октябр 50 йиллиги номли ип-газлама ишлаб чи;ариш бирлашмасининг “Голос текстилшчика” кўп нусхали газетасининг 7 ноябр байрам сонида рус тилида эълон ;илинган эди. Улар “Мелодия дружби”, “Какой секрет у этих глаз” деб номланганди. Рус тилига шу газета ходими Геннадий Корякин ўгирганди. Ўша пайтларда рўзномага ажойиб инсон Евтушенко (исм-шарифи ёдимдан кўтарилибди) му;аррирлик ;иларди. Ана шу рўзнома ;ошида ;ам ижодкорлар клуби фаолият кўрсатиб келган. Клубнинг аъзоси ;ам эдим. Умуман, ша;ардаги барча адабий тўгаракларнинг фаол иштирокчиси бўлганман. Чунончи, Ўш вилояти комсомол ;ўмитаси ;ошидаги тани;ли шоира Тозагул Зокирова ра;барлик ;илган “Башат” ;ир;иззабон ижодкорлар тўгарагига ;ам ;атнаб турардим. Ўша ерда Алим;ан Дегенбаева, Азада Бегим;улова каби истеъдодли ;ир;из шоиралари билан танишганман.
Ўзбек тилидаги дастлабки шеърим “Бодом” деб номланган бўлиб, у “Ленин йўли” газетасида тани;ли журналист Му;аммаджон Ўринбоев та;рири остида эълон ;илинган. Шеър бобом эккан бодом дарахтига ба;ишланганди. Бу дарахтни шеърий сатрлар ор;али бобомнинг ;айкалига ;иёслагандим...
-Ўшанда ўзингизни ;андай ;ис этгандингиз?
-Дастлабки шеърларим илк бор олам юзини кўрганда гўё Ер юзида мендан-да бахтлиро; инсон йў;дай туюлган. Осмонларда ;ушдек учиб юрганман. Тў;ри, бунга ;адар менинг кўплаб хабарларим ю;орида номлари ;айд ;илинган рўзномаларда босилиб турган. Уларни кўриб, ра;матлик онамнинг суюнганини айтмайсизми? /ар сафар кўзларига ёш олиб, ;ўлини дуога очиб, эзгу тилаклар билдирарди.
-Орадан йиллар ўтиб шундай мав;ега эришишингизни кутганмидингиз?
- Сиз саволингизда “мав;е” сўзи ор;али нимани назарда тутаётганлигингизни билмадим-у, лекин мен ;алигача ўзимни бирон бир “мав;е”га эришган, деб ;исоблай олмайман. Сабаби, менинг ё бирон бир амалим, лавозимим, каттаро; унвоним ва на ма;тангани арзигулик бойлигим йў;. Минглаб, миллионлаб китобхонлар орасида, балким, ;андайдир, мав;ега эга бўлгандирман? Агар сўз мана шу мав;е хусусида бораётган бўлса, у ;олда айтишим мумкинки, менинг адабиёт оламида бугунгидек озми-кўпми эътибор ;озонишимни олдиндан кутган эмасман. Аслида ;ам буни олдиндан айтиб ёки кутиб бўлмайдиган ;олатдир. Бекорга динимизда “Худо хо;ласа” деган ибора ;ўлланилмайди. Шу боисдан мен Худо хо;ламаса ;еч нарса юз бермайди, деб ўйлайман. Шу кунларга етиб келишимни Худо хо;лагани учун Яратганга ;амду санолар айтаман!
- Яна ортга ;айтсак, ўрта мактабни тамомлаб, ;айси йўлни танладингиз?
- Синфдан синфга ю;орилаган сари ;аётимни шеъриятсиз тасаввур ;ила олмай ;олгандим. Бутун вужудим тани;ли ўзбек шоирларининг китоблари билан бо;ланганди. ;ай тарзда ёзилишидан мустасно ;алам тебратиб турардим. Бирдан-бир тилагим журналистика ёки филология факултетига ў;ишга кириш эди. Биро;, Тошкент ёки бош;а ша;арга ў;ишга боришим учун мабла; ишлаб топишим керак бўлган. 1978 йили ша;ардаги Октябр 50 йиллиги номли ўрта мактабни тамомлаб, ю;орида тилга олинган ип-газлама ишлаб чи;ариш бирлашмасининг тў;ув цехига чилангар-созловчи бўлиб ишга кирганман. Ишга кеч ;олмаслик учун са;арги соат олтида уй;усираб йўлга чи;ардим. Цехга етиб келсам, у ердаги шов;ин-сурон ;уло;имни кар ;илгудай бўлиб, ;аводаги пахта тивити эркин нафас олишимга ;ўймасди. Шунга ;арамай, ўша ерда бир неча йил ме;нат ;илдим. Ёдимда, иш кунларидан бирида дастго;нинг улкан шестернаси бармо;ларимни ;исиб ;олиб, панжаларим ;онталаш бўлиб, бир неча кун азоб тортиб юрганман. Лекин бирлашмадаги ме;нат фаолиятим менга бош;а томондан ас;отди. Корхонанинг ў;ув комбинати менга бирлашма ;исобидан Москвадаги Адабиёт институтида та;сил олишим учун йўлланма берган. Шундай ;илиб, мен беш йил давомида ана шу корхона стипендияси ;исобидан та;сил олганман...
- Ра;имжон, ;аётингизда сиз учун биринчи сонли муаммо нима бўлган?
- Мактабда ў;иб юрган дамларимда деярли ;еч ;андай муаммога дуч келган эмасман. Синфдошларим билан яхши муомалада эдим. /аммаси мени ;урмат ;иларди. Мен ;ам уларни яхши кўрардим. Аъло ба;оларга ў;ирдим. /ар доим мактаб, ша;ар маъмуриятининг ёрли;лари, эсдалик сов;алари билан та;дирланиб келардим. Волейбол, стол тенниси бўйича ша;ар, вилоят, республика мусоба;аларида мактабимиз, ша;римиз, вилоятимиз шаънини ;имоя ;илардим. Бир неча йиллар мобайнида 3-сон болалар спорт мактабининг волейбол секциясида шу;улланиб, вилоят жамоасининг ўйинчиси бўлганман. Разрядларим ;ам бор. /аётдаги ;а;и;ий муаммоларга эса ул;айганимдан сўнг дуч келдим…
-Сиз кўпчилик шоир, носирлар орзу ;илиб, кира олмаган Горкий номли Адабиёт институтига биринчи уринишдаё; кириб кетишга муваффа; бўлгансиз. Бунга нима сабаб бўлган?
-/а; гапни айтдингиз. Мен курсимиздаги энг ёш шоир ;исобланардим.Тў;ри, курсимизда мендан бир-икки ёш кичик талабалар ;ам бор эди. Лекин улар таржима гуру;ида та;сил олишарди. Шундан бўлса керак, мен билан та;сил олган ўн беш ;ардош республикадан ;абул ;илинган шоир, носир, драматург ёки тан;идчиларнинг аксарияти мендан йў; деганда беш-ўн ёшга катта эдилар. Улардан айримлари бунгача бир-икки олийго;ни тамомлаб ;ам улгуришган ;амда Адабиёт институтига кириш учун бир неча йиллаб ;аракат ;илган ижодкорлардан иборат эди. Шундан бўлса керак, дастлаб уларнинг айримлари ўртасида шахсимга нисбатан тушунмовчилик, нохуш кайфиятлар бўлган. /аттоки тани;ли бош;ирд шоири Мустай Каримнинг ў;ли экан, деган шов-шувлар ;ам тар;алган...
/али-;али ёдимда. Ота-онамни, ака-укаларимни со;инганимдан ёто;хонада бошимга чуст дўппи, эгнимга пахтали кўк чопон кийиб юрардим. Онам бир неча оятларни ёдлатиб ;ўйган эди. ;уръон ў;ишни ;ам билардим. Шу сабабдан ;айит, рўза кунлари ёки олийго;имизда та;сил олувчи мусулмонлардан бирининг я;ини ;азо ;илса мени хонасига ча;иришиб ;уръон ў;итишарди. Айрим кимсалар бу кўринишдан фойдаланишга уриниб кўришган. “Художўй” эканлигим учун иккинчи курсдан олийго;дан бўшатишмо;чи ;ам бўлишган. Ўзингизга маълум, у пайтлар атеизм деган тушунча мавжуд эди. Биро;, институтимиз проректори, ажойиб инсон, кейинчалик Россия маданият вазири бўлиб ишлаган тани;ли рус муна;;иди Евгений Юревич Сидоровнинг: “Агар Адабиёт институтида Ра;им Каримовдек талабалар та;сил олиши мумкин бўлмаса, у ;олда бу ерда бўлак ;еч ким ў;имаслиги лозим”, деган гапи масаламни узил-кесил ;ал ;илиб ;ўйганди...
Йиллар ўтиб, атрофимдагилар бу дарго;га бежиз келиб ;олмаганимни тушуниб етишган. Бешинчи курсда та;сил олаётган пайтимда курсимиздаги ил;ор ижодкорлар сифатида бир неча шеърларимнинг миллион адад билан нашр ;илинувчи “Юност” журналида эълон ;илиниши ;ам буни исботлаган...
-Кенг ;амровли Адабиёт олийго;и ижодингизга ;андай таъсир кўрсатди?
- Албатта, ижобий. Мен у ерда олийго; ў;ув дастуридаги жа;он адабиёти дурдоналаридан ба;раманд бўлдим. Рус тилини пухта ўргандим. Ўзбекистонлик шоир, ёзувчилар билан танишдим. Ўзбекистон радио, телевидениеси кўрсатувларига таклиф ;ила бошлашди. Тани;ли адабиётшунос олим Ибро;им ;афуров тавсияси билан бир неча бор шеърларим “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” ;афталигида эълон ;илинди. Кейинчалик шеърларим “Шар; юлдузи”, “Ёшлик”, “Ёш куч”. “Молодая смена” каби журналларда, ;амюртимиз Шавкат Ра;мон ме;нат ;илган ;афур ;улом номли Адабиёт ва санъат нашриётида чоп этилган “Биллур жил;алар”, “Камалак” каби жамоа тўпламларида эълон ;илинган. Ўзбекистон республикаси Ёш ижодкорлари семинарларида иштирок этиб, Абдулла Орипов, Эркин Во;идов, /алима Худойбердиева, Омон Матжон каби шоирлар билан танишиш бахтига муяссар бўлдим. Бугунги кунда Россия эстрадасида ;ўши;лари билан маш;ур бўлган Виктор Пеленягрэ каби шоирлар билан бир семинарда та;сил олганман.
- Москвадан Ўшга ;айтиб келиб адашмаган эдингизми?
- Бу мураккаб савол мени ;алигача ;ийнаб келади. Ватанимга ;айтиб келиб, мен деярли ишсиз яшаб ўтдим. Менда айрим курсдошларим ;атори Москвада ;олиб кетиш имконияти бор эди. Ёки Тошкентга ишга жойлашиш учун олийго; томонидан берилган йўлланма бўлган. Бу ;ужжатга кўра, ёш мутахассис бир йил ичида турар жой билан таъминланиши лозим эди. Биро;, ў;ишни тамомлаш арафасида онам ;атти; бетоб бўлиб ;олиб, тез орада ;азо ;илди. Бахтга ;арши ўша йиллари уйимиз ;ам бузилиб кетганди. хонавайрон ;овлида отам ёл;из ;олганди. Мен отамни ёл;из ташлаб Тошкентга кетолмадим. Онамнинг ўлими мени ;адрдон жойларимни ташлаб кетишимга изн бермади. Шунга ;арамай мени Тошкентдаги бир ;атор газета, журналлар, нашриётларда ишга ча;иришаётганди. Бир куни ;аттоки Шавкат Ра;мон Тошкентдан Ўшга ;ўн;иро; ;илиб, ишга келишимни кутишаётганлигини айтган. Кейинчалик А;маджон ака Мелибоев “Ўзбекистон адабиёт ва санъати” газетасининг шеърият бўлимига ишга ча;ирди. У ерга ;ам бора олмадим...
Иккинчидан, мен стипендиясини олиб олийго;да та;сил олган бирлашмага ;онунга мувофи; йў; деганда бир неча йил ишлаб беришим шарт эди. Шу боисдан Ўшда ;олишга мажбур бўлдим ;амда ип-газлама ишлаб чи;ариш бирлашмасининг “Голос текстилшчика” кўп нусхали рўзномасида мухбир, бош му;аррир лавозимларида фаолият олиб бордим. Ўша йиллари тани;ли ўшлик ёзувчи, вилоят “Ленин йўли” газетасининг масъул котиби, ра;матлик Мирзо;ид ака Мирзара;имов ;ам мазкур газетанинг бўлим бошли;лигига ишга таклиф ;илганди.
90-йиллари соби; СССР тар;аб кетгач, аста-секин корхоналар ёпила бошлаб, бизнинг корхонада ;ам вазият аввалгидай бўлмай ;олганди. Шунда мен ша;ар партия ;ўмитасига “Голос текстилшчика” ;амда ВЛКСМ номли ипак комбинатининг “Шелковик” кўп нус;али газеталари асосида ша;ар газетасини ташкил ;илиш таклифи билан мурожаат ;илдим. Бу таклиф ша;ар маъмурияти, шахсан Абдиманап Мамиров томонидан ;ўллаб-;увватланган. Бир неча ой елиб-югуриб, бўл;уси газетанинг низоми, ;аражатлар сметаси, штат жадвалини тузиб чи;дим. Янги уйланган йилларим эди. Шимимнинг тиззасигача чангга ботиб корхонама-корхона юриб мабла; тўплаганман. Ша;ар партия ;ўмитасининг буйру;ига асосан, корхоналар ша;ар газетасини ташкил этиш учун дастлабки бадалларни мен очган ;исоб ра;амига ўтказа бошлашган. Та;ририят учун ажратилган хонага ша;ардаги мебел комбинатидан стол-стуллар, “Култоргбаза”дан ёзув машинкаларини олиб келганман. Биро;, охир-о;ибатда мени газета му;аррири этиб тайинлашмади, у ерга бош;а одам тайинланди. У эса ўзига ;арашли одамларни ўринбосар ;илиб ола бошлади. Яна Абдиманап Мамиров аралашгандан сўнг ноиложликдан масъул котиб ;илиб тайинлашди.
Орадан бироз ва;т ўтгач, мени Тошкентга ишга ча;ириб ;олишди. Ўзбекистон олий Кенгаши нашри “Хал; сўзи” газетасида биринчи марта ;ир;изистондан мухбирлик лавозими жорий ;илинганди. Бу ерда мен ана шу штат бекор ;илингунга ;адар ишладим. Маошимни ;ар ойда самолётда Тошкентга учиб бориб олиб келардим. Аммо бир меёрда ишлашим учун тўси;лар вужудга кела бошлади. Ўшлик ўзбек ;амкасбларим устимдан думало; хатлар ёзишарди... Кейин билсам уларнинг ўзлари бу лавозимга эриша олмаганликлари боис шундай йўл тутишган экан. Бир сафар му;арриримиз Анвар Жўрабоев афсус билан ана шундай хатлардан бирини менга ў;иб берган. Ўша куни маошимни олиб Ўшга самолётда йи;лаб ;айтганман...
1993 йили ўзим очган “Ўш о;шоми” газетасининг янги му;аррири газетанинг ўзбек бўлими му;аррирлигига ишга таклиф ;илди. Хуллас, газетага яна ;айтиб келдим. Кўп ўтмай, мен ишга ;абул ;илган ходимлар жойимга кўз олайтира бошлашди. Му;аррир билан тил бириктириб, мени йў;отишга муваффа; бўлишди. Мен бу ерни ;ам биродарларимга ташлаб чи;иб кетдим...
...Орадан бир неча йиллар ўтгач, мени “Мезон” газетасига му;аррирликка таклиф ;илишди. Газетанинг а;воли ночорлашиб кетган экан. Катталарнинг гапини ерда ;олдиролмай ишлаб беришга рози бўлдим. Бир йилдан орти; ва;т мобайнида маош олиб-олмай бўлса ;ам бутун имкониятларимни ишга солиб, газетанинг нус;асини кўтаришга эришдим. Мендан газетани молиялаштириш масаласини ўз зиммамга олишим кераклигини айтишди. Худди бу газета таъсисчиларга эмас, менга керакдек. /аттоки “Комила” романимдан тушган мабла;ни ;ам газетани ;ўллаб-;увватлашга сарфлашни тавсия ;илишди. Эмишки, бу асар ўша газетада ишлаб юрган давримда ёзилган... Демак, у менга ;андай фойда келтирса, бунинг барчасини газета ходимларига маош сифатида тўлашим, газетанинг ;аражатларини ёпишга сарфлашим шарт экан... Бу адолатсиз талаб мени бу ердан ;ам ишдан кетишимга мажбур ;илган. Ме;натим бир ча;алик ;ам ба;оланмай, устига устак ишдан кетишимни хо;ламаган таъсисчилар мени ;ўр;итиб, ;уркитиб, ;ар тарафлама босим кўрсата бошлашган...
Кейинчалик ша;арда “Ўш” адабий журнали ташкил ;илинди. Мени у ерга тани;ли шоирамиз Салима Шарипова масъул котиб лавозимига таклиф ;илди. Бир йилча журналнинг биринчи сонидан тортиб бинойидек чи;ариб юрдик. Биро; бу ташаббусни ;ўллаб-;увватлаб келган вилоят губернатори ишдан кетгач, алманахга деярли мабла; ажратилмай ;олди. О;ибатда бизни ;ис;артириб юборишди...
Сўнгра мен вилоят маданият бош;армасига ишга олиндим. У ерда тўрт йилдан орти; ва;т мобайнида ме;нат ;илдим. Биро; у ердан ;ам бўшатишди. Ўш-Фар;она АКИпресс ахборот агентлиги ўзбек бўлимининг таржимон-му;аррири сифатида шартнома асосида ишлаб келдим. 2011 йилдан 2015 йилгача эса Марказий Осиё янгиликлар хизмати сайтининг ўзбек бўлими му;аррири бўлиб ишладим. Айни патда Акипресс ахборот агентлигида ишлаяпман.
Бир сўз билан айтганда, Ўшга ;айтиб келиб тў;ри ;илдимми-йў;ми, буни ;алигача хулосалай олмайман. Умуман мен беш-ўн йиллик умрга ;араб фикрлашга одатланмаганман. Умр ни;оясидагина якун ясашни энг тў;ри хулоса деб биламан. Ким билади дейсиз, балким Тошкентда бўлганимда ёки Москвада ;олиб кетганимда ю;ори лавозимларга, унвонларга, орден-медалларга, мукофотларга эга бўлган бўлармидим, балким ижодкор сифатида йў; бўлиб кетармидим, буни биргина Олло; билади. Акс ;олда шу кунгача Ўшда яшаб ёзган асарларимнинг биронтасини ;ам ёза олмаган бўлармидим? Дипломим бу ерда менга тари;чалик наф келтирмаган бўлса-да, биро; ўтган йиллар мен учун ижод со;асида серма;сул бўлди, деб ишонч билан айта оламан.
- Ра;имжон, айтишингиз бўйича сиз деярли бир умр ишсиз ўтибсиз. Шундай экан сизга зарурмиди Москвадек узо;, сову; жойларга бориб ў;иб келиш? Ота-онангизни беш йил со;интириб, ;он-;аро ;а;шатиб. Ундан кўра осонро; ўзимизнинг Ўшимизда ў;иб ;ўйсангиз бўлмасмиди?
- /а; гап. Та;дирим бундай кечишини билганимда, албатта, овора бўлиб узо; юртларга бориб юрмай ўзимизнинг Ўшимиздаё; ў;иб ;ўйган бўлардим. ;олаверса, Россияга ў;ишга боришимга отам ;ам розилик бермаганди. Ўша йиллари о;ри;чан бўлиб ;олиб, тез-тез шифкорларга мурожаат этиб турардим. Дадам Москванинг сову; ;авоси саломатлигимга таъсир кўрсатиши мумкин, деб ўйлагандир, балки. Онамни айтмайсизми? Мени со;инганидан кунора Москвага хат ёзарди. Доимо исси;ро; кийин, деб тайинларди. Кўчада кимни учратмасин мен ;а;имда су;батлашиб, хасратлашаркан... Онам ўтиб кетганидан сўнг ;ўшнилар айтиб беришган. Онам со;инчини беш йил мана шу тарзда енгган экан. /ар сафар ёзги таътилга келганимда, ;увончдан жа;он-оламга си;май кетарди... Наилож. Та;дирдан ;очиб ;утила олмаскан одам.
СССР тар;аб кетмаганида, та;дирим бош;ачаро; кечармиди? Ўзингизга маълум, Иттифо; даврида биз каби идеология ходимларига талаб катта эди. Ёзувчиларга эътибор ;ам бош;ача бўлган. Китоблар давлат томонидан чоп этиларди. Бозор и;тисодиёти ;аммани бозорчига айлантириб юборди...
Ишсиз ;олиб, тушкунликка тушиб юрган йилларимда менга шеърият ёрдамга келарди. Агар шеърият бўлмаганида, э;тимол келгусида яшаб кетишим амри ма;ол бўлармиди? ;олаверса, атрофимда мени ;урмат ;илган, ижодимни ю;ори ба;олаган инсонлар ;ам бор эди. Ана шундай о;ир кунларимда менга мадад ;ўлини чўзиб келган инсонлардан бири тани;ли журналист Му;аммаджон ака /амидов бўлади. У кишидан менга доимий равишда кўрсатиб келган ру;ий мадади учун бир умр миннатдорман.
Шу ўринда яна бош;а кўплаб менга кўнгли я;ин биродарларимни, жумладан тани;ли шоир ва ёзувчилар Атантай Акбаров, Абдикерим Муратов, Жумадин ;адиров, Тўлўн Жўлдўшев, Олег Бондаренко, Виктор Зилинга, Муса Сапаев, Маметибраим Бўстўн;улов, Тў;уш Чўлпўнбаев, Сабир Бур;ашев, Малика Комил ;изи, Салтанат Файзуллаева, Ў;илой Тожибоева, Эгамберди Парпиев ;амда Мукаррам Мадаминова, /аётхон Мадра;имова каби санъаткорларга, “Вега” МЧЖ ходимларига ўз миннатдорчилигимни билдираман.
-Сизни шахсан мен табиатан о;кўнгил, бе;араз, тортинчо;, баъзи бир одамларга ўхшаб “сурбетлик” сифатига эга бўлмаган инсон сифатида ;оят ;адрлайман. Айрим пайтлар бу каби сифатлар ижодкор одамга фойдадан кўра кўпро; зарар келтириши ани;.
- Билмадим, кимга ;ана;а. Аммо мен Олло; мени ;андай яратган бўлса, шундай ;олда ;олдим. Яъни, самимий, табиий ;олда. Дунёда энг ёмон кўрган нарсам - бу сунъийликдир. Балким мен сиз айтгандек тортинчо; бўлганлигим учун не-не амаллардан, лавозимлардан, мукофотлардан, ордену медаллар, мукофотлару зиёфатлардан, тантаналардан ;олиб кетсам - ;олиб кетгандирман. Аммо Худо буларнинг барчасини мана шундай бўлишини хо;лаган деб ;исоблайман. Ахир, мен Худо хо;лаб шоир бўлганман-ку, ахир хо;ламаса шоир бўлармидим? Мен ориятни, уятни нафа;ат бу каби ўткинчи ;ою-;аваслар, ;аттоки ўлимдан ;ам устун ;ўяман. Ким билади яна? Тортинчо;лик ;ам эмас, балки бу оддий бир сипо;лик, камтарликдир? Мен умуман ўзимни са;нага ёки телевизорга олиб чи;иб кўз-кўз ;илишни ё;тирмайман. Ахир мен санъаткор эмасман, шоирман, ёзувчиман! Менинг учун китобхонларнинг асарларимни ў;иши кифоя. Улар мени таниши ёки мен ;а;имда барча нарсаларни билишлари шарт эмас. Яхшиси улар кўпро; асарларим, ;а;рамонларимни танишсин. Ахир биз Лев Толстойнинг, Александр Сергеевич Пушкиннинг ёки Абдулла ;одирийнинг исми-шарифини, асарларини уларнинг ўзларидан кўра кўпро; таниймиз-ку. Шундай эмасми? Менимча, айнан мана шундай ;олат ёзувчининг энг катта юту;идир.
-Биринчи китобингиз ;ачон ва ;аерда нашрдан чи;;ан?
- Адашмасам, 1989 йили Ўш вилоят босмахонасида нашрдан чи;;ан. Мазкур босмахона ўшанда фа;ат газета чоп этишга мослаштирилган бўлишига ;арамай, дастлабки китобчам шу ерда дунёга келган. Ўшанда мен ю;орида номи ;айд этилган “Голос текстилшчика” газетасида му;аррир бўлиб ишлардим. У даврларда бир шоирнинг китобини чи;ариш учун баъзан бир умр ;ам камлик ;иларди. Рўзнома низомида илова нашр ;илиш мумкинлиги ;а;идаги модда мавжуд экан. Ўша пунктга асосланиб, бирлашма китобсеварлар жамияти, партия ташкилоти билан келишган ;олда, рўзноманинг бир сонидан тежаб ;олинган ;о;оз ;исобидан ўзимнинг шеърий тўпламимни чоп этишга муваффа; бўлганман. Бундай ;илишимга ;еч ким монелик ;илмаган. Демак, шундай бўлишини Худо хо;лаган. Фа;ат вилоят партия ;ўмитасидаги масъул ходимлардан бири айрим “дўстларим”нинг аралашуви билан китобни босмахонадан таш;арига чи;артирмай ;ўйишган. Айтишларича, Ўшда шунча тани;ли отахон ёзувчилар туриб, нега энди биринчи бўлиб ;еч ким танимаган ;андайдир бир ёш шоирнинг китоби босилиб чи;аркан, деган саволни ;ўз;ашган. Шундан сўнг Ўш вилоят босмахонасида кўплаб шоир ва ёзувчиларнинг китоблари бирин-кетин чоп этила бошлаган. Илгарилари бундай имконият ва ;у;у;;а фа;атгина Фрунзедаги нашриётлар эга бўлиб келган.
- Асарларингиз орасида Сизни маш;ур ;илгани ;айсиниси. Агар у «Комила» бўлса, унинг айни дамда та;дири ;андай кечяпти?
- Тў;ри тахмин ;илдингиз. “Комила”ни ёзгунимга ;адар дунё юзини кўрган шеърий тўпламларим, туркумларим Тошкентда ;ам, Ўшда ;ам анчагина шов-шувларга сабаб бўлиб турарди. Биро;, бу дастлабки насрий асар менга кутилмаган даражада ва ми;ёсда шу;рат олиб келди, десам мубола;а ;илмаган бўламан. Уни дастлаб “Мезон” газетасида чоп эта бошлаган дамларимдано; газетанинг адади кескин турда ўса бошлаган. Кейинчалик олти ;исмдан иборат бу асарнинг ;ар бир ;исмини ало;ида-ало;ида газета тарзида ўз ;исобимдан чи;ара бошлаганман. Ў;увчилар асарнинг бир ;исмини ёзиб улгурмасимдано;, ;али ёзилиб бўлинмаган давомини кута бошлашган. /аттоки ўзбек тилидаги бу асар ;ир;иззабон ў;увчилар ўртасида ;ам катта ;изи;иш уй;отган. Шунда ўзбекчага параллел тарзда “Комила”нинг ;ир;изча вариантини ;ам Абдирашит Урбаев таржимасида ў;увчилар эътиборига ;авола эта бошлаганман. Уларни бирин-кетин чоп этиб улгурмасимдано; асарни русийзабон китобхонлар сўрай бошлашган. Ни;оят, асарнинг русча варианти ;ам вилоят “Эхо Оша” газетасида сондан-сонга эълон ;илина бошлаган. Кейинчалик бу романни “Ваша газета”, “Южний ринок”, “Ош-парк» газеталари чоп эта бошлашган. Унинг ўзбекча варианти бўлса Ўзбекистонда ;афтасига 70 минг нусхада чоп этиладиган ;афталикда олти ой давомида босиб турилган.
Кейинчалик асарнинг русча, ўзбекча, ;ир;изча вариантлари интернетга жойлаштирилди. У ерда ;ам дунё бўйлаб ў;увчиларим кундан-кунга кўпайиб борарди. Россиянинг йирик интернет сайтларидан бирида “Комила” дунёдаги энг маш;ур ёзувчиларнинг 30 асари жамланган кутубхонага киритилди. Уларнинг орасида мен ё;тирган турк ёзувчиси Рашод Нури Гултекиннинг “Чоли;уши” асарининг ;ам борлиги мен учун мукофотдай туюлган. Бу мен каби номаълум ёзувчининг асари учун, албатта, жуда катта ба;о бўлган. Зеро, ана шу ўттизлик ичидаги барча асарлар дунёнинг энг маш;ур ёзувчилари ;аламига мансуб эди.
Кейинчалик бу асар “Булар Россияда рўйхатдан ўтган” деб номланган ёш олимлар танлови учун та;дим ;илинган адабиётлар рўйхатига ;ам киритилди. У ерда буюк ёзувчимиз Чингиз Айтматовнинг асарлари ;аторида менинг ;ам асарим тавсия этилганини кўриб бошим осмонга етган.
Бунгача, яъни 2005 йилда Бишкекдаги “Шам” нашриётида “Комила” нинг ;ир;изча нашри ало;ида китоб ;олида олам юзини кўрган. Ўша йили анъанавий “Китоб санъати” байрамида ;ир;изистон Республикаси Китоб палатаси томонидан бу асар “Миллий бестселлер” деб эълон ;илиниб, махсус диплом билан та;дирланган. Айтгандай, бунгача “Комила” Тў;тў;ул номидаги республика Давлат мукофотига кўрсатилиб, энг сўнгги бос;ичгача комиссия аъзоларининг ;ўлловига эга бўлган. Мўлдў Нияз номли республика адабий мукофотига сазовор бўлганини ;ам айтиб ўтиш жоиз.
Бу орада асарнинг ўзбек ва рус тилларидаги вариантлари Ўшдаги “Вега” МЧЖда ало;ида китоб ;олида чоп этилди.
2012 йил мазкур асар учун айни;са муваффа;иятли келди. Бишкекда Буюк Британиянинг “ Хардфоршир пресс” Нашриёт уйи томонидан уюштирилиб ўтказилган Марказий Осиё ёзувчиларининг Китоб фестивалида “Комила” иккинчи мукофот лауреати бўлди ;амда Швейцариянинг Хал;аро “Хелветас” корпорацияси ;омийлигида ;ир;из ва ўзбек тилларида Лондонда ;айтадан нашр ;илинди. Асарнинг русча варианти я;индагина Канаданинг Торонто ша;ридаги нашриётлардан бирида такроран чоп этилди. Кези келганда шуни ;ам айтиб ўтиш керакки, ушбу нашриётда рус тилидаги 500 са;ифадан иборат “Я оставлю миру любов” ;амда болалар учун ёзилган кичик ;икоялардан жамланган “Три мишонка” китобчам ;ам нашр ;илинди.
Я;инда “Комила” романи билан бо;ли; яна бир ;изи;арли во;еа юз берди. Кунлардан бир кун менга интернет ор;али россиялик маш;ур ўзбек режиссёрларидан бири мурожаат этиб, “Комила” асари асосида Ўзбекистон телеканалларидан бирида телесериал суратга олиш нияти борлигини билдирди. Шундан сўнг мен у кишининг таклифига рози бўлиб, 42 сериядан иборат телесериал сценарийсини та;дим этдим. Ўша режиссёр салкам олти ой мобайнида Тошкентда ана шу телесериал устида иш олиб бориб, Ўзбекистон телерадио;ўмитаси розилигини олганлиги, тез орада унинг Ўзбекистон телеканалларидан бирида тасвирга олиш бошланишини хабар ;илди. Биро; иш пишиб ;олганида, негадир ўзбекистонлик ;амкасблар телесериалнинг дастлабки 20 сериялик мавсумини тасвирга олишга тайёр эканлиги, биро; айрим сабабларга кўра титрда сценарий ва асар муаллифи исм-шарифини кўрсата олмасликларини маълум ;илишди. Мен эса бунга рози бўлмадим. Шу боисдан “Комила”ни суратга олиш тўхтатиб ;ўйилди...
-Айни пайтда нима ишлар билан маш;улсиз?
- Я;инда иккита роман ёзиб тугатдим. Бири ;ир;из тилида, иккинчиси рус тилида. Рус тилидаги «;ариб» романим нашрга деярли тайёр бўлиб ;олди. Худо хо;ласа, уни ;айсидир бир нашриётда чоп этиш ниятим бор. Бундан таш;ари яна иккита роман бошлаб ;ўйганман. Худо хо;ласа, уларни ;ам тугатиш насиб этиб ;олар. Айни кунларда эса ;ир;изистон хал; шоири ;ир-изистон Республикаси Президенти Аппарати ;ошидаги Давлат тил комиссияси раиси Эгемберди Эрматовнинг «Му;аммад пай;амбар» деб номланган достонини ўзбек тилига ўгириш билан маш;улман. Дарво;е, бу менинг ;ир;из адабиётидан ;илган дастлабки таржимам эмас. Бунга ;адар Тош Мияшевнинг «Алвидо, му;аббат», ;армиша; Ташбаевнинг «Буюк ер фарзандлари», Жумадин ;адировнинг «Биби Марям», Умид Жайсан ў;лининг ўн жилдлик «Ойкўл Манас» достонини, Сапар Абиловнинг «Гўристондан ;айтган аёл» ;иссасини ;амда «Олтин ковуш» эртагини, Абдирашит Урбаевнинг туркум шеърларини она тилимизга таржима ;илганман.
- Ижодкор одамнинг кўзи уй;уга илинса ;ам, ;алби доимо уй;о; бўлади, дейишади. Сизнинг бўш ва;тингиз борми? Агарда бўлса уни нимага сарфлайсиз?
- Наср – жуда о;ир ме;нат талаб ;иладиган жанр. Насрий асар ёзаётганда одам ойлаб, йиллаб таш;и му;итдан ажралиб ;олар экан. Шундай ;илиб умрингнинг анчагина ;исми ана шу романларни ёзишга сарфланиб, бу йилларни яшаганингни ;ам сезмай ;оларкансан. Бўш ва;тим умуман йў;, десам ;ам бўлади. Мабодо уч-тўрт соатни тежаб ;олсам, уларни шеър ёзишга, интернет ор;али жа;ондаги дўстларим билан салом-алик ;илишга сарфлайман. ;олганини эса ухлашга бахш этаман. Бу эса менга онгимни келгусида яна ишлатишимга, кўз нурларимдан яна фойдаланишимга имкон беради...
- Оилангиз ;а;ида ;ам гапириб берсангиз.
- Умр йўлдошимнинг исми Нафиса. ;ир;изистон Миллий университетининг и;тисод факултетини тамомлаган. Уч фарзандимиз бор, ;аммаси ў;ил. Тўн;ичимизнинг исми – Шахбозбек. У я;инда Москвадаги Россия давлат технология университетини тамомлаб ;айтди. Касби бўйича дастурчи. Ўртанчи ў;лимизнинг исми – Комронбек. У Ўш давлат университетининг хал;аро муносабатлар факултетининг 5 курс толиби. Кичик ў;лимиз Аббосбек эндигина бешинчи синфда ў;ияпти.
-Фарзандларингизнинг биронтаси “ота касби”ни танлашса суюнган бўлармидингиз?
-Албатта, ;увонган бўлардим. Биро; ;еч ;ачон уларни ё шоир, ё носир бўл деб даъват этмаганман. Улар ўзлари танлаган со;алари бўйича мутахассис бўлишди. Биро; ;ар доим менинг ижодимни ривожлантиришга кўмаклашишга шай, тайёр туришади. Машинада бориш лозим бўлган жойларга олиб бориб келишади. Асарларим матнларини компютерда териб чи;ишга кўмаклашишади. Ким билади, дейсиз? Балким, келажакда Худо уларнинг ;ам шоир ёки ёзувчи бўлиб ;олишини хо;лаб ;олар. Балким уларнинг бу ;аётда бажариши керак бўлган бош;а вазифалари бордир... Энг асосийси, улар о;;ўнгил, бе;араз, инсонпарвар, сахий инсонлар бўлиб етишишса, бошим осмонга етган бўларди.
- /аётда отангизми, онангизми, ;айси бирининг ;аётига та;лид ;илиб яшагингиз келган. Бу интилишнинг боиси нимада? Я;инларингиздан ;айси бирининг ;аёти сиз учун ибрат кўчаси бўла олади?
- Бутун умрим давомида ўзимни отам ва онам билан бирга яшаётгандай ;ис этганман. Гўёки улар менда бир-бирларини тўлдириб туришгандай. Уларнинг ;ар бири табиатан зукко, зе;нли, ме;рибон, сахий, одамгарчилиги бор инсонлар бўлишган. Отам Зокиржонни Ўшда танимаган инсон топилмаса керак? Мен шунча китоб ёзиб, ном чи;ариб ;ам ;алигача Ўшда бундай довру; ;озониб улгурмадим, чамаси. Онам Зарифахон табиатан камтарин, кичиккўнгил, содда, ;а;и;ий ўзбек аёли эдилар. Менда нимаики яхши фазилатлар бўлса, барчасини ўшалардан олганман. Агар ра;матлилар айни кунга ;адар мен билан ёнма-ён яшамаётган бўлганларида, бу юту;ларнинг биронтасига ;ам эришолмаган бўлардим. Менга уларнинг ру;лари шу кунгача ёр бўлиб, ёмон кўзлардан са;лаб келишмо;да, деб ўйлайман. Ёмон кунлардан асраб, яхши кунларимдан ру;лари шод бўлмо;да. Ило;им, жойлари жаннатдан бўлсин!
- Я;ин йиллар орасида китобхонларга нималарни ваъда ;ила оласиз?
- Я;ин йиллар ичида, албатта, Худо хо;ласа, ю;орида ;айд этган икки асарим - «Ўн саккиз минг биринчи олам” номли фантастик романимни, “Лўлига айланган аёл” асаримни ни;оясига етказмо;чиман. Шунингдек, сўнгги йилларда рус тилида ёзган шеърларимни бир неча жилдлик китоб ;илиб чоп этмо;чиман. ;олаверса, детектив жанрига ;ам ;ўл уриб кўрмо;чиман.
-Ўшнинг ;о; “киндиги” да яшайсиз. Бутун ;аётингиз ижод ;илиш билан ўтмо;да. Ўзингизга ;ар; бўлиб кетгандайсиз. Шундай ;аёт сизни чарчатиб ;ўймаяптими ёки аксинча ;они;тирадими?
- Мен асосан уйда ижод ;иламан. Катта-кичик давраларда онда-сонда кўриниш бераман. Сабаби, мен бир умрга танлаб олган “касб” мана шуни та;озо этади. Ша;арда камдан-кам кўринишим одамларни, дўстларимни, соби; ;амкасбларимни кўргим келмаганидан эмас, албатта. Мен ;ам уларни кўп со;инаман, кўргим келади. Аммо Худо шуни хо;лаётганлиги сабабли бундай турмуш тарзига бўйсунмасликдан бўлак иложим йў;. Атайлаб уйга беркиниб олаётганим йў;. Уйдан дунёга чи;япман, олам билан тиллашаяпман. Агар Худо хо;лаб лаё;атимга яраша бирон бир тузукро; иш насиб этса ;олса, албатта, ундан ;ам юз ўгирмаган бўлардим. Биро; ша;римиз, вилоятимиз, республикамиз менинг ;обилиятим, тажрибам, нуфузим ёки билимимга му;тожлик сезмаётган бўлса – бу муаммоим эмас. Биро; Худо берган истеъдодим, Москвада олган билимимдан ;ар да;и;а, ;ар сонияда унумли фойдаланишга интилиб яшаяпман. Бунинг натижасини эса келажак кўрсатади.
- Сиз нозиктаъб ижодкорсиз. Адабиёт жаб;асида кимларнинг асарларини маъ;ул кўрасиз?
- Афсуски, таъбим нозик бўлгани билан адабиётда “ов;ат” танламайман. “Ишта;ам” ;ам карнай, ;ар ким, ;ар хил пиширган “таом”ни индамай еб кетавераман. Сабаби, мен ;ар бир ижодкор ме;натини ;адрлайман. Худо хо;лаб, унинг ;ўлига ;алам тут;изганига ;урсанд бўламан. Сабаби, шеър ёзиш - дилни тозалашнинг бирдан бир усули, деб ;исоблайман. Кимдир яхширо;, кимдир ёмонро; ёзади, дейишга ;аддим ;ам си;майди, ;а;;им ;ам йў;. Зеро бу – кўнгил иши. Бировнинг кўнглига ;ўл солиш одатим йў;. Майли, ёзишсин. Бу билан фа;ат одам тозаланади, олам тозаланади. Масалан, Россиянинг биргина Стихи.ру сайтида ўн минглаб шоиру носирлар бор. Уларнинг ;ар бири оламга ниманидир айтишни, унга ўз муносабатини билдиришни хо;лайди. Бу – ;ар кимнинг инсоний ;у;у;и. Истаган ў;увчи уларнинг асарларини ў;иши, муносабат билдириши мумкин. ;ани энди бизнинг ўзбек тилида ;ам мана шундай сайтлар пайдо бўлса-ю, ;ар ким ўз дилини оламга шеърий тарзда из;ор эта олса. Бунинг нимаси ёмон?
-Санъатда ;айси санъаткорлар билан дардлаша оласиз?
- Мен санъатни жуда ё;тираман. Айни;са, ;ўши;чилик, муси;а санъатини. Умуман ;ўши; тинглаш менинг жону дилим. Бир ;атор шеърларимга ша;римизнинг тани;ли бастакорлари, машшо;лари куй басталашган. Янглишмасам, дастлабки ;ўши;;а Маъмуржон ака Шокиров куй басталаган. Бу ;ўши; 80-йиллари Ўш вилоят телевидениеси ор;али илк бор ижро этилган. Кейинчалик “О;барра” деган шеъримга хушовоз хонандамиз, ;ир;изистонда хизмат кўрсатган артист /амидулло Мат;оли;ов куй басталаган. Ша;римизда ташкил этилган “Ассалом” гуру;и учун Ўшдаги П.И.Чайковский номли санъат мактаби директори Мукаррам Мадаминова билан бир нечта ;ўши;лар ёзганмиз. Хушовоз хонанда, Бобур номли Ўш ўзбек академик драма театри артисти /аётхон Мадра;имова ижро этган уч-тўрт ;ўши; ;ам яратилди. Гулназ Султанова ижросидаги ;ир;из тилидаги “Менинг ;ир;изистоним” таронаси ;ам кўпчиликка манзур бўлган. Бундан бир неча йиллар му;аддам боткенлик бир муси;ачи йигит ижро этган “Мен эмне учун суйомун Киргизстанни” деб номланган ;ўши;им “Мекен жонундо ирлар” республика кўрик-танловида иккинчи ўринни эгаллаб, фестивалнинг якуний ;ўши;и сифатида янграган.
Сўнгги пайтларда бўлса интернет ор;али бир ;анча Россия, Украина, германиялик ;ўши;чи-бастакорлар билан ;амкорлик ;илиб келмо;даман. Улар орасида Юрий Сергеев, Валдемар Бар, Юрий Кунц, Иван Жуков (Велес), Александр Жизн каби санъаткорлар бор.
-Бўш ва;тингизни ;андай ташкил ;иласиз?
- Ю;орида айтиб ўтганимдек, бўш ва;тим деярли йў;. /ар бир да;и;ам, сониям ;исобда. Баъзан кўчада учратиб ;олган танишларим билан ;ам шошилмай, одамлардек ;ол-а;вол сўраша олмаслигимдан афсусланаман. Фурсатдан фойдаланиб, уларнинг ;ар биридан узр сўрайман. Уларни ба;римга босиб, ;ўлларини узо; ;исиб, бемалол ўтириб су;батлашгим келади. Аммо менинг зиммамга юкланган вазифа бундай ;илишимга ;озирча имкон бермаяпти...
- Мучалингиз нима? ;айси бурждасиз? Бу саволни беришимнинг боиси бор. Мучал ва бурждаги баъзи сифатлар одамда мужассамлашган бўлади?
- Мен ;ис;ичба;а буржи остида ту;илганман. Мучалим – сич;он. Ва буларнинг ;ар иккаласини ;ам барча одамлар ;атори ;абул ;иламан. Оламда шунча яшаб бирон марта ту;илган йилини, ойини, кунини, мучали, буржини ёмон кўрган одамни учратмаганман. Демак, мен ;ам ана шу бурж, мучал остида ту;илганимдан фахрланаман. Улар ;андай хислатларга эга бўлмасин, табиийки, мен ;ам ана шундай хислатларга эгаман, деб ;исоблайман. Балким менинг кўпро; «уй одами» эканлигим ;ам ;ис;ичба;а буржи остида ту;илганим билан бо;ли;дир. Ўзимни шоир ёки ёзувчи сифатида кенг тар;иб ;илишга оши;маслигим ;ам балким мана шундандир…Яна ким билади, дейсиз? Биро; о;кўнгил, яхши одамлар билан дўст тутинишни, улар билан су;батлашишни, учрашиб туришни жуда ё;тираман.
Мен ;аттоки Бишкекка, Буюк Британия ноширлари томонидан ўтказилган фестивал ;олибларидан бири сифатида дипломимни олиб келишга ;ам бориб кела олмадим. Кейин мени улар Олмаотадаги анжуманга таклиф ;илишди. /ар йили Лондонга таклиф ;илишади. /ар гал китобим нашр ;илинганида Канадага ча;иришади. Биро;, мени бу каби сафарлар негадир унчалик ;изи;тирмайди. Ва;тим бекорга кетиб ;олади, деб ўйлайман. У ерга бориб келиш ўрнига биронта бир янги асар ёзганим афзалро; дейман. Ёшлигимдан буён асарларим дунё мамлакатларига етиб боришини орзу ;илар эдим. Бугунги кунда менинг асарларим етиб бормаган дунёнинг биронта ну;таси ;олмади, чо;и? Деярли ;ар бир давлатда ў;увчиларим бор. Масалан, биргина Самиздат.ру сайтида асарларимни 320 мингга я;ин, Заграница.ру да 115 мингдан зиёд, Стихи.ру да 30 мингна я;ин, ;удди ана шунча Проза.ру, Литовет.ру ва ;.к.з. сайтларда ў;увчилар кўришган. Биргина «Комила» романининг ў;увчилари сони миллионлаб кишиларни ташкил этаётганлиги мени жуда ;увонтиради.
- Жа;онда мана шунча ў;увчиларингиз бор экан, нега энди сиз мамлакатимизда катта-катта унвонлар, мукофотларга сазовор бўлмагансиз?
- Гапингизда жон бор. Биро; мана шу ў;увчиларнинг ўзи мен учун катта мукофот эмасми? Тў;ри, ;аттоки ;ир;изистон хал; шоири унвонини бериш масаласи ;ам бундан бир неча йиллар му;аддам кўтарилган. Ўшанда республикамизнинг тўн;ич президенти Ас;ар А;аев ра;барлик ;илган даврлар эди. Биз яратган “Ассалом” гуру;и ижросидаги “;ир;изистон” ;ўши;и илк бор Муста;иллик кунида Сулаймон то;и остида янграганида, соби; президентимиз ўрнидан туриб ;арсак чалиб, ме;натимизни ю;ори ба;олаганди. Шундан сўнг пойтахтда ўтказилган тантанали концертлардан бирида ўшлик хонандалардан бири ижросидаги бош;а бир “Жоним ;ир;изистоним” ;ўши;имиз кўпчилик тингловчилар эътиборини ;озониб, республикада маълум ва маш;ур бўлган жамоат арбобларининг эътиборини ;озонган. Шунда улар ташаббуси билан менга “хал; шоири” унвонини бериш масаласи кўтарилиб, ўшлик делегация аъзоларига ;ужжатларимни тайёрлаш вазифаси топширилган. Аммо ўша анжуманда иштирок этган бообрў ўшлик миллатдошларимиздан бири менга ;али бу номни бериш эрта эканлиги, менгача бу номни кутиб турган “акаларим” борлигини айтиб, масалани ёпиб ;ўйган. ;олаверса, Бишкек сафаридан самолётда Ўшга ;айтиб келаётиб, у ё;;а бирга борган вакилларга Бишкекда кўтарилган ташаббус мабодо Ра;им Каримнинг ;уло;ига етиб ;олгудай бўлса ;аммаси ишдан кетиши ;а;ида ого;лантирилган. Шу-шу мени ;еч ким, ;еч ;андай мукофотга ;ам, унвонга ;ам кўрсатмай ;ўйган. Лекин мен бундан афсусланмайман. Демак, шуни Худо хо;лаган, деб ;ўяман, холос. ;олаверса, мени ;ар кимга мулозамат ;илиб, арава-арава ;ужжат тўплаб, хонама-хона имзо йи;иб юришга ва;тим йў;. /аммамизни, энг аввало, Олло;нинг мукофотидан ;ўймасин.
-Су;батимиз ни;оясида ўшлик мухлисларингизга ;андай тилакларингиз бор?
- Мен ;амюртларимдан, улар ;айси миллат вакиллари бўлишидан ;атъий назар мингдан-минг миннатдорман ва уларга ер бўйи таъзим ;иламан. Зеро, айнан ўшликлар илк ў;увчиларим бўлишади. Асарларим энг аввало айнан уларнинг элагидан ўтади. Менинг дунёнинг бир ;анча сайтлари билан сўнгги етти йил ичида олиб борган муло;от шуни кўрсатдики, ўшликларимизнинг диди ни;оятда баланд ва юксак экан. Улар ;айси бир асаримни ;ўлма-;ўл ;илиб ў;иб, овоза ;илган бўлса, айнан ана шу асарларим дунёнинг турли бурчакларидаги китобхонлар эътиборини ;озонди. Бундан кўриниб турибдики, асарнинг яхши ёки ёмонлигини олий маданиятга эга мутахассислар белгиламайди, балким оддийгина ў;увчилар ани;лайди. Мен илгарилари франциялик ё;уд А;Шлик, лондонлик, россияликлар ю;ори ба;олаган асаргина дунёга чи;а олса керак, деб ўйлардим. Биро;, янглишган эканман. Инсонларнинг кўнгли, улар ;аерда яшамасин, ким бўлмасин, бир хил бўларкан. У хо; ўшлик оддий ошпаз ёки нонвой бўлсин, хо; италиялик рассому хитойлик савдогар бўлсин, хо; германиялик сиёсатчи-ю, австралиялик шоир бўлсин, бадиий асарни барча бирдек ;абул ;илишига амин бўлдим. Жа;онга чи;иш учун эса энг аввало ;амюртларингга жуда-жуда ё;адиган асар ёзиб ;ўйсанг кифоя эканлигини англаб етдим.
- Мазмунли су;батингиз учун ра;мат.
Су;батни Салтанат ФАЙЗУЛЛАЕВА ёзиб олди.
Свидетельство о публикации №115120209679