Ч1ехи шаир Забит Ризвановахъ галаз хьайи чарарин а

Гьуьрметлу Камран стха Эйваз мирес. И сеферда за кве пуд шиир ракъурзава. Куьн ва Куьн Аллагь! Абур гила зи эсерар туш, куьн материалар я. Са шикилни вегьезва.
Гьуьметлу «Алам» журнал к1елзавай дустар, чун и мугьман дуьньядиз атана, хъфиз халкьнавай зат1арикай туш. Чун и т1ебиатда гьа са руквадикай, гьа са цикай, гьа са ракъинин ва гъетерин нурарикай, амай кьван зат1ар гьайванар, луван ничхирар яз халкьнавайла, чакай инсанар туьретмишнава. Гьа кар себеб яз, чи хиве тек са жуван кьилиз чара ая лагьана ваъ, хизандин, хайи хуьруьн, шегьердин, Ватандин, алакьайт1а дуьньядин къайгъударвал ийиз буржар ганвайбурукай я. Лугьуда хьи, чилер гьина зарзайт1ани, ферер шаиррин рик1ерай къведа. И кар чаз агъзур йисарин девирра дуьньядал атай кьван шаирри, алимри, философри чпин яратмишунрай къалурзава.
За жув са акьван еке алакьунар авай шаир яз гьисабзавачт1ани, нуьк1рен муьгъдерда, ада вичин шарагдал напакди гъил яргъи ийидайла, хуруз хкадарда. Чунни вирибур хьиз, лезги шаирар, СССР чк1урайдалай гуьгъуьниз арадал атай пайи-паяри, гьахъсузвилери ч1алал гъана. Рик1е к1ват1 хьайи дердер шиирриз элкъвез башламишна. Дерт къати хьайила, ам са низ ят1ани ахъагъайла, регьят жеда лугьуда. За жуван дерт, рик1 алай дустарикай сад хьайи Забит муаллимдиз чарче туна рекье туна.
Суал къвезва. Заз Забит гьинай чида? Захъ ! «Копейка» маркадин жигули авай. Къубадиз, Къусардиз физ, лазим зат1ар къачуз, зун юлдашни галаз Къусардиз акъатайла, таб тахьуй 1990-йисарилай вилик тир. Хизанри базаррай герек зат1ар жагъурдалди, хабарар кьуна, зун дуьз Забитан к1вализ фена. Зун акурла, яда вун Сажидин тахьурай гьа,-лагьана, ада заз айвандик чай хъваз буюр авуна. Рик1 акъудна къалур жедай зат1 туш (гьак1 хьана хъсанни хьана) заз хьайи шадвилин ат1а кьил авачир. Са зур сятина чна гьар жуьре суьгьбетар авуна. Атана, хъфизвайди яз, ада зун рекье хутуна. Им сад лагьай сефердин гуьруьш тир. Адалай гуьгъуьниз чун Кьасумхуьрел, Белиджда, Махачкалайнани гьалтнай. За жувахъ авай дерт авай шиир Забит стхадал рекье туна. Адалай заз «Саламрикай чаз дуствилин сел хьурай» чар хтана, завай акъвазиз хьанач, «Забит Ризванован чарчиз жаваб» шиир рекье хтуна. Забитан шиир «Куьредин ярар» Зи жаваб «Чубарук» азад газетриз акъатна. Къе Забит Ризванов чи арада амач, амма адаз кхьей шиирар, ада заз кхьей шиирар к1елайлая, заз гьик1 ава, за адахъ галаз вичин к1вале чай хъвазвай хьиз. Рагьмет алаз хьурай вичел. Къуй адан рик1е авай кьван мурадар кьилиз акъуддай къагьриманар чахъ бул хьурай.

ЗАБИТ СТХАДИЗ
Забит стха, дерт эгьли тир вахтунда,
Рик1из майдан гудай инсан герек я.
Са бязибур ацукьайла тахтуна,
Къуьрер ят1ан, асланрилай зирек я.

Вил вегьейла чи тарихдин чарариз,
Ажугъдин жанг акъатзава ч1арариз!
К1анзавайди Лезгистандин ч1урариз,
Чи шадвилин туьхуье тийир са экв я!

Лезги чилел шумудни са бубаяр,
Къвез-хъифена, чаз таз хуьрер, убаяр?
Куьре, Самур, Худат, Хачмаз, Къубаяр….,
Шумуд висш сан ц1аяри куз, гьелек я?

Ингье, къе мад Самурди чун кьат1нава?
Лугьуз чна, чи къуватар к1ват1нава.
Дерт ч1угвадай вахтунин юкь к1ватнава,
Амай мензил – са ч1ибни са черек я!

Забит стха, квахьдач ч1угур зегьметар!
Халкьдин тарих – я ч1ур тежер гуьмбетар.!
Чи лезги ч1ал, чи лезгийрин адетар,
Хуьн паталди чун гьар сад са дерек я!

Рик1 дарих тир Сажидиназ дат1ана,
Лезги чилел к1анзава бахт атана!
Дуст паталди за и шиир ат1ана,
К1анзавайди сир ачухдай куьлег я!

Ризванов Забит
 Саламрикай чаз дуствилин сел хьурай
 (Сажидиназ чар)
Шаир стха, ви бубадкай пIир хьурай,
Адан тIварцIихъ шегьер хьурай, хуьр хьурай.
Дикъет ая, за лугьун, ваз чир хьурай,
Бейни экуь, вилер нурлу жедайвал,
Элдин вилик кьил виневаз къведайвал.

Зи ник, ви багъ, вири санал «чид» хьана,
«Чид» хьуникди бегьерлувал кьит хьана.
Фена хеб- мал, амукьайди фид хьана,
Гьич са затIни аламукьнач арадал,
Фу хьайила, шур хъихьанач суфрадал.

Эменияр гьатна вири залукда,
Кьил акъатнач заемдайни налукдай,
Шаламарни жагъин тийиз алукIдай,
Амукьна чун етимар хьиз рекьерал,
Хажалатрин пехир хьана рикIерал.

Гагь колхозда, гагь совхозда туна чун,
«Фяле» лугьуз беябурна туна чун.
Кьуд патахъай кесибвиле кьуна чун,
Аста- аста аватна гьакI къиметдай,
Къариблухар гьатна элдин кьисметда…

Шаир стха,  за лугьудач, вуна лагь,
Инсаф муьрвет жуван рикIе туна, лагь.
КIандатIани хура чуьнгуьр кьуна лагь,
Ви гафарин гъавурда зун акьурай,
Писни- хъсан, дустни- душман акурай.

Къуьлер цазмач Паласайра, Муьшкуьрра,
Лугьуз гьанра уьзуьм багълар туькIуьррай.
КьатIизвайда къенин йикъаз шуькуьррай,
Пакаман югъ гьикI жедатIа низ чида?
Са кас авач рехъ къалана, физ чидай .

Суьруь-суьруь хпер амач гуьнейра,
Кфилдин ван алахьзамач синера,
Кавални лит амач гила къуьнера,
Чекме- голош,  шапка, сафутI бул хьана,
Чими тежез гатукайни зул хьана.

Югъ- къандивай артух хьана азарар,
Агал хьана вирт, нек авай базарар.
ЧIем, як такваз, гьикьван неда газарар?
Жегьиларни жегьилзамаз кьуразва,
Дава- дарман тежез, вахтсуз цIаразва.

Шаир стха, за лугьудач, вуна лагь,
ЛугьузватIа, рикIе инсаф туна лагь,
Бубайри хьиз, бармак вилик кьуна лагь,
Эл акьурай ви гафарин метлебда,
Вучиз дидед чIал амачтIа мектебда?

Къуба патан гафар-чIалар туьрк хьана,
Куьре чIала урус чIалан муьрхъ хьана,
Кавалдикай амукьайди кьеркь хьана,
Гьуьрмет квахьай лезгидикай пIир хьанач,
Гьич садазни вичин дувул чир хьанач.

Эпосарни махар рикIел гъаначни?
Дегь девиррин шаирар чахъ хьаначни?
Чи игитри ватандихъ чан ганачни?
Чи мектебра абур рикIел гъун авач,
РикIивайни бегьем тарсар гун авач.

Лагь, газетар, журналар чахъ авани?
Столрални том-том ктаб авани?
Лезгивилин руьгь лезгидихъ галани?
Чи миллетдин эхир кьил бес гьикI хьурай?
Чид такана, гьи касдин чахъ рикI курай?

Шаир стха, на гуьгьуьлар шад ая,
Мурад-метлеб элдихъ галаз сад ая.
КичIе жемир, ягъидин рикI пад ая,
Игит касди чун женгерив агудрай!
Зулуматдин зулумдикай хкудрай.

Ша, чIехидаз- чIехид лугьун датIана .
ГъвечIибрунни хуьн гьуьрметар кьатIана.
«Астахфур!» лагь дин- имандал атана,
Пехилвилер чи рикIерай акъатрай,
Вирибурук садвилин руьгь акатрай!

Иеси жен, ша,  чун жуван чилерин,
И дагъларин, и вацIарин, гьуьлерин.
Берекатлу гегьенш- гегьенш чуьллерин,
Чи фу, чи яд гьамишалугъ чав хьурай,
Лезгистандихъ даим экуь цав хьурай!

Югъди- йифди са жув патал кIвалахмир,
Къуншидин гьал агъуз хьунал алахъмир.
Рган тийиз, кьуд патахъни алахьмир,
Жуван хайи халкьдин юкьва бине яхъ,
Камаллувал, гъейрат, намус вине яхъ!

Низ герек туш акьуллудан каламар?
Гьабур тушни чи руьгь патал къелемар?
Шаир стха, кьабула зи саламар.
Къубадани, Куьредани мел хьурай!
Саламрикай чи дуствилин сел хьурай!!!
 «Куьредин ярар» газетдай.


ЗАБИТ РИЗВАНОВАН ЧАРЧИЗ ЖАВАБ
 
Забит стха, хтайди заз чар хьана,
Заз айгьам яз, кайиди са чIар хьана.
Валлагь, рикIиз хъсанвилихъ тIар хьана.
Жечни мегер, михьи пак тир гьиссерик,
ХкIур чIавуз, ван акатна сесерик!
 
Кулак, душман-тIвар эцигна иридал,
Яру вагьрам гваз агахьна виридал.
Колхоздин тIвар гъиз эцигна суьруьдал,
ЧIехибуру шишер ягъиз, хвейибур
Чубанар яз, чи кьисмет тир кьейибур!
 
Председатель, директор хьуй, Совет хьуй,
Къуй гьар садахъ инсанвал хьуй, муьрвет хьуй,
Тапандашриз – им чи патай туьгьмет хьуй,
ХъуьчIуьк – билет, ийиз къилет камуниз,
Яру тир кьел гъиз яна чи хамуниз!
 
«Фан» книжка хъуьчIуьк хьунухь паталди,
Ришветар гуз, кар туькIуьрна гужалди.
Вилик-кьилик квай са гъвечIи кIватІалди,
Чаз ягъайди, хъуьрез-хъуьрез лаш хьана.
Зун аял туш, зинни пудкъад яш хьана!
 
Эвел кьиляй кесиб синиф паталди,
Женг чIугунай батракрин са кIватIалди.
Са бязибур, кабинетрин, столди
Дегишарна куьпдал вегьей гъалар хьиз,
Зегьметчи эл кьуна чпин малар хьиз!
 
Забит стха, рикIин дердер пара я,
Чи лезгийрин гьалар гуьнуькъара я.
Миллетдал – сад, сергьятрал чун чара я.!
Гьа им тирни чаз багъишай гьуьруьят?
Пудкъадни цIуд йисуз чIугур азият!?
 
Яшамишрай лугьуз сад-кьве регьбердиз,
Яру пайдах элкъуьрна са чембердиз.
КIашни мукал гана фяле-лежбердиз,
Кеф чIугурбур – бюрюкратрин кьилер я,
Берекатсуз авурбур чи чилер я!
 
Етимар хуьз, чIехи ийиз дуьньядал,
ЗатI атанач чи халкьарин арадал.
Къизил, гимиш кIватIна чпиз харадал,
Банкара пул хьана ришвет-шеледин,
КIан хкудна СССР-дин къеледин!
 
Ийидачир ибур къе за тупIалай,
Дуьзвилин гаф ийизмайтIа япалай.
Вил аладриз вич кьван гуьрчег папалай,
Чпинбурув кIелиз туна, ришвет гуз,
Ялиз туна ахмакьбурув – «билет» гуз!
 
Колхоз, совхоз – ери хьана тарашдай,
Дуьз рахайбур кьаз алахъна кIамашдай.
Сад Аллагьдин кьве вил кIандай тамашдай,
Гьар са касдиз вичин рикI хьиз гудайвал,
Гьарам-гьешем квайбур цIалди кудайвал!
 
Забит стха я, им вуч гьал я акурди?
И кар патал тирни зегьмет чIугурди?
Хирер ийиз гуьлледини гапурди,
Халкьар хьана кIваливайни йикъавай,
Чна вучин цIунни вацIун юкьвавай?!
 
Берекатар амач Куьре, Муьшкуьрда.
Лезгистандин чирагъ, лагь ни куькIуьрда?
Михьи къастар пара ава фикирда.
Сад Аллагьди сабур гурай рикIериз,
Ризкьийрин гад хтурай чи никIериз!
 
Къуни-къунши стхаяр хьиз хьайибур,
Душманрилай хьана рикIиз къайибур.
Ватан патал, несил патал хайибур,
Са кьилихъай терг жедайла шедачни?
Чи жегьилар гьайиф кьванни къведачни?!
 
Чахъ-чи миллет, чи гуьзел тир чIал ама!
РикIе – дуьзвал, чахъ чи багъри кIвал ама!
Чи дамарра иви ргаз, звал ама!
Белки, сад-кьвед кими жедач, чанар хуьз,
Чеб лукIвар жез, чпин кьамал ханар хуьз!
 
Чахъ – чи бине, чи адалат, тIвар ама!
Лезги намус, эдеб, гъейрат, ар ама!
ЦIийи бегьер гъидай Лезги Тар ама!
Шарвилини, Гьажи-Давуд – архаяр!
Эвездайбур жагъида мад рухваяр!
 
Бейтер – тIимил, дердер – пара хьана хьи!
Сада-садаз рикIин сирер гана хьи!
Гужар акваз, халкьдин чанар кана хьи!
Вири къуват эцигна хьиз чахъ авай,
ЙIийи Ватан туькIуьр хъийин гьахъ авай!
 
Забит стха, гъамлу жемир хиялрик,!
Зи умуд ква чи кьегьел тир аялрик.
Гьар са хуьруьн «Садвилерин» кIватIалрик,
Лезгистандин тарих кхьей чарарал,
Дамахарда къагьриманрин тIварарал!