Шииратдин ялавар ктабдай

Шииратдин ялавар
(Рецензия)
Вич лезги кIелзавайбуруз фадлай сейли хьанвай, руьгь гьамиш жегьил тир шаир Сажидинан нубатдин ктаб автордин 70 тамам хьунихъ галаз алакъалу яз акъуднава. Ихьтин яшариз акъатайла, вични са шумуд ктабдин (абур саки вирибур гьам кIелзавайбуру, гьам критикри хушдиз кьабулна) автордин къелемдикай гила кIелзавайдан фикир желб тийидай эсерар хкатда жал?
«Шииратдин ярвар…» «Ялавар галачир шиират жедани бес?»-им гьасятда къвезвай суал - хиял я. Шаирди вичин ктабдиз ихьтин тIвар ганватIа, ам ялавар тушир чIаларни гзаф ава лагьай чIал я. Къуьл цайи никIик вижесуз эчIеларни жедайди хьиз. Эхиримжи вахтара я чи никIерни эчIезмач, я шииратда вуч аватIа, вуч вилик гъизватIа, яб гудайдини аквазмач. Гена аферин, Сажидина чи рикIел и гьакъикъатар хкизва. Гьа са вахтунда вичин хивени тежрибалу чIехи шаирдин везифа авайди гьиссзавайди чирзава. Ихьтин хиялри чун цIийи ктабдикай са шумуд гаф кхьинизни мажбурна.
Чаз Сажидин «Вун накь вучиз атаначир?» - сатирадиин юмордин ктабдалди (алатай асирдин 70-йисар) машгьур хьана. Ахпа адан къелемдикай аялар пата кхьей «НуькI-Хала», «Риваятрин камари» ва маса ктабар хкатна. Чаз Сажидин алай аямдин лезгийрин литературадин тавханада вичиз мягькем чка кьунвай писатель, чIалан хазинадин заргар ва къайгъудар тирди чир хьана.  И кар ада «Ярагъви ашукь Уьзден» тIвар алай прозадин таъсирлу эсер кхьиналди субутна.
Шаирдикай хуш келимаяр, маса изданийра хьиз, чи газетдани са шумудра акъатна. Месела, и цIарарин авторди адан 60 йисан юбилейдиз талукь яз чIехи макъала чапна (1998-йисан май).
Инал чун рахазвай ктабдин «Сифте гафунин чкадал» макъаладани «Лизги газетдиз» 1997-йисан 10-октябрдиз акъатай шаир Ибрагьим Гьуьсейнован «Адан дережа» макъаладай, 1990-йисан 27-сентябрдиз шаирдиз адан дуст, писатель Гьаким Къурбана кхьенвай «Чарчяй», 1993-йисан 30-апрелдиз шаир Къадир Рамазанова Сажидинан 60 йисан юбилейдин мярекатдал авур рахунрай ва, эхирни, РД-дин Госпремиядин лауреат, шаир Арбен Къардаша Сажидин РФ-дин писателрин Союздиз гьахьдайла ганвай рекомендациядай къачунвай маракьлу келимаяр гъанва. Абуру вирида санлай шаирдин руьгьдин ва яратмишунрин суьрет гьихьтинди ятIа лап фасагьатдиз лишанламишзава, кIелзавайдаз мукьва ийизва.
«…СаСажидинан шаирвилин талантдин гьайбат эвелни-эвел адан шиирдин цIарцIин дуьзгуьнвиле ава….», къейднава  вич датIана шиирдин цIарцIин дуьзгуьнвилин  къаравулда авай шаир И. Гьуьсейнова. Шаир Къ. Рамазанова Сажидинан гьевес ва сеслувал Куьредин гурлу чарчаррив гекъигнава. Арбен Къардашаз Сажидинан шииратдай гьам гафунин виниз тир дережа, гьам гегьенш манна, гьам хъуьруьн-зарафат ва айгьам, гьам образнивал, гьам рифмайрин цIийивал ва гуьрчегвал аквазва…
Ибур гъвечIи къейдер ва гьакIан чкадал лагьанвай келимаяр туш. Абурухъ Сажидинан, гьакъикъатдани халкьдин дерин къатара битмиш хьана, халкьдин фагьум-фикирдив, кьадар-кьисметдив ацIанвай, шадвиливни пашманвилив ацIанвай, халкьдин мецелай рахазвай шиират гала. Ялавар лагьайла, чи рикIел Яран суварин, я тахьайтIа чи мелерикни мехъеррик гилани ийизвай шадвилерин цIаяр, чIехи гъалибвилерин сагълугъдай цавуз язавай фейерверкар къвезвайди хьиз, чIехи магьрумвилерин, туькьулвилерин цIаярни, гъамлувилин лишанар тир ялаварни къвезва.
Бахтавар экуьн ярар, нурлу чарчарар, зарлу чигедин стIалар, абу лейсанар, михьи хважамжамар авайди хьиз, тIебиатдихъ чIехи заваларни ава: цIайлапанар, хъиткьинар, вулканар, цIаяр кьунар… Шаир вири и цIаярин юкьва ава. Ам кузва – элекьзавач; кузва-руьхъ жезвач; кузва-генани рази жезвач. Гагь гьайифри, гагь шадвилери адай ялавар акъудзава. Ингье, цIийи ктабни гьа ихьтин гьиссери арадал гъанва.
Ктаб ачухзавай «Лезгистан», « Амукьда зи лезги халкь», «Лезги мани», «Мелгьем гъида Меккедай», «Шарвилидин невеяр я», «Лезги чIал», «Эдеби хьуй», «Етим Эмин» ва маса эсерар кIелайлани, чна шаирдин рикIел алай парцин агъурвал, вичин ватандин, халкьдин, чIалан, чи пакад йикъан гьакъиндай ийизвай хиялар (абуру шаирдин йифен ахвар, йикъан кьарай атIанва) гьиссзава. Ялав квачиз, рикIяй ихьтин чIалар акъатдачир:
Итимар яз, етимар хьиз,
Квез я къекъуьн чилерал?!
Дагълар – чибур!
Багълар – чибур,
Сергьят кIевиз ракьарал!
Хъуьрез стха-вахарал…
(Чаз вуч кIан я?» шиирдай).
 Ктабда гьатнавай чIехи пай шиирар гьам чIехи ва гьам гъвечIи (сергьятрал гьалтайла) ватандикай кхъенвайбур я. Шаирди а ватанрин арада тафават твазвач. Лезгистан – Дагъустан – Россия – са  ватан! Ана, гьина дарвал, тIарвал хьайитIани, а тIал СтIалривни агакьзава. Гьина мублагьвал, шадвал аватIани, адакай стIалви шаирди лезет хкудзава. Шаирдиз а лезет вичин гъвечIи ватанда (СтIалда, Куьреда, Самурда ва СтIал вацIарин яхайра, Шагь ва Шалбуз дагъларин цаварик) булвал, мублагьвал, гуьрчегвал, бахтаварвал артух хьунай аквазва. Амма чIехи Ватан – Дагъустан – Россия галачиз, чи халкьарин садвал авачиз, и бахтарив агакьдач,- тагькимарзава шаирди, вичин дердисер вахтунин шагьид хьана. Ингье чна кIелзава:»Душманар – негь», «СтIалар», «Жедайди са гьарай тир», «Сад Ватандиз», «Ялвар», «Зи лезги халкь», «Куьре», « Жагъанач чаз регьятдиз», «Къадим Къавкъаз», «Захъ дерт ава», «Дагъустан», «Чи Куьреда», «КIару вуч тир!», «Рази я зи ватандал» ва икI мадни эсерра халис ватандашдин гьиссер рахазва. Миллетдин ваъ – мили алакъайрин сердердин….
Шаир Сажидин хайи ерийрал иллаки кIевелай бенд я. И карди адан шиират кIелдайдаз гзаф мукьвани ийизва. «Чан СтIал вацI», «Арандиз гимн», «Зи хайи хуьр», «Агъа-СтIал», «СтIал булах», «ЦIаяр цин булах», «Лезги мелер», «Самурдин там», « Къазан булах», «Латарин пIир», « Ахцегь шегьер», « Кьурагьана СтIал пата», « Кьасумхуьр», «Зугьрабахуьр» мад ва мад шиирра шаирди художникдиз хас тегьерда, рангаралди безетмишна, хайи чилин гуьзел пипIерин шикилар арадал гъанва.
Дагълар хъуьрез, живер цIраз,
Авахьда вун, синер кьураз,
Гьар гатфариз, гьар са Яраз,
Мани яда, хунча храз,
Ширин ванцел, чан СтIал вацI…
(Чан СтIал вацI») 
Пуд пад дагълар, са пад тир гьуьл,
Вун акваз чи шад я гуьгьуьл!
Кьегьел несил авай жегьил,
Женнет я вун, чан зи Аран!-
Сарубугъда къуьлер авай,
Яр-емишдин гьуьлер авай,
Мехъерарни мелер авай,
Женнет я вун, чан зи Аран!
Мисалар мадни гъайитIани, ихьтин гуьзел цIарар-манияр и ктабда гзаф ава. Ватандин асул девлет ана яшамиш жезвай халкь, а халкьдин къагьриман векилар яз чида. Сажидинан цIийи ктабдини и кар субутарзава. Шаирди чи халкьдин арадай акъатнавай гзаф ксарин тарифзава. Вични лап кар алаз ва вичизни абурун крар дериндай чиз.  Абурун виридан кьиле ихьтин гуьркем рухвайрин къаматар ава: Шарвили, Куьре Мелик, Гьажи Давуд, Ярагъ Мегьамед, Имам Шамил, Етим Эмин, Алкьвадар Гьасан, Гьажи Рамазан, КIири Буба, СтIал Сулейман, Хуьруьг Тагьир, Алибег Фатахов ва масабур.
Гилан аямдин инсанрикай ажайиб чими чIалар вичин ватанэгьли тир Имам Яралиеваз, Низами Бутаеваз, Амри Шихсаидоваз, Альдер Билаловаз, Букар Талибоваз ва масабуруз бахшнава.
Амма Сажидин са хуьрел ва са дередал акъвазнавач, адахъ дустар виринра ава: КцIара – Забит, Миграгъа – Шихнесирни Жамидин, Ахцегьа – Агьед Агъаев, Хуьруьга – Эмирбегов Эмирбег, ЧIилихърал – Мурад Мегьтиев, Дербентда – Гьажиагьмед Къазиагьмедов,  КьепIирдал – Нариман Османов ва масабур. Гьар са касдин тIварцIихъ тамам одаяр – тарифдин гимнияр кхьенва, халкьдин, ватандин вилик абурун лайихлувилер къалурнава.
Дустариз бахшна тамамарнавай дастанрикай сад «Я кьей рикI» тIвар алай ажайиб эсер я. Шаирди вичин дустарин (абур вири шииратдинни искусстводин устадар, илимдинни камалдин чIехи сагьибар я) тариф авунихъ галаз сад хьиз, дустарихъ вичин рикIин къанихвал, ялгъуз чIавуз дарихвални къалурзава:
Беден гьеле амаз кIвале – СтIалдал,
Зун дустарин агакьнава кIватIалдал.
Чайни къана, чIалар кхьиз столдал,
Негь хьуникай низ вуч ава, я кьей рикI?

Йикъа мугьман жеда зун са шумудаз,
Агакьда зун саламар гваз Магьмудал,
Галатункай къайгъу жедач гъамлдаз.
Зун кьиникай низ вуч ава, я кьей рикI…
(Магьмуд Мегьтиев – ихрекви. «Зуьрнедин ван алаз» ктаб акъудай кас-спонсор).
Гьисабмир зун нарази яз хьайидал,
Шукур гъизва Сад Аллагьди гайидал.
Ажеб хьана вун зи дуст яз хьайидал,
И кIвалахдиз шагьид я чи алам, дуст!
(Имам дуст)
ЦIийи ктабда, Сажидиназ эхиримжи йисара хас хьанвайвал,
Лезгистандин, иллаки Куьредин рушариз(Тамара, Альбина, Маина, Насият, Алуван, Шамсият ва масабур) бахшнавай хейлин тарифарни гьатнава. Абуру хтарик жедай мержанри хьиз нур гузва, чаз чи лезги рушарин назни такабурвал гьиссдай мумкинвал жезва. Ибурал шаирар тир Ханбичедиз ва Гъулан-Гереказ, бахшнавай чIаларни алава ийиз жеда. Дишегьлидин тариф авуни чи вири шаирриз хас я. Сажидинни кьулуьхъ галамач.
Гуьрчегвилиз авач къаншар,
Гьарма сад са багьа къашар,
Цуькведавай таза яшар,
Кьасумхуьруьн рушар сагърай!...
(Кьасумхуьруьн рушар сагърай)
Чи фикирдалди, Сажидинан шииратдин лап къуватлу хел адан айгьамринни паркутIрин, хъуьруьнринни зарафатрин чIалар я. ЦIийи ктабдани абуру чпин лайихлу чка кьунва.  МасакIа и ктаб чи девирдиз хасди, тIалривни квалрив ацIанвайди я лугьуз жедачир, я кIелизни хуш къведачир. Ингье насигьатдин еке шиир – «Фена арзадиз Аллагьдин патав». ЧIуру хесетар терг авун патал угъри, ичкибаз, фитнечи Аллагьдин патав арзадиз фида, адани гьар садаз дуьз рекьел хтун патал герек тир вахт къалурна: угъридиз – 20 йис, ичкибаздин – 40 йис вахт къалурна. А чIавалди абур я амукьда, я амукьдач, фикирна Аллагьди. Фитнечидиз гьикьван вахт гудатIа чин тийиз, Аллагьни кIеве гьатна:
Фитнейрин гъиляй авачир мажал,
Инсанар патал тIимил я ажал!
«Ам дуьз жедалди,-хъуьрена Аллагь,-
Куьн амукьдатIа, заз чидач, валлагь!-куьтягь жезва айгьамдалди шиир. Яни шаирди фитнекардин фасадвал Аллагьдин кьилни акъат тийирди тирди ихьтин гуьзлемиш тавур жуьреда чинал гьалчзава. Им шаир халкьдин яратмишунриз лап мукьва тирвилин шагьидвал я. Гьа ихьтин дережада «Зилидин арза», «Тахьана мад вуч ава?», «Вуч лугьун за?», «Агьарар», «Жеда кьван», «Хабарар-тапарар», «Чилер пайзава, цавар пайзава», «Вун накь вучиз атаначир?», «Амачир чIавуз», « Мягьтел жезва зун», «Гъуьл я лугьуз», «Аламатар», « Темягькар Гьажи», «Эрекьдиз», «Гьарай гуж», «Базар я», «Вуж я кIвале чIехиди?», «Виликан фурс гумач хьи, дуст», «Пагьт бабай», «Темпелдин хиялар», «РикI кузва зи», «Рехъ рикIелай алатна», «Америкадай къведа чаз халу», «Им са вахтни хьанач хьи», «Низ герек я ихьтин гъуьл?» ва маса эсерар кхьенва. Абурукай хейлинбур халкьдин манийриз элкъвенва. РикIел хкин: «Вун накь вучиз атаначир?», «РикI кузва зи», «Темпелдин хиялар», «Пагь бабай», «Рехъ рикIелай алатна» ва масабур.
Инал чун шаирдин эсеррин тематикадикай жуьреба-жуьредикай рахана.
Жанрайрал гьалтайлани Сажидинан яратмишунра кьуд цIарцIин бендерилай, рубаидилай башламишна лирикадин чIехи эсерар, манияр, башбендер, негъилар, риваятар гьалтзава. Шиир туькIуьр хьунин, цIар дуьзмишунин, рифмаяр хкягъунин жигьетдай ада чи халкьдин сивин яратмишунриз ва классикадиз (Кь. Саид, Е. Эмин,С. Сулейман) чи аямдин чIехи устадриз Х. Тагьир, А. Саидов, Ш. Къафланов, Жамидин ва мсб) хас вири жуьрейрикай менфят къачузва. Санлай ада вичин хатI, вичин гел арадал гъизва. Сажидинан шиирдин бенд асул гьисабдай 4, 5, 6, цIарцIикай ибарат я, абура 5-10 ва 11 слог(гьижа) гьалтзава, рифмаяр къонмайриз ва я терцинриз хас журе кьуд-кьуд, пуд-пуд тикрар жезвай редиф галаз, пара вахтара къуша рифмаяр ишлемишзава. И карди везин цIалцIам ва сеслу ийизва. Рифмаяр гужлу ва ачухбур я, гьикьван кIантIани яргъалди чIугу. Гьавиляй абур манийриз элкъвезва.
Бес устадвилер? Зайифвилер?... Вири ктабра хьиз, инани хейлин арфографиядин ва пунктуациядин гъалатIриз рехъ ганва. Гьа са гафар, тIварар кьве жуьреда кхьенвай чкаяр тIимил туш. (Шамиль-Шамил, Магьамед - Мегьамед, Мехти-Мегьти, кьегьел-кьегьал,) Нугъатдин гаф ишлемишун шаирдиз хас адет я. Амма и кар герек аваз хьайитIа, хъсан яз гьисабзава.
Хейлин шиирра гьа сад хьтин ибараяр («кьуд уьлкве», «Земземдин ятар», «Аллагьдин кьадар», «Багьа къашар», «чуьлда жейранар», «ПIиреринни шейхерин ватан») гзаф тикрар хьуни шаир вичин эсерар ктабда твадайла мукьуфдив эгечI тавунин шагьидвалзава. Санлай «Шииратдин ялавар» эхиримжи 10-12 йисуз акъатнавай «Арш» (А. Къардаш), «Гъетери табдач» (М. Бабаханов), «ТIазва зи рикI» (Ш. Къафланов), «Ваз ам чидач» (Жамидин), «Къветрен муг» (Б. Селимов) хьтин ктабрин арада вичин чка тайинарнавайди я. И кар чна гьам автордиз ва гьам акъуднавайбурузни тебрикзава.
Мердали Жалилов. Лезги газет 23-сентябрь 2004-йис
 
ШИИРАТДИН ЯЛАВАР
(Ктабдай)
Гила кьванни акъудайла,
Са шумуд ктаб;
Рази кьванни жедатІа,
Зи критик паб?

ЛЕЗГИСТАН

Къавкъаз тир Албан цІаярин ватан,
Тарих къизилдин цІарарин ватан!
Шагьни Шалбуз дагъ, къадим лезги чІал,
Азадвилин рагъ, чи хуьр, уба, кІвал,
Хуьн патал кІвачел къарагъ, Лезгистан!

Душманрин хура акъваздай мягькем,
Лезги халкь я чун, чи садвал кІани.
Намусдин вилик уьзуьагъ, уьткем,
ЧІехи халкь я чун, азадвал кІани!

Экуь бахтарин нурарин ватан,
Дустариз ачух варарин ватан!
Шарвилидинни Меликан Куьре,
Ярагъидинни Давудан жуьре,
Хуьн патал кІвачел къарагъ, Лезгистан!

Женнетдин макан, дагъларин ватан,
Са стхаяр тир халкьарин ватан,
Сулеймананни Эминан пайдах,
Гъалибвилерин замин тир пайдах,
Хуьн патал кІвачел къарагъ, Лезгистан!

АМУКЬДА ЗИ ЛЕЗГИ ХАЛКЬ

Кьибле, Кефер пад амай кьван,
Лезгистандин ад амай кьван,
Кьилел Аллагь Сад амай кьван,
Зулни гатфар, гад амай кьван,
Чи Земземрин яд амай кьван,
Амукьда зи Лезги халкь!

Касдин чІехи гьуьл амай кьван,
«Лезгинкадин» кьуьл амай кьван,
Дагъни Аран чил амай кьван,
Дуьз кьатІидай кьил амай кьван,
Бедендихъ кьве гъил амай кьван,
Амукьда зи Лезги халкь!

Кьакьан цава рагъ амай кьван,
Шагьни Шалбуз дагъ амай кьван,
Чахъ чи ник, сал, багъ амай кьван,
Гьар са эркек сагъ амай кьван,
Амукьда зи Лезги халкь!

ЛЕЗГИ МАНИ

Заманайрин атІуз мензил,
Гъам-хажалат ийиз кьезил,
Леке квачи михьи къизил,
Сагъ хуьрай вун, лезги мани!

Женгчи аскер азадвилин,
Пак тир мурад абадвилин,
Халис пайдах чи садвилин,
Сагъ хуьрай вун, лезги мани!

Шарвилидин сес я ширин,
Касдин гьуьл я акьул дерин,
Гьам баркалла, гьам аферин,
Сагъ хуьрай вун, лезги мани!

Чи гьар йикъан экуьн варар,
Кьуд патахъди ахъай варар!
Лезгистандал гъизай нурар,
Сагъ хуьрай вун, лезги мани!

Гьар са пата дустар авай,
Билбиларни картар авай,
Берекатлу къастар авай,
Сагъ хуьрай вун, лезги мани!

МЕЛГЬЕМ ГЪИДА МЕККЕДАЙ

Хабар ятІа, зи гьалдикай дустариз?
Е. Эмин
Хабар ятІа, дустариз зи гьалдикай?
Мидаим зи рикІе авай къалдикай,
Къакъат тийир шииратдин тІалдикай
Сагъар хъийиз дерман герек текъведай?

Аллагьди заз, я хъсан, я писвиляй,
Гана и бахт, я шадвиляй, я хъиляй,
Вирибуруз экъисарна зун виляй,
Рекьер-хуьлер артух ийиз къекъведай.

Душман – пехил, халис дустар шад я зал,
Ашукь Инсан цава авай Сад я зал,
Къурзавайди шииратдин гад я зал,
Рагъ хьиз гьар къуз квел кьил чІугваз хквезвай.

Зал алайди халкьдин чан я бахтунин,
Зал тІем алач цІайлапандин вахтунин.
Зун билбил хьиз гуьлчуьмендин тахтунин,
Квез гьар юкъуз жагъида и уьлкведай.

Сажидиназ кІанда Ватан, инсанар,
Заз багъиша кватІа сад-кьве нукьсанар.
Авун патал куьн гьар са кар хъсанар,
Шииратдин мелгьем гъида Меккедай!

***
ЭкъечІдайла рагъ, нур чкІиз цавуз,
Женнет гьуьруьйри манияр лугьуз,
Экуьнин атир багъишдай чІавуз,
Квез и гуьзел тир вахт акваз кІандай!
Чи лезги чилин бахт акваз кІандай!

Хкаж хьайила рагъ кьакьан цавуз,
Варз аквада квез свас хьтин ялгъуз.
Кьакьан тир дагълар, кьил тийир агъуз,
Квез и гуьзел тир вахт акваз кІандай!
Чи лезги чилин бахт акваз кІандай!

Рагъ акІидай вахт алукьай бере,
Цифер рангламиш жеда гьар жуьре.
Самурни Къуба, дамах гвай Куьре,
Квез и гезел тир вахт акваз кІандай!
Чи лезги чилин бахт акваз кІандай!

И пуд чІаван за авуна тариф,
Варз алай йифен гьикІ тийин тариф?
КІанибур патал кьисметнавай йиф,
Квез и гуьзел тир вахт акваз кІандай!
Чи лезги чилин бахт акваз кІандай!

Белки Сажидин рахана гзаф,
Адан хиялар михьибур я саф.
АватІа мажал, аватІа инсаф,
Квез и гуьзел тир вахт акваз кІандай!
Чи лезги чилин бахт акваз кІандай!

ШАРВИЛИДИН НЕВЕЯР Я

Агъзур сарин тарих авай женгинин;
Ватан патал экъич авур ивияр,
Ванцел ашукь азадвилин зенгинин,
Шарвилидин невеяр я лезгияр!

Хайи чилин пагьливан ва пачагь тир,
Пара кьадар авазва чахъ дагъвияр.
Гьич са карни авун тавур гунагь тир,
Шарвилидин невеяр я лезгияр!

Диде чилел, лезги чІалал ашукь тир,
Инсанперес, намус-терез багърияр,
Мугьман патал рикІер даим ачух тир,
Шарвилидин невеяр я лезгияр!

Самурдани, Къубадани, Куьреда,
Авазва чахъ хва-стхадин ерияр.
Садвал кІани и четин тир береда,
Шарвилидин невеяр я лезгияр!

Агъзур сарин мурад-метлеб – сад я чи:
Бахтлубур хьун вири ватанэгьлияр.
И дуьньяда гьатнавайди ад я чи,
Шарвилидин невеяр я лезгияр!

***
Ватандин хва регьят гаф я лугьуниз.
Гьикьван четин я ам кьиле тухуниз?!
Метлеб авач мад кьуьхъди чІугуниз,
Лазим ятІа – чандилайни гъил къачу!!!

***
Уьмуьрдин дад чир жеда чаз эхирдай,
Гьар са легьзе къизилдилай масан тир.
Тух жедач хьи уьмуьр лугьур чехирдай,
Рекьин тийиз хьанайтІа, хупІ хъсан тир!

ЛЕЗГИ ЧІАЛ

Заманайрин атІуз яргъал мензилар,
Вун я дердер авурди чи кьезилар.
Дуьньядал халкь авурди чи несилар,
Сад-Аллагь, сад – вун я, азиз лезги чІал!

Аллагь-Сад я, Диде-Сад я, ЧІални-Сад,
Ватан-Сад я, тІварни-сад я, кІвални-сад.
Чи рикІерин хъверни-сад я, тІални-сад,
Вирт хьиз ширин затІ я мециз, лезги чІал!

Вун-чи рикІ я, вун-чи акьул, мез я чи.
Вун галачиз амай бахтар квез я чи?
Гьам межлисра, гьам женгера-сес я чи,
Галат тийир, гъалатІ тийир, лезги чІал!

Дидеди хьиз чун хайи чІал, хвейи чІал,
Гъалибвиляй гъалибвилихъ гъайи чІал,
Чун гьамиша буржлу я ваз, гужлу чІал,
Гьиссер дерин, сесер ширин, Лезги чІал!

***
Дуст кьаз алахъ гьар са викІегь касдикай,
КичІе тушир кьиникьикай, ясдикай.
Лугьуз жедач, вун кьейитІа женгина,
Вичин хцел ви тІвар хкиз хасдикай.

***
Рагъ алай югъ дакІан инсан садни жеч,
Рагъ авачиз берекатлу гадни жеч.
Марф тахьайтІа, цавал, чилел ядни жеч,
Гьар са кардиз кьадар хьунухь лазим я.

ЭБЕДИ ХЬУЙ

Дуьнья ислягь, дуствал мягькем, берекат,
Пуд затІуни артухарда шадвилер.
Сада садаз гьуьрмет ийиз гьерекат,
АвуртІа чи мягькем жеда садвилер.
Лезгистандин шад манияр, туьнт кьуьлер,
Эбеди хьуй, эбеди хьуй, эбеди!

Авадан хьуй хуьрер, кІвалер, шегьерар,
Дустар галаз бахтлу хьурай зи эллер.
Сад Аллагьди булл гурай чаз бегьерар,
Гьар са карда гьахълу хьурай зи эллер,
Лезгистанда – гур мехъерар, гур кьуьлер,
Эбеди хьуй, эбеди хьуй, эбеди!

Тарих хуьнуьх, ватан хуьнуьх, чил хуьнуьх –
Чаз бубайри веси я тур, зи эллер!
Намус маса гана, жуван кьил хуьнуьх,
Душманрив чаз гуз тун я кІур, зи эллер!
Лезгистандин къизилгуьллер, генг чилер,
Эбеди хьуй, эбеди хьуй, эбеди!

Чи лезги чІал, лезги намус, лезги чил,
Абур пудни чаз багьа я, зи эллер!
Чарадан кІус леке квачир, гуьзгуь чил,
Лезгистандин гьамиша тик тир кьилер,
Эбеди хьуй, эбеди хьуй, эбеди!

ЕТИМ ЭМИН
 
Вил атIудач дуьньядихъай ширин я.
Е.Эмин.
Гъам-хажалат амаз гьар са дереда,
Дагълар уях жезвай четин береда,
Дуьнья машгьур авур макан Куьреда,
Шаирдин ван тунай Етим Эмина.

Муршидривай къачур илим-Рагъ хьана,
Шииратдин кьакьан тир Шагь-Дагъ хьана,
Гьар са нагъма нямет ширин багъ хьана,
Билбилдин ван тунай Етим Эмина.

РикIин чирагъ куз, ишигъ гуз алемдиз,
Илгьамдин яд ганай шуьше-Къелемдиз.
Чан къурбандиз муьгьуьббатдин мелгьемдиз,
Къизилдин ван тунай Етим Эмина.

Дагъ хьиз хура акъвазна цIун-вацIарин,
Хъуьренай ам чIавал Тумакь яцарин,
ЦIуруриз мефт, ишигъ вилин лацарин,
Асирдин ван тунай Етим Эмина.

Багъри элдихъ рикI тIаз эхир нефесдал,
Жавагьиррин таж теснифнай гьевесдал.
Гьар са шиир алцумиз дуьз терездал,
Несилдин ван тунай Етим Эмина.

Зун-Сажидин-ви Багъдин са серин тир,
Ашукь кас я ви Пак тIварцIел ширин тир.
Гьар келима метлеб жегьет дерин тир,
Магьирдин ван тунай Етим Эмин.

ЧАЗ ВУЧ КІАН Я

Чаз вуч кІан я?
Анжах са кар –
Ислягьвал чи аялриз,
Фирягьвал чи хиялриз!
Чи чил,
Чи гьуьл –
Аллагьди чаз багъишай!

Чаз вуч кІан я?
Анжах са кар –
Чи садвал,
Чи азадвал.
Жуван хайи къвакъвад вал.
Чи кІвал,
Чи мал,
Аллагьди чаз багъишай!

Я лезгияр,
Чаз ихтияр авачни?
Жуван гьалал,
Дидед чІалал,
КичІе тушиз рахадай,
Дерди-бала,
Халу, хала,
Ярар-дустар аквадай?

Итимар яз,
Етимар хьиз,
Квез я къекъуьн накьварал?!
Дагълар – чибур,
Багълар – чибур!
Сергьят кІевиз ракьарал!
Хъуьрез стха-вахарал!

Чаз вуч кІан я?
Ислягьвал чи несилдин!
Я дяве туш,
Я деве туш,
Пурар алай къизилдин.
Чаз чи тарих,
Чи пак къилих,
Дуствал дерин,
Сесер ширин билбилдин!

Къарагъ, зи халкь!
Гъиле кьуна
Чирагъ, зи халкь!
Квез я тІуьр фу,
Алаз тфу?
Лезгистандин,
Гуьлуьстандин багъ аваз!
Чина чими,
Цавун гими – рагъ ама!
Шарвилидин.
Пак ивидин,
Шагьни Шалбуз – Дагъ амаз!

***
Душманар – негь, дустариз экв куькІуьрдай,
Захъ кІвал ава,
Захъ чІал ава лезгидин.
Душман – инкар, дустарин кар туькІуьрдай,
Захъ мез ава,
Захъ сес ава гуьзгуьдин!

СТІАЛАР

Сад Аллагьди, Дагъни Аран уьлкве тир,
Багъишна заз зи Лезгистан еке тир.
Ана ава Шииратдин Мекке тир,
Агъа-Вини-, Кьулан-, багьа СтІалар!

Сад Дидеди Къадим лезги чІал гана,
Хайи хуьре гуьрчег Музей – КІвал гана,
Пуд СтІал хуьр, ацукьнавай къвал гана,
Агъа-Вини-, Кьулан-, багьа СтІалар!

Сад Сулейман, Садни Эмин, Сад Гьасан,
Шаирвилин рекьел гъайи пуд Инсан,
Заз багьа я лезги хуьрер, зи масан,
Агъа-Вини-, Кьулан-, багьа СтІалар!

АД ЖЕДА

Лацу шегьер, КІеледин хев,
Шалбуз дагъ,
Шагьидар я эбеди яз кьилел рагъ.
Шарвилини адан несил сагъ я, сагъ!
Абур хьана, абур ава, мад жеда!
Лезгистандихъ мадни зурба ад жеда!

Диде Чили Шарвилидиз хур гана,
Лезги халкьди адан гъиле тур гана,
Вили цава цІайлапанди нур гана,
Чапхунчияр яд хьана ва яд жеда!
Лезгистандихъ мадни зурба ад жеда!

Магьаммед ал-Ярагъияр, Эминар,
Сулейманар – я чи халкьдин заминар!
Гьикьван чна лагьайтІани Аминар!
Женг чІугуна авур кІвалах фад жеда!
Лезгистандихъ мадни зурба ад жеда!

Лезги чилел Шарвилидин ван ала!
Чи дагъларал рекьин тийир чан ала!
Халкь кьве патал авурбурал къан ала!
Эхи Самур себеб яз чун сад жеда!
Лезгистандихъ мадни зурба ад жеда!

Игитвилин гьисс хкажиз цавариз,
Чи гьар са югъ тешпигь ийин сувариз!
Шарвилидин къуватар гуз лувариз,
Дагъдин Лекьер вири санал кІватІ жеда!
Лезгистандихъ мадни зурба ад жеда!

ЖЕДАЙДИ СА ГЬАРАЙ ТИР

Гьич садазни чидач кьилел къведайди,
Чир хьанайтІа, къал-макъал тир жедайди.
Гьарам девлет шехьиз-шехьиз недайди,
И дуьньядал жедайди са гьарай тир.

Ажеб хьана кьисметдин гел гьал тежез,
Са бязибур элуькьзава лал тежез.
КІватІай девлет къияматдин мал тежез,
И дуьньядал жедайди са гьарай тир.

Акьуллубур кІан ятІа хьун аялар,
Гьич садахъни тахьуй чІуру хиялар.
Гунагькарар рекьидайла жез ялар,
И дуьньядал жедайди са гьарай тир.

Къанихвилин муьрхъ ягъайтІа рикІериз,
Хъач акьалтда халкь къекъведай рекьериз.
Къалгъанрин тум вегьена хьуй никIериз,
И дуьньядал жедайди са гьарай тир.

Сажидиназ чидай вацІал цІай ийиз,
Ам вердиш я эверайдаз гьай ийиз.
АлахъайтІа зун ахмакьрин тай ийиз,
И дуьньядал жедайди са гьарай тир.

***
Лугьуз жедач уьмуьрдин шив,
Кек галкІана алукьайтІа.
Азраилди агална сив,
Ажалдин дерт галукьайтІа,
Зи сурал къвез манияр лагь!

***
Сад Ватандиз буржлу я зун хайи тир,
Лезгистандин Дагъни Аран багъишай.
Къуьлуьн фуни чар булахар къайи тир,
Абулейсан марф хьиз цавай иличай.

Зун дидедин кумуьзава буржуник,
Зал чан гъана, багъиш авур лезги чІал.
Жуван хивез еке буржар къачуник,
Кутаз туна вуна гьар къуз, гуьзгуь чІал.

Эхиримжи буржни пара залан тир,
Шииратдин вилик даим есир я.
Буржар вири алудун зи план тир,
Алакь тавун зи кьисметдин тахсир я. 

ДИДЕДИН СУЬРЕТ

Вахтар физва чун жез чІехи,
Са девирда аялар тир.
Азиз диде, кьил тир рехи,
Чун ви рикІин хиялар тир.

Къе заз а ви гуьзел суьрет,
Лув гуз физвай циферикай,
Малаикрин галаз кІеретІ,
Карагзава лиферикай.

И дуьньядин гьар са нямет,
Ваз кІандай чаз хьана, диде.
Вун себеб яз бахтлу кьисмет,
Заз Аллагьди гана, Диде.

Диде, диде, ширин диде,
Мез вирт, акьул дерин диде!
Вил галама акунихъ мад,
Ви милаим хъуьруьн, диде.

Диде-Сад я, Сад я Аллагь1
Диде-багьа касс я, Валлагь1
Лугьузва заз даим рикІи,
Дидедикай манияр лагь!.

АЛПАНДИН ЦІАЙ

РикІ пердеда, перди хурун кьефесда,
Секин жезвач уьмуьр амай кьадарда.
Вучиз зи рикІ гьатнаватІа гьевесда?
Вуч кІан ятІа адаз завай и дарда?

Я йиф авач, я югъ авач, кІвалах я.
Вучин на вун, я азиз рикІ, кукІварда?
На лугьун рикІ ивидин са булах я,
Алпандин цІай твазва гьар са дамарда.

Ам цІайлапан ятІа яраб цаварин?
Сад Аллагьди Къавкъаз дагъдал рекье тур.
Алран къадим аллагь ятІа суварин?
Ам кьуьл ятІа туьнт «Лезгинка» рикІе тур?

Суалри зун гьелекзава, рекьизва!
Заз жуван рикІ хуьз кІанзава саламат
Шагь-Дагъдин кІукІ хажалатрив рекъизва,
Чи секинвал акула жез аламат

Лезгияр жен – дуьньяда тІвар-ван авай!
Гьич садахъни чилер авач чахъ хътин.
Рекьин тийир Шарвилидин чан хьтин,
Гьич садазни эллер авач чахъ хьтин!

Аранни Дагъ, ава Касдин гьуьлни кваз!
Себеб ятар Земземар тир Алпандин.
Берекатрин Женнет я чи чилни кваз,
Вил алукьиз тахьурай агъабандин!

Куьр вацІ вуч я – чІехи стха Самурдин!
Кьурагь дагълар, Куьре – аран, Ахцегьар –
Лацу шегьер-имарат са абурдин!
Квел шумудан хъфизматша темягьар?

Алпандин цІай къугъвазва чи дамарра,
Хкахь тийиз, сел акьалтиз Самурдал!
Шарвилидин шив амазма чамарда,
Иес вилив хуьзва ада сабурдал.

Чаз къурху туш цІаярикай, - цІая я чун!
Чи рикІериа азадвилин сел ава!
Мугьман патал эверайдаз – гьай я чун!
Шад кьуьлерин мехъер ава, мел ава!

ЦІу-чим гуда, цІа чрада, цІу-куда!
ЦІун къативал аслу я гьар рикІелай.
Эй Сад Аллагь, лезги халкь ви агуда!
Алудмир чун азадвилин рекьелай!

Сажидинахъ дердер, гъамар мад ава,
Кьве патал пай авур лезги эл акваз.
Вахъ-Алпан цІай къизмишардай чад ава,
Гьикьван сабур кьан Ватандин шел акваз?!

***
Гьайиф чарар чІулав авур цІарарал!
Гьайиф чІарар рехи авур крарал!
Гьайиф! Гьайиф! Ватан патал чан гайи,
ЧІур акьалтиз къегьриманрин сурарал!

ЯЛВАР

Хуш я лугьуз ярар-дустар, межлисар,
Зав хъел хьана кьве чин алай иблисар.
Гунагьар каз кьуртІа завай силисар,
Къуй, зи дуван авурай Сад Аллагьди!

Халкьдин рекье кузва лугьуз цІукІ хьана,
Хаинриз зи кІан я таран кІукІ хьана.
Уьмуьр тухвай муьгьуьббатдин лукІ хьана,
Къуй, залай гъил къачурай Сад Аллагьди!

Агъдин лацу ранг кьадалди чуруди,
Гьич са карни авунач за чІуруди.
Халкьдиз багъиш ганачтІа рикІ хуруди,
Къуй, зи тахсир авурай Сад Аллагьди!

РикІе авай мурадрин дагъ кьакьан тир,
Дережа зи, шукур Аллагь, юкьван тир,
Зун зи халкьдин къавук квай са чукьван тир,
Къуй, зи зегьмет акурай Сад Аллагьдиз!

Зи уьмуьрдал шадни я зун, сефилни.
Яшар пара, агьилни я, жегьилни.
Руьгь девлетлу шаирни я, саилни,
Къуй, маса рехъ тагурай Сад Аллагьди!

Захъ авайди кьве гъил, са кьил, мез я зи.
Халкь кесиб яз кІватІай девлет квез я зи?
Ватан патал къуллугъ авун ферз я зи,
Къуй, дуьз рекьяй ракъуруй Сад Аллагьди!

Лезги чилин ширин я заз булахар,
Диде чилихъ гелкъуьн я зи кІвалахар.
Жуван халкьдал ийизва за дамахар,
Къуй, шад уьмуьр хугурай Сад Аллагьди!

Эмина хьиз чІалар лугьуз рикІевай,
Сажидин я Сулейманан рекьевай.
Дуьзвал, гьахъвал патал даим йикьевай,
Къуй, руьгь Вичел чІугурай Сад Аллагьди!

КIАНДАЙ

Гагь варз кьилел, рагь рагъ кьилел,
Акун – са бахт тушни чилел?
И дуьньядин гуьзелвилел,
Ашукь жедай вилер кIандай!

Авур гьуьрмет тийиз къуьхуьн,
Сада-садан хатурар хуьн.
Жегьилвилин ялав туьхуьн
Тийир къизил гуьллер кIандай!

Аквазвай са сефер вилиз,
Къуллугъ ийин Диде чилиз.
Шадвалдайвал кьиляй-кьилиз,
Мехъерарни мелер кIандай!

Дуьнья гуьзел ятIа гьикьван!
Гъетериз куьн тамаш кьакьан!
Сад Аллагьдин Тахтуниз кьван,
Хкаж жедай цIилер кIандай!

Дуьньядикай вил атIудач,
ВацI атана, гьуьл ацIудач.
Шад манидин зил атIудач,
Муьгьуьббатдин чуьллер кIандай!

Инсанрин шад ийиз гьалар,
Теснифин, дуст, цIийи чIалар.
Сажидинан рикIин тIалар,
Кьезилардай эллер кIандай!

ЗИ ЛЕЗГИ ХАЛКЬ

Зи лезги халкь, терездин кьве хилевай,
Вун як яни кьасабчидин гъилевай?
Гьакимрилай аслу хьана кьилевай,
Кьадар-кьисмет, хъиляй хьиз вай-зай авур?

Са стхаяр – сад диде, са бубадин,
Акъвазарна къаравулар арада;
Мелни мехъер са хьуьруьн, са убадин,
Лагь, вучиз чIур ийизватIа чара?

Зи лезги халкь, цIигел хьанвай садвилихъ,
Ви арада вучиз Кьулан вацI хьана?
Сефилвални акахьна чи шадвилик,
РикIерал чи алат тийир кьацI хьана.

Ша, Лезгияр! Женгерани мелера,
Сад жен вири, мурад пата леке тир.
Шад мехъерар къурмишин чи кIвалера-
Лезгистанда! –Къагьриманрин уьлкве тир!

Сагъ хьурай халкь – зи эвел, зи гележег!-
Лугьузва за – Сажидина стIалви.
Халкь паталди чIугвада за даим женг,
Багьавиляй гьар са къван, са ккIал ви!

КУЬРЕ

Кьурагь дагълар. Самур, Аран,
Бегьерар я Лезги таран.
Къурмишзавай сувар Яран,
Муьгьуьббатдин рагъ я Куьре!

Куьре Мелик, ПІирер Шагьид,
Мегьаммед я ЧІехи Муршид.
Етим Эмин, Кьуьчхуьр Саид,
Сулейман са дагъ я Куьре!

Кьурагь, Ярагъ, чи Кьасумхуьр,
Чирагъар я даим куькІуьр.
Сад Аллагьди авур туькІуьр,
Женнетдин Пак багъ я Куьре!

Сажидина лагьай бейтер,
Чиле – цуьквер, цава – гъетер,
Чир хьана заз а ви къейдер,
Намус михьи агъ я Куьре!

Куьредин нур, Куьредин рагъ,
Лезги чилин берекат я.
Дуьнья машгьур Шагь, Шалбуз-Дагъ,
Чи иман, чи – тарикъат я!

Лезги хуьрер – дерин сирер,
Гьар са хуьр – са Шагь я, Куьре!
Чи дагъларал хьайи хирер –
Чи намус, чи – ягь я, Куьре!

ЖАГЪАНАЧ ЗАЗ РЕГЬЯТДИЗ
 
Гьич са карни жагъанач заз регьятдиз.
Кьисмет патал даим кукІун-чухун я.
Бахтуни вич къалурна заз кьегьятдиз,
Белки гьа кар себеб яз зун ягъун я.

Шаирвили сагъарна зи азарар,
Адан руьгьди хкажна зун цавариз.
Ашкъидин цІу канатІани пІузарар,
Зегьметди заз багъиш гана суварар.

Хари гада хьанач, кІвале кьвед авай.
Зи аялвал хъендик хьана дяведин.
Пилоткадал ятІан ашукь гъед авай,
Язух къвезва гьар са кьейи неведин.

Лагьанач за са кІвалахни четин я,
Уьмуьр жузван тухвана заз кІанивал.
Мурадрин дагъ, шукур Аллагь буьтуьн я,
Рази я зун кьисметди заз гайивал!

ЧИ СТІАЛ ВАЦІ

Дагълар хъуьрез, живер цІараз,
Авахьда вун синер кьураз.
Гьар гатфариз, гьар са Яраз,
Мани яда, хунча храз,
Ширин ванцел, чан СтІал вацІ!

Кьулухъ туна Магъу дере,
Дустар кьада гьар са хуьре.
Жув паталди гьич са зерре,
Темягь тийир Земзем шире,
Вал шад я эл, чан СтІал вацІ!

Суваб кІвалах я дуьз рахун,
Гагь куьк жеда, гагь вун яхун.
Чарх акурла ийиз кухун,
Гагь-гагь жеда вакай ахун,
Атайла сел, чан СтІал вацІ!

Мублагь тир кьер жеда ваз дар,
Муькъвер тухуз, гваз физ бандар.
ТипІигъ, АрхитІ, мад Алкьвадар,
Акур чІавуз ви мукьвадар,
Хкатда хъел, чан СтІал вацІ!

Багъни бустан, дигиз никІер,
Шадарда гьар садан рикІер.
Гьар са къанал яз ви сенгер,
ВацІ – зегьметчи, чи рикІ-жигер,
Мехъерни мел, чан СтІал вацІ!

Кьурагь-Арагъ вацІ яз уртах,
ЧІугвада вун Арал патахъ.
Галат тийиз фидайла яхъ,
Шумудав на кьада кьуршах?
Галаз мад хел, чан СтІал вацІ!

Мугъу дере, Мамрач, Каспи,
Халкьдиз яд гун я ви кеспи.
Гагь рагъул жез, гагь вун аби,
Векьер-къацу, никІер хъпи,
Жеда ви цел, Чан СтІал вацІ!

Сажидиназ чида къадир,
Ваз ухшарбур жеда надир.
ЧкІуриз кьуд патахъ атир,
Куьревийрин ви тІвар шад тир,
Ала мецел, чан СтІал вацІ!

БУБАДИН ТАРСАР

Гатайдаз на рак, кар гьатна кІеве,
Куьмек гунин бур гьатзава хиве.
Эверайдаз – гьай, суалдиз жаваб,
Дуьздаказ гунуг – кІвалах я суваб!

Мукьвадахъ галаз – мукьад яз къунши
Кьур касдиз четин кар жедач наши.
Халкьдиз куьмек гуз экъечІай гъилиз,
ИчІи къаб кьуна, хкведач кІвализ!

***

Ламра ягъайла хатадай кІуру,
Аватна лугьуз женнетдиз инсан;
Гьар акур ламраз са бязибуру,
Кьисмет хьун патал гележег хъсан,
Вич ягъун патал кхьизва хуру.

***

Келледа акьул авайда дерин,
ТуькІуьрда кІвалах мецелди ширин.
Кьабулда вун хуш мугьман хьиз азиз,
Я чинебан сир акъуддач къециз!

ЯЦІУ ХЬАНА ЧУН

Пешерин къаца,
Къацу хьана чун!
Цуькверин лаца,
Лацу хьана чун!
Тарарин яцІа,
ЯцІу хьана чун!

Ракъин нурари,
Суьзмишарна чун!
РикІин цІаяри,
Къизмишарна чун!
Ватан хуьн патал,
Дигмишарна чун!

Дяве фидайла,
Аялар тир чун.
Гъалиб жедайла,
Хиялар тир чун!
КІвал-югъ хьайила,
Кьегьалар тир чун!

Гьунаррин яцІа,
Лигим хьана чун!
Кьисметдин вацІа,
Лазим хьана чун.
Кун тийидай цІа,
Илим хьана чун!

Несилар патал,
Чешне хьана чун!
Шад къугъун патал,
Сегьне хьана чун!
Камалрин кІватІал-
Дегьне хьана чун!

Пешерин къаца-
Къацу хьана чун!
Цуькверин лаца,
Лацу хьана чун!
Тарарин яцІа,
ЯцІу хьана чун!

КЪАДИМ КЪАФКЪАЗ

Къадим Къафкъаз – макан азад лекьерин!
Ни сан гуда ви женгерин рекьерин?
Камаллу тир Шалбуз пIирер – шейхерин!
Вун дуьньядин юкь я къизил, женнет я!

Кьве лув – кьве гьуьл6 сад Кас тир, сад ЧIулав тир,
Азербайжан – цIун мурцарин ялав тир,
Зи Дагъустан – туруналлай къилав тир,
Вун дуьньядин юкь я къизил, женнет я!

Къадим Къафкъаз – гьар са къван са къизил тир,
Земзем ятар, гьава авай кьезил тир,
Дуствилерин рикIериз хуш мензил тир,
Вун дуьньядин юкь я къизил, женнет я!

Куругълидин, Шарвилидин турарив,
Шумуд душман тергнай вуна варарив?
Чир-цав ишигълаван ийир нурарив,
Вун дуьньядин юкь я къизил, женнет я!

Къадим Къафкъаз – кьеб тир инсаниятрин,
Вун чешме я гьар са михьи ниятрин.
Къурьан хьтин Сад Аллагьдин аятрин,
Вун дуьньядин юкь я къизил, женнет я!

Эминанни Низамидин дастан тир,
Берекатрин никIер, багъни бустан тир,
Диде – Сад яз, пагьливанрин Ватан тир,
Вун дуьньядин юкь я къизил, женнет я!

Шагь-Дагъдилай къарагъай гар – зар хьана,
Кьуд патахъди чукIурайди яр хьана!
Сажидинан чIал-саламдин чар хьана.
Вун дуьньядин юкь я къизил, женнет я!

РОССИЯ – ЗИ МАНИ Я

Россия – зи мани я,
КьепIинамаз ван хьайи.
Низамдаваз аскерар,
Лугьуз-лугьуз фидайла!
Россия – зи мани я,
Тикрар ийиз дидеди,
Хурухъ кьуна, хуьдайла!

Россия – зи мани я,
Зегьметдани женгинаю
Лувар кутаз, зун лекь хьиз,
Цавун аршдиз акъудай!
Россия – зи мани я,
Гьатнавай гьар бейтина,
Цаварилай Ватандин
ЧIулав чифер алудай!

Россия – зи мани я,
Буйругъ гана Ленина,
Киров хьтин рухваяр,
Рекье тур чи дагълариз!
ВацIар хьана ивидин,
Гьар са ифей женгина,
КьецIил дагълар элкъуьрай,
Цуьк акъудай багълариз!

Россия – зи мани я,
Диде  тир зи хайи тир.
Миллионрин хизанда,
Вилик физ рехъ къалурай!
Россия хуьз гьазур я,
Чан эцигиз хвейи тир.
Буйругъ гана Ватанди –
Анжах «Алад!» - лугьурай.

Россия – зи мани я,
Буба – Яру партизан!
Дагъустанда Советрин
Власть патал женгина.
ЧичIам бапIах ва Яру
Парчадикай цIирх масан,
Пелени – гъед вад пипIен
Чирагъ хьана куькIуьна!

Россия – зи мани я,
Москвадай шад ван къведай.
Ислягьвилин даях тир,
Гъилер кьунвай дустарин!
Россиядин кьурла тIвар, -
Чи дагъларал чан къведа!
Сад – буба, сад – хва я чун,
РикIин михьи къастарин!

Россия – зи мани я,
Накьни, къени, пакани.
Ватан яз ам кIани я,
Адан гьар са чкани.
Дагъустан – зи кьеб ятIа,
Ам – зи кIвал, зи ватан я!
Москва – зи герб ятIа,
Россияни – зи чан я!

Россия – зи мани я,
Кьве виш йисан сувар тир.
Россиядик экечIна,
Лекьрен гужлу лувар тир!
ГьакI асиррай асирриз,
Фида санал, сад хьана!
Гьа виляй чи шаирриз,
РикIин сидкъи шад хьана!