Къуруш

    КЪУРУШ
     (эпик-поэма)

Зи рик1 алай дуст, зи стха Нурали Мегьмандарован т1варц1елди вири къурушвийриз бахшзава.

Къаравушар хьиз цифер лужар-лужар
Жеда абурухъ тавуна гьич эверни.
           Николай Тихонов
1. Рекьер

Лезги чиляй фенва рекьер, жигъирар,
Биришар хьиз диде чилин пелелай.
А рекьерин эвеларни эхирар
Гъалар ч1угваз физва Чилин рик1елай.

Кас гьуьлелай Къаф дагъларал элкъуьгъ куьн,
Жумартбур я Лезгистандин къужахар.
К1елет1, Миграгъ… мадни виниз  къекъуьгъ куьн,
Пуд хуп1 айиз, кьулухъ таз-таз булахар.

Экуьнахъ фад рекье гьатна меркездай,
Сятдин садаз агакьна чун чкадал.
Цав аск1ан тир, къизмиш рагъни хъуьрезвай,
Акъваз хьана машин рекьин яхадал.

– Ингье, дустар, агакьна чун Къурушдал,
Им я чи хуьр, сувар, багъри маканар. –
Нуралиди милиз хъверна, – чаз хуш яз
Куьн атурай – рагъ атурай, мугьманар!
– Им Яру дагъ! Ал ярара ам ц1ай я!
– Хуп1 иер я! – акъатна зай. – Кьакьан я!
– Цифедик ква, аквазвайди са пай я! –
Хъуьрена дуст. – Мад винелни гьакьван я!
Кьил хкажна – вилер цава ак1ана,
Кьилеллайди агъуз чилел аватна.
– Ам цифеди ахъайнавач, – лагьана, –
Аквада ваз экуьнахъ ам хкатна.

К1алт1ийрин* луж алт1ушна чал нуьк1вер хьиз –
Яру дагъдин хъуьхъвер яру биц1екар.
Иер рушар акъвазнавай цуьквер хьиз,
Чун атана хьайиди хьиз еке кар:
«Аранвияр и тик, къекъвей рекьерай
Гьик1 акъатна жи патариз асантдиз?» –
Ухшар тир чун, белки, абурун вилерай
Ик1 хабарсуз атай культмасс-десантдиз.

Гьажи-Зенги бубад п1ирел илифна
Дуьа к1елна санлай вири мугьманри:
«Пак уьмуьрна, нуьсрет гана, ариф, на.
Валай ибрет къачузва къе жаванри».
П1ирен цла са ч1иб алай къван авай,
Хуьзвай къадим алпан, араб ат1унар.
Лезги чилин тарих тир им чан алай,
Акъудна за чарчиз сирлу кьат1унар.
К1елна а къван киреждай чин кьац1анвай:
«Гьазби къгьуй Бишбишак...»*, – ик1 ат1анвай.

2. Пудкъад йис вилик Николай Тихоноваз акур Къурушар.
   
Къурушрин папар

Рик1 Шагьдагъдин есирдава, хур я дар..,
Хкаж хьана пурара зун балк1андин:
Акуна заз къекъвез Къурушрин папар
Шалварра сар ягънавай яргъандин.
Махпур-далуйрани вили рангарин,
Чпи храй каркадин сун парчада.
Ц1арц1ар гузва гимишри пуларин
Далудални, хурудални, яхада.
Суьретар хьиз къвазна т1валар гъилеваз,
Варарихъни гилигрихъ куп1арин.
Итимрин патинк1аяр вижеваз
К1вачин къапар хьанва ина папарин.

Дамахлу я абурун рц1амрин лувар,
Гуя къайнар гьулданар я гъилерни.
Къаравушар хьиз цифер лужар-лужар
Жеда абурухъ тавуна гьич эверни.
Бязи мугьманди рц1амар хкажна,
Мягьтел хьана хъвердал к1еви п1узарлай,
Лугьуда: пагь, ат1угъбур мад авач гьа,
Пагьливанар хьтин гьа и папарлай.

Ваъ-ваъ, абур лап регьимлу руьгьер я,
Къекъвезват1ан шалварра сар алай.
Абуралди и алемни иер я,
Зурба алем Шагьдагъдин нурар алай.
Йицел фида, йад гъиз дерин дагьардай,
Машгъул хьана чпин кьери рахунал.
Дегьлиздилай кул ягъдайла, дак1ардай
Къецихъ цифер акъудда гагь кулунал.

Ярашугъ я абур гурлу селлериз,
Хам балк1анриз вегьедай чеб рагалай.
Пай ваъ! – ац1ай, ашкъидин туьнт гьиссериз,
Гьиссериз – чеб чун паталди агалай!

3. Къурушрин рушар (Н.Тихоноваз жаваб яз)

Акъатай туш зун иниз зи яшинда,
Т1уб кягъ – дагълар гуя гьакьван мукьвалла.
Эвич1намаз Нуралидин машиндай,
Аламат я: чун вад дагъдин капалла!
Шалбуздагъдин тик хураллай къелейрай
Килигайт1а, агъадава чилин шар.
Акуна заз къекъвез хуьруьн куьчейрай
Зар-перемар алай Къурушрин рушар.
Ял кьуна зи, гьелбет, дагълар акурла,
Цавун аршдай куьрс хьанвай и тегьер вал.
Ч1ал кьуна зи женнетд рушар акурла,
Вуч кьакьан я, чан рушар, куь иервал!

Наз-кифери гатаз кьакьан дабанар,
Туфлиярни мягьсер ала к1вачерал.
Акъвазнава ухьт алахьиз жаванар,
Муьгьуьббатдин ялав элкъвез рик1ерал.
И рушариз лайихбур хьун паталди,
Вердиш к1анда ц1айлапанрин турарив,
Кьезил лув гуз лекьрен тегьер цавалди,
Къугъваз хци къизмиш ракъин нурарив.
Хтайла вун гар хьиз катна суьрегра*,
Ярдин гъиле темен хьтин пиял жен.
Вахт къведалди туьнт гьиссер хуьн куьлегра,
Вахт атайла а гьиссер хъваз пиян жен.
Цуькверикай таза-таза к1унч1ар кьаз, 
Рик1ин тават к1ани ярдиз гъидайвал,
Гьар йифериз багьа, ширин са т1вар кьаз,
Махариз хьиз ахварариз фидайвал.

Жейранар хьиз акъвазнава такабур,
Ч1улав вилер килигзава дак1ардай.
Дагъвидиз хас туширт1а, пагь, и сабур,
Куьне ашкъид рекьел цлар кук1вардай.
Налугьуди, я женнетдин перияр,
Буйдиз шумал, къекъуьниз хуп1 зериф я!
Булахрал физ, айидайла дердияр,
Гам-самолет гьар гуьзелдиз са циф я.
Катран лувар я рц1амар дамахдин,
Звер авайбур я к1вачера, гъилера.
Кис ят1ани, ц1аяр ава чахмахдин,
Ракъин нурар илифнавай вилера.
Мили хъуьруьн алай некьид п1узардал,
Абур акур, дертэгьлиди лугьуда:
«Ик1 иербур акунач са базардал
Заз Т1ифлисда, Истанбулда, Бакуда!..».

Гуьзелар я, амма туш чеб кубутар,
Куьмекар гуз, экъеч1да гьар гьунардай.
Шткидайла, эхь, чукурда булутар,
Лацу сар хьиз, кулуналди дак1ардай.
Абуру йифиз кинарзава гъетериз,
Абуру юкъуз ракъин нурар хразва.
Т1вар кьан тайиз к1ани ярдиз эвериз,
Абурун рик1е зурба сирер рахазва.
Абурун гьайбат гатфарин терс селлер я,
Кьенер такур шивер – ярди кьун патал.
Туьнт ашкъидин, алугардай гьиссер я,
А гьиссер чаз гуда садра кун патал!

4. Дагъларавай лекьерин муг Къурушар

Сух хьанава цавуз дагъдин кук1ушар,
Турбайрин гум элкъвезва куьк цифериз.
Виридалай мукьва хуьр я Къурушар
Виридалай кьакьан, экуь гъетериз.
Вад дагъ, вад т1уб – лезги чилин капаллай,
Яру, Кич1ен, Нисен, Ряден, Шалбуз дагъ.
Къадим Къуруш пак дагъларин хураллай,
Лезги чилел хьайиди туш агъуз дагъ.
Тик дагъларив къуьн-къуьневай Къурушар,
Хуп1 гуьзел я чан алай ви этегар.
Ак1 я хьи заз: ви дагъларин кук1ушар
Цаварик квай я гимишдин дестегар.
Дагъларавай лекьерин муг Къурушар
Европадин хуьрерилай винева.
Цаваравай гъетерин руг, Къурушар,
Вун мулар хьиз Муларвац1ун кьерева.

Атун кумаз аватна чун мехъерал,
Тесниф жезвай хуьре ц1ийи хзанар!
Дагълар йифиз гьейран хьанвай демерал,
Невидина ягъиз вирнед азанар.
Са гуьзелдал акъваз хьана вилер зи,
Келегъадкай ч1улав вилер килигна.
Гьайиф, гуьзел, акьалт1зава сефер зи,
Таз хьанач вав рик1ин сирлу гьиссер зи,
Гьавиляй ваз кузвай бейтер илигна.
Хъфидайла, минет я ваз, балк1андин
Кьенеррилай са гичин йад илича:
«Вилера рагъ авай зари-мугьмандин,
Къуй, эк1ягъ  хьуй к1вачик цуьквед кьалича».
Чеменлухдай Ярудагъдин къаншарда
К1ват1ай цуьквер за зи к1вализ хкида.
Абур даим амукьда зи дак1арда,
Белки, садра ваз зи дак1ар жагъида.

Пагь! такуна кьенайт1а вуч жафа тир
И дагъларин ч1агай кьакьан  шикилар!
Тарихчияр, лезги чилиз вафа тир –
Чи кьисметрин, чи девиррин векилар!
Космосда хьиз ина къекъуьн залан я:
Гьар камуниз лепе гуз рик1 дарзава.
Чкадинбур лап ц1егьер хьиз к1убан я,
Гьамиша хьиз чпин кеспи-карзава.
Пакад юкъуз т1имил вердиш хьана чун,
Рик1ел текъвез бес тежезвай гьавани.
Аранвияр т1имил дегиш хьана чун,
Инсан вердиш тежедай кар авани…? 
Гьуьрметлу т1вар – къурушэгьливилиз чун
Кьабулнавай. Им чи руьгьдиз къуват тир.
Эхь! И хуьруь хкажнавай виниз чун,
Рик1елай гьич алат тийир савкьват тир.

Ина дагълар ат1угънава. Къайнар я
Гьар са лишан. Агъайна я инсанар.
Ина уьмуьр – дагъвидиз хас гьунар я.
Т1ебиатди авунвай чеб масанар
Балк1анни киц1 чубандиз мерд дустар я.
И гуьзелвал гьар са юкъуз аквазвай
Къурушвиди тарифардач дагъларин.
Белки, ада вил галазни таквазвай
Тарифарда Ст1алрин багъларин..? 
Арандилай ина гьава кьери я,
Ина нефес гузва къайи шагьварди.
Ина девлет лапагрин бул суьруь я,
Им кинони, тиятирни – вири я,
Ина кьац1 хуьн герек авач шалварди,
Кьац1 авачиз тикда к1вачер дири я.

Вахтар физва дегиш жезва девирар,
Ц1ийи хъижез миддяярни дустарни.
Аск1ан жезва бязи кьакьан къастарни,
Руг жез к1вачик квахьзава чи ивирар.
Чи мехъеррал зуьрнедин ван аламач,
Мецел рик1яй текъвер ц1алц1ам тост ала.
Къуншийрални чи ихтибар аламач:
Гьар къекъуьндал чи къе блок-пост хьана?

Гьи девирра, чидач, иниз атана,
Са дувулдин тайифаяр, сихилар.
Мал-къарадив сувар, т1улар ац1ана,
И дагълара хьана рекьер, жигъирар…

Хайтакьар я илимдарар, зарияр,
Нажмуддинни, Шагь-Эмирни, Межидни
Гьабрукай я. Мад сихилар кьадияр,
Ква тухумдик араб, жукат, кирихни.

Жумартбур я тухумар мад муьжуьдни,
Квачир писвал, руьгьдин гьич са синихни.
Гьукумдарар, кьенер чпин гъилевай,
Вафалубур к1андай ярар-дустаркай.
Жафаровар, Азаевар … – гьилевар –
Баглиевар, чирвал къачуз къастар гвай,
Балатовни гьаким я къе вижевай.

Тетец1ар я аскерарни, седрияр,
Къулиев хьиз к1вачи мягькем чил кьадай.
Элякьардай дертлу касдин дердияр,
Сабурлубур, фагъир касдин гъил кьадай.

Мад нубатдин тухумдикай лугьузва:
Къызыррик жеч ч1урувилер, гунагьар.
Нариман духтурдивай бес жузуз кван:
Абурук ква панагьарни жерягьар.

Авырар я шад зарафат мецеллай
Зуьрнечияр, пашманвилел мягьтел тир.
Гьам к1валах, гьам рик1 ачух яз гъилеллай.
Уружевни зегьмет к1андай мегьтер тир.
Авыррикай вафалу мерд архаяр,
Тетец1риз я фадлай кьинен стхаяр.

Къуьлдуьрриз хас я терсвал, уьтквемвал.
Абур хьана т1вар-ван авай абрекар,
Дуствиле мерд, тухудайбур кьиле кар.
Эксик кар туш и тухумда гуьркемвал:
Багъирвидин гъиле хьана еке кар.

Зангаврин тухум сих я к1аш хьтин,
Сабурлубур, север хьтин зурбабур.
Карни, гафни к1еви я тур, лаш хьтин.
Хуьдайбур я дуствал, намус, ягь, абур.
Гьажи Зенги буба хьтин жерягьар.
Ханбуба хьиз къаст рик1евай малдарар,
Чубанвилин куьк, сир чидай панагьар.
Нурали хьиз дараматрин уст1арар…

Гьебешрин эсил хьуй на кьат1ана –
Абиссиндай ислам дин гваз атана.
Гьана, белки, ама къадим архаяр.
И хъыртарал и синерал ацукьна,
Гъуьрчехъанар, уст1арар яз амукьна.
Мискичкаяр я абурун стхаяр.
Камал ава Гьебешрин амалда,
Рехъ аквадай, келледа мефт-макь туна:
Миграгърихъ чилин гьуьжет хьаналда,
Гьатна а кар гьял тежедай уламра.
Гьажи Идаят атана, шаламра
Къурушрин чиляй къачур накьв туна:
«Чилин ч1ибни багьа я и кьакьандал.
Лугьумир хьи, чил пай авун регьят я.
Кьин кьазва за гъил эцигна Кьуркьандал:
И зун алай накьв Къурушрин сергьят я!».

Фалакьар я секин, дугъри лежберар,
Гьар са хиле кьил агъузна к1валахдай.
Зегьметкешар къачудай бул бегьерар,
Гьам илимдал, гьам кхьинрал алахъдай,
Малла Юсуф, к1елер чидай арабдин,
Алид Аслан фалакьрин к1араб тир.

Къурушрик мад акахьнава Игъирар,
Мадарачи Хидир, духтур Мегьемед.
Вервец1бур я Жамалдинан шиирар.
Гьар пешедин бул я ксар хуьре мад.

Къатар-къатар тарихар я чилер и,
Шумудни са бубайрин дегь сурар хьиз.
Ак1 жезва заз, накьваравай къванер и 
Агъсакъалдин сиве кьери сарар хьиз.

Бурма цифер – гумар, кайи барутар,
Атайбур я махарик квай гьайванрал.
Къатхьанава йисар хьтин булутар
Ял акъадриз къаварални айванрал.
Инал-анал куп1ад к1унт1ар, лук1ушар.
Кьакьан дагълар кьакьан элдиз лайих я.
Эгер чна техвейт1а пак кук1ушар,
Юнескодвай* хуьз женни бес Къурушар..?
Цавун к1аник и музей, чи тарих я.

Дагъларавай лекьерин муг Къурушар
Европадин хуьрерилай винева.
Цаваравай гъетерин руг, Къурушар,
Вун мулар хьиз Муларвац1ун кьерева.
Эхь, эхь, ина Шагьдагъдин кьил тикзава,
Яйлахрини къишлахри чи цуькзава,
Къурушвийри мугьмандиз чан-рик1зава.
И кьакьанда авай зи пак гуьзгуь халкь,
Вуна уьрел хкизва къе лезги халкь.
Куьгьне хуьре кьвевиш хзан, к1вал ава,
Къурушвидин рик1е халкьдин т1ал ава,
Ина лекьер рахаз михьи ч1ал ава…
Сагъ амай кьван Къурушдал пак гуьзгуь халкь,
И чилерал сагъ я даим лезги халкь!

Пагь! такуна кьенайт1а вуч жафа тир
И дагъларин ч1агай кьакьан  шикилар!
Тарихчияр, лезги чилиз вафа тир –
Чи кьисметрин, чи девиррин векилар!

5. Кьарувални гьейранвал

Пирамид я Гъуцарсув к1ук1 ат1анвай,
Кун ят1а ам ял язавай гъуцари?
Тимтал ят1а чилин винел алгъанвай,
Камалдин экв кьабулзавай цавари? 
Гъуцари, цин жаза ганай чилериз,
Анхах хвена дегдаваз Нуьгь пайгъамбар.
Пайгъамбарди гьа и дагъдин ценериз
Ахъайналда къутармишай гьайванар.
Прометея ц1елхем гана инсандив,
Инсандикай чилел панагь авуна.
Акъажайла кьегьалди гъуц Алпандив,
Лугьуда, ам Гъуцарсувал кут1унна.

К1вачик вегьез ал мармардин къаябар,
Чи далудихъ пак тир Эренлар гала.
Руьгь зайифдаз жеда ина запабар,
Эренлардихъ мерд лезги эллер гала.
Эрен гъуцра начагъдал чан хкида,
Туьтуьн къачу Сулейманан п1ирелай.
Эрел атай касдиз дарман жагъида.
Залан дердер алатда ви рик1елай.
Пир-Сулейман Къурушдихъай атанай,
Эренлардиз лап четин рехъ ат1анай.

Июлдин варз, гатун цк1ин береда
Сейр ийизва чна Мулар дереда.
Дагъдин хурал ина гьава къеврягъ я,
Зул хьиз къайи Муларвац1ун къерях я.
Фиринек хьиз авахьзавай дамахдив,
Рахазва вац1 гьар са нек1ед булахдив.
Ярудагъ чаз чин къалуриз уьзягъ я.
Агь, Ярудагъ, акъуд чинай дуьгуьра –
Нуржамжам хьиз на ви къамат куьк1уьра!
И гуьзелвал т1ар я чандиз кужумиз,
Амма и т1ал муьгьуьббат хьиз ширин я.
Агь, мензер вал акъвазнава гьужумиз,
Амазонрин рик1е ашкъи дерин я.
Ракъинини вичин къизил кьекьемар
Зи рик1ивай т1ални, квал гуз гвягъзава.
Бейгьуьш хъвай хьиз, суст я вилер-ц1ехемар,
Агь, зи япал ширин кушкуш ягъзава…
Агь, зи рик1ик, лагь, ни п1узар кягъзава,
Кайи рик1яй акъудиз зи ц1елхемар..?

Яраб и т1ал гьиссзават1а дустари,
За рик1ин дерт абуруз гьик1 ачухда?
Эхь, гьабурни т1ушунзава къастари,
Пиян хьанва вири цуьквед къурухда.

Сейфеддин, вун рангар хунел хъчена,
Ярудагъдин къаш-къаматдал гуьл яни?
Аку, ракъин нурар винел хъчена –
Мулар вац1ни гьуьм къугъвазвай гьуьл яни?
Сейфеддин я аламатдин сугьуьрчи,
Зарафатрив хкажзавай гуьгьуьл чи.
За кьат1анач, яраб на мус къачуна,
Гьи арада и эскизар ч1угуна.
Къурушвияр, за к1евелай лугьузва:
Кьилди тамир! Тамир дагълар ялгъуз яз!
Ахлад, килиг Минехуьруьн къеряхда,
Мад ц1ийи дагъ диде-чили ханат1а.
Куь Ярудагъ Сейфедина хутахна,
Фена килиг, ава уст1арханада.

Агъасеркер хурал алаз апарат,
Алахънавай к1ват1из вири векилар;
Тешвиш хьана, легьзе кьаз к1анз аламат,
Акъуддайвал мугьманрин бул шикилар.
Мегьемедаз ухшар къая акуна,
«Композитор» къаядал т1вар эцигна.
Эхь, Гъуцарсув чи гъавурда акьуна,
Вичин патай тимтал –  савкьват илигна.
Ваз а къванцел яб эцигай макъамда
Къадим лезги пак авазрин ван жеда.
Яраб Аллагь! Дагъдин рехи къван жеда
Гагь женгинин, гагь зенгинин макьамда?…

Хийирбега цуьквер к1унчар к1ват1завай,
Гьейран хьана цуьквед кьунвай т1уларал,
Гьейран хьана хъчарин бул т1варарал…
Чун Къурушрин т1илисимда гьатзавай,
Цифери ял ягъиз авай къаварал.
Нишрав хьтин мурк1адин це Мулардин
Хийирбегни Ризван фена эхъвена.
Чун, шагьидар и кьве касдин гьунардин,
Абур акваз зурзаз чун чал хъуьрена.
И макъамда акваз-такваз Мамеда
Ц1ай хъувуна туна ц1амар харада .
Зи ч1алахъ хьухь: тух ят1ани, на неда
Чрай шишер чар къванерин арада.
Мулар вац1ун кьере межлис ахъайна,
Ихтилатар хьана яргъи къалин тир.
Ачул суфра инал халис ахъайна,
Чар-къванерал чрай як хуп1 ширин тир!
Тарифзавай Ризвана чар-шишерин,
Туьнт такъав хьиз ргаз гъиле цурунек.
Ни гьисабда кьадар, хъвайи вишерин!
Куьк шишерин, чрай къванцин кьулуник!
Атир авай кьере мулар пешерин,
Акатнавай ракъин-нурдин туруник.

Меркездани давамдайвал тарифар,
Чи гьейранвал, гуьзелвал и легьзейрин,
Кинокамердиз къачузвай Арифа.
Ц1ару цуьквер, къацувал тик гуьнейрин.
«Йиф жедалди жуван к1валах куьтягьа!» –
Буйругъ гузвай чи режиссёр Фетягьа.
Ширин-ширин ада тостар лугьузвай:
«Куь сагълугъдай хъвада, дустар!» – лугьузвай.

Гьар са зерре ац1анва зи гьевесдай,
Хтанва зун иниз къадим Къурум хьиз.
Хур гатаз, рик1 акъатзава кьефесдай
Ц1айлапандин кьилел ягъдай къукърум хьиз.
Ряден дагъдал ракъинин к1ват1 ацукьна,
Ц1ай къугъвана эхиримжи нурара.
Агь, Ярудагъ, хважамжамар алук1на,
Ч1агай свас тир лацу шивцен пурара!
Азад лекь яз зун дагъларал экъвезва,
Къурушар, ви пак чилел кьин кьазва за:
Ви къумрал хва – зун ви капал къекъвезва,
Ярудагъда рик1ин са пай тазва за…


6. Тарих. Къурушви агъсакъалдин дерт
Тапан пайдах гъиле туна,
Бедбахтвилин рекье туна…

Къурушрин хуьр, ухшамиш я кьисмет ви
Кьве пайнавай лезги халкьдин кьисметдиз.
Алахънай сад к1вачик вегьез къимет ви,
Няс к1ур ягъиз к1ват1ай гьалал девлетдиз.
Садра килиг куьн к1ватнавай хаяриз,
Мертебаяр дуьздал хьанва сурарин.
Лезги эсил, авам авур гъуцариз,
Акатна куьн гьи женгерин сарарик?…

Эхь, бед гъараз хьана ч1улав душмандиз
И къадим хуьр дарбадагъна чк1урин.
Лезги сувар амукьдайвал пашмандиз
Хуьруьн эвез са ч1улав къван ак1урин.
Сталинан фикир кьиле тухвайди
Даниялов хьана миллет рам авур.
Кьегьал ксар гигиз талба храйди,
Ламракайни, шив я! – лугьуз, чам авур.

Дагълух хуьрер, къадим хуьрер агъадиз
Куьч авуна, амач кимер, мелер чи.
Вик1егь халкьар ругиз к1ан тир агъадиз,
Халкь квахьдайвал, чк1идайвал к1валер чи.
Суьруьдиз кьил жагъурна а хахайри
Тухудайди чпи къалай жегьнемдиз.
Агъзур-сарин тарих ата-бубайрин
Гадарна, халкь гъидайди и бедлемдиз…

Мерд Къурушрихъ пуд калхуздин дул авай
Кьил-тум тежер куьк лапагрин суьруьяр.
Гьар са к1вале дуьдгъвер, ниси бул авай,
Як-сар вахкуз гьар хзандихъ пул авай…
Лапагар хуьз диганва и ерияр!

Дагъ-шиверал гьалдна залпанд-кьенерар,
Акъудна чун рагъ ргазвай зегьемдиз,
Мурк1ад нефесдихъ вердиш чи жигерар
Кармаш хьана аватай хьиз жегьнемдиз.
Гужуналди Ц1ийи хуьруьз акъудиз
Зурба жемят вара-зара авуна.
Чк1ай жемят четин я мад агудиз,
Къурушвийриз еке дердер акуна.
Хпехъанвал къадим пеше къакъудна,
Чумахъд ерин – чав лапатка-пер хьана.
Шумуд агъзур суьруьйрин тум хкудна,
Пагь, чи рик1е сагъ тежедай хер хьана…

«И къванери анжах къванер гуда чаз
Герек жеда абур анжах сурариз
Ц1ийи хуьруь ц1ийи бегьер гуда чаз
Бес я! Гьикьван рей гуда и сувариз!» –
Активистри куьчери ик1 лугьузвай,
Абуру, белки, сирлу буйругъ къачузвай…
Амма хьана хвейибур пак умудни:
Эскер, Юлчи, Рагьим, Седри, Ризахан,
Аллагьверен, Надирали, Магьмудни,
Алавдинни, Фархад, Пулат, Римихан…
Кьаз хъижеда мад т1варар са шумудни…
Лугьуз хьана: «Вуч чизвайд я, авамриз?».
«Къужайрин бунт» хьанач эхир «т1арамриз».
Гаф сад хьана, Садаллагьдал алукьна,
Ц1ерид хзан хайи хуьре амукьна.
Бахтсуз жеда ватан квахьай халкьарни,
Лозунгчияр квахьна, амач гафарни.
Чи пис-хъсан вуч тирт1а, чаз чир хьана.
«Къужайрин бунт», квекай гьар сад п1ир хьана.
Алатзавач а пак т1варар мецелай,
Гьик1 Идаят Азаев фин рик1елай!
Дар вядеда хуьруьз кьудвиш хеб гъайи,
Рухвайри, чи крарал ах-деб гъайи,
Яваш-яваш чан хкизва хуьрел къе,
Бубайрин пак к1валер хвейи рухвайри…
Дамах жеда Баглиеван т1варц1ел къе,
Райсовет яз хуьруьнбурун  тахай рик1.
Халкьдин девлет мад хквезва уьрел къе,
Дамахдайвал вири лезги архайри. 

Харап1аяр къе чк1анвай хуьрер я,
Инсандин ял, ц1ив ягъдай зат1 амачиз.
Гуя лезги чилел алай хирер я
Сагъ тежезвай жемят – дарман – галачиз.
Гьар ничхирдиз вич хайи муг жедайвал,
И дагълара къурушвидин муг ава.
Гьар са чилихъ хас т1ямин руг жедайвал,
И дагълара бубайрин чил, руг ава.
Картуф, келем, нехв гузва и чили чаз,
Дагъдин сувар кьунва таза векьеди.
И чил хвена цавун к1аник вили чаз
Чи бубайрин ивидини гьекьеди. 

Кьват гузва чаз чи дедейрин баркайри,
Цуькверикай кьаличаяр хразвай.
Вердишна чун наз тийижир бубайри,
Ч1емерукрал ц1айлапанар къугъвазвай.

Гьавиляй чаз ажуз жедай рехъ авач,
Чи къуьнерал бубайрин пак пар ала.
Лезги намусдилай вине гьахъ авач,
Чал лекьерин кьакьан багьа т1вар ала.

7. Гележегдикай хиялар

Къуруш даим чубанрин диб, макан я,
Кьуд пад ац1ай суьруьйрин бул лепеяр.
Виридалай кьакьан пеше чубан я,
И пешедиз ава дибар, бинеяр.
Агъзурни к1уьдвишни кьвед лагьай-суз
Венгер алим Мори Дейчаз акурла,
Мягьтел хьана мугьман хуьрел кьадарсуз,
Чи яшайиш ац1ай кьеч яз акурла.
Вад агъзурдахъ агакьна нефес авай,
Гъилера – кьват, рик1ера гьевес авай. 

Гьар са к1вале гуя ава ятах са,
Лапагдилай къачузвай дул нямет я.
Сар, як, ниси… нек я Птад булах са,
Куп1ар ина лап стратег девлет я.
Аламатдин инсанар я чубанар,
Гъетеривди абур къванер къугъвазва.
Лекьеривди абур сирер рахазва.
Абурун к1валер къелеяр я – хубанар.
Жуьгьенар хьиз гъетер цавал алк1анва,
Яраб абур ахъайнава ц1апандай?
Гуя нисид рекъер цавал алк1анва,
Дигмиш хьана акъуднавай къажгъандай.
Чахмахдалди дагъдай ц1елхем акъудиз,
П1ап1русдик ц1ай кягъзава ц1айлапандай.
Т1уфанрикай суьруьяр сагъ хкудиз,
Тухуз-хкиз гьам дагъдай, гьам арандай.
Абурун кьилер цавун аршда акьазва,
Абурун кьилер эвязава цифери.
Абурун къуьнер акьаз дагълар зурзазва.
Йифиз рекьер къалурзава гъетери.
Чуру тварла каф язава чурудиз
К1еле мез гуз. К1ел аял хьиз къугъвазва.
Егъибурни, къурхубурни агудиз,
Гьайвандивни чубан ч1алал рахазва.

Кич1е жемир, гьич кьвалалай аватич,
Пиянни жеч хъвайит1ани т1имилар.
И жигъирра куьн рекьелай алатич,
Ариаднадин зардин гъал я ц1имилар.
И ц1имилрин кагьрабайрин рекьери
Хкида куьн саламатдиз Къурушдал.
Чи т1вар алай, чи къилих гвай лекьери,
Рехъ хуьда куь, элкъвез, лув гуз кук1ушдал.

Телефондай  рахаз к1ан я эгера,
Фикирмир хьи, и кардал азаб ала.
Муьк1уь мижер, фад, кавхадиз эвера:
Адан цлал антеннадин къаб ала
(Гуя к1валел Вселеннадин яб ала!).
Амма квез я и дагълара телефон?
Кич1ендагъдал хкаж хьана гьарагъа:
Алемдизни жеда хъсан  гьеле ван,
Ви севт гьатда Миграгъани Гарагъа.

Кавхадивай жузуна за аламат:
– Вучиз кьец1ил я куь хуьруьн дудуяр?
– Пин к1екери тазвач абур саламат,
Кат тавурай лугьуз, чухваз далуяр. –
Са гьаятда балк1ан ава жив хьтин,
Сабурсуз пурх ягъиз кьенер жакьвазвай.
– Нинди я ам лап женгинин шив хьтин,
Шарвилидиз лайих шив хьиз аквазвай?
Вуч гумрагь я! Къадир авай гъил ала?
– Гъуьрчез фейи иесидал вил ала. –

Минехуьруьн кавхади чаз рик1евай
Ачухна чиг мурадарни, планар:
– Аку,  ц1ийи к1валер тикдал виневай,
 Магьле хьанва. Мадни жеда давамар.
К1анзава чаз програмар туьк1уьриз
(А кар женни кампутерер галачиз?),
Кич1ен дагъдал зурба манар куьк1уьриз…
Жедани кьван айрудурум авачиз?
Мал-лапагдин цвар тухурвал куьчейрай,
Канализаци расдай хьи за хъсандиз.
Амма кич1 ква: селлер хьана гуьнейрай,
Агъадавай хуьрер тухуз арандиз.

Дагъ я лугьуз гьисабмир чун авам на,
Гзаф ава келледа зи планар, –
Мад кавхади вичин суьгьбет давамна, –
Чубанриз к1ан я делтапланар.
Ахцегьрихъ ава багълар-лимонар,
Ем тушни бес чи кьукарни чилериз?
Чахъни жеда теплицайра бананар.
Им махар туш, аквада чи вилериз.
Кук1урайт1а дагълар муфтулд рекьери,
Къведа иниз туристар гьар патарай.
И кьакьанра, шагьвалзавай лекьери,
Кьеп1ераваз ц1илерлай физ цаварай.

Акьул ава гьатта бязи пиледлай
И суьруьдик квай адетдин гьерезни.
Жи гьер зурба я къазахрин деведлай,
Кьабулдай туш гарданда ц1ил-мерезни.
Куь аранда ягъзавай ц1айлапанар
Жи гьерерин крчаркай я ц1елхемар.
Гъетерилай алатзавай алпанар
Я к1ураркай хкатзавай хемхемар.
Чаз, Хпехъан институтни герек я,
Гьазурдайвал чубанвилин карчияр.
Инаг жедай хпехъанрин дирек яз,
Рекьер к1анда – къиред ц1алц1ам уьлчуьяр.
Чара уьлквейрин чубанрихъ галазни
Алакъаяр кутада Интернетдин.
Ша, лугьуда мугьманриз хиб-яразни,
Посолствояр ахъайдайвал гьуьрметдин... –

Дугърибур я, кьакьанбур я мурадар
Гвайбур къадим хуьруьн жегьил кавхадив.
Кьакьан хуьруьз аск1анбур я мурадар,
Гьич и хуьре хьайиди туш лавгъади.
Ахвар, керчек авурт1ани какадар,
Гьак1 жедайдахъ яб гузвайди ягъади.
Куьз лагьайт1а, жемятдиз к1ан хьайила,
Мурк1адални адан къажгъан ргади.
Зегьметдикай виридаз кван хьайила,
Ц1ай хкахьич гьич жемятдин акада.

Къуват ава буьруьнждин и гъилера,
Зегьметдивни чумахъдив хьиз вердиш тир.
Гьайбат ава къурушвидин вилера,
Дуьгуьд ашдин кук1валлай кьве кьве кишмиш тир.
Нек1едикай агъзур нямет гьазурда,
Эмирагъа-дашан суфра ачух я.
Кич1ен дагъдин к1ук1, ам куьне жузурт1а,
Гуя сенфиз мая гайи къатух я.

Ярудагъдин ценер кьунва ялавди,
Игис хьанва ам Шагьдагъдин къуьнерихъ.
Кич1ендагъдин к1ук1 ат1узва чилавди,
Яц1у мурк1ар кук1урзавай къванерихъ.

8. Баябан чуьлда ц1ийи хуьр. Сейфедин Къулиеван дерт

– Мирес, икьван перишан я вучиз вун?
Ви вилерай заз рик1ин гъам аквазва.
Фадлай залан хиялрава, заз чиз, вун,
Рик1е даим хуьруьн дердер ргазва.
Бесрай икьван жуван рик1из дак1ун гуз…, –
Алахънава Агъабег рик1-дурк1ун гуз.

– Эхь, дердери айизва зун чандивай,
Агъабег-дых, рик1 дар я йугъ-къандивай.
Чи кьисметдал гъейридан туп1ар ала.
Хьана жемят к1валивай, ватандивай,
Зи далудал и жавабдин пар ала.

– Азиз жемят, ша, дередиз Самурдин
Эвич1ин чун, –  Нажмудина лагьайла,
Хьаначир чун сагьибар а гъавурдин,
Чи далудихъ ахьтин ксар галайла.
Гьак1 хьайила и мусиббат акуна. –
Уружева п1ап1русдиз гум авуна. –
Дявед ч1авуз зегьмет ч1узваз папари
Са зеррени агъузарнач хайи хуьр.
Фронтдиз як, сун зат1арни аскерриз,
Кьвевиш балк1ан фронт патал гайи хуьр,
Сталина авур телдин тебрикар,
Авуддайди низ чидай и дегьелриз!
Кьил акъатич, гьик1 хьана и хьайи кар…

–Эхь, дых, тунач маса чара гуьгъуьнай:
«Партияди къалай фида гелеваз!» –
Куьт1 акъатнач ч1ехибурун туьтуьнай,
Мумкинвилер, рекьер-хуьлер гъилеваз... –
Хъел кткизвай Сейфединак вижеваз…–
Гужуналди и яргъариз акъудна,
Мусиббатдин мал-девлетар хкудна.

Мадни яргъаз акъатункай кич1е яз,
Жув куьк1ве хьун чарасуз яз акуна.
Сад садавай къакъатункай кич1е яз,
Чаравачиз и кардик хев кутуна.
Гьайиф, гьайиф… хиве и кар кьун хьана,
Зун гьабурун суьруьд кьиле кьун хьана.
Мурад тир зин, чк1ун тавун хзанар,
Гьина хьайт1ан, анжах вири санал жен.
Ягъзавайт1ан япал ширин азанар,
Заз чизвай: гуч абуру верц1и гузанар,
Эхь, лагьайт1ан, рик1е жуван амал жен.

Гъавурдавай зун лап дибдай и кардин:
Сан-гьисабсуз чи суьруьйрин кьадардал,
Гьелбет, чна дамахзавай, шадзавай.
Чи девлетрин, чи зегьметрин гьунарди
Бязибурун пехил рик1ер падзавай.
Чи миллетдин пакад йикъан кьисметдал
Куьз ят1ани даим чара гъил алай.
Чи къишлахрин, чи яйлахрин девлетдал,
Чи чилерал чарабурун вил алай.
Азербажандив вахкана яйлахар,
Чарабурув хьанва къе чи къишлахар.
Кас амачир хуьруьз къвезва ятабар,
Чуьнуьхзава миск1инравай ктабар.

Дагъустанда виридалай зурба хуьр,
Агудзавай пуд калхуздин девлетар,
Ик1 чк1урун Лезгистандин буба-хуьр –
          Им тушни бес тун чи халкьдин к1еве кар?
Им тушни бес чи гьукумат чк1урун,
Кьилейвайбур килигзаван цавариз?
Къаст я чпин, хурал гъетер алк1урун,
Яб гудани абуру яван гафариз?…

Белки, чавай чи бубалух хуьз жедай,
Вишералди  хуп1 делилар гъиз жедай.
Амма чунни, ц1алц1ам гафар хуш хьана,
Бед эмирдин вилик къвазна буш хьана.
Тарихдин гъал ат1ана чи эсилдин,
Вуч лугьуда чаз пакадин эсилди?…
Заз чиз гьахъ я хуьре къвазай кьуьзуьбур,
Паркут1арни, айгьамар я къе зибур.

– Гьик1 ят1ани вуна жемят ахгудна
Иниз-аниз акъатайбур хч1ална.
Къул хвена чи, мурад кьилиз акъудна,
Баябандал хуьр эцигна са ч1ална.
Къуьлуьн ник1ер, ципиц1рин багълар хьана,
Эцигнава  больницаяр, мектебар.
Ц1ийи хуьре чахъ ц1ийи крар хьана,
Амма вири агакьнавач метлебар…
Куьчеярни дуьзен жеда, къир жеда,
Ви пис-хъсан къе ваъ, пака чир жеда.

– Къвез-къвез дегиш жезва дагъви къилихар,
Бязибурук бед хесетар кткизва.
Уртах малдал гъил вегьезвай чуьнуьхар,
Жувандини чара касдиз гигизва.
Алудзава рик1елай мерд бубаяр,
Вичин ният тамам кьилиз акъудиз.
Гила къаст я, алк1урна зал талбаяр,
Зун эсиллагь квалахдива къакъудиз.
Жува ганва за жуваз кьван жазаяр,
Заз абурун са куьнихъай кич1е туш.
Лагьайт1а, вун седривиле виже туш,
Зун жемятдиз къуллугъ айиз мажбур я.
Обкомдани ава залай арзаяр,
Зун пенсидиз экъеч1из къе гьазур я.

– К1ватда вири к1валахар вун галачиз,
Сейфедин, чаз ви регьбервал герек я.
– К1валахда за седривилел алачиз,
Анжах зегьмет агалкьунрин дирек я.
За хажалат ц1урурда зи зегьметда,
К1ват1да хуьруьн вири бейкар агьилар.
Гум акъудиз ацукьдалди хелветда,
Зегьмет ч1угван, къуй, гьейран хьуй жегьилар! –

Ик1 Къулиев пенсиядиз экъеч1на,
Пенсионеррикай к1ват1на бригада.
Юкь агъузна зегьмет ч1угваз эгеч1на,
Талгьуз, тариф жеда, гуда награда.
Ц1увадагъзур тонн к1ват1айла ципиц1ар
(Пудвиш центнердихъ агакьна гектардай),
Мягьтел хьана вири: им тир ц1ийи кар,
Акъат тавур гьич саданни гьунардай.
Дагъустандин ципиц1чи яз лайих тир,
Къаюмвална ада жегьил-жавандиз.
Ам ат1угъай, агъайни са къилих тир,
Рик1 эцигна къуллугъзавай ватандиз.
Гьавиляй ам сагьиб хьана гьуьрметдин,
Ленинан пуд орден къачур Сейфедин
Гьам депутат, гьам Кьегьал Соцзегьметдин,
Член Урусатдин Верховни Советдин…
Ганайт1ани наградаяр кьакьанбур,
Четин хьана Сейфединан гьакъикъат.
Къулиеван йикъар хьанай заланбур,
Белки, сирдаш хьанач гудай гьахъи-кьват,
Аквар-таквар т1урфанар тир шумуд къат.
Нетижаяр хьана гьикьван яванбур..?
Къулиеван куьче хьанва меркезда,
Гьар са лезги физва анай дамахдал.
(Гьар пакамахъ анай физва, хквезва
Гьасен Балатов, рази яз, к1валахдал).

Ц1ийи хуьре ц1ийи камар

Зарафат туш, баябанлух са чуьлдал,
Вадвиш хзан агудна хуьр тешкилун.
Шумудни са къилихдал ва гуьгьуьлдал
Амалдайла, лазим я дуьз тедбирун.
А йисара эцигунар бул хьана:
Чехирзавод, фермаярни малариз…
Колхоздихъ дул, вичин махсус пул хьана,
Рик1ин къастар элкъуьрдайвал крариз.
Больницани,  дворец култур хьана,
Телефонарни фабрика къушарин.
Тахьун паталди  техника ч1ур хьана,
Машинар рас хъайиз к1валер чатарин…
Амма гзаф крар рик1е амукьна,
Бригадир кардал седри ацукьна.

Хиял авай: кутан артел гамарин,
Т1имил амай кар масак1а хкудиз,
Гелевайбур авай чпин крарин,
К1анзавайбур ам Хунзахиз акъудиз.
Амма Сабир Темирханов экеч1на
Дуьз патахъди и месэла туьк1уьрна.
Эбил Азаев рик1ивай  эгеч1на
(Директор яз ам майдандиз экъеч1на)
Хуьруьн гьар к1вал фабрикадиз элкъуьрна.
Кьаличаяр, сумах гамар, гебеяр,
Кемерарни, бегьлеярни, гьебеяр …,
Храз тухуз виринра машгьур хьана,
Сад ак1урай чкадал агъзур хьана.
Мад Азаев: Идаята селлериз
Кьенер ягъна, хана нурлу эквериз.
Къурушвийри и гьунардиз сес гана:
Азаеван т1варц1ихъ Къуруш ГЭС хьана.
 
9. Мерд рухваяр, Къурушар, ви дамах я.
Мерд рухваяр Лезгистандин даях я

Шалбуздагъдин къужахдавай
Лекьерин муг хуьр я Къуруш.
Лезги чилин дамахдавай
Къадим тарихд сир я Къуруш.
Гьар са к1вале ава алим,
Гьар са к1вале сенят ава.
Хуш я зегьмет, хуш я илим –
Берекатни меслят ава.
Ви кьисметни фенай какур –
Лезги чил хьиз хьана кьве пай.
Зегьметчи халкь я ви абур,
Кьве къулани хъувуна ц1ай.
Мад хуьр авач вун хьиз кьакьан,
Ви яйлахрик берекат хьуй.
Дагълараваз кфилдин ван,
Жемятдик шад гьерекат хьуй.

Хуьре гьуьрмет авай пеше чубан я,
Гила жезва сагьибар гьар пешейрин.
Къурушвияр гьина хьайт1ан, к1убан я,
Мерд веледар мерд бубайрин-дидейрин.
Нажмудина эвел и хуьр машгьурна.
Самурский Дагобкомдин Кьил хьана.
Къуруш – Лезги Эгьмед хайи чил хьана.
Шагь-Эмира шиирралди ч1агурна,
Гьикаятдал Межидан мерд гъил хьана.

Соцзегьметдин кьегьал хьайи пуд лишан:
Къулиеван, Уруджеван ад ава,
Мирземетов Ханбубани мад ава.
Депутатар, къуллугъчияр: Зерлишан,
Диярханов, Турабов, Гьажибалаев,
Мад генани: Рамазанов, Балатов.
Салманова Гуьлгез – машгьур доярка,
Инкъилабдин орден къачур падарка.
Ханбуба – ам тежрибалу чубан я,
Сагьиб хьайи Къалмукь халкьдин гьуьрметдин.
Адан суьруь гьам сагълам, гьам к1убан я,
Калмыкидин сифте игит зегьметдин.

Ч1ехи дяве… Гьафизова чил хвена,
Мересьев хьиз к1вачер квачиз еришна.
Яр Таврата адаз, вад-суз уьлхвена,
Ирид орден – ирид велед багъишна.
Вучиз жегьил чанар хьана къурбандар
Ватан туна дяве ийиз Афгъанда?
Тимтал хьайи Якьубарни Къурбанар
Куь жегьилвал алугна а гъавгъанда.

Зурба духтур Рамазанов Нариман,
Ава скальпельни илим синагъиз.
Миллетдин дерт рик1е авай къагьриман,
Кич1 течирди халкь паталди къарагъиз.
Хирург-духтур мад Везиров Микьдад я,
Начагъ касдиз ам Лукьман я, миндад я.
Бес Сейфулагь Атаевич Нагдиев
Доктор тушни мадарайрин илимрин,
Юриствиляй доктор – Низам Алиев...
Сан-гьисаб жеч, Къурушар, ви алимрин.
Майишатдин Академ чаз сад ава,
Ана Шивит Ирахован ад ава.
Къачурбурук илимдин тик кук1ушар
Ви рушарни ква, баркаллу Къурушар!
Тарих илим чириз хьана гьевесда,
Алимдин т1вар сифте къачур Мереста.
Профессорар гзаф ава мад ина:
Гьа рекьяй я Маликан руш Мадина.

– Цавуз гьикьван килигда вун йифера?
Гъед аватда, килиг, гада, къуьнерал. –
Гъвеч1и хц1из лугьуз жедай Жафера,
Рамазаназ, ашукь хьанвай гъетерал.
Гьахъ тир буба: гъетер хьана къуьнерал,
Гъвеч1и хцин, тарс кьабулай бубадин.
Хьана Къуруш хуьруьн сифте генерал.
Кьегьялвилин тарсар квахьнач стхадин
(Седрединан хура лезги рик1 ава,
Артухан я суал гунуг «Гьик1 ава?»).
Рамазан кьил я сергьятдин кьушундин,
Сан кьакьан я генералдин тарсарин.
Ч1алар чида барутдин, кьуркьушумдин.
Ч1алар чида гьар сихилдин Фарсарин.
Туьркияда Урусатдин векил я
Истамбулда к1валахзавай Эскерни.
Гьилевариз кьегьялвал хас шикил я,
Муьт1уьгъардай ц1айлапанар, гъетерни.

Шамил Асланован т1вар чаз машгьур я:
Дагъустандал атай ч1авуз бандитар.
Ам къарагъна: «Зун куь хура гьазур я
Зи дагълар хуьз, хуьз дагъвидин михьи т1вар!»
Ам гьамиша сабурлу яз аквада,
Сабур гана адаз кьакьан дагълари.
Ам гьамиша абурлу яз аквада,
Абур гана адаз масан дагълари.
Кич1ендагъдин къамат ава Бегьрамаз,
Пешекар я МВД-дин вижевай.
Нажмудинни столдал чар аламаз
Хъфидайд туш к1валах туна гъилевай.
Къурушвияр арасдин сан чидайбур,
Лезги халкьдал баркаллаяр гъидайбур...

Къурушрихъ гзаф ава уст1арар,
Кьакьан зурба дараматар эцигдай.
Чар бес жедач вирибурун кьаз т1варар…,
Седрединов Рамиз – гьамни я уст1ар,
Къван шуьшедихъ, шуьше ракьухъ гилигдай.
Нуралидин «Ярудагъдик» ква гьунар
Имаратар – аламатар илигдай.
Дараматар уст1аррин я хат1ар,
Кьве вил к1анда а дарвазриз килигдай!
Дараматар – ктабар я шииррин,
Музыка я авай шуьше-гьамгада.
Бетондинни ракьун гам я гиширрин.
Чаз абурай устаддин хат1 аквада.
Эспендарни эцигунрин рекьева,
Одессадин тарсар адан кьилева.

Гьик1 давамдач шаиррин тарифар,
Мегьамедни, Ибрагьимни рик1еваз,
Фаталиев, Къарибовни к1венк1веваз?
Гьар са хуьруьхъ ава вичин арифар,
Гьар са хуьруьхъ ава вичин марифар.
Загьраб Баглиев я еке тарихчи
К1ват1 хъайизвай накьан-къенин тарих чи.
Мадни ава сагьибар генг акьулрин,
Гьардахъ ава вичиз хас тир лайихар.
Алимурада, Аксарина тарихар
Давамзава хуьруьн къадим дувулрин.

Гзаф ава бажарагълу малимар:
Гьасен, Эюб, Гуьлагьмед, кьве Сейфулагь,
Азиз, Магьмуд, Мамед, Гьамид ибну Шагь.
Гзаф ава бажарагълу алимар:
Профессорар папар, гьам итимар
Гьажиевар, Баглиевар кьегьят туш,
Яхц1урни кьве касдин т1вар кьун регьят туш!
Ван хьанай заз, философ я фланди…,
Чир хьайила, Ханбабаев Къафлан тир.

Майишатда чи практик-пешекар,
Садвал к1андай патриот хва Хидир я.
Турт1а эгер налукри куь к1еве кар,
Малик Баглиеван тарсар хийир я.
Гьа и рекьяй къведа адаз куьмекдиз
Къумридин хва Дуьгуьш пара зирекдиз.
Карханада регьберзавай Фаргьада
Къурушвийри к1валахзава пудкъада.
Агъасемед «Садвилин» пак рекьева,
Халкь сад хъувун чи стхайрин рик1ева.
Тарих чидай Назим чи патриот я,
«Михьи рик1ер» – к1ват1ал адан къуват я.
Куьгьне зат1ар жагъуриз дегьзамандин
Алик Баглиеваз к1анда, чидат1а.
Ц1ийи Къурушдал, белки, рехъ гьулдандин
Кавха Алик-стхади фад гъидат1а?
Халкьдин устад жерягь Вугъуф-Гьажиди
Сагъ хъайизва жин квайдини гижиди.
Гьиссзавалда вичи руьгь-гьисс зурбадиз
Пак Кас хьайи машгьур Вугъуф бубадин.

Авун патал мадни зурба крар бес,
Герек къвечни мадни зурба пулар бес?
Сбербанкдин куьк Гьажиев Сабир я,
Бейбалани к1ан-пун чидай банкир я.
Москвада Диярханов Фахрудин
Алим, банкир я. Шад жеда акурди.

Бес мел-мехъер меркезда, лагь, гьик1 жеда,
Къурушрин ким – кафе «Къуруш» галачиз!
Шад межлисрихъ Жабиран мерд рик1 жеда,
Вуч межлис хьуй, зуьрнедин сес алачиз!
Ша, илиф куьн «Къуруш»-дин генг дарвазриз
Кьуьлер айиз, яб гуз ширин авазриз.
А  межлисрал хкягъа квез к1ани яр,
«Шадвал» акур гуьгьуьларни шад жеда.
Малик Сагидова ягърай манияр,
Гьар манидихъ вичин кьет1ен дад жеда.

Миллиардар вичин кьиле зарбардай,
Компьютер-кас ам Бабаев Шафкет я.
Асваров Назим – гьадани гьунардай
Машинар кьаз хкажун лап адет я.
Къуватдиз фил я чи Акул-пагьливан,
Капашдаллаз хкаждай вад бейниван.

Эхь, лайих я, Къурушар, вун тарифдиз,
Ви инсанар, чилер, сувар, дагълар ви,
Булахарни, вац1ар, ципиц1 багълар ви.
Гьуьрмет ава ви илимдиз, марифдиз.
Заз чиз, гафар амукьдач зи таб хьана
(Бес, авачни Бахтиярахъ чапхана?),
Аквада квез чимиз-чимиз чап хьана.
Белки, яргъи хьана, за куь яб хана?
Ваъ? Ак1 ят1а зазни квез хьиз шад хьана!

Мадни хьухь генг, мадни абад, макан зи!
Умуьр я женг, мадни агат, ватан зи!
Яшамиш хьухь вун несилриз лайихдиз –
Ви гьар са йугъ физва пакад тарихдиз!

Ряден дагъдал ракъинин к1ват1 ацукьна,
Ц1ай къугъвана эхиримжи нурара.
Агь, Ярудагъ, хважамжамар алук1на,
Ч1агай свас тир лацу шивцен пурара!
Акваз-такваз йугъни жезва хурушум,
Дагъди чинал къир вегьена назнази.
Муларвац1 я, гуя, живе, кьуркьушум…
Ярудагъда рик1ин са пай ама зи…

14 июль-ноябрь, 2001