Гъиз тахьай свас

Иштиракчияр:
АЛИБЕГ-шаир
БАЛАКЪАРДАШ-шаир
НИСЕЙ-Балакъардашан паб
АГЪАМИРЗЕ –Алибег Фаттахов яшамиш хьайи кас
ГЬАВИЗАТ-Агъамирзедин руш
ПЕРИ – Гьавизатан дуст руш
БЕЙБАЛА -муаллим
КЪАДИР- муаллим
Мавлуд - пионервожатый

Вакъиа Агъа СтІалдал кьиле фида. Школадал Алибег, пионервожатый Мавлуд алаз акур Балакъардашак шадвал акатда. Горнадин ванер къатиз акъатда. 

     І – пай

Сад лагьай шикил.
БАЛАКЪАРДАШ
Са кІус фад янайтІа жедачири мазукІан?
АЛИБЕГ
(хъуьрена) Гьар са кардиз вичин вахт авайди я, Балакъардаш. Ваз аскеррин уьмуьрдикай хабар авай хьтинди туш. Абурув, подъём гудай вахтуналди, ксуз тадайди я, ахпа декьикьайра – къарагъиз. Школани гьакІ я. Сятдин муьжуьд жедалди тІимил вахт амаз горнани яна кІанда. Рекье авай аялрик къалабулух кутаз.
БАЛАКЪАРДАШ
Вун, заз чидайди, горна фад ягъиз таз атанвайди туш, Алибег. Вуч ятІани са себеб ава.
АЛИБЕГ
Вакай ченеба сир авачирди якъин я.
БАЛАКЪАРДАШ
Заз Нисеявай са уьтера ван атана. Агъамирзедин..
АЛИБЕГ
Тавакъуйда, ашкара тийин! Яда, чишни ваз?
БАЛАКЪАРДАШ
Чидайвиляй лугьузвачни за ваз. Гьавизат хъсан руш я. Вун ягъалмиш жедач.
АЛИБЕГ
Ша, агъадихъ. Инал аялар кІватІ жеда. Вун, за жуван дуст яз кьунва. И ихтилат чи арада амукьда.
БАЛАКЪАРДАШ
Чилериз фида ам!
АЛИБЕГ
Зун кІандай руш – хуьрени ава, амма адан мукьвабурукай сад зав са акьван кьунвай кас туш. Руш язухни къвезва заз, чара авач, заз АгъастІалрикай уьмуьрдин юлдаш кьаз кІанзава. Чидач..
БАЛАКЪАРДАШ
ГьикІ чидач?! Ваз гъуьлягъдин мез гвай Нисеякай хабар авач. Няниз за вун адахъ галаз танишарда. Амай кІвалахар чна адан хивез вегьеда.
Школадал муаллимар ва аялар кІватІ хьана. Пионер вожатый Мавлуда, дежурни аялдив зенг ягъиз туна, тарсар башламишна.

Кьвед лагьай шикил

Муаллимар Къадир ва Бейбала, Мавлуд
КЪАДИР
Яда, Бейбала, Балаша Алибегахъ галаз кушкушар язавай. Абурун рикІел вуч къундарма акьалтнаватІа?
БЕЙБАЛА
Алибег заз чидач, амма Къалакъардашай акъат тийидай аламат жедач. РикІел аламани, ада чаз дуьньядал алачир затІ къалурда лагьана, кІвалин межлисдал, Нисеяв, вичин денбел хьтин аял Султан гъайиди. Ша, зенг янава. Журналар къачун.
АЛИБЕГ (Къецел тади кваз экъечІна. Адаз Регъуьн булахдилай ятар тухузвай руша ракуна.) Мавлуд, ма и гичин агъадай хквезвай рушарив ацІуриз тур! (Мавлуд гичинни гваз рекьел экъечІда. Алибег концилярдиз хъфида.

Пуд лагьай шикил

ПЕРИ 
Гьавизат, вуч ятІани ви адахлидиз акунва. Школадай гичин гваз къвезвайди акунани ваз?
ГЬАВИЗАТ
Вазни адахли жагъана! КІвале ацукьайбурукай адахлияр жедайди туш кьван! Ам цмурви я, низ чида адал шумуд рушан вил алатІа? Тавакъуйда, жуван сивиз къай кьванни гумир.
МАВЛУД
Рушар, муаллимриз куь кварикай садай яд кІан хьанва.
ПЕРИ
(гичинда яд цаз) Кьей тавур вах, завай гел алай квар гваз кІвализ хъфиз жедач! (Мавлуд гичинни гваз хъфида)
ГЬАВИЗАТ
Зи кварцяй ацІур хъия.
ПЕРИ
АкІ вучиз ийида? Чна чи кварара авай ятар чи Айна халадин кварара цада, ТІайибан булахдал хъфин гьикьван вахт я? (хъуьреда)
ГЬАВИЗАТ
И кар ви кьили дуьз кьатІана, Пери вах! Са сувабни жеда чаз!
ПЕРИ
Сулейман бубадиз кІамай кьван чай ийидай яд жеда.
ГЬАВИЗАТ 
Абуру Мусаибаз мехъер кьванни вучиз ийизвач, Пери?
ПЕРИ
Свас, Айна бадеди Мусаибаз, лампадал алай шуьше хьтинди гьазурнава, амма свас гъайитІа, курсариз яб тиягъиз кичІела, мехъер хъуьтІел вегьенва. ХъуьтІуь каникулриз.
ГЬАВИЗАТ 
Чи къуншидин руш Бесхалум ятІа?
ПЕРИ
Ам Айна бадедин стха Султана руш я. Вичин як-иви я. Чарабурукай гъайи сусар бесрай лугьузва ада.

 ІІ – пай

Пуд лагьай шикил

БАЛАКЪАРДАШ 
Нисей, няниз чи кІвализ мугьман къведай хьтинди я. Са хинкІар ая.
НИСЕЙ 
Мугьманрикай икрагь жедач вун! Ви кІвале вуч ава абурун вилик гъидай? Гьаятда авай верчерик тІегъуьн галуькьай мисал хьана.
БАЛАКЪАРДАШ
На ви тІул тавуна тадач. Къвезвайди азиз мугьман я! Алибег стха. Верч тукІуна лагьана, зални мугьмандал агакьзавайди кьве ятур я, амайди на аял галаз незва. Рахан кьванни ийимир! Ам иниз дерди аваз къвезвайди я.
НИСЕЙ  Дерди!?
БАЛАКЪАРДАШ
Дерди! Гьавизат авачни? Гьадан патахъай, рушан ва дидедин сив акуна кІанзава. Цмурдал алай диде-бубадиз гьеле хабар авайди туш. Абурув вуч гватІа, на чирна, чаз лугьуда. Алибег хьтин кьегьелдиз Агъа СтІалдилай руш туькІуьрун? Низ чида, кІвалахар дуьзмиш хьайитІа, адан дидеди ваз вуч багъишдатІа?!
НИСЕЙ
Абурун сив-сир, зи подруга Гуьзелханав гвайди я. Алад, агъабурукай са вижевайди тукІукІ! За хинкІардин тини ишинда.
АЛИБЕГ
Гъилик къенфетар авай къаргъу гваз атана). Салам алейк, Гуьзлемишзавачирни?
БАЛАКЪАРДАШ 
(Балакъардаша, верч тукІур чукІул ва гъилер чуьхвена) Гъилер кьеженва. Ша, кІвализ!
АЛИБЕГ 
КІвале вучзава? И айвандик ацукьда чун кьве дуст! Вун садра Шагь дагъдив гвай дамахриз тамаш! Женнет ери я и СтІалар! А дагълар чи Цмурдилайни аквазва, амма СтІалрилай хьиз гуьзел аквадач.
БАЛАКЪАРДАШ
ЦІийиз кхьизвай затІ ава жеди.
АЛИБЕГ
ЦІийиз кхьидай затІар тахьайтІани, багъларин югъва, билбилрин сесерал диганвай и хуьряй дагълар ва вили цав художникривай чІугваз тежедай тегьерда гуьрчег я. Шиирар чеб чпелай къвезва! Белки Сулейман халуни и гуьрчегвили шииррал гъанватІа?
БАЛАКЪАРДАШ
Сулейман халудиз и хуьряй виликай девирда, Шагь ва Шалбуз дагълариз тамашдай шикилар акурди туш. Дарвили, кесибвили, девирдин татугайвили адав гъам-хажалатди, кудай вергер хьтин векъи шиирар туькІуьриз туна. Гила я, совет властдин ишигъди адан вилериз неинки дагълар, вири гьукуматда авай гуьрчегвилер къалурнава! Абур гьич, вуна Гьафизатаз бахшай затІ авачни? Нисеяв вугана агакьардай.
АЛИБЕГ
Чун лезгияр я, Балагъардаш. Чаз кагъазар агакьарун кутугнавач. Я бегьем руша, са ни ятІани вугай чар къачудач. КъачуртІани, кІелни тавуна, гъазуна гадарда. Адалай сивин кагъазар хъсан я.
БАЛАКЪАРДАШ
А крариз за ваз лагьаначирни? Нисей викІегь я!

Кьуд лагьай шикил

НИСЕЙ
Ваз кІвалин хвашкалди, Алибег стха!
АЛИБЕГ
Сагърай Нисейхалум вах.
НИСЕЙ 
Дах, бах ва амай хизанар?
АЛИБЕГ
Вири хъсан я.
БАЛАКЪАРДАШ 
Вуна адаз, Сулейман халуди хьиз, кьве гафуналди жаваб це тІун!
НИСЕЙ
Сулейман дайи гьамиша дуьз рахазвай инсан я, амма гафарай кьацІар акъуддай устІар ам вун я!
БАЛАКЪАРДАШ
Де, бес я. Дишегьлийрихъ галаз рахана кьиле фидач! Хуьрек гваш. Ваз гудай са тапшуругъ ава, Нисей! Хъвадай затІ амачни?
НИСЕЙ
Ама! Ваз кІамай кьван!
БАЛАКЪАРДАШ
Дишегьли туш е, ичІи къизил! Гъваш кван!
НИСЕЙ
ХинкІар тІуьрдалай кьулухъ.
БАЛАКЪАРДАШ
Ам вуч я, тІуьрдалай кьулухъ гъизвайди?
НИСЕЙ Чай, кІаниди, чай!
БАЛАКЪАРДАШ
Де, зарафатар тавуна, ви кІвалах ая! (Алибегахъ элкъвена) Зун идахъ лезги чІалал рахазва, им зав туьрк чІалал «Чай!». Чай хъвадай чкани авайди я, муькуь затІарни! (вилик хинкІарар авай гъвечІи сини ва тарелкаярни шишер, гуьгъуьнин сеферда, кьечІ ацІай чехи рва стаканар гъида)

ІІІ-пай

Вад лагьай шикил

Югъ рагъданди я. Агъамирзедин кІвал. Алибег гъиле газетарни аваз, кІвализ хквезва. Айвандик Гьавизата, чуьхвей пердеяр епина экІяйзава.
АЛИБЕГ
Нянин хийирар, Гьавизат!
ГЬАВИЗАТ
Ван тахьайбурай такьуна, вичин кІвалах давамзава.
АЛИБЕГ
За, нянин хийирар лагьанай ваз, Гьавизат. Япарал залан хьанвани?
ГЬАВИЗАТ
Нисеян япара цун тавуна, вавай чи бахдиз са гаф лугьуз жедачирни, Алибег стха? Кьуд хуьр ацІурда гила ада. Дахдизни малум хьанвай хьтинди я. ЛагьаначтІани чидач! Заз са вилихъди килигзава ам.
АЛИБЕГ
Гьавизат, багъиш ийиз жедачни квевай зи гъалат? Нисеяз, за Балакъардашав кис лугьуз тада. (Гьавизат, цІай галай хьиз, кІвлиз хъфена) Им вуч гъалатІ ахъайна за!? (Алибег вичин кІвализ гьахьда)
ГЬАВИЗАТ
(рак гатана, кІваляй Алибег экъечІна, дехьне катай руш, гила ракІарив атанва, мягьтел жеда) Бахди, ви суфрадик квай фу хъукъванва лугьузвай, ам зав вахце, мА и чими фу. Ам исятда хьанакай гваз хтанвайди я.
АЛИБЕГ
АтІа дакІардал алай суфрадик ква, фена дегишра.
ГЬАВИЗАТ
КІвализ завай гьахь жедач. Ма, ваз кІандатІа, гьамни амукьрай! (Суфрадик квай фу гъле вугана, вич хъфида. Алибег адан гуьгъуьниз, кьил галтадриз, тамашда.

Ругуд лагьай шикил

НИСЕЙ
За ваз гьикІ лагьанай? Алибег хъсан жегьил я. Ваз Аллагьди кьве гъил хьиз ганва, Гьавизат!
ПЕРИ
Ваз, Нисей, ам гъуьл жагъун тавуна, амукьдай хьиз тирни? Ви шейтІанвили амни рекьяй акъудна, хеб хьтин абурун бахни!
НИСЕЙ
Идан ламраз ни чавш лагьанай? Вун бейкеф хьанвай хьтинди я. Ваз гузвай паяр за тІуьнатІа?
ПЕРИ
Бакудай стха хквезвайди тир. Ам за гъиликди авунвай,, чи стхадиз свас тир. Вун гьинай, Алибег цмурви гьинай? Адаз чпин хуьряй руш жагъун тавуна, амайни? Гила, кьей ГьавитІ, Цмурдал тухвайла, Барзадикай малар хукваш, агъа кІамай кварцелди яд чІугу! Чи стхадиз хьанвайди тиртІа, ада вун Бакудин юкьвал ацукьанда, жейран хьиз хуьдайди тир.
НИСЕЙ
Алибеге ам я Дербентдиз, я Махачкаладиз тухуда. Жагъана ваз Баку! Акуна заз анна яшамиш жезвайбурун суфатар! ЦІападин ранг яна.
ГЬАВИЗАТ
Зи патахъай булахдин рекье межлис хъаймир. Зун гьелелиг садазни ганвайди туш. Гьарда вичин вуч дерди аватІа, гьам ая. Зун секиндиз тур! (Хъфида)

ІY-пай

Ирид лагьай шикил

БАЛАКЪАРДАШ
Алибег,вак къалабулух кваз аквазва заз? Хьайи-дахьай?
АЛИБЕГ
Къафлан гьалтнай зал районода. Хабар шад жедайди туш, дуст!
БАЛАКЪАРДАШ
Идрисан Къафланав хайин хабар жеч эхир! Ам хьтин камаллу муаллимрин муаллим и патара авайди туш! Садра лагь кван заз, чуьнебан сир туштІа!
АЛИБЕГ
Ихтилат чи арада амукьрай. Фитнеди вичин кар авуна. Захъ дустарилай душманар тІимил авайди тир. ТІимил ятІани, гъвечІиди ятІани, нитІре кІасна, тифдин азар кутада лагьайвал, зазни абурукай бала хатнава, дуст!
БАЛАКЪАРДАШ
Къе, советрин девирда, гьукумат чун хьтинбурун даях хьанвайла, ваз а нитІречрикай къурху хьанани, Алибег? Са вижевай фальетон кхьида за абурукай, чебни цацар алай чІаларалди! Вуж я ва вуч хьанва лагь!
АЛИБЕГ
Къафлан стха, ам чІехи стхадин ериндал алай инсан я зун патал. Зун адахъ галаз Бакуда, курсара авайла, са шумуд йисуз мукьувай таниш хьайиди я. Ада зун патал авур хъсанвилер, гафаралди лагьана, чарарал кхьена, а патал алайди гъавурда тваз четин я.
БАЛАКЪАРДАШ
Куьрхуьрел школада чкаяр гайиди чаз кьведаз, ам зи рикІелай алатдани? Агъа СтІалдал муаллимар гзафбур патарал алаз, чаз кьведаз, Сулейман бубадиз мукьва хьун патал, иниз хкайдини Идрисов тушни? Гила?
АЛИБЕГ
Гила вуч жеда? Фитнекарри, зи бубадиз хуьре универмаг авайди тир, ада хуьруьнвийриз, Бакудай ужуз къиметрихъ къачуз гъайи чай-шекер, парча-тике, нафт ва кьел, кьуд сеферда багьаз гуз, дворецар хьтин дараматар эцигна, низ чида ада, чилик фурар эгъуьнна, гьикьван къизил, гимиш чуьнуьхнаватІа, лугьуз, Московдиз чарар рекье тунвалдай. Гила, са ихтибарлу касдивай малум хьайивал, чуьнеба зун кьуна, дустагъда туна, кІвале авай затІар конфискация авунин, бубани Сибирдиз акъудунин меслят авунвалда. Чарабурун затІар тарашна, чпин сандухар ацІурайбур тІимил чизвани заз?
БАЛАКЪАРДАШ
Бес, суд-дуван? Гьахъ жагъуриз жедачни? Им чи власть я, чи!
АЛИБЕГ
Зани, гьа вуна хьиз фагьумнай. «Тройка» лугьудай затІуникай хабар авани ваз!? Пуд касдин къул алаз, цуьк хьтин касдикай халкьдин душман авуна, рекье тваз жезва. Вун ацукь, акІ туш лугьуз. Вун, йифиз атана, мисикай хкудна, гъилер кьулухъ кутІунна, дустагъдиз рекье турла, вавай анай чар анихъ амукьрай, чІар къецепатаз акъуд жедач.
БАЛАКЪАРДАШ
Вун ипек хьтин михьи инсан. Абур фитнеяр я лугьуда ман! Жедачни?
АЛИБЕГ
Абурузни, зун арзайриз фена, чпин гъиле гьатун я кІанзавайди. Дахди Бакуда чан хкудна, къазанмишай пулунихъ ва вичин зегьметдалди хуьре, адетдин кІвалер эцигнай. Дугъри я, са гъвечІи туьквенни квай. Вичиз кІвачин къапар цваз, кьил хуьда лагьайла. Хуьруьнбуру тунач секиндиз. Яда, Фетягь, вун тумаж ва сенятар къачуз Бакудиз гьикІ хьайитІани физ, хквезвайди я. Аллагь рази хьайиди, гьанай шекер, къенфет, чай ва хуьре авачир куьлуь-шуьлуьярни гъваз хтана, туьквенда эцига. Фейи рекьерин харжар хьайитІани алатда. Халкьдизни регьят жеда лагьанай. Гила фитнекарриз, чи дагъдикай капиталист, туьквендикай – универмаг, закай, кулакдин хва яз, къундармаяр кхьиз, чарабурун кІвалер чІурзавайди хьана.Зун, пакама жедалди инай санихъ фена кІанда. Мумкин я, зун къе физни ата кьун! Де мад сагърай. Закай хабарар кьуртІа, акурди туш лагь!
БАЛАКЪАРДАШ
Им гьихьтин кар хьана, Алибег!? Вунни авачирла, чи кьведан дуствилер? Це лагьанвай свас?!
АЛИБЕГ
Ваз зун, дуьнья тергна катзавай хьиз жемир, Балакъардаш. Им вахтуналди, за жуван кьил гъиле тагун. Кисна зун акъваз тийидайди ваз чида. Гьахъ жагъун тавуна амукьдач! Лазим инсанар ава зун алкьдай. Килигин абуру заз вуч меслят къалурдатІа, Гьелелиг! Низ чида зун пака гьина жедатІа?
БАЛАКЪАРДАШ
Хъсан рехъ хьурай, Алибег стха ваз! Гьахъ чи пата хьурай!
АЛИБЕГ Сагърай! (Алибег хъфида, Балакъардаш сефил я)

Эпилогдин чкадал

МАВЛУД   Мегьамедзагьир!-(адан эвердал Гьавизат экъечІда) Мегьамедзагьир кІвале авачни?
ГЬАВИЗАТ 
Мегьамедзагьир кІвале авач. Мавлуд стха, кІвализ шатІун!
МАВЛУД
КІвализ къведай кьван вахтни авач, заз Мегьамедзагьир акуна кІанзавай.
ГЬАВИЗАТ
За адаз хтайла лугьуда.
МАВЛУД Ахьтин лугьудай гаф туш, маса кар авай.
ГЬАВИЗАТ
Заз лагьайтІа жезвачни? Вахкудай затІ авани?
МАВЛУД 
Ахьтин кар авач. Кагъаз авай районодай вахканвай. Заз ам Мегьамедзагьирав вахце лагьагьна тапшурмишнавайди тир. Ма, вахчу. Мегьамедзагьирав вахце.(кагъаз гуда). Мавлуд хъфида. 
ГЬАВИЗАТ
Чар гъиле гьатай Гьавизатан рикІик тади акатна. Конвертдал алай кхьинар танишбур тир. Адаз дакІардал аламай дафтаррайни гьа ихьтин гуьрчег хатІарал кхьей затІар акурди тир. Адаз гьасятда, кагъаз Алибегалай хтай чир хьана. Гьуьрметлу Агъамирзе халу. Квез и чІаван хийирар!  Зун куьн вилик таб акъатунай гъил къачун тІалабзава. Чи хиялда авай кІвалах кьилиз акъудиз вугузвач. Зи рикІел алачир дуьшуьш хьанва. Завай и чарче кхьиз тежедай гафар ава. Ам хийир дакІан касдин гъиле гьатайтІа, зи кайи рикІел, цин чкадал нафт иличда. Завай куьн рушал эвленмиш жезвач. Им лагьай гаф туш, зун куьн рушал рази туш лагьана. Хийир дакІан инсанри залай тапан хабарар къундарма авуна, зи гьал хъсан туш. Жафа хьанай мехъер авунайтІа. Зун, мумкин я дустагъда ацукьарун, заз килигна, завай куьн рушни бедбахт жедач. Са гафуналди, квевай куьн руш кьисмет хьайидаз гана, динжар ийиз жеда. Зун гьелелиг тапарикай хкатдалди, завай квез амай гафар лугьуз жедач. Гьавизат рикІяй акъат тийидай, къени къилихрин руш тир! Ам за уьмуьр амай кьван жуван рикІе вах хьиз хуьда. Де мад сагърай! Заз чарар кхьин герек къведач. Захъ галаз аксина авайбуру, мумкин я куьн патав атана, хабарар кьунни. Зун квез чизва хьи вуч кас тиртІа. Гьафизатаз зи патай чими саламар лагь! Сагъул. Куьн Алибег, Фатахан хва. (Гьавизат, кагъаз хурув кьуна, кІвализ хъфида).

Эхир.