Гъатxэ псыкIэ

Жанна езыдыдэр натIэкIэ емыуатэм, къыжыраIакIэ и фIэщ хъунтэкъым, цIыхухъу зыбгъэдэсам апхуэдизу и гур зэщигъэуау, нэгъуэщI псэуэгъу сщIыжынт жиIэу гукъыдэж иIэну. Мы дуней   ишхуэм сыту куэд щекIуэкIрэ, сыту цIыху куэд гъащIэм иныджэм бдзэжьейм ещхьу пIэтIауэ   лъэкъуауэу къытыридзэрэ. Уэ дапхуэдизкIи зыгъэбыдэ у бегъымбару тебгъэIукIыну хэт, псори зырищ, гъащIэм нэтIэрыIуапIэ укъищIамэ иджи къомыупщIу, иджи къомыусэу зыхуейуэ хъуар къуипэсынущ. Жыг гъужам къыдэжыжа къудамэ лантIэ цIыкIуу нэхъ иужь зэманым Жаннэ иIэ гурыщIэхэри къыздикIыр дэнэ? Илъэс бжыгъэ хъужащи и щхьэгъусэ Алисэхь дунейм зэрехыжрэ, Жаннэ зы цIыхухъу и нэ къиIэту еплъакъым. Илъэс плIыщI уримыкъуауэ фызабзу укъэнэнри сыту гугъу. Алисахь фадэр и нэрыгъыу щытами псэухун къэрэгъул бжыхьу иIащ. Иджыщ ар Жаннэ фIыуэ кIыщыгурыIуар. ЦIыхуу дунейм ущытеткIэ гуфIэгъуэми, гузавэгъуэми умыкIуэу хъуркъым, аращи кIуэрыкIуэм тету куэдым ухуей-ухуэмейми гу лъотэ. Хьэуэ, ар Жаннэ къыфIэщIу аракъым, Iуэхур зэрыщытыр апхуэдэущ. НыкъуэпIу къэна бынитIри сыту куэд хуэгъэзэн ***й. И хъыджэбз закьуэ Жанетэ куэд мыщIэу школыр къеухыр, ари зыщIыпIэ щIэгъэтIысхьэн хуейщ, и щIалэ Рустамщи аращ а псом и щыIужу машынэ псынщIэ унейуэ зиIэ и ныбжьэгъухэм йохъуапсэри и анэр щIы фIыцIэм езыгъэдзакъэр. Дефолтыр къэмыхъауэ щытатэм Жаннэ зыIут и IэнатIэр апхуэдэу тIыуащIэу гугъу мыхъунри хэлът. Хэт а псори жепIэн ауэ, ди быным я къэхъугъуэм къэтщтэну диIэнщ жаIэу банкым я IэкIэ яхьу халъхьа ахъшэ тIэкIури хисхьэри Ежьэжащ. Дефолтыр мыхъуатэм лэжъапIэ хъуэж имыщIауэ Жанни иджыри бухгалтеру хъэрзынэу лэжьэну къыщIэкIынут. Банкрот дыхъуащ адэкIэ дылажьэжыфкъым щыжаIэм Илъэс куэдкIэ щылэжьа и лэжьапIэ IэнатIэм ари къыукIын хуей хъуащ. Зэрыкъэралу апхуэдэм, зи закъуэу къэна цIыхубзым сыт и къэрут.

Хьэдис нэмыщIатэм Жанна иджыри унэм щIэсынкIэ хъунут цы хэкIхэм елэжьу. Ар сытым хуэдэу зы зэман берычэту щытат, ауэ иджы дэнэ – аби зыри хъер иIэжкъым. Алисахь и лэжьапIэм къыратауэ ццта пэшитIым уналъащIэ щIагъэувауэ щытари а цы хэкIхэр ящIыуэрэ ящэуэрэ я пщIэнтIэпс къабзэкIэ къалэжьауэ щытаращ къызэращэхуари. ФIыти а тIэкIури яхуэзэфIэкIати, армырамэ зэрыунагъуэу я щхьэр пIийуэ унэ нэщIым щIэсынухэт. Ар зэи Жаннэ щыгъупщэркъым абыкIэ фIыщIэуэ хъуар Алыхь лIапIэм ***хь. Алисахь фадэр Iурылъами зэи хьэрычэтыншу щытакъым, сэ сы цIыхухъущи ахэр кыстехуэркъым жиIэу зэмысэхъуаджэу езым я щIа пщэдэлъхэм нэгьуэщIи къихищахуэуэрэ ежьэуэ щытащ, Сахалин нэсыхункIэ щыкIуаи къэхъуащ. Рустами и адэм ещхь хъужыну фэ тетщ, щхьэх жыхуаIэр ищIэкъым, ауэ ар иджыри сэбийщ сыт мыгъуэ азы куэдкIэ ущыгугъкIэ, и лым хуэдизщ и лэпсри. ГъэкIэ гьатхэм деж щIы тIэкIу къыратым кIэртIоф Хасэну и адэм и гъусэу зэрыIэуэлъауэу щытар псэухукIэ гукъэкIыжу хуабэу иIэнущ. Ари дэкьикъэкIэ бэлигъ къэхъум зи занщIэу кзегъашэ. Мы дунейм анэ тету кзыщIэкIынкъым зи бын и Iуэху фIы хуэзауэ илъэ гъуну фIэмыфIу. Жанни аращ, ауэ... Нысэмрэ гуащэмрэ я пэшитIым къыщIэным дапхуэдизрэ зытезэгъэну? ЛIар лIэри тыншыжащ псэуэ къэна фызым дауэ и бынхэм я унафэ зэрищIынур.

Школыр къиухыу бэлигъыпIэ щиувам Жаннэ жыжьэ нэплъысу Мурад ищIауэ щытахэмрэ, гъащIэм къыхузэIуищэу хъы кьикIыжыгъуейуэ ээригъэхуамрэ Шурэ лъэсрэ я зэхуакущ. БлэкIар блэкIащ иджы къыхуэнэжам Жаннэ икъукIэ псори зэпишачэуэрэ бакъуэн ***йщ, армыракьэ жакъуэнкIэ хъунущ. Ахэм щегупсыскIэ, фIы и гум къэмыкIыу, ныкъусэныгъэ гуэрэну и щхьэм къыщищхьэрыуэм деж, Жаннэ хуей хузмейми и щIыфэр утхытхэт, пэш хуабэм батэрейм и гъуэнэгъуу щысрэ пэт, щIыIэ техьэгъуэр къыытехьи къэхъурт. Апхуэдэщ цIыхубзым и гьащIэри – мыгьуэщ. Iуэхум фIыуэ пхымыплъу лъэбакьуэ ич хъунукъым ифIри и Iейри занщIэу ныпу яIэтынущ, цIыхухэм цIыхуфIи яхэтщ, цIыхухэм тхъуэбзащхъуэм хуэдэу дыджи яхэтщ. УебгъунлъэкIакъэуунэжауэ аращ.

Вахтеру, Хьэдис зэригьэпэщыжауэ игъэлажьэ санатори «Олимп», Жаннэ щылажъэну къыщIэкIуари арауэ къыщIэкIынут, иужь зэманым гъащIэм щIэрыпсыбзэу зыкъыщIищIауэ и фэм дэкIхэр дэкIыну. ЦIыхубз сырыхушхуэ сыбырымкIэ къикIыу къэкIуари дэнэ мыгъуэм къиукIыт, вы лIам сэ хэзыIу жыхуаIэм нэхъей. Абы, Аслъэмырзэ и гугъу щищIкIэ Жаннэ лъыуэ щIэтыр занщIэу и щхьэ доуей. Дэуейинкьэ зыри имыбзыщIу бэзэрым къызэрытекIам жыхуаIэм хуэдэу псори жеIэж. ГъэшIэгьуэныращи, Аслъэмырзэрэ сэрэ ди щIалэгъуэм зы «Роман» диIащи жиIэу махуэ ныкъуэкIэ псалъэфынущ. Жаннэ фIэфIкъым апхуэдэхэр. Аслъэмырзэ и унагъуэ Iуэхур мыхъуу и унэ гуащэм бгъэдэкIами, ипхъу яшащ, икъуэм къишащ емыкIукъэ абыхэм зыгуэр я тхьэкумэм ицырхъэм. Вера абыхэм егупсысу зыкIи фэ теткъым. Вера Павловна?

Лъэгъуныгъэшхуэм и Iуежу, Аслъэмырзэ фызкIэ гугъу ехьа цIыхущ. Ар Хьэдис и псалъэм хэту Жаннэ зэгуэр зэхихауэ щытащ. Лъэгъуныгъэ иным и кIэр дахэкIэ иухауэ щытатэм, Аслъэмырзэ пIэщхьагъ зыдигъуэтын ***яр а зыбгъэдэсар аратэкъым атIэ нэгъуэщIт. Аращ дауи лIымрэ фызымрэ, зы махуэ щIызэтемызэгъари. Къэхъум къэхъур аракъэ Аслъэмырзэ и Iуэхур дапхуэдэу къемыкIуэкIами, мо лIы пащIэгъуэ щхьэц хъурыфэр и щIалэгъуэм щыгъуэ телIэу зыгуэр фIыуэ илъагъуау сыту фIэщ щIыгъуей? Жаннэ и щхьэм къыхуигъэтIасэкъым ар. Щыхьэрым дэт сымаджэщ гуэрым завхозу щылажьэ мыщахъуэ Аслъэмырзэ зы халат хужь щытIагъи зи дэни щIэгыхьэ, абы у дохутыркъым жиIэу къыпэувын къэгъэтыгъуафIэ хъуну къыщIэкIынкъым. Сытым и дежи, и жьакIэр джафзу упсау, и пащIэр дахэу тегъэщхъау, и фэ илъхьэгъуэ щыгъыр къабзэущ къызэри – кIухъыр ар, цIыхубз бгъэдэмыс лIым и дежкIэ мы тыншырэ пэт, абы хузэфIокI цIыхур зы илъэскIи, илъэситIкIи хьуркъым апхуэдэу абы бэяну уэркъ хуэмэ-бжьэмэ гуэрхэр иIауэ къыIщэкIынущ. Жаннэ аращ зыкIи шэч кзызтримыхьэр. Хьэдис рулым дэсти ефэ мыхъуу зэгуэр Асльэмырзи къырихьэлIауэ ахэр гупу щысауэ щытащ. Хьэдис дауи щIегъуэжакъым абы щыгъуэ и ныбжьэгуьр Iэнэм тхьэмадэу зэригьэтIысамкIэ. Баш текъузэ зыри хэмыту, я гу къыдэжкIэ хъуэхъу жаIэу, гупыр дахэу щысауэ щытащ. Аслъэмырзэ абы щыгъуэ фIыуэ къэжэнарэ пэт, зы псалъэ мышу, жимыIапхъэ жиIауэ щытакъым. А лIы хейм емызэгъа цIыхубзыр, акъыл кIэщIу, блэ зэраукIа башу къыщIэкIынут. Апхуэдэу щыту къыщIэкIынущ мы дунейр, армыхъуамэ хэт и цIыху Iэдэби, щхьэ зэгуэудыгъуэ гуэр хуэзэуэ пIорэ? Кьэгъуэтыгъуейми а упщIэм и жэуапыр, Жаннэ ар ищIэну Iэджэ нэхърэ нэхъ къищтэнт. Насыпыр Iыхьэ мыгуэшщ, жаIэу ауэ жаIакъым, я насыпщ хэт зэгурыIуэ-зэдэIуэжу зэдэупсэуми. Жаннэ и фэкIэ ибзыщIми, игукIэ мащIэу гугъэ иIат, гуващIэхами Хьэдис и ныбжьэгьу Аслъэмырзэ зэ гу къылъитэну. Ауей – дэнэт. Вера Павловна «Олимп»-м зигъэпсэхуну къызэрыкIуэрэ псори сэтей къэхъуауэ убж хъунущ. Сыбыр пхъэ къригъэшэну Аслъэмырзэ щыкIуам зыиргьэцIыхуа цIыхубзыр ауэ сытми ищIэн имыгъуэту зыкъыричу сыту Кавказым-Тенджыз тIыуащIэм къакIуэрэт. Япэм нэхъ нэсэ-Iуасэ щызыхуэхъуахэм Жаннэ абы жиIэхэр фIэгъэщIэгъуэну дэуэршэрт, иджы блэкIыу илъагъум бжэгъуу и нэм къыщIоуэ. Зэ кIуэжын гугъуи ищIкъым, абы зэ и щIыбагъ къигъэзатэм.

Аслъэмырзэ, Совет власть лъэлъэжар мыхъуатэм мы дунейишхуэм Вера и цIэу цIыхубз тетыми тамытыми имыщIэнкIэ хъунут. Нэхъ тэмэму жыпIэм, Горбачев къыхилъхауэ щыта продовольственнэ программэращ. Псоми къежьапIэ хуэхъуар. Аслъэмырзэ а зэманым щылэжьа «Сельхозтехникэр» а программэр зыгъэзэщIэн ***уэ макъумэшым елэжьхэм я дэлэл нэхъыщхьэу къэувын хуейт. Иджи къэувт Аслъэмырзэ и напщIэм темыкIыу телът и гум къэмыкIауэ хэкIэрэхьуауэ щылажьа и IэнатIэр. Махуэр хъуамэ, колхоз совхозхзм я лIыкIуэхэр IумыкIыу къыIунэжауэ Iут Аслъэмырзрхэ я базэ бжэIупэм. Псори ахэр лъэIуакIуэт. ГъащIэр гъащIэт-зэрыIугуауэ махуэкIэ базэм Iутхэм къахэкIырт нэхъ Iэгъуапэ «дахэ». ЗымыщIэм ар къыгурыбгъэIуэну гугъут. Ауэ Аслъэмырзи и лэжъэгъухэри апхуэдэ «зыхэщIыкI» зиIэхэм нэхъ егугьурт «щымыIэу» жыхуаIа аккумуляторхэри, хьэфэ шэрхъ зэпэубыдахэри машинэм ирахьэлIэ пкъыгъуэхэри нэгьуэщI-къинэмыщI Iэджи щыжьэ мыкIуэу базэм и хъумапIэхэм къыщыщIосгъуатэрт.

ЩIы хъурейм нэхь къэрал ин дыдэу тетым имыIэ хъугъуэ – фIыгIуэ щыIэтэкъым ауэ ар зэIузэпэщу зэи къыхуэгъэсэбэптэкъым. Къэралым и Iуэхум зыгуэр зэрымытэмыр хьэкъыу зыпхыкIа Аслъэмырзэ и щхьэр къыфIигъэхурт махуэкIэ илъагъу мышхьэмыпэм, нэхъыкIэжырати «езыдыдэ» Аслъэмырзэ шэцыкуэ-Iуданэу абы и курыкупсэм хэтт. Ар отделым и унафэщIти абы нэгъуэщI зыри Iэмал иIэтэкъым. ЩIыхухэм, я Iэбжьанэм щIыIэ дыхьауэ, ягъэува властыр, зыхуэчэм куэд щыIэт абы Аслъэмырзэ и къэрукIэ и къулыкъукIэ ирищIэфын мы дунейишхуэм теттэкъым. Сытми и щIакхъуэ Iыхъэ къызэрилэжьыжыфым арэзы къищIу аркъуэдейуэ арат а зэманым отделым и унафэщIыр. Аслъэмырзэ изакъуэтэкъым апхуэдэр, къэралым цIыхуу исым и нэхъыбэм я лэжьапIэм зы щыжаIэрт, унэм екIуэлIэжа иужь нэгъуэщI псалъэмакъ къырахьэкIырт? НэгъуэщIыуи хъунутэкъым, уи лэжьапIэр пфIэкIуэдыну ухуэмеймэ арат зэрыщытын ***йр. Зыт фIыр, Хрущев къэрал унафэщIу зэрытета лъандэрэ, цIыхур жэщым къыщIащу зэшэзэпIэу ягъэкIуэдIэкъым-яукIтэкъым, ауэ хьэпсым щIырадзэн щхьэусыгъуэ къыхуагъуэтти ягъэтIыст, е апхуэдэдыдэу емыгуауэу зи акъылыр мытэмэмхэр щагъэхъуж сымэджэщым «Ягьэгъуэлъти» еIэзэрт. Аслъэмырзэ и бзэр быдэу иIыгът, парт собранэм щыщIэсым и дежи, ефэ Iэнэм щыщысым и дежи, зэи жимыIапхъэ жиIэтэкъым. Горбачев къэрал унафэщIхъухун, цIыху куэд къэпсэуащ я жьэм IункIыбзэ етауэ, Верэрэ Аслъэмырзэрэ зэрызэрыцIыхурэ псы куэд жат-дунейри нэгъуэщI хьуат, ауэ Аслъэмырзэ сыбыр нэсыхун къытыридзэу къэкуа Вера зы гъатхэ жэщ игъусэ нэхърэ и ныбжьэгъу Хьэдис деж щылажьэ Жаннэ къыдихьэхрэ псэуэгъу ищIым фIэнэхъщхьэпэт.

Насыпыр махуэ къэс къакIуэркъым. ЦIыху куэдым ар ямыщIэу мэжакьуэ, Вера Павловни аращ къыщыщIар. Ар школым шеджэм сытым хуэдэу фIыуэ къэзылъагъу щIалэ иIат, епэгэкIри гъуэнэгъу зыхуищIакъым. Куэдрэ и Iэпэм едзэкъэжащ ар иужькIэ. Ауэ бэлигъ хъуууэ лIы дэкIуа иухь щхьэгъусэ хуэхъуам къигъэпэжакъым, абы и щIыIужу фадафэу-тутынафэу кIыщIэкIри куэдрэ и IэщтIымыр игъэунэхуащ. Зы сабий и Iэблэм къытенауэ лжьапIэншэу къонд ди кIэщIу зэбгъэдэкIыхащ.

Аслъэмырзэрэ Хьэдисрэ пхъэ кьаутIыпщыну сыбырым зэгъусэ щыкIуам, тIуми ягугъакъым а къэхъуахэр къэхъуну. ГъащIэм зыгуэр къуищIэнум езым укъегъуэтыр. АбыкIэ хэт мыарэзыми Аслъэмырзэ къапльэнэфу ебжыр. Зэгьусэу ежьахэм зэгъусэу къэкIуэжын ягугъа щхьэ-къайхъулIакIым. Аслъэмырзэ, дыкъыщIэкIуар зэфIэдгъэкIауэ унэм дынокIуэж жери и нэхъыщхьэм къыщепсалъэм, къыщыкIуэхшэ мэзкуукIи зэ дыхьэну унафэ къыхуищIащ. Базэм и унафэщIыр апхуэдэу цIыху пхъашэтэкъым, демократ.

Аслъэмырзэ и щедоуша хъэуи жыриIэфынут – илъэсыщIэр къэблэгъащи унэм сыщыIэм нэхъ къызощтэ жиIэу, зишыIащ. ЦIыху, егугъуу зи IэнатIэм бгъэдэтым куэдрэ апхуэдэ къыщыщыщI щыIэщ и лежьыгъэ Iуэхухэр япэ иригъэщыуэрэ и унагъуэ Iуэхур нэхъ иужъ щыригъэувэ. Арат и щхьэгъусэ Аслъижан и гум хутемыгъахуэр. Аслъэмырзэ и анэ чэусэр и фIыщIэкIэ, лъэпкъыфI къыхэкIащ ар къашэ жери къуэр анэм едаIуэри, я хъэл-щэнкIэ фIыуэ зэрымыIуэтауэ, зэрымыцIыхуэхэу ныбжьыщIитIыр зэрышэри я Iуэхур зэтес мыхъуауэ арат екIуэкIт. ЛъэпкъфI, лъэпкъ Iей??? А сыхьэтым, ди анэм щыжиIакIэ жери Аслъэмырзэ Iуэхум и кIэм нэсу пхыплъакъым. Дауэ мыхъуами гъащIэ къезыта, мзибгъу енкIэ и ныбэм илъу къезыхьэкIа и анэр-къуэм зыкIи хуэгъэкъуаншэтэкъым икIи хуэгъэкъуаншэ нутэкъым. Дунейм тету къыщIэкIынкъым анэ, си быныр фIы хуэзарэт жызмыIэ, ар Аслъэмырзэ фIыуэ къыгурыIуэрт, абы фIыуэ къыгурыIуат и щхьэгъусэм увыIэгъуэ имыIэу ахъшэ, мылъку щIыжиIэри. Ауэ сытми зыри къэхъукъым, псоми къежьапIэ гуэр яIэщ. Аслъижан Гукъеуэу иIэт, фы кулакщ-уэркъщ жаIэу я лъэпкъыр зэрагъэкIуэдар я унагъуэр сыбыр-катрэжинэм къыщыхутэу езыр дуней Жэнэтым Кавказ ищхъэрэм къыщамылъуу, къум жьы – зэпихум къызэрыщалъхуар. Абы и зэранкIэ и нитIыр и анэм ейм ещхьу, топ хуэдизу дахэ мыхъуу, а щIыпIэ бзаджэм щыпсэу лъэпкъхэм ещхьу зэв зэрыхъуар, адыгэ хабзэ, нэмыс жыхуаIэм зэрыхуэхейр, ЛIым пщIэ зэрыхуэщIын ***йр зэримыщIэр, Iыхьлы-Iэулэд къакIэлъыкIуэм шэуэ къызэрытехуэр, ар псори езыми фIыэ къыгурыIуэжт, ауэ нэгъуэщIу щытыфтэкъым, икIи щытыфынутэкъым. Языныкъуэ цIыхухэм яхэлъ хьэлэболагъыр зэригъэщIэгъуэнур ищIэртэкъым, гуфIэгъуэ е гузавэгъуэ къэхъуауэ мыщахъуэхэ зэхыхьамэ Аслъижан лъэныкъуэ зыригъэзынуи хъуртэкъым, адырей нысэхэм яхэгъуащэу абыхэм ящIэхр ядищIэу, яшххэр ядишхыу кIэпхынтIэкIур Iулъу дэуэдапщэм тэмэму хэтыфтэкъым, хэтауэ Аслъэмырзэрэ езымрэ унэм къекIуэлIэжа иужьи и щхьэгъусэм еныкъуэкъурт псомкIи ар игъэкъуаншэу. БлэкIа зэманым фэбжъышхуэ хэзыха шылэджанэхэ зэи Къэбэрдейм къагьэзэжын ямыгуыгъэу екIуэкIыуэрэ адыгэ лъэпкъ уардэм и нэщэнэфIхэм хуагъэсатэкъым, хуаущйятэкъым, зыгуэрхэр къыгурыIуэ щыхъум и анэр щхьэщыкIри и анэ шыпхъу нэхъущIэм деж щыIэуэрэ Сталинри лIэщ дунейхэри тIэкIу нэхъыфI къэхъужри я адэжь хэкум къихьэжахэт. Аслъэмырзэрэ Аслъижанрэ зы пIэщхьагъ щыздагъуэтам нысэр и гуащэм нэхъыбэIуэрэ бгьэдэсатэм ар къупхьэфI икIыну щытагу арщхьэкIэ дэнэт.

Зэрыхьа унагьуэм мазэ яхэсауэ арат Аслъижан гуащэм бгъэдэсынкIи тхьэмадэм бгъэдэсынкIи щырикъуам. ФIыти мыщахъуэхэ иджыри къэзышэни, ирагьэшэни яIэт.

Ей шылэджанэхэ сытым хуэдэу нэхъыжьыфIхэ яIат, къуажэм дэсхэм чэнджэщэгъу яхуэхъухэу цIыхухэм я сэбэп ирагъэкIыу, абыхэм къальхуахэм, дыуи-дыуэпси зырамыхьэу, джэгу кIуахэм, гуфIэгъуэ гуэрым хыхьамэ хъыджэбзхэм, щIалэхэм я нэхъ дахэр къыдаьэхыфу щытащ. Ар чэусэр и анэшхуэ гуэзпыщIэ-(быбэ) мыгъуэм иджыри цIыкIуу къыжыриIэжауэ фIыэ щIэжырт. Сыту фIы щIалэгъуэр! Абыщгъуэ зэхихауэ хъуар чэусэр ещIэжыр. Мазэ нэхъыбэ дэмыкIауэ мыщахъуэхэ нысэ зэрагъуэтрэ Аслъижан къызпхигъэIукIащ сэри си щхьэгъусэр здэщыIэ къалэм сыщыIэну сыхуейщ жери. Гуащэм арами идэрт, ауэ нысэр иджыри и тьэмадэм техьатэкьми иутIыщыну фIэкъэбылтэкъым. Мыщахъуэхэ адыгэ унагъуэжьу къекIуэкIхэрт, сыт хуэдэ Iуэху кIыдамыхынуми, ямыгъэзэщIэнуми унафэ щыIэн ***йт, чэзуи иIэн хуейт.

Псоми абыхэм ***тыр Аслъижан тхьэмадэ хуэхъуа мыщахъуэ хьэждэутт! Ар я къуажэ колхозым куэдрэ цIыхухэм я гу зыримыгъьабгъэу бригадиру щылэжьат и щхьэкIи и унагъуэкIи хъыбарыфI иIэт. Абы, ауэ сытми, я къуажэм бэлигъыу дэсыр хъуэхъуакIуэ къыхуэкIуатэкъым, цIыху гуапэт, жумартт. Нысэм жиIэр и щхьэгъусэ дотэ зэрыжиIэнур, ар абы къызэрыщыхъунур къыхуэмыщIэу чэусэр тэлайкIэ зиIыгъащ. И щхьэгъусэм и Iуэху зехьэкIэм фIыуэ щыгъуазэ гуащэм шэч къытырихьэтэкъым дотэ абы иригуфIэу фоч зэримыгъэуэнумкIэ? Ауэ чэусэри чэусэртэкъым жыжьэ игъэIэпхъуэну зыхуэмей Iуэхур зыфIимыхтэм, махуэл абы къыхигъэкIэм.

Аслъэмырзэ, щэбэт пщхьэщхьэм унэм къыщыкIуэжынум деж, автобусым гувауэ къитIысхьэрти, хэкIуэтауэ унэм кьэсыжу арат. Аи дунейхьэзабыр телъу, тхьэмахуэм, лэжьапIэм къыкIэрымыхуу екIуэлIэным теухуауэ, шэджагъуэ нэужъым ежьэжти, нэхъейижт, студент еджапIэм екIуэлIэжын ***йхэм яхэхуэрти.

Чэусэр тэрэзу Iуэхум пхырыплыжа иужь и нысэм акъылэгъу дэхъуащ. Езырэ пэт, урысхэм зэрыжаIэу жыпIэм «медовый месяц»" жыхуаIэм хуэдэ иIащ. Хьэуэ иIауэ аракъым, Хьэждэут псэуэгъу зэрыхуэхъурэ иIэу екIуэкIыу аращ!

ЗызыщIэж щыIатэм зызылIэжи щыIэнт жыхуаIэращи, чэусэр зилIэжын ***йуэ аратэкъым атIэ-зитIыжын хуейуэ арат. Чэусэр зыбгъэдэс цIыхухъум хуэдэ бгъэдэс дэтхэнэ унэгуащэри ехъулIауэ и унащхьэм дыщэ изу ирикIутауэ псэуэ аращи. Ар сытым и дежи цIыхухэм я хуэарэзын хуейщ. Уэхьэхьей цIыхухэсэр нэхъ насыпыфIэ мы дуней щэщIыIум теткъым жиIэу. Ар игъэбелджылыну адыреей цIыхухэри здигъэIуфIэну и насыпыфIагIымкIэ къэкIоще хуейуэ аракъым, атIэ къуажэ уарамым тету щыкIуэкIэ, гъуэгубгъум Iуту дзэл жыг дахэшхуэ щытхэр, гьэмахуэ махуэ хуабэм балъкъ къыхашау къежэх псы цIыкIум зэрыщыгуфIыкIым ещхьу гуапагъэ Iэсагъэ и нэгум къищу и гъуэгу ирикIуэн хуейуэ аращ. ИщIэри аращ, зэрыщытын хуейри аращ, ар мыщахъуэ Хьэждэут и щхьэлъащIэщи. Чэусэр зы махуэ хущIегьуэжакъым школыр къиуха къуэдейуэ иджыри хъыджэбз цIынэ цIыкIуу и анэм и шыпхъум деж гъэмахуэм щыхьэщIэу щыIэу ипхъуатэу я гъуэнэгъу щIалэм зэрыритауэ щытамкIэ. НытIэ нысэ хуэхъуам сыт илажъэр? А упщIэр зыритыжым, абы и жэуапым лъыхъуэуэрэ, тIэкIуи Iэуэлъауэуэрэ фызым жэщ къытехъуащ.

ЗэгьуэнэгьуитI я мэл бжыкIэ зыкъым жыхуаIэрат адыгэхэми къуажэри сэбырау, хьэ банэ макъхэри нэхъ мащIэ хъуау, щIалэ нэхъыщIэри, хьогдхэбэри къекIулIэжау Хьэждэутрэ чэусэррэ я загьэжыгъуэу, нысащIэм и уэздыгъэр игъэункIыфIыжам сыплъэнущ жери чэусэр къыщIэкIащ, куэдрэ зимыIэжьэу я пэшым щIыхьэжащ. Фызыр зыгуэр щхьэ пIейтет.

Унэ ихьэныр, пIэщхьагъ зэбгъэгъуэтыныр ар Iуэху цIыкIукъым. ПIэщхьагъыфIт Хьэждэутрэ чэусэррэ зэрыхабзэу а жэщым зытыжеикIа пIэщхьагъыр, лIымрэ фызымрэ абдек къэрал унафэ къамыщIтами я унагъуэ Iуэхум тепсэлъыхьащ. Щэбэтым Аслъэмырзэ къэкIуэжым иджыри псори зэ зэпсэлъэжхэу Хьэждэут унафэ ищыну Мурад ищIащ. Iуэху зэфIэхын ***йр тынштэкъым? Аслъэмырзэ къэджэу лэжъапIэм дашыжыну хэт зыщIар, илъэситIым и отпускыр зэуэ къыIырагъэхри кърагьэшауэ арати, зы тхьэмахуэ фIэкIа щамыгъэсу къеджэри дашыжащ. Хуэмыхуу лажьэу щытам дашыжынтэкъым, хигъыхьэу лажьэу къыщIэкIынущ, ари хъэрзынэш, ар Хьэждэут ижагъуэтэкъымэ ауэ итIани…

Чэусэр Iэ ищIщхьэ, дотэ къилъагъутэкъым, мыпIащIэуэрэ, дэ кIыну и мэтэцык зэгуэтыр игъэхьэзырт, сытми зэ я плъэгъуэ зэхухзэри лIым къыгурыIуащ Iуэхур зыIутыр, нысащIэр Iуэху иIэу дэкIынути тхьэмадэр тIэкIу зыщIыпIэкIэ текIуэтын ***йэ арат. Хьэждэут апхуэдэу тIорысэ хъуа цIыхутэкъми навесымкIэ псынщIэу зритащ. Махуэр уэфI хъуну къыщкынт, уафэр бзыгъэт къабзэт. КIэртIоф къэтIыжын хуей щыIэт, ауэ абы чэусэр унафэ хуищIынт, ар Iуэхутэкъым. Iуэхур, къатIыжауэ саму навес лъабжьэм щызэтелъым, джэдыкIэ хуэдиз хъууэ хэлъ мывэ джейрат? Хьэждэут хуэмурэ кIуатэри зэмыджауэ я пщIантIэм къыдэхута «ХьэщIэр» къищтащ. Баяну ар махуэм къадза мывэтэкъым. НысащIэмрэ хъыджэбзымрэ, Аслъэныкъуэ шэджэгъуэфI хъухун къитIа кIэртофыр пщхьэщхьэ хуэкIуэ хъуауэщ, къыщагуэпыхыр, тIэкIу ягъэгъущыным теухуауэ. Жэщ кIуам Iэуэльауэ щыIахэр къыздиIукIар хьэмелмыгъуэм я дежкIэщ. Ар щыпсэум зэгьуэнэгъуитIыр зыпэIэбэу я гъурри я цIынэри зэрыщIэхэу щытахэщ. Иджы дэнэ. Сыту Iей къуэ уимыIэну, дуней мылъкуыр ууейуи сощIри. Арат мывэ сарейм щхьэдэплъыхыу щыт лIым и гу къэкIыр. Ар зыми къимылъагъу игугъэ щхьэ, а мывэр зи Iэгум къикIам IупщIэу къилъагьут и щыкъу адэм хильхьауэ щыта бжэ икъутам хуэхъусеныпэ зищIауэ къаплъэуэрэ. Хьэждэуттэкъым ар зыщыннэр ар зыщыщынэ щыIэт, зыгуэрым сытехуауэ пIорэ, хьэмэрэ зыгуэр скъутаIэуэпIорэ жери. Хьэждэут жыраIэжатэкъым икIи ищIэтэкъым, бампIэуэрэ лIа хьэмель, малъхъэнэгъуу къыхыхьежа Адэлбий, и фыз зое иукIыу Аслъэныкъуэ къилъагъури, и гъуэнэгъур зэрыкIуэцIикъухьар.

ЛIэныгъэм къыщынэмыщIа адырейхэм псоми Iэмал зэраIэмкIэ псори зэдэарэзыуэ хьэгъуэлIыгэуэ Iэнэм щыс гупыр къыкIэлъыкIуэ. Иужь зэманым къэралым игъуэта зэхъуэкIыныгъэхэм тепсэлъыхьхэрт. Хэти блэкIа зэманыр и гу къеуэрт, хэти ар хьэм иригъэхьырт, хэти демократхэр и чэзууэ къэунэхуауэ жиIэрт, хэти зэхихар фIэтелъыджэу и щхьэр щIи упскIэу щыст, демократхэм къэралыр зэрытеунэхъуам шэч зыри къытримыхьэу. ХьэгъуэлIыгъуэ Iэнэм щысхэр а Iуэхум куэдрэ ирипсалъэфынут, иризэдауэфынут ауэрэ нэху къатещхьэнри хэлът. Танэжь хьэзрит и пхъу закъуэр иригъашэри и щIалэм къригьэ шауэ и гуфIэгъуэшхуэт. Зэрыхабзэти Iуэхур къызэрежьэрэ хъуэхъу дахэ куэд лъэныкъуитIымкIи щыжаIахэт. Ауэ пIэщхьагъ здэзыгъэта ныбжьыщIитIым я Iуэхур абыкIэ зэфIэкIыртэкъым, абыхэм урыс нэчыхъым нэмыщI, адыгэ нэчыхьи яIэн ***йт. ЛъэныкъуитIымкIи Iыхьлыхэр Аслъэмырзи абы яхэтыжу зэхуэсауэ Танэжьхэ щIэ лъэуджыджэр арат. ГъащIэм нэгъыщэ куэд иIэу къокIуэкIыр. Адэ анэм дежкIэ сыту фIы пхузэфIэкIыу уи быным гущэ хэпхэри, лъэтеувэри, хьэгъуэлIыгьуэри абы хэтыжу хуепщIэкIын. Ахэр псори къэлэнщи, хэт щIэкIами и насыпщ и щхьэри лъагэу илъагъуж хъунущ. Аслъэмырзи абы теухуауэ зыри сэкъат иIэтэкъым. И адэ Хьэждэут ещхь хъужащ ар абыкIэ. И щхьэгъусэ Асльижанрэ езымрэ зэмызэгъыжыхэ хъууэ зэрызыбгъэдэкI лъандэрэ дапхуэдиз зэман дэкIа, дапхуэдэу мыхъуами и бынитIыр IэщIыб ищIакъым, якIэлъокIуэ, къыкIэлъокIуэхэ.

Апхуэдэу дапхуэдизрэ зэрекIуэкIынур? ЦIыхур кIуэ пэтрэ къытохуэри малIэ, Аслъэмырзэ и закъуэу илъэс бжыгъэ мэхъури унэ нэщIым щIэлъщ, кIуэ пэтми нэхъ тIорысэ мэхъу, зэкIэ зогугъужыф, хузэфIэмыкIыж хъумэ дауэ зэрыхъунур. Аслъэмырзэ и ныбжькIэ гуфIэгъуэ Iэнэ куэд щысат, ауэ танэжьхэ деж фIэкIа ефэу-ешхэу здэщысым и щхьэфэцым зиIэтауэ кзыхуэ – щIэжыртэкъым. А хьэдагьуэдахэ абы къыщыщIар къызэриIуэтэнури зэрыжиIэнури ищIэтэкъыми щыму, зиущэхуауэ щыст. Хэгъэрейхэмрэ хьэщIэ къэкIуахэмрэ нэхъ нэсэIусэ зыхуэхъуауэ хьэзрит и гуфIэгъуэм и IэфIыгьуэт, ерыскъы къэхъынкIэ и чэзум нэщI хъуа тепщэчхэр зэхъуэкышмкIэ щхьэгъарытым щIэ къытенатэкъым. Псом ящхьэр фадэрати: хэгъэзыхь зыри щыIэтэкъым. Апхуэдэ куэдрэ къэхъутэкъым, Аслъэмырзэ япэу апхуэдэ Iуэху зехьэкIэ Танэжьхэ деж щилъагIуу арат. ТIэкIу зыхуэсакъыжу нэхъ мащIэу ефэми хъунут, ауэ иджи зыхуэсакъыжтэкъым къырагьэхъуэхуи ткIуэпс къыримынэу и бжьэр ирифырт. Сытыт щIемыфэнури, унэм екIуэлIэжым псалъэгъуи, дэуэгъуи иIэнутэкъым, гъуэлърэ жеихжэ арат, и щхьэ закъуэ и лъакъуитIыу, шищ зыщIэщIа тешайнкIэфIым исым хуэдэу къэувыIэ имыIэу жьыгъэм хуэкIуэрт. Ар къэзыгъэувыIэфынрэ, абы сэбэп къыхуэхъуфынрэ дуней щIэщIыIум теттэкъым. КъэгьэшыпIэ-нэгъэшыпIэ зыри имыIэу фочыкум ещхьу захуэу кIуэ гъуэгум ар къытезышынкIэ хъуну щыIэр игъащIэкIэ узэмыхъуэпсэну цIыху фэбжьырат.

Мыщахъуэхэ я цIыхухъухэр жъы хъуху псэухэртэкъым, Iэмал имиIэу я жъы хъугъуэм зы жъы гуэр къахуепщэн ***йт. Аслъэмырзэ и адэшхуэр лIыкуу зауэм дашри хэкIуэдат, и адэрати и мэтэцык зыгуэтым тесу гумкъалэ къикIыжрэ пэт, гъуэгум хьэ къытелъэдам соуэ жери триIуантIыкIри, къыхуэкIуэ машинэм зэшэзэпIэу иукIат. Ар псэужауэ щыIатэм Аслъэмырзэ и Iуэхури нэгыгэщIу къекIуэкIынри хэлът. А гуауэшхуэм иухткIэ Аслъэмырзэ и анэ чэусэри зы илъэс псэужауэ аращ. Е мы гъащIэм къуипэсыфынум щIэи гъуни иIэкъым. Дефолт нэужьым дунейр нэхъежитI хъуащ. Дыгъужьыту якIуэцIылъу, мэлым хуэдэу зызгъэIэса куэд сэтей къэхъуащ. Ахэм убэлэрыгъау умыщIэу зыгуэркIэ я гъуэгум утехьэм, къыптеувэу адкIэ кIуэфынущ. Аслъэмырзэ Iэнэм зэрыщыс лъандэрэ дыгъужьыгу якIуэцIылъу цIыху дапщэ щысми и Iэпхъуамбэхэр щIигъашэуэрэ белджылыу къигъэлъагъуэфыну къигъэгугьэрт. Хьэзритрэ езымрэ къадеджа хьэтэлий абы хэтт. Университетым щеджэхэм щыгъуэ абы езыр езыру экзаменхэр щаткIэ щы къыхуэхьу щытакъым, стипендия жыхуаIэр илъэситхум къриубыдэу зэ илъэгъуакъым, абы и адэр председатель колхозу лэжьащ игъащIэм, ар зыгуэркIэ сыт щхьаи гузавэн хуейт. Псори игъуэту, псори иIэу къэхъуа цIыхущ. «ДжипкIэ» тонэжьхэ хъуэхъуакIуэ къэкIуати нэхь жьантIэм дашэри дагъэтIысхьащ. Зэгъусэу щеджэхэм щыгъуэ, Аслъэмырзэ здэщытым деж ар ину щыпсалъэу щытакъым, иджы бизнесменышхуэ хъуауэ аркъэ завод егъэлажъэ. Малъхъэрэ пэт жьантIэм дагъэтIысхъащ. Ахъшэр адыгэ хабзэм текIуащ, текIуам къыщымынэу, теувэри щIым хиутащ. Малъхъэр магнатым Iэмалыншэщ, Аслъэмырзэ икIи магнаткъым, икIи депутаткъым…

МылIэжын Алыхьым къигъэщIакъым, арат пщэдджыжъым къэушауэ пIэм здыхэлъым Аслъэмырзэ зэгупсысыр. Ажалым дэнэ ущыIэми укъигъуэтынущ, абы IэщIэкIауэ зыгуэри щыIэкъым. Фадэ Iэнэм щызэхиха хъыбарыр аргуэру ***й хуэмейми и щхьэм къыфIэкIуэрт. ЦIыхухэм я хьэр пхуэубыдмукъым, куэд жаIэ. А хьэ лIэкIэу и закъуэу унэм щIэлIыхьари сыту тхьэмыщкIэт псэухуни Алыхь щыIэкъым жери цIыхум хуэмыфащэн псалъэмакъ къырихьэкIыу щытауэ жаIэ. Ефэндыми дауэ пцIы иупсынт, ауэ лъы щIэжу хуэпсалъами дунейм ехыжау игъэпскIам-хуигъэзаж, парткому я колхозым илъэс тIощIкIэ щылэжьа къ. хьэрун и хьэдащхъэ дахи хъуакъым, гуэлыр и щIыфэм Iуву къытекIу.

Гъэкъабзэгъуейу щытащ. Узыжэгьуэн Алыхь, хэт алхуэдэу лIэми зэкIым зэрылIар, хэт апхуэдэу лIэми, тIэу лIауэ жыпIэ хъунущ. Иджы а зэхихам иужькIэ Аслъэмырзэ шэч къызтримыхьэжыр зыщ, абы и Вера къэткъым, абы жандахэ и гум зэрыдыхьэн Iэмал къигъуэтын ***йуэ аращ! Хъунщ, хьэгъуэлIыгъуэм хэсу и щхьэфэцым зэ зиIэтащи абы адкIэ апхуэдэ къэхъу хъунукъым.

Вера зигъэпсэхуу здэщыIэ «Олимпым» щезэшу ***жьат. Емызэшыпти иIэтэкъым. ТхьэмахуитI зэрыщыIам къриубыдэу зэ, зэзакъуэ нэхъ мыхъуми Аслъэмырзэ дунейм къытехьатэкъым. Гъатхэт, дунейм и дахэгъуэт, дауи хуэшэчырэт. Ахэр япэ дыдэу щызэрыцIыхуахэм щыгъуй гъатхэу уэсыр текIыжри удзым и къэкIыгъуэу щытат. Абы лъандэрэ, Аслъэмырзэ и гур мывэу мыжамэ къытридзэу илъэгъуну сыбыр нэс къикIа и хьэщIэм деж зэ къэплъэн хуеящ. Арыншами Кавказ ищхъэрэм щыпсэу лъэпкъхэр жумарту, цIыху гъэхьэщIэнкIэ пщIэ къызтрамынэу жаIэ? Аслъэмырзэ и унагъуэм зэрыхэмысыжыр Вера куэд щIауэ ищIэрт, арат нэхъри зыри къыгурымыIуэу щIэхэзэрыхъыр. И щIалэгъуэм гугъу ехьами иджы Вера и сомым и кIапэ зэтехуат, ахъшэ щхьэ къуит щыIэтэкъым, зыми щымыгугъыу узэдауи къэкIуат. Пэжу къыщIэкIынущ лъэгьуныгъэр ахъшэкIэ къомыщэхуфыну зэрыжаIэр. Аслъэмырзэ нэмыщIамэ Вера зыгъэпсэхугъуэ мазэр таитым е къанархэм щигъэкIуэфыну щытащ. Ауэ абы дэнэ къипхын Аслъэмырзэ хуэдэ Iцыхухъу мафIэлыгъей Вера зыри хищIыкIтэкъым и пщIыхьэпIи къыхэхуэтэкъым «Олимпым» езым нэмыщIа а зыхуэпабгъэ цIыхухъум ещэ зэрыщыIэм икIи абы нэхъ «шансышхуэ» зэриIэм а Iуэхум теухуауэ.

Гуэл щхъантIэм, шэдхэм псыкъелъэм Вера щыIакIэт, иджы къанар Iуащьэмахуэ лъапэ кIуэнырат анэ абы нэсыхун ар Аслъэмырзэ имыгъусэу кIуэну ***йтэкъым. Аслъэмырзэ Вера хуейт, апхуэдизу гъуэгуанэ кIыхь зэпичу къызэрыкIуам папщIэ хуищIт, ауэ я щIэлэгъуэ-делэгъуэкIэ зэгуэр а тIур «щыуамэ» я жыщхьэ абы пащэн хейуэ къигъуувтэкъым. Вера «Олимпым» къызэрыкIуэрэ арат Аслъэмырзэ абы кIуэ гъуэгур щIэщыгъупщари, Вери ицIыхут и щхьэ и пIалъи фIыуэ ищIэжырт. Ауэ, мыщахъуэ Хьэждэут и къуэ Аслъэмырзэ мыхабзэ къыригъажьэ хъунутэкъым, ар хуейя хуэмеями зыхэпщIа Iуэхур езым зэфIихыжын хуейт. Хьэдис къыжыриIауэ Аслъэмырзэ ищIэт, Вера Павловнэ ежьэжыным иджыри махуитI зэриIэр. Пэжым щхьэ цIыху яукIыркым щыжаIэкIэ пэжу щытын хуейщ.

Марем жэщым хьэгьуэлIыгъуэм ухэсау, тIэкIу зызтомубыдэм щэбэтри абы дэкIуэнкIэ хъунути, сыщIэкIым сызыхуэзэнури сщIэркъым зыкъазмыгъэлъагъуэм нэхъыфIщ жери, Аслъэмырзэ унэ телефоным къекIэпсауэIэми къытримыхыу махуэ псом телевизорым еплъу унэм щIэсащ. Тхьэмахуэ пщэджыжъым щылажьэ зэманым зыIэригъэхьауэ щыта и «Волга»-м итIысхьэри Вера Павловна здэщыIэ «Олимпым»-кIэ иунэтIащ.

Махуэр кIуау, пшапэри зэхэуау «Волга» хужь гуэр и уэздыгьэхэри пыгъэнау Бахъсэн аузым жьэгъумкIэ къежэкIыжырт Iуащхьэмахуэ лъапэ щыIауэ. Вера Павловна дэпым хуэдэу плъыжь хьуауэ ист Аслъэмырзэ и машинэм. Махуэр зи кIыхъагъым зэгьусэу ежьаитIым дахэу загъуэпсэху жэщым зыщIыпIи къэмынэу къежьэжахэщ. ЩыкIуэхэм дунейм и дахагъэм тепсэлъыхьхэуэрэ кIуами, къыжыкIуэжхэм Аслъэмырзэ и Iуэхур зыIутыр, адэкIэ ищIэну иеугъэр псори и хьэщIэм жриIащ. Вера Жанна и щэху ***Iуэтахэр фIыуэ ищIэжырти зиущэхуауэ щыст. Вера Павловна къыгурыIуэртэкъым Аслъэмырзэ апхуэдизу зыщыгугъ Iуэхум лэгъым зэрыщIилъхьар зэрыжыриIэеу щIыкIэр? Кавказ, Кавказ щыжаIэм зэи щыIатэкъыми фIэгъэщIэгъуэну къэкIуат, еплъ иджы ар зыхэпщIам. Къыщежьэм сытым хуэдиз гугъэ иIэу къежьат, къыщIэкIуари псыкIэт, апхуэдиз гугъэ къезыта гъатхэри псыкIэт, нэгум щIэлъм щыщу зыри лъэгум кIуакъым. Нэху зэрыщу ежьэжым нэхъыфIщ, Кавказым щыпсэу цIыхухэр игъащIэм зэгурыIуэхэу жаIэ иджыри езыхэр зэгурыIуэжынхэщ.

Гъубж пщэдджыжьыр дахэт, уафэр бзыгъэт махуэр уэфI хъуну фэ тетт. Блыщхьэм «Олимп»-м къеблэгъахэу щэкIыжахэри псори журналым иратхауэ тэмэму итт. Хэт и фIыщIэми, иужъ зэманым «Олимп»-м нэхъ цIыху нэхъыбэ къекIуалIэ хъуат, абы щылажьэхэм ар яжагъуэтэкъым иригуфIэ мыхъум. Псом я улахуэри зэпхар абы цIыху щхьэбжыгъэ къекIуалIэрат.

Зызыгъэпсэхуну къакIуэхэм тхьэмахуитI фIэкIа щымиIи къахэкIырт, тыркум къикIыжауэ зы адыгэлI мазитI хъуауэ зимыгъэIейу щIэст. Абы Iэмал игъуэтыху, Жаннэ къепсэлIылIэурэ гъуэнэгъу зыкъыхуищIащ щыхьэрым ухуакIуэ фирмэ игъэлажъэу цей Фарук къызэрыкIуэрэ хьэщIэщ зытIу зырихъуэкIат, ауэ «Олимп»-м кьэсри нэхъ сэбырат. Жаннэ щхьэгъусэ зэримыIэжыр къызэрищIэр сампIэ имыхьэ хъуат, тхьэмахуэ ипэкIэ адыгэ нэчыхь хуригъэтхыну зэрыарэзыри нехъэкI, къехьэкI куэд хэмыту къыжыриIат. КIэщIу жыпIэм Вера Павловна нэхъ хилъэфа а гъатхэм зыри къыхэкIакъым, абы къызэхинэу псори и щхьэр яхихами, къанахэм гугъэ зэрызыхэ яIэт, IэкIэ щытеIэбэну махуэм ежъэу. Аслъэмырзи зимыIэжьэм нэхъыфIт.

Аслъэмырзэрэ Аслъижанрэ куэд щIауэ я щхьэр зы пIэщхьагъыу мыжей щхьэкIэ, зыпыкIауэ тхылъ яIэтэкъым. Жаннэ апхуэдизу инэм къыфIэнар цIыху делэу къыщэкIынтэкъым, чохьу-мохьу къэхъум ар абы занщIэу щIэупщIэнут? Арат зыкъуом щIау и щхьэм щIэзыгъэтIахъуэри, зыщIырилъэфыхьри. Насыпыншэщ апхуэдизу цIыхухъухэр армыхъуам лIымрэ фызымрэ я правар зыхуэдэу щIыщытын ***йяр сытыт. Аслъэмырзэ щынэхъ щIалэм абыхэм апхуэдэу егупсысу щытакъым ауэ нэхъ ныбжь иIэ зэрыхъурэ и щхьэм зыкъуом къитIэсащ. Совет властым фIы куэди хэтащ игъащIэкIэ узыхуэмеин хуэмэбжьэмэ куэди иIащ.

Дунейхэр нэхъ ***т щыхъуам, Аслъэмырзэрэ Хьэдисрэ зырагъэщхьу щэкъэщэхужым хэтыну зы фирмэ къызыIуахащ. Аращ а тIур нэхъыбэу зэгъуэнэгъу зыщIар… адыгэхэм псалъэм и пэр умыщIэм и кIэри пщIэркъым жаIэу ауэ жаIакъым. Сыбыр пхъэ къаутыпщыну зэныбжьэгъуитIыр щыкIуам, Вера къыщIэзыIукIар Хьэдист, арат мо цIыхубз дэгъуэр и щхьэм щхьэ хьэщIэщым кьэзышари. ГъэщIэгьуэнщ мы дунейр армыхъуам, Хьэдис хуэдэ цIыхухэм зы фIыгъуэ гуэр къаIэрыхьам я щхьэм фIахри нэгъуэщIым зыгуэр лъагьэсыф, ар адыгэлI нэгъэсам и нэщэну изыщIэкIынущ. Хьэдис зэрэ-тIэурэ Аслъэмырзэхэ я деж IукIэрэхъуауэ щытащ, абыхэм я деж кIуэн хуей щIэхъуар зыгуэр къаIихыну аратэкъым атIэ я колхозым кIэртIофыфI къахуэхъуати Аслъэмырзэ и унагьуэр хэзнынкъым мы жылэм зырапхъуэж кIэртIофыфIым жери арат. Нэхъ иужъыIуэкIи илъэсыщIэм хуэзэу гуэгушышхуэ псэу щахуишами Аслъижаным зыкIэ зызэхишт, пэбжьауэти дуней цIыхуу зэрыпщIэн щыIэтикъым, уэхьиу уафэм къехау фIэкIа. Зыри жимыIэщхьэ Хьэдис куэд щIау Аслъэмырзэ и щхьэр игъейрт, ари цIыхубз тэмэмэм игъусэну хуейт. Абы нэхъейуи Верэ хьэщIэщым къыщищам Iэнэ яухуати, бжьитI фIэкIа ирафатэкъым Верарэ Аслъэмырзэрэ зыр-зыр еплъу къыщытIысам, арати Хьэдису плъагъум, уэлахьэ сэ мыбы щысщIэжын щымыIэ жери, мохэр пIарэ-пIарэу щысыхэурэ и хьэпшып тIэкIур зэщIикъуэжри зыкъигъэфыжауэ щытащ. ТIум щыгъуэми и билетри хьэзырт, зэгъусэу къакIуэжынухэтэкъым. Аслъэмырзэ мэзкууIэ иджыри кIуэн хуейу унафэ къыхуащIат. Абы иужькIэщ Аслъэмырзэ Хьэдис щелъэIуар, нэгъуэщI гъусэ сщIыну сыхуейкъым уэ узэрыцIыху пэжэр слъэгъуащи зэгъусэу фирмэ къызэIудгъэхи дыздэгьэлажьэ жиIэу. Дауи…

ФызкIэ уи благъэращ благъэр зэрыжаIэм нэхъейу, цIыхубзкIэ бгъэунэхуа ныбжъэгъуращ – ныбжьэгъур!

Аслъэмырзэ ***ями, хуэмеями абыщыгьуэщ япэдыдэу адыгэ нэчыхь къабзэ зыхуиIэ, урыс нэчыхьри абы хэтыжу и щхьэгьусэ Аслъижан «щепцIыжар». ИщIэнури сытыт? Хъэдис къеуэри къежьэжат езым изакъуэу жэщым къызыхуэна цIыхубзым уэрэд хуиусынти, я Iуэхум мыхъун гуэр къыхэкIау щытам, зэрысыбыру зыхахын хуэдэу. А зэманым IэмалыншагъэкIэ и Iуэхур зэIыхьау, Вера «жэщ хьэндырабгъуэ» жыхуаIэм хуэдэу лажьэу арат иужькIэ а ерагькIэ фIэкIа зыщIамыгъыхьэу щыта хьэщIэщыр мыIейурэ лажьэуэрэ къищэхужа щхьэкIэ?! Е зэман, зэман сыту куэд къэхъурэ мы дунейм. Аслъэмырзи щэхуурэ Аслъижан сыпыкIынурэ, сыкъидэм Жаннэ псэуэгъу сщIынурэ си жъыщхьэ си Iуэхуу хъуар зытезгъувэжынущ жиIэрэ къикIухьурэ, юрист цIыхубз щIалэ гуэр Элианорэ жери къицIыхуащи махуэм щэ Аслъэмырзэ деж къокIэпсауэ. КъыгурыIуэкъым, зыхуйр езы Аслъэмырзэрэ Хьэдисрэ езымрэ зэрымыщIагъэкIэ яIэщIэкIэрыхъукIауэ щыта фирма «Агромаркетэмрэ». Юристхэр бзаджэщ?