ЗекIуэ

Хьэрэкхъуэрэ бжьыхьэ уэлбанэ махуэм щызэпиху жьы щIыIэу Бгъащхъуэ Бэхьил жьыгъэм зыкъригъащIэрт. Бахьил жьы хъуну ***йтэкъым.фIыти, жьыгъэр кIуэцIрыкъуэтэкъым, хуэмурэт къызэрыкIуэр. Гуауэр,– щIегъуэжу зэримыгъэзэжынурат, ауэ абы зыри пхуещIэнутэкъым. Махуэр бзыгъэу уэфIыу екIуэкIыуэрэ IуащхьэмахуэкIэ зы уэс IэшкIэ хуэдизу пшэ цIыкIу къэунэхунти, хэхъуэм, нэхъ ин хъум, хэхъуэурэ Бахъсэн аузыр зэщIиуфэнт, ар фIэмащIэу, шхыIэн Iув къахьу къытрапIам ещхьу, Хьэрэкхъуэри пшэхэм яубыдынти, апхуэдэм дежт, Бахьил Бахъсэн псыхъуэр къезэвэкIыу щыщIидзэр. Нэхъапэхэм хэтыт абыхэм елIалIэр. ЛIэныгъэм фIэкIа Iэмал зимыIэ щыIэкъым зэрыжаIэмкIэ Бахьил арэзыт. ЛIэныгъэм Iэмал имыIэми адрейхэм псоми убыдыпIэ гуэр, Iэмал иIэщи ари ахъшэ и уаси!

ЩIымахуэр кIыхь, гъатхэр уэтIпIсытI мыхъуатэм Бахьил иджыри гъуэгу темыхьэнкIэ хъунут. Моуэ зы тхьэмахуэ закъуэ уэфIу екIуэкIатэм, Хьэрэкхъуэрэ ***ту дыгъэ тепсатэм, къуажэ Iэхъуэр ежьэ хъунут. ДыгъэмыхъуэмкIэ Iэщхэр нэхъ иужькIэ ягъэкIуэнт зэ дыгъафIэмкIэ удзыр къэхъейрэ зыкъомрэ Iэщыр абыкIэ щытеуатэм. Бахьил и щхьэм къитIасэхэр езым игъэщIэгъуэжу Налшык кIуэ маршруткэм ист, пщэдджыжьым сыхьэтыр бгъум щежьам. Пенсэм зэрыкIуэ лъандэрэ ар апхуэдэт. Дунейр кIэгъэ–пшагъэмэ, зищтэнурэ занщIэу къуажэм дэкIынут.

Псоми чэзу гуэр яIэщ. Сабийгъуэ дахэри, балигъыпIэм уиту хьет щыжебгъэIари зыри имыуасэу аращ иужьу IэфI тещIэжу жьыщхьэмахуэ умыхъум. Бгъащхъуэ Бахьил жьыщхьэмахуэ щIэмыхъун щхьэусыгъуэ щыIэу къыхуэщIэркъым. Псом ящхьэращи быну иIэр псэуакIуэщ, лажьэ шхэж нэхъ дагъуэ яхуомыщIыфыну. Школым щыщIэсахэ лъандэрэ яз къыхэпIэнкIыкIауэ, зэрэнауэ зыхэс жылэми, хьэблэми жаIэфынукъым. Бахьил жьэкIэ жимыIэми а и бын тIэкIум я тэмэмыгъыр сытым дежи и напщIэм темыкIыу телъщ. ЦIыхухэм псори ялъагъу Бахьил зыщIыпIи пхуэмыхьыну а и адыгагъэ зэрихьэм нэмыщIыжу и бынхэри зэрыгъэсам, нэхъыжь нэхъыщIэ ящIэу дунейм зэрытетхэм папщIэ нэрылъагъуу пщIэ лей къыхуащI. Мывэ уипэкIэ бгъажэм ухуозэж жыхуаIэращи, гугъу ехьу иригъэджа и бынхэм я адэр къагъэпэжащи ари куэд и уасэщ. Дунейм къэмыхъу щыIэкъымм и чэзум гъуэгу захуэ гъуэгу тэмэм тумыгъува быным нэщIэбжьэ куэд уигъэлъэгъуфынущ. Псори къыщежьэр унагъуэращ. Псори къыщежьэр унагъуэращ, армыхъумэ Бахьил езым и IущагъкIэ и щIалитIыр фадэмрэ, тутынымрэ пэIэщIэ ищIыфащ. Фадэр и къуэшыуэрэ къэмыгъуэгурыкIуамэ ари къемыхъулIэнри хэлът.

ФIыми, Iейми Бахьил игъащIэу къигъэщIам имыпщIэнтIэпс къабзэу сеныч коробкэ унагъуэм къезмыхьэлIа и адэм ещхь хъужакъым, хъужами, дунейр щызэрапхъуэжым къэсэхыжауэ арат. И насыпти къулыкъуфIхэри иIыгъащ, абы и фIыщIэкIэ къэралым и мылъку гуэрхэри зыIэригъэхьащ. Нэхъыбэжи зыIэригъыхьэфыну щытащ, ауэ… мис а ауэрат тхьэмахуитI хъуауэ уэшх къешхым и Iэужьу Бгъащхъуэ Бахьил щыхьэрым щIэкIуэр. Ауэ сытми махуэ гъакIуэуи кIуэртэкъым. Сыхьэтыр пщыкIуз щыхъуам Бахьил Доллинс кафем щIэст япэхэм зэи имылъэгъуауэ цIыхубз дахитI къыбгъэдэсу. Къуажэм икIыу къалэм жьыуэ къыщыхута лIым къыбгъэдэсхэр зригъэдаIуэр Бахьил зыдэс жэмыхьэтым цIыхухэр ныбэиз хъуауэ къуажэ Iэхъуэ зэрамыгъуэтыракъым, атIэ Мэзкуу зэрыщытар арат. Ар апхуэдизу тригъэчыныхъу абы тепсэлъыхьыну къыщIэкIынтэкъым къыбгъэдэситIми зыжьу  ягу зыщыуауэ Мэзкуу къикIыжауэ жамыIатэм. Сыт я къэкIуэжыкIэу къэкIуэжами ахэр къэкIуэжри зэфIэкIат, ауэ Бахьил зыхуейр къыIэрыхьати арат нэхъапэр!

Псоми щIэдзапIэ гуэр яIэщ. Бахьил инженеру еджами зэзэмызэ и Iэпэхэр тIэкIу машхэ. Ар пасэу къежьа Iуэхущ, зи гугъу щIыпхъэ гуэрхэри щыIэщ. Зыри  къэмыхъунри хэлът илъэс щэ ныкъуэкIэ узэIэбэкIыжрэ хьэблэм дэс сабий цIырушырухэр шыдыгъу бор къагъуэтыну Хьэрэкхъуэращхьэ зэрыдэкIам и гугъу умыщIыжмэ. Бахьил и сабищхьи къуейщIейт, армыхъумэ и адэшхуэм мэкъу къызэришэж и щIэп кIапсэр къыздищтэну дауи и гум къэкIат а махуэм. ЗекIуэ ежьа гупым я Iэтащхьэ Мулид и адэр колхозым бригадиру щыIэти, абы хАдапщIи кIэтIофщIэтхъуи къылъысыртэкъым, армырами ар а махуэм колхоз хьэсэм хэтыну къыщIэкIынут, ныбжькIэ абы къыкIэлъыкIуэ Хьэсэнбийр хьэфIанэ, бел епту губгъуэм ибгъэхьэну иджыри пасэт, зэ гугъу ехьыгъуэти лэжьыгъэм гущыкI хуащIу иужькIэ зыщIрагъэхыу жагъын къащтэнкIэ хъунут, адрейхэр школым и бжэ иджыри Iузмыха яхэту Бахьил я пашэу щыкъуейхэт. ЛэмпIэжьыкъуэкIэ дэмыхьэу хуэхъусеныпэу зекIуэлIхэр шынтхымкIэ кIуамэ гупыр здежьам нэхъ псынщIэу нэсынут, ауэ дапхуэдэу хъуами гупым щIыIэпсыр гъуэгу яхъуэхъуащ. АбыкIэ укIуауэ колхозым зауэм ипэкIэ игъэлажьэу щыта сэху щагъэс заводым IумыуапIэр иIэтэкъым. Куэдрэ лэжьами мащIэрэ лэжьами завод хыфIадзэжами зыри щыдымтэкъым, узэплъын гъэщIэгъуэни къэнатэкъым бгы задэр мыхъум. БалигъыпIэ иувахэм апхуэдэ къыр IэрыщI задэм къыпакIухьыр, ауэ Мулид, Хьэсэнбий, Iэхьед хуэдэхэр абы блэкI хъунутэкъым – дэкIын ***йт! Завод хыфIадзэжам гъущIыбжэ хэлъым нэщанэ еуэу увыжа и гъусэхэм емыжьэу Мулидыр кIэрыхьащ бгы задэр къищтэну. Зэ убыдыпIэ къигъуэтым, тIэу убыдыпIэ къигъуэтым хуэмурэ кIэлъыбакъуэуэрэ и зэхуэдитIым нэсауэщ Iэтащхьэр къыщызытеувыIар. АдэкIэ убыдыпIи теувыпIи имыIэжу арат. УкъепкIэнущи лъагэщ, удэкIынущи джафэщ. Бахьил сыт хищIыкIырэт абы, ауэ Мулид а сыхьэтым зэхъуапсэр ищхьэкIэ дэплъейм илъагъу дамэ зытет хуарзэу уэгум ит къуршыбгъэрауэ къыщIэкIынут. Блын  джафэм Мулид лIыгъэ иIэу фIыуэ кIэрытыфт, армыхъуамэ тIэкIу къэIэнкунамэ, хьэфэ топ пщэхауэ къехуэхынурэ лъэгум деж щылъ мывэ дзакIэхэм къыхэхуэнурэ къулейсызыгъэ гуэрхэр къыщыщIыкIэ хъунут. Бахьил абы зыгуэркIэ дэIэпыкъун жыхуэпIэр игу къэмыкIыу кIапсэр къешэкIауэ къэхъунум ежьэу щытт. ЗыпIэжьэ хъунутэкъым, Мулид къаджэрт кIапсэр, кIапсэр жиIэурэ, Бахьилым  къыгурымыIуэу арат. АдэкIэ, пыртыкъым къихьэу Хьэсэнбийрэ Iэхьедрэ Бахьил и кIапсэр къыIэрагъэхьа нэужьщ Мулид зэрыта псэ зэпылъхьэпIэм къыщикIауэ щытар. Мулид и лъакъуэхэр кIэзызу зыкIэрыта задэм иужькIэ щIым ***ту щытеувэжам абы зы гуфIэгъуэ зэрихьэрти ар езым плъагъун хъуейт. Лъэпощхьэпо зыри къэмыхъуау зекIуэхэр мэкъупIэр зыхаутэу кърикIукI-нрикIукIыу хэту зэрымыщIэу хьэлэбэлыкъ къыщыхъуари Бахьил къыздищта кIапсэр щытрахари. Апхуэдизу а гъэмахуэ махуэ хуабэм Мулид къыщхьэпа кIапсэр ауэ псыхэкIуадэ хъури ежьащ. Хэти ищIэрт а зэманым Мулид лъэпкъылI къищIыкIыну, армыхъуамэ а кIапсэр уиIэжу лъэпкъ музейм щIэплъхьэну сыт и уасэт. БалигъыпIэ зэриувэрэ и адыгэ лъэпкъ къызыхэкIам псэемыблэжу хуэлажьэ и къуажэгъум сытым дежи хуэарэзыщ Бгъащхъуэ Бахьил. Хьэсэнбийрэ Iэхьедрэ кIапсэр яIыгъыу Мулид и ерыщагъкIэ бгы задэр къыщищтэм дунейм пэжыгъэ зэрыщыIэм япэу гу лъитауэ къыщIэкIынущ абы. Арагъэнущ ар и адэ бригадирым и фIыщIэкIэ колхозым куэдрэ къарукIэ хуэмылэжьами и балигъыщхьэ и адыгэ лъэпкъым акъылкIэ куэду къыщхьэпэным щIегугъур. Мулид фIыуэ щыгъуазэщ Бахьил къалэм зэрыхуэлъэр, тIэкIу зыгуэрхэм тетхыхьыну зэримыжагъуэм. Ауэ зэкIэ зыри жиIакъым, Бахьили трыдзэу Мулид и лэжьапIэм кIуэркъым, кIуэми и нэщ и псэщ зы хьэблэжь къыдэхъукIахэщ гуапэу къыIущIэнущ. Иджы дяпэкIэ кIуэну къыщIэкIынущ. Зы рассказ бэлыхь икIэм нэгъэсыжын хуейуэ иIэти къыхуэзауэ игъэхьэщIэ цIыхубзытIым я фIыщIэкIэ Бахьил ар дахэу икIэм нигъэсыжыфыну фэ тетщ. А тIум сыт хащIыкIрэ ахэр жумарту адыгэлI мыцIыхум щIигъэхьэщIэм. Ирешхэ ирефэ тхьэмыщкIитIыр – зыкIи ящыгугъкъым икIи игъэпшынэнукъым. КъэбэрдеймкIэ МэзкуукIэ хуэдэкъым, ууэдыкъуауэ гу къыплъатэм уи ныбэ изу уигъашхэу сыхьэтыфIым тхьэм ухуишэ жиIэу узутIыпщыжын адыгъэлIхэр иджыри щыIэщ. ЦIыху тхэм и Iуэхур гъэщIэгъуэнщ, армыхъуамэ илъэс ныкъуэ хъуауэ хунэмыгъэсыж рассказыр Бахьил зыхуей хуигъэзэным папщIэ къуажэм къикIыу Долинск «бочкэм» деж Мэзкуу къикIыжа цIыхубзитIым Iууэн хуейт. Абы нэхъейуи «пятачокым» къыщыщIидзэу «бочкэм» нэсыхун я гъусэу къемыхаи а зыщIэупщIэ пиво щапIэр зыхуэзэр дэнэ дежми яригъэлъэгъуну. Алыхьым жимыIэкIэ Бахьил апхуэдэм деж игу къэмыкIыпхъэ къэкIыркъым.

Илъэс зыкъомкIэ узэIэбыкIыжмэ Бахьил «пятачокым» деж и илъэс тIощIрэ тхур гъэлъэпIэныр щыщIидзэри, и ныбжьэгъухэр и гъусэу «бочкэм» деж щыщIатIыкIыжуэ щытащ. Иджы илъэс хыщIым щIигъуауэ къыщалъхуа махуэм а гъуэгум зэ къытригъэзэжащ. Абы шыгъуэ дунейр нэгъуэщIт, ТелефонкIэ иджыпсту хуэдэу цIыхухэр псынщIэу зэрыгъуэту щытакъым. Куэдрэ щысами мащIэрэ  щысами Бгъащхъуэ Бахьил къыбгъэдэса цIыхубзитIым яригъэшха шашлыкри къыдрафа винори хьэлэл яхуищIри узыншэу фыщыт сэ аращ зэману сиIэри къысхуэвгъэгъунщ, жери шэнт къыбгъэдэтым телъ и плащыр къыщитэжри кафем щылъажьэ нэгъунэ къыкIэлъыплъу гъатхэ уэшх къепсэпсауэм зыри къэмыхъуа хуэдэ къыхыхьэжащ. Къэхъуну хъуар къэхъуат: цIыхубзитIым «бочкэм» деж пIалъэ зрата щIалитIыр къэсауэ адэкIэ къыщыт Iэнэм я нэхэр къицIыщхъукIыу щысхэт, мы дадэжьым зэ ***т къищIыну пIэрэ ди «шкIащIэхэр» жари. Бахьил и щIалэгъуэр игу къигъэкIыжу зэрыщысамкIэ арэзыт, мыцIыху цIыхубзитIри я щIалэхэм зызэфIалъхьэу къэкIуэхункIэ теуати арэзыт, зыхуэза лъэныкъуэхэм ящIар къагурыIуэжат, зыри къызыгурымыIуар шхапIэм щылажьэ Бахьил щысыхункIэ къыкъуэплъурэ зэгуэзыгъэпа цIыхубзхэрат.  ЛIым уей-уей жригъэIэу щысри кIэбгъу зищIыжащ, къыбгъэдэсаитIри щIалэ къыщIыхьэхэм щIэрыпсу къэухуэ Iэнэм кIуэри тIысахэщ. ГъэщIэгъуэн куэд къыщохъур щIы хъурейм…

Е дуней, дуней! НэгъуэщI зыгуэру щытатэм гъатхэ махуэр псыкIэ хъуащ жиIэнри хэлът. Бахьил къэхъуамкIэ арэзыщ, Мулид дежи зимыIэжьэу зэрыкIуэнур хьэкъщ, ар бзэм хуэIэзэщ, зэ хреплъэ и IэдакъэщIэкIхэм, адэкIи зыгуэр хъунщ. Хьэрэкхъуэрэ иджыри я сабийигъуэу шыдыгъу бор къагъуэтыну щыкIуам мэкъу хъумэм «мэкъупIэр зэхывоутэри фыхэтщ», жиIэу ятрихауэ щыта щIэп кIапсэм зэ и гугъу ящIыжщ. Хьэуэ, дауэ щымытми адэшхуэм и кIапсэр зэ къахуэщхьэпащ, Iэмал имыIэу абы и гугъу щIыжыпхъэщ. Псоми дуней былымыр куэду щызэрагъэгъуэтым Бахьил ину щIэмыIэбам, бизнесмен щIэмыхъуам нэгъуэщI зыри щхьэусыгъуэ иIэкъым. Тхэн Iуэхур и щхьэм илъти аращ псоми бжьэпэтехуэ хуэхъуар. Бахьил къызыхэкIа лъэпкъым хуэдэ  лъэпкъ укъыхэкIау, абы ныбжьэгъу иIэхэм хуэдэхэр уиIэу Бгъащхъуэр щIэгузэвэн щыIэу къыхуэщIэркъым. Псори IэщIыб ищIу Бахьил щэ-къэщэхум, сэтум къыщыхэкIам и Iыхьлыхэмрэ и ныбжьэгъухэмрэ пэжу къыхуэщIэкIащ. ГъащIэ ухуейм, мис аращ гъащIэр, шэсыпIэ уихуэми узэджэм узэхихрэ абы укъришым… Дунейр  къызэрыхъурэ къэралым зэхъуэкIыныгъэ щокIуэкIыр, ар екIуэкIыху цIыхуу хъуар унэхъуатэм зыри цIыхугъэ щыIэжынтэкъым. Илъэс хыщIым щIигъуа Бахьил цIыхухэм нобэ защIэпыIуидзын щхьэусыгъуэ иIэкъым, зыхуэзэм сэлам ярех, езыми IитIкIэ и Iэр къаубыдыу сэлам кърахыж. Ар Бахьил и адэ-мэдэ дунейм лIыфIу зэрытетым изакъуэу къыщIэкIынкъым къызыхэкIыр, атIэ езыми ныбжькIэ зы лIыгъэ гуэр иIэуэрэ къызэрекIуэкIым къыхэкIыу къыщIэкIынущ. Дефолтым и зэманым цIыху куэд хъийм икIащ, ***й- хуэмейми Бахьил абы зыгуэркIэ хиубыдагъэнщ, арами босын. Хьэрэкхъуэри ***йтэкъым IуащхьэмахуэкIэ къыщежьа пшэр и щхьэм къытегъуэлъхьэну, Iэмалыншэщ, адрейхэм нэхърэ уэ сыткIэ унэхъыфI жери къокIуэри зыкъыфIещIэ. Бахьил сыт имыщIами а дунейр гугъу щыхъуами лейуи Iэбакъым, хуэжымыIэжыни ищIакъым. Псори щитхыжын махуэ къэхъунщ.

Бахъсэн кругым деж къигъэшу маршруткэм зэрыдригъэзейуэ Бахьил зэрыхабзэу ХьэрэкхъуэрэкIэ гупсэхуу зэ мыплъэу хуэшэчакъым. Пшэ зыри темылъу къабзэт, Бахьил фIэфIым хуэдэт.