Рагъ ахварай авудайди

Гатун вахтунда, хуьре ва патарал яшамиш жезвай хтулар, гьафтеда садра чIехи бубадал кьил чIугваз, адан суьгьбетрихъ яб акализ къведай. ЧIехи буба ТIелгьет вичин уьмуьрда гзаф азиятар акур инсан тир. Зегьметдал рикI алачир, темпел тиртIа, низ чидай адан сурал гьикьван яцIу чIур акьалтнайтIа. Адаз хтуларни, вич хьтин, вичелайни артух, зегьметдал рикI алай, темпелвал гвачир, ахварални са акьван рикI алачир инсанар хьана кIанзавай.
Ингье, хтулар, къуншийрин аяларни галаз, мад сеферда ТIелгьят бубади кутунвай халидин салал кIватI хьана. Адаз гъвечIи аялар акьван кIандай хьи, абур атайла, салай чIехи хьтин са шумуд хали гъана, синида чIуквар авуна.
-ТIелят буба, вуна чаз КьецIи КIекрекай кьиса ахъайда лагьайди тир,-рахана гъвечIи хтул Али.
-Аферин, хтул. Хъсан хьана вуна зи рикIел хкана. Куьне, секиндаказ куьн вилик квай халияр неъ. За квез хиве кьур кьиса ахъайда:
Хьана кьван, хьанач кьван, дегь заманайрин са дегь замана. А вахтара, тамар – емишрив, чуьллер –     ризкьийрив ацIанвай. Вири авайвили, садазни зегьмет чIугваз кIанзамачир. ТIуьна, хъвана, руфунар ацIай инсанар ахьтин ширин ахвариз фена хьи, югъ хьайилани къарай тийиз, йикъар, варцар алатна. ИкI кьиляй акъатнавай инсанрин темпелвал акурла, Ракъинизни абур патал къарагъиз, экв ва чимивал гуз кагьул хьана, циферал са кьуьнт ягъайла, ширин ахварал фена. Рагъ экъечI тавурла, ширин ахвара авай инсанриз гьикI хьана – йиф хьиз. Чан алайбурукай, ахвариз тефенвай пуд затI амай: БалкIан, КицI, КьецIи КIек.
Вахтунда ксуз, вахтунда къарайзавай и пуд затIуниз, инсанрихъ галаз Рагъни ахвариз фенвайди акурла, чIалал атана. Сифте нубатда КицI рахана:
-Дустар, йифизни къаравулвал авур заз, секивилелди ял ядай вахт авач. Рагъни ават тийидай ахвариз фенвай хьтинди я. Са чара акуна кIанда.
-Садра за жуван руфун ацIурин,- лагьана БалкIанди,- ахпа за ам фена ахварай авудда.- И гафарал рази тахьай КьецIи КIекревай акъвазиз хьанач.
-Пакамалай няналди, нянилай – пакамадалди чуьлдай векь нез, тух тежезвай руфун гвай гьайван тир, вун мус фида?
-ГьикI мус фида? Пака экуьнахъ фад! Ваз зи кIвачерикай хабар авани? Вилер ахъайна, акьалдалди, акура ваз, зун Ракъинин патав агакьна!
-Чидач ман.-Лагьана КьецIи КIекра.-И дамахар гвай вун мус агакьдатIа?
-Ша, чна гьуьжет кьан!-хъел атана БалкIандиз.
-Хиве кьур кIвалах кьилиз акъудна кIанда, БалкIан,- лагьана, акъвазиз тахьай КицIи.- Алакьдай кIвалах ятIа, авуна кIанда. ЖедачтIа – жедач лагь!
-АкI ятIа, пакамахъ чун кьведни рекье гьатин.- лагьана КьецIи КIекра.
-Я кьей КьецIи КIек, вавай захъ галаз акъажиз жедани? Вун рекье амаз, акура ваз, зун элкъвена хквенни ийида!
-Пакамаз, йиф кумаз рекье гьатда чун! – лагьай КIекре.
-Югъур хьурай квез! – лагьана КицIи.
КьецIи КIекрен рикIел чпин диде Вечре лагьай несигьатар хтана:
«Чан бала, кьецIини хьуй, темпел тахьуй,
ЦицIибни хьуй, дембел тахьуй». «БалкIан – вичин кIвачерихъ агъунва. КьецIи кIвач галай – зун квехъ агъада?»-лагьана, нянин кьиле амаз, КIек рекье гьатна.
БалкIан, вичин кIвачерихъ агъунвай гьайван я кьван, тIуьна, чуьллера авай кьван векьер, хъчар, хъвана булахра авай кьван ятар, кIвачел акъвазай чкадал ширин ахварал фена. КьецIи КIек акъазнавачир. Рехъ атIуз, хвал атIуз, тамарай, кIамарай, вацIарай ва дагъларай фидай кьван, гьайвандин кьвед лагьай кIвачни кьецIи жезвай. Ракъинал агакьдалди са гзаф мензил амай. РикIе къаст авай КIекре, галатунни чин тийиз, мадни гьерекатда гьатна физ физвай. Югъ малум жедалди агакь тавуртIа, Рагъ ахварай авудиз геж хьунни мумкин тир. Са жизви кьванни геж авуна кIанзавачир.
Эхир, квез чизвайвал, чан хтулар,- давамна ТIелгьят бубади, рикIе къаст авай, вичив темпелвал гвачирди вичин мураддихъ агакьда лагьай бубайрин мисал авайди я. КьецIи КIекни вичин истеклу мураддихъ агакьна. Рагъ экъечIна кIанзавай са шумуд декьикьадин фад агакьай КьецIи КIекре, гужлу тир луваривди кьве къвал гатана, яру къизилдин жгъа алай кьил хкажна, чилер-цавар зурзурдай саягъда уь-уь яна! Ширин ахвариз хъфизвай Рагъ уях хьана. Япарихъ галукьайбур вуч ванер ятIа акваз, эрчIи гъил пелел эцигна, дуьньядин кьуд патаз са вил ахъайна.
-Им вуч мичIивал я!? И ванер гьи патай авурди тир?!- тамашна Рагъ. Вилера ахвар амаз, адаз садлагьана чирни хьанач. КилигайтIа, адан вилик атана гьарагъайди, вич ахварай авудайди – КIек я! И кардин гъавурда, са герендилай  гьатай Ракъиник ахьтин шад хъвер акатна хьи, адан чинал экв акьалтна, адан нурари дуьнья ишигълаван авуна. Цава, жавабдарвилел къаравулвал тухузвай Гъетер ва Варз, рикIиз са бубат регьят хьана, ахвариз фена.
-Рагъ буба! Инжикли хьанатIа, залай гъил къачу.- ТIалабна КIекре.
-Ваъ, я чан КIек! Ваз чухсагъул лагьана кIанзавайди я зун ахварай авудай!
-Вун ахварал фейила, заз дуьнья мичIи хьана, Рагъ буба. Сабур кьаз хьанач. Инсанарни язух атана заз. ТахьайтIа, и кьецIи кIвач галаз рекье жедачир.
-Аферин ваз КIек! Инсанар дуьньядал – зегьмет чIугуна, са тике фу нез, шадвал ийиз халкьнавайбур я. Абурун темпелвал акурла, хъел атана заз. Гуж тагай ризкьи нез, зегьметни чIугван тийиз, югъ-йиф ксузвайбуруз за экв вучиз гузвайди я?!-лугьуз суал гана жува-жуваз. Ажугълу хьайи зунни, чин пад кIаникна ярх хьайи чкада, ширин ахвариз фена! АкI жедач! Тепелрин хъиляй, зегьмет чIугвазвайбурни жазаламишун дуьз туш. За жуван буржи, эгер зун дуьнья ишигълаван ийизвай, шадвал гузвай Рагъ ятIа, кьилиз акъудна кIанда! Амма, заз вавай са кIвалах кIанзава, КIек!
-Лагь! Зун ви къуллугъда акъвазнава, Рагъ буба!
-Зи япара авайди ви къизилдин сес хьурай, КIек! Заз ви ван бегенмиш хьанва. Зунни дуьнья халкь хьайидалай инихъ куьн къуллугъда акъвазнавай Сад я. Лугьуз жедач, мад ахварай ават тавун. Зун экъечIдай вахт мукьва жедайла, вуна пуд сеферда уь-уь ягъа!
-Ам зи гъиляй кьенвай кар я, Рагъ буба! Гьар пакамаз, гьатта йикъан гьар сятина гьарагъични?!
-Ваз дуьнья ацIай кьван хъсанвилер гурай, КIек! Ви кIвачни сагъ хьурай! Вуна чIугур зегьметдай, за ви гьар са цIакул, ирид жуьре рангаринди чIагурда, кьилин кIукIвал алай жгъа – къизилдинди, кIуф – магьиданди, сес – билбилдинди хьурай! Сагърай вун! Ви зиреквал, ви дирибашвал, уяхвал инсанризни гурай! Гила вавай хъфейтIани жеда. Ви муштулух – экв ам валай вилик чилерал агакьнава.
-АкI ятIа зун хъфида, Рагъ буба!
-Югъур хьурай! Саламар це зи патай чан алай ва алачир кьван затIариз, иллаки, хтулриз тербия-несигьатдин кьисаяр ахъайзавай ТIелгьят лугьудай бубадиз!
Вич вичихъ ва вичин зарб кIвачерихъ агъунвай балкIандиз, элкъвена хквенни хъийизвай кьецIивални кумачир КIек акурла регъуь хьана, шадни. Ам акур КIекре, шадвилив уь-уь ягъайла, балкIандик хъуьруьн акатна:
-Я кьей КIек, вун муса амаз агакьна?! Тамаш садара, кIвачик квай кьецIивални кумач! ЦIакулрив гузвай нурар вуч я!?
-Фад рекье гьатнавйтIа, БалкIан, низ чида Рагъини вуч багъишдайтIа?!
-Чан хтулар! Рагъни – зегьмет чIугвазвайбур патал, жуван зегьметдал дамахзавайбур патал, гьар юкъуз, кьуьд, гатфар, гад ва зул талгьана экъвечIзавайди я. Гьа дегь заманайрилай инихъ Рагъ, кIекери уь-уь ягъиз къаршиламишзава. Куьнни викIегьбур, уяхбур, халкьдиз вафалубур хьухь! Гьабур – гьана амаз, зун куьн патав хтана.

Корректор   Зумриба Саидгасанова.