Сайламала. Ючтомлукъ. Экинчи том

2SamieSamieStihi

ЛАЙПАНЛАНЫ БИЛАЛ/ BILAL LAYPANOV



САЙЛАМАЛА

ЮЧТОМЛУКЪ

2
ТОМ

Экинчи, ючюнчю томла поэтни 21-чи ёмюрде джазгъанларындан къуралгъандыла.
Биринчи том поэтни 20-чы ёмюрде джазгъанларындан сайланнганды.


Назмула бу китабла бла дефтерледен сайланнгандыла:

«Сууаб-гюнах джазылгъан дефтерле»;
«Сюймекликге харс»; «Къыямат кюн»;
«Бет бла Ауаз»; «Къачхы шылпы»; «Къыш къыяма»;
«Акъ башлыгъым, къара джамчым Къарачай».
«Джашау, Ёлюм да – Хакъ / Джашау, Ёлюм да – Акъ»;
«Джууукълаша Кёк бла Джерге»; «Турна тауушу джюрекни»;
«Джан»; «Ышыкъ»; «Кёрюнюую Ай бла джулдузну»; «Элиб – Эл – Сен»





















КИТАБНЫ АЧХАН
эмда
КИТАБЫМЫ АЧХАН

ФАТИХА

Фатиха сурасы. Биринчи сура.
[Къуранны] ачхан. Аль-Фатиха

Агъузу-бил-ляhи минаш-шайтанир-раджим
Бисмилляhир-рахманир-рахим

1. Рахман эм рахим болгъан Аллаhны аты бла
2. Хар махтау Аллаhхады –
бютеу Аламланы Иесине,
3. Чексиз хатерлиги, джумшакълыгъы болгъан
4. Къыямат Кюнню Тёресине!
5. Джангыз Сеннге къуллукъ этебиз
эмда умутчубуз джангыз Сенден:
6. Тюз джолгъа тюзет бизни,
7. Сени чамландыргъанла эмда
аджашханла баргъан джолгъа тюл,   
Сен разылыгъынгы бергенле баргъан джолгъа.
Аминь.

«СУУАБ-ГЮНАХ ДЖАЗЫЛГЪАН ДЕФТЕРЛЕ»ден

НАЗМУЛАРЫМЫ  АТАМА ОТХА

Айтыр сёзюмю Аллах ауузума салмай,
Къыркъ джыл джашадым.
Ушадым…
Билмейме, кимге, неге?
Неди да ол сёз?
Ол  Сёз а  –  Аллах.

Керахат, харам назмуларымы
Барын харам этеме энди.
Аллахны нюрю болмагъан сёзледен
Не хайыр, не магъана?

Аллах деген Сёзден башха
эмда
Аллахны Сёзюнден башха
Нюркъанат керамат сёз джокъду.

Гюнах, харам назмуларымы
Барын атама отха –
Джаханим отундан къутхарама кесими.

Аллах дейме,
Аллаху акбар дейме,
Ля иляха илляллах дейме.
Таубагъа къайытама, айтама:
Я Аллах, къарыусузлугъуму кёр:
Иман бер, Иман бер, Иман бер.

АДАМ – ОЛДУ

Игилик этген – этеди аны,
Юзюб кесини саулугъундан, заманындан, джашауундан –
Ансы, артыкъ саулугъу, заманы, джашауу
Кимни барды?
Бир кишини да.

Иманы болгъан, башхагъа бергенин
Кесинден юзюб береди. Ол биледи:
Игилик игилик бла къайытады артха –
Адамдан къайытмаса да, Аллахдан къайытады.

Къуру кесине табын, игисин излеб,
Башханы юлюшюн да кесине алыргъа кюрешген,
«Сууаб-гюнах», «халал-харам», «иги-аман» дей билмей,
Мурдарлыкъ бла, тоноу бла, уру бла джашаргъа кюрешген –
Ол адаммыды сора?

Хайуандан, джаныуардан да тёбенди ол,
Джийиргеншлиди, генезирди ол.
Джокъду аны адамлыгъы-иманы-нюрю.
Ол – Ибилисни юзюгюнден шайтанланы бири.

Адам  олду –
Диним-Тилим-Халкъым-Джуртум дей билген,
Ала ючюн отха-суугъа да кирген,
Алай а Халкъдан да Хакъны баш кёрген,
Халкъына Тюзлюкню, Кертини джайыб кюрешген.

Терсликге, зулмугъа, иймансызлыкъгъа къаршчы тургъан,
Онгсузгъа, къарыусузгъа таянчакъ болгъан,
Аллах буюргъанча джашагъан кеси да,
Алай джашаргъа чакъыргъан бизни да –
Олду Адам.

Иманы болгъан ийнанады:
Аллахха;
Аны мёлеклерине;
Аны келечилерине;
Аны китабларына;
Ахыр Кюннге;
Къадаргъа –  аны хайыры, зараны да
Аллаху Тагъаланы буйругъу бла болгъанына; эмда
Ёлгенден сора тирилиуге.

Бизни Адам этген неди?
1. Аллахны барлыгъына, бирлигине,
Мухаммад да аны къулу эмда келечиси болгъанына
Хакъ кёлю бла ийнаныб, экили-ишекли болмай,
Джашауун (джашауну) Аллах буюргъанча къурау;
Белгиленнген ислам джорукълагъа кёре,
Заманында, кереклисича, тыйыншлысыча:
2. Намаз этиу. 3. Зекят бериу. 4. Хадж къылыу. 5.Ораза тутуу.

Бу бешисилле бизни
Толу мукъмин-муслиман этген, Адам этген.

11 СЕНТЯБРГЪА ДЕРИ, АНДАН СОРА ДА…

Юйлени кеслери атылтыб,
Не хылымылы ишден да артха турмай,
Бютеу гюнахны уа муслиманнга кюреб,
Джалгъан дау салыб,
Иймансыз къраллала къыралла муслиманны –
Барыбыз да кёребиз аны.

Аллахны, адамны да джаулары,
Бары биригиб,
Муслиманнга ачханла къазауат:
Палестина, Чечен, Афганистан, Ирак…
Муслиманла уа бирлешалмай туралла.

Ибилис – дуниягъа патчах болдум деб турады…
Иймансызла да анга баш уруб, чабыб айланалла.
Аллах не хазырлагъанын билмейле ала.
Билирге уа къалмагъанды кёб…

БЫЛАЙ БОЛГЪАНДАН,
АЛЛАХ, САКЪЛА КЪАРАЧАЙНЫ

Къадым ханны атын джюрютген  мырды элде
Мен джашадым талай айны, талай айны.
Тёгерек – мыжыкъ дауур, тонгуз ийис…
Былай болгъандан, Аллах, сакъла Къарачайны.

Сёзлери да, кёзлери да – бетсиз, сыйсыз,
Кёллери да, юйлери да – тар, тыгъырыкъ.
Элни кёбю ийнек орнуна эчки тута,
Чалкъы чалыулары да – джол джанында ханс оргъан.

Бетлери ичкиден кюйюб, къаралыб,
Къарт, джаш, къатын – бары ичелле къадалыб.
Излемейле артыкъ мал тутаргъа, бачха этерге,
Аллайлагъа да зарлыкъ этелле, сюймейле.

Кёзюм кёрмесе, бу затха унамазем ийнаныргъа:
Тюзелгенле джашла ичерге, къызла да айланыргъа.
Намысха, диннге келишмейди бир затлары,
Эки аякълы хайыуанла – ма атлары.

Адетден, сыйдан джокъ хапарлары,
Джашларына шапалыкъ эте къартлары.
Джашлары да кёргенлерин этген болмаса,
Талпымайла не ишлерге, не окъургъа.

Сатлыкъ, тилчилик – джашауларына тамал,
Кёзлерин ал да, орнуна ачха сал.

Халал урунуу бла излемейле байыныргъа,
Урлаб-тырнаб, алдаб, излейле айныргъа.
Тюшген ачханы да джоялла дуниялыкъгъа:
Харамгъа-гюнахха-ичкиге-зийналыкъгъа.

Къалмагъанды адамында адамлыкъ, халкъында халкълыкъ,
Быладан кериди Кертилик, Хакълыкъ.
Ички болду бу халкъны къурутхан, тюб этген,
Башха миллетлеге джалчы, къул-къарауаш этген.

Къадым ханны атын джюрютген орман элде
Мен джашадым талай айны, талай айны.
Тёгерек – ичкичилик, кирлилик, сыйсызлыкъ,
Тёгерек – тонгуз ийис, тонгуз джашау…
Былай болгъандан, Аллах, сакъла Къарачайны.

ИТ БЛА БЁРЮНЮ АРАСЫ

Кесин сынджыргъа уруб чабады ит.
Сынджырдан ычхыныргъа излебми? Огъай.
Ол эркинлени излейди къабаргъа,
Эркинликди аны джюрегин джаргъан.

Ол джауун сынджырда тюл,
Сынджырсызлада кёреди.
Олду къыйынлыгъы.

Ансы джауун сынджырда кёрген ит,
Сынджырын юзерге кюрешген ит,
Ол ит тюлдю, бёрюдю.

АЛЛАХ АЙТСА, ДЖАШАУ ДЖУКЪЛАНМАЗ

Мени джюрегим Кюн эсе,
Сени джюрегинг Ай эсе,
Кюн бла Ай – Къарачай эсе,
Алай эсе,

Джангырлыкъды джашау.
Джангыдан башланныкъды джашау.
Кече да боллукъду кюндюз,
Бизден тууарыкъды джулдуз.

Ана бла сабий –
Джангы Ай бла джулдуз.
Кюн да Кёкде –
Атача атда.

Джыгъылсам да атдан,
Джетиб, болджалым,
Къалыгъыз Кёкде
Джангы Ай бла джулдуз.

Кёлеккегиз
Сын ташыма тюшюб,
Кесигиз а – Тёрде
Джашагъыз къууанч бла.

Кёк, Кюн, Джер,
Джангы Ай бла джулдуз…
Аламатды дуния, сейирди дуния –
Аллах айтса, джашау джукъланмаз.

Джукълатмасакъ, джашау джукъланмаз.

БАЛЫКЪ, БУЗ, АДАМ

Сууну джети къатындан
Баш къаты бузлагъанды.
Балыкъгъа солургъа хауа джетмей,
Бир суу тюбюне атады кесин,
Бир бузну урады башы бла.

Бузну юсю бла адамла
Джагъадан джагъагъа ётелле.
Аны къайгъылы джокъду киши.

Не бир эсли адам кёрлюкдю да,
Болушурукъду анга,
Не кеси кючю бла ууатырыкъды бузну.
Алайсыз башлагъанды ёлюрге.

Къысхандан къыса келеди буз,
Бузлагъандан бузлай барады суу.
Балыкъ тохтаб къарайды ёрге:
Адамла башы бла баралла ётюб,
Аякъ тюблеринде фаджияны кёрмей.

Адам, Тейриден умут этиб,
Къарагъанча Кёкге,
Балыкъ да, Адамдан умут этиб,
Къарайды ёрге.

Мен, ётюб баргъан адамладан бири,
Тохтаб, къарайма анга:
Ол балыкъ тюлдю, кёлеккемди мени,
Бюгюнюм тюл эсе да, тамбламды мени.

Арабыз – сынмазлыкъ мияла буз – кюзгю…
Алайды къадарыбыз бизни.

АЛМА ТЕРЕК ЭМДА АДАМ ДЖЮРЕК

1

Алмала огъуна терекде
Кёб тюрлю сагъыш къозгъайла джюрекде.
Кимини ёмюрю узакъ-узун,
Кимин чанчакълагъанды къаргъа-къузгъун.

Кимин къурт ургъанды, кимин а – буз,
Кимини бети – джарыкъ, кимини – мутхуз,
Кими да чириуден – къаралыб, азыб…
Дагъыда джашайма деб турады джазыкъ.

Тургъанланы да
Дуниягъа къууана, чагъа, джашнай,
Бир къауумун
Джел юзгенди джашиллей-джашлай.

Бир къаууму къууана джашарыкъды,
Джашаудан тоярыкъды, къанарыкъды,
Агъарлыкъды, къызарлыкъды, бишерикди,
Кёзюуюнде къара джерге тюшерикди
Не да татлы аш боллукъду башхалагъа…

Бирине джетеди хыянат
Не адамдан, не къанатлыдан, не джелден-борандан.
Бирлери уа – уллу Аллахха аманат,
Толу юлюш алалла джашаудан.

Бир терекде ёсюб,
Бирини насыбы нек тутханын,
Бирин а насыб нек унутханын
Къыйынды ангылагъан, билген...

СЁЗ

Къургъакъ сёз, бош сёз
Къуу терекге ушайды.
Андан кишиге хайыр джокъду,
Заран келтирирге уа боллукъду.
«Терек аусун юсюнге» деб, къаргъыш да барды.

Алай а, ёрё турукъну
Отха салсанг,
Джылыу бериб онгдурмаса да,
От тылпыу этер.
   
Бош сёз а шайтан джелге ушайды.
Болгъанны къатышдырыргъа боллукъду.
Табигъатда хар нени барды магъанасы.
Магъанасыз сёз айтылмазгъа керекди,
Магъанасыз иш да этилмезге керекди.
Бош сёз бла бирге адамны кючю да кетеди,
Бош сёз бла бирге адамны сыйы да кетеди.

Сёз игиликге буруллукъ тюл эсе,
Джашау чархын бурлукъ тюл эсе,
Ауруугъа, ёлюмге, палахха буруу боллукъ тюл эсе,
Сора ол туумаса игиди,
Аууздан чыкъмаса игиди.
Сёз аууздан-тилден тюл,
Джюрекден-кёлден чыгъаргъа керекди.

Иги Сёз – Аллахды эмда Аллахдан келген Сёздю,
Хакъ джолну, керти джолну кёргюзтген Сёздю.
Бизни сёзюбюз да Аны ызындан барыргъа керекди.
Сёзню кючю магъанасынданды.
Къалгъан субайлыкъгъады.
Бош сёзден, шайтанданча, сакъланайыкъ.
Иги сёзден къатлана эсе джашау,
Бош сёзден башланады ёлюм.

ТЮРКНЮ ДЖАНГЫДАН АЧАБЫЗ

Джамилени минараларыча,
Тюз бол Кёкге да, Джерге да.
Азан таууш тартады бизни
Тюркге да, ёрге да, тёрге да.

Кёз ачар ючюн, айланыр ючюн,
Келмедим бери.
Тюшюнюр ючюн, ийнаныр ючюн,
Бегир ючюн келгенме бери.

Келдим бери эсими, ёзюмю
Ибилис джорукъну джалынындан-къурумундан
Тазалар ючюн.
Кирге булгъаннган сёзлерими да
Шийирлер ючюн, назмулар ючюн.

Келдим бери
НЮРленир ючюн, АЙланыр ючюн.
Тюркиени сюйдюм
Иманы ючюн, айраны ючюн.

Джаннга, тёнгекге да –
Ашы халал.
Мында азанчы болургъа изледи
Назмучу Лайпанланы Билал.

Истанбулну уллу джамилеринде
Къылдым намаз.
Дууаларымда – джюмлей муслиман
Эмда – Кавказ.

Халек аууш, аман аууш –
Къалды артда.
Алда уа –
Айкъанат азан таууш:
Аллаху акбар!

Аят орнуна назму окъудум –
Сер сёзюме да болмады кюлген.
Мени Тюркге чакъырыб,
Аллахха джууукъ этиб,
Суаблыкъ алды Мустафа Къарабаш –
Мустафа Ёзюнегювен.

Сау бир ёмюрню кесилиб джолла
Кесибиз джашадыкъ, тюздеча.
Энди Тюркню джангыдан ачабыз –
Дини, тили, айраны да биздеча.

«Аллах барды, бирди, ишек джокъду»,- деб,
«Аллаху акбар» деб, бир сафха
Тизилебиз узакъла, джууукъла да.
Азан тауушха келебиз бери,
Азан тауушну элтебиз Джуртха да.

Дау кёб, джау кёб, умут – Аллахданды,
Кюч алайыкъ имандан, бир-бирибизден да.
Аллах айырмасын энди бизни
Тюркюбюзден, Тюрклюгюбюзден да.
Аминь.

АДАМ БЛА ХАУА

1

Топракъдан, джерден джаратылгъан
Адамма мен.
Кёкден, нюрден джаратылгъан
Хауаса сен.

Мен узалама
Ташха, топракъгъа.
Сен –
Джулдузгъа, чууакъгъа.

Мен тартама
Джерге.
Сен тартаса
Ёрге.

Менде – билекле,
Сенде – къанатла.
Мен – Адамма,
Сен а – Хауа.

Аны ючюн джазама
Сеннге шийирле.
Кёрюнюб кёзюме
Сен бютюн сейирлик.

2

Сюе, сюйюне, сюйюле тургъан тиширыуну
Ауазындан татлы
Бир макъам, тартыу болмаз дунияда.

Олду мёлекледе да бир тюрлю сезимни къозгъаб,
Джунчутуб, джангылтыргъа джетдирген.
Олду аджир джюрекни да кишнетиб,
Шын тургъузгъан, тесукъа этдирген.

Тиширыуну джюрегини джетинчи къатындан
Сюймеклик чыгъаргъан къычырыкъ,
Дунияны-ахыратны, гюнахны-сууабны да къатышдырыб,
Бир джангы Алам, Джашау къуралгъанын билдиреди.

Джулдузла, кюймей, учуб айланалла кёкде,
Элияла, кюйдюрмей, чартлайла кёкде,
Чабакъла чынгаб-чынгаб ойнайла кёлде,
Джагъада джангыз терек да барады джангызгъа.

Джети къат кёк, джашнаб ачылад да,
Нюр джарыкъ тёгюледи джерге.
Джети кийимин да тешеди да къыз
Чексиз ариулукъ ачылады эрге.

Сюйе, сюйюне, сюйюле тургъан къызны
Тиширыугъа бурулгъан кёзюую
Мёлеклени бютюн этеди мыдах –
Чексиз къууанчдан, насыбдан къуру къалгъанла ала.

Сюйе, сюйюне, сюйюле тургъан тиширыуну
Ауазындан татлы, ариу, сейир
Бир макъам, тартыу болмаз не Джерде, не Кёкде.
Бизни джандетден къыстатхан тиширыу
Кеси бурулгъанды джандетге.

Тиширыудады джандет.
Тиширыуду джандет.
Муну айтхан – хаджи эмда поэт
Нисан Адурхай.

ТЫЙЫНШЛЫБЫЗМЫ ДЖУРТУБУЗГЪА?

Сен Меккягъа, Мединагъа барыб,
Хадж къылырдан алгъа,
Минги Таугъа бир чыкъ,   
Андан бир къара тёгерекге:
Кёб зат болур ачыкъ,
Джууукъ болурса Кёкге.
Бош къайгъыла, учуз сагъышла
Ёзен тубанча къалырла энгишгеде.

Кёкден къараб кёрюрсе джуртунгу –
Тауланы, чыранланы, сууланы,
Ёзенлени, къаяланы, орманланы…
Къол ишлемеген ариулукъну кёрюрсе,
«Аллаху акбар» дегенден башха бир сёз айталмай,
Джаратханнга къат-къат махтау берирсе,
Бу джуртну бизден нек алыргъа излегенлерин да ангыларса,
Бу джер ючюн сермеширча, ёлюрча да болурса.

Дуния бары мыллык атхан Минги Таугъа,
Уллу Аллах сеннге берген Минги Таугъа,
Чыкъ да бир намаз къыл.
Бу азатлыкъдан, тазалыкъдан, ариулукъдан
Кёзюнг-сёзюнг-кёлюнг да бир къууансын, тазалансын.

Дууа да эт, тилек да эт, алгъыш да эт,
Бир сагъыш да эт:
Тыйыншлыбызмы бу джуртлагъа биз?
Бу мийик таулагъа, таза суулагъа,
Орман чегетлеге, дарман хауагъа,
Ауропаны тёппеси минги Таугъа –
Бу азатлыкъгъа, тазалыкъгъа, ариулукъгъа –
Джер джандетге тыйыншлыбызмы биз?
Нарт атала-бабала тыйыншлыелле,
Биз а, биз?

Харамдан, гюнахдан кесибизни тыялмагъанла,
Не Аллахдан, не адамдан уялмагъанла,
Ахрат азабдан не дуния намысдан къоркъмагъанла,
Аллах кёргюзтген джолну унамагъанла, бармагъанла,
«Аллах берген динибиз, тилибиз, джуртубуз» деб,
Бирикмегенле, ёрге турмагъанла,
Миллет байракъны, тамгъаны ёрге тутмагъанла,
Миллет орайданы сокъмагъанла, тартмагъанла,
«Къраллыкъ, Эркинлик» деб, айтмагъанла,
«Анаясабыз Къуранды» деб, айтмагъанла,
Къуран бла шериат бла джашамагъанла,
Джашаргъа да излемегенле, кюрешмегенле,
Неге тыйыншлыбыз биз?

Не биягъынлай сюрюллюкбюз Джуртдан,
Не башхалагъа къул болуб джегилликбиз Джуртда,
Алай бла къурурукъду адамлыгъыбыз, халкълыгъыбыз да,
Алай бла унутуллукъду тарихибиз, атыбыз да.
 
Джюз сыфатлы, джюз бетли дуниялыкъ,
Хар бир аманлыкъ, ичкичилик, зийналыкъ –
Бары бизге илешелле, джерлешелле…
Нек? Не ючюн?

Къарыусуз болгъаныбыз ючюн,
Иманыбыз аз болгъаны ючюн.
Хорланныкъбыз харам джукъудан уянмасакъ,
Уллу Аллахха ийнанмасакъ, таянмасакъ.

…Аллах джандетден Адам бла Хауаны
Нек къыстагъанед? Билебиз аны.
Халкъыбыз а нек сюрюлгенед джуртундан?..
Джарлы халкъым,
уян, уян джукъунгдан…

НЕ САКЪЛАЙДЫ БИЗНИ?

Къанатлыланы джырларына тынгылайма,
Кийиклени ёкюргенлерине тынгылайма,
Тереклени шууулдагъанларына тынгылайма,
Адамланы джюреклерине тынгылайма. Ангылайма
Аланы къоркъууларын, къайгъыларын.
Сора келеди шкок ауузун, балта ауузун,
Бёрю ауузун да байларым.
Неден да алгъа уа – шайтан ауузун байларым.

Аны ючюн башлайма ишими, сёзюмю
«Агъузу-бил-ляhи минаш-шайтанир-раджим» деб,
«Бисмилляhир-рахманир-рахим» деб.

Биз, Аллах джаратхан джанла,
Аллах айтханча джашаргъа борчлубуз.
Олду бизни тюшюрген Джерге да,
Олду бизни чыгъарлыкъ Кёкге да.

Джаратды, джандетин берди –
Джашаялмадыкъ Ол айтханча анда.
Джер джашауну – сынау дунияны – берди,
Сынаудан ётгенлени джандетге къайтарлыкъма деди,
Бизге Анаяса этиб Къуранын ийди…
Джашайбызмы Ол айтханча энди уа?!
Джашамайбыз.

Шашханды деб дуния, зорду деб джашау,
Сора кимлеге салабыз да дау?
Кесибиз шойбуз да кесибизге джау.

Терслик, гюнах – бары кесибиздеди.
Шайтанны-Ибилисни ийиб ичибизге,
Шайтаннга-Ибилисге этебиз къуллукъ,
Кеси кесибизге къазабыз уру –
Дуниядан, ахратдан да къалабыз къуру. 
Бирлешебиз имансыз бла, гяуур бла,
Джашайбыз ички бла, дауур бла…
Не сакълайды бизни?

Къанатлыланы джырларына тынгылайма,
Кийиклени ёкюргенлерине тынгылайма,
Тереклени шууулдагъанларына тынгылайма,
Адамланы сёлешгенлерине тынгылайма. Ангылайма
Аланы къоркъууларын, къайгъыларын.

Сора келеди шкок ауузун, балта ауузун,
Бёрю ауузун да байларым...
Неден да алгъа уа – шайтан ауузун байларым.

ДЖАН   

Учуб да кеталмай,
Рахатлыкъ да табалмай,
Къанатлыча,
Сагъая, сескеклене, илгене, къанатлана,
Турады джаным.

Джокъду тынгы-тынчлыкъ Джерге да –
Бир джаны кюе, бир джаны юшюй,
Джаннган отну – Кюнню – тёгерегине бурулады Ол да,
Титирей, тебрене чамланады Ол да.

Джокъду тынгы-тынчлыкъ Джердегилеге да.
Эм ангылыгъа саналгъан джан – Адам да,
Ангыгъа сыйынмагъан ишлени этеди,
Кесин джаныуарлыкъгъа, хайыуанлыкъгъа хорлатыб,
Кесин шайтаннга-ибилисге алдатыб,
Дуниясын джаханимге буруб кюрешеди.

Бош сёзлемилле дуния-ахырат?!
Джокъмуду биз таяныр, биз кёлленир бир зат?!
Бар эсе Къудурет, бар эсе Къуран,
Нек джетишмейди бизлеге билим, иман?!
Аллах айтханча нек джашамайды адам?!

Учуб да кеталмай,
рахатлыкъ да табалмай,
Къанатлыча,
сагъая,
сескеклене,
илгене,
къанатлана,
Къыйынлашады джаным.
Джанауалдача турады джаным.

КЪАЧ. КЪАРЫЛГЪАЧ. КЪАРАЧАЙ

1
Къарылгъачны уясы къаядады.
Къачны уясы уа къайдады?
Келиб киргенди къарылгъач уягъа къач.
Сюрюлгенди къууанч. Тауусулгъанды джай.
Къач. Къарылгъач. Къарачай.

2
Къач да кетер, къыш да ётер, келир джаз.
Къайгъыдан, сюргюнден къайытыр къарылгъач.
Къаясын табар, уясын а – огъай…
Джаз. Джазылгъач. Джарачай.

Ташыбызда, башыбызда да – джулдуз бла Ай.
Къоркъама тауусулад деб, джай,
Джангыдан келед деб, къач,
Джангыдан сюрюлед, ёлед деб къарылгъач.
Къач. Къарылгъач. Къарачай.

3
Къар. Къарылгъач. Къарачай.
Къач. Къар. Ай.
Къарылгъач. Къарачай.

Ноябрны экиси. Гюрге кюн.
Халкъыбыз бек уллу къыйынлыкъла кёрген кюн…
…уясындан айырылгъанед  къарылгъач.
Аны уясын, къаясын да джутама деб,
Къарылгъанды къач.
14 джылдан, джаз ала,
Артха, Джуртха къайытханды къарылгъач.
Бютеу кёрген къыйынлыкъларын джабарча, унутдурурча
Сакълаймыды аны алда насыб бла къууанч!?

4
Алгъыш аякъны кёлтюреме
Джулдуз ючюн, Кюн ючюн, Ай ючюн –
Къарачай ючюн.
Рахман, Рахим Аллахны аты бла
Шайтанны ёлтюреме –
Къарачай ючюн.
Кесим да джашайма, ёлеме –
Къарачай ючюн.

Джуртубузну агъачы, ташы ючюн,
Халкъыбызны къызы, джашы ючюн –
Къарачай ючюн
Джашайма, ёлеме.

Билеме:
Эртде-кеч болса да,
Къарачай кърал боллукъду,
Малкъар бла бир боллукъду,
Динине, тилине, джерине да
Эркин боллукъду.

Эркин боллукъду –
Джашарыкъды къууанч бла, насыб бла. 
Аллахдан буду тилегим,
Сизден да буду тилегим.
Бюгюн а...
Къадау Ташха, Джангыз Терекге
Эмда Къазакъ Бёрюге
Ушайды бюгюн джюрегим.

ЁЗЕН СУУ БЛА ЁЗДЕН ХАЛКЪ

Къулакъ сууладан джыйылады ёзен суу.
Къазакъ бёрюледен къуралады ёзден халкъ.

ДУНИЯЛА, ДЖОЛЛА, КЪАДАРЛА
АЙЫРЫЛГЪАН-КЪОШУЛГЪАН ДЖЕРДЕ, КЁЗЮУДЕ
ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ

Къуран  ачхан сыйлы Сура – джети аят,
Джети элибли Элими харам джукъудан уят!
Тутула да къутула келген Кюнюм, Айым –
Джети харифли, джети хакълы Къарачайым!

Джети аятлы Сура ачханча Къуранны,
Манга джети харифли Къарачай ачды дунияны.
Бир Кёкден, бир сын ташдан къарайды джулдузу бла Ай –
Тынгы-тынчлыкъ бермейди манга Малкъар-Къарачай.

Джелимауузла къоймайла Аны джашаргъа –
Кюрешелле таларгъа, джутаргъа, ашаргъа.
Чабалла джан-джанындан кече-кюн, таша-туру,
Мени сёзюм болалмайды алагъа буруу.

Аллах кеси тыйсын аланы –
Ол эмегенлени, джелимауузланы, итлени, къушланы…
Къуран ачхан сыйлы Сура – джети аят,
Тилейме: харам джукъудан халкъымы уят.

Халкъым, титире, тюшюн, джый эсинги,
Харамдан, гюнахдан, кёзбаудан  тый кесинги,
Уян, сакълан, эсгер кесинги.
Аллахха таян. Ол айтханча джаша.

Кючлю къадаргъа эталмайма джукъ:
Кёк – узакъдан узакъ, джууукъдан джууукъ.
Бир – Кёкде, бир – Джерде джулдузу бла Ай:
Ас-салам алейкум, дейме, Малкъар-Къарачай!

Кетгенни барама ызындан.
Келликни барама аллына.
Энди тюбербиз къачан, къайда, къалай?
(Дуниядамы, ахыратдамы?)
Билмейме, Халкъым.
Сау къал, кёб джаша.
2002 джыл ноябрны 2

ДЖАШАУ – ЭМИЛИКДИ

Джашау – эмиликди.
Анга миндирген – Игиликди, Сюймекликди.
Андан тюшюрген – зарлыкъды, аманлыкъды.

Игилигингди анга миндирген,
Аманлыгъынгды андан тюшюрген.
Джашау – эмиликди.

Джашау – эмиликди.
Эртде-кеч болса да,
Юсюнден атарыкъды.
Аны джалына къадалыб,
Бираз баргъан да –
Ол да – насыб.

Джашау – эмиликди.
Анга миннген да,
Юсюнде баргъан да,
Джыгъылгъан, тюшген да –
Тынч болгъанын ким айтды?

Джашау – эмиликди.
Аны бойсундуралгъан,
Джерге-джюгеннге юреталгъан,
Джер-джюген салалгъан
Чыкъмагъанды алкъын.
Анда баргъан да –
Джайдакълай, кюрешде…

Эмилик аджирди джашау.
Аны бичерге излеген,
Рахат минерге, джегерге излеген,
Аркъанларгъа, кишенлерге излеген –
Джорукъну ангыламагъан бир джазыкъды.

Ол джашауну тохтатыргъа излейди,
Ол а – болмазлыкъ затды.
Джашауну, ёлюмню, тирилиуню да оноуу
Бизге джетмейди.
Бизни къолубузда тюлдю.

АНА БЛА БАЛА

Джыгъылгъан сабий этеди,
Джылагъан а – анасы…

Кёз джашы балхам бола,
Тюз сёзю да – алхам бола,
Къутхарады баласын.

ДЖЮРЕК БЛА НАЗМУ

Ауругъан джюрекден тууады сау назму.
Къыйналмагъан джюрекден шийир джаратылмайды,
Джаратылса да, ёлюб джаратылады ол.

КЪЫШ

Кёкледен учуб келиб,
Джашил джерибизге къоннган
Акъ къушха ушайды къыш.

ДЖЕЛ АУРУУ

Къачхы, къышхы сууукъла тирилтиб,
Джан киргенча бола джансызгъа,
Джиклени талаб, кемириб,
Джел ауруу барады джангызгъа.

Джел ауруу кючлегенди Адамны,
Заманны,
Бютеу табигъатны да.

Джаз джылыу айланнгынчы,
Тынкайыргъа башлагъанды дуния.
Джиклени, джюреклени талагъан, къурушдургъан
Бу сууукъ ауруугъа джокъмуду мадар?
Огъесе, Джел
Патчах болубму къалды дуниягъа?

ЁЛГЕНИМ БОЛСА…

Мингини джарыгъы да – Минги.
Нюр джаннганын кёрюрча къарангыда,
Ёлгеним болса асрарсыз мени
Минги Таугъа туура къабырлада.

Ёлгеним болса, асрарсыз мени
Минги Таугъа буруб бетими да –
Мен сакъларгъа кюрешдим Джуртуму,
Диними, тилими, миллетими да.

Уялыр, къызарыр зат этген болмам –
 Бир къабыр юлюш джетсе, боллукъма рахат.
Башха юлюшге тыйыншлы да болмам,
Ёзге аны да кёрсегиз керахат,

Сора,
Минги Тауну къарынача, назмуларыма
Сугъулурма да, тас болурма мен.
Джангыз сиз иман бла джашагъыз сау-эсен,
Ёлсегиз да, Нарт къабырлагъа болугъуз тыйыншлы!

АХЫРЗАМАН САГЪЫШЛА

Къралла арасында, хоншула арасында да
Чекле ачылсынла, къурусунла.
Джангыз,
Сууаб бла гюнахны,
Иги бла аманны,
Тюз бла терсни,
Таза бла кирни,
Халал бла харамны,
Керти бла ётюрюкню,
Акъ бла къараны,
Сый бла сыйсызлыкъны,
Намыс бла намыссызлыкъны,
Бет бла бетсизликни, айтыргъа –
Адам бла шайтанны,
Хакъ бла джалгъанны
Араларын айыргъан
Чекле турургъа керекле.

Ала къуругъанлай,
Къошулмазлыкъ затла къошулгъанлай,
Дуния къатышырыкъды.
Къайда хылымылы, кир, чёб
Къалкъырыкъды ёрге,
Ётерикди тёрге,
Алагъа берилликди сый.

Адамла джаханим ийисге –
Ибилисге табынныкъдыла.
Ол кюн да,
Тюзюн айтырыкъла табыллыкъдыла,
Алай а, хыликке этген болмаса,
Алагъа киши тынгыларыкъ тюлдю.

…Аллах айтханча джашамагъан,
Адам болургъа унамагъан,
Тарихден дерс алмагъан, тюшюнмеген,
Джаратханнга бойсунмагъан, ийнанмагъан,
Хей, имансыз намыссыз къауум!

Бутакъларында джашагъан терегини,
Кёгетин ашагъан терегини –
Джашау терегини –
Тамырларын кесген, адам улу!
Чакъыргъанса – келеди Ахырзаман…
…Аллахына не деб тюберикди адам?
Не джууаб берликди адам?

КИМДИ ДА АДАМ?

Терек да излей болур адамча сёлеширге;
Мен да излейме бирде терекча сирелирге;
Суу болуб саркъаргъа, ташча да тынгыларгъа;
Къанатлы болуб, кёкде да бир учаргъа –
Табигъатда не бар эсе – алагъа бурулургъа;

Кёк, джер, Кёкдеги, Джердеги да болургъа –
Хар нени излейме сезерге, билирге,
Алай джашагъандан сора – ёлюрге,
Не да ёлмезге.
Джерге кирмезге, Кёкге да кетмезге,
Турургъа – джарыкъча, къарангыча,
Отча – кюе, джана, джукълана,
Сукълана… кимге, неге?!

Ауалны, ахырны, джашауну,
Табигъатны, дунияны, ахратны –
Барын сезерге, билирге, кёрюрге
Онг бер деб, джалындым Тейриге.
Мен – Тейри адамы
Тейри болургъа да термилдим.

Ассымыды, асылмыды адам?
Кимди адам?!

БЫЛАЧА БОЛГЪАНДАН, АЛЛАХ, САКЪЛА БИЗНИ

Таша кючледен туура хапар, эйле,
Ёлтюргюнчю къыйнарыкъбыз дейле.
Дохтурладан да бир тюз хапар, эйле,
Ёлгюнчюннге джашарыкъса дейле.

Ой аланла, бу «кърал» деген сёзню
Тамыры неди: «къур»муду, «къыр»мыды?
Бизге къуллукъ этер орнуна, бийлик этерге кюрешген
Имансыз джорукъдан хайыр бармыды?

«Къралы – джаныуар, халкъы – хайыуан»,-
Дегенди бурун огъуна бир джолоучу.
Мында хар оноучу – не мурдар, не тоноучу,
Бу джурт толуду кирден, къайгъыдан.

Халкъ – ичкиден, оноучу – улхудан
Бир да унамайла тохтаргъа, тояргъа.
Тюзлюк излегеннге, «Аллах» дегеннге
Ат-бет атайла, кюрешелле джояргъа.

Адет-намыс, бет-уят деген джокъ былада,
Былагъа халал-харам, сууаб-гюнах – бары бир.
Ити, тонгузу, адамы да къатыш,
Тёгерек – балчыкъ, хылымылы, кир.

Ички къурутхан бу халкъгъа къараб,
Уллу тилек бла бошайма сёзню:
Я Аллах, тюз джолгъа тюзет бизни,
Былача болгъандан сакъла бизни,
Къуран бла Шериат бла джашаргъа буюр!

МИНГИ ТАУДАДЫ ДЖАНЫМ

Минги Тауну башына чыгъыб,
Андан энмей къалыргъа излейме.
Анда къалыб кетерге излейме
Чыммакъ къарлагъа кёмюлюб.

Минги Тауну башында ахыр кере
Азан къычырыб, намаз да къылыб,
Халкъыма, дуниягъа да тилек этиб,
Къаргъа ташайыб къалыргъа излейме.

Мингини башындан
Азан къычыргъан тауушум
эмда
Мингини башында намаз къыла тургъаным,
Дууа эте тургъаным
Къалырла халкъны эсинде.

Хоу,
Бу харамгъа, гюнахха батхан
Тюзлени, ёзенлени да атыб,
Акъ Тауну башына чыгъыб,
Андан энмей къалыргъа излейме.

Энгишгелени, тёбенлени
Ауур хауасындан къутулуб,
Минги Тауунда бир Минги таулу
Къаргъа чырмалыб, джукълаб,
Уянмай къалыргъа  излейди.

Бир-бирде кёрюнюр алай,
Эки башлы Тау юч башлы болгъанча.
Сау къал,- дейме, - Малкъар-Къарачай.
Тыш къралгъа, тыш джерлеге тюл,
Минги Таугъа къарасын излеген мени.
09. 11. 2002 оразалыкъда, сары ашда джазылгъан назму
ДЖУЛДУЗУ БЛА АЙ

Мен джетгинчи,
Мюйюзлерин да артха атыб,
Троллейбус къачады, джугъутурча.
Джокъду аллай джер, аллай шахар
Мен тау джуртуму унутурча.

Кырдыкдан тойгъан ийнеклеча,
Джюк машинала толтуруб джолну,
Ууакъ арбала да эчкилеча,
Бир-бирин теблей, терк-терк озалла.

Бу шахарда – бир къалабалыкъ, гузабалыкъ…
Ким джан къайгъы, ким мал къайгъы – ашыгъыш.
Арлакъдан къараб, этсенг сагъыш,
Къайры, неге ашыгъалла была?
Джашаргъамы, ёлюргеми?

Ёлюрге да заман джокъду. Джашаргъа уа –
Бармыды заман, онг, рахатлыкъ?
Адам кеси кесини тынгысын къурутуб,
Аягъы басханны кёзю танымай айланады.

Шайтан кючлегенди дунияны.
Къыйынлыкъла да тюшюндюрмейле адамны.
Энди дуния намыс не ахрат азаб тыймайла аны –
Дуния мал баш болгъанды неден да.
Иги хапарла келмейле элден да.

Джюрюш алгъанды ичкичилик, мурдарлыкъ, тоноу.
Аланы халал этген джамагъатха неди оноу?
Аланы халал этгенни тамбласы джокъду.
Аланы халал этгенни Аллах этеди харам.
Ол къауумну джазыкъсыныу джокъду.
Джуртну джазыкъсынама – аны гюнахы джокъду.
Джуртха ауруйду джаным.

Кесин дуниясыз, ахыратсыз эте тургъан да,
Кесин Ана тилсиз, Ата джуртсуз къоя тургъан да,
Халкъ кесиди.
Кесин тыймагъан харамдан, гюнахдан
Болушлукъ сакъламасын Аллахдан.
Ёз джуртуна душманны ийген да,
Кесини джюрегине шайтанны ийген да –
Ол кесиди.

Аллах бергенни сакъламай, джакъламай,
Нюрден эсе, кирни сайлагъаннга –
Джол бирди:
Бу дунияда – сюргюн, инджилиу, ёлюм;
Ол дунияда – джаханим.

Ёзге,
Кесимден, адамладан чыкъса да кёлюм,
Кёлюм ёмюрде да Джуртумдан чыкъмаз –
Джер джандетиди Кавказ.

Алай болса да,
Аллах айтса, Халкъ
Диннге, билимге
Къайытыр. Шайыр да,
Учуб-учунуб, хакъ кёлю бла айтыр:

Джулдузу бла Ай –
Малкъар-Къарачай.

АДАМ. ДЖАШАУ-КЪОБАН.
ЭКИ ДЖАГЪА – ЭКИ ДУНИЯ

Къобан бла Адам. Эки джагъа. Эки дуния.

Джашау – саулагъа саугъа.
Туудукъ – джагъадан кетдик суугъа.
Сау-эсен чыгъарбызмы башха джагъагъа,
Огъесе…

Ол эки  джагъаны арасы бла баргъан
Терк сууду джашау.

Сууну таза, бокъланнган кёзюую да бар,
Рахат баргъан, къутургъан джери да бар,
Сайы, терени, кёчюую, кёмеуюлю да бар.
Сарыубеги, джыланы, чабагъы да бар.

Ары къалайда, къалай тюшерин билмейди инсан.
Къутургъан толкъунлагъа не да сарыубекге
Аш болурму-болмазмы, билмейди адам.
Джюрюбмю, джюзюбмю, учубму –
Къалай ётерин да билмейди суудан.

Хар келген кесича киреди ары,
Кесича юренеди джюзерге.
Къарангы кече джагъада чыракъны кёралса – иги,
Алай болмаса, батмаса да, къыйналлыкъды.

Эки джагъаны арасында
Уруб баргъан суу – джашау.
Ол сууда адамла, чабакъла, кийикле, сарыубекле…
Сууда болмагъан джан джокъду.

Кимлерин суу алыб барады,
Кимле суу баргъан джанына баралла кеслери,
Кимле сууну кёнделенине,
Кимле да сууну ёрге джюзелле.
Суу бла да, бир-бири бла да кюрешелле.

Кимин суу, кимин сарыубек джутар.
Тюз аджал, илинмек аджал да джетер.
Кимни уа – насыбы тутар,
Джашил джагъагъа чыгъар да джашау этер.

Эки джагъаны арасында барады кюреш.
Ёлген ёлюр, къалгъан къалыр. Джашауду бу.
Джангыз суу къурумасын деб тилек этейик, кюрешейик,
Ансы ол къуруса – барыбыз да къурудукъ.

Суу бла Адам. Эки джагъа. Эки дуния.

ТЫШ КЪРАЛДА

Джюрек менден, мен джюрекден бошагъанбыз,
Талагъы тургъан атха ушагъанбыз.
Халкъны Хакъына джууукъ этерге кюреше,
Иманлы назмучуну борчун ол затда кёре,
Ёлгюнчю шайтан бла сермеше джашагъанбыз.

Бирлеча, джаныбыз саулай ёлмедик,
Сыйсызлагъа сый, махтау бермедик.
Алагъа къул болуб, къуллукъчу болуб,
Ала берген къуллукълагъа кирмедик.

Хоу, джаныбыз саудан ёлюб къалмадыкъ,
Имансызлагъа джалынчакъ болмадыкъ.
Ибилис-шайтан-гяуур айтханча тюл,
Аллах айтханча кюрешдик джашаргъа.

Замансызлай джарылса да джюрек,
Аллахданды умут эмда тилек:
Ол гюнахларыбызны кечер.
Джаныбыз джандетге кёчер.

Дин къазауатда болгъанбыз шейит.
Ёлгенбиз адамны шайтандан къутхара.
Уруш этгенбиз къама бла тюл, къалам бла –
Бизни кючюбюз джетген да  ол эди.

Джашадыкъ, ёлдюк Халкъ ючюн, Джурт ючюн.
Ахыр кюннге уа тюбейбиз тыш джерде, гяуур ичинде.
Алай а Халкъ, Джурт эсибиздеди-кёлюбюздеди:
Тёнгек мында къалса да, джан кетерикди ары...
Умутла тангы, сакълатыб турма, джары.

ШАЙЫР

Бурулуб
Башы-джюреги Хакъгъа,
Къанатлары – Джурт бла Халкъгъа,
Адам улуну тюшюндюре, кёллендире, ёрге тарта,
Джюрекледе иги сезимле къозгъай,
Кёк бла Джерни арасында келечи борчун тындыра,
Бир азан тауш, бир турна таууш эте,
Нюр джарыкъгъа учуб баргъан
Къанатлы.

СЫЙРАТ КЁПЮРДЕ АЙТЫЛГЪАН НАЗМУ

Аллахны, адамны аллында да кёлюм – рахат.
Билелле:
Джанлы хаджи – иманлы шайыр – терсликни унамазлыгъын.
Ашалгъан джюрегим бла намазлыгъым
Дунияда, ахыратда да ол затха болурла шагъат.

Аллах берген иман, дин ючюн,
Аллах джаратхан адам ючюн,
Тукъумум-къауумум-халкъым ючюн,
Юйюм-хоншум-элим-Джуртум ючюн,
Джер ючюн, Кёк ючюн, хар джюрек ючюн,

Къазауат этдим кече-кюн да шайтан бла.
Аны къурутургъа кюрешдим джюрекден да, Джуртдан да.
Сакъларгъа, джакъларгъа кюрешдим диними, тилими да,
Иман бла кетгенни, келгенни, келликни да.

Тюненебиз, бюгюнюбюз, тамблабыз ючюн,
Кёкле, Джерле, Кюнле ючюн,
Юч Ай бла джети джулдуз ючюн,
Джангы Ай бла джулдуз ючюн,
Бу дуния ючюн, ол бир дуния ючюн да,
Хар бир адам ючюн, бютеу адам улу ючюн да,
Сюркелген, джюрюген, джюзген, учхан ючюн –
Табигъат ючюн, бары ючюн,
Бары да нюрлю болур ючюн –
Джашадым, сермешдим, ёлдюм.
Аллахны, адамны аллында да тазады кёлюм.

Туудум джуртдан узакъда – сюргюнде,
Эркинлик, Тюзлюк – иннетим хар кюнде.
Аны ючюн тюшдюм джангыдан сюргюннге.

Сюргюнде туудум, сюргюнде ёлеме.
Алай а, билеме:
Бир керти назмучу, тарихчи тууар,
Кертисин Кязимча, Сымайылча джазар.

Мени да эсгериб, «гюнахы къурусун» дер,
Ол заманда джаным рахатланыр, уюр…
Я Аллах, иман бла джашатханынгча,
Манга иман бла кетерге да буюр.

Халкъыма уа – мийик Джуртунда
Динине, тилине эркин болуб,
Кесине, джерине – джазыууна ие болуб,
Къууанч бла, иман бла джашар насыб бер.
Бу ахыр тилегимди, я Аллахым, кёр.

«Аджашхан джарлыны тилегиди»,- дер да,
Джарылгъан джюрекни тилегиди»,- дер да,
Аллах сёзюмю къабыл этер.   
Инша Аллах,
Алгъышым, тилегим халкъыма джетер.

АЛЛАХ БЛА СЁЛЕШИРГЕ ИЗЛЕСЕНГ…

Кърал бла кърал тилде,
Хоншу бла хоншу тилде
Сёлеширге боллукъса.

Алай а,
Аллах бла,
Джангыз да ана тилде –
Ол иш этиб сеннге берген тилде –
Сёлеширге керексе.
Алайсыз
Ол сени «ангыламаз».

Башха тилни келечи этсенг,
Аллах сорур:

Мен берген тилни
Сакъламай, джакъламай, къатламай,
Унутубму къойдунг, тас этибми къойдунг,
Думп этибми къойдунг?

Не айтырса ол заманда?

Эм игиси,
Эм тыйыншлысы –
Аллах бла
Аллах берген Джуртдан
Аллах берген тил бла
Сёлешсенгди. Ол заманда
Дууанг-тилегинг къабыл болургъа да болур.

Аллах да къууанады, разы болады
Ол берген динни,
Ол берген тилни,
Ол берген джуртну –
Ол берген затланы барын,
Ол аманат этген затланы барын –
Шайтандан, гяуурдан хыянат джетдирмей,
Сакълагъаннга, джакълагъаннга, къатлагъаннга.

Аллахха джолну
Аллах берген затлагъа таяна
Табарыкъса джангыз.

Аллах бергенни къурутханнга уа –
Анга уа –
Аллахха джол джокъду.
Аллахдан болушлукъ да джокъду.

Динин, тилин, джуртун, халкъын
Джоюб кюрешгеннге,
Эки дунияда да юлюш джокъду.
Бек уллу къыйынлыкъла, палахла сакълайла аны.
Иманынг бар эсе,
Бу затлагъа иги сагъыш эт.

САУ КЪАЛ, МАЛКЪАР-КЪАРАЧАЙ!

Бюгюлмейин чыдар ючюн,
Къыйынлыкъгъа, палахха,
Хар къуру да мен тиледим
Иман насыб  Аллахдан.

Аллахданма, Аллаххама
Джокъду къоркъууум  мени.
Назмума да къоркъуу джокъ –
Барды тамгъасы, эни.

Аллахданма, Аллаххама
Кёлде – джулдузу бла Ай.
Ёлюм джокъду – кёлюм токъду,
Джашар Малкъар-Къарачай.

ДЖАРЫКЪ, КЪАРАНГЫ ФАТАРЛАРЫ ДА
КЁБ БОЛГЪАН ЮЙГЕ КИРЕМЕ

Бу юйде чыракъла,
Джулдузлача кёкде,
Кёз къыса,
Джаналла, джукъланалла.
Джокъланалла, джокълайла.
Сакълайла…
Ой бу башсыз джулдузла-чыракъла –
Джангыз джанла –
Къарангы кёкде, къарангы юйде…
Сакълайла кимни, нени?
- Сюймекликни.

Аны джокълугъундан,
Не да азлыгъындан
Мутхуз бола, мутхуз бола,
Кюелле, джукъланалла.

Ой бу юйде
Чырагъы джаннган да, джанмагъан да
Къууанч бла бушуугъа аралашыб,
Туралла. Кёзге тууралла.

Алай а, билмезсе,
Насыблы къайсы болгъанын:
Чырагъы джаннган юймю,
Чырагъы джанмагъан юймю?

Бир бетде
Сокъур бла сау кёзча,
Бир юйде
Джарыкъ ургъан эмда урмагъан
Терезе кёзле…

Бу юй – бир адамча…
Бу юй – бир Аламча…
Хар неси да бар.
- Юйге да игилик!

ТАУ ШИЙИРНИ БИЙИМЕ МЕН

Кюнсюзлени кюнюме мен,
Юйсюзлени юйюме мен.
Уллу Аллахха къуллукъ этген,
Тау шийирни бийиме мен.

Нюркъанат таза джанлагъа
Учар-къонар бир джерме мен.
Джакъсыз, умутсуз къалгъаннга да –
Кёллендирген бир джырма мен.

Тамыр Къадау Ташха ийсе да,
Кёкге тартады Терегим.
Хира дорбуннга ушайды
Джумдурукъ тенгли джюрегим.

Кёк бла Джерни арасында,
Хакъ бла Халкъны арасында,
Эки дунияны арасында
Келечиди мени сёзюм.

Ауалдан Ахыргъа дери,
Ташдан джулдузгъа дери,
Ташадан туурагъа дери,
Болгъандан боллукъгъа дери
Барын аулайды кёзюм.

Тилек, зикир да этеме,
Ийнар да, кюу да этеме,
Тюзлюкге тартама орайда,
Терсликге къаршчыма хар къайда.

Халкъ бла хакъын тюбешдирген,
Аланы бир тилде сёлешдирген,
Аланы бирикдирген-бирлешдирген, -
Аллахны, Адамны аллында да – буду борчум.

Игиликни, Эркинликни,
Джигитликни да юйюме мен.
Хакъ бла Халкъгъа къуллукъ этген,
Тау шийирни бийиме мен.

НАСЫБ ДЕГЕН – ОЛДУ

Файгъамбар чакълы бир джашагъаннга,
«Аз джашады»,- деб, къыйналгъан – гюнахды.
Джашаугъа, ёлюмге да,
Хар кимге, хар неге да
Оноу этген – Аллахды.

Аллахны джолунда эсенг,
Къуран – кёлюнгде, къолунгда эсе,
Иман бла джашай эсенг, иман бла кете эсенг,
Джанынгы Хакъ Кертиге къурман эте эсенг,
Сора, джукъгъа къыйналма.

«Айтханыма тынгыламайла,
Айтханымы ангыламайла»,-
Деб да, джюрексинме, кюйме.
Файгъамбарны да болгъанды аллай кёзюулери.

Аз-кёб джашагъанда тюлдю иш.
Ол берилгенни къалай джашадынг,
Ангынг-акъылынг-эсинг,
Иннетинг-сёзюнг-ишинг,
Джюрегинг къой, тёнгегинг
Кимге, неге къуллукъ этдиле?-
Ма андады иш.

Халкъны Хакъгъа джууукълашдырыргъа кюрешдингми?
Кесинги-юйдегинги, хоншунгу-тийренги,
джууукъну-узакъны
Керти муслиман этер ючюн кюрешдингми?
Ма андады иш.

Адамча – муслиманча,
Аллах Къуранында буюргъанча,
Джашадынгмы? Къалгъанланы да
Алай джашаргъа чакъырдынгмы, кюрешдингми?
Андады иш.

Джашауну магъанасы – олду.
Адам болууну джолу да – олду.
Эки дуниядан да юлюш берлик – олду.
Насыб деген – олду.

Я АЛЛАХ,  САКЪЛА, ДЖАКЪЛА ЭМДА КЪУТХАР
 
«Къыйынлыкъ кесимдеди – аны кёрмезге джокъду амал»,-
Дейме мен,- шайыр эмда хаджи Лайпанланы Билал.
Бир кёзюуде – билмегенликден тюл –
Кесими аманлыгъымдан
Аллах харам этген затланы этгенем халал.

Чагъыргъа – джюзюмдю деб, къахмеге – мёлекди деб,
Джашлыкъда джашаб къалыргъа керекди деб,
Адет-намыс демей, сууаб-гюнах демей,
Терсейгеннге келед палах демей,
Сынджырдан ычхыннган итге ушаб, тебрегенем джашаб.
Джангыз тюлем. Меничала кёбелле халкъда -
Къоркъмагъанла намысдан, Хакъдан.

Бир кёзюуде аязыдым да, сора
Кёрдюм кесими, джаш тёлюню, халкъны:
Бир къауумубуз – шайтанлача,
Бир къауумубуз – хайыуанлача.

Бир къарала да бизге сюрюучю болуб,
Маскелери да бизге юрюучю болуб,
Бары да бизни къууучу болуб.
Сиясетчилери да бизге хыйла эте,
Хыйнычылары да бизге хыйны эте:

«Къатышдырыргъа-къурутургъа керекди
Быланы динлерин-тиллерин-тарихлерин,
Думп этерге керекди быланы намысларын, адетлерин,
Алыргъа керекди быланы ангыларын-эслерин,
Къул этер ючюн, манкъурт этер ючюн кеслерин.

Быланы адам, халкъ тюрсюнлерин алыргъа керекди,
Ичкичиликни, къахмеликни джаяргъа керекди,
Быланы мал, хайыуан этерге керекди –
Минерча, джегерча, кесерча…».

Бу затланы кёрдюм да, титиреб тюшюндюм. Къайытдым
Диниме, тилиме, халкъыма, джуртума.
Болгъанны болгъаныча, тюзюча айтдым.
Ич, тыш шайтандан, кяфырдан – хар бир палахдан,
Я Аллах, сакъла, джакъла эмда къутхар бизни.
Кёкден эннген джарыкъда окъудум Сёзню:
«Мадар этсегиз, къадар этерме».

КЪАЙГЪЫЛЫ САГЪЫШЛА

«Къарачай-Ата Джурт-Кавказ»
Дей, къылаелле къартла намаз.
Бу эди сюргюнде хар кюнде хар кимни тилеги,
Минги Таугъа бурулуб эди халкъны кёлю-джюреги.

Биз тургъан джер – къыргъыз эл Кок-Сай,
Иги эди, алай а – Малкъар-Къарачай
Джандет болгъанын айтаелле къартла.
«Ары, джашаргъа тюл, ёлюрге къайтар»,- деб,
Ол насыбны тилей элле Аллахдан ала.

Адет-намыс къалала – ол къартла,
Джуртха термиле, къырылыб кетдиле,
Джуртну джашлагъа аманат этдиле.

Насыбы тутуб,
Джуртха сау къайытхан къауумдан да ненчасы
Ол кюн огъуна туугъан джерни къучакълаб,
Ёлюб къалдыла,
Ашалгъан джюреклери къууанчны кёлтюрмей.

Сюргюн эм къайытыу тархлада,
Бушуу, къууанч джыйылыулада,
Кёзюме кёрюнелле
Зорлукъдан, ачлыкъдан къырылгъан сабийле,
Аланы къутхаралмай акъылдан шашхан анала
Эмда ол акъсакъал къартла.

Сиз алагъа соругъуз
«Керекмид,- деб,- бизге муслиманлыкъ, къраллыкъ,
Керекмид деб, эркинлик-ёзденлик-адамлыкъ,
Ата Джурт, Ана тил керекмид деб, бизге?».

Сиз алагъа соругъуз
«Нек термиле болур эди халкъ аллай бир
Ызына – Джуртуна, Кавказына – къайытыргъа?».

Билселе элле ол къартла
Бюгюн бизни не болуб тургъаныбызны:
Бир-бирибизни къалай къыргъаныбызны, тонагъаныбызны,
Ичкиге, хаулеге – харамгъа, кирге
Богъурдакъ дери батханыбызны…

Чыммакъ, таза тауланы къатында,
Джаннет табигъатны ичинде
Багушча кёрюнсе халкъ,
Аллах аны къалай этмез талкъ?!

Хоншу маскеле да хазырла чабаргъа бизге,
Калак итле да хазырла къабаргъа бизни,
Муслиман-тюрк-кавказ рухубузну сюймегенле,
Джуртубузгъа ие болуудан умут юзмегенле,
Къарыусузлугъубузну сезгенлей таларыкъла бизни.

Алайсыз да талайла, тонайла
Кими тарихибизни, кими джерибизни…
Джуртубузгъа, кесибизге да бий болур ючюн,
Ичкичи-мылхыр-сылхыр этиб кюрешелле бизни.

Кесибизден да чыгъалла
Алагъа болушхан амантишле.
Бу барыудан барсакъ,
Тюб боллукъбуз, тас боллукъбуз биз.

Терслемейик не чууутну, не эрменни, не черкесни –
Ала къуймайла тамагъыбыздан аракъыны.
Харамны халал этген,
Кесибизге, бир-бирибизге да душманлыкъ этген –
Кесибизбиз.
Кесибизни тазалайыкъ алгъын…

Кесибиз адам болсакъ, муслиман болсакъ,
Аллах дегенледен болсакъ,
Аны джолунда барсакъ –
Ол заманда бизни хорлар кюч джокъду.

ТЕНГИЗДЕ

Бёрю сюрген не бёрюню сюрген
Тарпан джылкъыгъа ушайды тенгиз.
Эмиликлеча шын-шын туруб,
Талакъ солуу этелле толкъунла да.

Сюзюлюб,
Узакъдан атны джалыча кёрюннген толкъунла,
Джууукъда, джагъагъа мыллык ата,
Аланы сюрюб келген джаныуарны табанлайла.
Сора, эмилик аджирлеча шын-шын туруб,
Джагъагъа атлайла.

Мен, эмиликгеча,
Чынгаб минеме толкъуннга.
Ол чочуйду, чынгайды –
Юсюнден атаргъа кюрешеди мени.

Джайдакълай,
Сыртына илиниб турама толкъунну –
Джерге-джюгеннге юренир акъылы джокъду.

Эмиликлей къалады ол.
Эмилик юретиучю таулуну джашы –
Мен да тенгиз толкъунну сыртына миниб,
Бир тюрлю бир къууанчны сезе,
Пелиуан кючге артмакъ болуб турама.

ДЖЮЗЕЛЛЕ МЕНИ КЁЛЮМДЕ

Джюзелле мени кёлюмде
Къызла, джулдузла, чабакъла да;
Дууадакъла да.

Чыбыкъла да кёкенле, терекле болуб,
Чыпчыкъла да алагъа къонуб,
Джюуюлдейле, сызгъыралла, джырлайла.
Чапракъла да шыбырдайла, къалтырайла.

Булутла да джюзелле кёлюмде –
Агъы, къарасы да.
Ары къарасын да
Кёк да кёрсюн кесин.

Кёкле кёлюме тюшген сагъатда,
Джер къайгъыла кетелле андан.
Джер къайгъылагъа къалмайды орун.

Дуния къайгъысы къаралтхан джанымы
Кече арасында тёнгекден чыгъарыб,
Дууа суу бла джуууб, чайкъаб,
Сора джулдузлу Кёкге ийиб, учуруб,
Узай джеллеге къакъдыртыб, кебдиртиб,
Башына бош этиб, айландырыб,
Эркин хауадан солутуб,
Джер-суу кёргюзтюб,
Танг аласында ызына джыяма.
Къанатлы джанымы къууандырама алай.

Джюзелле мени кёлюмде
Тюрлю-тюрлю оюмла, сагъышла,
Ётелле джазла, джайла, къачла, къышла…

Кёлдегин барын айтхан къыйынды.
Барын айтыргъа керек да болмаз –
Ол Къадау Ташха не Джангыз Терекге бурулмаз.

Алай а,

Джюзелле кёлде
Къызла, джулдузла, чабакъла да;
Дуадакъла да;
Чыдаялмадым айтмай аны.

ТЮШ

Аллахха джетиб тилекле,
Имандан толуб джюрекле,
Къанатла болуб, билекле,
Бизге сукълана мёлекле –

Былай джашайбыз адамла,
Нюр чыракълача, Аламда.

Харам, гюнах этген болмай,
Ауругъан, ёлген да болмай,
Къарты да – джаш, джашы да – джаш,
Джандетдеча – юй, суу-аш –
 
Былай джашайбыз адамла,
Нюр джарыкълача, Аламда.

Окъула Къуран, шийир да,
Айтыла ийнар, зикир да,
Ёсе ангы, билим да,
Айный Джуртум, тилим да –

Былай джашайбыз адамла,
Ёлюмсюз джанла Аламда.

Болмай къыйналгъан, сакъат,
Кёл да, джюрек да – рахат.
Сюймеклик бла Игилик
Бере тазалыкъ, тирилик, -

Былай джашайбыз адамла,
Джулдузла кибик Аламда.
Нюр джана Джерде, Аламда
Былай джашайбыз адамла.

ДЖАНГЫ ДЖЫЛ

Келинчикча келеди Джангы джыл –
Акъчебген, акъджаулукъ.
Огъур бла келсин, келтирсин
Тынчлыкъ-рахатлыкъ, саулукъ.

Къайгъыла, джарсыула – бары
Эски джыл бла бирге кетсинле.
Этилген тилекле, алгъышла
Барыбызгъа да джетсинле.

Ауругъанла сау болсунла,
Аманла да иги болсунла.
Иги муратла, умутла
Бири да къалмай, толсунла.

Келинчикча келеди Джангы джыл –
Той-оюн бла тюбейик.
Бир-бирибизге да, бютеу дуниягъа да
Насыб джашау тилейик.

Былайгъа джыйылгъанлагъа да,
Узакъдагъы джууукълагъа да,
Кенг тюзлеге, акъбаш таулагъа да
Тынчлыкъ-рахатлыкъ тилейик.

Кетгенлеге джандет тилейик,
Насыб ёмюр – саулагъа.
Алгъыш этейик, салам берейик
Ата Джуртубуз таулагъа.

Джангы джырча келеди Джангы джыл –
Эжиу этиле башласын.
Ата джуртубуз, Ана тилибиз –
Алан халкъыбыз джашасын!

Келинчикча келеди Джангы джыл –
Къобуз согъула башласын.
Адет-намыс бла, къууанч-насыб бла
Таулу Юйюбюз джашасын!

АДАМЛА БЛА ДЖУЛДУЗЛА

1

Ол учхан джулдуз неди? –
Окъ тийген джумарукъ.
Тенгиз неди? –
Кёкню кёз джашы, бир тамчы, джыламукъ.

Къарангы неди? –
Джарыкъны анасы (?!).

Адам а неди? –
Хар затдан бирер зат.

2

Тёгерекни, башханы да
Джарытыр ючюн, джылытыр ючюн,
Иннетинги да
Кёргюзтюр ючюн, англатыр ючюн
Джанаргъа… керексе кесинг.

Кёкде джаннган джулдузла –
Къарангыгъа къаршчы тургъан,
Къарангыда турургъа излемеген,
Къарангыгъа бойсунмагъан,
Узакъ-къысха джууукъларымла мени.

Биз бир-бирибизни англайбыз.
Ала Аламны эмда кеслерин,
Мен да Адамны эмда кесими
Къарангыдан къутхарыргъа излейбиз.

Тауусулгъунчу джанабыз.
Тауусулсакъ,
Джангыдан къарангыгъа кёмюллюкбюз.

Алай а, ары дери,
Бир кесекни болса да,
Къарангыны илгиздик эте,
Джулдузлача, Адамлача,
Джанабыз-джашайбыз.
Ол да – насыб.

ЮЧЮНЧЮ ДУНИЯ

Эки дуния – эки тирмен ташча,
Адам улу да – ун боллукъ мюрзеуча…

Алай а,
Эзилирге, ун болургъа излемегенле,
Бойсунургъа, къул болургъа излемегенле –
Былалла ючюнчю дунияны урлугъу,
Былалла эркин джашауну къорлугъу.

Унамайын
Ун болургъа, таш болургъа да,
Башхалагъа бий болургъа, аш болургъа да,
«Хар адам – ёзден.
Бу оюмгъа «хо» дегенди бизден,
Бу фикир ючюн сермешгенди ёзден» деб,
Джашагъанла –

Былалла ючюнчю дуния.
Тамблагъы кюн быланыкъыды.
Адам атха тыйыншлыла – былалла.

Къалгъанла –
Бий болургъа не къул болургъа излегенле –
Думп боллукъла.

Ючюнчю дуния,
Ючюнчю мингджыллыкъ,
Огъур бла кел.

ДЖАШАУДАН  ТОЛТУРУРГЪА

Хар кюн джууукъ этеди
Ахыр кюннге, Ахыргъа.
Аны ючюн керекди
Ашыгъыргъа… джашаргъа.

Ашыкъгъан суу тенгизге
Джете да болмаз, ёзге,
Джашау деген аламат
Хаух берилгенди бизге.

Керекди
Ашыкъмай ашыгъыргъа,
Кетиб бара да – къалыргъа,
Кече, кюн да джашаргъа,
Джюрекни, тёгерекни да
Ёлюмге орун къалмазча,
Джашаудан толтурургъа.

КЪАРА ТАШДА АКЪ КЪАЙЫН

Къара ташда акъ къайын,
Сени кёргеним сайын
Бир кёб зат тюшед эсге…

АДАМ БЛА ТАБИГЪАТ

Ол къазауатчы, тулпар, джигит
«Джети джашым болса,- дей эди.
 Хакъ ючюн, халкъ ючюн сермеширик,
Мени кюрешими тохтатмай бардырлыкъ
Джети джашым болса»,- дей эди.

Анга уа джети къыз тууду.

Къазауатдан, къазауатчыладан эсе,
Дуниягъа  мамыр джашау керек болгъанын,
Эшта, Табигъат биле болур…

Джангыз,
Табигъатха тынглай,
Табигъатны англай
Билсе эди адам…

КЪУУАНЧ НАЗМУ

Джылай, джырлай, къалтырай,
Джанкъылычы, ийнары, джыры бла
Келгенча джаз;
Кюн тийиб, айланнганча джылыу;
Къар эриб, ырхыла баргъанча;
Кюнбетлеге ургъанча гяхиник;
Кёкде Тейри къылычха кесин уруб,
Умур-чумур болгъанча элия;
Дуния бюгюн джаратыла тургъанча;
Биз да бюгюн келгенча дуниягъа;
Кёкле ачылыб, тёгюлгенча нюр;
Нартюх бачхала баш къуса тургъанча;
Балий терекле акъ чагъыб, ышаргъанча;
Къанатлыла джюуюлдеб, сызгъырыб,
Бир-бирин сюрюб, ойнагъанча кёкде;
Бу сейирликге чыдаб болалмай,
Мёлекле да тюшгенча Джерге –
Была бары кёрюндюле кёзюме
Бир ариу къыз ышаргъанында,
Кесин меннге ышаннганында…

Джети къат Кёкде толду джети Ай,
Джети джулдуз джанды Кёкде,
Джети Кюн бирден тийди,
Джети дуния ачылды меннге –
Сени ариулугъунг ачылды меннге.

Мен джашаугъа салама махтау,
Мен Аллахха этеме шукур
Джашауу(м) ючюн, дуния(м) ючюн,
Бизни тюбетгени ючюн,
Насыблы этгени ючюн.

АДАМГЪА ТИЛЕГИМ

Къамагъа тилегим: къам;,
Шкокга тилегим: чарл;.
Сабыр тюбю – сары алтын,
Сабыр бол – сагъыш эт:
Бир кере бериледи джашау.

Ким кёргенди ёлгенни тирилиб?
Ол дуниядан къайытхан бар эсе, айт.
Джашауну юзерге ашыкъма –
Бир кере бериледи ол.

Аллахны саугъасыды джашау.
Джашау бизлеге аманат.
Аманатха болма хыянат.
Аллахны саугъасыды джашау.

Шайтанны саугъасыды ёлюм.
Шайтанны хауасыды къайгъы.
Ай марджа, дженгиллик этме, сабыр бол.
Шайтаннга, къара джиннге хорлатма кесинги.

Къамагъа тилегим: къама,
Шкокга тилегим: чарла.
Адамгъа тилегим: ичингде
Джинни, шайтанны хорла.
Адамгъа тилегим: къанынгдан
Хайыуанны, джаныуарны къурут.
Биреуге не да кесинге
Заран этиуню унут.

Аллах джаратханды сени –
Джаратханнга тыйыншлы бол.
Аллах айтханча джаша –
Эки дуниядан да юлюшлю бол.


 ДЖАНГЫ ДУНИЯНЫ КЪУРАЛЫУУ

Сёзлени бёлюмлеге бёлсенг,
Бёлюмлени да харифлеге чачсанг,
Аланы да магъаналарын ачсанг,
Сора,
Джангыдан, башха тюрлю джыйсанг…

Андан да игиси –
Аланы кеслери сюйгенча чачылыргъа къойсанг,
Кеслери сюйгенча джыйылыргъа къойсанг,
Кеслери сюйгенча учаргъа къойсанг,
Кеслери сюйгенча джашаргъа къойсанг,
Башларына бош этиб, азат  этиб къойсанг,-

Ол заманда къуралады шийир.
Ол болады аламат, сейир.
Ол заманда битеди сёзлеге къанат –
Ачылады таша, тамаша, керамат.

Джайылады нюр.
Кёкден эннген аятла бла
Джюрекден чыкъгъан назмула
Болалла бир.

Джууукълашалла
Джети къат Кёк, джети къат Джер.
Джангы дуния къуралады.
Джангы джашау башланады.

Джаны болгъан бары
Тилленеди, нюрленеди, кёлленеди.
Джаны болмагъаннга да киреди джан.
Атады Танг. Тюрленелле халла:
Эски ызына къайытады суу.
Магъанасын табады сёз.
Магъанасын табады адам.

Хар не да ачыкъ, хар не да – джалан.
Къуйругъун къабады джылан.
Джангыдан джаннетге тюшелле
Адам бла Хауа.

Сёзле да айланалла учуб,
Къаргъалача тюл,
Къарылгъачлача, кёгюрчюнлеча да тюл,
Мёлеклеча.
Дуния да, адам да, сёз да – джангы.
Дуния да, адам да, сёз да – иги.
Кёк – чууакъ, кёл – рахат.
Табигъат – джашил.
Суула – таза…

Сыфырдан башланады хар не.
Джангыдан башланады хар зат.

НЕЧИК КЪЫЙЫНЛЫДЫ АДАМ

Джанкъылыч джурунлача къанатлары,
Чыммакъ акъ тауланы башлары бла
Кём-кёк Кёкню учуб барад къанатлы…
Мен бир джаяу, къарайма Джерден.

Нюр джарыкъ – къанатлы джанны ашы.
Кюн таякъчыкъланы чёбленича къабыб,
Къарылгъачла учалла ары-бери.
Юй Кёкде ишлерге излейле ала.
Мен а – джаяу, къарайма Джерден.

Джерди мени Кёгюм, джулдузум да.
Мен джерде ишлейме юй.
Алай а Кёк тартады кесине,
Джер да унамайды иерге кесинден.

Джерде къызланы, Кёкде джулдузланы
Кёргюзте кёзге, тюшюре эсге,
Бир-биринден айырылыб,
Тёнгегим Джерге, джаным Кёкге
Баралла кетиб.

Джерден къараб кёргенча Кёкню,
Кёкден къараб кёреме Джерни.
Джашил айрымкан, сенден айырылгъан
Къыйынды къалай. Айхай,
Къадаргъа болса уа мадар...

КЪАЗАКЪ БЁРЮ

1

Кийикле айталла: къанлы,
Адамла айталла: джанлы.
Эркин джашау насыбды меннге –
Къар да, Ай да, джулдуз да джангы.

Сен – кёпексе, кёлекгесе.
Тегене, сынджыр, ит орун – сеники.
Сен къулса, Адамды бийинг, иенг эмда тёренг.
Мени Тейрим а – Эркинлик, Таукеллик, Джигитлик.

Мен джаламайма кишини аягъын.
Джулдуз, Ай джарыгъына къууанама мен:
Джортууулгъа къуралама мен –
Джашаргъа, ёлюрге да бирча хазыр.

Мен билмейме кишиге бойсуна,
Кесим джазама кесими джазыууму.
Бир-бирде Кёкге айтама джарсыууму,
Итле къалтырайла эшитиб улуууму.

Ит болуб бойнумдан тагъылгъан къой,
Эки аякълы хайыуаннга – Адамгъа – бойсуннган къой,
Джыйынны джоругъун да кёлтюрмей,
Чыкъгъанма абрек, хаджирет, къазакъ.

Ит болуб бойнумдан тагъылмаз ючюн,
Эркин джашаудан айырылмаз ючюн,
Тузакъгъа тюшген аягъымы кемириб, юзюб,
Къабханда къоюб кетерге разыма.

Шкокга да юреннгенме мен,
Юргенлеге да юреннгенме мен,
Сюргенлеге да юреннгенме мен.
Къуллалла бары ала.

Аллахха тюл, бир-бирине бойсунуб,
Тубаннга юрелле, чабалла ала.
Муратлары толмай къала,
Хахай-туай этелле ала.

Мени джаратханды Аллах.
Мен улуйма – тартама салах
Итлеге-амантишлеге. Барына.
Джанлары саулай кёмеме аланы.

Бёрюме. Бойсунмазлыкъ джанладан бириме.
Къая башында улууум мени
Чыгъар-чыкъмаз тёбенде итлеге-амантишлеге
Къоркъуу киреди, джан къайгъы киреди.

Джуртларын, къауумларын сатхан амантишле,
Эркинликлерин сынджыргъа, тегенеге ауушдургъан сыйсызла,
Таулада кийик тутуб, зауукъланыр орнуна,
Атылгъан сюек ючюн талашхан насыбсызла,
 
Джашагъыз алай – титирей, къалтырай,
Сизники тюлдю не Кюн, не джулдуз, не Ай,
Сизники тюлдю не къыш, не джай,
Сизники – таякъ, сюек, сынджыр, тегене.

Бизни дуния – ачы эм татлы,
Джашайбыз эркин, ёлебиз эркин.
Бизге джангыды хар кече, хар кюн.

Бир анда, бир мында кёрюнебиз биз.
Бёрю джортууулгъа берилебиз биз,
Эркин къадаргъа берилебиз биз.
Бёрюлебиз биз.

2

Къазакъ бёрю, санга тынгы-тынчлыкъ джокъ –
Сени ызынгдан сюрюб айланады окъ.
Ызынгы ызлаб, хырылдайдыла итле –
Дертден къоркъгъан амантишле-кёпекле.

Ёзге,
Бютеу дунияны итлери-амантишлери бирлешселе да,
Бары санга мыллык атыб кюрешселе да,
Сени тюлле кеслерине къошаллыкъ.
Ит-бёрю къазауат тюлдю бюгюн тохтарыкъ, бошаллыкъ.

Алай а, билеме, келликди заман –
Ит бла бёрюню арасын айырлыкъды адам.
Къара багъанагъа тагъыллыкъла итле бары,
Эркинлик байрагъыча кёрюннюкле бёрюле бары.

Бирер сюекни да ауузларына къабыб,
Амантишле бары Къара багъанагъа тагъыллыкъла.
Бёрюле уа, - Азат джуртда джортуб, чабыб,
Биягъынлай бир Тейриге – Эркинликге табынныкъла.

Ненча окъну сууутханса, Къазакъ Бёрю,
Ненча итни къурутханса, Къазакъ Бёрю.
Къая башында сени ауананг, Къазакъ Бёрю,
Джуртну, Халкъны белгисича турады.

Къая башында, тау башында – Къазакъ Бёрю,
Кёк бла Джерни арасында – Къазакъ Бёрю,
Ай бла джулдузну тюз къатында - Къазакъ Бёрю,
Улууунгу менг ангылайма. Тынгылайма.

Къая башындан ёзеннге къараб тураса,
Халкъны, Джуртну джаудан сакълаб тураса.
Сени ангыламагъанла, сюймегенле да бардыла.
Ол итлени мен да таныйма, билеме.

Тегене ючюн, сюек ючюн ит болгъанланы,
Къуллукъ ючюн амантиш болгъанланы, къул болгъанланы,
Бёрюлюклерин-ёзденликлерин-кишиликлерин
Аякъ тюбге атханланы,
Сатлыкъ болуб, къахме болуб, джау тюбюне джатханланы,-

Аланы мен да келгенме къара багъанагъа тагъа.
Аллай итлеге биз бирча беребиз багъа.
Аланы кёб сагъынмайыкъ – тюб боллукъла ала.
Джангыз сен, Къазакъ Бёрю, ёлме, тюрленме, джаша.

ТЁНГЕК  бла  ДЖАН

Эркиши атлыды,
Тиширыу – къанатлы.

Не онглу атлы да
Къанатлыны кесин тюл,
Кёлеккесин туталады.

Бир-бир эркиши Къанатлыгъа:
«Къонар джеринг боллукъма»,- дейди.
Бир-бир эркиши да Къанатлыгъа:
«Учар кёгюнг боллукъма»,- дейди.
Бир-бир эркиши уа Къанатлыгъа:
«Учар кёгюнг да, къонар джеринг да боллукъма»,- дейди.

Алай а, къолгъа тюшгенлей,
Бары да Къанатлыны
Юйде-чалдышда тутаргъа излейле.
Ол, ычхыныб-учуб кетмез ючюн а,
Аны къанатларын кеселле.

Артда сейирге къалалла:
«Келген сагъатында кёгюрчюн эди,
Энди не болуб къалгъан эсе да…».

Эркиши тиширыуну,
Ёлюб къалгъынчы къатындан джибермей,
Джесир этиб, къарауаш этиб,
Юй бийче этиб, тутаргъа излейди.

Да алайды:
Эркиши тёнгекди,
Тиширыу а – джан.

Эркиши джерге,
Тиширыу кёкге
Тарталла.
Къадар алай джаратханды аланы.

Алай а, Къанатлыгъа
Кёк да, джер да амалсыз керекле.
Аны ангылаб, эркиши
Кёк да, джер да бола билмесе,
Къанатлы ёледи.

Не да хауле болады:
Сюйгенича къона, уча,
Сюймегенлей къона, уча,
Хаулеге, къахмеге чыгъады аты.

Тиширыу – Къанатлыды.
Аны къанатларын кесиб,
Сакъат этиб, бий болуу, ие болуу –
Бютюн учузлукъду.
Анга учаргъа кёк,
Къонаргъа да джер, уя бола билиудю –
Акъылманлыкъ.

Эр болууну магъанасы да – Олду.
Сюймеклик деген да – Олду.

БИЗНИ КЪУТХАРЛЫКЪ

Джерими чачын, сюйгеними чачынча,
Кёб джылны тюшюмде сыладым.
Джашауну, ёлюуню, тирилиуню да
Бу дунияда толусу бла сынадым.

Халкъыма, Джуртума джарсый, къыйнала,
Джаннган, кюйген, джукъланнган да этдим.
Минги Таудан аяз ургъанлай,
Джилтинлеб, ызына джаннган да этдим.

Имансыз къралгъа чамланмайыкъ бош –
Биз чамландыргъанек Тейрини-Кёкню.
Халкъым гюнахлыед  Аллахны аллында –
Ахрат азабын дунияда чекди.

Джашамай эдик айтханча Аллах –
Чыкъгъан эдик динден, имандан.
Аны ючюн келген эди палах –
Сюрюлген эдик джандетден-джуртдан.

Къыйынлыкъ да тюшюндюрмеди бизни –
Джоябыз энтда бир-бирибизни.
Гюнахны уа кюрейбиз башхалагъа –
Гяуур къралгъа не да хоншулагъа.

Башыбызгъа излемейбиз амал.
Аллах харам этгенни этгенбиз халал.
Нафсыбызгъа хорлатыб кесибизни,
Ичкиге, аманлыкъгъа ийиб эсибизни

Итге, тонгузгъа болабыз нёгер.
Имансызлагъа болабыз нёгер.
Ибилисге, шайтаннга этебиз къуллукъ.
Аллахны джауларына этебиз къуллукъ.

Харамдан, гюнахдан тыймасакъ кесибизни,
Эскериб, сагъайыб, джыймасакъ эсибизни,
Энтда башыбыз къаллыкъды азабха –
Сюрюллюкбюз къойлача къасабха.

Джашамасакъ Къуран бла Шериат бла,
Бир болсакъ шайтан бла нагъалат бла,
Къутулмазбыз къайгъыдан, палахдан,
Болушлукъ келмез бизге Аллахдан.

Тазаланайыкъ харамдан, гюнахдан,
Кечмеклик тилейик, титиреб, Аллахдан.
Аллахны джолунда барыуду джангыз
Къутхарлыкъ бизни палахдан, азабдан.

КЮН КЁРЮННГЕНЛЕЙ ТУРЛУКЪ МИЙИКЛИК

Къозуб, озуб кетиб барады
Бу заман деген масхара.
Кюн узуннга айланса да,
Джашауум турад къысхара.

Бата баргьан Кюнню кёрюр ючюн
Тёппелеге ёрлей барама.
Эм ахырында аллай мийикде чыкъдым –
Кюнню къуру да кёргенлей турама.

Джокъду кече. Къарангы ышан джокъду.
Кюндюз. Кюн джарыгьы тёгюледи къуру.
Кюн кёрюннгенлей тургьан мийиклик,
Къыйнаса да, Сеннге келтирди джолум.

Алай а, ёлюм мында да табар,
Кюн джарыгьындан къарангыгъа алыр.
Кюн кёрюннгенлей тургьан мийикде уа,
Нюр джарыкъ – джан белгим къалыр,
Джан Джуртум – туугъан Халкъым къалыр.

Сау бол, къадар, ма аны ючюн,
Кёлюм рахатды, кетсем да атдан:
Кюн кёрюннгенлей тургьан мийиклик –
Къарачай-Малкъар къалады артда.

МЕНИ ДЖАНЫМ, ЗАМАНЫМ ЭМ УЗАЙЫМ

Ауазымы Заманы эм Узайы –
Мени Малкъарым-Къарачайым.
Мени Заманым эм Узайым –
Минги Таулу Малкъарым-Къарачайым.

Бурагъымы Минги Таугьа бурайым,
Бурагъымы Минги Таугъа тагъайым.
Кёк къурчданды аягъымда тагъайым,
Кюн таякъды къолумда да таягьым.
Бу Къаф тауну тёппесине чыгъайым,
Дунияны башындан бир къарайым.

Унух файгьамбарны эсгерейим былайда:
Суу ахырзамандан сау къалгьанлагьа орайда.
Нартлагьа, ас-аланлагьа – орайда.
Аланы туудукълары –
Къарачай=Малкъар-лылагьа – орайда.

Хар заманда Заманда эм Узайда
Тейри Адамына, Тейри Халкъына орайда.
Мени джаным, Заманым эм Узайым –
Джаша, джаша, Малкъарым-Къарачайым.
 
ЁЛЮМСЮЗЛЮКГЕ ТЫЙЫНШЛЫДЫ

Къуруйма деб, къоркъа болур суу,
Кюн да къоркъа болур, суууйма деб.
Тохтайма деб, къоркъа болур заман,
Узай да къоркъа болур джокъ болама деб.

Ёлюмсюзлюкге термиледи адам да,
Ёлюмден къутулмазын билиб турса да;
Биз кёрген затла ёледиле бары.
Ёлмезлик неди, кимди дунияда?
Дуния кеси да ёллюкдю сора.

Ол дуния барды де да, кёлюнгю джапсар,
Суудан тут да – салын къаядан.
Не зат къутхарыр адамны къайгьыдан,
Ёлюм къоркъууундан не зат къутхарыр?!
Джокъмуду бир зат адам басарча кёлюн:
Терс да, эрши да, ауур да кёрюнмезча ёлюм?!

2
Хоу, джаратылгьан ёлмезге кюрешеди,
Джашауда бир магьана, бир къууанч табаргьа кюрешеди –
Не этсин, ёлгюнчю джашаргьа кюрешеди.

Джокъдан джукъ болуб, дунияны кёргени ючюн,
Саны, джаны тохтаусуз инджилиб турмай,
Къуру къайгъы бла, джарсыу бла, бушуу бла къалмай,
Джылыу да, джарыкъ да, насыб да кёргени ючюн
Адам къадаргъа кёб сыпас, кёб шукур этеди.

Алай а ёлюмню онгсунмайды адам –
Ол да къадарны иши деб, бойсунмайды адам.
Ауруугъа, къартлыкъгъа, ёлюмге къаршчы кюрешеди,
Терслик бла, зорлукъ бла, къайгъы бла аямай кюрешеди,
Кесинде, башхада да
Хайыуанлыкъны, джаныуарлыкъны къурутуб кюрешеди,
Адам болургъа кюрешеди адам.
Ёлюмсюз болургъа кюрешеди адам.

Ёлюмсюзлюкге тыйыншлыды Адам.

АРА ШАХАРНЫ ХАУАСЫ

1
Къаргъала кибик бу къарт къатынла,
Эшик аллында тапчанлагъа олтуруб,
Хар озгьаннга ишекли-ишекли къарайла,
Ауузларын да ассы сёзледен толтуруб.

Къолларында урчукълары джокъ.
Абдезлери, намазлары джокъ.
Сый, намыс, адет да джокъ былада.
Къалай джашаб да турама Москвада?!

2
Берекет, къууат джокъду къартларында да.
Хар такъыйкъадан бир-бири анасын къыздыра,
Терек тюбюнде олтуралла арбазда,
Кюн узуну домино ойнай, карт ойнай...
Ёлюмню сакълагьандан башха ишлери джокъду.
Джюз грамм уртласала – насыблары тутду.
Я Аллах, сен сакъла быллай къартлыкъдан.

3
Джуртда – ийман бла айран.
Мында – ички бла къахмелик.
Анда – шорпа ийис, эт ийис.
Мында – аракъы ийис, ит ийис.

4
Адамындан ити кёбдю шахарны.
Фатарлары да ит ийис этелле,
Адамлары да ит ийис этелле –
Ит ийис, гяуур ийис тёгерекде.

5
Джокъ быланы бирине да айтыуум,
Была да билгенлерича джашайла.
Сен башынга оноу эт,
Халкъынга сагьыш эт,
Ишинги эт, окъуу-билим ал.
Быланы ичинде да
Адамлай къал, муслиманлай къал!

БАРЫСЫНЫ ДА МАГЪАНАСЫ НЕ?!

Кече шыкъыртсыз къысылады,
Хапар джыйлайма джелден.
Тейри эшиги джабылады,
Бёрюча улуйма Джерден.

Джулдуз, учуб, джукъланады.
Джюрек анга да сукъланады.
Таш джюрегим турады къатыб –
Джулдуз болалмаз Кёкге къайытыб,
Джангыдан джаннган, джукъланнган да этмез.

Къайытсам да бир зат тюрленмез.
Джашау да, ёлюм да эски.
Къышхы узун сууукъ сагьыш
Ташны да джарады эки.

Къалюбаладан ахырзаманнга дери
Мен – Адам, джашаргьа кюрешдим.
Кёкде джулдузладан тутуб,
Джерде алай джюрюрге кюрешдим.

Къаным къызартды
Джерде баргьан джолуму.
Джулдуз кюйдюрдю
Кёкге узалгьан къолуму.

Дуния джарыкъдан къарангыгьа кетдим.
Башха джарыкъ табар ючюн,
Кесим да джанар ючюн,
Кёб лагъымла, мадарла этдим.

Джаным – Кюн, тёнгегим – кече,
Къарангыдан урады джарыкъ.
Гюнахыма-сууабыма болуб ёлче,
Ташаларымы да туура эте,
Нюр чыракъ турады джаныб.

Нюр чыракъ джанады. Бизни
Къарангыдан къутхара, къоруулай.
Соруу а къалад соруулай:
Барысыны да магъанасы не?!

КЪАРАНГЫ КЕЧЕ ДЖАЗЫЛГЪАН ШИЙИР

Мында кечеди. Къарангы кече.
Анда уа Кюн тийиб тура болур.
Анда – Джурт. Сен да – анда,
Минги Тау да агьара болур.

Мында басыныбды. Джауарны аллындача.
Хауа къоргьашынча ауурду.
Дуния джаратылгъанлы къара кечеле бары
Бери джыйылгъанча бюгеча алайды.

Кече тюлдюмю? Кюндюздюмю дейсе?
Сора кече кёлюмдеди-джюрегимдеди мени.
Кюн, Ай да джокъ. Бир джулдуз да джокъ.
Узакъдасыз Ата Джурт да, Сен да.

Мени мында джашатхан, джарытхан
Ана тил, шийир джарыгьыды джангыз.
Эсгериуле эмда иги умутла
Къарангыгъа джутдурмай туралла мени.

Ана тилде сёлешир адам джокъ,
Бизге келишмейди Баты къой эсенг, Шаркъ.
Дин бир болса да, хали уа – башха,
Кече-кюн да Аллах бла этеме ушакъ.

Бир Аллахдан сора башха Тейри джокъду.
Аллах джаратхан Халкъынг, Джуртунг да – бирди.
Ахлунг, къауумунг, тау адет, тау намыс –
Аладан айырылсанг сен кимсе, несе?

Басыныбды, джауарны аллындача.
Турама джаныуарны аллындача.
Джети къат кече. Джети къат къарангы.
Джарыкъ керекди байларгьа джараны.
Джарыкъ бла керекди байларгьа джараны.
Джарыкъ а – джокъ. Кече. Къарангы.

ДЖАНЫ БОЛГЪАН ЗАТЛАДЫЛА СЁЗЛЕ

Сёзлеге аякъла битиб,
Джюрюб айланалла.
Сёзлеге къанатла битиб,
Учуб айланалла.

Сёзледе
Сюркелген да бар,
Сюелген да бар.
Саула да бар,
Ёлгенле да бар.

Сёзле да – адамлача:
Къауум-къауум болуб
Джюрюгенле бар;
Тийре-тийре болуб
Джашагьанла бар;
Къазакъ бёрюлеча
Улугъанла бар.

Сёзле да – джинлеча:
Агъы, къарасы да кёб.
Сёзле-мёлекле да бар –
Тазала-гюнахсызла.

Сёзледе
Узакъ ёмюрлюле бар.
Аджаллары къысха джетгенле да бар.

Сёзню да, тyугъандан сора,
Эчи джашауу барды.
Ушашла бир-бирин табалла,
Шийир болалла.
Хунагъа джарашмагьан
Сёзле да кёб.

Сёзлени да къылыкълары бар:
Кими халал, кими харам.
Кими ачыкъ, кими таша.
Кими иги, кими аман.
Кими назму, кими хапар.
Кими буйрукъ, кими джууаш.
Кима эрши, кими ариу.

Сёзледе магьана кёб.
Джети къат Джер.
Джети къат Кёк.
Джети къат Сёз.

Сёзлени кючлери уллу:
Джашау да берелле,
Ёлтюрген да этелле.

Сёз тенгли джашаялмайды адам.
Аллахны Сёзю Къураннга къарайма.
Сёзюмю бёлюб азаннга тынгылайма.
Шийир хазнамдан айырылыргьа излейме.
Ахыр сёзюмю айтыргьа излейме:
Сакъ болайыкъ тилибизге бизле –
Джаны болгъан затладыла сёзле.

АДАМ БЛА ХАУА

Сени джанынг – нюрденди,
Баргъан джолунг – гюлденди.
Субайлыкъгьа айтмайма,
Хар айтханым – кёлденди.

Гюл ачылад ышарсанг,
Нюр чачылад сёлешсенг.
Шайырны да ангыларенг
Назмусуна илешсенг.

Айтхан сёзюнг – сейирди:
Кёкден тюшген шийирди.
Сен кёрюннген сание –
Эсде къаллыкъ ёмюрдю.

Сенде болгьан халланы
Барын тюлме джазаллыкъ.
адамны Адам этген 
Сен – ариулукъ, тазалыкъ.

Биз джашагъан дунияны
Сен болдунг руху-джаны.
Болдунг Кюню, Айы да,
Намысы да, сыйы да.

Джулдуз Кёкде джылтырайды,
Чабакъ кёлде къалтырайды,
Табигъат чагьыб джашнайды,
Сюймеклик чагьы алайды.

Табигьат джашнайд сени бла,
Тилленеди мени бла.
Узайда кетиб барабыз
Къой Джолну эрни бла.

Уайда кетиб барабыз
Джулдуз джабалакъ джауа.
Сабий Джерден къычырады:
Майна Адам бла Хауа.
Кёкден да келед таууш:
Джаша, Адам бла Хауа!

ШАЙЫР БЛА КЪАНАТЛЫ

Къанатлы къаяда ишлейди уя,
Не да – терекде.
Ол кёкде ишлеред уя,
Уясы тохтасаед кёкде.

Кюн таякъланы Минги Таугьа чанчыб,
Не да джылы тенгизге чанчыб,
Ай джарыгьын эшиб алагьа,
Джулдуз терезелени ачыб,
Келигиз дерме къанатлылагьа.

Джазыкъла, ала да кесиме ушайдыла –
Кёкле бла, джулдузла бла джашайдыла.
Чууакъ кёкде учуб баргьан къанатлыла,
Шайыр джюрекгe не джууукъдула ала!

Кёк чексизди, къанатлы уа – бир бурху.
Ёмюрю да – шайырныкъыча – къысха.
Алай а, биз учууну, учунууну билебиз,
Кёкню ангылатыргьа кюрешебиз дуниягьа.

КЕСИМИ ЮСЮМДЕН

Не барама баралмайма,
Балта узуну баралмайма.

НАСЫБСЫЗ

Сёзю-кёлю Кёк кибик,
Иши-кючю чёб кибик.

ДЖУРТДАГЪЫЛАГЪА КЁКЛЕДЕН КЪАРАЙ

Джюрюген да – сюркелиб,
Учхан да, къоркъа, джертин...
Джети къат кёкде учама,
Джокъ мискинлеге дертим.

ЁЛГЕНИМ

Ана тилди мени джаным,
Ата Джуртду мени джилигим.
Къарачайды мени ангым,
Къарачайды мени джюрегим.

Ана тил, Ата Джурт къазауатда –
Дин къазауатда – ёлгеним болса,
Ата Джуртда асрарсыз мени,
Ана тилде окъурсуз дуа.

Къыйналсагъыз да, аланла,
Сиз мени алай асрарсыз.
Сын ташымда да джазыуну
Къарачай тилде джазарсыз.

ЭНДИ ТОЛУ БИЛДИК

Сёз кетгенча тилден,
Таш юзюлгенча къаядан,
Ол кетди дуниядан.
Аны орнун кёрдюк.
Энди толу билдик
Ким болгъанын Ол.

ДЖАШАУ ЁЛЮМ.

1
Къарангы кечени джарыта,
Къара джерни юсюн агьарта,
Къар джауады.

Адамны кир-хылымылы-къара ишлеринден
Джерни къутхарыргъа излегенча,
Джауады къар – чыммакъ акъ.

2
Къыш узуну сууукъ бла, къар бла
Табигьат кеси кесин кюйдюрюб, тазалаб,
Джашауун джангыдан башлайды.
Адам а?

3
Джашау ёлюм бла бошалмаз.
Къышхы кебинин юсюнден атыб,
Джер джаз ала тирилиб тебрейди.
Къыямат кюн
Ёлгенле да алай тирилиб тебрерле.

Барды бир джорукъ, бир къадер:
Ханс да, инсан да къутулалмайла андан.
Хакъды джашау да, ёлюм да.
Тирилиу да.

ДЖАННГАН

Башхалагьа джылыу да,
Джарыкъ да бере,
Кеси уа джанады, кюеди.


Ким
м болса да алай джанмаса,
болса да алай джанмаса, ылыу-джарыкъ чыгъаред къайдан?!
Ким болса да алай джанмаса,
Не болса да алай джанмаса,
Джылыу-джарыкъ чыгъаред къайдан?!

Ол не ючюн, ким ючюн джанады?
Кимди, неди аны джандыргъан?
Джаннган а кимди, неди?
Кюнмюдю, Джюрекмиди?

СЕЗГЕНИМ, БИЛГЕНИМ, СЫНАГЪАНЫМ

Джерде да, Кёкде да, джюрекде да:
Акъ бла къара. Джарыкъ бла къарангы.
Игилик бла аманлыкъ.
Джашау бла ёлюм.
Эмда
Аланы бир-бири бла къазауатлары.

КЪУЛНУ ДЖУУАБЫ

- Эм уллу муратынг неди?
¬Сорадыла къулгъа.
- Бир къулум болса...,
Джууаб этеди ол.

Къул тутаргьа эм бек талпыгъанла –
Къулладыла.
Эркинликни эм уллу джаулары –
Аладыла.

1999 ДЖЫЛ КЪЧР-де САЙЛАУЛА

Кими
Анаяса Махкемени юесиме деб,
Кими
Баш аскер чынны иесиме деб,
Кими
Шайтан сууну Тейрисиме деб,
Кими да
Элни телисиме деб,

Кюрешелле
Бизге башчы болургъа.
Не этейик,
Шашхан дунияда джашайбыз биз.

КЪАЗАКЪ БЁРЮ УЛУЙДУ

Тёбенде – ёзен тубан,
Тёппеде – чардакъ тубан.
Шо мен къаллай адамма
Кесими къыйнаб тургъан,
Бир сёзню чайнаб тургьан?!

Огъай, неге керекди
Бу джабыу – шийир тубан?
Айт, сюймеклик тюлмюдю
Джюрекде къайнаб тургьан,
Кёзледе ойнаб тургьан?!

Бард Сеннге сюймеклигим,
Тарды анга Джер, Кёк да.
Аны ючюн улуйду
Къазакъ бёрю – джюрек да.

Сюйгенинг табылмаса
Тынгы-тынчлыкъ къуруйду.
Джулдуз – кёб, насыб а – джокъ,
Къазакъ бёрю улуйду.

ДЖАРЫМ МОЛЛАЧЫКЪГЪА

Къара ол шакалчыкъгъа,
Кёзбаусакъаллычыкъгьа,
Хыйла кёзлючюкге,
Хыйны сёзлючюкге.

Аллахны аты бла
Джашау къургъанчыкъгъа.
Кимден не тюшед деб,
Сакълаб тургъанчыкъгъа.

Не деб тынгылайды Халкъ,
Шайтан балачыкъгъа?
Сыйлы динни бузгъан
Джарым моллачыкъгьа?!

ЁЛГЮНЧЮ ДЖАШАРГЪА КЮРЕШ

Сен джашаб къал ёлгюнчюннге.

Кюн булутха киргинчиннге,
Къачхы сууукъла келгинчиннге
Сен джашаб къал.
Джашауну татыуун ал.

Замансыз къартаймазча, ёлмезча,
Артда сокъуранмазча, кюймезча,
Дуниядан юлюшюнгю ал.

Хайыр эталмасанг да хата этме,
Кишиге тиймесин заранынг.
Игиликден, Сюймекликден
Толгъанлай турсун къарамынг.

Заманынгы къорат, юлеш
Джангыз игиликге, сюймекликге,
Сейирсин дуниягъа, кёкге 
Ёлгюнчю джашаргьа кюреш.

Харамдан, гюнахдан узакълашыргьа кюреш,
Аллахха джууукълашыргьа кюреш.
Джашауну магьанасы андады.
Къалгьан бары – тубандады.

ДЖАШАУ – ТИШИРЫУДУ

Джашау бизни джегеди,
Бюгеди джерге.
Тиширыу а – тюзетеди,
Къаратады ёрге.

Джашауну ауурлугьун
Дженгеди
Тиширыуну ариулугьу.

О тиширыу, бийче, ханым! –
Джаным, кёлюм, халым.
Джуртум, Тилим, Халкъым,
Сыйым, адетим, эсим-ангым.

Джашау къаш-баш тюйсе –
Эркишиге,
Ышарса – Тиширыугьа
Ушайды.

Ёлюм – эркишиге джууукъду,
Джашау – тиширыугъа.

Джашау – тиширыудады.
Джашау – тиширыуданды.
Джашау – тиширыу блады.
Джашау – тиширыуду.

Джети къат кёкден къарагъан да
Нюр джарыкъны кёреди: Ол 
От ышыра тургъан Тиширыуду Джерде.

Джашауну ауурлугьун
Унутдурады
Тиширыуну ариулугьу.

ЭРКИШИ БЛА ТИШИРЫУ

Таба баргьан чаба барад,
Сюймекликден къанмайды.
Тиширыуунг къаллай эсе,
Джашауунг да аллайды.
Тиширыуунг къаллай эсе,
Сен кесинг да аллайса.

ДЖАНЫМ АЛЛАХХА АМАНАТ

Эй билгичле, къарткъуртхала –
Сыйлы аммала – Ванга, Бушай,
Сиз айтханнга тирелгинчи,
Ийнанмайын, келдик джашай.

Мубарек шыйых Абдуллахны
Айтханына эс бурмадыкъ.
Шакай улу Хаджини да
Зулмудан сакълаялмадыкъ.

Эй ашхыла, мубарекле,
Болгъанны, боллукъну билген,
Джети къат кёкню, джерни кёрген
Кераматы болгьан джанла!

Мухаммад файгьамбарыбыз келтирди
Ислам динни чырагьын.
Аны таууна, ол Нюр Таугьа,
Энтда келеди чыгьарым.

Ол Нюр Таудан нюр тёгюлед
Минги Тауну къарларына.
Аны ючюн джюрюйдюле
Минги Таугъа зияратха.

Таула джууукъдула Кёкге.
Тау башла тазадыла.
Алагьа мёлекле да
Къонаргьа базадыла.

Таулула джууукъдула Кёкre.
Таулу эди файгъамбар да.
Аны Джуртун сен да бир кёр,
Меккягьа, Мединагьа бар да.

...Ачылыр эсе уа манга да Кёк,
Келир эсе уа керамат:
Тауда намаз къыла турама –
Джаным Аллахха аманат.

СЮЙМЕКЛИК БОЛГЪАН КЪАДАРДА

Мен ёзденме, байма, бейме.
Джюрекни уа, джарсытыб,
Гюл, Ай дейме,- Тюляй дейме,
Сени атынгы балсытыб.

Сюйген адам – ол атлыды,
Боракълыды, къанатлыды,
Сюйюмлюдю, къууатлыды ,
Билгичлиди, кераматлыды.

Сюймеклик – ол Аллахданды.
Къутхарлыкъды палахдан да,
Харамдан да, гюнахдан да.
Сюймеклик – ол насыбды.

Сюймекликде джашнайды Кёк.
Сюймекликде кишнейди Джаз.
Сюймекликде джашайды Нюр.
Алайды Сюймеклик деген.

Сюймеклик тили – ариуду,
Сюймеклик кёлю – ариуду.
Санынгы, джанынгы тазалайды,
Сюймеклик деген алайды.

Джаннетге эшик ачылгъанча,
Кёкледен нюр чачылгьанча,
Бир ёлюмсюз макъам согьулгьанча,
Алайды Сюймеклик деген.

Сюймеклик кийиндиреди,
Сюймеклик тешиндиреди,
Кёб затха тюшюндюреди –
Алайды Сюймеклик деген.

Файгьамбаргьа Къуран келгенча,
Алай келеди Сюймеклик.
Джашаугьа магьана бергенча,
Алай джашайды Сюймеклик.

Тауусулса тауусулсун
Кюн да, джыл да, ёмюр да.
Сюймеклик болгьан къадарда,
Джокъду къартлыкъ, ёлюм да.

АКЪ УМУТ ЭМДА КЪАРА БУЛУТ

Къара булут джылайды кёкде –
Асры кёб заты къалгьанды джерде.
Асры кёб затын тас этгенди джерде.

Толмай къалгъан акъ умутлары
Джылаталла къара булутланы.

Толмай къалгъан акъ умут – кёлде.
Къара булут джылайды Кёкде.
Кёкден да къууаналмайды.

Неди чууакълыкъ, мийиклик,
Джокъ эсе насыб, сюймеклик?!

Джай да болгьанды. Ай да толгьанды.
Муратла уа къалгьандыла толмай.
Суу тенгизге къаджыкъмай-талмай
Барыб тургъанды. Джетгeн да этгенди.
Къууанч а джокъду. Не этсин энди?!

Сууну джаны, булут болуб,
Кёкден Къарайды Джерге, джердегилеге да:
Бёрюлеге, кийиклеге да,
Къобанлагьа, орманлагьа да,
Адамгъа, къалгъан табигьатха да.

Бары къайгъыда, дыгаласда
Къазауат этелле, сермешелле,
Джерни, Кёкню да юлешелле –
Джашаргьа кюрешелле,
Ёлмезге кюрешелле,
Ёлюмсюз болургьа кюрешелле.

Бу насыбсызлагьа
Джаны ауруб,
Джылайды Кёк.
Быланы джылауларын
Этеди Кёк.
Болгъанны,боллукъну да
Кёрюб, билиб,
Чууакълай тургъан да къыйынды.

Акъ умуту къалгъан Джерге къараб,
Къара булут ахсынады Кёкде.
Не къыйын эсе да джер джашау,
Киши да сюйюб айырылмайды джерден.

ШАХАРЧЫ ШАЙЫРНЫ КЪАДАРЫ

Сабий къычырады.
Шайнек сызгьырады.
Телевизион джаншайды.
Шийир джазылмазгьа ушайды.

Кюн кетеди. Кюн келеди.
Сабий биягъынлай къычырады.
Шайнек сызгьырады.
Телевизион джаншайды.
Шийир джазылмазгьа ушайды.

Кетеди джыл. Келеди джыл.
Сабий къычырады.
Шайнек сызгъырады.
Телевизион джаншайды.
Шайыр ёлгеннге ушайды.

Кетеди ёмюр. Келеди ёмюр.
Сабий къычырады.
Шайнек сызгьырады.
Телевизион джаншайды.
Шайырны къабыры шошду.

Бир иги назму джазар ючюн
Кюсей эди шошлукъну, джангызлыкъны.
Бир энчи тыгъырыкъ излей эди.
Къабырнымы излей болур эди ол?

Алай а анда ол къаллай шийирле
Джазгъанын киши айталмаз.
Мында ёлюмню юсюнден джаза эди,
Анда джашауну юсюнден джаза болур.

Къаламгъа, къамагьа да ушагьан
Белинден эки сыннган сын ташха къараб,
Къыйынлы шайыргьа джаннет тилейме Аллахдан.

ШАЙЫРГЪА ТАШ САЛА...

1
Джайы – джулдузу, Айы.
Намаз чакъ – къач замаН.
Къышы – ышыкъ.
Джазы – джаназы.

2
ЧАКЪ.
Заман ызына айланса –
КЪАЧ.

ХАР НЕНИ БОЛДЖАЛЫ

Таш да ууалады.
Темир да ашалады.
Боран да шаушалады.
Джюрек да тауусулады.
Хар нени болджалы.

ДЖЕРДЕН УМУТ БЛА КЪАРАЙБЫЗ

Кече джылыды, чууакъды.
Джол да къургьакъды, ачыкъды.
Кёл да игиди, рахатды.
Сен да джулдузланы бирича...

Бу чексиз Кёкге къарасам
Ёлюмсюз дунияланы сеземе.
Сеземе ёллюгюмю,
Тириллигими да сеземе.

Джер, чек къайгьыла недиле
Бу чексиз Кёкню къатында?!
Ич дуниянгы баям эте,
Кёк кюзгюча къарайды.

Кёк чексизди, ёлюмсюздю.
Тейри адамлары – биз да,
Тейри эшиги ачыллыкъча,
Ары умут бла къарайбыз.

ОЛДУ АДАМЛЫКЪ, АКЪЫЛМАНЛЫКЪ ДА

Джылауну тюл, джашауну
Сюйген адамма мен.
Къой чурумну, сылтауну –
Хайда, арбама мин.

Джашау ышаргьаны сайын
Сен да ышара бил.
Къара кюн да бир акъ затны
Таб да, таяна бил.

Ма олду акъылманлыкъ.
Ансы,
Джангур къоркъууун джел этгенча,
Ёлюм къоркъууун этиб турсанг,
Джанауалгьа джетиб турсанг,
Адамла джанларла сенден.

Мен а,
Ёллюгюмю билгеним ючюн,
Артыкъ сюеме джашауну.
Артыкъ сюеме джашаргьа.
Джашаб къалыргьа излейме.

Кече къарангысында Кёкге къараб,
Не да тёгерекге къараб,
Джарыкъ излегeн джолоучуча,
Алай излейме джашауну
Джай да, къыш да, кече-кюн да,
Хар къуру эм хар къайда.

Джашау джилтинин излейме
Адамны кёзюнде, сёзюнде да.
Джашауну сюеме мен,
Джарыкъны сюеме мен,
Джарыкълыкъны сюеме мен.
 
Хар къуру эм хар къайда.
Болма тарыгъыучу, сынсыучу –
Къыйынлыкъ кимгe да келеди.
Ёллюгюн ким да биледи.

Джашаргьа болуш къалгъанлагьа да,
Кесинг да джашаргъа кюреш.
Джашауну сакъларгьа кюреш.
Олду адамлыкъ, акъылманлыкъ да.

Кесинг да джашаргъа кюреш.
Джашаргьа къой къалгъанланы да.
Эшик, терезе ачсанг да,
Ёлюмге тюл, джашаугьа ач.
Олду насыб, олду къууанч.
Эй, адам улу, джашаргъа кюреш.

КЪАЙДАСА, ФАТИМА?!

Бир кёб айландым 6у къызны ызындан,
Бийнегер кийикгеча, къычырырча болдум.
Джамчыгьа чырмаб, къачырырча болдум.

Кёз туурамдан аны тас этдим сора,
Кесим а сюймеклик тузагьына тюшюб къалдым.
Къаядан чынгаб бара да, къычырдым:
Къайдаса, Апсатыны къызы ариу Фатима?!

КЪЫЗЛАДАН АРИУ ДЖАН ДЖОКЪДУ

Сюеме уллу шахарланы
Орамларында ашыкъмай айланыргьа.
Джайгъы иссиде чомарт ачылгъан
Къыз ариулукъдан да сыйланыргьа.

Джашил биченликча кёрюнеди майдан.
Гюллеча кёрюнелле къызла да.
Джылны чакъларында джаз бла джайдан
Сюйгеним джокъду. Мени джанлы болуб,
Къызланы тешиндирелле ала да.

Айюнге, бу ариулукъгъа сен да бир къара деб,
Джашил биченликдеча барама шахарда,
Къызланы-гюллени къучакъгъа джыярча бола,
Баргьан заманны да тыярча бола.

"Джер къызлагьа къор болсунла хур къызла",
¬Аллахны чамландырмаз ючюн, тобагьа къайытама.
Алай а, джаратылгьан джанланы ичинде
Къызладан ариу джокъду деб, айтама!

ДЖАШАУ – ЁЛЮМ - ТИРИЛИУ

1
Таш да джарылады,
Темир да ашалады 
Хар не ёлюм бла бошалады.

Джазны, джайны ызындан
Келеди къач.
Кетеди джашау,
Кетеди къууанч.

Кюн батады.
Басад къарангы.
Не бла бакъгьын
Кёлде джараны.

Къарангыгьа къарайбыз
Нюр джарыкъ излеб.
Ёллюк джаннга бармыд
Таянчакъ, себеб?!

Къышны келечиси –
Джетед джел, сууукъ.
Джашил табигьат
Турад буюгьуб.

Джашил табигъат
Турады ёле.
Къалай къууаннгын
Тамблангы кёре?!

Алай а,
Къышны ызындан да
Джаз келе эсе,
Ёлген табигьат да
Тириле эсе,

Сора,
Джорукъну Иесине
Салайыкъ махдау.
Ёлгенден сора да
Барды тирилиу,
Барды джашау.

Къышны ызындан
Келген джазды, джаз.
Шукур Аллахха,
Джашау джукъланмаз.

Къыш да ёмюрлюк тюлдю.
Адам ёллюк тюлдю.
Ёлreн да тирилликди.
Анга шагьатды джаз.
Къышдан сора да - джаз.

Кечеден сора да 
Атады танг.
Шукур Аллахха,
Ёлюмсюздю джан.

2
Къышдан сора да - джаз.
Къышдан сорады джаз.
Къышдан сорады джаз:
Тыялдынгмы мени?!

Кечеден сора да – танг.
Кечеден сорады танг.
Кечеден сорады танг:
Тыялдынгмы мени?!

Ёлюмден сора да – тирилиу.
Ёлюмден сорады ёлюмсюзлюк.
Ёлюмден сорады джашау:
Хорлаялдынгмы мени?!

ДЖЫЛ БАГЪАСЫ БИР КЮН

Суу джагъада джатхан къызлагъа
Кюн да разы болуб тие болур.
Мен да сууукъ тюлме алагъа,
Ариулукъну ким да сюе болур.

Кюн ариуду. Тенгиз да – джылы.
Кюлгенлерине къууанама къызланы.
Кюнча джарытыб, джылытыб турурем
Мадарым болса барын аланы.

Акъ къанатлыла барадыла кёкде
Къанатлы сезимлени туудура кёлюмде.
Агъаралла къатымда мёлекле
Бир башха дуниядан тюшген кибик кёрюне.

Къанатлыла кёзден ташайдыла,
Мёлекле да кетдиле ышара.
Бары, бары къалды эсимде
Джыл багъасы бу джайгъы кюннге къара.

«ХАКЪ  бла  ХАЛКЪ. БЕТ бла АУАЗ. СЮЙМЕКЛИКГЕ ХАРС.
АКЪ БАШЛЫГЪЫМ, КЪАРА ДЖАМЧЫМ КЪАРАЧАЙ» китабдан.

ШИМАЛ ТЕНГИЗНИ ТОЛКЪУНЛАРЫ
(мухаджирликде джазылгъан назмула.

I. АХЫРЫ БОЛМАЗЛЫКЪ АХЫР КИТАБЫМЫ АТЫ:
КЁК-ДЖЕР ХАКЪ-ХАЛКЪ АНГЫЛАТМА СЁЗЛЮК

«КЁК-ДЖЕР СЁЗЛЮК»ню АЧХАН СЁЗ

Бу назму тюлдю – тилекди,
Ана тилимде айтылгъан, джазылгъан.
Бу шийир тюлдю – джюрекди,
Хакъ кертиге ийнаннган, таяннган.
Ана тилимде дуа этиб, назму этиб,
Ауругъан халкъыма тюкюреме.
Ибилисни-шайтанны-зулмуну-терсликни уа –
Бизни тоноучу-тутуучу-сюрюучю-къырыучу джорукъну –
Къара бетине тюкюреме.
Рахман эм Рахим болгъан Аллахны аты бла
Ибилис къралны ауузун байлайма.
Аллах айтханча джашагъан Адамны, Халкъны
эмда
Билмей джангылгъан, аджашхан адамны, халкъны
Шайтанны ууундан къоруулайма.
Мурдар къралны ауузун байлайма,
Ит джаныуарны ауузун байлагъанча.
Джихад джолну сыйлайма, сайлайма
Ёмюрлюк насыбны сайлагъанча.
Кюрешеме ол Керти Джолну
Къоймазгъа тас этиб, аджашдырыб.
Келечи болмасам да кюрешеме
Кёк-Джер Хакъ-Халкъ Сёзлюкню джарашдырыб.
Ол Кёк-Джер Хакъ-Халкъ Сёзлюк ючюн,
Аллах буюргъан Эркинлик, Тюзлюк ючюн,
Тюз болургъа кюреше дуниягъа, ахыратха,
Къатышама кёб тюрлю къазауатха.
…Кёк-Джер Хакъ-Халкъ Сёзлюкню бир кесегин джаздым:
Халкъыма, сууаб базманыма да джарар  деб, баздым.
Ол ёлюмсюз ёмюрлюк Сёзлюкню
Боллукъ тюлдю аягъы, ахыры –
Ахырзаманнга дери иш барды бизни къауумгъа:
Ас-саламу гъалейкум, Къаара халкъым, Акъ Халкъым!

САУ КЕЛ, САУ КЪАЛ

Аллах айтыб, Аллах буюруб,
Минги Тауну башына чыгъыб, андан
Бютеу дуниягъа бир азан къычырсам,
Шайтанны, джюрекден да, Джерден да къачырсам,
Халкъымы, Джуртуму харамдан, гюнахдан тазаласам,
Дуниямы, дунияны налатлыдан къутхарсам,

Мёлекле да къонуучу Минги Таууму
Чыммакъ къарларына джашил намазлыгъымы джайыб,
Бир намаз къылсам,
Дуа этсем, Къуран окъусам,
Адамны адамлыкъгъа-муслиманлыкъгъа чакъырсам,
«Кесими, Халкъымы да тюз джолгъа сал» деб, Аллахха джалбарсам,

Сора, мен – Минги таулу –
Минги Тауума къошулуб къалсам,
Аны бузу, къары болуб къалсам,
Аны бузу, къары кебиним болуб къалса,
Джашил намазлыгъым да байракъ кибик турса,
Акъ уллулукъ джашил нюрде турса,
Бери зияратха чыкъгъан шыйыхланы да
Тилеклерин, зикирлерин эшите турсам,   
Минги Таугъа къоннган малаиклени да сезе турсам, -

Нечик насыблы болллукъ эдим мен,
Джерден айырылмагъанлай Кёкде турлукъ эдим мен…
Алай а бир таууш чыгъады (Джерденми? Кёкденми?):
Сау кел, Сау къал.

Бир къанатлы учады:
Бир къанаты – сау кел, бир къанаты – сау къал
(Эки дунияны да кёрюнюую-белгиси болурму ол?
Тёнгегимден айырылгъан джаным болурму ол?).

«Джангы дуниям сау кел,
Эски дуниям сау къал»,-
Дейме мен да –
Джер адамы, Тейри адамы Лайпанланы Билал


КЪУРЧ КЪЫЛЫЧ ЭМДА ЮЧ АЙ
 
Шериатда уят джокъ,
Адабиятда да – алай.
Аят бар – Хаят да бар:
Кёлде – джулдузу бла Ай.

Сюймеклик бла Кюймеклик,
Кюн бла Кечеча – алай.
Къууанчым эм джарсыуум –
КЪ-Р-Ч эмда А-А-Ай,
КЪРЧ (Къурч) эмда юч А (юч Ай),
Къурч къылыч эмда юч Ай –
КЪ-А-Р-А-Ч-АЙ.

КЁРЮНЮУЛЕ

1
Ай. Суу тал. Къобан.
Ай джарыкъ. Суу таууш.
Эмда
Къазакъ Терек джагъада.

2
Кетиб да кеталмай,
Къалыб да къалалмай,
Джарыб да къалалмай,
Учуб да кеталмай,
Джанауалдача,
Сууда, къалтырай тургъан
Кёлекке.

3
Къобаннга башын атарыкъ къызча,
Чачы да тозураб,
Джашил джагъадан суугъа,
Сууда кесине – кёлеккесине
Къараб,
Джылай тургъан Тал Терек.

4
Бютеу дунияда
Насыблары тутмагъан тиширыуланы
Сыфатлары-суратлары-сыйытларыча
Сюеледи Тал Терек джагъада.

БЁРЮЛЕ БЛА ИТЛЕ

Джюрегинде бёрюсю болгъанны
Арбазында минг ити болгъан да,
Тыяллыкъ, хорлаяллыкъ тюлдю.

Джюрекде улусала да бёрюле
Аны эшителле дунияда итле:
Титирейле, къансыйла, чабалла,
Джан-джанларын талайла, къабалла.

Ит адамланы да кючлейди къоркъуу.
Къаргъала да этелле «къар-къур».
Итле, ит адамла да къутуралла.
Бёрюле уа…
Тейри бла сёлеше, кенгеше туралла.

КЕСИМЕ, ОКЪУУЧУМА ДА

Учузлукъгъа, сыйсызлыкъгъа бошлама джюрекни,
Сакъла, кесме, къуу этме джашилликни, терекни.
Балчыкъ кёлде да кёрюрге кюреш Кёкню,
Саякъ къызда да, къахмени тюл, мёлекни.

Хар нени да – джети къаты – игисин кёрюрге кюреш,
Джюрекни да таза къатын, нюр къатын табаргъа кюреш.
Аны бла сёлеш, аны бла кенгеш.

Джети къатлылла Джер да, Кёк да, джюрек да.
Джети къатдан бирисиди – игиси, нюрлюсю,
Джети къатдан бирисиди – аманы, кирлиси.

Къалгъанла къарайла ол эки къатны къазауатларына –
Къайсы дженгсе, анга къошулургъа хазыр бола, хазырлана…
Дунияда Игилик, Тюзлюк хорларын излей эсенг,
Джюрегингде Игилик, Тюзлюк хорларын излей эсенг –
Ол иги къатха болушургъа кюреш.

Назму китабым да –
Джети къатлы, джети къанатлы бир Сёздю,
Аны нюр къатын, акъ къанатын кёрюрге кюреш.
Аны азбарла, халкъгъа да аны бла сёлеш.

Алай бла хорланныкъды къара иннет, сыйсыз сёз – аманлыкъ.
Алай бла хорларыкъды муслиманлыкъ-адамлыкъ.

КЪАЙДАН КЕЛЕДИ КЪЫЙЫНЛЫКЪ?

Чакъгъан балий да ырджыда,
Басхан парий да арбазда,
Къарачай къойла, атла да –
Бары къалгъанла Кавказда.

Мен алгъыш эте джашадым
Аллахдан келген хар кюннге.
Ёзге, билмейме, не ючюн
Тюшдюм тутмакъгъа, сюргюннге?

Урушдан чыгъарыб, Сибирге,
Агъач кесерге сюрдюле.
Джан-джанымдан итле-маскеле,
Къабаргъа кюреше, юрдюле.

Кёкрегимден къалайланы,
Имбашларымдан чынланы,
Тартыб, юзюб атдыла
Мен урлаб алгъанча аланы.

Биз кърал ючюн сермешдик,
Фронтда къан-джан аямай.
Кърал а сюрдю джакъсыз халкъымы
Къарт, сабий деб да, къарамай.

Халкъымы къыргъан къралгъа
Къралым дерге боллукъмуд?
Огъесе джетген къыйынлыкъ –
Аллахдан келе болурму?

Алай эсе, не этиб,
Чамландыргъанек Аллахны –
Ол бизге буруб къоярча
Не тюрлюсюн да палахны?

Шайтанлылагъа къошулуб,
Ибилис джорукъну къургъанек.
Имансызлагъа къул болуб,
Иманлыланы къыргъанек.

Игилерибизден тил этиб,
Джойдургъанек аланы.
Сыйны-намысны тюб этиб,
Баш этгенек аманланы.

Байланы, бийлени тонаб,
Бай, бий болургъа кюрешгенек.
Болум, оюм хазналарын да,
Кеслерин да харам этгенек.

«Ишди джарлыны юй этген,
Намысды къулну да бий этген.
Барыбызны да Адам этген –
Иманды, динди»,- дер орнуна,

Имансыз джорукъну къургъанек,
Огъай дегенлени къыргъанек...

Аллах айтханны этмейин,
Ибилис айтханны этейек,
Аллахха къуллукъ этмейин,
Шайтаннга къуллукъ этейек.

Бир-бирибизни джояек,
Бир-бирибизни сояек,
Китабланы кюйдюреек,
Межгитлени ояек.

Имансыз джорукъ бла кюрешмей,
Бир-бирибизни талаек.
Аллах-адам деген болмай,
Джаныуарлача джашаек.

Ма аны ючюн сынатды
Аллах тутмакъны, сюргюнню.
Имансызла чачдыла бизни
Итле чачханча сюрюуню.

Аллах джазыкъсынды, къайтарды –
Эски джуртубузгъа, таулагъа.
Тауба этген, тюшюннген а джокъ –
Энтда къоркъама халкъыма.

Аллах айтханча джашамайбыз,
Тюзелликге ушамайбыз.
Терслейбиз энтда башхаланы –
Къралны, хоншуланы.

Къыйынлыкъ а кесибиздеди –
Кертисин эсгералмайбыз.
Аллахха къуллукъ этиб,
Шайтандан тазаланмайбыз.

Тюзге санаб терсибизни,
Харамгъа бошлаб эсибизни,
Гюнахдан тыймай кесибизни,
Дагъыда терслейбиз биз кимни?

Муслиман болсакъ – Адам болсакъ,
Харамдан, гюнахдан таза болсакъ,
Бир-бирге дагъан, билек болсакъ,
Аллах айтханча джашасакъ –
Бизни хорлар кюч болмазед…

Аллах айтханча джашасакъ,
Хакъ керти джолну барсакъ –
Насыблыладан болурек биз –
Эки дуниялы болурек биз…

КЕСИМЕ АЙТЫЛГЪАН НАЗМУ

Меккяны, Мединаны юсю бла барады
Джюрекге рахатлыкъ, къанат да берген джол.
Меккяны, Мединаны юсю бла барады
Айгъа, джулдузгъа да джол.
Къарачайгъа, Малкъаргъа да джол
Меккяны, Мединаны юсю бла барады.

Джуртунгу, Халкъынгы, Кесинги да табар ючюн, джакълар ючюн,
Эки дунияны да магъанасын ачыкълар, ангылар ючюн,
Эки дунияда да юлюшлю, насыблы болур ючюн,
Джанынг рахатлыкъ, тынчлыкъ табар ючюн,
Аллах айтханча джашагъанладан бол.

ДЖУРТДАН АЙЫРЫЛЫУ

Айырылдым, айырылгъанча джандетден,
Айырылдым, джан айырылгъанча тёнгекден...
Буюрулурму артха къайытыб джашаргъа,
Къобанны сууун ичиб, ташларын да джаларгъа?!

Къна сакъаллы къызыл Фук бла
Сермешгенча Ёрюзмек,
Фукну туудукълары бла
Мен да сермеше келдим.

Эки башлы эмеген,
Эки бетли эмеген
Кёзбаулукъгъа къуш болуб,
Эталгъанына бош  болуб,
Энтда талайды бизни.

Амантишлени табыб,
Сюйген джанына бюгюб,
Гулош таякъла этиб,
Сер эмеген нарт элни
Кюрешеди тюб этиб.

«Къарт болсам да нартма» деб,
Айтханланы джойду ол,
Джаш тёлюню башсыз этиб,
Къыбламасыз къойду ол.

Алай а, джокъду бизде
Нартма, аланма демеген.
Бюгюн, тамбла болса да,
Союллукъса, эмеген.

Ма ол заманда мен да
Ата джуртха къайытырыкъма,
Къайытырыкъма таулагъа,
Къайытханча таубагъа.

Хоу, тобагъа къайытханча,
Къайытырыкъма таулагъа.

Кёлсюзлюк этгеним ючюн –
Джуртдан кетгеним ючюн,
Тышындан ауаз бергеним ючюн,
Этгеним, этмегеним ючюн да –

Кечмеклик тилерме халкъымдан,
Бюгюн да тилейме кечмеклик.

Терслемейме мен сатлыкъны, душманны,
Терслемейме мен гяуурну, къралны,
Алагъа кюремейме гюнахымы, терсими –
Мен терслейме къуру да кесими.
Кесибиздеди бютеу къыйынлыкъ.

...Этеме тилек, къылама намаз,
Джердеди, Кёкдеди, джюрекдеди Кавказ.
Иншаллах, чыкъгъан джан къайытыр тёнгекге,
Адам да Хауасы бла джандетге.
Москва-Оslо-Stavanger 24. 06. 2003 – 25. 06. 2003

STAVANGER`de ДЖАЗЫЛГЪАН ЭКИНЧИ ШИЙИР

1
Не да барды мында:
Таула да, суула да.
Нем да барды мында –
Юйюм да, кюнюм да.
Алай а, джокъду мында
Джулдуз, Ай тилим –
Къарачай тилим.
Алай а, джокъду мында
Джулдуз, Ай халкъым –
Къарачай халкъым.

Мени тилими джокъду ангыларыкъ,
Мени джырыма джокъду тынгыларыкъ.
Анда да джангызем,
мында да – алай.
Алай а, алай:
Джерде да, Кёкде да,
Джюрекде да,
Назмуда, тилекде да –
Аллах. Къарачай.

2
Иманны азлыгъынданды
Хомухлукъ-кёлсюзлюк.
Иманы толугъа джокъду
Джуртсузлукъ, элсизлик.

Аллах джаратхан дуния
Меникиди бары.
Шайтан бла сермеширге
Барыбызгъа борчду.

3
Иманы толугъа
Джокъду джангызлыкъ.
Аллах бла болгъаннга,
Аллахы болгъаннга
Джангызма деб тыхсыу,
Не тюрлю да тарыгъыу –
Айыбды, гюнахды.

Хар къайда, хар къуру
адамда Адамны уятыу,
адамны джаныуарлыгъын-хайуанлыгъын къурутуу,
аны Адамлыкъгъа-Муслиманлыкъгъа чакъырыу,
Хакъ кертини ангылатыу,
Керти динни джайыу –
Ол назмучугъа да баш ишди, борчду.

Шийир да – азанды.
Ким болса да, эшитир,
Ойланыр, тюшюнюр деб, базама.
Аны ючюн джазама
Норвейде да назму.
Stavanger 28.06.03

ЭНДИ НЕ БОЛУБ КЪАЛГЪАНДЫ БИЗГЕ?

Тау тёппеле, чыммакъ къарла,
Шоркъулдаб келген тап-таза суула,
Джашил джагъала, нарат терекле,
Мийик къаяла, орман чегетле –
Буду Къарачай деген Ата джурт, Алан джурт,
Аллах бизге берген мийик джурт, джандет джурт.

Ана бёрюню дарман сютлю эмчеклерин эмиб,
Минги Тауну да буз сюммеклерин эмиб,
Ёсген тюрклебиз, таулулабыз биз,
Бёрюкъан, таукёл, таукел адамлабыз биз.

Тенгизледен таулагъа дери,
Къалюбаладан ахырзаманнга дери,
Джайылдыкъ Заманда, Аламда, Узайда.
Джолубузну, джаныбызны хар къуру, хар къайда
Аманат этиб Тейриге-Аллахха,
Бойсунмай келдик терсликге, палахха.

Джолубуз болса да ныхыт, аман,
Кёлюбюзню этмедик аман.
Уллу Аллахдан тиледик иман.

Энди не болуб къалгъанды бизге -
Башыбыз къалырча бедишге, сёзге.
Бирлик да аз, бегимеклик да аз,
Халкъгъа, джуртха сюймеклик да аз...

Энди не болуб къалгъанды бизге?

КЪАЛАМГЪА, ДЖИХАД КЪЫЛЫЧХАЧА, КЪАДАЛГЪАНМА
(Авторхановну, Джабагиевни, Дудовну эсгере)

Къыйын къадарлы халкъланы келечилери
Энтда дун-дуниягъа джайылгъанбыз.
Джуртдан, халкъдан айырылгъанбыз,
Къайгъыдан, сагъышдан а – огъай.

Халкъны, Джуртну эски, джангы джаралары
Джарылгъан джюреклерибизден туралла къанай.
Эркин Кавказ ючюн сермешген къазакъ бёрюле –
Чечен, Юнгюш, Малкъар, Къарачай,
Аллах ючюн, Адам ючюн сермешген таулула –
Чечен, Юнгюш, Малкъар, Къарачай –

Мурдар, гуду къралланы джорукълары бла тюл,
Аллахны джоругъу бла джашаргъа излейбиз биз,
Къуран бла, Шериат бла джашаргъа излейбиз биз –
Аны ючюн кюрешеди бизни бла Ибилис юзюк.

Эки къауумгъа бёлюнюбдю адам улу:
Бир Аллахха ийнаннганла бла Ибилисге табыннганла.

Ибилисге табыннганла Аллахха ийнаннганланы да
Кеслерича имансыз этерге ууланыбла,
Кеслерича мурдар, гуду, тоноучу этерге ууланыбла,
Кеслерича намыссыз, бетсиз, уятсыз этерге ууланыбла,
Кеслерича джаныуар, хайуан этерге ууланыбла.
Аны ючюн барады тохтамай къазауат.

Ол затны кёре, биле тургъанлай,
Тынгылаб турургъа джокъду амал.
Аны ючюн, къаламгъа,
джихад къылычхача, къадалыбды
Джулдузлу, Айлы – Къарачайлы
Лайпанланы Билал

БУ ДУНИЯСЫН ДА БУРАЛЛЫКЪДЫ ДЖАНДЕТГЕ

Къайда, къалай, неге тюберин билсе адам,
Къачан, къайда, къалай ёлюрюн да билсе адам,
Джашау – ол ёлюмге джууукълашыуду деб, турса адам,
Джашауу бурулур эди джаханимге.

Тас этерин, табарын да билсе адам,
Джашаргъа, ёлюрге да не ючюн кереклисин билсе адам,
Ёлюмден сора да тириллигин сезсе адам,
Толу болса кёлде-джюрекде иман,
Ол бу дуниясын да бураллыкъды джандетге.

ДЖАРЫКЪ ХОРЛАЙДЫ КЪАРАНГЫНЫ

Чыпчыкъла да къууаналла тангнга.
Къууанмагъан ким болур анга?!

Джарыкъ хорлайды къарангыны –
Къууанчын этебиз аны
Адамла, джаныуарла да,
Терекле, кырдыкла да.

Къарангыны сюймейбиз биз –
Аны ючюн джандырабыз чыракъланы да,
Аны ючюн кюреше келгенбиз
От этерге, отну джукълатмазгъа да.

Биз джандыргъан отла, чыракъла
Аллах джандыргъан джулдузланы
Бурхуларылла, кёлеккелерилле.

Аллах да сюймейди къарангыны,
Аллах джаратхан джанла –
Биз да сюймейбиз къарангыны.

Бизни къарангыдан джарыкъгъа чыгъарыр ючюн,
Нюр Китабын – Къуранын – ийгенди Аллах.
Нюр джарыкъдан эсе къарангыны сайлагъаннга
Джетеди къыйынлыкъ, азаб, палах.

Чыпчыкъла огъуна разылла тангнга.
Да ким болур къууанмагъан анга?
Джарыкъ хорлайды къарангыны,
Къууанчын этебиз биз да аны.
 
ИМАНДАН АЙЫРЫЛМА

Ёртеннге ушайды къобхан тенгиз,
От тиллеге ушайдыла толкъунла.
Кёк кюкюреб, ачы чартлаб,
Урады анга къайырылгъан тенгизни.

Кёк бла сууну арасында
Тенгиз чыпчыкъла,
къонар джер табмай,
Къычырыкъ-сыйыт, къуугъун этелле –
Тенгиз джутхан къыйынлыланы
Джанларыча учалла ала.

Кёк чартлагъан, тенгиз чайкъалгъан,
Къанатлы къычырыкъ-сыйыт
Кёлюмю-джюрегими титиретелле:
Мында да джокъду тынгы-тынчлыкъ.

Мийик джагъада агъач юйчюкде
Балаууз чыракъ, джукъланыргъа аз-буз къала,
Къарыусуз джанады –

Ол не эсе да, сабийлигими,
Лампа джарыгъында
Къуран окъуй тургъан Анамы
Эсге тюшюреди.

Бир кюч барды бизни бир джерде къоймай,
Тынгыбызны-тынчлыгъыбызны да алыб,
Сюрюб айланнган.

Ансы келиб бу Шимал тенгизни
Джагъасына нек орналдым мен,
Джуртумдан, халкъымдан да айырылыб?

Дагъыда къайдан келди бу таууш:
Кимден, неден айырылсанг да,
Имандан айырылма.

БАТЫДА ДЖАЗЫЛГЪАН ШИЙИР

Мында къызла
Боюнларын-къоюнларын, киндиклерин-бутларын ачыб,
Тиширыу берекетлерин дуниягъа чачыб,
Алай алдаргъа кюрешелле джашланы,
Алай излейле кеслерине эр.
Мал базаргъа ушайды шахарны ара майданы.
Джангыз эчкилени, ийнеклени, байталланы, къойланы орнуна –
Ары-бери баргъан къызла, тиширыула...
Намыс-уят, бет-адет дегенча затланы
Эски кийимленича аууушдуруб,
Джангы кийимлери, къылыкълары бла уа
Джахил заманланы тюшюрелле эсге.

Джашла да сыргъа салыб, чач ийиб,
Тиширыу маталлы болуб айланалла.
Къартларын къартлыкъ юйлеге бериб,
Кеслерин да ичкиге, хаулеге бериб,
Намысларын нафысларына хорлатыб
Айланнган джаш тёлю, шашхан тёлю.

Ахырзаман тёлюсю.
Ахырзаман дуниясы.
Ахырзаман адамчыкълары.

Кеси кесин эсгериб, тюшюнюб,
Къачан акъыл джыярыкъды экен адам улу?!
Огъесе кёрген къыйынлыкълары   
Азлыкъ этеми болурла анга?!

АС-САЛАМ АЛЕЙКУМ, МИНГИ ТАУ, КАВКАЗ

Акъылым-эсим тюрленмегенлей,
Саулугъум-кючюм тюгенмегенлей,
Джюз джыл джашау тилейем  Аллахдан,
Сакъла дейем къайгъыдан, палахдан.

Артда ангыладым тилерге кереклисин
Ата-ана, эгеч-къарнаш ючюн да,
Джумлей муслиман ючюн да,
Бютеу адам улу ючюн да,
Кетгенле, келликле ючюн да.

Артда ангыладым – неден да алгъа,
Аллахдан иман тилерге кереклисин,
Къалгъанны барын андан сора...

Акъылым-эсим тюрленмегенлей,
Саулугъум-кючюм юзюлмегенлей,
Джашар джылла тилейме энтда Аллахдан –
Халкъымы сакълар ючюн къайгъыдан, палахдан.

Чачылгъан халкъымы бир иннетге джыяр ючюн,
Анга динни, иманны сингдирир, джаяр ючюн,
Кесим да тобагъа, халкъыма, джуртума къайытыр ючюн,
Къуран аятланы, назму тизгинлени да айтыр ючюн,
Кесими, халкъымы да къутхарыр ючюн,
Энтда талай джыл джашау тилейме Къадардан.

Тилегим къабыл болур деб да, ышанмайма мен.
Алай а, умутсуз болургъа джарамаз.
Этеме тилек, къылама намаз,
Ас-салам алейкум, Минги Тау, Кавказ.

КЕСИНГ САЙЛА КЕСИНГЕ ДЖОЛНУ

1. БЁРЮ БЛА ИТ

Джаныуар да къоруйду джуртун:
Чекни сакълай, кече-кюн айланады джортуб.
Къуш да къоруулайды къаясын –
Джаны чыкъмай, берлик тюлдю уясын.

Итле ит этерге излейле бёрюню,
Ит болгъандан эсе ол сайлайды ёлюмню.
Биреуге бойсунуб, тагъылгъандан эсе бойнундан,
Ол хазырды айырылыргъа
Къабханнга тюшген санындан эм джанындан.

Къазакъ бёрю джангыз кеси болса да,
«Ит джыйын биригибди, кёбдю, кючлюдю –
Ит болуб, аланы бирлери болуб къалайым»,- демез,
Бёрюлюгюн, эркинлигин тас этмез.

Кишилигин, эркинлигин тас этиб,
Ол ит болуб, итча тюлдю джашарыкъ.
Ит – къулду, Бёрю –ёзденди, джангыз буду
Экисини арасында башхалыкъ.

Къачан эсе да, сатлыкъ болуб, амантиш болуб,
Джуртун, къауумун, бёрюлюгюн, эркинлигин
Алтын сынджыргъа, кюмюш тегенеге ауушдургъаннга,
Джауну чуругъун, джоругъун джалагъаннга, джакълагъаннга,
Душманнга джол уста болуб, ёз къошуна, къауумуна чабханнга
Айтхандыла бёрюле, душманла да «ит» деб, «амантиш» деб.

Алай бёлюннгенди джыйын джанлы экиге.
Алай бёлюнеди адам улу да экиге.
Ёзден эсенг – барыб тохтагъан эрсе –
Аллах дерсе, Халкъым дерсе, Джуртум дерсе.

Къул эсенг а – итле бла юрюрсе,
«Сынджыр», «тегене», «сюек» дей, талашырса, ёлюрсе.
Эркиши бол, ёзден бол, не да сыйла къуллугъун къулну,
Джол ачыкъды – кесинг сайла кесинге джолну.

2. КЪУШ БЛА КЪАРГЪАЛА

Къуршалагъанла къушну къаргъала,
Къушну да къаргъа этер умутлулла ала.
«Сен джангызса, бизни тилибизни ал,
Бизни бирибизни ал.

Ол мийик къаянгдан бери тюш,
Биз бишген уллу къазанда сен да биш.
Кеси разылыгъынг бла къошул джамагъатха,
Огъай десенг – ашырлыкъбыз ахратха.
Аман этерикбиз кюнюнгю,
Аман этерикбиз кёлюнгю».

Кюн аманны къаргъалары,
Узакъ болса да аралары,
Къая тюбюнден темирчилейдиле къушха,
Алдар умут да этелле «джууукъ бол» дей, къошха.

Къуш тынгылайды айтмайын джукъ.
Къаргъалагъа ол къайдан болсун джууукъ.
Ол джууукъду Кёклеге, элиялагъа –
Къаргъала джетелмез дуниялагъа.

Кюнню чыгъыб келгенин эм алгъа кёреди ол,
Кюнню батыб баргъанын да эм артха кёреди ол.
Къаргъаланы тенглигине энмез-тюшмез ол,
«Къаргъа болгъан къуш» деб, бедишлик болмаз ол.

Не къанатларын джаяр да кетер ёрге,
Не къанатларын джыяр да, ёлюб тюшер джерге.

ит бла Бёрю... къаргъа бла Къуш...
къул бла Ёзден...
Я Аллах, болуш
Бизлеге ёзденлей, къушлай, бёрюлей къалыргъа,
Хакъ джолдан, иман джолдан тайышмай барыргъа,
Къыйынлыкъда, къууанчда да Адамлай къалыргъа.

БАЛ ЧИБИН БЛА ЁГЮЗ

Бал чибиннге ушайды назмучу,
Джазыучу уа – сабан ёгюзге.
(Бал чибинни къыйнайла балы ючюн,
Тартхан ёгюзге да кёбюрек джетеди чыбыкъ).

СОРУУЛАГЪА ДЖУУАБ

Озуб кетген джангурну ызындан
Джамчы бла айланабыз сюрюб.
Тёнгегибиз тюл, джаныбыз
Ёмюрлюкге къалгъанды джибиб.

Не уллу терсликни-зорлукъну да болад ахыры,
Сыннган сюек да ызына къайнайды.
Сыннган кёлге уа аллай мадар джокъ –
Эсибиз бизни кече-кюн да къыйнайды.

Эсибиз бизни кече-кюн да талайды,
Джангыдан тюшюре ёртеннге-отха –
Тутмакъгъа, сюргюннге, къазауатха:
Мурдар джорукъ ёлтюреди, тонайды.

Къыйынлыкъ не ючюн джетгенин ангылаялмай,
Аны унутуб-къурутуб болалмай,
Терслейбиз кесибизни, бир-бирибизни, башхаланы да...
Соруу кемиреди къартланы, джашланы да:
Не ючюн?

Соруугъа джууаб береди Аллах:
Айырмагъанынгыз ючюн сууаб-гюнах,
Айырмагъаныгъыз ючюн халал-харам,
Къуран бла, шериат бла джашамагъаныгъыз ючюн,
Ибилис джорукъгъа бойсуннганыгъыз ючюн,
Аллахдан тюл, андан къоркъгъаныгъыз ючюн,
Анга табыннганыгъыз ючюн,
Аны джолуна кёчгенигиз ючюн,
Джетеди сизге къыйынлыкъ.

Ийнаннган къауум сорады Аллахха:
Биз сени джолунгда барыргъа кюрешдик,
Халкъыбызны да къутхарыргъа кюрешдик,
Ибилис бла да аямай сермешдик.
Бизлеге уа нек джетеди къыйынлыкъ?

Былагъа да береди Аллах джууаб:
Сиз кюрешдигиз Ибилисге къаршчы,
Ибилисден джетеди сизге къыйынлыкъ.
Алай а, энди сиз къойгъансыз кюрешни,
Къууандырасыз шайтанны, Ибилисни.
Бош айтасыз «арыгъанбыз-талгъанбыз» деб,
«Кесибиз да аз къалгъанбыз» деб.

Иманны азлыгъыды бу сёзлени айтдыртхан,
Ибилисни джоругъу бла кюрешни тохтатдыргъан.
Иманны джокълугъу ючюн джетеди къыйынлыкъ,
Иманны азлыгъы ючюн да джетеди къыйынлыкъ.

Сиз керти ийнаннганла болсагъыз,
Иманыгъыз толу болса, керти болса,
Адамны шайтандан сакълай, къутхара,   
Ёлгюнчю кюреширик эдигиз.

Керти ийнаннган джангызма демейди,
(Аллах джюрегинде болгъан джангыз болурму?)
Керти ийнаннган къарыусузма демейди
(Аллахы болгъан, Аллах  бла болгъан къарыусуз къалай болур?)

Керти ийнаннганнга солуу дуния – ол дунияды,
Бу дуния  уа – анга джихадды, къазауатды.
Не да барды, не да джетишеди озуб.
Сизге джетишмеген – иманды джангыз,
Аны тилегиз да, бардырыгъыз джихадны.
Сизни ючюн джаратханма дунияны эм ахратны.

ТАРИХХЕ ЭМДА ТАМБЛАГЪА АТЛАННГАН ШИЙИР

1.ЁЗЕНГИ (НЕ ДА АТЛАННГАН) НАЗМУ

Исса файгъамбар джоргъа керилгенча
Адам улуну къутхарыр ючюн,
Мен да Европа бла Азиягъа керилгенме
Евразияны бирлигин къутхарыр ючюн.

Бютеу адам улуну келечисисе деб,
Урса да хар кюн джюрегим,
Тюрк-муслиман дунияны атынданды
Аллаху тагъалагъа тилегим.

Бизни ата-бабаларыбыз тюрк къауумла
Къазауатчы атларыны ёшюнлери бла уруб,
Махтанчакъ Ауропаны терк тобукъландырыб,
Сора атларыны къуйрукъларына байлаб, сюйреб,
Алай къошханла Азиягъа...

Юзюлюб, къачаргъа кюрешгенлени да,
Аркъан атыб, тутуб, артха къайтаргъанла.
Кюч бла, джигитлик бла къургъанла ала
Дунияны титиретген империяланы.

Бир-бирине бойсунмау, уллукёллюлюк
Ойгъанды артда Тюркню къаласын.
Чачылгъан Тюркню да бирге джыяргъа
Бу назму сёзюм джарасын.

Мен – бюйюк Тюркню Ас-Алан къауумуну
Минги таулу атауулунданма.

Тюрк – Тейрисин эскерир да,
Тирилир, биригир деб,
Бу назмуну ол джора бла джазгъанма.

Минг-минг джылны мындан алгъа
Тюрк тюркге салгъан биринчи джарадан
Бюгюн да бетибизге чачыла тургъан,
Къычыра тургъан тюрк къанды бу назму.

2.КЕТГЕННИ, КЕЛЛИКНИ КЁЗГЕ КЁРГЮЗТЕ

Сабийлигим къалгъанды къайда?
Сюргюнде – Къыргъызстанда, Кок-Сайда.
Джашлыгъым а ётгенди къайда?
Къызыл-Къалада, Къарачайда.

Москвада да кетгенди он джылым.
Билмейме къайда джетерин аджалым.
Айю къарт болгъанында джубранчы болду деб,
Джылым келгенинде къалдым джолоучу болуб.

Энди тышындама. Тыш къралланы
Биринден бирине кёчюб айланама.
Алай а, ийнанама:
Джазыу джууукълашдырса джулдузу бла Айгъа,
Болджалым джетсе, Топрагъым тартыб,
Къайтарыр артха – Къарачайгъа.

Алай болмаса, насыбым тутмаса,
Мени назмуларымда табарсыз.
Къадау Ташха,
Джангыз Терекге,
Къазакъ Бёрюге
Сын-суратымача, тин сыфатымача къарарсыз.

3.ЭКИ ДЖЮРЕК

Дохтурла:
«Джарылгъан джюрегинги
Кёкюрегингден къоратайыкъ,
Аны орнуна бир сау джюрек
Табайыкъ, орнатайыкъ»,- дейле.

...Джюреги сау, ким болса да,
Бир ёлсе деб, сакъларча,
Джюрек джаргъан джашаугъа
Быллай бир къадалырча,

Не къыйынлыкъ барды, айт?
Биреуню къара кюню
Меннге джарыкъ боллугъун
Ким айтды? Аны да айт.

«...Къанатлыча чалдышда,
Башха джюрек, башха джюрек
Тыпырдайды кёкрекде.
Ол урады-къычырады
Чакъырады иесин...».

Бу сезим бла дунияда
Джашаргъа боллукъмуду?

Кимни джюрегисе сен:
Батырнымы, къызбайнымы,
Эркекними, тишиними –
Кимни джюрегисе сен?

Миллетчимед, умметчимед –
Ким эди сени иенг?
Кеси да излеймеди,
Башхада джашарынгы?!
Ма менде джашарынгы?!

Ол къоркъа да болуред,
Сен джашау берген инсан
Терс иннетли болур деб,
Бир къара иш этер деб,
Огъесе, иенг кеси да
Тюз адам болмазмы эди?

Мындан ары джашауум
Сени бла боллукъду:
Оюмум-сёзюм-ишим а
Сеникимид, меникимид?

Хар небиз да келишиб
Бирге джашаб кетсек да,
Алгъыннгы джюрекденча,
Бошарыкъма сенден да.

Мени халкъыма, джуртума
Этерикмисе къуллукъ?
Душманны къаушатыргъа
Боллукъмуса джумдурукъ?

Огъесе, джюрютюрюкмюсе
Ёз халкъынгы къайгъысын,
Ёз иенги къайгъысын?

Ким биледи, сени иенг
Болгъан эсе да
Мени джюрегими джаргъан?

Алай эсе,
Сен да къыйнарыкъса мени.
Алай а,
Мен да къыйнарыкъма сени».

...Башха джюрекге разымамы?
Дохтур сакълайды джууаб.
Гюнах-сууаб деген а?
Джашау-ёлюм деген а?
Дуния-ахырат деген а?

Не джашауну, не ёлюмню
Сайларгъа керекме мен.
Башха джюрек бла джашауну,
Не кеси джюрегим бла ёлюуню –
Ма экисинден бирисин –
Сайларгъа керекме мен.
июль, 2003. джюрек хастене

КЪАЙГЪЫГЪА ТЮБЕРГЕ ХАЗЫРЛЫКЪ

Кюн къыздыргъан къая рандан
Тенгизден ургъан салкъын аязгъа
Джугъутур бетин тутуб, иссилейди.

Тенгиз чыпчыкъланы къычырыкълары
Теке къалкъыуун бузмайла аны.
Гелеу кырдыкдан отлаб тойгъанды –
Рахат джатыб кюушенеди ол.
Джанлы джеталмаз мийикде, бекде
Кесин къоркъуусуз кёреди ол.

Насыблыды – сезмейди, билмейди
Уучу аны ызлаб, мараб,
Ышаннга салыб тургъанын.
Биз да алайбыз. Къайгъы
Къайдан, къачан, къалай,
Не тюрсюнде келир – билмейбиз.

Ариу, адам тюрсюню болса да,
Джаныуарды аны къылыгъы.
Андан къутулур джокъду амал –
Эртде-кеч болса да тутады бизни.

Къутулмазса андан къачыб не бугъуб,
Джалыныб да къалмазса джаудан.
Джангыз аны бла аямай сермешиб,
Керти эркишича ёлюудю сый.

Къайгъы джети башлы эмегенди,
Эки башлы къушду къайгъы...

Джаш болсанг да баш болуб,
Къарт болсанг да нартма деб,
Керекди сермеширге.

Къайгъыны джетерин билиб,
Анга тюберге хазыр болуб,
Акъ кюн да къара кюннге хазыр болуб
Джашауду – акъылманлыкъ.

Ол заманда бет джоймазбыз,
Къайгъыны бий этиб къоймазбыз.
Джашарбыз-ёлюрбюз-тирилирбиз,
Тейри адамыча кёрюнюрбюз.

АШЛАННГАН САГЪЫШЛА

Джер юсюнде адамла –
Аскерлеча кемеде,
Джюджюлеча тёбеде:
Джокъду бизлеге тынчлыкъ.

Кемиред бизни къайгъы,
Кемиред бизни сагъыш,
Къар басхан кибик джайны,
Джерни кючлегенча къыш.

Ауруу, къартлыкъ, ёлюм да
Биз чакъыргъан затла тюл.
Джулдузла да кюелле,
Чачылалла болуб кюл.

Джерге, джердегилеге да
Келликди ахырзаман.
Аны ангылагъанлыкъгъа
Хош болалмайды адам.

Излемейди ёлюрге,
Къара джерге кирирге.
Айырылмай джашлыкъдан,
Айырылмай саулукъдан
Джашаб турургъа излейд.

Излегенликге не келсин –
Саулукъ кетсе бир кере,
Бакъдырсанг да минг кере,
Къайтармазса ызына.

Ёлюмге уа – джокъ мадар.
Алайды буйрукъ, къадар.

Алай болса да джазыу,
Кеси кетсе да, къалса
Дунияда джашы, къызы,
Иши, оюму, ызы –
Ол да кеси къалгъанча,
Ол да кёлюне асыу,
Ол да ёлюмге къаршчы.

Алай а, бютеу дуния
Тюб болуб къаллыкъ эсе,
Кюл болуб къаллыкъ эсе –
Сора къайда магъана
Джашаудан, джашагъандан?

Джаныуардан, хайуандан
Баш болургъа кюрешдик,
Китаб ачдыкъ, тюшюндюк,
Аллах бла сёлешдик.

Алай а, не этейик,
Джетмей эсе кючюбюз
Дуниябызны сакъларгъа,
Кесибизи джакъларгъа.

Китабла айтхан тюз болуб,
Ахыр кюн келлик эсе,
Ол Ахыргъа дери да
Биз Адамча джашайыкъ.

«Тирилиу кюн боллукъду,
Башха дуния боллукъду,
Къыямат кюн боллукъду –
Боллукъду соруу-сууал»,-

Деб, ол затладан къоркъуб тюл,
Азабладан къоркъуб тюл,
Биз адамча джашайыкъ
Адам болгъаныбыз ючюн.

Ансы ахрат болмаса,
Шашаргъамы керегек?
Хайуанлагъа, джаныуарлагъа
Ушаргъамы керегек?

Азабдан къоркъуб тюл,
Намысдан къоркъуб джашайыкъ,
Шыйыхлагъа, файгъамбарлагъа –
Аллах сюйгенлеге ушайыкъ.

АЛЛАХ БЛА БОЛ

Эртден намазны Минги Тауда къылдым.
Кюнорта намазны къылдым Москвада.
Экиндини Ослода къылдым.
Ашхамны къылама Ставангерде.
Джассыны да Аллах буюргъан джерде
Къыллыкъма. Иншаллах.

Аллах бла джангыз тюлме,
Ана тилсиз, Халкъсыз, Джуртсуз да тюлме,
Тюненесиз, бюгюнсюз, тамбласыз да тюлме,
Барыны орнун тутады Ол.
Барыбызны джаратханды Ол.
Андан башланады джол.
Анга келтиреди джол.

Адам, насыблы бол, иманлы бол.

КЪАЗАКЪ БЁРЮНЮ САГЪЫШЫ

1
Мен шайырма-поэтме.
Ауаз берген бизледе адетди –
Кесиме, сеннге да айтама:
Аман сёлешме, аман аууз ачма,
аман джора этме.

Тёгерекде – хар неде, хар кимде –
Джашыныб тургъан къара кючле барла.
Уятма аланы, чакъырма аланы –
Акъ дуния да къара джинледен толуду.

Адамда иги иннетни, иги сезимни,
Иги сёзню къозгъау, туудуруу,
Адамда
Джаныуарлыкъны, хайыуанлыкъны тунчукъдуруу, къурутуу,
Адамны
Хакъ кертиге, Хакъ джолгъа тюзетиу, кёллендириу, учундуруу –
Буду шайырны, имамны, хар керти Адамны да борчу.

Шайыр – бал чибинни бир тюрлюсюдю.
Кёк бал чибин да тюл,
Джер бал чибин да тюл,
Сёз бал чибинди ол –
Ана тилни эм ариу, эм нюрлю сёз гюллеринден
Бал джыяды да, дуниягъа чачады –
Олду аны иши.

Алай а,
Шайырланы, бал чибинленича,
Бир четеннге джыяргъа излеген,
Аланы эркинликлерин алыргъа излеген,
Шекер суу бла алдаргъа излеген –
Джангылады.

Шайырны джангыз бир бийи барды –
Эркинлик-Тюзлюк-Ариулукъ.
Олду аны учундургъан.
Учургъан эки къанаты да –
Игилик бла Халаллыкъ.
Ол ючюсюне къуллукъ этдирген а –
Аны иманлы, бетли, ётлю эмда билимли фахмусу.
Быллай джанладыла шайырла.

2
Ана тилни сёз сынджыры бла
Ата джуртха байланыб тургъан
(Джангыз Терекге, Къадау Ташха тагъылыб тургъан)
Къазакъ Бёрюдю Поэт.

Кеси къазакъ болгъанлыгъына,
Джыйын джанлыды къайгъысы, сагъышы аны.
Анга кёб къыйынлыкъ джетдирген,
Аны хаджирет, абрек, къазакъ этген – джыйын джанлыды.
Джыйын джанлыды дагъыда сагъышы, къайгъысы аны.

Ол къоркъады джыйын джанлы тюб болад деб,
Ол къоркъады Ата джурт итлеге къалад деб.
Барындан да бек къоркъгъаны:
Джыйын джанлы ит джыйыннга бурулад деб,
Аны джашауу, ашауу, излеми да
Сынджыр, тегене, сюек болуб къалад деб,
Мийиклени, кийиклени да къоюб,
Къул джыйыннга, ит сюрюуге бурулад деб.

Аз бола баралла итле бла талашханла.
Кёб бола баралла итле бла джалгъашханла...

Отуз кюмюш ючюн сатлыкъ джолгъа джарашханла,
Тийрелеринден, Тейрилеринден да аджашханла,
Кечим джокъду сизге не дунияда, не ахыратда:
Дин, тил, халкъ, джурт ючюн къазауатда
Душманны-джауну джанына кёчгенсиз сиз,
Бёрю да тюлсюз, ит да тюлсюз сиз –
Сизни атыгъыз амантишди, сатлыкъды,
Тарихни къара багъанасында ол ат бла къаллыкъсыз.

3
Ёзден, къул, бий айырылмай, къатышханды миллетим,
Джыйын джанлыгъа, ит джыйыннга да ушайды миллетим.

Акъны къарадан, бёрюню итден айырыуду иннетим,
Бу Бёрю-Ит, Ит-Бёрю джумхуриетлени чачыуду иннетим,
Къазакъ бёрюледен джыйын къурауду иннетим,
Бир бетли, бир иннетли, бир Тейриге бойсуннган
Къазакъ бёрюледен кърал къурауду иннетим.

4
Мен, Къазакъ Бёрю, улуйма къараб Айгъа.
Мен, шайыр, назму окъуйма къараб Къарачайгъа.
Шийиримде джокъду къаргъыш, барды алгъыш, барды тилек,
Адам улугъа, бёрю улугъанча, урад джюрек.
Къазакъ бёрюча, чынгайды джюрегим Джерден Кёкге,
Чакъыра сизни Игиликге, Джигитликге, Эркинликге. 

АЛЛАХХА АМАНАТ

Дохтурла айталла: «Тынч тур! –
Ашалгъанды, бошалгъанды джюрек».
Мен да айтама алагъа джууабха:
«Аякъ юсюнде ёледи Терек».

Къадау Ташха ушайды кёлюм,
Ташда ёсген Терекге – сёзюм.
Ата джуртум бар, Ана тилим бар,
Ала саулукъда джокъ манга ёлюм.

Аладыла мени атам-анам,
Ала ючюн этеме къазауат.

Джарылгъан Ташча, джарылгъан джюрек болсам да,
Джангыз Терекча, кесилген терек болсам да,
Хорламгъа джетмей, ёлген тёрем болса да –
Диним-тилим-джуртум ючюн ёлеме,
Джаным, халкъым да уллу Аллахха аманат.

ЧАЛКЪЫЧЫ

1
Кийиз бёркюн да башына къаблаб,
Тенгиз джагъасы бла гузаба атлаб,
Барады. Чалкъысы бойнунда.
Белине тагъылыб тёшю-чёгючю,
Джанында хыршысы, къайрагъы.
Тенгизни бош джагъасына джетиб,
Джаныу этиб чалкъысына,
«Бисмилля» деб, чалыб башлайды.

Толкъунлана тургъан кёк биченликни
Чалады эртденден ингирге дери.
Биченликни теблеб, зее эте баргъан
Кемелеге, къайыкълагъа ачыуланады.

Ашхам бола къайытады юйюне.
Юй бийчесине эсгертеди:

«Тамбла танг аласы бла кетерикме.
Азыкъны артмакъгъа джарашдырыб къой.
Кёб салма. Кюлде бишген нартюх гырджын бла
Джууурт айран эмда бышлакъ болса болду.
Кёгет-мёгет деб кюрешме».

Юй бийчеси биледи баш иесини къылыгъын.
Джылла бла чалады тенгизни къарт.
Эртден бла кеси кесине азан къычырыб,
Намаз къылады.
Ингирде кеси джырлаб, кеси эжиу этиб,
Орайда тарта, къайытады.

Киши да ангыламайды аны тилин.
Сер къарт бла кюрешмейди киши да –
Аны да джокъду кишиге хыянаты.
«Шашхан таулуду» былайлада аты.

Бу Шимал тенгизни джагъасында Норвейде
Мен анга къалай тюбегеними да айтайым.

2
Сууда  кемеле – байракълы, байракъсыз,
Джагъада адамла – иманлы, имансыз,
Чабакъчыла къайыкъладан сата балыкъ,
Тёгерек дауур-сюйюр, къалабалыкъ.

Былайлагъа биринчи къазыкъ ургъан таулу
Менме деб, махтаныб, ёхтемлениб,
Кийиз бёркюмю да башыма къаблаб,
Тенгиз джагъасы бла баргъанлай атлаб,
Бир-бирибизге тюртюлюб къалдыкъ –
Кийиз бёрклюле эки адам.
Эки бирча мукъладис бир-бирине тюбеб,
Илгениб, артха туракълагъанча,

Бир-бири бёркюбюзге къараб,
Бир-бири кёзюбюзге къараб,
Тилибиз тутулуб,
Биразны сын болуб турдукъ.

Салам бердим, сен кимсе?- дедим.
Мурулдады – ангыламадым джукъ.
Кийиз бёркню къайдан алгъанса дедим,
Джукъ да айтмай, къысылды джууукъ.

Сора сермеб, билегимден тутду:
«Джаш, джыйындан джанлаб айланнганынг болду.
Чалкъынгы да алыб, терк ызымдан джет!».

Кетди къарт. Ызындан къараб къалдым.
Шимал тенгизни джагъасы элледе
Башха таулугъа джолукъгъаным болмады.

Не къыйынлыкъ тюшюрген болур аны да бери?
Не къыйынлыкъ алгъан болур эсин да?

Юй бийчеси да анга ушаш бир –
Тюзетиб хапар айталмады ол да.
«Хы, иги болду келгенинг,
Бирге чалкъы чала турурсуз энди»,- деди.

Былай танышдым бир зауаллы таулу бла мында.
Энди аны бла бирге чалкъымы чалайым,
Огъесе, ызыма, Джуртха кетибми къалайым?!

ДЖАНГУР БЛА ДЖЮРЕК

Кече узуну джауады джангур,
Кече узуну –
Андача – тауладача-джуртдача.
Кече узуну этеме сагъыш.
Сагъыш этеме кече узуну.

Джылайды кёк. Улуйду джюрек.
Не ючюн? Нек?

Джуртха сюймеклик ёлтюреди мени,
Джуртха тансыкълыкъ кемиреди мени.
Адамларыма къой, джауларыма да
Болгъанма тансыкъ.

Кёк чартлайды, джашнайды кече узуну.
Дуниямча, тынгысыз-тынчлыкъсыз джюрегимча,
Чачакъ-чачакъ бола, кюеди кёкде элия.
Джукълана, джана, ёле, тириле,
Кече узуну джанады джюрек-элия.
Джауады джангур.

Къычырады кёк, къычырады джюрек.
Джарылады кёк, джарылады джюрек.
Арада
Къарангы бла джарыкъ.
Джарыкъ бла къарангы.

Джауады джангур. Ёседи кырдык.
Танг аласына тохтайды джангур.
Тохтайды джюрек.

Къабыргъада, къабырлада
Бир къалынды, бир джашилди кырдык.
Кече узуну джаугъанед джангур.
Фатиха.

НАЗМУЧУЛУКЪ НЕДИ?

Мен джазгъанны окъур ючюн
Кёз керек тюлдю;
Мен джазгъанны эшитир ючюн
Къулакъ керек тюлдю;
Не джазгъанымы билир ючюн
Тил билирге керек тюлдю;
Мен джазгъанны ангылар ючюн
Ангы да керек тюлдю;
Мен джазгъаннга ийнаныр ючюн
Не иман, не билим, не илму керек тюлдю;
Джаныуардача джыйы, адамдача сезим да керек тюлдю;
Кераматлы болургъа да керек тюлдю.

Мен джазгъан саулагъа багъышланнган зат тюлдю;
Мен джазгъан ёлгенлеге аталгъан зат да тюлдю;
Мен джазгъан башха дуниялагъа,
Башха тюрлю инсанлагъа,
Башха тюрлю джашаулагъа да джораланмайды.
Мен джазгъан адамгъа, мёлекге, джиннге да тюл,
Аллахха джораланады –
Эм узакъ, эм джууукъ Олду меннге.

Аллахданды, Аллаххады джолубуз.
Олду –
Кёклени , Джерни, заманланы,
Аламланы, таша-туру дунияланы,
Алада болгъанны барын
Джаратхан, джашатхан, къаушатхан, тирилтген.
Ие, Тёре да – Олду. Анданды умут.

Тилибизни таша магъаналы къанатлы сёзлерин табыб,
Бир-бирине тагъыб, мектуб этиб, ашырама
Ёлюмсюз-ёмюрлюк Аллахха.
Джууаб сакълайма Андан.
Келирми-келмезми, билмейме.
Аллахдан башхала бла мени ишим джокъду.
Ат-бет атасала да, не деселе да,
Ала бла мени ишим джокъду.
Ала тюлдюле мени окъуучуларым.
Ала тюлдюле Тёре манга.

Аллах бла мени арама киши кирмесин –
Не имам, не кърал – бир киши да.
Джазгъанымы мен адамгъа тюл,
Аллаху тагъалагъа джазама. Аны ючюн,
Мени адамла англарламы-англамазламы,
Окъурламы-окъумазламы – манга башхасы джокъду.

Мен назмуларымы
Аллахны аллында тургъанча,
Анга окъугъанча кёреме.
Мени тилими, кесими да джаратхан – Олду.

Халкъымы-Джуртуму-Тилими келечисиме –
Аны да билеме.

Эм алгъа сабийлени беш харифге
Эмда ол харифледен къуралгъан
Аллах деген чексизликге юретирге керекди,
Ызы бла да Аллахны Сёзюне – Къураннга.
Андан сора ана тилде назмулагъа.
Ол заманда сабий муслиман адам болуб ёсерикди,
«Адам не айтыр»,- деб, тюл,
«Аллах не айтыр»,- деб, сагъыш этерикди.

Мен да:
«Адам не айтыр», «кърал не айтыр»,- деб, тюл,
«Аллах не айтыр» деб, джазама джазгъан затларымы.
Мен ангылагъаннга кёре,
Назмучу болуу, назмучулукъ джолу – Олду.

ЮЧ ДУНИЯ

Сюркелген – арыйды;
Джюрюген джарыйды;
Учхан а – насыб.

БИР КИТАБ ДЖАЗАРГЪА ИЗЛЕЙМЕ

1
Норвей къызны къучакъласанг да,
Белине къучакъ джетмейди.
Таулада субай наратчыкъ
Бир да эсимден кетмейди.

2
Мында шахар алай тазады,
Сюркелсенг да – букъу къонмайды.
Богъурдакъданды мында хар не да –
Мени уа отум джанмайды.

3
Тиширыула алай джюрюйле,
Къарын джаулары салыныб.
Хар не да бир къуджур кёрюнеди,
Къалмагъан эсем алыныб.

4
Мында ишсизле алгъан ачханы
Бизде ишлеб да алмайла.
Эки джанын тенглешдирсенг,
Джюрек джарылмай къалмайды.

5
Ичген-эсирген кёрмейме мында,
Ач-джаланнгач да кёрмейме.
Джарлы Эресей эсиме тюшсе –
Мен не этерге билмейме.

6
Джер-суу байлыкъ халкъныкъыды,
Ишлеген къыйынын табады.
Къайда аман къачхынчы да
Мында юй-кюн болуб къалады.

7
Кёзюнг къысыкъды, теринг къарады,
Бурнунг къынгырды демейле.
Гыл тюшюребиз деб, полисле
Сени тыймайла, сюрмейле.

8
Мында оноучу тоноучу тюлдю,
Джокъду урлагъан-тырнагъан.
Анда джашау – дыгалас джашау,
Мында зауукъду джашагъан.

9
Джангыз бир джылны ичине
Мен юй, арба да алгъанма.
Халкъым, Джуртум демесем,
Джашаугъа батыб да къалгъанма.

10
Шимал Кавказны таулусу –
Шимал тенгизни балыгъы...
Анда эресейли, мында норвейли,
Къарачайлы уа къачан боллукъма?!

11
Таулу джокъду кесимден сора...
Озгъан джашауумдан-эсимден сора,
Джукъ да джокъду.  Джуртсуз, элсиз –
Болуб турама санграу эм тилсиз.

12
Акъ булутланы къызартса да Кюн,
Къара булутладан къараса да Ай,
Акъ бла, къара бла джазсам да –
Бир сёз чыгъады – Къарачай...

13
Джуртха тартхан ауруу болмаса,
Аман тюш мында да кёрмезем.
Амантиш итле тил этмеселе,
Ата джуртдан да кетмезем.

14
Джюрек джарылмай не этсин,
Ишлеген къаламы ойгъанма:
Ана тилни, Джуртну, тарихни
Къоюлмазлыкълагъа къойгъанма.

15
Халкъны, Джуртну да сатыб кюрешелле
Ол ит мурдарла, гудула.
Къара багъанагъа тагъарыкъма барын –
Келлик тёлюле да окъурла.

16
Бир китаб джазаргъа излейме 
Хар адам кесин кёрюрча.
Бизде джашауну тюзюн, кертисин
Аллах, адам да билирча.

ЭЛЛЕРИМ

Акъ Къалам, Къызыл Къалам,
Акъ джаным, къызыл къаным.
Бу эки элден чыкъгъанла
Ата эм ана джаным.

Хурзугум, Учкуланым –
Адурхайым, Трамым –
Къадау Ташым, Терегим,
Сизсиз мени джюрегим.

Тёнгегим эмда джаным –
Хурзугум, Учкуланым;
Акъ Къалам, Къызыл Къалам.
Сизсиз мени нюр къалам.
Сизсиз меннге нюр къалам.

ЮЧ КЮН БЛА ЮЧ АЙ

Дуниягъа къарайма джулдуздан, Айдан –
Къарачайдан.
Дуния къарайды джулдузгъа, Айгъа,
Мен – Къарачайгъа.

Не къадар узакълашсам
Джулдуздан, Айдан,
О къадар джууукълашама
Джулдузгъа, Айгъа.

Манга джулдузу бла Ай –
Кюндюздю, кечеди.
Тюрк-муслиман ёлсе,
Ол сын ташха кёчеди.

Манга Къарачай –
Джулдузу бла Ай:
Джердеди, Кёкдеди
Эмда джюрекдеди.

Къалюбаладан ахырзаманнга дери,
Ташдан джулдузгъа дери
Юч Кюн бла юч Ай –
Къарачай.

АДАМНЫ КЪАДАРЫНА ЭТЕМЕ САГЪЫШ

Сютча уюб турады тенгиз,
Сабийча джукълаб турады тенгиз.
Аны уятыргъа кёзлери къыймай,
Тенгиз чыпчыкъла да къычырыкъларын
Аз этгенле. Мен да,
Джашил терекча джагъада сюелиб,
Салкъын аязчыкъгъа бетими тутуб,
Сагъышха кетгенме.

Джатыб, кюушене тургъан кериуанча,
Узакъда таула рахат агъаралла.
Сабыр аязны къулакъгъа алмай,
Аякъ юсюнде къалкъыйды чегет да.
Айрымканнга тартылгъан кёпюрню
Юсю бла арабала,
Тюбю бла да кемеле, къайыкъла
Тохтаусуз баралла.

Рахатды, шошду бютеу табигъат.
Тынчлыкъ джокъду джангыз адамгъа.
Олду билмеген тохтай, солуй –
Бютюн тынгысыз, къайгъылы бир джанды.

Неди джетмеген анга?!
Джандетде не джетмей эди,
Не джетмейди джерде да анга?!
Неди сюрюб айланнган аны,
Нени сюрюб айланады ол?

Джер, кёкмю джетмейди анга,
Огъесе акъылмы, иманмы?
Огъесе, джаханимни бир кёрмеген
Джандетге кёл сала болмазмы?

Ёллюгюн билгени себебли,
Джашаудан тоюб къалыргъамы излейди?
Огъесе, кеч болгъунчу,
Ёлюмсюзлюкге джолламы излейди?

Тенгиз рахатды. Кёк да рахатды.
Тынчны тебгени къыйын деб,
Ала тебгенден Аллах сакъласын.

Адамгъа джокъ тынчлыкъ-рахатлыкъ.
Кесиди кёбюсюне къурутхан да аланы.
Кёкге, тенгизге, таулагъа къараб,
Бурху адамны – къайгъылы джанны –
Джашаууна, къадарына этеме сагъыш.

СТАВАНГЕРДЕ ЭКИ ТАУЛУ

Эки къачхынчы таулу –
Биз джашайбыз былайда:
Ол тартады аракъы,
Мен тартама орайда –
Экибиз да ишсизле,
Экибиз да тишсизле.

- Юсюнг, башынг да тозуб,
Къайдан келесе?- десем,
Айтыр туракълаб, созуб:
- Болду болсакъ сау-эсен.

Шимал тенгиз чайкъала,
Тенгиз къушла къычыра,
Биз да ушаб алагъа,
Олтурабыз джагъада.

Ибилис джоругъундан
Къачыб тюшгенек бери.
- Эй, дуния джарыгъындан,
Айтчы, не болур иги?
Башына эркин адам
Бармыд насыблы сенден?

- Динине эркин адам,
Тилине эркин адам,
Джуртуна эркин адам –
Олду насыблы менден.

Туугъан халкъынг-миллетинг
Башына эркин болса,
Джуртуна ие болса,
Джазыуун кеси джазса,
Келир кюнюне базса,

Сен да халкъынг бла болсанг,
Хакъ кертисин айталсанг,
Халкъынга болушалсанг,
Насыб деген ма олду...

Эки къачхынчы таулу
Даулашабыз тохтаусуз.
Ёлмегенибиз да сейирди
Минги Халкъсыз эм Таусуз.

Шимал тенгиз чайкъала,
Тенгиз къушла къычыра,
Биз да ушаб алагъа,
Олтурабыз джагъада.

Тенгиз джагъады ныгъыш.
Бирди тилек эм алгъыш,
Бирди къайгъы эм сагъыш:
Халкъыбыз эм Джуртубуз.

Халкъыбыз эркин болуб,
Джуртуна ие болуб,
Кърал болуб, юй болуб,
Джазыууна бий болуб,-
Биз да аны бир кёрсек,
Ёлдюк демезек, ёлсек.

Шимал тенгиз чайкъала,
Тенгиз къушла къычыра,
Биз да ушаб алагъа,
Сирелебиз джагъада.

КЪАН. ДЖАН. СЁЗ

Назмуланады
Джарылгъан джюрекден тёгюлген джарыкъ.
Къанатланады
Тохтай ургъан джюрекден джарыкъ.

Тохтагъан джюрекни уюгъан назмулары.
Къанча уюгъан назмула.
Къанча бурулгъан назмула.
Джаралы джюрекден къанча къуюлгъан назмула.
Джанча чыкъгъан назмула.

Туугъан, джашагъан, ёлген назмула,
Дагъыда тирилген назмула,
Къайытхан назмула.
Джансыз назмула,
Джанлы назмула.

Хакъды
Джашау да, ёлюу да, тирилиу да.
Джаны болгъан, къаны болгъан затды Сёз да.
Ёлюмсюздю Сёз.

Келгени Кёкден,
Джашагъаны Джерде, джюрекде, тилде.
Тартханы, учханы,
Кетгени да Кёкге.
Къан. Джан. Сёз

УРУШ САУУТНУ МАГЪАНАСЫ

Къанджал-къынджал (кинжал).
Къан-джан ал.

ДЖАННЕТ ДЖУРТУМ,  ДЖАН ДЖУРТУМ

Джума намазгъа ашыкъгъанча адамла,
Тау суула ашыгъалла тенгизге.
Зикир айта саркъгъанларына аланы
Къарайма, тынгылайма сейир эте.

Сууну, намазлыкъча джашил джагъасында,
Тилек эте, къарайма дуниягъа.
Шыйыхла зияратха джюрюучю Минги Тау
Агъарады, кёллендире, кюч бере.

Минги Тауну тюз башында Китаб,
Ачылыб, нюр тёге турады тёгерекге.
Аны окъуйла шыйыхла бла мёлекле –
Ол  - нюр джарыкъ, нюр ауаз - кераматы болгъанлагъа ачыкъды.

Нарат чегетле да таулагъа ёрлеб баралла.
Къыш да, джай да бирча кёгергенлей,
Кёк бла Джерни байлагъанлай туралла,
Дарман хауалары да джюреклени, ёпкелени да тазалай...

Ой мени джаннет  джуртум, джан джуртум –
Басхан-Чегем-Холам-Бызынгы-Малкъар-Къарачай.

ШИЙИРНИ КЕЛИУЮ-КЁРЮНЮУЮ

Намаз къылгъанча джазама назму.
Джангыз ол керекди кимге:
Аллаххамы, адамгъамы, кесимеми?
Ким ючюн, не ючюн джазама шийир?
Кимни, нени тюрлендираллыкъма сёзюм бла?
Кимге, неге джоралайма аны?

Джерде, Кёкде, тёгерекде кёбдю ариулукъ –
Кёк-кёк Кёк, чыммакъ таула, джашил табигъат,
Чайкъала тургъан тенгиз, шоркъулдаб келген суула,
Къозула, тайла, сабийле, къызла...
Эмда адам къолу къурагъан ариулукъла:
Юйле, шахарла, кемеле, арбала, арабала, билгесаярла,
Дагъыда была кибик кёб зат.

Алай а, джанлы, джансыз ариулукъланы ичинде
Барына да ушагъан, бирине да ушамагъан,
Хар неден да юлюш алгъан,
Таша, туру дунияладан да кюч алгъан,
Къайдан, къачан, къалай, не ючюн келгенин
Киши да билмеген,
Окъугъанны, тынгылагъанны, кёргенни сейирсиндирген,
Ариу сезимлени, таза иннетни къозгъаб джюрекде,
Нюр къанатла битдириб, учургъан-учундургъан,
Хар къуру да игиликге-тазалыкъгъа-мийикликге кёллендирген
Бир тамаша кюч барды: Назму-Шийир –
Ма ол керамат къудуретни аты.

Ол да Кёкча, Джерча, Таулача, Тенгизча бир зат...
Бар затланы бирича бир зат.
Алай а, ол аланы барындан да алады къарыу,
Барыны ариулукъларын джыяды да кесине,
Джангы ариулукъ болуб къошулады алагъа.
Алай келеди, кёрюнеди Шийир дуниягъа..

ЁМЮРЛЮК НАЗМУ

Соруу-сууалча джюрюген назму,
Сыйрат кёпюрча тартылгъан назму,
Дуния, ахыратча кёрюннген назму,
Иман шахадатча айтылгъан назму,
Дуача джазылгъан назму,
Китабча ачылгъан назму,
Джихад назму, шейит назму,
Хакъ ючюн,
Халкъ ючюн,
Адам ючюн,
Ата джурт ючюн,
Ана тил ючюн
Джашагъан, сермешген, ёлген назму.
Дагъыда тирилген назму,
Аллах къабыл этген
Ёлюмсюз назму,
Ёмюрлюк назму.

УЛЛУ АЛЛАХДАН ТИЛЕЙМЕ ИМАН

Ызына да чыгъалмай, батыб да кеталмай,
Кече тенгизде къалтырайды Ай.
Тенгиз да, сарыубекча, аны джуталмай,
Таракъ тишлерин чакъдырады къалай.

Тенгиз ушайды мени кёлюме,
Умут джилтиннге ушайды Ай да.
Ёлюм бла джашау – джелмаууз бла Ай –
Кече узуну сермешигиз, хайда!

Тутулгъан Ай да, джелмаууз да – ичимделле,
Эгерлени уятырыкъла тышындалла джангыз.
Къара кючле бары бирикгенле,
Мени джанымда – Джангы Ай бла Джулдуз.

Амантиш итле, джаула – бары бирикгенле,
Барына къаршчы тургъанды джюрек.
Аланы юсдюрген – Ибилис, шайтан,
Меннге кюч берген – Таш бла Терек.

Джаралы Джугъутур да, Джаралы Таш да,
Джуртда Джангыз Терек да джюрегимделле мени.
Джыйын джанлы да, Къазакъ Бёрю да
Къанымда-джилигимделле мени.

Кёкледе, Джерде, джюрекледе да
Акъ бла къараны арасында барады кюреш.
Иннетинг бла, сёзюнг бла, ишинг бла
Сен къайсы джанына къошаса юлюш?

Игиликми хорлар, аманлыкъмы -
Ма анга кёре боллукъду, ийнан.
Бу къазауатда хорлатмаз ючюн
Уллу Аллахдан тилейме иман.

ДЖАШАУДА , ШИЙИРДЕ ДА

Сымайылны Минги Тауу,
Кязимни Джаралы Джугъутуру,
Къайсынны Джаралы Ташы,
Билалны Джангыз Тереги

АРИУ КЪЫЗЛА ДЖАЗДЫРГЪАН НАЗМУ

Джер юсюнде ариу къызланы барын
Къучагъыма джыяр къадарым болса,
Барын къучакълаб, ийнакълаб бошагъынчы,
Джашаб турур мадарым да болса –

Андан уллу къууанч, насыб
Дунияда излемез эдим.
Аллахдан да тилемез эдим
Андан башха къууанч, насыб.

ЭСГЕРТМЕ
 
Айырылыб джамагъатдан, халкъдан
Тенгизни мийик джагъасында паркдан
Энгишге къараб, этеме сагъыш.

Этеме алгъыш – ташланы, къаяланы чачыб,
Деменгили ариу мекямла сюеб,
Чегетме дегенни орнатыб,
Бу шахарны
Таш юсюнде джашил терекге ушатыб къойгъанлагъа...

Арлакъда айрымканнга тартылгъан кёпюрню
Юсю бла, чепкен сокъгъанча, джюрюйле арабала;
Тюбю бла да кемеле, къайыкъла
Ачыкъ тенгизге барала ётюб.
Ёргеде уа –
Къараууллача, сакълаууллача, сюеледиле таула.

Тауну акълыгъы, мийиклиги,
Тенгизни кёклюгю, теренлиги
Сейирсиндиредиле бизни.
Тенгизни бир чайкъалгъан кёзюуюнде
Акъ толкъунла кеслерин ёрге, Кёкге уруб,
Акъ таулагъа, тёппелеге бурулуб,
Сын болуб, артха эналмай,
Къалгъанча да кёрюнедиле кёзге.

Алай а, тенгиз да, тау да,
Джер кеси да, адам да
Недиле Кёкню къатында?!

Ёзге, адам кесин джюджюча кёрюб,
Джаны саулай джер тёбеге кирибми кетсин?
Огъай, адам кесин Тейри адамыча кёрюб,
Кёкге махтаула сала,
Джашаб турургъа излейди.

Тенгизни алаша джагъасында
Джумшакъ джылы къумда
Кюннге къыза джатадыла солугъанла.
Паранджа кийген тиширыуланы да,
Къып-къымыжа къызланы да кёрлюксе былайда.
Тенгиз къушла да бу аламатха
Асры сейирсиннгенден аууз джабмай,
Къычырыкъ-хахай эте, учалла.

Бу тюлмюдю джандет?
Бир-бирине заран болмай,
Хар ким билгенича, сюйгенича, юреннгенича
Джашайды, солуйду.
Джангыз, тенгизге къараб сюелген
Адам эскертмеледен толуду шахар.

Ол эскертме
Минг-минг джылны узагъына
Тенгизге кетгенлени сакълай,
Джагъадан хаман тенгизге къарай,
Сын болуб къалгъан адамгъа  ушайды.
Тобугъуна дери джерге батыб,
Кёзлери тенгизге чыракъ кетиб,
Сюеледи эскертме.

Мен кесим да эскертмеча болуб,
Хар кюн сайын джууукъ таугъа чыгъыб,
Элими, джуртуму кёрюб къоярыкъча,
Кёзлерим чыракъ барыб,
Къарайма тенгизни ол бир джагъасына.

Тау алашалыкъ эте болур, кёралмайма.
Халкъымы, джуртуму кёрюр ючюн
Бек мийиклеге чыгъаргъа керек болур.
Чыгъар къарыуум а азая барады.
Тюбешиу болджал да узая барады.

Былтыр аякъларым инчикге дери,
Быйыл а – тобукъгъа дери
Батханла джерге.
Эшда, энди джыл – белге дери,
Андан сора кёкрекге дери,
Андан сора боюннга дери,
Андан сора уа...

Джугъум да къалмай джерге кёмюлюб,
Тас болуб, думп болуб кетиб,
Сора, кёзюу келгенлей,
Кырдыкча, битимча чыгъарыкъ болурма.
Не да,
ДжангызТерек болуб, Къадау Таш болуб
Сюеллик эсем да ким биледи.

Да алайды –
Эскертме болуб сюелликме.
Норвей тауладан Шимал тенгизни юсю бла
Шимал Кавказгъа, Минги Таугъа къараб,
Джюрюб да кеталмай, учуб да кеталмай,
Мен минг-минг джылны сюелликме.
Ахырзаманнга дери сюелликме.

Джуртундан, Халкъындан айырылгъанны
Белгисича, сын-суратыча, эскертмесича
Сюелликме.
«КЪАРАЧАЙ ШАЙЫРНЫ ЭСКЕРТМЕСИ»
Деген джазыуну окъурукъла
Ставангерни сабийлери да –
Магъанасын а ангыламай къала.

Эскертме уа сюелликди
Тенгизден адамларын сакълагъанны эскертмеси бла бирге.
Эки эскертме. Эки джазыу.

АЛЛАХНЫ АТЫ БЛА АДАМ ЮЧЮН

Мен чууут, эрмен да тюлме,
Къарачай, чечен да тюлме –
Адамма мен.

Араблы , тюрклю да тюлме,
Таулу, тюзлю да тюлме,
Муслиманма мен.

Айырмайма тукъум, миллет.
Тюз болсала иман, иннет,
Анаяса Къуран болса –
Насыб, къууанч олду манга.

Бир Аллахха ийнаннганла,
Хакъ кертиге таяннганла,
Аллах буюргъанча джашагъанла –
Аладыла манга эт-джен.

Айырмайма тукъум не халкъ.
Барындан да баш неди? – Хакъ.

Аллахны аты бла Адам ючюн,
Ол – иманлы болур ючюн,
Ол – дуниялы болур ючюн,
Ол – ахратлы болур ючюн
Кюрешгенле, сермешгенле
Аладыла манга къарнаш,
Аладыла манга джолдаш.

Барды Аллах, бирди Аллах –
Башха Тейриле джалгъандыла.
Аны Сёзю барды – Къуран,
Къалгъан китабла джалгъандыла.

Экиге бёлюнюбдю адам улу –
Иманлыла бла имансызлагъа.
Къралла, къауумла, джамагъатла
Алагъа кёре къураладыла.

Джокъду манга тукъум не халкъ,
Джокъду манга миллет, кърал,
Джокъду манга сюрюу, джыйын –
Манга барды джашау, Адам.

Аны Ибилисге бермез ючюн,
Аны аджашыб кёрмез ючюн,
Аны терсейиб кёрмез ючюн,
Мен да этеме къазауат.

Хакъ кертини унамайын,
Ибилисге баш ургъанла,
Аны ызындан баргъанла,
Шайтанлы болуб тургъанла –
Аладыла джауларым.

Аллах джаратхан адам ючюн,
Шайтаннга алданнган адам ючюн,
Аджашхан адам ючюн,
Аны къутхарыр ючюн,
Мен да этеме къазауат.

Мен – адам, адам ючюн
Этмесем – ким ючюн –
Этерикме да къазауат?

Адам ючюн кюрешиу,
Адам ючюн сермешиу –
Иманы болгъаннга борчду ол.
Барыбызгъа борчду ол.
Къыямат кюн соруллукъ
Эм уллу сорууладанды ол.

ЮЧ ОЮМ

1.ИЙНАННГАННЫ ДЖОЛУ

Джарыкъ дуниядан къарангы кёрге,
Къарангы кёрден да джашил нюрге.
Ёмюрлюк джашау – ёлгенден сора,
Болджал ёмюр кетгенден сора.

2.ИМАНСЫЗНЫ КЁЛЮ

Джан джокъду, барды тёнгек:
Къол-аякъ, баш, кёкрек...
Джашау ёлгюнчюдю. «Андан сора да
Барды джашау» деген моллала,
Къабырдан турсунла да бир хапар айтсынла.
Ол заманда биз да ийнанырбыз.

3.АКЪЫЛМАННЫ СЁЗЮ

Адам къуру кёзю бла кёрюб,
Къолу бла тутханнгамы барды дейди.
Ол – меджисуулукъду.
Дунияда кёз кёрмеген бурху кесекле да,
Адамны ангыларгъа ангысы,
Ауларгъа кёзю джетмезча уллу затла да
Бардыла.

Туру дунияла болгъан кибик,
Таша дунияла да бардыла.
Бу дуния болгъан кибик
Башха дунияла да бардыла.

Не уллу окъууу-билими болгъан да,
Кераматлы кёргенни кёралмайды.
Аны ючюн ийнаныргъа болады керек
Шыйыхла, файгъамбарла айтхан затлагъа –
Аллахны барлыгъына, бирлигине,
Къуран да Аны сёзю болгъанына...

САРЫКЪУЛАКЪ КЪАЗАНДА КЪАЙНАГЪАНМА, БИШГЕНМЕ

Уллу къазанда тюл, уулу къазанда,
Къара къазанда къайнагъанма, бишгенме.
Ары уа тюшгенме
Бир минг сегиз джюз джыйырма сегизинчи джыл
Ноябр (къасым) айны экисинде...
Къарачай кърал, къарачай тёре, къарачай адет
Алкъын, баш къуса, туралла эсимде...

Сарыкъулакъ джаханим къазаннга
Гюнахларым дженгибми тюшген болурем?
Эки бетли, эки башлы къуш бла
Бошунамы тюйюшген болурем?

Не ючюн эсе да, насыб бизден къачды:
Алан къралымы асхакъ Темир чачды,
Къарачай къралымы орус патчах чачды.

Огъай, мен унутмагъанма ким болгъанымы,
Кимлени туудукълары болгъанымы унутмагъанма мен.

Ата-бабаларыбыз эсе – нартла, къраллыкъ джюрюте келген,
Джуртубуз эсе, – Минги Тау, джер джюзюнде билиннген,
Тилибиз эсе, – Тюрк тил, дуния тиллени бири,
Динибиз эсе, – Аллахдан келген Хакъ керти дин, ислам дин,
Халкъыбыз эсе, – Алан халкъ, таулу халкъ, ёзден халкъ,
Адамыбыз эсе, – Тейри адамы - иманлы адам, тюз адам.

Быллай джуртлу, быллай къутлу халкъ болуб
Тургъанлай да, кете эдик талкъ болуб...
Къалай хорлатдыкъ гяуургъа кесибизни?
Болгъан артыкълыкъла-зорлукъла талайла эсибизни,
Бола тургъан ишле да ашайла джюрекни,
Алай а терслемейик башхаланы, Кёкню...
 
Суу не къадар талаб, ашаб кюрешсе да,
Айрымкан огъуна, эриб, тас болуб кетмей,
Бойсунуб, тенгизни тюбюне джатыб къалмай,
Башын ёхтем тутханлай джашайды –
Ол мийикди, башды тенгизден.

Тенгизни тюл, ол айрымканны,
Джангыз да аны махтайма мен.
Джау кёб болуб бизни къуршалагъанлыкъгъа,
Бойсундурдум, кесиме къошдум деб тургъанлыкъгъа,
Ол таш айрымканча джашаргъа керекбиз биз.

Къумча чачылыб кетген халкъны,
Тилин огъуна тас этген халкъны,
Эки минг джылдан бирге джыйылыб,
Къралын, тилин да джангыдан тирилтгенине
Шагъатбыз.

Аллах джаратхан адам эсек, халкъ эсек,
Аллахдан келген динибиз, Китабыбыз бар эсе,
Иманыбыз бар эсе, Аллах айтханча джашай эсек,
Динни, халкъны, тилни, джуртну... –
Аллах берген затланы барын –
Сакъларгъа борчлу эсек, сакълай эсек,
Сора,
Кимден, неден къоркъуу барды бизге?

Алай болмай,
Хайуанлача, джаныуарлача джашай эсек,
Онгсузну теблеб, онглугъа къул-къарауаш бола эсек,
Аны джоругъун, тилин, адетин да ала эсек,
Динибизни, тилибизни, халкъыбызны, джуртубузну да сата эсек,
Туугъан джерибизден тойгъан джерибизни сайлай эсек,
Къарныбызгъа эмда къарын тюбюбюзге табына эсек,
Кертиси да иймансызла эсек, хайыуанла-джаныуарла эсек,
Сора не азабха да тыйыншлыбыз биз...

Кюнню бир сагъаты алгъыш, бир сагъаты къаргъыш.
Бу затлагъа этейик сагъыш.

ОЛ ЗАМАНДА АНГЫЛАЙСА КЪЫЙЫНЛЫКЪНЫ

Ышыкъ, джылы, къургъакъ джерден къараб,
Ургъан джелде бачхада, арбазда
Кесинг орнатхан тереклени
Бутакълары сына, чапракълары юзюле,
Къалтырай-титирей тургъанларын кёрсенг,
Болушургъа уа къолунгдан джукъ келмей,
Ачый, къыйнала къараб турсанг –
Ол заманда ангылайса къыйынлыкъны...

КЁРЮНЮУ
 
Бети тюрлениб, агъарыб, къаралыб, эрши таууш этиб,
Къобуб, чайкъалыб, къатланнган тенгиз;

Къара тер басыб, чарсха чабхан аджирлеча,
Джагъагъа мыллык атхан акъджал толкъунла,
Тенгизге тюшген учхан джулдуздан,
Джыйын джанлыча, къутургъан толкъунла;
Бир – джаугъа чабыуул этген аскерлеча,
Бир – артха ыхдырылгъан аскерлеча,
Бир – бир джерде хойнухча бурулгъан толкъунла,
Шын туруб, бир алгъа, бир артха аугъан толкъунла.

Эм ахырында Кёк тенгизге тюшюб,
Тенгиз Кёкге ёрлеб,
Къайсыны къайда болгъаны билинмей,
Шыбыла да сууну ичинде
Чартлагъанча алай кёрюннген кёзюу;
Кёк джашнаб, элия чартлаб,
Тенгиз къалтыраб, чайкъалыб, къатланыб,
Не Кёк, не суу, не Джер танылмай, айырылмай,
Кюн, Ай да бирден тутулгъанча заман.
Мазаллы кемеле кесек-кесек болуб,
Джонгурчхалача чачылгъан заман.
Джер да илгениб, ахырзаман келди деб,
Джарылыб, ачылыб, от къуса,
Кючлю тукъум тебреннген заман,
Имансызла да Аллахны эсгерген заман.
Таш да, суу да, хауа да джаннган заман.
Адам да, джаныуар да – джаны болгъан бары,
Джанауалгъа джетген заман.

Сора, от тюшген тенгиз
Бир тамчыча къуруб, думп болгъан заман.
Джер саулай да бир кесекге кюнча джаныб,
Сора ёмюрлюкге джукъланнган заман.
Андан арысы – къарангы, тубан.

АЛАЙ ИГИДИ

Джыйын джанлыны да сюймейме мен,
Мал сюрюулени да сюймейме мен,
Адам джамагъатланы да сюймейме мен.

Намаз,
Джамагъат болуб, саф-саф болуб,
Иманны ызындан тизилиб,
Межгитде къылгъан иги болур.

Алай а,
Мен сюеме
Кесим джангыз этерге намаз –
Аллах бла энчи ушакъ этерге
Сюеме мен.

Аллах бла мени арама
Не кърал, не адам – биринг да сугъулмагъыз.

Иги сёз – Аллахданды,
Иги сёзюм – Аллаххады,
Иги сёз – Аллахды.

Билмейме:
Алгъышмы этеме,
Тилекми этеме,
Намазмы къылама,
Назмуму джазама.
Алай а,
Алада башхалыкъ болмаз.
Аланы барын да
Адамгъа, халкъыма, адам улуна
Джоралайма.

Джангыз
Аллах бла мени арама
Не адам, не джамагъат, не кърал –
Биригиз да сугъулмагъыз.
Меннге да, Сизге да, Сёзге да
Алай игиди.

ТОСКА

Я умираю от тоски по Родине.
Я умираю от тоски по Родному языку.
Я умираю от тоски по Женщине.
Вот это триединая тоска
Бесконечно, постоянно, гложет, душит, убивает меня,
Но никак не может убить, добить:
В глубине сердца остается ещё
Маленькая надежда на возвращение;
Временами она тоже гаснет от сомнений:
А помнят ли тебя там?
А ждут ли тебя там?

А может, это тоска по ушедшей молодости,
По ушедшей жизни?
Ведь уже нет той Родины,
Того Родного языка и той Женщины.
Нет того Времени и того Пространства
И той материи, которая существовала в них.
Ведь это тоска началась уже там:
И на Родине тосковал по
Родине, Человеку, Народу, Языку, Женщине...

Скорей всего, это была тоска по крыльям,
Которые не выросли и наврядли теперь вырастут;
Это была тоска по несостоявшемуся полету в Небо, в Космос;
Это была тоска Человека, осознавшего неизбежность своей смерти,
По вечной, бесконечно прекрасной жизни:
Мир так прекрасен – а ты уходишь.
Белые вершины, синее небо, скалы, реки, леса, зеленая трава,
детский смех, песни птиц... –
Всю эту красоту больше не увидищь, не услышишь.

Да, это великая печаль-тоска с которой человек живет и умирает,
С которой он не хочет и не может смириться,
Но и выхода не видит. Это тоска усиливается с годами.
И от этой невыносимой тоски
Каждый спасается по-своему.
Но рано или поздно волны этой тоски
Настигают, накрывают и уносят человека...

САУ КЪАЛ, ДЖЮРЕК

Къуугъуннга чабхан атлы да – джюрегим,
Сюйюмчюге чабхан сабий да – джюрегим.
Терезеча ачылгъан да – джюрегим,
Эшикча джабылгъан да – джюрегим.

 Джазгъы кёкча джашнагъан да – джюрегим,
Джазгъы джерча джашнагъан да – джюрегим.
Къачхы кёкде турна таууш да – джюрегим,
Дуния-ахырат аууш да – джюрегим.

Азан къычыргъан да, салах тартхан да – джюрегим,
Аллах-адам деб айтхан да – джюрегим,
Эки дуния, минг халкъ, бир джамагъат да – джюрегим.
Уллу Аллахха аманатды джюрегим.

Къачан эсе да, шайтан кирген джюрегим,
Манга кёб азаб, палах берген джюрегим.
Джаралы Джугъутур, Джаралы Таш да – джюрегим,
Джангыз Терек да, Къазакъ Бёрю да – джюрегим.
 
Нюр джарыкъ болуб тёгюлген да джюрегим,
Солумагъан, солургъа да къоймагъан джюрегим,
Джарылсанг да, кюрешесе урургъа,
Биягъынлай джоргъа аджир болургъа.

Талагъынг туруб джыгъыллыкъса, билеме,
Алгъадан огъуна сенден разылыкъ тилейме.
Мен сенден, сен менден – бир-бирибизден бошадыкъ.
Сау къал, джюрек. Ёлгюнчю джашадыкъ.

МЕН ТЮЗ БОЛДУМ АНТЫМА

Ата джурт ючюн, туугъан джер ючюн,
Баргъан къазауатлада тёгюлгенди къаным да,
Къаным сугъаргъан джуртну топрагъына
Къошулгъанды тёнгегим-саным да,
Сиз умут этгенча, кёкге учуб кетмей,
Ана тилге къошулгъанды джаным да.

Хоу, туугъан джерими топрагъына
Къошулгъанды тёнгегим-саным.
Тёнгекден айырылгъанлыкъгъа, Джуртдан айырылмай,
Ана тилге кёчгенди джаным.

Тёнгегим – Ата джуртда, джаным да – Ана тилде...
Насыб деген ол тюлмюд?
Халкъым бла джашадым, халкъым ючюн да ёлдюм –
Насыб деген ол тюлмюд?

Джашау бла Ёлюмню
Бойсундурдум кесиме.
Диним, тилим, джуртум, халкъым –
Дайым мени эсимде.

Джашау бла Ёлюмню
Кесиме къанат этдим.
Ант этдим:
Халкъым ючюн джашаргъа,
Халкъым ючюн ёлюрге.

Мен тюз болдум антыма:
Джашаууму къояма,
Назмуму да къояма
Кёб джаша дей, халкъыма.

АМАНТИШЛЕГЕ эмда КЪУЛЛАГЪА

Аман къатын арты бла къоркъутханча,
Сиз сёз бла къоркъутургъа излейсиз джауну.
Джалыныб къалыргъа  излейсиз джаудан.
Бугъунуб къалыргъа излейсиз джаудан.

Аллах бла тилейме:
Киши бли тиши болгъаныгъыз айырылмай тебрегенди –
Сёзню къатынлагъа къоюгъуз,
Ныгъышны да къоюгъуз къартлагъа.

Белигизни белбау бла тартдырыб,
Санларыгъызны къатдырыб,
Эрлеча джюрюгюз.

Бегедженлеча, къарынларыгъыз салыныб,
Ичкичиликни, хаулеликни нёгер этиб,
Къахмелени кесигизге эр этиб,
Джюрюгенигиз боллукъду.

Джуртугъузну джаулагъа бериб,
Аланы кесизиге бий, патчах этиб,
Кесигиз а алагъа къул болуб, ит болуб,
Бойнугъуздан тагъылыб, бедишлик болуб,
Ала атхан сюекни кемириб,
Ол сюек ючюн талашыб, джыртышыб,
Не учузлукъгъа джетгенсиз сиз?

Джуртугъузгъа ие болур орнуна,
Амантишле болуб – сатлыкъла болуб,
Джаулагъа къахме, къатын болуб,
Тегене, сюек ючюн
Кесигизни, халкъыгъызны да сатыб,
Джашаб турургъа умутму этесиз?

Ата-бабаланы къабырларын эки джармагъыз,
Туудукъланы да сындырмагъыз кёллерин.
Адамлыкъны-ёзденликни-эркинликни
Не затлагъа аууушдурасыз сиз?

Эркинликге джетген бир джукъ джокъду:
Бёрюню къарны ач болса да – кёлю токъду.
Ол башына эркинди. Анга бий кимди?
Бир киши да. Ол боллукъ тюлдю кютю.
Аны ит болургъа къоймагъан –
Тейриси, тёреси, адети, бети эмда ётю.

Сиз а адамсыз.
Динден да хапарыгъыз барды.
Сора, Аллах айтханны этмей,
Ибилисге нек табынасыз?

Адам болугъуз – муслиман болугъуз – ёзден болугъуз
Деб айтылгъанны къулакъгъа алмай,
Имансыз болуб, имансызлагъа къул болуб,
Айланнганыгъыз къуджур тюлмюдю?

Имансызлыкъды хар не палахны да анасы.
Сизден чыгъады бютеу халкъгъа къоркъуу.
Аны ючюн, амантишле, мен сизни
Къара багъанагъа сёз бла тагъама.
Сынджыр бла тагъарыкъла да чыгъарла.
Шериатха кёре сизге азаб салыныр.
Аман тишигиз алыныр.
Ким биледи, акъыл да джыярсыз.
Бек талпыйма ол кюнню кёрюрге.
Имансыз къауум, хазырланыгъыз соруугъа.
Титирегиз, амантиш джыйын, ит джыйын.
Кечим джокъду сизнича итлеге.

ДЖАШАУ ЮЧЮН СЕРМЕШЕЙИК

Къуш ёрге кёлтюрюлюб,
Къарагъанча дуниягъа,
Джети къат кёкге чыгъыб,
Къарайма Джерге андан

Джюджю тёбеде джюджюле
Бирер чёбню да сюйреб,
Баргъанча ары-бери,
Джер тёбеде адамла
Бирер джюкню кёлтюрюб,
Минг джарсыу, къайгъы сюрюб,
Чабалла ары-бери.

Кёкледен къарагъаннга
Джюджю бла адамны
Джокъду джокъ башхалыгъы.
Бары да джашар ючюн
Этедиле дыгалас.

Джюджюню, адамны къой,
Джер кеси да Аламда
Кёрюнеди джилтинча:
Бир саниени джаныб,
Титиреб эм къалтыраб,
Джукъланныкъча ёмюрге.

Джердегилени къой,
Джер кеси да Аламда –
Кёзге да илинмеген
Бир бурху зат, бир тамчы.

Бурху джанны сагъышы,
Ёллюк джанны къайгъысы
Чексиз, ёлюмсюз Кёкге
Джеталырмы, джетерми?

Ариу, бир кераматлы
Джер адамны джарсыуун,
Къайгъысын эм сагъышын
Джетдиралса да Кёкге,
Чексиз, ёлюмсюз Кёк
Ангылаялырмы бизни?

Джерни къой, таб Кюнню да
Джукъланныгъы хакъды, хакъ.
Бу биз билген дунияла
Бары да боллукъла талкъ.

Джашау-ёлюу, келиу-кетиу –
Тюрленмезлик бир джорукъ.
Джюрек, аны ангыла да,
Бир рахат бол, бир сорукъ.

Алай а, соруу къалыр:
Быллай бир къыйыныбыз,
Барысы зее болуб,
Барысы зыраф болуб,
Кетерик эсе ёлюб,
Нек келгенек дуниягъа?

Иги умутла, джорала,
Толма да къал, ай медет,
Джарлы джюрек джарыла:
«Не ючюн?»-  дейд, ай медет!..

Тёнгек, джан да джаралы...
Кёзюм кёкге аралыб,
Минг-минг джылны сорама:
Не ючюн?

Джууаб алмай да къала...
Иги умутла, джорала –
Ала да толмай къала,
Минг-минг джылны сорама:
Не ючюн?

Джаратылдыкъ – не ючюн?
Къыйналабыз – не ючюн?
Къырыллыкъбыз – не ючюн?
Барысы да – не ючюн?

Чексизлик, ёлюмсюзлюк!
Сюелиб юсюбюзге,
Оноу этесе бизге.

Мен а – сен джаратхан джан,
Санга да салама дау:
Дуниянг бла къозуб, къозгъаб,
Дагъыда этесе шау.
Не ючюн?

Акъылым джетген кибик,
Къолумдан келген кибик,
Къурарыкъма мадарла
Бойсунмазгъа къадаргъа.

Ёлгюнчю ёлюм бла
Кюреширикме кёлюм бла.
Иннетинг-сёзюнг-ишинг
Джашау ючюн сермешсин.
Сермешсин Тюзлюк ючюн
Эмда Эркинлик ючюн.

Ахыр кюн не Ахырзаман
Джарашмайла кёлюме.
Джашау ючюн ёрге тур –
Джол бермейик ёлюмге.

УЧАРГЪА ДЕБ БЕРИЛГЕНЛЕ КЪАНАТЛА

Кеселле чегетде терекни маджалын...
Кийикча къачыб, къаягъа ёрлеб,
Баш сакълаб тургъан нарат терек,
Сабыр болсун сени да аджалынг.

Кийикнича, ышаннга салыб турсала да,
Мурдарлагъа сеннге джетген тынч тюлдю.
Алай а, мийикден тёбеннге къараб,
Хар джыл сайын, хар ай сайын, хар кюн сайын,
Туугъан чегетинги, мингджыллыкъ чегетинги
Кесе, кюйдюре, къурута тургъанларын кёрюб,
Сакъларгъа, къорууларгъа къолунгдан келмей,
Хаман титиреб, къыйналыб туруу –
Хар кесиле тургъан бла кесиле туруу,
Хар ёле тургъан бла ёле туруу,
Ёлгенден эсе, ким биледи, къыйын болур.
Хоу, ёлюб кетген андан тынчыракъ болур.

Алай а, сеннге керекди тёзерге.
Бошуна чыкъмагъанса мийикге, ёрге.
Сени джанынг ауруйду Терекге, Ташха да –
Сени къадарынг башхады.

Сен келечисе Хакъ бла Халкъны арасында:
Бола тургъанны Аллахха билдиресе,
Аллахны оноуун да джерге эндиресе,
Халкъгъа джетдиресе, Халкъгъа сингдиресе.

Огъай,
Сен баш сакълай, джан къутхара чыкъмагъанса мийикге.
Нарат терек, сени бош тенг этдим кийикге.
Аллахданды сени къадарынг-джазыуунг:
Айт халкъынгы къууанчын, джарсыуун,
Къутхар халкъынгы, кесинги да азабдан...

Аны ючюн берилгенди сеннге иман, дин,
Аны ючюн берилгенди сеннге фахму, билим,
Аны ючюн берилгенди сеннге мийиклик,
Аны ючюн берилгенди артыкъ ангы-эс, джигитлик.
Алкъын этерсе кёб ашхылыкъ-игилик.

Тенг болма къамжакъгъа-къуртха.
Къутхар кесинги, халкъынгы да къутхар.
Аллах бергенни сыйла, сакъла, джакъла эмда къатла.
Учаргъа деб берилгенле къанатла.

КИЙИК, ШАЙЫР ЭМДА МУРДАРЛА

Кийик къая ранда, шайыр джулдуз ранда
Джашасала да,
Бирини ашы кырдык, бирини ашы джарыкъ
Болса да,

Экисин да ышаннга салыб,
Мараб тургъан кючле бардыла:
Аланы джюреклери къарады, эршиди –
Ариулукъну, адамлыкъны джауларылла ала,
Табигъатны, адамны джауларылла ала.
Джулдузкёз сабийбет джашауну джауларылла ала.

САГЪЫШ ЭТ

Джашауунг-ызынг – анга сагъыш эт.
Джашынг-къызынг – анга сагъыш эт.
Кимди джюрютюрюк сен тутхан байракъны,
Кимди джерлерик сен миннген Боракъны?

Кимге къаллыкъды джыр-назму байлыгъынг?
Кимге къаллыкъды Ай, джулдуз байрагъынг?
Сен джазгъанны кимди окъурукъ?
Огъесе, дженге-дженге дженгерми сокъурлукъ?

Сен кюрешгенча диним, тилим деб,
Сен кюрешгенча халкъым, джуртум деб,
Кюреширик табылмай къалса,
Къабырынг джарылмазмы эки?

Анга сагъыш эт.
Орнунга адам хазыр эт.

АХЫРЗАМАН НАЗМУСУ

Зорлукъ-терслик юсден кетгенликге,
Эсден кетмей, къыйнайды.
Чалдышха тыйылгъан тюзлюк,
Сюргюнде сабийча, джылайды.

Игилик хорлатады кесин,
Хорлайды аны аманлыкъ.
Ичиб, эсириб, той этелле
Итлик, хыйлалыкъ, харамлыкъ.

Къарангы кючлейди джерни,
Адам джюрегинден къычырады шайтан:
«Ибилис, хорладыкъ Аллахны,
Энди бизникиди адам».

Къайда джийиргеншли, къахме, амантиш
«Ура» деб, урадыла харс.
Имансызлыкъ кючлейди джерни –
Кёкге чыгъады букъу, тютюн, чарс.

Джаратхан Аллахын унутуб,
Ибилисге табынады адам.
Батыб гюнахха-харамгъа, кирге-балчыкъгъа
Тонгузча зауукъланады адам.

Эм кирлини, джийиргеншлини,
Патчах этиб, ётдюрелле тёрге...
...Аллахны тёзюмю бошалады –
Ахырзаманын иеди джерге.

ДУНИЯ БИЗГЕ НЕ ЭТЕР

Джатхан ёгюзню юсюне
Тургъан бузоу кир этер.
Эй джанларым, биз джатыб турсакъ,
Дуния бизге не этер?

Ала ит болуб чабханда
Биз бёрю болуб чабмасакъ,
Боюннга дууа, белге къама
Гитчеликден огъуна такъмасакъ,
Дуния бизге не этер?

Динибиз, Джуртубуз демесек,
Халкъбыз, Адамбыз демесек,
Игилик этмесек, излемесек,
Аллахдан иман тилемесек,
Муслиман болургъа кюрешмесек,
Дуния бизге не этер?

ШАЙЫР

Аны сёзю – намаз керекча,
Ол кеси уа – Джангыз Терекча,
Шийирлери – азат тёлюча,
Джюреги уа – Къазакъ Бёрюча.

БАРЫ ДА КЪАРАЧАЙ

Кёк, Кюн, Джер, джулдуз, Ай –
Бары да меннге – Къарачай.

ХАЛКЪ ЭМДА ХАКЪ

Къарачай бла Малкъар.
Ай бла джулдуз.

ФАТИХАМСА МЕНИ

Кёзюмю кёзлеуюнде,
Сёзюмю сёзлеуюнде,
Ёзюмю ёзлеуюнде,
Эсими эслеуюнде,
Эсгериуюмде;

Ызымы ызлауумда,
Кесими излеуюмде,
Кесими кеслеуюмде,
Билгишча эснеуюмде,
Кёрюуюмде –
ОЛ;

Джазымы джазлыгъында,
Джайымы джайлыгъында,
Къачымы къачлыгъында,
Къышымы къышлыгъында,
Кече-кюн, таша-туру –
Хар къуру –
Сагъышымда, алгъышымда,
Дууамда, тилегимде,
Кёгюмде, джеримде,
Кёлюмде-джюрегимде –
ОЛ:
               
Кёлюмю тенгизи,
Кёгюмю джулдузу,
Джанымы джангызы –
Къарачай-Малкъар.

Ата-бабам да, балам да, къалюбалам да,
Саламым да, Аламым да, Заманым да,
Ахырзаманым да –
Малкъар-Къарачай.

Сени бла
Cууум, Ташым, Тауум да – Минги,
Джашауум да – Минги,
Ёлюуюм да – Минги.

Ай  Малкъар-Къарачай –
Дууамса, Фатихамса мени.

ДЖАРЫЛГЪАН ДЖЮРЕКНИ ЮСЮНДЕН НАЗМУ

Къайгъы
Джюрекни талайды, кемиреди,
Кёл кенгдиреди, семиреди.

Джюрек
Азады, тозады, ашалады,
Тауусулады, бошалады –
Эски джарала ашланалла,
Къыйын кечеле башланалла.

Озуб кетген артыкълыкъ-терслик
Унутулмайды – джюрекде джашайды,
Ол бизни кече-кюн да ашайды.

Джарылады таш, сынады терек.
Дертден, ачыудан къайнайды джюрек.
Джюрекден улуйду бёрю:
Джаулагъа – ёлюм, итлеге – ёлюм.

Шкок атылгъанча чыгъады таууш.
Ол ачы тауушну къатлайды аууш.
Энтда бир къыйынлыны джарылды джюреги –
Толмады анасыны алгъышы, тилеги.

Бу адам бир кёб зулму, къыйынлыкъ кёргенед,
Къазауатдан, тутмакъдан, сюргюнден да ётгенед.
Насыбы тутуб, Джуртуна да къайытханед,
Къайыталмазлыкъланы хапарларын, осиятларын да айтханед.

Ма энди аны да тохтады джюреги.
Къыйынлы, тюзлюгюн табмагъанлай кетди.
Мен аны къабыргъа сала ант этдим:
Ол халал, иги, тюз адамны тюзлюгю ючюн,
Тюз болгъанлай терсленнген, азаб чекген адамла, халкъла ючюн,
Аланы тюзлюклери, эркинликлери, хакълары ючюн,
Къайда болсам да, ёлгюнчю кюреширге,
Къара кючле бла, ибилис джорукъла бла, зулму бла аямай сермеширге,
Къан-джан аямай ёлгюнчю сермеширге.

ДЖАНДЕТ ДЖУРТДУ КЪАРАЧАЙ

Ауругъанны сау этген,
Кёлюнгю да тау этген –
Аллай джерди Къарачай.
Хауасы да дарманды,
Джандет джерди Къарачай.

Агъарыб тургъан таула,
Шоркъулдаб келген суула,
Къая башы джулдуз, Ай –
Барысы да – Къарачай.

Кюнбети – нызы, нарат,
Ёзени да – аламат,
Нартла бизге аманат
Этген джуртду Къарачай.

Къошулгъанла Кёк бла Джер,
Хоншулалла къыш бла джай.
Тюрк-муслиман Кавказ джурт –
Керамат джурт Къарачай.

14 джылны сюргюнде
Тилек, сёз да хар кюнде
Къарачайед, Къарачай –
Термилеед халкъ къалай...

...Джуртубузну сакълайыкъ,
Болмайыкъ сангырау, сокъур.
Бу джуртну бизге берген
Уллу Аллахха минг шукур.

КИМДИ ТЕРС?

Къадау Таш бла Терек –
Джуртум бла Халкъымча.
Шын турад кишнеб джюрек –
Къайгъы улуйд алгъынча,
Къоркъуу уллуд алгъынча.

От бла джалын къаралтхан
Кёрсем Ташны, Терекни,
Эсге тюшеди халкъым –
Сагъыш басад джюрекни,
Къайгъы ашайд джюрекни.

Терслейме тюзню, тауну,
Ёлгенни эмда сауну,
Излейме терсни, джауну –
Къыйынлыкъ джетдиргенни,
Къыйынлыкъ чекдиргенни.

Къанлыны эм къансызны,
Джанлыны эм джансызны,
Джууукъну эм узакъны –
Барын тинтиб чыгъама:
Къайдан келед къыйынлыкъ?
Къыйынлыкъ а турады
Джашыныб ичибизде,
Чыгъады кесибизден:
Аны ангыларгъа акъыл-эс,
Къурутургъа акъыл-эс,
Джетмей эсе, кимди терс?

ДЖАШАУНУ КЁЛТЮРГЮЧ БЕЛГИСИ

Джашау – бек къыйын джолоучулукъду.
Ахыры не бла бошаллыгъын билгенибизден сора,
Ол артыкъ да татлы, багъалы кёрюнеди.
Алай а, джолоучулукъ тауусулмай мадар джокъ.

Ёлюм да – мийик тау тёппеча агъаргъан,
Бир джангы дуниягъа терезе-эшик ачхан
Тамашады. Анга да,
Сарыубекгеча, джелмауузгъача тюл,
Бийнёгерни къаядан чынгатхан
Бир къарашинли бийчегеча къараргъа керекди.

Джашау – юй бийченг эсе,
Ёлюм да – тос къатынынг...

Ол санга салыб келген эсе,
Анга да тыйыншлысыча тюберге керекди.
Джанынгы алыргъа келген эсе да –
Тёрге ётдюрюрге, сыйларгъа керекди:
Аны да бек къыйын джумушха Аллах ийгенди.
Ёлюуюнгю да – джер тёбеге, къара тёбеге тюл,
Тау тёппеге бура билиу –
Олду джигитлик, эслилик, акъылманлыкъ.

Джашай билгенден эсе, ёле билгенни
Махтайма мен.
Джашауну кёлтюргюч белгиси болургъа
Керекди ёлюм.

ДЖАШАУ – МЕН – ЁЛЮМ

Джашау мени бийчемди,
Ёлюм а – къарауашым.
Ол ёмюрю дыгалас этеди
Бийче ханымны алыргъа орнун.

Ёлюм – къара шинли къарауашым,
Ёмюрю дыгалас этеди
Акъ бийчени орнуна кёчюб,
Мени бир къаты къучакъларгъа.

Бир къанатым, акъ къанатым –
Джашауду мени,
Бир къанатым да, къара къанатым –
Ёлюмдю мени.

Акъ къанатым тартады ёрге,
Къара къанатым тартады джерге.

Акъ бийчем излейди мени бла бир болургъа
Кёкде, нюрге бёлениб.
Къара къарауашым да излейди мени бла болургъа
Джерде, кебиннге бёлениб.

Джашау – сууаб къанатымды мени,
Ёлюм – гюнах къанатым.
Джашау – некяхлы къатынымды мени,
Ёлюм – тос къатыным.

Джашайбыз ючюбюз да бирге:
Эки джанымда эки къатыным,
Эки къанатым.
Бир-бирде кёлтюрюлебиз ёрге,
Бир-бирде энебиз джерге.

Бирини къууанчы – бирине бушуу.
Орчагъа сюелгенча кёрюнеме бирде,
Тутмакъча кёрюнеме бирде.

Акъ бла къараны арасында,
Кёк бла Джерни арасында,
Джашау бла ёлюмню арасында,
Умут бла тюнгюлюуню арасында
Турама керилиб.

ЭРКИШИ БЛА ТИШИРЫУ

Эркиши эслемейди къартайгъанын –
Джашау кючю, ичер сууу таркъайгъанын.
Сезими, сёзю, кёзю да къызладады.
Бата баргъан Кюню да, чыгъа келгенча, къызарады.

Джылы келгенин эслемейди ол.
Табигъатны джоругъуна, къадаргъа
Бойсунургъа излемейди ол.

Джашаудан айырылса да, Тиширыу деген
Ариулукъдан-сейирликден айырылсын къалай?
Болмаса Тиширыу, Сюймеклик
Джаннет да кёрюнмез къолай.

Эркишини къартайгъаны, ёлгени да –
Джылы келгенинден тюл –
Сюймекликни джокълугъунданды, азлыгъынданды.
Джюреги кюсеген Тиширыуну табмай къалыб,
Сюймекликсиз, кюе, джашагъанынданды.

Джокъду аны къанаты.
Боракъгъа ушамайды аты.
Аны ючюн къарайды тёгерекге.
Джашаууну ахырында учарыкъча Кёкге,
Иегисин излейди ол.
Алай а, тауусулгъанды джол.

ХАКЪ ПОЭТНИ БОРЧУ

Аллахны  Нюрюнден – джанынг,
Аллахны Сёзюнден – сёзюнг.
Хакъ бла Халкъны арасында
Келечилик – буду ёзюнг.

Бир англамай, бир тынгламай,
Ашаса да Халкъ этинги,
Хакъ Кертини айтыб туруу –
Керти борчунг буду сени.

Сайламадынг акъ джолну,
Сайламадынг халкъ джолну,
Сен сайладынг Хакъ джолну.

«Кърал сыбызгъысы да тюл,
Халкъ джырчысы да тюл,
Сен Хакъ шайыры бол»,-
Дедиле акъылманла:
Кязим, Сымайыл, Къайсын.

Хакъ Кертиге къайыталдынг.
Халкъ дертин да айталдынг.
Халкъ Поэти, Хакъ Поэти да болалдынг.

Ибилис джорукъгъа бойсунмадынг,
Шайтан къуллукъгъа алданмадынг,
Къул болургъа унамадынг,
Бойнунгдан итча тагъылмадынг,
Имансызгъа табынмадынг,
Бир кишиге джалынмадынг.
Иннетинг, сёзюнг, ишинг бла да
Бир Аллахха къуллукъ этдинг.

Хакъ Поэтисе Лайпан улу,
Джокъду сый андан уллу.
Азанчыса, назмучуса,
Керти сёзню айтыучуса.

Сен билесе халкъ адетин –
Ол сюймейди Хакъ Поэтин.
Халкъгъа керек – ит бла тюлкю –
Дуния мал, кёзбау, кюлкю.

Алай а сени борчунг –
Джууукълашдырыуду Хакъгъа Халкъны.
Аллах салгъан борчду ол –
Ёлме, толтурмай аны.

КЮН КЕЛИРМИ?

«Сарыубекни къуйругъу не этгенин, башы билмейди.
Билсе, бизге быллай бир азаб чекдирмез эди»,- деб,
Сарыубекни къуйругъундан башына тарыгъыб,
Джаздыкъ къаллай бир мектуб, къаллай бир къагъыт.

Амалсыздан эте эдик алай –
«Суугъа тюшген таш къармар» дегенча.
Имансыз кърал ашай эди бизни,
Балаларын ашагъан эмегенча.

Биз а, эки башлы къартчыгъаны
Бир башындан экинчи башына тарыгъа эдик.
Ол а бизни къаягъа байлаб,
Кёл кенгдире, чанчакълай эди.

Разы болуб къошулмагъанек бу къралгъа биз –
Ол зор бла, къазауат бла къошхан эди кесине.
Бир сюре эди тутмакъ этиб, джуртубуздан,
Бир къыра эди джуртубузда бизни.

Сау къойса да – ишлетир ючюн, джегер ючюн кесибизни –
Ала эди башыбыздан ангыбызны, эсибизни.
Динсиз, тилсиз эм тарихсиз эте эди бизни,
Къул этиб, манкъурт этиб, бошай эди бизни.

Тамада къауумну, эсли къауумну къырыб,
Джаш тёлюню кесини тобугъунда ёсдюре эди.
Халкъны бай-джарлы, къул-ёзден деб, къауумлагъа юлешиб,
Бир-бирине юсдюре эди, бир-бирин кесдире эди.

Бу къралны къуралгъаныча, джашагъаныча,
Чачылгъаны да азабды бизге.
Кюн келирми биз кърал болурча,
Ие болуб джуртубузгъа, джерибизге?!

 «ФАТИХА»гъа КЪАЙЫТАБЫЗ

Джарылгъан джюрекден акъгъан назмула
Къаядан саркъгъан тау сууча тазалла.
Кераматлары болгъан керти шайырла
Шийирлерин нюр джарыкъ бла джазалла.

Нюр джаннган назмулары аланы
Тазалыкъгъа-халаллыкъгъа-игиликге-сюймекликге-
-эркинликге-джигитликге-мийикликге
Чакъыралла, кёллендирелле, учундуралла адамланы.

Бизге Анаяса болургъа буюрулуб,
Къуран аты бла белгили болгъан Аллахны Сёзю,
Шийир кючю бла да сейирсиндиреди бизни.
Бизлеге да илхам келеди-энеди Кёкден.

Аны бизге ийген Таша Кючню
Иннетин-муратын назмула бла айтабыз.
Аллында не айтсакъ да, эм ахырында
Биз Къураннга, Фатиха-гъа къайытабыз.

ТЕРЕКНИ, КИЙИКНИ, ДЖАНЛЫНЫ
эмда  АДАМНЫ ЮСЮНДЕН

1.КЪАЯДА ТЕРЕК

Чегетден къачыб, къаягъа ёрлегенди Терек.
Огъесе, адамладанмы къачханды ол?
Балтадан, мычхыдан къутулгъанды,
Къутулгъанды орманны мылы хауасындан,
Башха агъачланы кёлеккелеринден да.

Къысыр къаягъа къалай да иелгенди тамыр?!
Сюеледи мийикден къарай дуниягъа.
Юсюне къанатлыла къонсала къууанады,
Аланы кёгетлери бла сыйлайды,
Алагъа юй-уя болургъа да разыды.
Къанатлы джанланы, гюнахсыз джанланы
Сюеди мийик къаяда Терек.
Бутакълары да къанатлагъа ушайла.
Джерден айырылыб, Кёкге учуб да кеталмай,
Сюеледи къаяда Терек.

Акъ булутла юсюне къонсала – къууанады,
Къара булутладан да алалмайды башын.
Джерде ёлюмден къутулгъан эди,
Ай медет, энди кёкден марайды ёлюм.

Аяз, джел, боран къалтыраталла аны.
Кюн, джауум, буз, къар кюйдюрелле аны.
Шыбыла да урады...Ол а турады
Тырнакълаб, илиниб, къадалыб къаягъа –
Джашаугъа къадалыб турады ол.
Къая да бек, ол да бек –
Джашайды къаяда Терек.

Къазауатчы нартха да ушайды ол,
Тилекчи къартха да ушайды ол,
Къала башында къарауулгъа да ушайды ол,
Таугъа ёрлеб баргъанлагъа да ушайды ол.
Киши джашаялмагъан джерде джашайды ол.
Кёб джашасын.

Джашаугъа, Туугъан джуртха бегимекликни юлгюсюдю ол.
Тёзюмлюлюкню, кишиликни, сюймекликни –
Кертиликни белгисиди ол.

Не къыйын кюн да ол эс ташламайды,
«Тауда къыйынды, тюзге къачайым» деб, башламайды.
Умут юзмейди джашаудан, насыбдан,
Джаз да, къыш да турад бирча джашиллей.
Къаясы оюлмаса, Терек джоюлмаз.

Тилсиз къаягъа тил битген кибик,
Къаяны дауун джерге, кёкге айтырыкъ кибик,
Айта тургъан кибик,
Кёрюнеди ол.
Чегет да тёбенден анга умут бла къарайды:
Бизни джарсыуубузну, къайгъыбызны
Дуниягъа, Аллахха да айт, билдир деб.
Мен да къарайма анга –
Ол белгиди, юлгюдю манга.

2.адамны АДАМ ЭТГЕН...

Терекле да кюрешелле бир-бири бла
Кюн джарыкъ ючюн.
Кийикле да тюртелле бир-бирин
Кырдыкны маджалы ючюн.

Кюрешиу болуб къалгъанды джашау.

Алай а, иманы, ангысы, билими болгъан инсан,
Къара таныгъан инсан,
Терекни, кийикни, адамны да –
Бютеу табигъатны джакъларгъа кюрешеди,
Джашауну сакъларгъа кюрешеди.
Олду адамны Адам этген.
Муслиман этген да олду бизни.

3.БИЙНЁГЕРЧА ЁЛЛЮКДЮ АДАМ

Джанлыдан къутулгъан кийикни,
Джан солуу этиб, къаягъа ёрлеген кийикни,
Уучу шкокдан атыб, ёлтюргенди:
Бёрю да – джаныуар, Адам да – джаныуар.
Алай а бёрю кийикни тутмаса,
Ач къаллыкъла баласы, кеси да –
Алайды аны мадары, къадары.
Бёрюге – кийик, кийикге – кырдык...
Кийик кырдыкны, бёрю кийикни
Ашамасала къалай джашасынла?

Адамны иши уа – башхады.
Керекли болуб ёлтюрмейди ол.
Ёлтюреди ол ёлтюрюр ючюн,
Ёлтюрюу усталыгъын ёсдюрюр ючюн,
Мурдар кёлюн кенгдирир ючюн.
Аны ючюн азаб чегерикди адам,
Бийнёгерча ёллюкдю адам.
Ахырзаман адамы Ахырзаман къаягъа
Бекленникди акъ маралны сюре барыб...
Алай бошаллыкъды аны ахыры.
Алай башланныкъды анга соруу-сууал.
Ол къаядан тёнгереб тюшерикди –
Тос къатыныны къойнуна тюл –
Сууаб-гюнах базманны юсюне.
Алай башланныкъды анга бек къыйын кёзюу...

4.АЛЛАХДАН ТИЛЕЙМЕ

Кийикге, терекге, бёрюге, Адамгъа да
адамдан чыгъады джаулукъ.
Гюнахсыз таза джанла ючюн
Кюрешир ючюн, сермешир ючюн,
Табигъатны адамдан къутхарыр ючюн,
Адамны адамдан къутхарарыр ючюн
Аллахдан тилейме иман, кюч, саулукъ.

ДЖАХИЛ НАЗМУ

Тейри адамы деб, этеме ант:
Туугъан джеримди манга намазлыкъ.
Минги Тауумду манга къыбыла.
Къобан сууду зем-зем суу манга.
Къадау Ташды Кяба таш манга.
Джангыз Терек да эгечимди мени.
Къазакъ бёрю да къарнашымды мени.
Джер айнытханды мени.
Кёк джаратханды мени.
Тейри адамыма мен.

ДЖАЗЫУЧУНУ БОРЧУ

Сюрюучю таягъым – кюн таякъды, нюр таякъды,
Сюрюуюм а – харифле, джикле, сёзле, айтымла...
Ала болмагъан джер джокъду дунияда –
Кёкледе, джерде, джюрекледе да ала.
Джайылгъанла къалюбаладан ахырзаманнга дери.

Мени борчум – аланы тас этмей, сакълау.
Борчум – аланы кюн джарыкъдан, нюр джарыкъдан толтуруу.
Сёзню игисин, кертисин сайлаб, сыйлаб,
Нарт сёзле кибик джюрюрча этиу.

Алада игилик, халаллыкъ кёрюнюрча,
Аладан нюр джарыкъ тёгюлюрча,
Сёзню кючю бла адам да тюрленирча –
Игиленирча, нюрленирча –
Мен борчуму бу затда кёреме.
адамны Адам этген иги сёздю – билеме.

Ёлюмсюзлюк башланады алай.

КЪАНАТСЫЗ КЪАЛГЪАН КЪАНАТЛЫНЫ КЪЫЧЫРЫГЪЫ

1.УЧАЛМАЙМА: УЗАКЪДАЛЛА, ТУЗАКЪДАЛЛА КЪАНАТЛА

Бир къычырымды экибизни арабыз.
Къычырама, чакъырама – джууаб джокъ.
Джанымы къолума алыб, кетиб барама,
Джалан аякъларымы сууута, джууады чыкъ.

Къая башында къазакъ бёрю улуйду,
Турна таууш энеди кёкледен.
Тынгы-тынчлыкъ – бар эсе да – къуруйду:
Мен ётеме инсан ётмез чекледен.

Бёрю улугъан бла турна таууш бюгече –
Экисилле джюрегиме къанатла.
Бири Кёкге, бири джерге тартады,
Къайры учхун, къалай учхун ала бла?

Бёрю улугъан бла турна таууш бюгече –
Экисилле эжиу этген джюрекге.
Не эсе да бир кюч мени элтеди
Къарачайда Къадау Таш бла Терекге.

Мен билмейме – бу тюнмюдю, тюшмюдю?
Эсим – къайда, кесим – къайда, джол – къайда?
Не эсе да, сын ташланы кёреме,
Къарасам да Кёкде джулдузгъа, Айгъа.
 
Бу дунияда да бир башха дунияны сеземе,
Кюн тийсе да, джарытса да кече Ай.
Учалмайма: къалгъандыла узакъда,
Учалмайма: къалгъандыла тузакъда
Къанатларым – Малкъар бла Къарачай.

2.КЪАНАТ ОРНУНА КЪАНАТЛЫ СЁЗЛЕ

Мен къанатсыз туумагъанем дуниягъа.
Къанат да, керамат да берилгенелле манга.
Джангыз учаргъа къоймаелле Кёкге.
Кёкню алгъанелле, сыйыргъанелле менден.

Заман кетди, къагъылмагъан къанатла
Амалсыздан бурулдула билеклеге, къоллагъа.
Алай а, бир-бирде, адам кёзден ташада,
Учуб кетерикча, билеклерими къагъама.

Кюн ачылды, джокъду чалдыш алгъынча,
Билекле уа къанат болургъа унамайла ызына.
Къагъа-къагъа аланы къанат да этерем –
Айхай энди аллай заман къайда манга.

Къанатсыз джанла ангылаяллыкъ тюлле
Къанатсыз къалгъан къанатлыны фаджиясын,
Къанатсыз къанатлыны къыйынлыгъын, бушууун.
Аны анычала ангыларыкъдыла джангыз.

Къараб турама къолларымы созуб,
Учуб баргъан къанатлылагъа кёкде.
Учалмайма, къошулалмайма алагъа.
Джангыз,
Къанатлы сёзле учадыла джюрекден.

ЭКИ КЕРЕ ЁЛЮБ ТИРИЛГЕН ХАЛКЪ

Бизни бир джерге джыйгъан Къарчаед,
Тюню-тюшю да аны – Къарачаед.
Элли тукъум бла джуртха къайытханед.
Айтханед: ит – тойгъан джерине,
Адам – туугъан джерине.

Алан къралны асхакъ Темир чачхан эди,
Аланлагъа ёлюм къазауат ачхан эди,
Кърым ханнга – Тохтамишге – болушасыз деген эди,
Терек-чегет, эл-шахар къоймай кюйдюрген эди,
Алан сабийчиклени джесир этиб, сюрген эди,
Абаданланы барын къырыб, кёл кенгдирген эди...

Ол сюрюлген сабийчиклени бири Къарча эди,
Мадар болгъанлай джуртха айланыб къача эди,
Джау аскерле аны ызындан сюреелле,
Сюрюб джетиб къамчиле бла тюеелле.
Аркъан бла ат ызындан сюйрейелле,
Алай а ёлтюрмейелле:
Билеелле быллай джесирге
Уллу багъа берликлерин Мисирде.

Джылла кетдиле, Къарчаны джылы толду –
Акъыл-балыкъ болду,
Мамучукъ – мамучар-янычар-мамлюк болду.
Аскер башчы болду.

Алай а, ол дуния малгъа –
Тойгъан джуртуна, тыш джуртха алданмады,
Бий болургъа, къул-къарауаш тутаргъа унамады:

«Адамлыкъ бар эсе – бий, къул-къарауаш джокъду.
Ёзденликден, эркинликден баш бир зат джокъду.
Къул болуб, джесир болуб, сатыла-атыла да айландыкъ.
Ол къыйынлыкъны-учузлукъну сынамадыкъмы? Сынадыкъ.

Бизге кереги: Эркин джурт – Ата джурт – Алан джурт.
Ёзден халкъ болуб джашарыкъбыз анда,
Алан къралны къурарыкъбыз джангыдан»,-
Былай айтыб, Къарча минди атына,
Къаууму бла – элли тукъум бла – къайытды джуртуна...

...Бизни бирге джыйгъан – Къарчаед,
Ол къурагъан кърал – Къарачайед.
Тюрлю-тюрлю палахла, эминала турсала да къыра,
400 джылны чыдады ол къурагъан кърал.

Алан къралыбызны асхакъ Темир чачды,
Орус чачды Къарча къурагъан къралыбызны да.
Биринчи кере халкъыбызны асхакъ Темир сюрдю,
Экинчи кере чолакъ Сталин сюрдю халкъыбызны.

Алай а, биз тас болуб, тюб болуб къалмай,
Бир бола, джумдурукъ бола, джуртха къайыта билдик.
Айта билдик: ит – тойгъан джерине,
Адам – туугъан джерине.

Эки кере джуртундан сюрюлген халкъ,
Эки кере джуртуна къайыталгъан халкъ.
Эки кере ёлюб, тирилген халкъ,
Бюгюн джуртунда-джеринде джашагъан халкъ,

Аллах айтса, динин, тилин сакълар,
Джуртун, бетин, адетин сакълар.
Джуртунда халкъ болуб, джамагъат болуб, джашай билир.
Дуния малны сюрюб, чачылыб кетмез.
Джуртсузлукъ палахы анга джетмез.
Тышына кетген да къайыта билир,
Айта билир: ит – тойгъан джерине,
Адам – туугъан джерине.

ДЖЕТИ КЪАТ СЁЗ

Аллахдан джашау тилейме –
Джети джыл.
Джазаргъа излейме
Джети джыр.

Хар джыр къураллыкъды
Джети тизгинден,
Хар тизгин да –
Джети сёзден,
Хар сёз да –
Джети харифден.

Джети къат кёкге,
Джети къат джерге,
Джети къат джюрекге,
Джети къат халкъыма,
Джети къат джуртума
Къояргъа излейме
Джети къат Сёз.
Аны ючюн айтама аджалгъа-болджалгъа:
Сабыр бол, тёз.

ОЛСАГЪАТДА

Кёлюм тауладан мийик,
Тенгизледен кенг эди.
Джети къат чууакъ кёкге,
Чексиз кёкге тенг эди.

Джулдуздан толу эд кёк,
Малдан толу эд арбаз.
Минги Таугъа айланыб,
Анам къылаед намаз.

Баш къусхан нартюх бачха
Тилленеед аязда.
Сау къайытыб сюргюнден
Тирилгенек Кавказда.

Не айтыргъа билмейек
Кёбню кёрген нартлагъа –
Туугъан джерге къабланыб,
Джылай тургъан къартлагъа.

Сабий эдик, билмейек
Къыйынлыкъ да болгъанын:
Халкъыбызны джарымы
Сюргюнде къырылгъанын.
Чыкъгъан джан тёнгегине
Къайытхан кибик, алай,
Къайытханед джуртуна
Ол дуниядан Къарачай.

Сау 13-14 джылны
Тау джуртуна термилген,
Ахрат азабын сынаб,
Ёлюб кетиб, тирилген,

Халкъым, мен кеч ангыладым
Сеннге джетген палахны...
Энди джашаргъа кюреш
Чамландырмай Аллахны.
02. 11. 2003 Ставангер

БУ ДЖАРЫКЪ ДУНИЯГЪА КЪАРА КЮН КЕЛМЕЗ

Сютча уюгъанды тенгиз,
Сабийча ышаралла таула.
Бюгюн кёлюм да – кемсиз:
Ушайды тенгизге, таугъа.

Сютча уюгъанды тенгиз,
Сабийча ышаралла таула.
Кёк да, умут да – чексиз:
Джашаб турургъа излейле саула.
Ёлмей, аурумай, къарт болмай,
Джашаб турургъа излейле саула.

Мадар болса, джангыз бир адам
Ауушдурмаз дуниясын ахратха.
Амал табсала, ёлгенле да
Къайытырелле бери, артха.

Аллах джаннет этиб берген джерни
Джаханим этиб кюрешсе да адам,
Джер джашау, дуния аллай сейирликди –
Иманлы да къыйналыб айырылады андан.

Алай а, бир сорууну кече-кюн да
Къайтарыб соралла ангы бла джюрек:
Адам топракъдан джаратылгъан эсе,
Ызына топракъ болургъа къоркъады нек?

Огъесе, ахрат, къыямат кюн деген,
Тынгысыз эте болурламы аны?
Огъесе иманны джокълугъу не да азлыгъы болурму
Экили этген, насыбсыз этген аны?

Сютча уюгъанды тенгиз,
Сабийча ышаралла таула.
Бу джарыкъ дуниягъа къара кюн келмез –
Джашау ёлмез, ахырзаман келмез –
Деген умут бла джашайла саула.

ТУРНА КЪЫЧЫРЫКЪ
эмда
АЗАН ТАУУШ

Джашил сезимлеге да келеди къач,
Къая ранда гелеуге келгенча:
Турна таууш эте, кетеди къууанч –
Джаныбыз саулай, болабыз ёлгенча.

Кёлде къауданнга салама от:
Къачхы джелге сыбызгъы болургъа сюймейме мен.
Джазгъы табигъатдан, джашил сезимледен
Ариу чакъ, иги кёзюу билмейме мен.

Азан таууш келеди къыбладан.
Ол джети къат кёкден келгенчады эниб.
Атлы, къанатлы да къутулуб шыбладан
Туугъан джуртларына баралла джетиб.

Кёкге, Кюннге созулгъанча терек,
Азан тауушха бурулады джюрек.
Аллахны нюрюдю ёлюмсюзлюк, джашиллик.
Сау къалыгъыз, джаш гюнахла, джахиллик.

Бу къатышхан дунияда азмыд аджашхан, джангылгъан?
Мен кесим да кёб джерде болгъанма терс.
Турна къычырыкъ этген джаныма,
Азан таууш табдырады эс.

КЪААРА ДЖАЙ

Ата джаным – Адурхай,
Ана джаным да – Трам.
Джаным, джуртум – Къарачай,
Элим: Хурзук, Учкулан.

Акъ Къала, Къызыл-Къала –
Эллеримле была да.
Бирча джууукъла меннге
Шимал Кавказ, къыбла да.

Нюр Тауну къарнашы
Минги Тау да – аккача.
Къарачай бла Малкъар да –
Медина бла Меккяча.

Къара ташы Кябаны –
Къадау Ташы Халкъымы.
Мен – Билалма, билеме
Магъанасын атымы.

Кёкден келеди илхам.
Мёлек айтад: джаз муну.
Аллах буюргъан кибик
Джазама мен назмуну.

Кераматха кёзюмю
Ачхан китабды Къуран.
Айтама хар сёзюмю
Къычыргъан кибик азан.

Къара танымаем мен –
Аны танытды Аллах.
«Къаара джай халкъ бол,- деди,-
Джахил эм уллу палах».

Халкъым болду – Къараджай,
Атым болду Къарачай.
Джер джолуму джарытды
Кёкден джулдузу бла Ай.

Джюреклеге иейик
Биз кёкден келген Сёзню.
Иман бла окъуу-билим
Къутхарлыкъдыла бизни.

БИР УЛЛУ НАСЫБДАН КЪАЛГЪАНМА КЪУРУ

Мен – сюймекликни бийи эм къулу –
Бир уллу насыбдан къалгъанча къуру,
Биягъы бёрюм джюрекде улуду,
Энтда тынгым-тынчлыгъым къуруду.

Суууй, джукълана баргъан сезимлеге
Къанатла битиб къалдыла.
Джети къат кёкде, джюрекде джулдузла,
Нюр тёге, джарыкъ джандыла.

Кём-кёк тенгиз бла чыммакъ таулагъа
Къараб, сейирге къалыб тургъанлай,
Аланы унутдура Сен чыкъдынг аллыма –
Джанкъылыч да башынгда тогъай.

Джаным саулай джаннетге киргенча,
Не да дунияда хур къызны кёргенча,
Алай болдум. Кёк-джер да джашнаб,
Кёл-джюрек да джашнаб,
Бир джангы дуния ачылды меннге,
Сенден нюр чачылды меннге.

Дуниягъа джангыдан туугъанча болдум,
Хар нени биринчи кере кёргенча болдум.
Джашауну джукълатмазлыкъ ариулукъну кёрдюм,
Дунияны къутхарлыкъ ариулукъну кёрдюм.

Энтда тынгым-тынчлыгъым къуруду,
Къазакъ бёрю джюрекде улуду.
Мен – сюймекликни келечиси, бийи эм къулу –
Бир уллу насыбдан къалгъанма къуру.

БАРЫСЫНЫ ДА МАГЪАНАСЫ НЕ?

Бу дунияда мен джетмеген джер къалмады,
Ариулукъгъа мен этмеген джыр къалмады,
Сюймекликге мен урмагъан харс къалмады,
Мен чабмагъан, мен озмагъан чарс къалмады...

Барысыны да магъанасы не?

КИЙИЗ БЁРК

Кийиз бёркюмю да башыма къаблаб,
Тенгиз джагъасы бла барама атлаб.
Сууда кемеле, къайыкъла – байракълы, байракъсыз...
Джагъада адамла – иманлы, имансыз...

Чабакъ ийис этелле тенгиз да, джагъа да.
Чабакъ туталла гитче да, уллу да.
Чабакъ саталла гитче да, уллу да.
Джангыз менме чабакъ тутмагъан, сатмагъан.

Туугъан сууундан джагъагъа атылгъан
Чабакъча кёреме кесими.
Мен чабакъны къадарын англайма...
...Кийиз бёркюм да башымда агъара,
Мийик джагъадан тенгизге атлайма.

Эки аякълы бир джангы чабакъны джутады тенгиз.
Тенгизни башына къалкъыйды акъ кийиз бёрк.
Тенгизни башында къалады акъ кийиз бёрк.
Ма менден дуниягъа къалгъан:
Акъ кийиз бёрк Акъ тенгизни башында.

ТАУЛА

Джуртуму Тереги, Ташы да
Хорлай джашаргъа юретелле мени.
Къыйын кюн манга кёл этелле
Джуртуму Тереги, Ташы да.

Сабырлыкъгъа, чыдамлылыкъгъа
Юретелле мени ала,
Адамлыкъгъа, муслиманлыкъгъа
Юретгенча ныгъышды къартла.

Кёзюмю, сёзюмю, эсими да
Таула байлайла кеслерине.
Къараталла, тарталла ёрге –
Джууукъ этелле Тейриге, Кёкге.

Тазалыкъгъа, мийикликге,
Халаллыкъгъа, игиликге,
Бекликге, джигитликге,
Бирликге, сюймекликге
Юретелле таула.
Джер башы Акъ дуниягъа
Чакъыралла, чыгъаралла ала.

КЮН ТЮБЮНДЕ ДЖАУАДЫ ДЖАНГУР

Кюн тюбюнде джауады джангур –
Туугъан джерим, сен джашна, джангыр.
Кюн тюбюнде джауады джангур –
Джюрек, сен да джумша эм джангыр.

Къачхы джелле, къышхы боранла да
Сюрдюле, аямалла бизни.
Душманла умут этселе да,
Тюб этиб къоялмалла бизни.

Онюч джылны уллу аман къыш бла кюрешиб,
Джаралы болса да, джаныбыз сау чыкъды джазгъа.
Джарымыбыз къырылса да сюргюнде,
Джарымыбыз къайыталды Кавказгъа.

Биягъы амантишле бла хоншу маскеле
Алгъын кибик тюшедиле оноугъа.
Мурдар джорукъ джакълайды аланы –
Ала да усталла ётюрюкге, тоноугъа.

Имансыз джорукъгъа сатылгъанла кёбдюле,
Хакъгъа, Халкъгъа аланы къулакълары бекдиле.
Аланы да, ибилис джорукъну да кёпеклери бла бирге,
Кёмерик болурбуз, узаймайын, кёрге.

Бюгюн а – кюн тюбюнде джауады джангур:
Туугъан джерим, сен джашна, джангыр.
Кюн тюбюнде джауады джангур –
Джюрек, сен да солуу ал, джангыр.

КЁЛГЕ КЕЛГЕН

Кесими этерик эсе да харам,
Къыйынымы халал этсе халкъым –
Болду. Ташха тийиб джарылса да чалкъым,
Чалынныкъ чалыннган эсе – болду.

ДЖАШАСЫН ЁМЮРГЕ КАВКАЗЫМ

Айырылгъанлы джуртумдан, халкъымдан
Ёлюм да болгъанды джууукъча.
Таб кесими алайгъа санайма –
Бу дунияда мен энди джокъча.

Ёлген джулдузну джарыгъыча
Кёкледен келир ауазым:
Эркинлик, ёзденлик байрагъыча
Джашасын ёмюрге Кавказым.

САУЛА, ЁЛГЕНЛЕ ДА БУРАЛЛА ЧАРХНЫ

Сал басхычха салыб,
Саула ёлюкню алыб баралла.
Огъесе,
Ёлюкмю алыб барады сауланы?

Ёлгенле къоймайла бизни.
Бир-бирде аланы ауазларын эшитебиз,
Кеслерин да кёребиз.
Чакъыралла, тарталла кеслерине бизни ала.

Ёлгенле тынч джашаргъа къоймайла сауланы.
Саула да бузалла ёлгенлени тынчлыкъларын:
Ёлгенлени ызларындан сёз этиб, тюрлю-тюрлю айтыб,
Рахат джукъларгъа къоймайла къабырда.

Саула бла ёлгенлени,
Дуния бла ахратны
Байлаб тургъан бир таша кюч барды.

Ол кёкден эннген Китаблада да,
Бурху адам джазгъан затлада да
Кёрюнеди.

Ёлгенлени ызындан саула,
Сауланы ызындан ёлгенле
Тизилиб кетиб баралла.
Ёлюкле – унутулгъан саула,
Саула да – тирилген ёлюкле.

Тарих чарх бурулады –
Орнунда, ызына, аллына...
Ёлгенле, саула да тарталла, буралла аны:
Ёлгенле – артха, саула – алгъа;
Саула – артха, ёлгенле – алгъа;
Ёрге-энгишге, энгишге-ёрге;

Бурулады чарх
Бу дуниядан ахратха дери,
Къалюбаладан ахырзаманнга дери;
Джерден джулдузлагъа дери.

Тюбдегин баш эте,
Башындагъын тюбюне тюшюре,
Дуния кёзюудю дей,
Бурулады чарх.

Ёлгенле, саула да тарталла, буралла аны.
Къызгъан чарх да бурады аланы.
Бурулуу – джашауду, тохтау – ёлюм.

Бурулады чарх, буралла чархны
Ёлгенле, саула да.

КЯЗИМ. СЫМАЙЫЛ. КЪАЙСЫН.

Къарачай-Малкъар халкъны барлыгъына, бирлигине,
Шайыр да аны къулу, келечиси эмда ёкюлю болгъанына
Хакъ кёлюм бла ийнаныб, айтама:
Кязим. Исмайыл. Къайсын.

Къарачай-Малкъар тилни барлыгъына, бирлигине,
Шайыр да аны къулу, бийи, келечиси, ёкюлю болгъанына
Хакъ кёлюм бла ийнаныб, айтама:
Кязим. Исмайыл. Къайсын.

Къарачай-Малкъар джуртну барлыгъына, бирлигине,
Шайыр да аны къулу, иеси, келечиси, ёкюлю болгъанына
Хакъ кёлюм бла ийнаныб, айтама:
Кязим. Исмайыл. Къайсын.

Керти Сёзню, Иги Сёзню, Эркин Сёзню
барлыгъына, бирлигине, ёлюмсюзлюгюне,
Шайыр да аны къулу, бийи, келечиси, ёкюлю болгъанына
Хакъ кёлюм бла ийнаныб, айтама:
Кязим. Исмайыл. Къайсын.

РАЗЫМА

Джауумча джаууб, сингиб, тас болуб кетерге разыма
Туугъан джерим кёгериб, тиллениб джашнар ючюн.
Мен кёкледен, мийикледен энерге разыма
Джуртуму терегинде, кырдыгында джашар ючюн.

ТЮШЛЕ

1

Быллай ишни кёргенд ким?
Кече арасында тийгенд Кюн,
Бир кечеге толгъанд Ай –
Кърал болгъан Къарачай.

2

Быллай ишни кёргенд ким?
Ата джуртну бергенд ким?
Ана тилни бергенд ким?
Алыргъа уа излейд ким?
Къурутургъа излейд ким?

СЮЙМЕКЛИК КЕТСЕ...

Джау джуммакъ бла эт кесек –
Ма тиширыу.

ХАЛКЪ КЁЗ БЛА КЪАРАСАНГ

1
Семизлик малгъа джарашады,
Адамгъа уа – огъай.
Субай къызланы, сингир джашланы
Юлгюге тутханды Къарачай.

2
Дин киргинчи да, бегигинчи да
Халкъда джюрюгенди адет-тёре.
«Ахрат азабдан да дуния намыс кючлю»,
«Намыс болмагъан джерде насыб болмаз» -
Намысны халкъ алай тутханды ёрге.

ДЖАРЫЛГЪАН ДЖЮРЕК
 
Алайсыз да кёб эди душман, сатлыкъ,
Энди джюрегим да къошулгъанды алагъа.
Айтханымы этерге унамай,
Той тутдуруб турады джаулагъа.

Мен анга айтама: алкъын кёбдю иш,
Ол а излейди тохтаргъа, тынчайыргъа.
Айхай, Керти Сёз, файгъамбар сёз келмейди,
Джюреги джарылмаса, шайыргъа.

Халкъ къайгъысы, къыйынлыгъы, бушууу
Ашай-ашай, бошайдыла джюрекден.
Дагъыда чыдаргъа, хорларгъа юренеме
Ата джуртда Къадау Ташдан, Терекден.

Джарылгъан джюрекден тууады назму,
Ташны джарылгъанындан чыкъгъанча зыгыт.
Джуртну Ташын, Терегин да къоруулар ючюн
Болургъа керекди джети къат джигит.

Ёзге къадаргъа джокъду мадар:
Болджал джетди – тохтады джюрек.
Къалды сыфаты – Таш бла Терек.
Сын-сураты да – Таш бла Терек.

Джашауу къалды Ташха, Терекге.
Сакъ болугъуз, кёлге, джюрекге.
Сакъ болугъуз Ташха, Терекге.

ДАУЛАШЫУ

- Джангыз кесинг, биягъынлай,
Кимге базыб чыкъгъанса джолгъа?
- Къарачай деб, барды бир джулдуз,
Олду джарытхан мени джолуму.

Аны иги кёрюр ючюн,
Анга тюз багъа берир ючюн,
Айырылгъанем андан узакъгъа.
Айхай, мында да тюшдюм тузакъгъа –
Бир башха тюрлю тузакъгъа.

Тансыкълыкъ тузакъгъа тюшгенме,
Кеси кесим бла тюйюшгенме:
Тюбеб къалсакъ, не дерикме Къарчагъа?
Назмуларым чабалла орчагъа:

Сен Ата джуртдан айырылгъанлыкъгъа,
Ана тилинг бла джашайса.
Халкъ къайгъысы бла джашайса.
Халкъ, джурт, тил деб, сермеше,
Ёлюб кетерге да ушайса.

- Огъай, шайыр халкъы бла джашаргъа керекди.
Ол туугъан джеринде ёсген терекди,
Ол башха джуртда тамыр иелмез.
Джуртунда уа – ёлсе да ёлмез.

Кече узуну даулашыу барады...
Танг саргъалады, агъарады:
Бетим – къыбылагъа, джюрегим – Кавказгъа
Бурулуб, уюйма намазгъа...
Аллаху тагъала англар эм кечер.
Мында кюнюм да болгъанды кече.

КИММЕ МЕН?

Тюлме Гъарб поэти,
Тюлме Шаркъ поэти,
Тюлме Халкъ Поэти,
Хакъ Поэтиме мен.

БИЛЕМЕ

Меннге не джетмегенин билеме:
Иман, иеги эмда акъкъанат иги сёз.

Ёмюрюм аланы излейме,
Ёмюрюм аланы тилейме,
Табалмай, къыйналады джюрегим.

Аны ючюн учалмайма кёкге,
Аны ючюн джокъду меннге тынгы-тынчлыкъ,
Аны ючюн мыдахла Ташым, Терегим.

ИССА ФАЙГЪАМБАРНЫ ТУУГЪАН КЪУУАНЧЫ

Шахарны арасында бир бау къурдула.
Бир эшек бла талай къойну ары урдула.
Исса файгъамбар быллай бауда туугъанды деб,
Сабийлеге хапар айтыб турдула.

Мен да джюрюучю болдум алайгъа,
Тансыкъ болгъандан Къарачайгъа.
Хазна чыкъмаучу юйден эшикге,
Келиб къараучу болдум къойгъа, эшекге.

Элим – Къызыл-Къала – тюше эсиме,
Джубанч-къууанч табдым кесиме.
Исса файгъамбаргъа да салдым салауат.
Халкъым, Джуртум уллу Аллахха аманат.
Ставангер 24. 12. 2003   

КЪУТХАРЛЫКЪДЫ АДАМНЫ, ДУНИЯНЫ

Ташчы ауур ташны кёлтюрюб,
Хунагъа джарашдыргъанча,
Не да чыбыкъны ууадых этиб,
Эмен къазыкъгъа бургъанча,

Этгенча хуна, эшгенча чалман,
Ташдан, агъачдан этгенча буруу,
Ишлегенча мал орун, не кёб къатлы юй,
Не да къала  –   мен да алай
Кюрешеме джарашдырыб назмуму.
Малгъа, сабаннга, кюз ишлеге
Къарагъанча къарайма джазыучулукъ ишге.

Не башхасы барды къаламны
Къойчуну таягъындан не да
Къаладжюкден, чалкъыдан, къамадан?

Иги сёз халал къуллукъ этеди адамгъа,
Анга къанат да, ёкюл да, дарман да бола;
Аны иги ишге кёллендире-таукеллендире;
Бушуу кюн – къайгъы сёз бола,
Къууанч кюн – джыр, ийнар, орайда бола.

Зулмугъа къаршчыны къамасыды ол,
Тюзлюкню оюлмазлыкъ къаласыды ол.
«Сёз берген», «сёз тауусхан», «сёзюне керти болгъан» –
Хар не да байламлыды сёз бла.
Сёздю бизни табигъатха баш этген,
Башха джанладан айыргъан олду.

Ёлгюнчю бизни блады сёз.
Биз кетсек да къалады сёз.
Адамны
Кёзюнден-къашындан алгъа,
Сёзюне-башына къара дейдиле.

Ариу сёз, иги сёз, керти сёз, нарт сёз дейдиле,
Къураннга да – Аллахны Сёзю дейдиле.

Минг кере айтханма эмда къайтарама:
Иги сёз – Аллахды.
Аллахданды иги сёз.

Олду бизни адам этген, алгъа элтген.
Олду бизни тамгъабыз, белгибиз, байрагъыбыз, орайдабыз.
Иги сёз, Керти сёз, Тюз сёз
Къутхарлыкъды адамны, бютеу дунияны да.

АНЫ ЮЧЮН МИНГИДИ КЁЛЮМ

Кёкден эннген джауумча,
Джерден чыкъгъан кырдыкча,
Назмула.

Назму джабалакъ,
Назму джауум,
Назму гяхиник.

Кёкча джашнагъан,
Джерча да джашнагъан
Кёк-Джер назмула.
Кёкде, Джерде, джюрекде да джашагъан –
Сёз.

Назмучула, чыракълача, джулдузлача,
Джаналла, джукъланалла,
Ала джазгъан назмулагъа уа –
Джокъду ёчюлюу, ёлюу.

Шайырны джаныды шийир – ёлюмсюз, таза.
Шийирле аны ючюн ушайла Къуран аятлагъа,
Поэтле да – файгъамбарлагъа.

Шайырла дин, тил, джурт къазауатда
Хакъ Кертиге – Игиликге-Халаллыкъгъа-Тюзлюкге-Эркинликге-
Ариулукъгъа-Тазалыкъгъа-Сюймекликге –
Кеслерин къурман этелле, кетелле,
Назмулары уа, джашау байрагъыча къалады –
Джулдузлу, Айлы; кёк, акъ, джашил бояулу...

Дин, Халкъ, Ана тил, Ата джурт болгъан къадарда
Ала ючюн сермешген назмулагъа
Джокъду ёлюм.
Аны ючюн Мингиди кёлюм.

АНАСЫНА КЪАРАБ КЪЫЗЫН АЛ

Бу ариулукъгъа къара,- дедим,- гёбелеккени кёрюб.
Ёмюрлени теренинден ауаз келди:

- Сен аны къайдан, неден чыкъгъанына къара.
Адетдеча, джети атасына дери тинт.
Къызын, анасына къараб ал.

ДУУАЛА

Сеннге,
Кёз тиймесин, сёз джетмесин деб,
Адамдан, джинден заран джетмесин деб,
Дууа орнуна джазама бу назмуну.

Сен аны окъу –
Къоба туруб да, джата туруб да.
Дууа этиб, бойнунга такъ,
Азбар этиб, джюрегингде тут.

Эрине эсенг а алай этерге,
Меннге кел да къал.
Мен кесим окъуй турурма аны сеннге,
Ол заманда ол артыкъ да хайырлы болур.

Алай а, эм керекли, эм иги дууа – кесингсе сен:
Мени джаныма джарагъан дуа,
Кёзюмю къаратхан, кёлюмю кёлтюрген дууа.

Сенсе мени Аллах джазгъан дууам.
Тагъыл бойнума, джашын къойнумда –
Кишиге да кёргюзтмейим сени.
Ол заманда кёз, сёз да джетмез.
Сен мени сакълаб, мен сени сакълаб,
Джашайыкъ алай.

СЕНДЕН АЛГЪА ЁЛЕЙИМ

Тогъуз ай керекди сабий тууар ючюн.
Уллула окъурча китаб джазар ючюн,
Кёбюрек заман керек болур.

Сабий ёсюб, халкъына джарар ючюн
Акъыл-балыкъ болургъа керекди.
Дагъыда кёб зат керекди –
Ангы-эс, фахму-билим, саулукъ-кюч дегенча.

Алай а эм алгъа ол
«Аллах-Адам», «Халкъ-Джурт» дей, билирге керекди.
Назмучу да алайды.

Назмучуну сезимине-сёзюне бешик джыры:
«Белляу-белляу бёлейим,
Шийир болуб кёрейим,
Халкъгъа джараб кёрейим.
Сенден алгъа ёлейим».

ДУУАДАКЪ – АКЪ ДУУА

1
Дууадакъны кёрсем,
Акъ сёзюмю-назмуму дууа этиб,
Аны ол чыммакъ, сыйдам, узун, ёхтем бойнуна
Тагъарым келеди

2
Къара сууну, Къара кёлню, Къара тенгизни,
Къара ташны, Къара джерни юсюнде
Акъ дууача кёрюнеди дууадакъ кеси да.

Табигъатны къара кюнден сакълагъан акъ дууады дууадакъ.
Дунияны къара кючледен сакълагъан акъ дууады дууадакъ.
Джерни-Кёкню акъ дууасы – дууадакъ.
Джашауну акъ дууасы – дууадакъ.

Дууадакъ – акъ дууа.

ДЖАШАУ БЛА ЁЛЮМ

1.КИЙИК

Къайда эсе да,
Бёрю улугъан, шкок таууш
Къулагъына келе да, илгендире,
Таулада
Къарны аягъы-туягъы бла къазыб,
Къар тюбюнде къауданны ачыб,
Балсытыб, отлайды кийик.

Биледи:
Бёрю да, уучу да джауларылла аны.
Ёзге, тёбенледе,
Ашларын-сууларын да табыб,
Джылы баулада тургъан
Хайуанлагъа сукъланмайды ол.

Хоу,
Къойчу, мал иеси аланы
Джанлыдан, урудан, борандан да сакълайды;
Аш, суу, туз да бериб,
Багъыб, семиртиб кюрешеди.

Алай а, не ючюн? –
Джюнюн къыркъар ючюн;
Кесиб, ашар ючюн
Не багъа сатар ючюн.

Кютю, кийик болсанг да,
Ким болсанг да, не болсанг да,
Къайда болсанг да, къачан болса да,
Ёлюм келмей къаллыкъ тюлдю.

Алай а,
Эркинликде туугъан, ёсген, джашагъан, ёлген,
Эркин джашауну сынагъан, билген,
Аны ючюн хар кюн сермешген, кюрешген,
Къаяда, тауда болса да, къыйын болса да,
Эркин джашау этген,
Эркинликде ёлген –
Сеннге джетген не болур?!

2.ЗАМАН

Илячин башынг бла учуб ташайды.
Сеннге джетгени:
Бир саниеге кёлеккеси,
Къолунга тюшген къанат тюгю.

Эсингде къалгъан:
Тюрсюню,
сызгъыргъаны,
къанат тауушу.

БУ ДУНИЯ
БИЗНИКИ ТЮЛДЮ

1
Анам айтыучу тюшеди эсиме:
Бу дуния бизники тюлдю.
Къыйын кюн кёл этеме кесиме:
Бу дуния бизники тюлдю.

Джашагъандан джашай барсам,
Тюшюннгенден тюшюне барама:
Бу дуния бизники тюлдю,
Бу дуния бизники тюлдю.

Къайгъы, палах талайла джюрекни:
Бизледен къаллыкъ –  топракъды, кюлдю.
Къучакълайма Таш бла Терекни –
Бу дуния бизники тюлдю.

Джашауну хорлайды ёлюм:
Джана, джана джукъланныкъды Кюн да.
Суусуз къалгъан чабакъча, умутсуз къалгъан кёлюм,
Булгъанады: бу дуния бизники тюлдю.

2
Игилик аманлыкъны, Тюзлюк терсликни
Думп эталмайла, не бек кюреше эсек да биз.
Аманла болалла баш –
Бу дуния бизники тюлдю.

Къайда джинли, шайтанлы –  оноуда.
Иманы, адамлыгъы болгъан – чалдышда...
Хайыр бар эсе да, дуадан, тилекден, алгъышдан –
Бу дуния бизники тюлдю.

Богъурдакъдан харамгъа, гюнахха батханла,
Аллахларын отуз кюмюшге сатханла,
Иманлары дуния мал болгъанла –
Аладыла бюгюн къууанныкъ, тамбла джыларыкъ.
Аладыла джаханим отунда кюерик, джанарыкъ.
Бу дуния аланыкъыды.

Огъай, къарыусузлукъдан айтабыз алай...
Нек беребиз дунияны да алагъа?
Нек дженгдиребиз къара кючлеге кесибизни?
Нек хорлатабыз кесибизни шайтаннга?
Нек беребиз джол аманлыкъгъа, аманлагъа?
Бу сорууну сормазмы Аллах адамлагъа?
Нек бошлайбыз кесибизни да, башхаланы да гюнахха?
Не дерикбиз Къыямат кюн Аллахха?

КЪАДАУ ТАШХА АЙЛАНЫБ КЪЫЛАМА НАМАЗ

Къадау Ташха айланыб къылама намаз.
Бу Къара ташдан къарайла Кяба эм Кавказ.
Бу Къара ташдан къарайла: Джулдуз бла Ай
эмда
Джуртум, Халкъым – Малкъар-Къарачай.

Ол тюшгенди джети къат кёкден,
Ол чыкъгъанды джети къат джерден,
Сынагъанды кёкню да, джерни да,
Сынагъанды тёрню да, кёрню да.

Джангыз Терекни дюккючю къатында,
Къазакъ Бёрюню кючюгю къатында,
Къуш ауанасы аны юсюнде –
Кёб зат барды Ташны эсинде.

Къысырмыды, бууазмыды Таш?
Сосуркъа тууармы, туумазмы андан? –
Аны билген джангыз Сатанайды,
Аны билген джангыз Къарачайды.

Бу Къара ташдан къарайла дуния эм ахырат.
Таш-Терек ючюн этеме къазауат,
Дуния-Ахрат ючюн этеме къазауат,
Аллах-Адам ючюн этеме къазауат.

Къадау Ташха айланыб къылама намаз.
Бу Къара ташдан къарайла Кяба эм Кавказ.
Бу Къара ташдан къарайла: джулдузу бла Ай
эмда
Ауалым-ахырым – Малкъар-Къарачай.

МЫНДА ДА, АНДА ДА – ТАШ бла ТЕРЕК

Къачхынчыма,  алай а барды юйюм:
Тюб къаты – таш, баш къаты – агъач.
Таш бла Агъач.
Бу да – насыб, бу да – къууанч.

Бу юйге джуртума киргенча,
Назмума киргенча, киргенме.
Тик къабыргъада орналгъанды юй.
Тенгизге, тенгизни ол джанында акъбаш таулагъа
Къараб, аладан ургъан салкъын аязгъа
Бетин тутуб, иссилейди юй.

Арт джанында – кырдык бачхасы,
Джыл узуну джашиллей тургъан:
Къыш, къар, боран болмайды мында.

Мени эм бек сейирсиндирген а –
(биринчи кёргенимде ийнанмазча болгъанем)
Нарт Ёрюзмекни къара бугъасыча,
Бачхада джатхан Къара таш, Къадау таш.

Ол Бийчесын джайлыкълада отлаб, тоюб,
Гара сууладан аямай тогъуб,
Энди сыртын да  Кюннге тутуб,
Рахат джатыб, кюушене тургъанча;

Мен аны деу сыртын сыладым,
Къазакъ бёрюча улудум-джыладым,
Ёзге терк эс джыйдым, чыдадым:
Эркишиге кёлсюз болгъан гюнахды.
Адамны къадарын джазгъан – Аллахды.

Дагъыда эследим ол Ташны къатында
Кесилген Нарат Терекни дюккючюн...
Барына тёзерге къайдан джетсин кючюнг.

Къарачайда Къадау Таш кёрюндю кёзюме,
Джуртда Джангыз Терек тюшдю эсиме.

Джангы джуртум да – таш бла агъач.
Джангы юйюм да – таш бла агъач.

Арбазым-бачхам да – Таш бла Терек.
Назмум, Китабым да – Таш бла Терек.
Тёнгегим, джаным да – Таш бла Терек.
Кёкде да, Джерде да – Таш бла Терек.
Хар къуру, хар къайда – Таш бла Терек.

Кюйсе да мыйы, джарылса да джюрек –
Аладан къарарыкъла Таш бла Терек.
Мени къадарымды Таш бла Терек.
Этсем да джыр-назму, дуа-тилек
Джашасынла дейме Таш бла Терек.

Ёлсем – кирликме джерге, кетерикме кёкге...
Алай а сизге къарарыкъма Ташдан, Терекден.
Саным-джаным буруллукъла Ташха, Терекге,
Ол да асыуду кёлге-джюрекге.

Джаратылдым Сосуркъача, Ташдан.
Къарашауайча, Минги Тауну буз сюммеклерин эмиб ёсдюм.
Халкъымы джауларын – джетибаш эмегенлени, экибаш къушланы да,
Амантиш итлени да сёз къылычым бла аямай кесдим.

Алай а, энди джумулады кёзюм –
Кетерге меннге да джетгенди кёзюу.
Кёзюуюнде туугъан, джашагъан, ёлген,
Иман бла джашагъан, ёлген –
Ол да насыб. Олду – насыб.
Ол насыблыланы бирлериме мен да.

Къарагъыз Ташха, Терекге.
Аладан къарайма мен да сизге.
Алача джашадым, ёлдюм.
Ала ючюн джашадым, ёлдюм.

Ата джуртум, Ана тилим – Таш бла Терек.
Джюрегим, джаным да – Таш бла Терек.
Ич дуниям, тыш дуниям да – Таш бла Терек.
Сын-суратым, эскертмем – Таш бла Терек.

Къадау Таш болса да – джарылды джюрек.
Джангыз Терек болса да – кесилди джюрек.
Алай а ёлюм джокъду Къадау Ташха, Джангыз Терекге,
Халкъым, Джуртум деген иманлы джюрекге.

Мен кетеме, къалалла Таш бла Терек.
Сизге къалалла Таш бла Терек.
Сизге аманатла Таш бла Терек.

Барыгъыз да уллу Аллахха аманат.
Мен шейит болдум, эте къазауат.
Джандетлени эм игисинде сакълайма сизни,
Алай а унутмагъыз ала келирге
Таш бла Терекни. Таш бла Терекни.

ТАМЫРСЫЗ ДУНИЯНЫ АДАМЛАРЫ

Терекни тамыры кесилиб тургъанын билмей,
Бутакълары туралла кёгере,
Чууакъ кёкге, джарыкъ кюннге узала,
Джылы джауумгъа, чыпчыкъ джыргъа къууана.

Чапракъланалла, тилленелле джазыкъла,
Шууулдайла, шыбырдайла джазгъыда.
Тамырсыз къалгъанларын, тамырсыз болгъанларын
алкъын билмейле ала –
Къууаналла, кюлелле джазыкъла.

Тамырсыз къалгъанларын, тамырсыз болгъанларын
алкъын билмейле ала...
Эшда, билиб а...
ала билмеселе ким билликди сора?
Бутакъ тамырындан хапарсыз къалай болур?
Тамырсыз къалгъанларын, тамырсыз болгъанларын билелле бутакъла.

Алай а, ташада тамырладан бошагъан ёлюм,
Ёрге ёрлеб, бутакълагъа джетгинчи,
Бутакъла къуу болгъунчу, ёлгюнчю,
Джашаб къалыргъа, джашаудан тояргъа излейле.

Кюнде кюелле, джауумда джибийле,
Къанатлылагъа уя болалла.
Кёгетлери бла сыйлайла хар кимни,
Джолоучулагъа кёлекке, ышыкъ болалла.

Бишген кёгетлерин джелге да берелле,
Терекни урлугъун джел башха джерледе себерча,
Аладан джангы терекле ёсерча.
Алай а, алагъа да келликди ёлюм.

Къалюбалада огъуна тамырсыз къалгъан терекни
Ахырзаманнга къараб тургъан бутакълары,
Ахырзаманнга тирелиб тургъан бутакълары
Кёб затха сагъыш этдирелле мени.

Тамырсыз терекни бутакъларыча,
Тамырсыз дунияны адамлары –
Биз да кюрешебиз джашаргъа, къууаныргъа,
Дуния джашауну къуруругъун билсек да.

Бу дунияны ахыры боллугъу
Джаратылгъан кюнюнде да белгили эди...

Ахырзаман дунияны адамлары,
Тамырсыз терекни бутакъларыча,
Дагъыда кюрешебиз джашаргъа.

ЮЧЮСЮН СЮЙДЮМ КЕМСИЗ

Огъары джаным – таш, агъач,
Тёбен джаным – суу, тенгиз.
Тауну, сууну, агъачны –
Ючюсюн сюйдюм кемсиз...

Бу ючаякъ къазанда
Къайнайд мени джюрегим.
Кёрюнелле кёзюме
Джуртда Ташым, Терегим...

Къобан сууну кюсейме,
Джаларча бола ташын.
Джурт-халкъ деген сагъышдан
Къазан къайнайды башым.

ДЖАРАЛЫ ДЖУГЪУТУР. ДЖАРАЛЫ ТАШ. ДЖАНГЫЗ ТЕРЕК.

Джаралы Джугъутур
Джаралы Ташха таяныб,
Сорады
Джангыз Терекге айланыб:

Бизни бла бошалыргъамы тебрегенди
Бир заман, бир джашау, бир дуния?

Тамблагъа не оноу?

ЭКИ КЪАРАМ

1
Тиширыуду эркишини ёлтюрген.

Къайгъы, джарсыу, бушуу да келтирген,
Аны джюрегин джаргъан,
Замансыз къартлыкъ, ауруу, аджал да келтирген,
Тауладан мийик кёлюн тенгизледен алаша этген,
Учхан Борагъын джегилген ат, бир къотур алаша этген –
Тиширыуду.

Чабханы – къуш учханча,
Кишнегени – кёк джашнагъанча,
Джаз аны сыртында джюрюгенча,
Ол джазны алыб джюрюгенча,
Не джазны къачырыб келгенча,
Джерге, кёкге сыйынмай джюрюген –
Аллай къушкъанат эмилик аджирни
Джерлеб, джюгенлеб, кишенлеб, аркъанлаб къойгъан –
Тиширыуду.

Тиширыуду эркишини бичген.

2
Тиширыуду эркишини кёлтюрген,
Анга насыб, къууанч, зауукълукъ да келтирген,
Мийиклеге учундургъан, учургъан да аны.
Тиширыуду – эркишини къанаты.

Тиширыу саулукъда эрге джокъду ёлюм.
Сюймеклик тюрлендиреди адамны кёлюн –
Этеди Адам, этеди тулпар.
Тиширыуду – эркишини къанаты.

Уллу Аллахдан сора,
Эркишини джазыуун джазгъан Тиширыуду.
Эки кере джаратылады эркиши:
Биринчи кере Аллах джаратады аны,
Экинчи кере – Тиширыу.

Эркишини тиширыудады джаны.
Саулугъунда да тиширыудады джаны,
Ёлсе да тиширыуда къалады джаны.
Тиширыудады эркишини джаны.

Тиширыуду эркишини джаны.
Тиширыуду эркишини къанаты.
Тиширыу эркишиге Кюндю, Айды.
Нарт Ёрюзмекни да баш этген Сатанайды.
Къарт Ёрюзмекни да джаш этген Сатанайды.

Тиширыу болса да эркишиге джан эм къанат,
Аллах Тиширыуну Эркишиге этгенди аманат.
Эркиши Тиширыу ючюн,
Тиширыу Эркиши ючюн
Этелле къазауат.
Джашау аны ючюн кёрюнеди
Сейир, аламат.

АКЪ БЁРК БЛА КЪАРА КЪАНАТЛЫ

Акъ кийиз бёркюмю джел алыб кетгенди.
Къутсуз, огъурсуз, сууукъ къачхы джел.

Энди, къайда эсе да,
Акъ кийиз бёркюмю кесине уя этиб,
Бир къара къанатлы гурт чыгъарады дейле.

Акъ кийиз бёркюмде къара къанатлы...

Анам кеси къолу бла этиб,
Акъылсыз башыма кийдирген акъ кийиз бёркюм,
Сабий болуб, атамы ызындан
Чалкъы чала, башымда агъаргъан акъ кийиз бёркюм...
Акъ кийиз бёркюм бла алыб,
Къара суудан кёб ичгенме суу.

Гырджын умурла джерге тюшюб,
Адам аягъы басмасын деб,
Акъ кийиз бёркюмю сакъал тюбюме салыб,
Кёб кере ауузланнганма.

Бёдене балачыкъны уясы бла алыб,
Чалкъы джетмез джерге
Акъ кийиз бёркюме салыб кёчюргеним –
Ол да тюшдю эсиме.

Бешикде джукълаб тургъан сабийни
Башына кюн ётмесин деб,
Акъ кийиз бёркюмю кюнлюк этгеним –
Эсиме тюшдю ол да.

Акъ кийиз бёркню башыма кийген кюн,
Башыма Айны къаблагъанча кёргенем.
Бузоучу, джарым чалкъычы да тюл –
Кесими джыйын тамада болгъанча кёргенем.

Энди ол акъ кийиз бёркюмде
Къара къанатлы гурт чыгъарады.

Мен туугъанда къулагъыма азан къычыргъан къарт,
Артда уа Хасауканы джырлаучу къарт,
«Таулучукъла, сиз да ёсюб джетерсиз,
Бу къан дертни джууабларын этерсиз» деб,
Мени кёзюме къараб туруучу къарт,
«Бёрю атарыкъ бёркюнден» деучю къарт,

Бёркюмю алдыргъанымы сезсе,
Ол дуниядан салыб келмезми, чамланыб?
Кёб къыйынлыкъ кёрюб, кетген атам-анам,
Ала уа не дей болурла манга?

Алан садакъны такъдым бойнума,
Хасаука шкокну алдым къолума:
Огъай, кёлсюзлюк этиб, ёзден бетими джоймам,
Къара къанатлыгъа акъ кийиз бёркюмю къоймам.
Акъ дуния ючюн къара къаманы тотун ачмай къоймам,
Къарча къаланы къара къанатлыгъа къоймам,
Акъ тауларымы къара къанатлыгъа къоймам –
Къан джерде къалмайды, дерт болмайды эски,
Тимурну, Сталинни да къабырлары джарылсын эки,
Орус патчахланы, амантиш, атажукин итлени да
къабырлары джарылсын эки.

Тау джумхуриет, Алан кърал да къуралыр,
Къарачай-Малкъар байракъ да Минги Тауда чайкъалыр.

СТАВАНГЕРДЕ ДЖАУАДЫ КЪАР

Ставангерде джауады къар.
Къарда акълыкъ, тазалыкъ да бар.
Кёкде, джерде, джюрекде болмагъан –
Ой бизде болмагъан – бир халаллыкъ,
Бир сабырлыкъ, рахатлыкъ да бар.

Ставангерде джауады къар.
Джети къат кёкденми энеди ол?
Огъай, Минги Таудан келеди ол,
Джуртумдан салам береди ол,
Мени чакъыра келеди ол.
Джауады къар.

Ставангерде джауады къар.
Эсиме тюшеди Къарачай-Малкъар.
Аягъы, башы да – къар,
Ауалы-ахыры да – къар:
КЪАРачаймалКЪАР.

Суулары эсе – Минги Тауну бузундан, къарындан келген;
Нартлары эсе – ташдан джаратылгъан,
Минги Тауну буз сюммеклерин эмиб ёсген...

Ставангерде джауады къар.
Нартла викинглеге къар юлюш ийгенча,
Джауады къар. Чыммакъ акъ, тап-таза –
Иги иннетча, иги сёзча, иги ишча.

Кюн аманны къаргъаларындан къаралмасын къар.
Къара кюн келиб къаралмасын къар.
Къан тёгюлюб къызармасын къар.
Мийикледен, мёлекледен хапар айта,
Игиликден, сюймекликден хапар айта,
Кетген кюнден, келлик кюнден хапар айта,
Бюгюнюме джауады къар.
Кёлге, юсге джауады къар.

Къарт, сабий да ышаралла, ышаралла.
Таш, Терек да агъаргъанла, къууаналла.

Акъды дуния. Акъды сезим. Акъды сёзюм.
Джокъду къайгъы, джокъду джарсыу, джокъду ёлюм.
Джуртсузлукъдан, джангызлыкъдан, умутсузлукъдан керид кёлюм.
Джауады къар...

АЛЛАХ-МАЛКЪАР-КЪАРАЧАЙ

Хар кюнюмю джашайма алай,
Ол ахыр кюнюм болгъанча джерде.

Джулдуз бла Ай –
Кёкден, межгитден, сын ташдан да къарай –
Эки дуниягъа да этдиреди сагъыш.

Хар назмуму джазама алай –
Ол ахыр сёзюм болгъанча мени.

Таш бла Терек, джулдуз бла Ай,
Халкъым-джуртум – Малкъар-Къарачай –
Джашаугъа, ёлюмге да этдирелле сагъыш.

Хар ишими этеме алай –
Малкъар бла Къарачайны бир этгенча алай,
Кёк бла Джерни байлагъанча алай,
Эки дунияны байлагъанча алай.

Джашайма алай, ёлеме алай –
Юч сёзлю бир назмуну, аятча айтханлай:
Аллах-Малкъар-Къарачай.

ЭЙ ЗАУАЛЛЫ АДАМ ДЖЮРЕК

Джелге, бораннга да чыдаб,
Къыш чиллеге, джай чиллеге да чыдаб,
Ташда, къаяда ёсген терекге
Адамла этелле сейир:
Суратха салалла, джазалла шийир.
Мен а этеме сагъыш:
Тюзде, ёзенде джашаргъа къоймай,
Не къыйынлыкъ ёрлетгенди аны къаягъа?

Къутулгъанды ол балтадан, мычхыдан,
Мылы хауадан, салкъындан къутулгъанды,
Хоншуланы зарлыкъларындан къутулгъанды.

Алай а, кёбмюлле аныча къутулгъанла?
Къайдады тюзлени, ёзенлени кюнбетлени кючлеб тургъан чегет?
Терекле къалгъанла анда-мында
Кими ташха, кими къаягъа, кими таугъа илиниб,
Чегет а – джокъ.
 
Агъачны кесгенле маджалын, бийин;
Кесгенле тюзюн, игисин, узунун-мийигин.
Кёкге, Кюннге созулгъанны барын кесгенле,
Агъачлы агъач къоймай барын кесгенле.
Къойгъанла къайда джараусузун – къынгырын, къууун, шылабын.
Къуу агъач, къул агъач къалгъанды къуру.
Терек, чегет болмазлыкъла къалгъанла къуру.

Къырылгъан чегетни умуту, руху –
Джуртда Джангыз Терек – сауду алкъын.

Ол кюрешеди сау тереклени
Таудан, тюзден – хар бир джерден
Эркин джуртха къайтарыргъа,
Ёзден чегет къураргъа,
Сюрюлген халкъын ызына къайтарыб,
Джуртда кърал къурагъанча Къарча.

Къадау Ташха таяныб Джангыз Терек,
Кеси джангыз сермешеди Джангыз Терек,
Джуртда Джангыз Терек.

Бир-бирде ийнамы тауусулады, къуруйду.
Ол заманда Къазакъ Бёрю улуйду.
Дагъыда Къадау Таш джыйдырады эс, табдырады кёл.
Джангыз Терекни ачыуу болады сёл.
Чегет сагъышха кёчеди джангыдан.
Джурт-Халкъ анга багъалыды джанындан.

Эй зауаллы адам джюрек –
Къадау Таш, Джангыз Терек.

КЪАДАРЫМА РАЗЫМА

Файгъамбарла джашагъан дунияда мен да джашадым.
Имансыз джорукъну сюргюнюн, зулмусун сынадым.
Хар не палахны да сынаугъа санадым.

Манга эс Китаб да, дерс Китаб да болду Къуран.
Джашаргъа, назму джазаргъа да юрендим Андан.
Хакъ-Халкъ-Адам ючюн кюреширге юрендим Андан.

Файгъамбарлагъа ушаргъа кюрешдим.
Сынсымай, сынмай джашаргъа кюрешдим.

Къыйынлыкъ файгъамбарлагъа да джетгенди,
Дуниядан ала да кетгенле,
Ёллюклерин ала да билгенле,
Аджал базманнга ала да миннгенле:
Файгъамбар болсала да, ала да – адам.

Алай а,
Алагъа нюр берген, кюч берген –
Аллах, иман.
Аллай иманны тилейме мен да Аллахдан.

КЪАРГЪА АЛГЪЫШ

1
Кече узуну джаугъанды къар –
Чыммакъ, таза, джумшакъ.
Акъсакъал къартлача ныгъышда,
Акъ таула ышарыб къарайла.

Къара джерни агъартханды къар.
Акъ къар джаугъанды джерге.
Тенгизге уа кёк къар джаугъанды –
Аны ючюн кёгереди тенгиз.

Къобан суу да кём-кёк кёгереди,
Эки джагъасы уа – чыммакъ акъ.
Эки джагъасы – эки къанаты акъ болгъан
Бир кёк къанатлыгъа ушайды ол.

Чууакъды кюн. Кёгереди кёк.
Кёкню джерге тюшген кесегине –
Тенгиз дейдиле адамла.

Кюн узуну къарайма къаргъа.
Кече узуну джаугъанды ол.
Къараны, къарангыны да джарытханды ол.

Кёкден тюшген мёлеккеча,
Бу чыммакъ, таза, джарыкъ, джумшакъ къаргъа
Къууаныб айтама:
«Кюнден эримей, бораннга да кесинги сюрдюрмей,
Джазгъа сау-эсен чыкъ».

2
Къар алай акъды, тазады, джумшакъды –
Кюрерге да бармайды кёлюм,
Сууукълугъуна да разыды кёлюм –
Къар алай акъды , тазады, джумшакъды.

Къар джаумагъан джерле да бар.
Къар кёрмеген адамла да бар.
Джылны бир чагъындан хапарсызла ала –
Къалай насыбсызла ала.

Джаннет джуртду Къарачай-Малкъар –
Джазы, джайы, къачы, къышы да бар,
Ёзени, тауу да бар, агъачы, ташы да бар.
Джаннет джуртду Къарачай-Малкъар.

Акълыгъынг, тазалыгъынг ючюн,
Заманында джаугъанынг ючюн,
Джуртуму да эсге салгъанынг ючюн,
Кёб джаша, къар.

АЙ БЛА ДЖУЛДУЗ, ТАШ БЛА ТЕРЕК

Джуртдан келген хар бир ауазгъа
Къууанама алай –
Ол мени чыгъарлыкъча джазгъа,
Узакъдача алкъын джулдуз бла Ай.

Мен кёрмеген не къалды десем да –
Дуния меннге бурунча джангы.
Дохтурлагъа ийнанмайма мен –
Джангылмагъан Аллахды джангыз.

Буюрулгъаны чакълы джашарыкъма –
Джарылса, къалса да джюрек.
Джашарыкъма, джашагъан къадарда
Ай бла джулдуз, Таш бла Терек.

Тауум да – Минги, кёлюм да – Минги:
Джашау дегенинг ётсе да терк,
Ёлюмге бермезле мени
Ай бла джулдуз, Таш бла Терек.

Джуртдан келген хар бир ауазгъа,
Сюйюмчюгеча, къууанама алай.
Не къоркъуу мени сёзюме, кесиме да –
Сау-эсен болуб, Малкъар-Къарачай.

Джарылгъан джюрегими ичи бла саркъалла
Джуртуму суулары – Къобан, Черек...
Кёкден, Джерден кёл бере туралла
Ай бла  джулдуз, Таш бла Терек.
 
Буюрулгъаны чакълы джашарыкъма
Джарылса, къалса да джюрек.
Джашарыкъма, джашагъан къадарда
Ай бла джулдуз, Таш бла Терек.

Къазакъ бёрюча улума, джаным,
Къолдан келгенча, этгенбиз мадар.
Кючюбюз джетмегеннге не этейик –
Аллахданды умут, Аллахданды къадар.

Аллах айтханча джашаргъа кюрешдим –
Хакъ ючюн сермешдиле Ангы бла Джюрек.
Къайда болсам да биргемелле мени
Ай бла джулдуз, Таш бла Терек.

Джюрегимделле мени
Ай бла джулдуз, Таш бла Терек.
Меннге ёлюм джокъду, сау болуб ала –
Ай бла джулдуз, Таш бла Терек.

Алагъа уа ёлюм джокъду,
Аладан башланнганды джашау.
Ала бардыла – кёлюм токъду,
Джаратхан Аллахха салама махтау.

Джуртдан, халкъдан айыргъанды джазыу,
Айырылгъанем тутмагъанлай къол.
Ёзге неге къыйналама, джарсыйма –
Аллахданды, Аллаххады джол.

Бу дунияда тюбемесек да,
Ол дунияда тюберикбиз биз.
Ташны, Терекни да, джууукъну-тенгни да,
Аллах деген нени да, кимни да –
Анда кёрюб къууанныкъбыз биз.

Алай а, тюбемей къалыргъа да разыма,
Аны ючюн къадарны турурма махтаб –
Джангыз сиз бу дунияда къууанч бла, насыб бла,
Ёлмей, къыйналмай туругъуз джашаб.

Ол заманда саппа-сау боллукъду,
Къууанчдан толлукъду мени джюрегим.
Сизге салам айтханлай турлукъла,
Сизге алгъыш этгенлей турлукъла –
Сау къалыгъыз –
Сизни бла турлукъла
Айым, Джулдузум, Ташым, Терегим.

ДЖЮРЕГИМЕ УШАЙСА МЕНИ

Энтда бир тангнга сау-эсен чыкъдым:
Кёрюннген – кёлюммюдю, чууакъ кёкмюдю?
Къадау Ташымы башындагъы да –
Къармыды, кийиз бёркмюдю?

Кёб къыйынлыкъ кёрген Къадау Ташым,
Къыйынлыкъла къаралтхан Къара Ташым,
Кёк джашауну, учууну да билген Джулдуз Ташым,
Джерге тюшюуню, джер джашауну да сынагъан Къадау Ташым.

Кёкге чыкъгъандан да къыйын болур Кёкден тюшген –
Джаныб, кюйюб, аз къалыб тауусулургъа;
Кёкде джулдузенг, Джерде уа – Таш,
Къадау Таш, Къара Таш деб, багъалатсакъ да.

Энди сен ёмюрде да чыкъмазса Кёкге –
Джулдуз джанынг да, джулдуз атынг да – къайда?
Къурманлыкъгъа – кимге –  акъ къочхар тюшгенди Кёкден,
Бизге уа, Къара Таш, сен тюшгенсе –
Джулдуз джанынгы къурман этиб.

Сен Кёкден тюшгенсе – сени сыйлы этген олду.
Сен – Кёк джулдузу – джер ташха бурулгъанса Кёгюнгю къоюб.
Мен а – Джер адамы – Кёкге термилеме.
Мен а – Тейри адамы – Кёкге термилеме.

Джаным кетерик Кёкден тюшгенсе сен,
Тёнгегим къаллыкъды сени бла джерде.
Сени да джанынг къалгъанды Кёкде,
Сен да – джулдузну джаны тюл – тёнгегисе.
Тёнгекле къалалла джерде,
Джанла кетелле Кёкге, къалалла Кёкде.

Алай а, сен чексиз багъалыса меннге,
Мен сенде кёреме кесими.
Джюрегиме ушайса мени,
Кёк-Джер Таш, Къадау Таш, Къара Таш.

БАРЫСЫ ДА КЪАРАЧАЙ

Джети кёкде джети Кюн,
Джети кёкде джети Ай –
Къошулгъанла тюш бла тюн:
Къуралгъанды Къарачай.

Джети кёкде джети Кюн,
Джети кёкде джети Ай.
Бизге Ана болгъанды
Кёкден эниб Сатанай,
Кюн-Ай къызы Сатанай.

Атабыз а – Тейриди,
Тейри адамы – атыбыз.
Белгилиди тарихде
Джашауубуз, хатыбыз.

Джюрюгенбиз учуруб,
Гемудача атланы.
Сау дуниягъа бергенбиз
Хапарларын нартланы.

Биз – бёрюкъан, къушкъанат,
Кёк-Джер халкъы, адамы,
Мийиклиги болалдыкъ
Европаны, Кавказны.

Чыммакъ Минги Тауубуз
Халкъгъа, Джуртха да белги.
Адамлыкъ бла, намыс бла
Дуниягъа болдукъ юлгю.

Тюрк-муслиман кавказ халкъ,
Минги Таулу Минги халкъ,
Кёкде, кёлде – джулдуз, Ай,
Алай демек – Къарачай.

Джети кёкде джети Кюн,
Джети кёкде джети Ай –
Джети сан, джети белги –
Барысы да  Къарачай.

ДУНИЯ. ДЖАШАУ. АДАМ. УМУТ.

къАрА тЕнгИзДе акъ къайыкъ.
бата-ЧЫГЪА, ташая-КЁРЮНЕ баргъан акъ къайыкъ.
Джагъагъа джеталырмы, суудамы къалыр – къыйынды билген. 
Белгисизди аны джолу, къадары.
бата-ЧЫГЪА, ташая-КЁРЮНЕ, узая баргъан акъ къайыкъ.
къАрА тЕнгИзДе акъ къайыкъ.

Чексиз кёкде учуб баргъан акъ къанатлы.
Чексиз къарангыда джилтинлей джаннган бурху джарыкъ.
къАрА тЕнгИзДе, ЧеКсИз ТеНГиЗдЕ  акъ къайыкъ.

НОРВЕЙДЕ БАСМАГЪА БЕРИЛГЕН КЪОЛ ДЖАЗМАМЫ АТЫ:

КЪАРА ТЕНГИЗДЕ АКЪ КЪАЙЫКЪ
(Шимал джуртдан къыбыла аяз)

КЪАЙГЪЫ

1
Къара къайгъы –
акъ тенгизде къара къайыкъ.

2
Акъ къайгъы –
къара тенгизде акъ къайыкъ.

ДЖАЗЫУЧУ

1
Не уллу, не кёб магъана барды бу сёзде,
Кёк-Джер магъана барды бу сёзде –
Джаз да, Джазыу да; джаз (буйрукъ), джазыу да.

Джазыучу – джазыу – джаз...
Джаз – джазыу – джазыучу...

Не уллу джууаблылыкъ барды бу сёзде.
Бизге Аллахдан келген борч, буйрукъ:
Джаз. Джазыу. Джазыучу.

Иманы-билими-фахмусу болгъаннга
Файгъамбаргъача келеди ауаз:
Окъу! Джаз!
Окъуйма-айтама-джазама адамны-халкъны тарихин, джашауун.
Окъуйма-айтама-джазама адамны-халкъны къайгъысын-джарсыуун.
Окъуйма-айтама-джазама адамны-халкъны кёлюн, джазыуун.

Джаз. Джазыу. Джазыучу.

2
Кёргюзтеме халкъны тарихин, джашауун.
Айтама халкъны къайгъысын, джарсыуун.
Джазама халкъны кёлюн, джазыуун.
Терс джолдан, ёлюм джолдан тыяргъа кюрешеме аны.
Керти джолгъа, къутулуу джолгъа бурургъа кюрешеме аны.

Меннге борч салгъанды, буюргъанды Хакъ
адамны Адам этерге, сюрюуню да – Халкъ.
– Къалай? Не этиб? Не бла?
– Сёз бла. Сёз – джазыуду.

Сёз бла тюрленникди адамны ангысы-эси –
Гюнахдан, харамдан Адам тыярыкъды кесин.

Сёзню кючюне алай ийнанмагъан адам
Джазыучу болаллыкъ тюлдю.
Иги зат джазаллыкъ тюлдю.

Китабымы, джашаууму да ахырында
Биягъы оюмгъа къайытама –
Хакъ Кертини айтама:

Аллахданды Иги сёз.
Иги сёз – Аллахды.

АЧЫКЪДЫ КЁЛЮМ

Кёлюмде джюзелле
Дууадакъла, бабушла, къазла да;
Кюнле, Айла, джулдузла, къызла да;
Кёкле да, джер да, кемеле, къайыкъла да;
Тенгиз чыпчыкъла, къушла, балыкъла да.

Джюзелле чабакъла – халалы, харамы да;
Джюзелле булутла – агъы, къарасы да;
Акъ тау, Къара къая да тюшелле кёлге,
Акъ суу, къара суу да къошулалла кёлге.

Кёлюмде – джел терекден юзген чапракъла да;
Къарангыны джарытхан джарыкъла, чыракъла да;
Мийикле, тёбенле да; джууукъла, узакъла да;
Чегетле, кёкенле да; наратла, бусакъла да.

Тюш-тюн да, таша-туру да – кёлде;
Сууаб-гюнах, джаннет-джаханим да кёлде;
Джюрекделле-кёлделле дуния да, ахрат да:
Нюрлю сезим да, иннет да, мурат да;
Тюрлю сезим да, иннет да, мурат да.

Къалтырайла кёлде джулдузла, къызла да.
Сакълайла мени амандан ала да.
Ала болгъан кёлге киралмайды ёлюм.
Тенгизге, Кёкге да ушайды кёлюм.
Кёкча, Джерча джашнайды кёлюм.

Сюймек кёлден – кёрюб болмауну кюрешеме къыстаб.
Эркин кёлден – къул сезимлени кюрешеме къыстаб.
Халал кёлден – харам чабакъланы кюрешеме къыстаб.
Бёрю кёлден – амантиш итлени кюрешеме къыстаб.
Акъ кёлден – къара иннетни кюрешеме къыстаб.
Тейри кёлден – имансызлыкъны кюрешеме къыстаб.

Алаша, учуз сезимледен арытылама.
Начасдан, харамдан, гюнахдан къутулама.
Кюн да батады мени кёлюме,
Танг да атады мени кёлюмден.

Игиликге, Сюймекликге къуру да ачыкъды кёлюм.
Джанкъылычладан,
джанкъозладан,
джулдузладан, къызладан толуду кёлюм.
Игиликден, Халаллыкъдан,
Сюймекликден, Ариулукъдан толуду кёлюм.

Кёлюмде къара иннетге, къара кючлеге джокъду орун.
Нартладан –
Къадау Ташдан, Джангыз Терекден башланнган джолум –
Тейриден башланнган джолум
Аллахха келтиргенди. Ол джолда барама энди.
Игиликге, Ариулукъгъа, Сюймекликге ачыкъды кёлюм.

CЮЙМЕКЛИК ТИЛИ

Сюймеклик –
Алахха, Адамгъа да джууабды.
Мени бла этгенинг –
Гюнах тюлдю, сууабды.
Мени бла гюнахынг да – сууабды.

Джангылычларынг да – джанкъылычлача,
Джангылычларынг да – ангы-лычлача,
Джангылычларынг да – джангы-лычлача,
Бир таша дуниягъа атлауучлача –
Хар ненг да, хар неда:
...джан, ангы – бары да джангы.

Санга къарасам –
Бир джангы тилде, сан-джан тилде сёлеширим келеди,
Джангы сёзледен джангы тил къурарым келеди,
Бир джангы тил, сюймеклик тил –
Аллах кеси да этерча сейир.

Бир джангы тил, джаз тил –
Къыз-джаш тил.
Ол – Кёк-Джер тил – джюрек тил.
Ол – къан-джан тил – сюймек тил.

Биз билген тилле бла ол тил –
джаяу бла Атлы.
Ол тилни хар сёзю –
Орайда, къанатлы.

Ол тилни – хар тизгини, сёзю, харифи да нюр джана...
Ол тилде сёлешалыкъла джангыз
Керти сюймекликлери болгъан джер джанла.

Ол джангы тилни –
Адам бла Хауа джаннетде сёлешген эски тилни –
Излейме къагъытха тюшюрюрге,
Джазма тил этерге,
Дуния тил этерге.
Ол джаннет тил дуния малдан баш болур,
Адам улу да ызына айланыб джаш болур.
Ол тилни кючю бла, Сёзню кючю бла
Джаннет анга биягъынлай бош болур.

АКЪ БЛА КЪАРА

Къара суу Къара тенгизге,
Акъ суу да Акъ тенгизге
Бара болурла.
Акъ къуш Акъ тауда,
Къара къуш да Къара тауда
Джашай болурла.
Акъ сёз Акъ дефтерден,
Къара сёз Къара дефтерден
Уча болурла.

Акъ акъны, къара къараны
Излей болурла. Алай а,
Къара акъны къара этерге,
Акъ да къараны акъ этерге,
Излей болурла.

Алай эсе да, алай тюл эсе да,
Акъ, къара да джашайла дунияда.

КЪААРА: АКЪ

1
Акъ суу бла Къара суу
Къошулуб болгъанча бир,
Биз да къошулдукъ – болдукъ:
Къара Акъ не Акъ Къара.

Акъ бла Къара къошулдукъ –
Къайда энди тенг бизге?
Ёзюбюзню тас этмей,
Джетербизми тенгизге?

Бу Акъ кечеден сора
Къара кюн келмез бизге.
Айырылмазбыз бир-бирден
Къуюлсакъ да тенгизге.
Къарайла ызыбыздан
Акъ сууну Къара ташы,
Къара сууну Акъ ташы.

Суу кетер да таш къалыр.
Суу кетсе да таш къалыр.

Къалдыла ала Джуртда,
Къалдыла Ата джуртда
Акъ сууну Къара ташы,
Къара сууну Акъ ташы.

Кетгенлеге – эскертме,
Келликлеге – эскертиу:
Суу кетсе да – Таш къалыр.
Суу кетер да – Таш къалыр.

2
Акъ къуш бла Къара къуш,
Акъ таш бла Къара таш,
Акъ тау бла Къара тау,
Акъ агъач бла Къара агъач,
Акъ суу бла Къара суу,
Акъ тенгиз, Къара тенгиз,
Акъ башлыкъ, Къара джамчы,
Акъ иннетли Къара халкъ,
Акъ кюч – Къара-Шауай...
Дуния – Акъ бла Къара.
Къарадан башланнганды Акъ.
Акъда Къараны таны.
Къара таны.
Къара – Акъ.
Къарачай = Къара джай.
Къаара: аКъ
Къ-а-а-р-а: а-Къ.
(Окъу: Акъ).

КЁРЮНЮУ

Бисмилляhир-рахманир-рахим

Джандетли болсун Бабаланы Ибрахим.
Джандетли болсун аны табхан ана да.

Ол акъ сёзню, Ана тилни чыгъарды бетин.
Фахмудан, закийден къуру тюлдю миллетим.

Саулугъунда кёлге келгенни айталмадым,
Нарт джортууулладан бошаб, анга къайыталмадым.

Къайсын айтханнга не къошарыкъма дедим.
Ол алкъын джазарыкъды, джашарыкъды дедим.

Кетди Къайсын, Ибрахим да кетди.
Аланы джылауларын этдим,
Къадау Ташча, къатыб, тынгылаб, чыдаб;
Джангыз Терекча титиреб, къалтыраб, шууулдаб;
Къазакъ Бёрюча Кёкге къараб улудум.
Сора, ёлюб, тирилгенча болдум.
Кёргенча, эшитгенча болдум
«Хасауканы» джазгъан шыйыхны да,
Кязимни, Сымайылны да,
Муссаны, Къайсынны да,
Ибрахимни да.

Джашаулары – джандетде – аламат.
Тау сёзню меннге этдиле аманат.
Мени да этдиле уллу Аллахха аманат.

Аланы саламларын, къамаларын, къаламларын да алдым,
Алай а не ызымдан, не джанымда Адам кёрмей къалдым.

«Аллах болсун биргенге,- дедиле,
Иги сёз болсун нёгеринг,- дедиле.
Сеннге къошуллукъ да чыгъар,
Ызынгдан келлик да чыгъар. Бар».

Хасаукачы джырда аманатын къайтарды,
Кязим бла Сымайыл тилек, алгъыш этдиле,
Къайсын бла Мусса «хайт» де, дедиле, кёл бердиле,
Баба улу уа сёзюн назму бла айтды:

«Уллу Къарачайны уллу шайыры,
Лайпанланы Билял, мен санга
Саугъа этдим бёлек джырымы,
Назмунгу, кесинги да сыйлап.

Поэзиянг – Къобан Череклей –
Келип турсун туугъан джерингден.
Чегем Тарда Ара боранны
Джели болуб учхан борагъынг,

Къайсын айтхан кибик дуньяда
Алай бийик болсун таулада –
Баргъан жолунг, жырынг да – жерде
Айта турур кибик аууш желле!».

ДЖАЗЫУЧУНУ НАСЫБЫ

Джаным сау-эсенди, тутмакъда да тюлме –
Адам ашаучудан къутулгъанма къачыб.
Джазыу да ышарады манга къаш-баш тюймей,
Джюрегим а, джукъларгъа къоймайды, ачыб.

Чалдышха тюшген бёрюге ушайды –
Секиреди, урады кесин кёкюрекге.
Ангы-эс деген джюрекни ашайды,
Башха джарсыу джокъду мында джюрекге.

Кёрген къыйынлыкъларым эмда къыйынлы халкъым –
Алалла къайда да табым эм джарам.
Халкъын ашаучу зулму джорукъ – эмеген кърал,
Сени тюб этерге китабым да джарар.

Тюзню, тюзлюкню хорларына тюз сёзюм джарар.
Бир да ажымсыз аны ючюн – Эркин сёзню,
Тюз сёзню, Керти сёзню, Акъ сёзню айтдыртыр ючюн –
Мени сакълагъанды, къутхаргъанды къадар.
Джазыучугъа уа насыб деген – олду.

Джазыучу кеси уа къууанч, къыйынлыкъ да кёрюр:
Тутулгъан да этер, къутулгъан да этер,
Сюрюлген да этер, джоюлгъан да этер,
Махталгъан да этер, сёгюлген да этер,
Юй ишлеген балтача, эшикде да къалыр –
Кёрюрюн кёрмей кёрюне кирмез.
Алай а,
Сёзю ёлмей – джазыучу ёлмез.

Айтыр сёзюн Аллах ауузуна салса,
Аны айтырча мадар да берсе,
Ол халкъгъа джетерча къадар да этсе,
Ол халкъгъа джарарча къадар да этсе –
Насыб деген олду джазыучугъа.
Эм уллу насыб олду джазыучугъа.

Джаным сау-эсенди, тутмакъда да тюлме –
Адам ашаучудан къутулгъанма къачыб.
Джазыу манга къашын-башын тюймей,
Насыбха джолну къойгъанды ачыкъ.
 
АУУШДАН ТАУУШ

Ауушдан таууш.
Тауушдан аууш.
Таууш. Аууш.
Тау. Ау.
Къыш.
Къар, буз, джел, боран; улугъан, сызгъыргъан –
у-уу-ууу-уууу-ууууу-ууууууууууууууууууууууу
ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш-ш
Къыяма. Къыямат.
Къыш. Аууш. Таууш.

БУРУЛУУ

Ыпчыкъдан ётген чыпчыкъ – къуш.

УЗАКЪДАН КЪАРАБ

Минги Тауну башында къара суудан бир ичмей,
Эририк тюлдю
Буз гыйы болуб тургъан кёлюм-джюрегим.
Халкъымы-джуртуму кёрмей,
Не ачыллыкъ, не джабыллыкъ тюлле кёзлерим.

КЪАЙЫТЫУ

Тенгизге кетген суу,
Булут болуб, тубан болуб, къайытханча артха,
Мен да назму сёз болуб къайытама Джуртха.

АЙЫРЫЛЫУ

Айырылдыкъ – джан бла тёнгекча...
Дагъыда джууукълай къалдыкъ –
Джер бла Кёкча.

СОРУУ БЕЛГИ

Элиблеча сюелелле терекле.
Аланы тауушларыча саркъадыла суула.
Кёк-джер сёзлюкге ушайды табигъат.
Къайсы харифди, сёздю адам улу анда?
Мен а кимме?

Бир-бирде кёрюнеме кесиме:
Джалан джанча, алкъын тёнгеги болмагъан
(огъесе, тёнгегинден айырылгъан джан болурмамы?);
Джабыкъ тауушча, алкъын кёз кёрюр сыфаты болмагъан-къуралмагъан
(не да, алкъын, нюрю ачылмагъан, бети кёрюнмеген);
Ачыкъ (ачы) тауушча, алкъын хариф белгиси болмагъан
(аллай белгиси-кёзгюсю да боллукъмуду – къайдам?).
Ёзге,
Тауушха-джаннга тёнгек-хариф керекмиди?
Керек огъуна болмаз,
Бюгюннге дери ансыз джашагъан эсе...
Огъесе, кесине тыйыншлы
Тёнгек-хариф къураялмай-табалмай,
Кюреше болурму, къыйынлаша болурму?
(джангыз джанны-тауушну къычырыгъын
Аллах, адам да эшите болмазламы?)

Бир-бирде кёрюнеме кесиме:
Харифча – тауушу болмагъан.
(тауушу да боллукъмуду?
бар эсе да, эшите болмазламы?
келлик тёлюле эшитирик болурламы аны?
огъесе,
ёлген тауушну сыны болурму ол?
учхан джулдуз джерге таш болуб тюшгенча,
къалюбала тауушну ахырзаман кёрюнюую болурму ол?) 

Бир-бирде кёрюнеме кесиме:
Харифча (харибча) – тауушун-насыбын тас этген.
Энди аны сакълаб, къаратонча сюелген.

Бир-бирде кёрюнеме кесиме:
Тауушун дуниягъа бериб,
Джанын дуниягъа бериб,
Къуру тёнгеги-харифи къалгъан тауушча;
Тауушун-джанын халкъына-джуртуна бериб,
Къуу тёнгеги-харифи къалгъан тауушча.

Бир-бирде кёрюнеме кесиме:
Башха харифлеге асрача, юстюнча,
Харифлени, сёзлени бир-бирлерине байлаучу белгича,
Ич-тыш, кёк-джер дунияланы бир этиучю белгича,
Игини-аманны, кертини-ётюрюкню, тюзню-терсни
айыртхан белгича,
Сууабны-гюнахны, халалны-харамны дунияны-ахратны
кёргюзтген белгича.

Бир-бирде кёрюнеме кесиме:
Къоркъуу белгича, къоруу белгича.

Алай а, арт кёзюуде кёрюнеме кесиме:
Бир мазаллы соруу белгича.

Джерден Кёкге тирелиб тургъан,
Чексиз Аламгъа керилиб тургъан
Бир мазаллы соруу белгича
Кёрюнеме арт кёзюуде кесиме.

ДЖЕТИНЧИ КЪАТ

Джуртда Джангыз Терекни джаныча,
Бир джарыкъ джулдуз джанады Кёкде.
Джюрек – анга бурулуб – джанлыча,
Улуйду: джокъду тынчлыкъ джерде, джюрекде.

Аллах, Сен джаратхан эсенг адамны –
Былай шайтанлы ким этгенди аны?

Джети къат джюрекни юч къатын – иман,
Юч къатын да шайтан – кючлегенле.
Джетинчи къатын ким алса – аныкъыды Хорлам,
Джетинчи къат ючюн кюреш барады энди.

Адам джюрегинде барады къазауат:
Намыс бла нафыс сермешелле анда,
Сууаб бла гюнах сермешелле анда,
Халал бла харам урушалла анда,
Иги бла аман урушалла анда,
Тюз бла терс тюбешелле анда,
Ёзден бла къул тюбешелле анда,
Бёрю бла ит тюбешелле анда,
Батыр бла къызбай кюрешелле анда;

Умметчи бла миллетчи даулашалла анда,
Къалам бла къама даулашалла анда,
Китаб бла китабла сёлешелле анда;

Табигъат, тиллениб, дау айтады анда,
Ёлгенле тирилиб дау айталла анда,
Саула бла ёлгенле тюбешелле анда,
Дуния бла ахырат тюбешелле анда,
Ауал бла ахыр тюбешелле анда;

Джашау бла ёлюм сермешелле анда –
Адам джюрегинде барады къазауат.

Джуртда Джангыз Терекни джаныча,
Бир джулдуз – джарыкъ – джанады Кёкде.
Ары къараб, улуйма, джанлыча –
Тынгы-тынчлыкъ къалмай джерде, джюрекде.


КЁРЮНЮУЛЕ

1
джаным санымдан айырылыб,
къарайды болгъаннга, боллукъгъа.

2
къанатлы къууаннганча тангнга –
мен алай къууанама санга.

3
бир къарангы кече бла бир джарыкъ кюнню
эсге тюшюрелле къара чачынг бла акъ бетинг.

4
эки заман – эки сурат
кёз аллыма келелле:
акъ джаулукъ къысхан кече,
къара джаулукъ къысхан кюн.

5
кюн тюбюнде джауады джангур...
джылай джырлайды къанатлы кёкде.

6
учхан джулдузну ызындан
( ол джулдуз аны мангылайындан учханча,
не да  ол – аны юлюшюнден бир байтал –
башхагъа, терсине къачханча)
кишнеб, сюреди, чабады аджир.

ДЖАШАУ

Бир къарабет, акъчач, къутсуз къатыннга тюбедим.
Алгъын ол акъбет, къарачач, бир сюйюмлю къыз болуучу эди.
Бир кёб зат тюшдю эсиме... –
Кёзлерими къысдым да, къучакъладым аны.

ДУНИЯНЫ КЪУТХАРЛЫКЪДЫ СЁЗ

1
Хар адам – бирер Заман,
Хар адам – бирер Алам.
Адамны
джазыуун 
джазарча
Къайда аллай кюч, къалам?!
Кюрешебиз, дагъыда,
Джазыб хапар, назму да.

2
Бу акъ къагъытда
(къагъыт болур ючюн кесилген терекни –
ол джашил Терекни – орнун тутарча)
Не джазар адам?
Терек къурманлыкъ халал болурча,
Не джазар адам?

3
Окъугъан тюшюнюрча, кёлленирча, къууанырча,
Джансыз табигъат да тилленирча, джанланырча.
адам Адамланырча, халкъ Халкъланырча,
къанатсыз да Къанатланырча,
Аллах джаратхан джанла бары бизге сукъланырча,
Аллах джаратхан джуртла бары бизге сукъланырча,
Мёлекле да джерде джашаргъа излерча,
Джандетдегиле да уллу Аллахдан
«Бизни Джерге къайтар»,- деб, тилерча,
Не джазсын, не этсин, къалай этсин Адам?! 

4
Джазылыр-айтылыр керекли, Китаб керекли
Тюлдю дуния.
Джерге Таурат, Инджил, Къуран келгенден сора да,
Тюрленмейди дуния.
Аллах буюргъанча –
Игини-аманны, тюзню-терсни, кертини-ётюрюкню,
Сууабны-гюнахны, халалны-харамны айырыб,
Джашамайды адам.
Аллах буюргъанча джашамайды адам.
Къыйынлыкъ аны ючюн джетеди анга.
Аллахны Сёзюне къулакъ салмагъанла
Мени сёзюмеми тынгыларыкъла?
Алай а,
Керти сёзню, Иги сёзню, Халал сёзню айтхан
Бизлеге борчду да – айтама.

5
Тама-тама турса,
Суу да тешеди ташны.
Ким биледи, айтыла турса,
Сёз да тюшер джюрекге.

Акъ бла къараны арасында
Баргъан сагъатда къазауат,
Джашау-ёлюм базманда
Чайкъала тургъанда адам,

Ким биледи, кимни сёзю
Къутхарыр, сакълар дунияны?
Кимни сёзюне Аллах «амин» дер –
Бир киши да билмейди аны.

ДЖАШАУ бла ЁЛЮМ

Алача бир-бирине джууукъ,
Алача бир-биринден узакъ
Не болур?

СУРАТЛА

1. СЮРГЮННЮ АЛЛЫ БЛА

Къолтукъ таякълагъа таяныб,
Аскер кийимли бир саубитген джаш.
Эки джанында эки тиширыу:
Бирини башында къара джаулугъу.
Бирини башында да акъ чилле джаулукъ.

2. СЮРГЮНДЕ

Онгнган акъ джаулукъ, къара джаулукъ,
Араларында да джылтыргъан бёрк.

3. ДЖУРТДА

Къадау Ташха таяныб тургъан джашчыкъ.
Акъ джаулукъ, къара джаулукъ да Ташны юсюнде.
Джамаулу эски бёрк джашчыкъны башында.
Къазакъ бёрю улугъанча,
Къобан сууну тауушу.

3-ЧЮ МИНГДЖЫЛЛЫКЪГЪА АТЛАЙ

Тубандан кёрюнмейди джукъ.

СЁЗ – АЛЛАХ

Сёзден башланнганды Адам.
(сёзюнден башланады адам).
Сёз – ёз.

Бирдиле шайыр бла озан.
Бирдиле шийир бла азан.

Ичингден айтылгъан – назму.
Тышынгдан айтылгъан – азан.

Экиси да
Хакъ джолгъа тарталла адамны.
Таза-Керти-Халал-Мийик затлагъа
Къуллукъ этерге чакъыралла аны.

Назму бла аят
Адамгъа болалла къанат.

Аят
Джети къат Кёкден, Нюрден энсе да,
Назму
Джети къат джюрекден, кёлден келсе да,
Алай кёрюнсе да –

Бирдиле ала.
Сёзню къайнагъы бирди.
Аллах бирди.

Адамны кёлюн, джазыуун джазгъаннга
Айталла «Джазыучу» деб.
Джаз – джазыу – джазыучу.

Сёз – ёз.
Сёзден башланнганды хар зат.
Сёз бла бошалады хар зат.
Сёзге джыйыллыкъды хар зат.
Сёзде – дуния эмда ахырат.

Сёз – Аллах.

ДЖАЙГЪЫ ТЮШ

Биченликни чалгъанма
Сукъланырча эл.
Эки сенек алгъанма,
Дырын джыяргъа кел.

Сенек ауузла эт,
Кючден ташырча мен.
Сора, тюз къалатырча,
Гебен башына мин.

Тау башында джулдуз,
Гебен башында сен.
Джай, кёк бичен, джулдуз –
Насыблыма мен.

Ай къатында джулдуз,
Къадау ташда Терек.
Сеннге сау бол дейди,
Нюрден толгъан джюрек.

Узун, джибгил хансдан
Бургъанма гырмык.
Гебенни джел чачмазча,
Ургъанма гырмык.

Гырмык бла ёрлеб,
Башына чыкъгъанма.
(джангы тюшген чыкъданмы?) –
Бираз къалтырайма.

Гебен люуюлдейди
(билмейме, неден?).
Аман тюш кёрмезме
Сени бла мен.

КИМИМСЕ, НЕМСЕ,
БИЛЕМИСЕ?

Джул-дузумса, Джол-дузумса, Джыл-дызымса;
Кёк тузумса, Джер тузумса, Джурт тузумса,
Джюрек тузумса, Джыр тузумса, бал тузумса...
АЗымса, ДЖАЗымса, ДЖАЗЫУУМса.

ТУБАНДАН КЁРЮНМЕЙДИ ДЖУКЪ

Не турна таууш, не орайда таууш,
Не ит чабхан, не бёрю улугъан,
Не азан къычырылгъан, не салах тартылгъан
(джашау, ёлюм да джокъча) –
Тубандан эшитилмейди джукъ.

Не джер, не Кёк,
Не таш, не джулдуз,
Не узакъ, не джууукъ –
Тубандан кёрюнмейди джукъ.

Не чек, не белги,
Не тамгъа, не байракъ,
Не Адам, не Халкъ, не Джурт –
Тубандан кёрюнмейди джукъ.

Джан-джаныуар джокъча,
Алам, Заман да джокъча,
Тюнене, бюгюн, тамбла да джокъча,
Дуния, джашау да джокъча –
Тубандан кёрюнмейди джукъ.

Алай а, тубан чачылса,
Джабылыб тургъан ачылса,
Таша зат бары ачылса –
(нелени кёрлюкбюз биз?)
Шашмай къаллыкъбызмы биз?

АКЪ БЛА КЪАРА

1
Къууанч кюн Къара таугъа къарадым:
«Шашма,- дедим кеси кесиме,- билмейсе,
Къалай болурун тамбла къадарынг».

Къара кюн да Акъ таугъа къарадым:
«Умут юзме сен джашаудан, насыбдан.
Къайгъы, джарсыу, булут кибик, чачылыр,
Дуния сеннге бу акъ тауча ачылыр».

2
Къара тау бла Акъ тауну суулары
Бирге къошулгъан ёзен сууду ичген сууубуз.
Ичерге башха суу джокъду дунияда.
Акъны къарадан айырыргъа кюреше,
Сууну сюзерге, тазаларгъа кюреше,
Джашайбыз.

Бир-бирде Къара таугъа,
Бир-бирде Акъ таугъа
Ушагъаныбыз аны ючюн болур.
Акъ, къара да ичибиздеди, джюрегибиздеди бизни.

От оджакъ,
Юйню, тыбырны джылыта,
Кеси джалындан, къурумдан тола барады.
Джюрек да алайды.

Джюрекни джалынын, къурумун къурутхан а –
Иги иннет, Иги сёз, Иги иш.

Аланы магъаналары уа, иги не болгъаны –
Сыйлы китаблада,
Нарт сёзледе, таурухлада да
Кескин айтылады.

ДЖЮРЕКНИ САКЪЛА

Кёз
Кёреди нени да –
Аманны, игини да;
Юренеди неге да –
Аманнга, игиге да;
Алады нени да –
Аманны, игини да.

Къулакъ
Эшитеди нени да –
Аманны, игини да;
Юренеди неге да –
Аманнга, игиге да;
Алады нени да –
Аманны, игини да.

Ала артда
Джюрекге кёчелле –
Бизге бий болалла,
Бизге джол бичелле;
Халыбыз болалла,
Халибиз болалла,
Сёзюбюз болалла,
Ёзюбюз болалла –
Джазыу болалла.

Аман урлукъдан
Иги битим болмайд.
Аман адамны
Намысы, бети болмайд –
Адамлыгъы болмайд.

Аманнга джолукъсанг –
Аурууча джугъады.
Халалны харам
Кёзбау бла джыгъады.

Харамны-гюнахны
Ичинге джиберме.
Не татлы ышарса да,
Анга кёз-къаш берме.

Харамгъа-гюнахха
Къулагъынг бек болсун.
Харамгъа-гюнахха
Кёзюнг окъ болсун.

Джюрекни сакъла
Амандан-шайтандан.
Игилик неди? –
Юрен Китабдан.

Къан бла кирген
Чыгъады джан бла.
Джашаргъа кюреш
Шериат бла, Къуран бла.

Джолунгу джарытсын
Джангы Ай бла джулдуз.
Оюлмаз къаланг –
Иманды джангыз.

ШАЙЫР БЛА ШИЙИР

Шайырны къаны, джаны да – назму.
Джашауу, джазыууу да – назму.

Джюрекни туз-дамыды назму,
Поэтни джюзданыды назму.

СЮЙМЕКЛИК

1
1.бир-бирибизни джаратдыкъ.
2.бир-бирибизни да джаратдыкъ.
3.дунияны да джаратдыкъ.
4.бир джангы дуния да джаратдыкъ.
5.бир джангы джан да джаратдыкъ.
6.джаратыудан башланады джаратыу-джаратылыу.

2
Бир-бирибизни джаратдыкъ:
Тюрлендик-Нюрлендик-Сюйлендик-Юйлендик.
Аллах джети къат кёкде этди бизге некях.

НАРТ ТАУРУХЛАГЪА, СЁЗЛЕГЕ МАХТАУ

«Джангур къоркъууун джел этер,
Эл къайгъысын Эр этер»...
Нартладан келген нарт сёзлеге
Эй бу дунияда не джетер?
Джети дунияда да не джетер?

Ой нарт таурухла, нарт сёзле,
Халкъ джырла, кюйле, ийнарла –
Сизни кючюгюзден элде-джуртда
Иги иннетле тууарла, джашарла.

Игилик-халаллыкъ-джигитлик
Не болгъанын билдиресиз –
Адамлыкъны джюреклеге
Сабийликден сингдиресиз.

Ой бу нарт таурухланы, джырланы, сёзлени
Къурагъан Халкъыма джаным къурман.
Къуранны орнун тутуб турдула ала,
Келгинчиннге  дуниягъа Къуран.

Къуран келгинчи дуниягъа
Сиз сакълагъансыз адамны.
Тазалаб кёлюн-джюрегин,
Адам этиб ёсдюргенсиз аны.

Тюз къанда ёсдюрюр ючюн
Таулула сабийлерин,
Нартла къойгъандыла бизге
Нарт таурухларын, сёзлерин.

Ой нарт таурухла, нарт сёзле,
Къуран аятла бла бирге,
Тыйыб амандан – харамдан-гюнахдан –
Къаратасыз, тартасыз ёрге.

ЧЫПЧЫКЪЛА

Джазгъы танг ала джырлайла чыпчыкъла –
Ой нечик насыблылла ала:
Къанатлары бар,
Учар кёклери бар,
Къонар джерлери бар –
Ой нечик насыблылла ала.

Кърал, чек дегенни билмейле ала,
Ибилис джорукъну, зулмуну билмейле ала.
Аллах бергенни ашайла, джашайла –
Гюнахсыз, таза джанлагъа ушайла.

Тюзю, къыйынлыкъ алагъа да джетеди –
Кюн аман аланы да тынгысыз этеди.
Онглу онгсузгъа бийлик этеди,
Башхаладан да хыянат джетеди.

Ёзге, эм бек аланы къоркъутхан, къурутхан –
Адамды. Ол кеседи ала къонуучу Терекни,
Чарсха алдырады ала учуучу Кёкню.

Аллай кёзюуде чыпчыкъла джылайла –
Къанатсыз, имансыз адамны къаргъайла.
Джыландан, къартджыгъадан кеслерин сакълайла,
Адамгъа уа не этерге билмей – хахайлайла.

Тилейле, кёкге къараб, Тейриден-Аллахдан:
«Къутхар,- деб,- эки аякълы джаныуардан – адамдан.
Ол кёкден, джерден да бошаргъа тебрегенди –
Барыбыздан да бошаргъа тебрегенди».

...Бюгюн а джырлайла чыпчыкъла,
Джылы, джарыкъ, джазгъы кюннге къууана:
Къанатлары бар, учар кёклери бар,
Къонар джерлери бар –
Бюгюн насыблылла ала.

КЪАРАЧАЙ – АЗИЯ – АУРОПА – АВРОРА

1
Орта Азияны зулмусундан къачыб,
Ауропагъа ётгенди Аврора.
Мында джашауу андан да ачы –
Не этсин энди, Аврора?

Эки баласын къутхара, къабланча,
Кърал чекледен ётгенди.
Эки джылны къачхынчы къошлада
Дуния азабын чекгенди.

Энди анга эркинлик бермей,
Ауропадан да сюрелле.
Келген къралынга къайыт деб,
Полисле, итча, юрелле.

Къарачайгъа сюргюн болмаса,
Аврора Азияда туумазед.
Анда да къыйынлыкъ джетмесе,
Тыш къраллагъа къачмазед.

Кёзюн ау басхан Ауропа,
Джюрегин джау басхан Ауропа,
Аны англаргъа унамайд,
Анга тынгларгъа унамайд –
Не этсин энди Аврора?

2
Харам тынгылауну басыб туралла
Къарачай тамадала айтмай джукъ.
Ол итледен, амантишледен
Къарачай халкъгъа хайыр джокъ.

Аланы оноулары – тоноуду,
Къара этиудю акъны да.
Отуз кюмюшге саталла
Джуртну, Миллетни, Хакъны да.

Уммет, Миллет дей, билмеген,
Не Хакъ, не Халкъ дей, билмеген,
Аллах, Адам дей, билмеген
Сылыкъ затла, джийиргеншлиле –
Къайдан чыкъгъандыла бизге?!

Аллай башчылаелле
Халкъны къырдыртхан, кёчюртген да.
Аллай башчыладыла
Халкъны тюб этиб кюрешгенле энтда.

Тышында къалгъанланы да Джуртха
Джыяр оноу, амал этмей,
Джаяу къалгъанланы да атха
Миндирир онг, мадар этмей,

Кюрешелле Халкъны чачыб,
Кюрешелле Джуртну чачыб...
...Джаш, къыз да Джуртдан къачыб...

3
Бизге къыйынды къайда да,
Бизге джол джокъду къайда да,
Азияда тургъанланы къой,
Джуртдагъылагъа да джокъду джашау –
Некди алай? 

Терслик балта да, сабда да –
Терслик къралда, халкъда да...
Амантиш башчы да терсди,
Анга тёзген биз да терсбиз.

Биз итбизми, бёрюбюзмю?
Бёрю эсек, итле бизге
Башчы къалай боладыла?

Анга джууаб этейик да,
Андан оюм этейик да,
Ит, бёрю да болмайыкъ да –
Адам болургъа кюрешейик,
Халкъ болургъа кюрешейик.

ДЖЫР: КЪАЛЮБАЛАДАН АХЫРЗАМАННГА ДЕРИ

1
Бир къыз джашай эди Джерде...
Алай джырлай эди ол къыз –
Кёкде джылай эди джулдуз,
Таш да джумшай эди джерде.

Къалай джырлай эди ол къыз,
Къалай джылай эди къобуз...

Тилленнген тёреси болса,
Къара таш алай джырлар эди...
Анасын – Кёкню – эскериб,
Джулдуз сагъатын эскериб,
Джарылгъынчы джылар эди.

Джуртда Джангыз Терек да
(аны эшитирча къулакъ къайда,
анга тынгыларча адам къайда,
аны ангыларча Адам къайда),
Джеталмагъан Кёгюне къараб,
Алай джырлай болур эди,
Алай джылай болур эди.

Джангыз Терекни джырына
(кюуюне, сарнаууна)
Къадау Таш кюйюб, къаралыб,
Тынгылагъан кибик, мен да алай,

Тынгылайма къызны джырына,
Джюрек таш бола, джарыла...
(джюрек да – таш болгъан джулдуз.
Терек да – тас болгъан бир къыз).

Таш да, Терек да – къыйынлы.
Кёкде, Джерде да джокъ насыб.
Къарангы кече, джангызлыкъ
Туралла дунияны басыб.

2
Къалюбаладан къараб, адам 
 (минг-минг джыл болса да арада)
Ахырзаманны кёргенча; Аны
Келе тургъанын кёргенча;
Орнунда сын болуб къалалмай,
Башха джол да кёралмай,
Аны аллына баргъанча
(къой да алай чаба болур,
аны джанын аллыкъ джанлыны аллына);
Ауал бла Ахыр бир-бирине,
Къадарларындан джанлаялмай,
Джууукълаша келгенча; Адам,
Ол къыйын джолда ненча кере,
Джангыдан джаратылгъанча, ёлгенча;
Дагъыда тирилгенча;
Болджал джууукълаша келгенча;
Хоу, къалюбаладан къараб, адам
Боллукъну сезгенча, билгенча,
Ахырзаманны кёргенча;
Аны аллына бармазгъа уа,
Артха не да бир джанына туракъларгъа –
Мадары джокъ. Къадары джокъ...
...Джангыз Терекни тюбюнде
Алай джырлай эди ол къыз –
Къолунда джылай эди къобуз,
Кёкде джылай эди джулдуз,
Таш да джылай эди джерде.

ДЖАЗГЪЫ ТАНГ АЛАСЫНДА

Бир бутакъдан бир бутакъгъа чынгаб,
Чыпчыкъла тебрейле джырлаб:
Ёре джашил сахна – Терек;
Къараучула, тынгылаучула – Джер бла Кёк.

Шайырлагъа ушайдыла чыпчыкъла –
Тангны Келечилери, Джырчыларыдыла ала;
Сабийлеге ушайдыла чыпчыкъла –
Бирча къууаналла джашаугъа ала.

Танг аласында ашхы тебсеб, джырлаб,
Сора, джырны-оюнну кёзюуюн сабийлеге къоялла ала.
Кюн да, Анача къарайды алагъа мийик Кёкден –
Джарыгъыны, джылыууну башхасы джокъ ана тилекден.

Чыпчыкъла, хоразла сюйюмчю айтхандан сора,
Танг джарыб, эртден элге келгенден сора,
Адам, мал таууш торлтурады ёзенни:
Эм уллу насыб – рахат джашау, тынчлыкъ-эсенлик.
Зыгытха, улакъгъа дери къаяны эрнинде,
Къой чыпчыкъгъа дери къойну юсюнде,
Къууандыра, туралла бары эсимде:
Эй ёлмеген – алтын аякъдан суу ичер.

Къанатлыча терек бутакъда,
Терекча, кийикча къая ранда,
Къой чыпчыкъча ол къой юсюнде,
Тура эсек да джер юсюнде –
Не насыбды, къууанчды джашау!
Юйюмю эшиги, терезеси да ачыкъды анга,
Кёлюм-джюрегим ачыкъды анга:
Къууана, чыпчыкъла бла бирге тюбейме тангнга.

Джырлай тургъан чыпчыкъла ючюн,
Ойнай тургъан сабийле ючюн,
Джазгъы-джайгъы башиллик ючюн,
Кёклюк-Акълыкъ-Джашиллик ючюн
Джашау деген сейирлик ючюн,
Сермеширге, ёлюрге да хазырма.

1. КЁРЕМЕ КЕСИМИ...

Бир имбашынгдан бир имбашынга
Башынг бла тогъай тартылыб джанкъылыч,
Кюн тюбюнде джангурчукъ себелей,
Акъ чакъгъан терек бачханы ичинде
Кёреме хар къуру да сени:
Не эсе да – чебгенинг акъ, джаулугъунг къара...

Сени таба тутханма джол.
Джамчым къара болса да, башлыгъым акъды:
Сау-эсен тюбербиз деб, этеме умут,
Алай а кёзюмден кетмейди ол къара джаулугъунг...

2. ТАНГ АЛА СЫНДА

Джулдузла джукъланалла танг аласында.
Танг ала – сында. Ай бла джулдуз да.

3. КЁРЕМЕ КЕСИМИ ТАНГ АЛА СЫНДА.
КЁРЕМЕ КЕСИМИ ТАНГ АЛАСЫНДА.
КЕРЕМЕ ЭСИМИ  АНГ АЛАСЫНА.

«АЗ И Я»ны  ОКЪУГЪАНДАН СОРА

Кимди ол джаш –
Илму дунияны къалабалыкъ этген?
Ол а – ОЛЖАС,
Тюркологияны акъыл-балыкъ этген.

Уллу аман къышны хорлаб,
Джаз ачханча джерни ёзюн,
Тюркню дуниягъа джангыдан ачды
Олжасны сёзю.

Тюрк бёрюню улугъаны
Харам джукъудан уятды бизни,
Тейрибизге къайтарды бизни –
Унутургъа боллукъмуду аны?

Чаба, юре берсинле итле, амантишле –
Энди башха тюрлю болгъандыла ишле.
Тейри адамлары – тюрк бёрюле – биз бирбиз.
«Бирликде тирилик» – бириге, тириле да билирбиз.

Къат-къат къумну, сууну, минг-минг джылны юсюнден атыб,
Къат-къат ётюрюкню, джалгъанны юсюнден атыб,
Джалынны, къурумну, балчыкъны юсюнден атыб,
Тюрк бёрю силкиниб тургъанды ёрге,
Тюрк тарих, тюрк шийир – Тюрк ёмюр къайытханды джерге –
Ма аны ючюн тыйыншлыды Олжас тёрге.

Илму, шийир сёзюнгю кертилигинден
Тюрк джуртлагъа келгенчады джаз.
Джаша дейме, «А»-дан джетгинчиннге «Я»-гъа,
Дуниягъа
Сёзню тахсасын ачхандан ача,
Тюрк бёрюсю, Тейри адамы ОЛЖАС.

КЁРДЕМЧИ ДЖЫРЧЫ – СЫМАЙЫЛ

Къызыл эминадан сау къалгъан
Кёрдемчи джырчы – Сымайыл.
Аны джанын сакълагъан
Намазлыкъ бла хамайыл.

Джырчыны фикирлери,
Джырлары, зикирлери –
Сёзюне багъа джетмеген,
Халкъны эсинден кетмеген.

Минги Сёзю Джырчыны
Тау башында тау кибик.
Кёзюуню анга берген
Нарт джырчы да сау кибик.

Сымайылны кючюнден
Минги Таула экилле.
Аны Сёзюню къатында
Джангы джырла да эскилле.

Таулу къызны да сыйын кёрдю –
Кеси тенглигине кёлтюрдю,
Акътамакъ атаб атына,
Сыйлаб сюеди къатына.

Тау поэзияны къулагъына
Азан къычыргъан – Сымайыл.
Бюгюннгю шайырлагъа
Назму дефтери – хамайыл.

Союна сой джетмеген,
Боюна бой джетмеген,
Оюна ой джетмеген
Трам джырчы Сымайыл,
Хакъ-Халкъ Джырчы Сымайыл.

Бабалары – хыджиле,
Бири къалмай хаджиле.
Сымайылгъа джол чыкъмады,
Хаджиликге баралмады.

Мен барыб хаджиликге
Аны ючюн да къылдым хадж.
Тау шийирни патчахына
Бу назмум да болсун тадж.

Минги Сёзю Джырчыны
Тау башында тау кибик.
Кёзюуню меннге берген –
Ол кеси да сау кибик.

Минги Сёзю Джырчыны
Кёкге джетген бир тауду.
Джырын Халкъ джырлагъаннга
Ёлюм джокъду. Ол сауду. 

ЭКИ МЁЛЕК

Манга соруу-сууал этген эки мёлек –
Таш бла Терек.

Не этсин джарылмай джюрек да:
Джангызла, джаралылла
Джугъутур да, Таш да, Терек да.

Кёкде да, сын ташда да бютюн мутхуз
Кёрюнелле Ай бла джулдуз.

Къазакъ бёрюню улууу,
Аджашхан турнаны тауушу
Къачхы шылпы бла бирге
Къатылалла кёлге.

Мен сюйген, мени сюйген –
Тауда нарат, тюзде бусакъ...
Джюрегим болса да Боракъ,
Алагъа джол узакъ.

Къыйынды къадар. Джокъчады мадар.
Алай а, келеди ауаз: Бар.
Таугъа бар. Нюр таугъа, Минги Таугъа бар.

Къутхарыр ючюн узакъны, джууукъну,
Къутхарыр ючюн Халкъны, Джуртну,
Адамны, адамлыкъны къутхарыр ючюн,
Не этгенсе, этесе, этериксе?

Меннге соруу-сууал этелле эки мёлек –
Таш бла Терек.

КЪАНАТЛЫ

Кём-кёк Кёкден
Джап-джашил Джерге
Бир акъ къанатлы
Учуб тющдю.

Шоркъулдаб баргъан къара сучукъдан,
Таза суучукъдан суу да ичди.
Эки джанына сескекли къарай,
Бираз солуду.

Суу алыргъа келген къызчыкъны
Ариулугъуна эси кетиб,
Эки башлы бир къартджыгъагъа
Аш болургъа да аз къалды.

Сора, илгениб, къанатланды да,
Къоркъуулу джерден
Кёк-кёк Кёкге
Учуб, ташайыб кетди къанатлы.

Алай а, аны эсинде къалдыла:
Кёкге асры джууукъдан агъаргъан Минги Тау,
Джер къайгъыла къаралтхан Къадау Таш,
Умут кёгертген Джангыз Терек,
Джырлай, джылай, кетиб баргъан Къобан суу
эмда
Бир башха дуниядан бу дуниягъа суу алыргъа келген,
Суу агъачы да бойнунда джанкъылышча кёрюннген,
Кийикге, мёлекге да ушагъан,
Толгъан Айгъа, тийген Кюннге да ушагъан
Ёлюмсюз ариулукъ – джулдузкёз къызчыкъ.

Ким биледи, ала ючюн болса да,
Къанатлы артха къайытыргъа да болур.
Биягъы джерге –
Ариу джерге, мыдах джерге, къоркъуулу джерге –
Къонаргъа да болур.

ДЖАЗГЪЫ ОЮМЛА

1
Къууанч бла бушуу,
Шекер бла туз,
Суу бла тал,
Таш бла джулдуз.

2
Элия къурукъдан
Къычыра къаргъала,
Ёре турукъда
Джылай чыпчыкъла

3
Джыланны ууундан
Этелле дарман.
Адамны уууна (ууундан)
Бармыды дарман?

4
Джанкъылычха къонуб
Кёгюрчюн бла къарылгъач,
Бири мурулдай, бири джюуюлдей,
Кюрешелле джырлаб –
Тауусулмазлыкъча къууанч,
Келмезликча къач.

ИНКЪЫЙЛАБ ДЖЫРЧЫСЫ

Шыбыла чыбыкъда джырлайды къанатлы

КЪАРА СУУ

Суу агъачынг да джанкъылычха ушайды.
Толу челеклерингде,
Къара суудан, сууукъ суудан, дарман суудан толу челеклерингде
Мени джюрегиме ушаш,
Кюе, джана тургъан Кюн,
Кёкден тюшюб, джууунады, чайкъалады.

Кёкден, Кюнден, суудан толу эки челегинги
Джанкъылычха тагъыб, имбашынга атыб,
Тёкмей, чайпамай алыб келесе.

Джана тургъан джюрегиме себеб излей,
Кёкге, Кюннге – Сеннге
Джууукъ болургъа излей,
Тохтатыб,
Челегингден суу ичеме.

Кесиме, Сеннге айта эсем да,
Айтама: насыблы бол.
Эшитеме: халал болсун.
Халал болсун.

Сууунг манга халал болурму?
Кесинг да мени бла насыблы болурмуса?

Къарайма Сеннге –
Кёлюм-джюрегим
Кюннге, Кёкге джууукъ бола, тенг бола.
Мен къазыб чыгъаргъан къара суудан
(Поэтни къара сууу дейдиле энди анга),
Суу алыб барады сюйгеним.

АДАМЛЫКЪ – ТАЗАЛЫКЪДЫ

Нени юсюнден сагъыш этсенг, сёлешсенг –
Аллай бир джууукълашаса анга.
Аны ючюн керекле бизге
Джарыкъ, джылы, халал, иги сёзле.

Иги сезим, иги оюм, иги иннет, иги сёз –
Иги ишге бурулалла ала,

Игиликге къуллукъ этелле ала,
Игиликни джууукълашдыралла ала

Джюрегин да, тилин да, тёнгегин да,
Юсюн-башын да, юйюн да, тёгерегин да,
Таза тутхан, ариу тутхан – олду Адам.
Адамлыкъ – ол тазалыкъды.

ДЖАШАУДАН ИГИ БИЛМЕЙМЕ БИР ЗАТ

Адам кеси кесине салмаса азаб,
Адам адамгъа салмаса азаб –
Джашаудан иги болмазед бир зат.

Бу дунияда джангыз бир затха
Къул не бий болургъа излемейме мен.
Ёзден джашау, эркин джашау дейме –
Олду эм уллу насыб эм къууанч.

Джандет, джаханим да джердеди, билеме,
Джандет, джаханим да джюрекдеди, билеме,

Кырдык, терек, джаныуар да билелле аны.
Джаны болгъан бары билелле аны.

Джулдузла Кёкде джаналла, джукъланалла,
Адамла да Джерде – алай.

Къууанч да кёребиз, бушуу да кёребиз,
Ёлсек, къалсакъ да дунияны кёргенбиз,
Джашау, ёлюм да хакъды – билгенбиз:
Насыблы, насыбсыз да – биз.

Мен – джазгъа сау чыкъгъан бир адам,
Тангнга сау чыкъгъан къанатлы бла бирге
Джырлайма – джылы, джарыкъ кюннге къууана.

Адам адамгъа салмаса азаб,
Кеси кесине салмаса азаб,
Табигъатха салмаса азаб –
Джашаудан иги болмазед бир зат.

СЫН ТАШ

Эсимден кетгенди – къайсы джыл эди ол?
Къыш эди. Ол эсимдеди.
Чынгылны эрни бла бара эди джол...
Ол джол бла киши джюрюмейди энди.

Тёбен джанына таш атсанг –
Тауушу да чыкъмай къала эди...
Огъары джанына къарасанг –
Къаяла юсюнге оюлалла деб къоркъа эдинг.

Тюз джол джанында бар эди бир таш...
...Ол къара ташны агъартхан эди къар.
Къарны уа къызартыб эди къан –
Кёргенин унутмайды джаш.

Таш юсюнде – бир акъ башлыкъ бла, къара джамчы.
Акъ башлыкъда – бармакъ басхан бир къан тамчы.
Эшта, окъ таулуну башындан тийген болур эди.
Ол бу аумаз ташха къабланнган болур эди.

Бу ачы хапар джайылыб элге,
Эл саулай тургъан эди ёрге –
Ёзге, не башлыкъ, не джамчы танылмады,
Джоюлгъанны не ызы, не кеси табылмады.

Ол кюнден сора, таулула
Сын Таш деб къойдула ташны атына.
Бюгюн да турады ол таш алайда –
Къарала, агъара, къызара.

Билмейме, кимгеди, негеди бу сын таш? –
Меннгеми, сеннгеми, ангамы?
Тийрегеми, элгеми, халкъгъамы?
Джолгъамы, Адамгъамы, заманнгамы?

Сюеледи сын таш – агъара, къызара, къарала...
Джол да, эл да джокъду бюгюн былайда.
Зулму тутхан, сюрген, къыргъан бары,
Джаназысыз, кебинсиз, сынсыз къалгъан бары
Бу Ташха – «Сын Ташым» дерге боллукъла.
Сын Ташым дейме бюгюн мен да анга.

Меникид дерге эсге келмегенед ансы,
Гитчеликде огъуна кёргенем ташымы, сынымы.
...Тенгиз толкъунла джаба къумда ызымы,
Сын ташымы кёреме анда, таулада...
Сын ташым кёреем ол Таш таулада.

Меники кёреем
Окъ тешген ол акъ башлыкъ да, къара джамчы да,
Къарны къызартхан къан да меники кёреем.
Меники кёреем ол Сын Таш таулада.

АКЪ БАШЛЫГЪЫМ, КЪАРА ДЖАМЧЫМ КЪАРАЧАЙ

ИМАН
(китаб ачхан назму)

Ёз тутдургъан Сёз,
Сёз тутдургъан Ёз,
Кёкден эннген джарыкъ,
Джол кёргюзтген джарыкъ,
Ол джиберген джарыкъ –
Нюр къанатлы Сёз.

Эс ташлатхан сес,
Дерс башлатхан сес,
Эс табдыргъан сес,
Кёкден келген сес.

Андан келген салам,
Андан келген Келям,
Нюр джарыкъдан буйрукъ,
«Окъу» деген буйрукъ.

Барыбызгъа джорукъ,
Барыбызгъа буйрукъ:
Окъу, къара джай,
Къара таны, джай.

Аллахны кючю бла
Къарангыны ичи бла,
Файгъамбарны юсю бла,
Болуб буйрукъ, джорукъ,
Бизге джетген джарыкъ:

Окъу, къара джай.
Къара таны, джай.

Бол джулдуз бла, Ай бла –
Айнырса алай бла,
Хорлам келир алай бла.
Бол джулдуз бла, Ай бла.

КЪАНАТЛЫ

Кече кетди, къайгъы кетди – танг атды,
Джырламайын, айт, не этсин къанатлы:
Джарыкъдан, джылыудан, умутдан толду дуниясы,
Сакълайды узакъда, мийикде, чууакъда уясы.

Учад-къонад, тынгы табмайд къанатлы,
Ауузунда чёбю бла къанатлы.
Ата джуртдады аны джаны-джюреги,
Мындагъы уа – къуру саны-тёнгеги...

Къачхы джелле сюргенелле Джуртдан...
Хей, уллу аман къышха чыдагъан къанатлы,
Хей, джазгъа джаны сау чыкъгъан къанатлы,
Аллах энди айырмасын Джуртдан.

Къайытханса Джуртунга учуб-учунуб,
Алай а къайда уянг болгъан Таш, Терек?
Чачылыбды, бузулубду тёгерек,
Джыламайын, айт, не этсин къанатлы?

Ёзге ол джангыдан ишлер уясын.
Къайыталмазлыкъла ючюн да джашар, джырлар, джылар,
Къанатсыз къалгъанлагъа да эс табдырыр, кёл этер,
Кетген кюнден да дерс алыр, тюшюнюр, оюм этер –
Къанатлы джангыдан къурар дуниясын.

Алай а къоркъуу кетмез эсинден –
Юсюндеди тарих къалагъан джюк.
Зулму-терслик болмагъанды тюб.
Келир кюн да не келтирир, къайдам...

КЕСИНГДЕН, МЕНДЕН ДА БОШАМА

Зулму-терслик юсден кетсе да,
Эсден кетмейди.
Ол бизге не кече, не кюн
Тынчлыкъ бермейди.

Артыкълыкъ-зорлукъ кёзден кетсе да,
Кетмейди кёлден.
Къадаргъа бойсунуу, басым-сабырлыкъ
Джетмейди бизге.

Билмей, кюн ачылгъаны бла хайырлана,
Къууана, къанат кере,
Зулмугъа болабыз аш
Экинчи кере.

Терслик талайды, кемиреди бизни
Ичибизден.
Къыстаялмайбыз, къуруталмайбыз аны
Эсибизден.

Джылан ургъан джибден да илгенеди.
Ауузу кюйген суугъа да юфгюреди.
Ёзге, джюрек, къой, тубаннга юрме.
Озгъан джангурну джамчы бла сюрме.

Кючюнге кёре этенсе мадар.
Не этгин, сенден кючлюдю къадар.
Джюрек, кесинги бошуна бошатма,
Керексиз къайгъыгъа кесинги ашатма.

Зулмугъа-зорлукъгъа чыдагъанса сен –
Ичингден къызыб, кюйюб башлама.
Озгъан джангурну джамчы бла сюрюб,
Кесингден, менден да бошама.

Къадардан онглу болмагъанынга къыйналыб,
Кесингден, менден да бошама.

БЕТ-НАМЫС

Сынджырдан ычхыннган итге ушайла
Намыссыз адамны сёзю да, кеси да.
Ол къоркъады джангыз таякъдан,
Аны тыйгъан сынджырды джангыз.

Иман бла намыс, сора окъуу бла билим –
Былалла адамны Адам этген.
Адамны адамлыкъ шартларында
Не болур бетге-намысха джетген?

Сынджырдан ычхыннган кёпекге ушайла
Намысдан ычхыннган сёз да, адам да.
Бет-намыс болмагъан джерден
Узакъдыла Аллах да, иман да.

ДЖАН

Бош айландым, джаз келди деб, къызына –
Къыш къыяма келе турад ызына.
Бузлатады чууакъ кёкде джулдузну,
Бузлатады джер джюзюнде джанкъозну.

Джаз бла джайгъа керилибед къулачым ...
Не къысхады джер адамны къууанчы.
Джерде джанкъоз, кёкде джулдуз – джан деген.
Таша къудрет – джан да бериб, «джан» деген.

Бир багъана, минг магъана
ДЖАН деген.
Къарангыда, джарыкъда да джан деген.
Джан деген.

Джан.
Оноу-магъана-буйрукъ:
Джан.

СОРА... ДУНИЯДАН КЕТДИМ

1

Ата юйюм тарлыкъ этди,
Ата джуртум тарлыкъ этди,
Ана тилим тарлыкъ этди,
Сора мен тышына кетдим.
Тышы да тарлыкъ этди,
Бу хаух дуния тарлыкъ этди,
Сора мен...дуниядан кетдим.

2

Иегими табар ючюн,
Мен минг тиширыудан ётдюм,
Кёб тенгизден-теркден ётдюм.
Бу дунияда табалмадым –
Сора... дуниядан кетдим.

3

Мен ол Сёзню табар ючюн,
Магъанасын англар ючюн,
Аны айтыб, тынглар ючюн,
Кёб кюрешдим. Табалмадым,
Анга джууукъ баралмадым:
Ол – дуния сёз тюл эди.
Ол – Кёкледе джашай эди,
Джюрекледе джашай эди,
Кёзден а таша эди.

Ол Сёз мени таба эди,
Джаныма джарай эди,
Бир бек джууукъ узакъдан
Манга къараб тура эди.

Аны табалмай тургъанлай,
Ол Сёз келе эди кеси –
Аны кёре эди кёзюм.
Ол Сёзню джарыгъы бла
Анга тюберге умут этдим.
Сора... дуниядан кетдим.

ЭМЕН БЛА ТАЛ

1

Сууну эки джанында
Эмен бла Тал терек.
Бир-бирине къарайла
Эмен бла Тал терек.

Араларында – къобан.
Ала андан ёталмай,
Бир-бирине джеталмай
Тургъанлы ненча заман.

Чекни башха джанындан
Бир къыз къараед манга.
Мен да къараем анга.
Арабыз а – кърал чек.

Къадаргъа джокъду мадар:
Мен келтирдим башханы.
Ол да кетди башхагъа.
Къалгъан – сюймеклик джара.

Бизни къурутхан джорукъ
Къуругъанды кеси да.
Андан сора не керек?
Алай къайда Тал терек?
Эмен терек да къайда?

Джюрек тартды да артха,
Къайытыб келдим. Не табдым:
Къуругъан сууну ызын,
Аны эки джанында
Эмен дюккюч, тал дюккюч.
Сора арлакъда кёрдюм
Аладан бир гёзенек,
Аууб тургъан гёзенек,
Къатыб тургъан гёзенек.

Эмен къазыкъ, тал чыбыкъ,
Эмен къазыкъ, тал чыбыкъ,
Зауаллыла бир-бирин
Къучакълаб къатхандыла.
Ма джазыу.

Эмен терек, Тал терек,
Эки кесилген терек,
Эки джарылгъан джюрек,
Къуругъан сууну ызы,
Эмен къазыкъ, тал чыбыкъ,
Аууб тургъан гёзенек...

Эй бу дуния, керти да,
Сынау болуред бизге.

2

Къадарны чексиз кючлю къолу
Бизни бир-бирибизге алай байлагъанды,
Эмен къазыкъгъа тал чыбыкъны
Ууадых этиб бургъан кибик.

Джашау джокъду, айырылыр мадар да джокъду.
Къадаргъа къайырылыр къарыу да джокъду.
Барабыз къуруй, къата.
Мен – эмен къазыкъ, сен – тал чыбыкъ.

3

Джазыу башха джуртха, башха джерге
Мени къазыкъ этиб ургъанлыгъына,
Алайгъа да тамыр ийиб,
Джетеклениб тебрегенме.

Ким биледи,
Джашаб, айныб кетер эсем да.
Сизлеге болушлукъ этер эсем да
Ким биледи.

4

Тирилиу алдады,
Керти джашау андады.
Анга ийнанама.
Анга хазырланама.

КЁРЕМЕ СЕННГЕ КЪАРАСАМ

Чууакъ джулдузлу кечени да,
Атыб келген джарыкъ тангны да,
Эки джарыкъ Кюнню да,
Тёрт толгъан Айны да,
Гюнахсыз кёкню, гюнахлы джерни да,
Гюнахсыз мёлекни, гюнахлы Хауаны да,
Джаннетни, джаханимни, къыйынлы Адамны да
Кёреме Сеннге къарасам.

АЗАН

АЗАН тауушда барды бир КЪАНАТ  таууш.

Къара джерге кёмюлюрге къоймай,
Харамгъа, гюнахха булгъаныргъа къоймай,
Хайуан, джаныуар болургъа къоймай,
адамда Адамны ёлюрге къоймай, ёлюмге къоймай,
Ол бизни тартады кёкге, ёрге:

«Харам джукъудан сыйлы намаз ашхы.
Дуния малгъа алдатмагъыз, хорлатмагъыз, къул болмагъыз –
Хакъ Кертиге, Бир Аллахха этигиз къуллукъ.
Хакъ Кертиге, Бир Аллахха этигиз къуллукъ.

Къарыусузну, онгсузну эсгеригиз.
Бар затыгъыздан алагъа да юлюш этигиз.
Тюзню, халалны, чомартны сюеди Аллах да,
Тюзге, халалгъа, чомартха береди Аллах да.
Къартлыкъдан, ауруудан, ёлюмден къутуллукъ джокъду –
Ахыр кюнюгюзню, ахратны да унутмагъыз.
Эки дунияны да Аллах джаратханды.
Бир дуния ючюн башхасын харам этген –
Хакъ джолунда баргъанладан тюлдю,
Аллах джолунда баргъанладан тюлдю.

Алай а, эсде тутугъуз:
Нени юсюнден къаллай бир сагъыш этсегиз,
Аллай бир джууукълашасыз анга.
Къайгъысы, сагъышы къуру мал болгъан
Кеси да бурулады малгъа.

Билгени аманлыкъ болгъанны
Джашауу ётерикди аман бла,
Ёмюрю бошаллыкъды аман бла.
Иннетинг къалай болса,
Джашауунг да боллукъду алай.

Игиликге, Тюзлюкге къуллукъ этигиз –
Хакъ Кертиге этигиз къуллукъ,
Бир Аллахха этигиз къуллукъ».

Бизледе да къанатлы умутланы туудургъан,
Бизлени да учундургъан, учургъан
Азан тауушда бир къанат таууш барды.
Аллах акбарды. 

НАЗМУЧУ ИССАНЫ ДЖАНГЫДАН ЭСГЕРЕ

«Кёб кишиге къатын болгъан,
Барысындан къызлай къалгъан»,
Къахмеге, мёлекге да ушагъан,
Эки саниеси, такъыйкъасы бир-бирине ушамагъан,
Ёзю, тюрсюню да тюрлене тургъан,
Биз ёмюрде къанмазлыкъ-тоймазлыкъ
Бир сейир-тамаша къызды джашау.

«Джанымдан, джашаудан да тойдум»,
«Ёлюм бла джашау: бири – оу да, бири – шау» –
Къыйынлыкъ, палах туудургъан сёзле...
Адам кесини джашаууна-джазыууна
Разы болмазгъа да болур. Ёзге,

Багъалы, баш да не болур джашаудан?
Ёлюмсюзлюкге термиледи адам,
Насыб-къууанч-зауукъ джашаугъа термиледи адам.
Аны ючюн кюрешеди, сермешеди адам,
Аны ючюн джанын да этеди харам.

Джашау а кетеди, сууча кетеди –
Зыгъыры-ташы къалалла сенде.
Юй бийченг болуб къалыргъа унамай,
Тос къатынынгча кетеди джашау.

Кёзге кёрюнмей, къалай кетгени билинмей,
Бир шыйых къатынча кетеди джашау.
Кераматындан санга бир джугъу къалса,
Ол да насыб, ол да къууанч.

Не кюрешсенг да кетеди джашау.
Не ариу бла, не хыйла бла, не кюч бла тыялмайса аны.
Бек къадалсанг – къызыл чурукъларын,
Къара чепкенин, акъ джаулугъун -
Барын да къоюб, кетеди джашау.

Бутларын ат этиб,
Къолларын къамчи этиб.
Чачларын джамчы этиб,
Кёзлери джазгъы элиялача джана,
Къутура, джашнай, кетеди джашау.
Ызындан къычыра, тилинг тутула,
Къаласа къараб. Ол а кетеди.

Кёб кишиге къатын болгъан,
Барысындан къызлай къалгъан,
Барын да юсюнден атхан,
Ой эмилик байтал – джашау.

КЁБДЮ ДЖАРСЫУ ДА, КЪАЙГЪЫ ДА, САГЪЫШ ДА

Джан, чыгъыб кетиб баргъанча,
Суу да барады кетиб.
Терекле да башларын булгъаб,
Чайкъалалла джелде.
Кёбдю къайгъы, джарсыу да Джерде.
Кёбдю къайгъы, сагъыш да кёлде.

Джулдузла да ичлеринден джана,
Адамла да ичлеринден кюе,
Тауусулалла. Аладан къалгъан
Джарыкъ джетерми кёбге?
Умут бла къарайма Кёкге.

Джанча джанады джулдуз –
Ёлюмдю, джашауду джаныу.
Къарангы бютюн къутсуз, огъурсуз –
Марайды джарыкъны джанын.

Алай а джулдузла джукъланыб къалмазла –
Бири джукъланыргъа башхасы джанар.
Кёкледе кёбдюле Аламла –
Джашау къуруб къалмаз. Адам да джашар.

Джашармы?

Джан чыгъыб кетиб баргъанча,
Суу да барады кетиб.
Терекле да башларын булгъаб,
Къалтырайла джелде.
Кёбдю къайгъы, сагъыш да кёлде.
Кёбдю алгъыш, къаргъыш да Джерде.
Артда не, алда да не?

Суу барады кетиб.

ДЖЮРЕК ДЖАРЫЛА ДЖАШАЙМА

Бузоулагъа тана къошулгъанча,
Тенгиз къушлагъа – тау къуш – къошулдум келиб.
Джашасакъ да иги хоншулача,
Кетерикме, къалмасам ёлюб.

Мында джашайды бузулмагъан халкъ.
Хар кимни къыйыны кесине халал.
Кърал халкъын тонамайд, ёлтюрмейд –
Адамын, халкъын сакълайды кърал.

Кърал башчы да, малчы, ташчы да
Бирча бойсуналла Хакъгъа.
Джурт байлыкъдан, табигъатдан тюшген хайыр
Тенг юлешинеди халкъгъа.

Ленин китабларында джазгъан коммунизм
Мында къуралгъанды, бегигенди.
Алай а мында коммунизм ийманлы коммунизмди –
Халкъ динине, тилине, адетине, джуртуна да да эркинди.

Адам джюрекледе джокъду тарлыкъ-зарлыкъ,
Онгсузгъа-къарыусузгъа болушады кърал.
Иманы болгъанны бузалмайды джокълукъ не барлыкъ,
Джаннетдечады бу джуртлада хал.

«Бисмилля» деб халал ашны
Джурт таба къарай, ашайма.
Туугъан халкъыма юлюш чыгъаралмай,
Джюрек джарыла джашайма.

Ол кърал чачылмай къалырмы –
Халкъ-джурт тоноудан тоймагъан?
Кимди, неди ёмюрле узагъына
Бизни джашаргъа къоймагъан?

НЕ ДЖЕТЕР?

Джангур къоркъууун джел этер,
Эл къоркъууун эр этер.
Халкъ-джурт ючюн сермешгеннге
Эй бу дунияда не джетер?!

КЪАЯДА ТЕРЕК

Биягъы сезим кючледи джюрекни –
Мийик къаяда кёрдюм терекни.

Къара къаяда акъ чакъгъан терек,
Къара къайгъыдан чал болгъан терек,
Къыш чилле, джай чилле да кюйдюре бетинги,
Къуш, къаргъа да ашай этинги-кёгетинги,
Сен а, къайгъысын эте чегетинги,
Къалмайын сыныб, излемейин ышыкъ,
Къарауул-сакълауул болуб тураса анга,
Чыдаб аязгъа, джелге, бораннга.

Шохха, джаугъа да ачыкъса сен,
Къууанчха, бушуугъа да ачыкъса сен.
Акъ, къара булут да къоналла сеннге,
Арыгъан къанатлы да къонады сеннге,
Кюн да тиеди, шыбыла да урады.
Алай а,
Ай бла джулдуз башынгда туралла.
Сеннге кюч бере, нюр тёге туралла.
Сен да хорлам байрагъыча тураса.
Мийкде джашил байракъча тураса.
Сени мийикге чыгъаргъанд къадарынг –
Анга тыйыншлы болмай да джокъду мадарынг.
Ёзге джерден айырылсанг да, узакъ кеталмай,
Умут этген Кёгюнге джеталмай,
Сёзюнгю айтыб анга эшитдиралмай,
Чегетинги сакъларгъа кючюнг джеталмай,
Азмы къыйналаса.

Къара къаяда акъ чакъгъан терек,
Къара къайгъыдан чал болгъан терек,
Сеннге къараб титирейди джюрек.

ЧЫКЪ

Кюнню джукълатханма. Джандыргъанма Айны.
Сени ючюн этгенме алай – ангылайса аны.

Кече. Джулдузла. Кырдык.
Джюрегими сюймеклик, аякъларымы чыкъ
Кюйдюреди. Бери чыкъ.
Не тюнюмден, не тюшюмден чыкъ,
Кёкден тюш, джерден чыкъ –
Къайдан да чыкъ, бери чыкъ.

Мен къалгъынчы саудан кюйюб,
Не бир башханы сюйюб,
Бери чыкъ.
Мен, кече, джулдузла, кырдык –
Барыбыз да сакълайбыз сени.

Чыракъны джукълат, джюрекни джандыр.
Сюймекликден мени, кесинги да къандыр.

ТИЛ ТЕРЕК

Нарт таурухла –
Тил Терекни тамырлары,
Тарих джырла, хапарла – бутакълары.
Джырла, ийнарла, кюуле, назмула уа –
Аны шыбырдай, шууулдай тургъан чапракълары.

МАНГА УА – СЕН

Кёкге – джулдуз эмда мёлек,
Таугъа – кийик эмда терек,
Суугъа – балыкъ, кёзге – джарыкъ,
Манга уа – Сен.

КЪЫСХА СЫФАТ-МАГЪАНА

Къар. Ай.
Бёрю улуу. Шкок таууш.
Ма – Къарачай.

БИР КЪАНАТЛЫ БАР ЭДИ

1

Бир къанатлы бар эди...
Бир къанаты бар эди.
Ол кёкге къарай эди,
Къанатын къагъа эди.

Учалмайед, этсе да,
Тюрлю-тюрлю мадарла.
Аны экинчи къанатын
Кесгенелле мурдарла.

Бир кёк бетли болаед,
Бир джер бетли болаед.
Тюрленнгенлей тураед
Джангыз къанаты аны.

Къанатсыз джанла аны
Кесгенелле къанатын.
Къуруталмаелле джангыз
Къанатлы деген атын.

Адам улуну уялталмай,
Адамлыгъыбызны уяталмай,
Бетибизни тырнай эди,
Джангыз къанатын къагъа эди,
Алай эте джашай эди,
Джер юсюнде джашай эди,
Арабызда джашай эди,
Ичибизде джашай эди,
Джюрегибизни ашай эди
Джангыз къанатлы къанатлы,
Бир къанатлы къанатлы.

2

Бир къанатлы бар эди...
Бир къанаты акъ эди,
Экинчиси уа – къара.
Бир кёзю къара эди,
Экинчи кёзю – ала.

Бир кёзю джылай эди,
Башхасы джырлай эди,
Бири Кёкге, бири Джерге,
Тансыкълаб, къараелле.

Джазгъы кюн – джети тюрлю.
Джанкъылыч – джети тюрлю.
Бу уа – акъ бла къара.
Къанатлары – акъ, къара.
Кёзлери – къара, ала.

Эки дунияны кёре,
Джашай, ёле, тириле,
Уча эди къанатлы.
Учалмай эди къанатлы.



3

Бир къанатлы джашай эди...
Джети къанаты бар эди.
Джети къанатын да джайса,
Джанкъылычха ушай эди.

Джети кёзю бар эди –
Джетиси джети тюрлю.
Джети къат Джерни, Кёкню
Кёре эди къанатлы.

...Энди къайда къанатлы?
Андан къалгъан – джети тюк.
...Джанкъылыч умур болуб,
Джашил джерге къуюлду.

Къайда энди къанатлы?
Къайда энди къанатла?
Къайда джашау, тирилиу?
Ай не кючлюдю ёлюм!

4

Ол джети тюкню алыб,
Джан къылыч-къама этиб,
Джанкъылыч къалам этиб,
Бир учхан къалам этиб,
Къанатлы къалам этиб,
Керамат къалам этиб,

Джети къат Джерни, Кёкню,
Джети къатлы джюрекни,
Джети къатлы тарихни,
Джети къатлы джазыуну,
Джети къатлы джашауну,
Ёлюуню, тирилиуню –
Барын да кёргюзталлыкъ,
Барысын да джазаллыкъ,
Табигъатны джакълаяллыкъ,
Дунияны сакълаяллыкъ,
Адамны къутхараллыкъ

Бир ДЖАЗыучу чыкъмазмы?
Бир ДЖАЗЫУчу чыкъмазмы?
Бир ДЖАЗЫУЧУ чыкъмазмы?
Чыкъмазмы?

5

Къая эрнинде чал терек,
Чынгылдан салыннган терек
Джулдузладан тутмазмы?
Умутланыб чакъмазмы?
Ёлюмню хорлаялмазмы?

Джаралы Ташха таяныб,
Джангыз Терекге къысылыб,
Минги Таудан кюч алыб,
Джаралы Джугъутур ёмюрге
Къутулмазмы джанлыдан?
Ол тас болгъан къанатла
Чыкъмазламы джангыдан?

ДЖЕР КЪЫЗЛА

Кёкден тюшген мёлеклеча кёрюне,
Къара тенгизде джууналла акъ къызла.
Таудан тюшген кийиклеча кёрюне
Акъ тенгизде джуууналла къара къызла.

Къара кюн да акъ гюллеча кёрюне,
Къайгъыбызны ёлтюрелле джер къызла.
Къара кюн да бизге акъ къанат бола,
Кёлюбюзню кёлтюрелле джер къызла.

Хур къызгъа ауушдурмам джер къызны,
Бу дунияны ауушдурмам джаннетге.
Ёмюрлюк джашау – сюймеклик бла, къууанч бла –
Мен тилейме уллу Аллахдан миллетге.


КЪОДУ НАЗМУЛА

1

Сёз туудурады сёзню.
Шайыр тюл, шийир джазады кесин.
Шайырны, сокъурнуча, къолундан тутуб,
Сёз ётдюреди джолдан.
Къайры элтирин, къалай элтирин, къайда тохтарын
Билмейди ол да.
Биринчи сёз келеди-энеди Кёкден.
Къалгъан сёзлени ол табады, тартады кеси.
Сёз туудурады сёзню.
Назму къуралады алай.
Шайыргъа, шийирге да тюл,
Сёзге, ана тилге салама махтау.
Олду шайырны-шийирни
Атасы-анасы да; къаны-джаны да; аллахы-иманы да.
Олду
Дуниясы-ахыраты да, бети-иннети да, джурту-миллети да.
Адети-тёреси да, адеби-намысы да олду.
Ауалы-ахыры да, къалюбаласы-тарихи-ахырзаманы да олду.
 
Аны бла байламлыды
Джашауу-ёлюуу-тирилиую да, ёлюмсюзлюгю да.
Ана тили шайырны джазыуууду-къадарыды.
Джазгъан тилиди, Ана тилиди джазыучуну Аллахы.
Сёзден тууады шайыр
Сёз биринчиди. Шайыр экинчиди. Шийир ючюнчюдю.
2

Ана тилге салама махтау.
Биз – олбуз. Ол кетсе – биз да кетдик.
Ансыз – биз джокъбуз.

Тыш дуниябыз да, ич дуниябыз да,
Атыбыз да, халкъыбыз да, джуртубуз да – олду.
Олду тилегим-алгъышым. Къайгъым-сагъышым да олду.
Биз аны сакълаялсакъ, ол да сакъларыкъды бизни.
Тыйыншлы болалсакъ, ол къутхарлыкъды бизни.
 
«Бай-джарлы», «бий-къул», «онглу-онгсуз» деб къарамай,
Кесин барыбызгъа да тенг юлешген,
Джангыз «эшит-кёр-сёлеш-окъу-джаз-бил» деб кюрешген,
Барыбыз да бирча хайырланырча,
Ёмюрледен келген, тюгенмез-тауусулмаз
Ана тилден башха не хазнабыз-байлыгъыбыз барды?

Барыбызгъа да бирча тенг, халал, чомарт
Адам тилибиз, Ана тилибиз, Тейри тилибиз!
Сени кючюнгден айтылады бизге
Адам деб, Халкъ деб, Къарачай деб.

Сора сеннге Тейригеча къарамазгъа,
Сени сакъламазгъа, къутхармазгъа
Не эркинлигибиз барды?

Сени къутхаргъан – къутхарады кесин.
Аны ючюн не бюсюреу, не махтау бизге?
Халкъ – тилин, тили да – халкъын
Къутхара, бюгюнлеге сау-эсен джетгенле.

Бюгюн тюшгенди бек уллу къоркъуу
Ана тилге, Ата джуртха, Халкъгъа да.
Кимденми? Эм алгъа кесибизден.
Не ючюнмю? Джууаб барды анга да.

Чегетни сакъламайды агъашчы,
Миллетин къорууламайды башчы,
Халкъ да сагъайыб турмайды ёрге –
Къоркъуу тюшгени аны ючюндю бизге.

Туугъан джуртубузну-джерибизни
Кесиб, бёлюб, таша-туру сатыб турсала,
Тышындан келгенлени да юйюрсюндюрюб,
Халкъны джыйымдыкъ этиб, къатышдырыб турсала,
Къраллыгъын къайтармай, унукъдуруб турсала,
Хаулеликни, ичкичиликни джайыб турсала,
Халкъ да аны ангылаб, кесин аямаса-сакъламаса,
Тилин-джуртун-тарихин джакъламаса,
Къызын-джашын – тамбласын къорууламаса,
Къоркъуу тюшгени аны ючюндю бизге.
Бу затха сагъыш этейик барыбыз да бирге.

МЕН ДЖАЗАРЫГЪЕМ КЪАЛЛАЙ НАЗМУЛА

Англамазла деб къоркъмасам адамла,
Джазарыгъем къаллай назмула.

Алай а,
Адам ючюн эсе сёзюбюз, ишибиз,
Бютеу джашауубуз, кюрешибиз,
Сора,
адам англарча, тынгларча, тюшюнюрча,
адам къанатланырча, кёлленирча, игиленирча,
адам Адамланырча, нюрленирча,
Сёзню таша магъанасын да билирча,
Алай джазаргъа болады керек –
Тынч, огъурлу, ачыкъ, кескин.
Назмучугъа аны буюрады Кёк.
Ол да Хакъ ючюн, Халкъ ючюн, Адам ючюн
Къурман этеди сёзюн, кесин.

Ёзге,
Ангыларла деб базсам адамла,
Джазарыгъем къаллай назмула.
Алай джазылгъан да барды бир талай сёзюм.
Джангыз алагъа келирми кёзюу?!

АКЪ БАШЛЫГЪЫМ, КЪАРА ДЖАМЧЫМ КЪАРАЧАЙ

Акъ башлыгъым, къара джамчым Къарачай.
Акъ сагъышым, къара къайгъым да Къарачай,
Тутулгъан Тилим, Кюнюм, Айым да Къарачай,
Ачылгъан Тилим, Кюнюм, Айым да Къарачай.

Ата Джурту, Ана тили кёл эте,
Акъ башлыгъы байракълана, къанатлана, джел эте,
Ненча улан кетди урушха, къуралыб.
Ненчасы да къара джамчыгъа чырмалыб,
Къайытды.

Эй акъ башлыкъ, къара джамчы Къарачай.
Акъ башлыгъым, къара джамчым Къарачай.

Акъ умутум, къара булутум да Къарачай.
Джарыкъ кюнюм, къара кюнюм да Къарачай.    
Джарылгъан джюрегим, ёлюмсюз джаным да Къарачай.
Ауалым да, ахырым да Къарачай.

Акъ башлыгъым, къара джамчым Къарачай.

ДЖАШАУ бла ЁЛЮМ

Шоркъулдаб келген чокъуракъ суу, къара суу
Джер тюбюне кетеди былайда,
Юзюледи сейир макъам, орайда.
Къадау ташы да бурулады сын ташха.

КЕТГЕННИ ЫЗЫНДАН СЮРЕ

Барабыз:
Ол къачыб, мен сюрюб;
Мен джертин, ол кёктюн;
Мен – атлы, ол – къанатлы.

Джетеме,
Кесин тюл, кёлеккесин.
Кёлеккесин огъуна туталмайма –
Хыликке этгенча, ёрлеб,
Ол имбашларыма къонады мени.
Дауурбазныча,
Къаб башымы тюеди мени.
Сора, кюлюб,
Айырылады менден.

Алгъын менден айырылыргъа унамай,
Къыстасам да кетерге унамай,
Тынгы-тынчлыкъ берирге унамай,
Кече-кюн да биргеме туруучу,
Энди сан этмей, барады кетиб.

Ачыуланыб ызындан сюреме,
Атымы ашыкъдырыб, къамчи бла тюеме.
Талагъы туруб, джыгъылады атым.
Джаяу сюреме аны ызындан.
Ол а ташаяды учуб къарамдан.
Джангыз бир тюгю тюшеди юсюме.
Бир кёб зат тюшеди мени эсиме.

Не болду, къайры, кимге кетди энди?
Кеси да джокъ, кёлеккеси да джокъ.
Джангыз къанат тауушун эшитеме алкъын,
Кёк кюкюрегенча, джашнагъанча узакъда.

Аркъан атама – джетмейди аркъаным,
Толмайды этген тилегим, муратым.
Сора сермеб шкокну алама,
Аны ызындан мараб атама –
Келиб, тюз джюрегимден тиеди окъ.
Энди къанатлы, атлы, джаяу да джокъ.
Тюненем, бюгюнюм, тамблам да джокъ.
Энди мени къыйнамаз бир джукъ.

Ахыр кере кишнеб-джашнаб, тохтайды джюрек.
Джюрекден илгиздик болалла джулдузла, кёк.
Джашил кырдыкла да болалла мууал.
Башланады джангы ёмюр эмда... соруу-сууал.

Дефтерледен: СЮЙМЕКЛИКГЕ ХАРС; КЪЫЯМАТ КЮН;
БЕТ бла АУАЗ; КЪАЧХЫ ШЫЛПЫ; КЪЫШ КЪЫЯМА;
АКЪ БАШЛЫГЪЫМ, КЪАРА ДЖАМЧЫМ КЪАРАЧАЙ.

ТИРИЛТГЕН АУАЗ

Джети къат кёкден келген ауазынгы,
Кёк джашнагъаннга ушаш ауазынгы,
Джанкъылышча кёрюннген ауазынгы,
Кюнлю, Айлы, джулдузлу ауазынгы,
Къанатлы, кераматлы ауазынгы,
Нюрлю, ариу, джарыкъ ауазынгы,
Сюймекликден толу ауазынгы,
Джети къат джерде эшитиб турдум.
Сора, тёзалмай,
Къат-къат джерни, джюкню юсюмден атыб,
Къат-къат къайгъыны, сагъышны джюрекден атыб,
Тирилиб, силкиниб, ёрге турдум.
Дуниягъа джангыдан туудум.

САУ КЪАЛЫГЪЫЗ

Тауда нарат, тюзде къайын!
Биригизни сайлаялмай,
Джазыууму байлаялмай,
Ётдю ненча кюнюм, айым.

Тауда нарат, тюзде къайын!
Сиз болдугъуз Кюнюм, Айым.
Сиз болдугъуз манга къанат –
Тюзде къайын, тауда нарат.

Экинге да кериб къулач,
Экинге да бериб къууанч,
Джашаб турургъа изледим,
Джашнаб турургъа изледим.

Мен – тартынчакъ, мен – уялчакъ
Болгъанлыкъгъа, джайдым къучакъ.
Болмасам да кийик, джахил,
Нюр къошдула акъ бла джашил.
Эки мёлек – акъ бла джашил.
Нарат – джашил, къайын да – акъ.
Кёл да – таза, кёк да – чууакъ.
Сезимлерим тюлле ууакъ –
Тауда нарат, тюзде къайын.

( Нарат – джашил тюл – кёк эди.
Акъ къайын – сепкилбет эди.
Экисине да айтырым
Ташдан, джулдуздан кёб эди ).

Тауда нарат, тюзде къайын –
Сиз болдугъуз Кюнюм, Айым.
Сиз болдугъуз манга къанат –
Тюзде къайын, тауда нарат.

( Тауда нарат, тюзде къайын,
Сизсиз бюгюн да къайгъым.
Ёзге айырылыргъа заман джетди.

Сау къалыгъыз,
Тюзде къайын, тауда нарат.
Кетеме. Сизни уа этеме
Уллу Аллахха аманат ).

ДЖАХИЛЛИКДЕН, АЛЛАХ, КЪУТХАР

Акъ къайын!
Сени кёргеним сайын
Ол къыз тюшеди эсиме,
Кёлюм чыгъады кесимден.

Не айтыр деб, хоншу, тийре,
Бузулур деб адет-тёре,
Джазыуума къаздым уру,
Насыбымдан къалдым къуру.

Къуру къалдым сюймекликден.
Аллах, къутхар джахилликден.
Джюрек, сен а, хайда, улу –
Джер насыбдан къалдыкъ къуру.

КЪАЙСЫННЫ ЭСГЕРЕ
 
Ёлгенди Къайсын.
Джылайды Кёк.
Тутулгъанды Кюн.
Ай да болгъанды сын.

Джаралы джугъутурну да къутхара джанлыдан,
Джаралы ташха да балхам болуб джагъыла сёзю,
Джуртда Джангыз Терекге да ёкюл бола сёзю,
Дуниягъа сабийча къарай кёзю,
Акъылман дуниядан кетди.
Алай а,
Назмучугъа джокъду ёлюм.

Халкъы, Ана тили сау болуб,
Джангыз бир назмучу сау болуб,
Анга джокъду ёлюм.
Пушкиннге кибик,
Къайсыннга да джокъду ёлюм.

Туугъан джуртунда асралгъанды Къайсын.
Джазгъан сёзюнде къалгъанды Къайсын.
Ана тилинде джашайды Къайсын.
Халкъы бла джашайды Къайсын.

Адамгъа, ташха, терекге, кийикге да,
Джан аурутду Ол.
Джерге, Кёкге да,
Кетгеннге, джашагъаннга, келликге да
Файгъамбарча къарады Ол.

Сынады урушну, сюргюнню да
Халкъы бла бирге.
Кёрюрюн кёрюб кёрюне кирди,
Хакъ кертиге къуллукъ эте ёлдю
Зауаллы, насыблы Къайсын.

Тау сёзню устасы Къайсын,
Кавказ тауланы шыйыхы Къайсын,
Кязим хаджи бла, джырчы Сымайыл бла бирге
Устазды эмда Тёреди бизге; Юлгюдю бизге.

Ала джакъгъан отну джукълатсакъ,
Эки дунияда да юлюш джокъду бизге,
Кечмеклик джокъду бизге.

МИНГИНЧИ КЕРЕ ДА БИР ЗАТНЫ  ЮСЮНДЕН

1

Къадарны къолундады джаныбыз;
Джаратылыуубуз, ёлюуюбюз.
Ёзге аман болмаз ючюн кёлюбюз –
Туугъандан ёлгюнчю дери –
Ол эки чекни арасында
Джашауну-джазыуну-сайлауну
Кесибизге къойгъанды Ол.
Не керекди андан сора?

Игини-аманны, халалны-харамны, сууабны-гюнахны –
Барын билдиргенди. Дегенди:
«Хакъгъа бойсунмагъан
Къыйынлыкъгъа-палахха тюберикди. Азаб чегерикди».
Ангылашынмагъан не барды былайда?

Сюйгенибизча джашаргъа,
Джазыуубузну кесибиз джазаргъа
Мадарыбыз барды:
Сюйсенг, хайуан-джаныуар бол,
Сюйсенг, Адам бол.

Хайуан-джаныуар болууну,
Шайтан болууну,
Адам болууну
Джоллары айрылла, белгилилле.
Гюнахны башхагъа кюремейик –
Аллахны, адамны да терслемейик,
Шайтан джангылтды да демейик.
Сайлау кесибиздеди.

Къадаргъа шукур этейик.
Ол буюргъанча джашау этейик.
Дуниябызгъа, ахратыбызгъа да сагъыш этейик.
Башыбызгъа мадар этейик.

Хар неге да кесибизбиз джууаблы.
Адам болууну магъанасы олду.

2

Башха Аламда,
Башха Заманда,
Башха дунияда джашай эдим мен.
Нюрден джаратылгъанла бла
Отдан джаратылгъанланы
Араларында джашай эдим мен,
Малаикге, джиннге да ушай эдим мен.

Сора, болду да буйрукъ,
Нюр къанатларым джана-кюе,
Джулдуз джарыгъын да озуб,
Алай терк келиб тюшдюм Джерге.

Алкъын от тылпыу эте турса да,
Джер, суууб, бюгюннгю тюрсюнюн ала башлагъан эди;
Тёгерегин къат-къат хауа къуршалагъан эди;
Тенгизле, таула да къуралгъанелле;
Джашаугъа терезе-эшик ачылгъан эди –
Адам джашарча юй болгъан эди Джер.

Мени борчум – адамны тарихин,
Аны ич-тыш дуниясын, джашауун, иннетин, ишин, кюрешин,
Джыгъылгъанын, тургъанын, оюмун-фикирин – барын
Джазыб, ёрге – Кёкге – билдириу эди.

Кёк ёлче бла – бир сание,
Джер санау бла уа – минг-мнг джыл, ёмюр
Кетди андан бери.

Ибилис да тюшдю Джерге.
Отдан джаратылгъан топракъдан джаратылгъанны
Зор бла, хыйла бла ичине кириб,
Кюйдюрюб, терсейтиб, джангылтыб башлады.

Файгъамбарла да келдиле, кетдиле.
Ала да буйрукъну толтура, адамны къутхара,
Къара таныта, къара джая кёб кюрешдиле.

Энди ахырзаман джууукълашады.
Меннге да Кёкге къайытыр заман джууукълашады.
Джазгъанларымдан сизге да чыгъарама-къояма юлюш:
Окъурсуз, билирсиз – туругъузну, ташагъызны да кёрюрсюз,
Сора тюшюнюрсюз – этеме умут.

Ёмюрлюк джашау алдады. Аны чегинде
Уллу соруу-сууал боллукъду:
Этгенигиз ючюн да, иннетигиз ючюн да
Берликсиз джууаб.

Башха Алам, башха Заман,
Башха дуния, башха джорукъ
Сакълайды алда.

БЕТ  бла АУАЗ
( лик и глас; лицо и голос; совесть и проповедь)

1

Шийирим эсе – ёмюрлюк;
Ёмюрюм эсе – эмилик;
Джашауум эсе – сейирлик.
Сора неди да къыйнагъан?

Тейри уммети – умметим,
Тюрк къауумла – миллетим,
Хакъ джолда барыу – иннетим,
Сора неди да къыйнагъан?

Болджаллы джуртум – Джер эсе,
Ёмюрлюк джуртум – Кёк эсе,
Ёлюм – эки дуниягъа чек эсе,
Сора неди да къыйнагъан?

Джерге, Кёкге къарай эсек,
Китабны ангылай эсек,
Ол айтханча джашай эсек,
Сора неди да къыйнагъан?

Тынгысыз этген неди бизни?
Чайкъаб тургъан неди кёлню?

Болмай шыйыхлыкъ-кераматлыкъ,
Кёрюнюрмю аламатлыкъ?
Чайкъала тургъан кёлде
Болурму тынчлыкъ-рахатлыкъ?
Ёзге,
Иннетинг-сёзюнг-ишинг этер
Тюз джашагъанынга шагъатлыкъ.

2

Базама
Терсими-тюзюмю Тёре тюз чегер деб,
Гюнахымы сууабым дженгер деб.

Джазама
Халкъымы кёлюн (Кёлюн!), джазыуун (Джазыуун!).
Джетгени чакълы кючюм-къарыуум
Халкъымы (кесими да!) къутхарыб кюрешеме,
Келямгъа, къаламгъа таяна сёлешеме, сермешеме.

Билеме, Аллахданды къадар.
Алай а, Ол меннге да бергенди мадар
Джазыууму кесим джазарча,
Сынау дунияда Адамча джашарча.

Аллах джаратхан къауумум-халкъым барды,
Аллах берген тилим, Джуртум барды,
Аллах ийген Китабым-диним барды,
«Берилгенни сакъла» деб,
Аны буйругъу-аманаты барды.

Хазыр дуниягъа келгенди Адам.
Берилгенди Анаяса – джашау джорукъ – Къуран:
Окъу. Бил. Джаша. Джашаудан къууан.
Насыбха, къууанчха ачыкъды джол.

Алай а,
Хар не да ачыкъ эсе алай,
Барыбызны да джарыта эсе джулдузу бла Ай,
Тынгы-тынчлыкъ нек джокъду Джерде, джюрекде?
Неди чайкъаб тургъан кёлню-джюрекни?

 КЪОБАН

1

Джулдуз бла Айны джарыгъында Къарачайны
Кёрюр ючюн къарайма ёрге.
Бёлениб нюрге,
Джанкъылычлана,
Минги Таудан энедиле суула.
Нечик насыблыдыла саула –
Ол акъ сууладан, къара сууладан, тау сууладан ичиб,
Суусабларын кесерикдиле ала.

Суугъа таудан кийикле да энерикдиле.
Суу ызына къызла да тюшерикдиле –
Суудан толтуруб челеклерин
Юйлерине кетерикдиле.
Сора, эшмелерин тешерикдиле –
Ол зем-зем суу бла джуууб,
Ызына эшерикдиле.

Ой нечик насыблыдыла саула.
Къызла, суула, таула,
Къар, кырдык, таш, агъач –
Бары берелле къууанч.

Унутханма къайсы тенгизге саркъгъанын Къобан.
Мен билген – джюрек деген тенгизге саркъады ол,
Джюрегими ичи бла барады ол. 

Джан сууду, джан дарманды Къобан.
Къадау Ташны да бош айыргъандыла андан.
Джангыз Терекге да белляу айтхан – Къобан;
Суугъа кетгенни да джылауун этген – Къобан;
Халкъ джырласа, эжиу этген да – Къобан;
Мёлеклеге къошулуб, зикир этген да – Къобан.

Акъ Минги Таудан келген джан суу, дарман суу;
Къарашауай сют орнуна ичген къар суу, къара суу, акъ суу, нарт суу;
Сюргюнде халкъ ичерге термилген джандет суу;
Халкъым атагъан аты бла дуниягъа белгили суу, белги суу.


Мен, Джагъа Лайпан,
Джагъанг бла барама ёрге –
Кёк бла Джер бирге къошулгъан джерге.

Кёреме Минги Тауну, къарны, джулдузну, Айны –
Кёреме Къарачайны: болама таукёл.
Эшитеме ауазын: сау кел.
Сора, джашаргъа, ёлюрге да болама таукел.

2

Айтыргъа тилим, фахмум, кючюм, джашауум джетмей къалгъан,
Мен айталмай къалгъан Сёздю, Макъамды Къобан.
Азан таууш, джыр таууш, ийнар, кюу таууш чыгъады андан.
Минги Тауну, Минги Джюрекни ауазыды ол.
Тынглагъыз анга, англагъыз аны:

Ата-бабаладан – нартладан, аланладан – хапар айтады ол,
Тамблабызгъа да сагъайтады ол.
Тау бла тенгизни байлаб турады ол.
Джер бла кетеди, Кёк бла къайытады ол.

3

Къоб, Къобан!
Керексиз сёзню, къайгъыны-дауурну къурут.
Гюнахны, харамны джуртубуздан тюбю бла къурут.
Къара кючлени, къара иннетлилени –
Душманланы, амантишлени  – Джуртдан сюр, къуу, къурут.
Сени бизден алыргъа излегенлени барын къурут.
Гюнахсыз адамны, ташны, терекни уа – ая, сакъла.
Бу джуртну, бу джерни, бу дунияны – кетгенле ючюн да – къучакъла.

Биз да кетерикбиз, къаллыкъса Сен.
Туудукъла кёрлюкле сени, тынгларыкъла сеннге;
Ичерикле сенден, джуууннукъла сенде –
Аны ючюн артыкъ да багъалыса меннге.

Ким биледи, сени тауушунгда
Мени тизгинлерими да эшитирге болурла:
Таш. Терек. Джулдузу бла Ай.
Минги Тау. Къобан. Къарачай.

КЕСИНГ ЮЧЮН ЭТ ДЖУАБ

1

Бу дуния кёрмеген не къалды, ким къалды?
Бу дуниягъа келмей не къалды, ким къалды?
Бу дуниядан кетмей не къалды, ким къалды?

2

Келдиле, кетдиле фыргъауунла, патчахла, ханла:
чингизле, тимурла, сталинле, гитлерле... ала
Алан-Къарачай халкъыма да кёб халеклик салдыла.
Алай а, ала кетдиле, халкъым – къалды!

Дуниялыкъгъа мыллык атыб, къан тёгюб,
Ётюрюк бла, кёзбау бла, хыйла бла, кюч бла да
Адамгъа, дуния малгъа, дуниягъа ие болургъа кюрешгенле,
Не къалды сизден?
   
3

Бу дуния кёрдю файгъамбарланы да.
Адам улу ангылаб къоялмады аланы да.
Ангылагъан къой, ташла бла тюйдюле...

Келдиле, кетдиле файгъамбарла да.
Муратларына джетдилеми ала да?
Китаб, дин къалды аладан.
Алай а, тюшюндюмю, тюрлендими, нюрлендими адам?

4

Файгъамбарла джашаб кетген дунияда джашайса сен да.
Муссагъа, Иссагъа, Мухаммадха къара:
Хакъ Кертини, Билимни, Тюзлюкню билдире-джая,
Меджисуулукъдан къутхара адамланы, халкъланы,
Джан аямай кюрешдиле ала.
Китаб, дин къалды аладан.   

Алай а, тюшюндюмю, тюрлендими, нюрлендими адам?
Ёзге, адамны, адам улуну къой.

Сен кесинг ючюн эт джуаб:
Тюшюндюнгмю, нюрлендингми сен?
Кимге, неге табынаса сен?
Хакъ джолунда барамыса сен?

4

Фыргъауунланы, файгъамбарланы да кёрген адам улу,
Дагъыда тюшюнюрге, тюзелирге, игиленирге унамай эсе,
Бир-бирин сакъларгъа, джакъларгъа, къутхарыргъа унамай эсе,
Бир-бирин соя эсе, бир-бирин тонай эсе,
Адам болургъа, Хакъ джолда барыргъа унамай эсе,
Джаратхан Аллахха бойсунургъа,
Ол буюргъанча джашаргъа унамай эсе,            
Сора, къайрыды джолу? Не сакълайды аны алда?

КЕЧ БОЛГЪАНДЫ, КЕЧ

Кеч болгъанды къайытыргъа да,
«Кеч» деб, айтыргъа да.

Кеч болгъанды къайытыргъа да,
Айтыргъа да кеч.

Къайытыргъа да, айтыргъа да
Кеч болгъанды. Кеч.

ДЖАРКЪАЛА

Къол джазмала кюймей эселе бир къарайым...
Аланы тамызыкъ орнуна салама отха –
Кюймей къалгъанын алырма (алырсыз) артха.

Джаркъала джанарча тёшейме аланы.
Ой бу джаркъала,
Бир джарылыргъа, бир джанаргъа унамай,
Халкъны не къыйнау этелле ала.

Юйюнгю джылытмагъан, кёлюнгю къууандырмагъан,
Джылыу, джарыкъ бермеген
Ёзексиз, агъачсыз, чий отунла.

Ол къара къышлада, къыйын джыллада
Асыл агъачла кюйгендиле бары.
«Аман артха къалыр» дегенлей,
Чий джаркъала бла къауралагъа таяннганед халкъ.

Тамызыкъ болгъан къол джазмаларым
Терк къабыныб, къызарыб, джаныб,
Джаркъаланы уа джандыралмай,
Кюйюб бошалдыла.

Джаркъала уа тютюнлей туралла,
Солугъанны джётел этдире,
Къарагъанны кёзюн джылата...

Тартыб-тартыб чыгъарама аланы отдан.
Къарасам – ала уа джаркъала тюл –
Бизни джазыучуланы – совет джазыучуланы – китаблары...

Дуния бла бир къол джазма кюйюб кетди,
Ол китабла уа туралла
Совет-коммунист ётюрюкню сыфаты-бетича,
Социалист реализмни сыфаты-бетича.

«Китаб-газет окъугъанны къойгъанды халкъ,
Басма сёзге сууугъанды халкъ»,- дейбиз дагъыда.

Огъай,
Юйюне-кёлюне джылыу-джарыкъ берлик китабланы-газетлени
Окъурукъду халкъ.
Аллай дерс китабланы сабийле да окъурукъла.

Ётюрюкден, алдауукъдан безгенди халкъ.
Келген джолун, баргъан джолун, барлыкъ джолун
Кёрюрге излейди халкъ.

Отда ёзексиз, агъачсыз, чий джаркъалача,
Табхада китаблагъа къарай,
Бу оюмла келдиле башыма.

ОТ,  ЧЫРАКЪ,  ДЖЮРЕК

Кёзлеринг – ала, чачынг – къара,
Санларынг а – акъ.
Узалыб санга джетерге излегенча,
Джанады чыракъ,
Къалтырайды чыракъ.

Бир да ажымсыз –
Сени кёрюб турургъа излегенден джанады ол,
Ансы эртде огъуна джукъланныкъ болуред.
Энди уа, джарыкъдан-джарыкъ джанады ол.

Сен камин дейсе, мен отджагъа дейме, –
Джанады от.
Тили бла сени джаларгъа излегенча,
Къалтырай, джанады ол.

Тепсиде шампан,
Тепсиде айран,
Тепсиде боза –
Кёз къыса, къайнайла ала.

Туруну-ташаны да кёреди Аллах:
Ичгенибиз – харам, этгенибиз – гюнах.
Огъай, ичгенибиз – халал, этгенибиз – сууаб.
Сюймеклигибиз – Аллахха, Адамгъа да джууаб.

Джанады джюрек, джанады от, джанады чыракъ.
Кёзлеринг – ала, чачынг – къара, санларынг а – акъ.
Ой не джылыды, джарыкъды бюгече юйню ичи.
Артыкъды, керек тюлдю бизге ички:
Бир-бирибизден эсиргенбиз биз,
Бир-бирибизге эшилгенбиз биз.

Кече узуну джанады ёчюлмей юч чыракъ.
Кёзлеринг – ала, чачынг – къара, санларынг а – акъ.

КЁКДЕ-КЁЛДЕ

Акъ булутла, къара булутла
Тургъанча кёкде,
Къууанч-бушуу да, къайгъы-умут да
Джашайла кёлде.

МАКЪАМЧЫ, СУРАТЧЫ ЭМДА ДЖАЗЫУЧУ

Эки къауум санатчы –
Макъамчы бла суратчы –
Нечик сукъланама сизге.
Къулагъы-кёзю болгъан –
Бары ангылайла сизни.

Илхам ачхан керамат:
Музыка бла сурат –
Мыдах этсегиз да, берсегиз да къууанч,
Ангылашынады; керек тюлдю тылмач.

Мен а сёзле бла салама сурат.
Мен а сёзле бла джазама макъам.
Сёз – сурат, сёз – макъам;
Алай а, аны адам улу ангылар ючюн,
Дуния тилге (тиллеге) кёчюрюрге керекди.
Кёчюрюлген а – затны кёлеккесиди.

Мен сёзлеге салама джан.
Сёзню кёчюрюрге боллукъду,
Джанны уа кёчюрлюксе къалай?

Макъамчыла бла суратчыла,
Сизге сукъланама къалай –
Сизге тылмач керек тюлдю:
Сиз дуния бла – макъам бла, сурат бла –
Кесигизни тилигизде сёлешесиз.
Дуния тылмачсыз ангылайды сизни.
Ол джаны бла айтханда,
Джазыучуладан насыблысыз сиз.

Алай а, хар не – адам да, халкъ да, тил да – башланады Сёзден.
адам Адам болмайды сёлешиб тебрегинчи,
халкъ Халкъ болмайды тили бегигинчи.
Ангыласам да аны,
Санатчы къарнашларым – суратчы бла макъамчы –
Къууанама сизге, сукъланама сизге.

НАЗМУНУ КЪУРАЛЫУУ ЭМДА ОКЪУЛУУУ

Мен джазама джюрекден – солдан онгнга.
Сен а – Китаб окъуучу –
Онгдан солгъа окъургъа кюрешесе аны:
Ахырдан ауалгъа – Сёзню башланнган джерине.

Мен джазама ёргеден энгишге.
Сен а – Кёк бла байламлы, кераматлы –
Тёбенден (тюбюнден) ёрге окъургъа излейсе аны.
Биринчи чапрагъы дефтерими
Ахыр чапракъча кёрюнеди сеннге.
Дефтерими ахыр бетинден тебрейсе окъуб.

Аны эслеб,
Тюрлендиреме сёзюмю джолун-джоругъун:
Онгдан солгъа, тёбенден ёрге,
Ахыр бетден тебрейме джазыб.

Окъуучуну кёреме:
Ол да амалсыз болуб,
Дефтерни ахырындан
Онгдан солгъа
Аягъындан ёрге
Тебрейди окъуб –
Джетер ючюн Аллына, Атына, Башына.

Назму тизгинле атлауучлача:
Джангыз, энгишге тюл, ёрге
Атлаталла окъуучуну кёзюн, кёлюн.
(кёзю энгишге къараса да, кёлю кёлтюрюледи ёрге;
кёзю джерге къараса да, кёлю кёлтюрюледи кёкге).

Джангы сёз тууады алай.
Назму къуралады алай.
Сёз – адамны да алыб –
Чыкъгъан джерине къайытады.

ОЗГЪАН ДЖАНГУРГЪА  БАРМЫДЫ ДЖАМЧЫ ?

Джюрекни ашайды къайгъы.
Озгъан джангургъа джокъду джамчы.
Юсден кетсе да, эсден кетмей,
Ёлтюреди бизни къыйынлыкъ.

Зулмудан-зорлукъдан къутулгъанла да,
Башдан аякъ сакъатдыла бары:
Ким саулугъун, ким джаулугъун, ким да бёркюн
Тас этиб, къалгъандыла сау. 

Ёлмез ючюн, къыйынлыкъ кёрмез ючюн, юйдегилерин сакълар ючюн, Халкълыкъларын, джуртларын, динлерин да ауушдургъанла болгъанла;
Тукъумларын, атларын, ата-баба атларын да тюрлендириб,
Ала гяуур болуб, алай сау къалгъанла.

Джанлары сау ёлгенле ала.
Харам тынгылауну ийиб турсала да,
Ёле-тириле, ёле-тириле, джанауалда джашайла ала.
Адамча джашаялмай-ёлалмай къыйынлашалла ала.

Ана тилде сёлешалмай сабийлери бла,
Байламлы болалмай ахлулары бла,
Иманларын, бетлерин, халкъларын, джуртларын да ташлаб,
«Джаныбызны къутхардыкъ» деб, туралла ала.
Джанларын тюл, тёнгеклерин къутхаргъанла ала.
Ёлгенлеге сукъланырча болгъанла ала.
Джазыкъсынама аланы сабийлерин.

Алай а, кишиге болмайма Тёре.
Къутулуу джолну хар ким кесича ангылагъанды.

Бютеу халкъгъа, хар бир адамгъа да,
Ол кёзюу – бек уллу сынау болгъанды.

Алай а, дуния, джашау – ёресине сынауду:
Халкъбызмы, Адамбызмы – хар кюнде сыналабыз.
Бир-бирле хайуаннга, джаныуаргъа бурулалла;
Бир-бирле уа – ёлюмню аллында да сакълайла бетлерин-намысларын:
Къутхаралла халкълыкъларын, адамлыкъларын,
Къоруулайла динлерин-тиллерин-халкъларын-джуртларын.

Алай а, кишиге болмайма тёре.
Къыйынлыкъдан сакъласын Аллах.
Тутуула, къазауатла, сюргюнле –
Азмыды халкъ кёрген палах?!

Джюрекде уа джашайды къоркъуу.
Озгъан джангургъа джокъду джамчы.
Юсден кетсе да, эсден кетмейин,
Къыйынлыкъ ёлтюреди бизни.

Сорууум кесиме эмда халкъыма:
Озгъан джангургъа бармыды джамчы?
Джангур артха къайытыргъа да болур –
Келлик джангургъа уа хазырмыд джамчы?
Бармыды джамчы?

АУАНА

Акъ къарда,
Джангы джаугъан акъ къарда,
Джангы джылда биринчи джаугъан акъ къарда
Кёрдюм аны – узая баргъан ауананы:
Джердегилени бирине да ушамай эди ол,
Джердегилени барына да ушай эди ол.

Адамгъа, Боракъгъа, къанатлыгъа да ушай эди.
Эки къанатыны бири – акъ, бири – къара эди.
Тохтай да, ызына къарай, кетиб бара эди.

Бизге кёргюзе болурму эди джол?!
Огъесе, эски джылмы болур эди ол?!

КЪАЧХЫ ЧАПРАКЪЛАГЪА КЪАРАЙ

Къарайма Терекге.
Аны чапракълары,
Кемелеринден-тереклеринден айырылмагъанлай,
Космонавтлача атлагъанла кёкге.

Алай а, келликди къач.
Бошаллыкъды къууанч.

Кими алгъаракъ, кими артхаракъ
Юзюллюкле чапракъла Терекден.

Насыбы тутхан, саргъалгъынчы турлукъду Терекде,
Кюннге, джауумгъа да къууана, шукур эте;
Насыбы тутмагъан тюшерикди джашиллей,
Джерге джетгинчи тауушсуз сыйыт эте.

Терекде ёмюрге къалыргъа уа,
Бирине да джокъду мадар –
Алайды къадар.

Къачхы аязгъа, сууукъгъа чыдамай –
Кими алгъа, кими артха –
Бары да юзюллюкле, тюшерикле.
Энтда бир тёлю кетерикди дуниядан.

Джаз келгенлей а, биягъынлай,
Джангы чапыракъла – джангы тёлю – къанатланныкъды.
Алай ётерикле джылла, ёмюрле.

Терек саулукъда чапракъла,
Джашай-ёле-тириле да турлукъла.
Алай а, Терекге келсе ёлюм –
Керти ёлюм ол боллукъду барына да.

Чапракъла анга этемилле сагъыш,
Огъесе, аланы кючлери джетмезлик затха,
Мадарсыз, амалсыз, джанлаусуз боллукъ затха
«Джарсыгъандан, къыйналгъандан не хайыр» деб,
Джашаб къалыргъа кюреше болурламы?!

Алай огъуна болур – табигъат акъылманды.
Джашаугъа, ёлюмге да сагъышландыра,
Учуб-учуб тюшелле чапракъла Терекден.

КЪАБЫРЛАДА ДЖАЗЫУ

Къыяма кюнден къутулгъан да,
Къыямат Кюнден къутулмаз.

20. 08. 2004 Ставангер

НЕ ЭТЕРГЕ КЕРЕКДИ?!

Харс ургъан да, тебсеген да кесим,
Джырлагъан да, эжиу этген да кесим.
Болмагъан эсе талкъ, къайдады халкъ?
Кёрмейме –
тауну, тюзню ауласа да эсим.

Ёлгенни тирилтген кибик,
Сёзлеге салама джан.
Телини терилтген кибик,
Шийирден атады танг.

Керти да, болгъанча тели,
Сорама Терекге, Ташха:
Къайдады халкъым, къайдады тилим?
Хауа да, Адам да, тил да башха.

Азан къычыргъан да, намаз къылгъан да кесим.
Бармыды джамагъат, бармыды иман?
Адам кёрюнмейди, кёрюнмейди имам –
Азан къычыргъан да, намаз къылгъан да кесим.

Джырлагъан да, эжиу этген да кесим.
Назму джазгъан да, окъугъан да кесим.
Азан къычыргъан да, намаз къылгъан да кесим.
Айт, Аллах, недеди гюнахым, терсим?

Тилин тас этген халкъ тас этеди кесин.
Джуртун тас этген халкъ тас этеди кесин.
Аллахха бойсунмагъан бойсунады шайтаннга,
Къуллукъ этеди, къул болады анга.

Бу кертилени билмеген да джокъду,
Аны ючюн тюзелген да джокъду.
Къаллай сёз керекди, халкъым, сени уятыр ючюн,
Дининги, тилинги, джуртунгу сакълатыр ючюн,
Кесинги! Кесинги!! Ке-си-нги!!! Сакълатыр ючюн?!

Къаллай сынау керекди, халкъым, сен уяныр ючюн?
Кёрген палахларынг этгенча азлыкъ,
Кеси кесингден кюрешесе бошаб...

Тутулуб, джесирлениб, джуртунгдан сюрюлмедингми?
Дининге, тилинге, тарихинге, атынга да бугъоу салыныб турмадымы?
Джарымынг ачлыкъдан, ауруудан, зорлукъдан къырылмадымы?
Азмыды ол тюшюнюрге, тюзелирге?!

Бюгюн а кимди бизни тонагъан, ёлтюрген?
Кесибизбиз.
Аман хансхача, ичкиге, хаулеге кесибизни кесдирген да
Кесибизбиз.

Халкълыгъыбызны, адамлыгъыбызны, джуртубузну сакъламагъан да
Кесибизбиз.

Сора кимге, неге салабыз дау?
Кимни, нени терслерге кюрешебиз?
Не этерге керекди, халкъым, сен уяныр ючюн,
Халкъ да, тил да, джурт да бир-биринден къууаныр ючюн,
Барыбыз да бир-бирибизден къууаныр ючюн?

ТАУКЕЛ БОЛАЙЫКЪ

«Джазгъы джабалакъ» деб атагъанем биринчи китабыма ат.
Ол «Сенсе мени насыбым» деген ат бла кёргенед дунияны.
Энди керти атын къайтарсам аны,
Китабны аллында терслигим кетер.

«Къачхы шылпы» деб джазгъанма китаб.
30 джыл «Джазгъы джабалакъ» бла аны арасы.
Джангы джазыб башлагъан китабыма да
«Къышхы къыяма» деб, атагъанма ат.

Бошаялырмамы аны? Билмейме, къайдам...
Къалгъан ишге къар джауад да дейле,
Кесим къалыргъа да болурма къар тюбюнде –
Алай а, аны оноуу меннге джетмезлиги хакъды.

Ауалдан Ахыргъа дери,
Къалюбаладан Ахырзаманнга дери,
Джети къат кёкден джети къат джерге дери,
Джети къат джюрекге дери
Джетген джарыкъды сёз.
Къыямат кюнню келечисиди сёз.

Аны ючюн атагъанма ахыр китабыма ат
«Къыямат кюнню эсгере» деб –
Адамла кеслерин эслерле деб,
Къара кючле бла этеме къазауат.

«Заман не заманды» деб соралла,
«Намаз замаН» деб, китабым къайтарады джууаб.
Кёкден, Джерден, Байракъдан, Китабдан да (китабымдан да),
Джангы Ай бла джулдуз турады къараб.

Эркин назмуладан къуралгъан дефтериме
«Таза – азаТ» деб бергенме ат.
«Тейри адамы» деб китаб да джазыб,
Тейри адамы деб, этгенме ант
Джашаргъа, ёлюрге да
Иман ючюн, халкъым ючюн, джуртум ючюн,
Эркинлик-Тюзлюк-Тазалыкъ-Игилик-Халаллыкъ-Ариулукъ ючюн.
Ала ючюн
Назмум да хазырды джашаргъа, ёлюрге да.

Хау, джашаргъа, ёлюрге да базгъанладанбыз биз.
Джазыуларын кеслери джазгъанладанбыз биз.
Билебиз ким ючюн, не ючюн джашаргъа кереклисин.
Билебиз ким ючюн, не ючюн ёлюрге кереклисин.

Ол себебден
Джокъду тыхсыу, ахсыныу, тарыгъыу.

Джабалакъ-шылпы-къыяма-къыямат –
Бары да джашау-сынау-керамат,
Бары да Аллахдан келген аламат.

Къадарыбызгъа тыйыншлы болайыкъ.
Джашаргъа, ёлюрге да таукел болайыкъ.
Иман бла джашаргъа, ёлюрге, тирилирге да хазыр болайыкъ.

ДЖАЗГЪЫ ДЖАБАЛАКЪ бла КЪАЧХЫ ШЫЛПЫ

Тюбедиле
Джазгъы джабалакъ бла къачхы шылпы.

Турна таууш тюшдю джанкъозну джюрегине.
Боз булут чырмалды джанкъылычны белине.
Къара булутну агъартды джазгъы элия.
Къачхы кёкню кёкрегин кюйдюре, ойнады джазгъы элия.

Джазгъы элия от салды къачхы къауданнга.
Къачхы шылпы, сакъ, сууукъ болса да, джукълаталмады аны.
Алай а къачхы ёртен джазгъы гяхиникни джандыралмады.

Джылай, айырылдыла
Джазгъы джабалакъ бла къачхы шылпы.

ИЗЛЕЙМЕ...

Бош айталла
«Къызны къыркъ джаны» деб.
Аллай насыблыла аздыла.

Ма аны ючюн,
Табалмай, тохтаб да къалалмай,
Излейме бир къыз
40 джаны болгъан.

40 джаны болгъан бир къызны
40 джанын да
Къууандырырча, къандырырча
Аллай бир сюймеклик
Барды джюрегимде.

КЪАЙРЫ КЕТЕЙИМ, АЛАНЛА, СИЗДЕН?!

Арыгъанма къайгъыдан, сёзден;
Эрикгенме, аланла, сизден;
Ичигизде джокъду бир ёзден –
Барыгъыз да къулласыз сиз.

Бу акъ таулагъа,
Таза суулагъа,
Джашил табигъатха
Тюлсюз тыйыншлы.

Кийик да, джанлы да,
Терек да, къанатлы да
Тазалла сизден,
Башдыла сизден.

Къалмагъанд сизде
Ёзденлик, адамлыкъ.
Сиз билген –
Хыйлалыкъ, харамлыкъ.

Оноудагъыла –
Гуду бла мурдар...
Джокъмуду халкъгъа
Бир дарман, бир мадар?!

Кёлюм чыкъгъанды, адамла, сизден.
Къалмагъанды не бий, не ёзден.
Къайры кетейим, адамла, сизден?!

Бир джукъгъа кеталлыгъым джокъду,
Кесимден къачаллыгъым джокъду,
Бош къыйдырама кёзню, сёзню –
Мен да... биригизме сизни.

40-НЫ ЧЕГИНДЕ

Урбун изледим 40 джылгъа дери,
Дорбун излейме 40 джылдан сора.
Ётюб мийик чекледен, бекден,
Келди ауаз джети къат Кёкден:

Джерден Кёкге, Кёкден да Джерге къарасын кёзюнг;
Сёзню ызындан барсын сёзюнг;
Китабны ызындан барсынла китабларынг...
...Мен бираз туракъладым.

Дедим: танымайма къара.
Джарыкъ толкъунланды: бери къара.
Къарадым – къара таныдым – окъудум:
Къара джай. Окъуу-билим джай.

Джулдузу бла Ай
Меннге ышаннганча, ышаргъанча кёрдюм.
Кёлтюрюлдю кёлюм.

Къарачай демек – къара таны демек;
Къарачай демек – къара джай демек;
Кюн, Ай демек, джулдуз, Ай демек;

Къарачай демек –
Къурч (КъРЧ) бла юч Ай (А-А-Ай) демек;
Кёкню буйругъун толтуруу демек;
Хакъ Кертиге бойсунуу демек. 

СЁЗ ДОРБУНДАН КЪАРАЙМА ДУНИЯГЪА

Джерге да, кёклеге да болгъанма джууукъ –
Файгъамбарлыкъча берилгенди меннге назмучулукъ.
Шийир тауну тёппесине чыгъыб,
Сёз дорбундан къарайма дуниягъа.

Джер тёбеде, джюджюлеча , адамла
Айланалла  тартыб, сюйреб бирер чёбню,
Кёрмейдиле джулдузланы, Кёкню –
Чёб тюбюнден чыгъалмайла ала.

Къайгъыдан, дауурдан болалмайла азат.
Чёб ючюн, дуния мал ючюн этелле къазауат.
Унутханла файгъамбарланы, Китабны,
Эслемейле бурун тюшген джараны, табны.

Тонайла, ёлтюрелле бир-бирин.
Адам аман бла бошайды ёмюрюн.
Мени уа келеди билирим:
Кимди, неди адам? Къайрыды джолу?

Не джетеди, не джетмейди анга?
Нек ушайды джаныуаргъа, хайуаннга?
Къыйнаргъа, къыйналыргъа да неге керекди ол?
Аллах сюйюб джаратхан джанладан тюлмюдю ол?

Джерде, кёкде, тёгерекде берекетге эс бёл.
Таш-агъач, тау, суу – бары къууанырча кёл.
Ой насыбсыз, къайгъынгы къой; харамдан-гюнахдан тазалан.
Рахат джаша. Джашаудан къууан, керпеслен, зауукълан.

Къурутма кесинги да, башханы да, табигъатны да.
Унутма болгъанны-боллукъну, дунияны-ахратны да.
Аллах буюргъанча джаша; окъу, билим ал.
Тазалыгъынг бла, адамлыгъынг бла дуниягъа къууат сал.

Эшитмейди, тынгыламайды адам.
Белги сакълаб, умут этиб Аллахдан,
Файгъамбарча, къарайма дорбундан:
Джерге да, кёклеге да болгъанма джууукъ –
Файгъамбарлыкъча берилгенди меннге назмучулукъ.
 
ТАНГ бла ТАУ

1
Джюрек – джуртха,
Ата джуртха тартады:
Танг да меннге
Минги Таудан атады 
   
2
Таудан къарайды Танг,
Тангдан къарайды Тау.
Тауну башыды Танг.

Тауну бетиди Танг.
Тау бла Танг. Танг бла Тау.

3
Тау!
Не мийиклик, не кюч барды «ТАУ» тауушда.
Тау дегенлей, кёрюнелле акъ ауушла,
Чууакъ кёкде къанат къакъгъан деу къушла,
Къаяладан секириб келген кёк суула.

4
Тау бла Танг.
Бирге джыйылгъан танг джарыкъды Тау.
Танг джарыкъды Тау.

5

Джюрек Джуртха,
Ата Джуртха тартады.
Танг да меннге
Минги Таудан атады.

ЁЛЮМ КЪУТХАРЛЫКЪ БОЛУР

Тёнгек джерге тартады,
Джюрек а – Кёкге:
Адамны къыйынлыгъы
Ма анда болур.

Сан – джерге, джан да – ёрге
Тартадыла Адамны:
Тынгы-тынчлыкъ бермейин
Дайым къыйнайла аны.

Сан – джерге, джан да – Кёкге
Кергендиле адамны:
Ёлюм къутхарлыкъ болур
Сынау дуниядан аны.

ИНСАН ДЕМЕК

Инсан демек –
Джан-сан демек,
Джулдуз джерде джанса демек.

Инсан демек –
Болмазлыкъ да болса демек.

Инсан демек –
Бетин Кюннге, джюрегин нюрге буруу демек;
Джангылса да, абынса да, джыгъылса да –
Аякъ юсюне туруу демек,
Алгъа, ёрге барыу демек.

Хар нени да –
Джерни, Кёкню да,
Джашауну, ёлюуню, тирилиуню да
Билиу демек; тинтиу демек.

Инсан демек –
Чексизликге, белгисизликге, ёлюмсюзлюкге
Атлам демек, атлау демек.

Инсан демек ...

СЁЗЛЕНИ ЁЗЛЕРИ

1
Къара суу. Къара тенгиз. Къара таш. Къара джамчы. Къарашауай.
Къарачай.
Акъ тенгиз. Акъ тау. Акъ танг. Акъ башлыкъ. Акъ сёз.
Къарачай.
Минги Тау. Минги танг. Минги таулу. Минги халкъ.
Къарачай.

2
Мангысы болмагъанны ангысы болурму?
Мангы – мангылай;
Ангы – ангылай.
Анг – Манг – Танг – Тау – Тенгиз – Кёк.

1957 ДЖЫЛНЫ ЭСГЕРЕ
 
Кюн тюбюнде джауады джангур –
Туугъан джерим, кюл, ышар, джангыр.
Аман къышны хорлагъанды джаз –
Хайда, Халкъым, джазыуунгу джаз.

МИНГИни да джарыкъды бети –
Къайытханды анга миллети.
Къайыталмай къалгъанла да кёб –
Джылай, джашнай, аязыйды Кёк.

Туугъан джуртун тансыкълайды халкъ.
Тюзде къалса, боллукъ эди талкъ.
Акъсакъал къарт – ийнагъы элни –
Джалан аякъ басады джерни.

Туугъан джерге атханды башын –
Сууун ичед, джалайды ташын.
Зикир этед, джырлайды джырын,
Унутханды нарт Джырчы джылын.

Тилеклери болуб Минги Тау, Кавказ,
Къартла сюргюнде къылгъанла намаз.
Ёзге аладан сау къалгъан да – аз,
Кёбюсю ёлгенле келгинчиннге джаз.

Кетгенле тилей саулагъа Кавказны –
Унутургъа боллукъмуду аны?
Джуртларын тилегенле ала Аллахдан,
Биз а джаннет тилейбиз алагъа Аллахдан.

Аланы тирилтирге, бери  келтирирге болсаед мадар...
Не этейик, бизледен кючлюдю къадар.
14-чю ёмюрню эсге тюшюрген 14 джыл.
14 ёмюрча кёрюннген 14 джыл.

Ёзге, къышны хорлагъанды джаз –
Хайда, Халкъым, джазыуунгу джаз,
(ансы аны джазгъанда башхала
къан джаугъанын кёргенсе башлагъа).

Къарча тамалын салгъан юйюнгю сюе,
Джуртунга, насыбынга бол ие,
Аллах айырмасын энди джуртунгдан сени –
Къыйынлы халкъыма буду тилегим мени.

ТАУДА АЗАН

Джуртуму джаны да – Минги Тау.
Джанымы джурту да – Минги Тау.

Таугъа бурулгъан бир джырса Сен.
Джыргъа бурулгъан бир Тауса сен.
Минги Тауса сен.
Джаша сау-эсен.

Тау!
Кёкге тартхан бир таууш.
Кёкге элтген бир аууш.

Инсанла къараучу джер.
Малаикле къонуучу джер.
Файгъамбар чыгъыучу джер,
Аллахны Сёзюн эшитиучю джер.
Шыйыхла зияратха джюрюучю джер.
Мийик джер, таза джер, сыйлы джер.

Аллахыбыз – акбар.
Тауубуз – Минги.

Минги Тауну башына чыкъгъанлай,
Андан дуниягъа къарагъанлай,
Эсинге-кёлюнге-къулагъынга-тилинге келген:
Аллаху акбар.

Мёлекле айталла аны,
Джюрегинг айтады аны,
Минги Тау айтады аны:
Аллаху акбар.
Аллаху акбар!
Аллаху акбар!!!   

КЪАЯДА ТЕРЕК (тохсан тогъузунчу назму)

Сабыр этер ючюн къайгъыда джюрекни,
Эсге тюшюреме къаяда Терекни.

Къыйынлыкъмы чыгъаргъанды аны ары, сюймекликми?
Амалсызлыкъмы тутады аны анда, кишиликми?
Джюреги Кёкге, мийикге тартыбмы чыгъаргъанды ары?
Огъесе, балтадан, отдан къачыбмы чыкъгъанды ары?

Къадары алай болуб туугъан эсе да,
Мадары алай болуб тура эсе да,
Турады ол, кёгере, Къара къаяны арасында –
Умут байракъ, джашил байракъ Кёк бла Джерни арасында.

Джердеги къыйынлыкъладан къутулгъанлыкъгъа,
Кёкде да джетишеди палах.
Керти, мийик, эркин джашаугъа
Тыйыншлыбызмы? Дайым сынайды Аллах.

Тамыр ийиб ташха, къаягъа,
Бутакълары-къоллары бла къучакълаб Кёкню, 
Бой бермей палахха, къайгъыгъа,
Къыйын болумда да аман этмей кёлню,
Чыдайды, джашайды Терек.

Шыбыла да урады Аны,
Джел-боран да аямайды Аны,
Кюн да кюйдюреди Аны –
Барына чыдайды Терек.

Не болумда да ташламай эсин,
Ёлюмге дженгдирмей кесин,
Таш башында этеди джашау.
Ташха, Терекге да салама махтау.
Джан бла Тёнгек – Таш бла Терек.
Ташха, Терекге да ушайды джюрек.

Сабыр этер ючюн къайгъыда джюрекни,
Къайгъыгъа ашатмаз ючюн джюрекни,
Кёзге кёргюземе Таш бла Терекни,
Эсге тюшюреме къаяда Терекни.

НЮР ТАУДАН КЪАРАБ

Былай эте,
Бизни бай, джарлы эте,
Насыблы, насыбсыз эте,
Къууанчха, бушуугъа бёлей,
Ёте-кете барады джашау.

Къалам бла, къама бла да сермешгенле,
Тюрлю-тюрлю иннетле ючюн кюрешгенле,
Ала да джеталмай муратларына
Тёнгереб-тёнгереб тюшелле атларындан.

Мени насыбым тутду –
Кетмей бирлеча тайыб, тёнгереб,
Тёппеге чыкъдым илиниб, ёрлеб.

Кюндюз иссиден, кече сууукъдан
Къыйынлаша джашадым дорбунда.
Кюйдюрсе да кюн, ийирсе да сууукъ,
Болдум Джерге, Кёкге да джууукъ.

Сабырлыкъ дедим,-
Кесими этиб Аллахха аманат.
Шыйыхлагъача ачылды керамат –
Джети къат джерни, кёкню да кёрдюм,
Адам улуну да кёрдюм джолун.

Джерде болгъан, баргъан урушла, къазауатла,
Дуния мал ючюн тёгюлген адам къан,
Келишмейле дуниягъа, ахратха –
Адам Аллахха не дер Къыямат кюн?

Аллах айтханча джашамайды адам,
Тюзелирге да ушамайды адам.

Хайуанлыкъгъа, джаныуарлыкъгъа дженгдиреди кесин,
Учуз, кёзбау, джалгъан затлагъа иеди эсин.

Батхандан бата кирге-балчыкъгъа,
Адам болургъа унамай адамла-адамчыкъла,
Ибилисни ызындан джаханим джолгъа тизилгенле...
Муну барын Нюр таудан къараб кёргенме.

Ёзге, болушлукъ излеб къауумларына, кеслерине,
Хаджгъа барыб, Каабаны тёгерегине
Бурула тургъан минг-минг адамны да кёрдюм.
«Ахырзаман келирге алкъын эртдеди»,- дедим.

Джазыуун хар ким джазады кеси.
Джолун да сайлайды хар ким кеси.
Джол а тауусулмай джокъду амал.
Боллукъду ахыр, болгъанча ауал,
Барыбызны да сакълайды соруу-суал.

Ташабыз да боллукъду туура,
Иннетибиз ючюн да берликбиз джууаб.
Боллукъну ачыкъ кёрдюм
Нюр таудан, Минги Таудан къараб.

Айтыб ангылатхан да къыйынды аны.
Кимди, неди къутхарлыкъ адамны, дунияны?
Барына джууаб берсе да Китаб,
Титирейме Нюр Таудан къараб.

КЪАЙГЪЫ СЁЗНЮ ОРНУНА 

Кетди Сейит, Рашид да кетди –
Сюргюнню, зорлукъну кёрген адамла,
Сёзню магъанасын билген адамла,
Керти таулула, айдынла, ёзден адамла –
Аллах джандетли этсин.

Къалдым – «аман артха къалыр» дегенлей,
Кеси кесиме «сабыр» дегенлей,
Джаралы Ташлай, Джангыз Тереклей.

Боран тышында тохтаса да,
Эслеринде къалмай шаушалыб,
Джюреклери замансыз ашалыб, бошалыб,
Кетелле дуниядан къыйынлы тёлюле,
Кёб зорлукъ, терслик сынагъан тёлюле.

Къышдан къутулгъан да, ёледи джаз.
Къорагъан кёб, къошулгъан а – аз.
Билеме, билмейме нек болгъанын алай,
Соруу белгиге ушайды Къарачай.

Болса да Ол – Тейри адамы, Танг баласы,
Бармыды Аны – нарт алан халкъны – тамбласы?
Бюгюннгю адурхайла, будиянла, трамла, наурузла –
Тышында, кенгде джарыкъ джаннган джулдузла.
Къарча джокъду аланы джыяргъа джуртха, бирге,
Джетегейли этиб, Къарачай кърал этиб, сюерге ёрге.

Къайытханла да джуртларына болалмай ие,
Динлерине, Тиллерине, Тарихлерине болалмай ие,
Халкълары бла бирге зулму отунда кюе,
Джюрексине, кючсюне, тауусулалла алай.
Ачы къадарлы халкъды Къарачай.

Алгъа иманлы Темир, артда имансыз Сталин
Тутмакъ-джесир этиб сюрдюле Джуртдан.
Дагъыда джукъ болуб джокъдан
Ызына тирилди сюрюлген, ёлген, тас болгъан Къарачай.

Джюрек джараны джокъду джангысы, эскиси.
1828-чи джыл. 1943-чю джыл. Ноябрны экиси... –
Къарачайны къралы, къраллыгъы къурутулгъан кюн,
Кюню, Айы да бирден тутулгъан кюн.

Бир-бирин къурутхан тюрк ханлагъамы салайыкъ дау?
Орус, коммунист патчахлагъамы салайыкъ дау?
Ит хоншулагъамы, амантиш итлегеми салайыкъ дау?
Аллаххамы, адамгъамы, шайтаннгамы салайыкъ дау?
Башхалагъамы салайыкъ дау?
Джашауубуз, джазыуубуз-къадарыбыз
Былай ачы, къыйын болгъаны ючюн
Кимлени терслейик, кимлеге салайыкъ дау?!

Огъесе, бютеу терслик кесибизде болурму?   

Бир иннет, бир уммет, бир миллет болургъа унамай,
Бир тилли, бир динли болургъа унамай,
Бир Аллахха бойсунургъа унамай,
Аллах буюргъанча джашаргъа унамай,
Аллах бергенни сакъларгъа, джакъларгъа, къатларгъа унамай,
Кесибиз болурбузму кесибизге къыйынлыкъ салгъан?!

Кърал бизни тонагъаны, къыргъаны азлыкъ этгенча,
Хоншуланы итликлери, душманлыкълары азлыкъ этгенча,
Бир-бирибизни тонайбыз, ёлтюребиз кесибиз да,
Дуния мал болуб Тейрибиз, эсибиз да.

Джокъду не сауну, не ёлгенни къайгъысын кёрген.
Адамны керти багъасын билген, тыйыншлы багъасын берген.
Халкъны ёкюлюне, джаууна да къылынады джаназы.
Бир къабырлада джаталла ала хоншу болуб.

Мурдар да, гуду да, къахме да, ичкичи да,
Халкъ-джурт ючюн ёлген аскерчи, динчи да,
Халкъын джуртундан сюрдюрген оноучу да,
Халкъын къраллыкъсыз къойдургъангъан оноучу да,
Халкъын-джуртун сатхан, тонагъан, тонатхан оноучу да,
Джаталла бир къабырлада. Къуджур тюлмюдю ол?

Джаназы къылдырады барына имам.
Бармыды анда бет-намыс-иман?
Ахырзаман джууукълашхан болурму керти?
Джарым молла, джарым алим, джарым джазыучу, джарым оноучу –
Сизлеге чексизди дертим.

Кетди Сейит, Рашид да кетди.
Аланы адамлыкълары толу, керти
Болгъанына шагъатлыкъ этеме.
Аланы къол джазмаларына да къайгъы этеме.
   
Ким берир аланы хазырлаб басмагъа?
Джокъду бизде аллай джазыучу
Кесинден башханы къайгъысын кёрген,
Джазылгъан тас болмасын деген.

Джырчы Сымайылны, Батчаланы Муссаны да
Сёз хазналары туралла атылыб.
Закийлерине алай къарагъан
Бизден башха ким болур дунияда?

Фахмусу, адамлыгъы да толу болгъан
Керти джазыучу джокъду бизде.
Халкъына, тин байлыкъгъа къайгъыргъан
Аллай башчы, тамада джокъду бизде.

Кёзден кетгенни кёлден да кетеребиз –
Адамлыкъ дараджабыз алайды бизни.
Бир-бирибизге ат-бет атайбыз, зардан ёлебиз –
Фахму дараджабыз да алайды бизни.

Кимибиз джашыртын къабхан итге ушаб,
Кимибиз да харам чабакъча тынгылаб,
Фахмулу да джюреги джарылыб ёле –
Алай бла, ёлюм барыбызгъа да келе.

Билебиз, къайсы ёртенде кюйгенин Азрет Ёртен,
Билебиз, кимледен азаб чекгенин Исмайыл Семен,
Къайсы шыбыла кюйдюргенин билебиз Муссаны да,
Къалгъанланы да, къалгъанланы да...

Алай болса да, этеме умут –
Адамлыкъ, ёзденлик къалмазла къуруб.
Тин, тил, адеб-намыс къалмазла къуруб.
Халкъ Аллахын эскерир, тюшюнюр, тирилир.
Сёзню-Китабны магъанасын окъур, ангылар, билир.

Къайгъырыр дуниягъа-ахратха, саугъа-ёлгеннге да.
Рахатлыкъ келир саугъа, ёлгеннге да.
Минги халкъыбыз Минги Таууна тыйыншлы болур.
Къарча да къабырында бир рахат солур.

Ставангер.  2004 джыл, сентябр ай.

БИЗНИ ХОРЛАР КЮЧ ДЖОКЪДУ

Кесими алай джуудум,
Ёлюкню джуугъан кибик.
Сора болдум дуниягъа
Джангыдан туугъан кибик.

Огъесе, ёлюб бошаб,
Джангыданмы тирилдим?
Хей, бу кёзбау дунияны,
Айт, несине терилдим?

Огъесе, бу мен кёрген
Башха дуния болурму?
Ким къатышдырды мени –
Къара джинми, обурму?

Джерде къалгъан санмамы,
Кёкге учхан джанмамы?
Экиленнген, бёлюннген
Мен саумамы, шаумамы?

Кимме мен?
Джаннетинден-джуртундан
Сюрюлген адаммы, халкъмы?
Джаннетине-джуртуна
Къайытхан адаммы, халкъмы?

Бу джангы Ай бла джулдуз
Сын ташдамыд, кёкдемид?
Бу кёрюнюу не затды –
Тышындамыд, кёлдемид?

Бу кёз аллымда тургъан
Тенгизмиди, таумуду?
Чегетни кесгендиле –
Джангыз Терек саумуду?

Бычагъымы билерге
Къадау Ташны кёрмейме.
Джарылгъанлыкъгъа джюрек,
Дерт кёбдю да – ёлмейме.

Топрагъым къаты тартса,
Мени тыяр чек джокъду.
Бирбиз Къалам-Таш-Терек,
Бизни хорлар кюч джокъду.

МИНГ ДЖЫЛДАН ТЮБЕШИРБИЗ

Кёб тюрлю халгъа киреме мен,
Не хеким, не кесим англамазча.
Гебен къалатырча болама бирде,
Бирде уа – чёбден атламазча.

Кёкге термиле джашайма джерде –
Къанатсыз англамаз кёлюмю.
Кёкде джулдузгъа бир джетгинчи,
Сюймейме келирин ёлюмню.

Имандан чыкъгъан тёреси болса да,
Адам тюлдю хайуан, джаныуар.
Аллах аны Адам этиб джаратханды,
Ол кесин этиб кюрешсе да хайуан, джаныуар.

Кёкге термиле джашайма джерде –
Мёлеклеге ёлгюнчю тюберге излейме.
Аланы акъ къанатларын сыларгъа излейме,
Джерде къызланы ийнакълагъан кибик.

Былай ётерикди джашауум,
Тохтамагъанлай чамым, джаншауум.
Бир Кёкча, бир джерча джашнай,
Билеме, ёллюкме джашлай.

Сау къал, турна тауушлу къачым,
Бёрю улуулу къышым да сау къал.

Мен джаз туугъан, джаз ала ёллюкме,
Алай а, минг джылдан къайытыб келликме
Джер дунияны бир кёрюр ючюн,
Халкъымы, джуртуму бир кёрюр ючюн.

Аллах айтса, ол кюн да бу тилде сёлеширбиз,
Аллах айтса, ол кюн да бу джуртда кёрюшюрбюз.
Минг джарсыудан, къайгъыдан да ётюб,
Минг джылдан сау-эсен тюбеширбиз.

КЯЗИМ БЛА СЫМАЙЫЛ

Беш тау элде Кязим хаджи,
Къарачайда – Сымайыл.
Эки шыйых айтхан Сёз –
Халкъыбызгъа хамайыл.

Ала къойгъан джыр, назму –
Тин, тил хазнасы халкъны.
«Берилген эсе фахму,
Айырт къарадан акъны.

Ётюрюк бла Кертини
Эки айырсын сёзюнг».
Аны аманат этгенле
Сымайыл бла Кязим.

«Адам эсенг, шайыр эсенг –
Иги сёз болсун сёзюнг».
Аны аманат этгенле
Сымайыл бла Кязим.

«Айырылма халкъынгдан –
Халкъ бла бир болсун ёзюнг.
Тюзлюкге къуллукъ этсин
Иннетинг-ишинг-сёзюнг».

Ала кеслери алай
Джашадыла дунияда.
Сёзлери, ишлери да
Бизге юлгю болдула.

Тау шийирни Минги Тауу –
Кязим бла Сымайыл.
Эки шыйых айтхан сёз –
Джаныбызда хамайыл.

ЁЛЮМ

Къарамайд джашха, къартха –
Ким къутулур элиядан?
Ким алгъа, ким да артха
Кетерикбиз дуниядан.

Болсанг да атлы, джаяу
Хорламазса заманны.
Бюгюн барса, тамбла – джокъ,
Ма къадары адамны.

Сагъынмайын къойсакъ да,
Дунияны-ахыратны,
Туугъан-джашагъан-ёлген
Джоругъуд табигъатны.

Ауушалла адамла,
Ауушуналла тёлюле –
Аны ючюн кёлкъалды
Болмайыкъ биз Тейриге.

Джашау къурумай саудан,
Юзюлмей адам улу,
Джашаса – андан уллу
Болурму ёлюмсюзлюк?

Дуния. Джашау. Адам.
Сиз джашагъыз тюб болмай.
Болджал джетген – кетебиз,
Башхалагъа джюк болмай.

Адамны орну къалмай бош,
Адамны орнуна Адам,
Къала барса – ол насыб,
Джюрегим болады хош.

Терекден учад чапракъ,
Терекге сала махтау.
Мен да кетеме алай,
Джашаугъа тилей джашау.

Ашыкъгъан суу тенгизге
Джетмезин билсем да мен,
Ашыгъама джашаргъа,
Къачхан кибик ёлюмден.

Къутулмазма ёлюмден.
Джарытхан а джолуму:
Ёлюмге тюл, джашаугъа
Къояма мен орнуму.

АТЛАНАМА ЮЙГЕ

«Анда сау болур джюрегим»,-
Дей, келдим бери, къызына.
Энди Аллахдан тилегим:
Сау-эен къайтар ызыма.

Халкъымды мени джюрек аурууум,
Сау этерик да халкъымды аны.
Аны билмей, аны ангыламай,
Къыдырыб чыкъдым дунияны.

Тибетчи къартха дарманы ючюн,
Араб шыйыхха зем-зем суу ючюн,
Разы болуб алгъыш этгенде,
«Себеб Аллахданды» дедиле ала.

Мени уа кёлюме келди:
Минги Тауну къараб бир кёрсем,
Джети къара суудан къаннгынчы ичсем,
Ёлдюм демезем, ёлсем да.

Абынмай, талагъы туруб къалмай,
Джуртха джетдиралса айгъыр атым –
Кёбдю халкъыма айтыр затым.
Сорур затым да кёбдю халкъыма.

Халкъы бла джашагъан насыбды,
Насыбды джуртунда ёлген.
Ала бла джашаб, ала ючюн ёлген –
Керти насыб олду, мен билген.

Бу сагъышладан огъуна
Джауум тохтар, кюн аязыр.
Атланама юйге – Халкъыма, Джуртума –
Джашаргъа, ёлюрге да хазыр.

ДЖАГЪАДАН КЪАРАБ

1
Кимни къайыгъын, кимни къайгъысын
Алады суу.

2
Джыл джабагъы арытады –
Джабалакъ къар джауады.

3
Кёкде джашайбыз биз. Джер бла бирге.
Саны санауу болмагъан джулдузланы, бизни да
Кесинде тутхан неди бу? Неди Кёк?
Хар нени да – Джерни да, Кёкню да,
Барын да ангыларгъа излеген
Адам а неди? Кимди?

ЭКИ ЧАКЪ – ЭКИ КИТАБ

1

Джазгъы джабалакъ джаугъан кёлюме,
Энди къачхы шылпы джауады.
Басыннган кёкде аз-буз кёрюне,
Кюн тау артына ауады.

Булут башы бла турнала
Баралла къанат джибитмей.
Мында къалгъанла къалай этейик,
Къышны къайгъысын джюрютмей.

Бу къачхы шылпы, да турна таууш
Башха дуниягъа тарталла.
Джел сюрюб баргъан терек чапракъла
Ёлюмден хапар айталла.

Къачхы шылпы бла турна тауушдан
Тола барады джюрегим.
Ёталырмамы аман ауушдан,
Джангыдан чагъармы терегим?

Турна тауушлу бу къачхы шылпы
Басады кёлню-джюрекни.
Эс джыяма эсге тюшюре
Биягъы Ташны, Терекни.

2

Ал китабым – «Джазгъы джабалакъ»,
«Къачхы шылпы» да джаза тургъаным.
Англармы экен джахил джамагъат
Къазакъ бёрюню, джангыз турнаны?

Къадау Ташча тынгылай туруб,
Джангыз Терекча чапракъланама;
Назмуланама, къанатланама...
Болама деб да къоркъама ёре турукъ.

Къачхы шылпыны джаудургъан
Ол турна таууш болурму?
Ол мыдах ауаз болурму
Умут чыракъны джукълатхан?

Мен сюйюб къараучу Кёкден энелле
Турна таууш да, шылпы да.
Къара къаядан тубаннга кетелле
(тубанда къаядан кетелле)
къой сюрюуле да, джылкъы да.

Мен тыялмайма аланы,
Кесим да ызларындан атлайма...
Заманынг кетсе, болджалынг джетсе,
Джашагъан зорду – англайма.

Алай болса да, ахыргъа дери
Сабыр болургъа керекди.
Эркишиликге юретедиле
Таулада Таш да, Терек да.

3

Къачхы шылпыгъа тюл, кюн таякълагъа
Ушаргъа керекле назму тизгинле.
Турна тауушча тюл, орайда тартханча,
Джашаргъа керекле назму тизгенле.

Сёзлери, ишлери, кеслери да
Къалгъанлагъа юлгю болгъанлай,
Джарыкъгъа, джашаугъа чакъыргъанлай,
Умут бергенлей, кёл кёлтюргенлей,
Игилик, Тюзлюк хорларына ийнандыргъанлай,
Джашаргъа керекле шайыр адамла.

Аман ауушдан да ётеди Игилик.
Къарангы джутуб къоялмайды джарыкъны, дунияны.
Тиеди Кюн, джаналла джулдузла.
Джашайды Адам. Джашарыкъды Адам.

Чыртда джокъду анга ишегим.
Джукъланныкъ тюлдю джашау саудан.
Тюб боллукъ тюлдю джашау.
Джулдузла турлукъла джаннганлай,
Бири джукълана, башхасы джана.
Адамла да алай.
Юзюллюк тюлдю джашау.
Къачхы шылпыны унутдура,
Джазгъы джабалакъла джауарыкъла джерге.

КЪАЙДАДЫ ДЖУРТ, КЪАЙДАДЫ ХАЛКЪ, КЪАЙДАМА МЕН ?

Джазы джазгъа, къышы къышха ушамайды,
Къызы къызгъа, джашы джашха ушамайды,
Хауа, Адам кеслерине ушамайла –
Къайдады джурт, къайдады халкъ, къайдама мен?

Юслерине кийгенлери башха тюрлю,
Сёзлери-тиллери башха тюрлю,
Ашагъанлары-ичгенлери башха тюрлю,
Тебсилери, тебсеулери башха тюрлю,
Кеслерин джюрютгенлери башха тюрлю –
Къайдады бет, къайдады халкъ, къайдама мен?

Харамны халал этген халкъ, адам
Къалай болур, къалай болур Халкъ, Адам?
Ол бурулур къара къулгъа, манкъуртха,
Башхала ие болурла джахил халкъгъа, Джуртха.

Адамлыгъын-Халкълыгъын сакъламагъан халкъ,
Тышындан игини тюл, аманны тартхан халкъ,
Башханы игисин тюл, аманын алгъан халкъ,
Кесин амандан-харамдан-гюнахдан тазаламагъан халкъ,
Къалай къалыр джоюлмай, болмай талкъ?

Кёргенин эниклеб, этиб тебреген халкъ,
Ичкиге, хаулеге тюзелиб, юрениб къалгъан халкъ,
Амантишлеге-мурдарлагъа-гудулагъа-къахмелеге
къаршчы турмагъан халкъ,
Къалай къалыр джоюлмай, джыгъылмай, болмай талкъ? 

Джазы джазгъа, къышы къышха ушамайды,
Къызы къызгъа, джашы джашхы ушамайды,
Былайлада мен билгенле джашамайла –
Къайдады джурт, къайдады халкъ, къайдама мен?
Къарвегия, 2004 джыл

СЁЗНЮ БИЙИДИ ШИЙИР

Илхам тюл, шайтан
джаздыргъан назмула,
Болугъуз кюл – мен сизни атама отха,
Мен сизни этеме харам.

Ташны бийи нарат болгъанча,
Агъачны бийи бусакъ болгъанча,
Сёзню да бийи – шийирди.
Аны неси да сейирди.

Эркинлик-Тюзлюк-Джигитлик – атасы,
Ариулукъ-Игилик-Халаллыкъ – анасы,
Ол кеси уа – Джангылыкъ.
Аны неси да – джангы.

Шийир – джангылыкъды, джарыкъды, нюрдю.
Аятны, назмуну да къайнагъы бирди –
Аллах. Аллах а – бирди.

Аят кимлеге эте эсе къуллукъ,
Шийир да алагъа этеди къуллукъ.

Къылычха, джанкъылычха да ушайды шийир.
Аны иннети, бети да – ариу.
Сёзню бийиди шийир.
Аны хар неси да – сейир.

БИЗНИ АДАМ ЭТГЕН, ХАЛКЪ ЭТГЕН

Ана тил бла Ата джуртду
Бизни Адам этген, Халкъ этген.
Алгъа элтген,
Къара кюнюбюзню да акъ этген
Къара таныгъаныбызды бизни –
Иманыбыз-динибизди бизни.

Ала бла джашамасакъ,
Аланы сакъламасакъ
Джукъ да тюлбюз биз.
Думп боллукъбуз биз.

Биз алагъа керти болсакъ,
Биз аланы сакъласакъ,
Ала сакъларыкъла бизни.

Ай бла джулдуз,
Ана тил бла Ата джурт –
Бизни Адам этген, Халкъ этген.
Бизни ёлюмсюзлюкге элтген, ёлюмсюз этген да –
Алалла: Ай бла джулдуз, Ана тил, Ата джурт.

АДАМ БОЛУУ

Кюн да кёзюу-кёзюую бла джанады уруб,
Джер да, тура-туруб, тебренеди.
Адам улу илгенеди:
Къалыргъамы тебреди дуния чачылыб, джашау да къуруб?

Ауалы барны ахыры да болур –
Бизгеми джетеди оноуу аны?
Джаратхан ким эсе джашауну, дунияны –
Аны оноуундады ёлюм, тирилиу да.

Аллахны къадары, джоругъу тюрленмезликди.
Ёлмезлик кимди?
Ол тюлдю мени къайгъым, джарсыуум.

Илинмек аджалды мени сагъышландыргъан.
Кёкден келген, джерден чыкъгъан къайгъыла тюл,
Ичибизден, кесибизден чыкъгъан палахлалла
Башымы хайран этген.

Джер джашауну, бютеу табигъатны да
Адам кеси къурутурча кёрюнеди,
Кёрген къыйынлыкъларын унутханча кёрюнеди,
Бютюн учуз, сыйсыз этеди Адам деген атны да.

Не джандетге, не Джерге тыйыншлы болалмай,
Аллахны сёзюн къулакъгъа алмай,
Насыб джашаугъа ие болалмай,
Алдайла, тонайла, къыралла адамла бир-бирин;
Тонайла, къуруталла джашагъан джерлерин, табигъатны;
Джандетлерин буралла джаханимге.
адам Адам болалмайды – тарыгъайыкъ кимге?
Не этейик?

Кесин Адамгъа санагъан,
Кертиси бла да Адам болалгъан,
Борчлуду къайгъырыргъа адамлагъа,
Хакъ кертини эсгертирге, эслетирге алагъа.

Адам болуу – адамлыкъ ючюн, адамла ючюн сермешиудю;
Кюрешиудю кесибизде, башхалада да
хайуанлыкъ бла, джаныуарлыкъ бла.
Адам болуу – къул, бий сезимледен арытылыуду, къутулууду;
Турууду – «Ёзденлик-Эркинлик-Тюзлюк» деб.
Адам болуу – Китаб айтханча джашауду;
Ушауду файгъамбарлагъа, шыйыхлагъа.
Адам ючюн, Алача кюрешиудю,
Джанын-къанын къауумуна, адам улуна юлешиудю.

Аллай адамла болсала да аз,
Аланы кючлери бла атады танг, келеди джаз.
Аллах насыб этсин бизлеге да ол къауумгъа къошулургъа,
адамны Адам этерге кюреше джашаргъа,
къауумубузну Халкъ этерге кюреше джашаргъа;
аякъ юсюнде, ат юсюнде ёлюрге,
джаныбызны Адам ючюн, Халкъ ючюн, Джурт ючюн берирге.
2004 джыл. Ставангер.

ДЖАШАУ, ЁЛЮМ ДА – ХАКЪ
ДЖАШАУ, ЁЛЮМ ДА – АКЪ
 (дефтерле: Джууукълаша Кёк бла Джерге; Турна тауушу джюрекни; Джан; Ышыкъ; Кёрюнюую Ай бла джулдузну; Элиб – Эл – Сен). Китаб – оразаны биринчи кюнюнде – 2004 джылны къачында, октябрны 15-де, байрым кюн Ставангерде джазылыб башланнганды.

КЁКГЕ, ДЖЕРГЕ ДА БОЛГЪАНМА ДЖУУУКЪ

1. КЪАРАНГЫДА ДЖАРЫКЪ

Бата барама джерге,
Къарагъанлай ёрге.
Бирде ташлагъа, бирде джулдузлагъа
Абына, алай джашадым дунияда.

Ай бла джулдуз тартыб чыгъарды да ёрге,
Андан – мийкден – къарадым да Джерге,
Бир бек джазыкъсындым Джерни, джердегилени да –
Адамланы, джаныуарланы, къанатлыланы, тереклени да...

Чексиз къарангы аламны-заманны ичинде
Бир бурху джашил айрымканчыкъ – Джер. Аны юсюнде,
Тенгизчиле кемедеча не да джюджюле тёбедеча,
Джашау этерге кюрешген дуния бла бир джан,
Джашау ючюн сермешген дуния бла бир джан...

Кёз джашым акъды Джерни юсюне –
Ауал-ахыр кёрюндю кёзюме.
Болама исси, болама сууукъ –
Кёкге, Джерге да болгъанма джууукъ.

Болгъанны, боллукъну да кёре,
Къарангыны, джарыкъны да кёре,
Къарангыда джарыкъны да кёре,
Барама кете, узая, ташая,
Къучагъымы – Кёкге, Джерге, Сизге да – джая.

Кёкге, Джерге да болгъанма джууукъ.
Кёб сёлешсем да айталмайма джукъ.
Не къарасам да кёралмайма джукъ –
Къайры кетди къарангыда джарыкъ?!

Джууукълаша Кёкге эмда Джерге,
Керти Сёзню къайтарама кесиме, сизге:
Айырылмайыкъ Келямдан-Китабдан –
Олду бизге къарангыда ДЖАРЫКЪ.

СЁЗ БЛА АДАМ

1
сёзден ауур, Сёзден дженгил не болур?
сёзден къарангы, Сёзден джарыкъ не болур?
сёзден аман, Сёзден иги не болур?

адамны Адам этген – Сёз.
сюрюуню Халкъ этген – Сёз.

адамны Джукъ этген – Сёз.
Адамны джокъ этген – сёз.

Сёзден башланады Адам.
сёзден къуруйду адам.

сёзню къурутады Сёз.
Сёзден – башланады – ёзден.

Къара таныгъан кюнюнден башланады
Акъ джолу Адамны.

2
Адам – ада.
Адам – дам.
Адам – «А»-дан
(I, А – Алиф, А).

Алиф, А –
Кёк бла Джерни байлаб тургъан
Сюелген харифлелле была;
Ал харифлелле была.

Адам башланады «А»-дан;
Ауал башланнганды «А»-дан;
Ахыр да башланады андан – ауалдан – «А»-дан;
Ахырат да.
Хар не да башланады А-дан:
Адам да; Алам да;
Ауал да, Ахыр да, Ахырат да.
АЛИФ-ден, А-дан башланады хар не.

Элибдеди, Сёздеди хар нени да магъанасы.
Элибден, Сёзден келеди хар не.
Элибдеди, Сёздеди ауал да, ахыр да.
А – ... А – А – А – А – А ... – А.
АЛ –  ... ауал – алам – адам – ахыр –ахырат ... – ЛАХ.

ДЖАН

Джан – душа.
Джан – гори.
Джан – сторона.

АЛАЙ ТЕБЕДИ ДЖЮРЕК

Сёзюм къая башында къалыб,
Кесим а кетдим къаядан –
Къутулдум джарсыудан, къайгъыдан.

Кече къарангыда чабыб келиб,
Чынгылны эрнинде тохтагъанды ат.
Атлы уа аны юсюнде тохтаялмай,
Атдан, къаядан да кетгенди.

Айтдым айтым: Ай – тым,
Джулдузла – тузла, Кюн – от.
Тишлик а – джокъ. Тынчлыкъ а – джокъ.
Кишилик джокъ – тишлик тюшюрлюк джокъ.
Кюн таякъны тиш этиб,
Къарангыны тишлик этиб,
Ашагъан джокъ – Джашагъан джокъ.
Кече – оу, кюндюз – шау:
Алай болгъанды джашау.

Ичи джаханим, тышы джандет –
Аллай тёбеди Джер.
Джаханим, джандет да ичинде болгъанча,
Джюрек да тебеди алай.

БИРИНЧИ СЁЗГЕ КЪАЙЫТАМА

Биринчи Сёз келеди-энеди Кёкден.
Къалгъан сёз къошулады Анга джюрекден.
Джалгъан сёз да къошулады алагъа артда...
Хар не да ачыкъды Хакъ бла Халкъгъа.

ётюрюкден Керти алады дертин.
Биринчи Сёз бла ахыр Сёз – алалла керти.
Ахыр Сёз ал Сёзге къайытады –
Инсан «Аллах», «Адам» деб, айтады.

Джууукълашсакъ Джерге эм Кёкге –
Биринчи Сёз кючлейди кёлню-джюрекни.
Ахыр сёз да ал Сёзге келеди,
Адам Аллахын, Анасын эсгереди.

Кёкге къарай – Джан джуртум дей,
Джерге къарай – Сан джуртум дей,
Ана тилим, Ата джуртум дей,
Кете барама мен да дуниядан.

Биринчи Сёз келди меннге эниб Кёкден.
Къалгъан сёз къошулду Анга джюрекден.
Кюрешдим сёлешмезге, джазмазгъа да джалгъан.
Къалгъан а, къалгъан –
Мени къолумда, мени оноуумда тюлдю.

Сёзюмден, кесимден – къайсыбыз – ёлюрбюз алгъа?
Билмейме – башха кюч оноу этеди анга.
Ёлюмсюзлюк излемейме кесиме да,
Ёлюмсюзлюк тилемейме сёзюме да.

Джангыз Халкъ дертин ала билейик,
Хакъ Керти ючюн джашайыкъ, ёлейик.
Джашасын Халкъым Джуртунда дини бла,
Адеби, намысы, адети, тили бла.

Биз да ол затха себеб болалсакъ,
Къаладжюк, чалкъы, сенек болалсакъ,
Таш, Терек тюл – таш, терек болалсакъ,
Къалача, къалкъанча, къаламча керек болалсакъ,
Алгъышча, тилекча, дууача керек болалсакъ,
Къуранча тюл – бир иги, халал, акъ сёзча керек болалсакъ,
Къобанча тюл – бир таза, халал къара сууча керек болалсакъ,
Адамны, Халкъны ёлюмсюзлюгюне аз да себеб болалсакъ –
Ол насыб озуб джетерикди бизге,
Ол насыб тенгди ёлюмсюзлюкге.

Ахыр сёзюмде да Биринчи Сёзге къайытама:
«Аллах – Адам», «Хакъ-Халкъ» деб, айтама.   

КЁКГЕ,  ДЖЕРГЕ ДА БОЛГЪАНМА ДЖУУУКЪ

Кёкге, Джерге да бирча болгъанма джууукъ.
Кече, кюн да бирча – ачы эм сууукъ.
Джарыкъ дуния артда, алда – къарангы.
Алай айтырмы таныгъан къараны?!

Бурагъым ёрге, топрагъым джерге
Тарталла. Кёк бла Джерге къойгъанла кериб.
Алай а меннге Эл бла Элиб
Берелле кюч –
Джашаргъа, ёлюрге, тирилирге да.

Алда да – джарыкъ. Болама джарыкъ:
Джерге, Кёкге да болгъанма джууукъ;
Сёзюм да Сёзге болгъанды джууукъ;
Ёзюм да Сизге болгъанды джууукъ.

Огъай, юшютюб къоялмаз сууукъ.
Огъай, бузлатыб къоялмаз сууукъ.
Мен Кёк бла Джерге болгъанма джууукъ.
Аллахха, Адамгъа да болгъанма джууукъ.

ДЖУЛДУЗ. ТАШ. СЁЗ

1
Джулдуз юзюлгенча Кёкден,
Алай юзюледи Сёз да джюрекден.
Алай а, ол джетерми, джетмезми сизге? –
Керти Сёзге кёбдю тыйгъыч.

2
Джер тартханча Кёкден джулдузну,
Эл тарта болурму джюрекден назмуну?

3
...Джер Кёк джулдузун тартды кесине:
Ол а – кюйюб, бир къара таш болуб,
Бир хурттабет къара таш болуб,
Алай тюшдю аны юсюне.
(Джерге уа керекмеди таш?
Ташдан кёб не болур Джерде?)

4
Джулдузну  ахыры да – таш.
Джуртундан айырылса,
Джулдуз да кюеди бурула ташха.
Кёк – башха, Джер да – башха.

5
Джерми тартады джулдузну Кёкден?
Джулдузму атады башын Джерге?
Къайсыды джангылгъан? Къайсыды джангылтхан?
Огъесе, джазыумуду ол?

6
Къалсын, джансын джулдуз да Кёкде.
Сёз да къалсын ичде-джюрекде.
Джулдуз да, назму да бурулмай ташха,
Джансынла теренде, мийикде, узакъда.

7
Орнундан чыкъгъан джулдуз – къарангыгъа аш:
Не болады тас, не болады таш.
Сёз да алай, кесибиз да алай...

Джулдузу бла Ай,
Сёзден, Сизден, Ташдан да къарай,
Билдирди, юретди, буюрду: «Джаз муну!».
Джаздым Кёк-Джер туудургъан, буюргъан оюмну-назмуну.

ТАУБАГЪА КЪАЙЫТА, АЙТАМА

Къуллукъ этерге керегед Хакъгъа,
Мен а къуллукъ этгенме халкъгъа,
Кёк бла Джерни байламагъанды джангкъылычым –
Олду эм уллу гюнахым, джангылычым.

Хакъдан башланады Халкъ, Эл да – Элибден.
Хакъ Кертини кеч ангыладым мен.
Къара танымай, джууукълашмай Хакъгъа,
Тюзлюк, Эркинлик келирми халкъгъа?!

Аны ангыламай, джангылгъанбыз биз,
Аны ючюн хорланнганбыз биз.
Хакъгъа таянмаса халкъ,
Тюбге тюшерикди, боллукъду талкъ.

Халкъ джолда тюл, Хакъ джолда баргъанла,
Кеслерин, халкъларын да алалла къутхарлыкъ.

Джууукълаша Кёк бла Джерге,   
Терсими, тюзюмю да кескин кёре, биле,
Тышымдан джана, ичимден кюе,
Таубагъа къайыта, айтама халкъгъа:
Мен къуллукъ этерикме джап-джангыз Хакъгъа.

БИРДИ  ДЖУУАБ

1
Джангылычынг – джангкъылычым.
Боллукъмуду аны тюзетирге,
Тюзетирге да керекмиди аны?

Джангкъылычха ушайды джангылычынг...

Джылайды кёк, джылайды джюрек –
Къатышханла кёк да, джер да, кюн да, булут да;
Умут да...

Джангкъылычны
Бир къыйыры Кёкде,
Бир къыйыры Джерде.
Бир къыйыры Сенде,
Бир къыйыры Менде.
Арасы уа кёрюнмейди булутдан –
Белинден эки юзюлгенча джангкъылыч,
Эки джарылгъан джюрекча джангкъылыч.

Кюн аманда тас боллукъду ол,
Кюн аязыса да тас боллукъду ол.

Кёк джерге къараб, джауумсурай, джашнай,
Джер Кёкге къараб, кырдыклана, джашнай,
Джангкъылыч а экисинде да умутча джашай...

Кёкден джергеми, джерден Кёкгеми –
Къайдан къайры, къайсыдан къайсыгъа тартылгъанды ол?
Кёкдеми, джердеми, джюрекледеми джаратылгъанды ол?

Кюнден, джангурдан, сезимден, сёзден
Джаратылгъан болур ол, эшда.
...джангкъылыч кямарынгы, джулдуз тюйменги да теш да,
Мёлек къыз, гюнахлы Джерге эн да бир кел.
Келиучюнгча, энтда бир кел.
Бир ышар, бир кюл, кюлюучюнгча,
Насыб, къууанч бер, бериучюнгча.

Джангылычынг – джангкъылычым...

2
Джангылмагъан кюнлерибиз – мутхуз.
Бизге не дей болур кёкде Ай бла джулдуз?
Джандетден къысталгъан Адам бла Хауаны
Туудукълары – унутдурдукъ аланы.

Аллах-Адам не дейле бизге?
Ат-бет атаб сюймеклигибизге
Джерден къыстасала – барлыкъбыз къайры?

Джангылычынг – джангкъылычым.
Гюнахынг – сууаб.
Аллахха, адамгъа да, къуру да, къайда да
Бирди  джууаб: Сюймеклик.
Сюймекликди джууаб. 

ОРАЗАЛЫКЪДА

Оразалыкъда адамладан
Разылыкъдан башха излемейме джукъ.
Кюрешеме болургъа джууукъ
Аллахха, адамгъа да.

Джюрегими джети къатын да
Толтургъанлыкъгъа джара бла таб,
Кёк-Джер Сёзюмю джети къанаты да –
Кёк, джашил, акъ.

Къарадан, къарангыдан
Толулла зар бла джахил.
Мени байрагъымда уа къуру юч бояу:
Кёк, акъ, джашил.
Джангкъылычым да юч боялуду –
Кёк, акъ, джашил.

Оразалыкъда адамладан
Разылыкъдан башха излемейме джукъ.
Аллахха, Адамгъа да
Кюрешеме болургъа джууукъ.

ДЖЕТИ

Джети къызны сюе эдим мен –
Барындан да къалдым къуру.
Кюндюз да джулдузланы кёрейим деб,
Кеси кесиме къаздым уру.

Джулдузланы кёрдюм, алай а,
Ол терен урудан чыгъалмай къалдым,
Бирине да джеталмай къалдым.
Андан бери ненча толду Ай да.

Джюрегими джети къатында – джети къатын
Къызлача кёрюнелле энтда.
Къызарча кёрюнеме энтда –
Дууа орнуна джюрютеме хар бирини атын.

Хар бирери бирер тюрлю ариу,
Биргелей а – джети тюрлю джанкъылыч.
Кюйюб-бишиб, джюрегимден тутама,
Джылымы да, халымы да унутама.

Джети къат джюрегимде джети къатын.
Дууача айтама хар бирини атын.
Джети джулдуз, чакъыра, ышаралла Кёкден.
Бири да базмайды ётерге уа чекден.
Кёз къысханлыкъгъа «сюебиз» деб,
Къоркъалла «кюербиз» деб.

Джети кесек бола джюрегим,
Джети сюйгениме джети джыр этеме.
Аны бла кетеме.
Сизге къалалла Таш бла Терегим.
Сизге КЪАЛАлла Таш бла Терегим.
Сизге халалла бютеу шийирлерим.
Джашауум, сюймеклигим да къалалла сизге, халалла сизге.

АДАМ БОЛУУНУ ДЖОЛУ ЭМДА МАГЪАНАСЫ

Тынчлыкъ джокъду Кёкде джулдузлагъа да,
Джерде ташлагъа да джокъду тынчлыкъ.
Ташха, джулдузгъа да джокъду тынчлыкъ –
Ёлюмсюзлюк джокъду алагъа да.

Харам тынгылауну басыб турады таш –
Башын сакълагъанлыгъыды ол.
Кёкде, джана-кюе тургъан джулдузладан
Кесин обургъа, акъыллыгъа санайды ол.

Алай а, джулдузла джукълансала Кёкде,
Ташха къой, бютеу Джерге да келликди ёлюм,
Дуния, Алам кёмюллюкле къарангыгъа.
Аны ючюн къарайма джулдузлагъа,
Тилек эте, джана, джулдузлана кёлюм.

Ауалы болгъанны ахыры болмай,
Бармыды мадар?
Ол джорукъдан чыгъар онг джокъду –
Алайды къадар.

Ёзге англасам, билсем да аны –
«Мен джанмасам джулдуз болуб,
Сен джанмасанг джулдуз болуб,
Ол джанмаса джулдуз болуб,
Биз джанмасакъ джулдуз болуб,
Ким чачар къарангыны,
Ким джарытыр дунияны?».

Таш – къарангыгъа аш.
Джулдуз – къарангыгъа буруу.
(таш – кюйген джулдуз эсе да – ким биледи...).

Джаннган – джукъланныкъ эсе да,
Джашау – ёлюм бла бошаллыкъ эсе да,
Эркишича аякъ юсюнде, ат юсюнде,
Кюреше, сермеше, джулдузча джана,
Алай джашаргъа, алай ёлюрге
Керекди адам. Адам болууну
Олду джолу эмда магъанасы.

ТЕРЕК-ДЖЮРЕК   

1
Балтадан, мычхыдан, отдан да къачыб,
Къаягъа ёрлегенди Терек –
Джай, къыш чиллеге, джелге, бораннга,
Шыбылагъа да чыдагъанды Джюрек.

Къалгъан нартла-наратла да аны ызындан
Кюнбетни ёрге салгъанла джол.
Мийикден къараб, джазыуну кёрюб,
Тауушсуз къычырады ол:

«Бюгюн да бизни сакъларыкъ, къутхарлыкъ –
Таулалла, ёрлегиз бери».
Артха къалгъан терекледен бири
Сорады анга:

«Тюзледен ёзенлеге, ёзенледен къаялагъа
Таяннганбыз. Тауларыбызны да сыйыртсакъ,
Къайры тутарыкъбыз джол?».

«Кёкге,- деб,- джууаб къайтарады ол.
Ёлгюнчю уа – башынга эркин бол».

2
Къурт ашагъанча терекни,
Къайгъы ашайды джюрекни.
Къурт ургъанча терекни,
Къайгъы урады джюрекни.
Къурт къурутханча терекни,
Къайгъы къурутады джюрекни.
Къурт бошагъанча терекден,
Къайгъы бошайды джюрекден. 

Терек бла джюрек
Ушашбыз нечик.

Бир кюч джаратханды бизни,
Олду джашатхан да бизни.
Ёлюм келтирген а – адамды кеси.
Башхалыгъыбыз андады джангыз.

ДЖЕТИДЕН КЪУРАЛГЪАН БИР
(ораза ачылгъан кюн джазылгъан назму)

Джети харифден къуралгъан элибле.
Джети джулдуз джарытхан Алам.
Джети аятдан къуралгъан Алхам.
Джети назмудан къуралгъан Китаб.
Джети къобандан къуралгъан тенгиз.
Сюеги – КЪРЧ (къурч; къырыч; къылыч);
Джилиги – АААЙ (юч Ай).
Джети къат КЪАРАЧАЙ.

Джети кюнден къуралгъан ыйыкъ.
Джети Кюн джарытхан Кёк.
Джети къат Джер, джети къат Кёк.
Джети къат ангы, джети къат джюрек.
Джети къат Заман.
Джети Ауал, джети Ахырзаман.
Джети джандет, джети джаханим.
Джети джашау, ёлюу, тирилиу.   
Джети джол башланнган, бошалгъан бир джер.
Джети бояулу бир джанкъылыч.
Джети ауузлу бир къылыч.
Джети къатлы бир кюбе.
Джети Таш, джети Терек, джети Суу, джети Тау.
Джети дуния сыйыннган бир Сёз.
Джети къат бир Сёз.
Джети атагъа дери санасакъ да – Ол,
Джети туудукъгъа дери къарасакъ да – Ол:
Джети къат КЪАРАЧАЙ.

Джол башланады Андан.
Джол къайтарады Анга.
Джети джарыкъ ышаргъан Къарангы.
Джети къарангы джашагъан Джарыкъ.
Джети къарадан къуралгъан Акъ.
Джети соруу, джети белги.
ДЖЕТИДЕН къуралгъан БИР.
Джети къат КЪАРАЧАЙ.

Ставангер. 2004 джыл, ноябрны 14

ДЖЕЛ КЪОРКЪУТХАН ТЕРЕКЛЕГЕ КЪАРАЙ

Ставангерде джауады джангур
Къыш да, джай да.
Тенгиз къушла сызгъыралла ачы
Къыш да, джай да.

Кючлю джелле бюге джерге
Тереклени къоймайла турургъа ёрге.
Къынгыр-мынгыр болуб ёселле ала.
Зулму, зорлукъ адамланы да бюгеди алай.

Джуртда адамланы тюшюреме эсге.
Кишини да санамайма терсге.
Джелден башларын сакълар ючюн
Джатыб ёсген, джашагъан тереклени кёре,
Бир кишиге болмайма тёре.

Джангыз зулмугъа-зорлукъгъа чамланама,
Терслик бла сермеширге хазырланама –
Къызбай, къул сезимлени къурутама, къырама.
Адамланы да азатлыкъ кюрешге чакъырама.

Бауурланыб ёсген чегетни кёре,
Адамгъа, халкъгъа да болмайма тёре.
Джангыз – кесим – турургъа кюрешеме ёрге.

Талайыбыз сюелсек ёрге,
Буруу боллукъбуз бораннга, джелге.
Барыбыз да сюелсек а ёрге,
Хорлатмазбыз бораннга, джелге.

БОЙНУМДА ДУУАМДЫ КЪАРАЧАЙ

Къарачайда джауады къар,
Ставангерде джауады джангур.
Замансызлай болсам да къарт,
Дуния меннге алгъынча джангы.

Анда агъаралла таула,
Мында чайкъалады тенгиз.
Джер, Кёк да джууукъ болгъанла манга –
Къалгъанма адамсыз, тенгсиз.

Джангуру джибитсе да, къары юшютсе да,
Табигъатдан къалмайды кёлюм.
Кёб къыйынлыкъ, палах кёрсем да,
Джашаудан къанмайды кёлюм.

Алай а, адам кибикле, адамчыкъла
Чабаргъа кюрешелле меннге,
Къабаргъа кюрешелле мени –
Къуллукъ ючюн къул болгъанла ала;
Тегене, сюек ючюн,
Сынджыргъа тагъылгъанла ала,
Ит болуб, чабышалла, талашалла ала...
Ой ит адамла, маске адамчыкъла
Сизден келеди халкъгъа къоркъуу, къайгъы.

Джыйын джанлы къалмагъанды энди,
Къазакъ бёрюле да – бармакъ бла санарча.
Итле уа, итле?
Юйде, арбазда, орамда да – итле;
Джер-джерден бери джыйыла, юйюрсюне, юйрей-джайыла,
Бу джергили амантишле бла къатыша, джалгъаша,
Баш бола, джуртха ие бола баралла ала.

Итлеге кеслерин хорлатхан бёрюле,
Не деб, джууаб берликле Тейриге?

Джыйын джанлы ит джыйыннга бурулса,
Амантиш болуб, къуллагъа къул болуб къалса,
Тейрини орнуна, ит башха табынса,
Кёлюнг чыкъмай къалай къалыр аладан?

Кёлюм адамладан чыкъса да,
Джуртдан а чыкъмаз кёлюм, огъай.
Къара кюнюмю, къарангы кечеми да джарыта,
Агъарады мийикледе Къарачай.

Кёкню, Джерни да джарытханча джулдузу бла Ай,
Къарачай да мени джарытады алай.
Джети аятлы Алхамды Къарачай,
Бойнумда дууамды Къарачай.

ЭЛИБ – СЁЗ – КИТАБ

1
кюн-ай-джыл – джылдыз.
Кюн-Ай-Джул – джулдуз.
Анг-танг-джан – джандыз.
Сокъмакъ-орам-джол – джолдуз.
Сёз – сес, Сёз – макъам, Сёз – къобуз.

2
Заман чырагъы – джылдыз. 
Алам чырагъы – джулдуз.
Джол чырагъы – джолдуз.
Джан чырагъы – джандыз.
Барыны бирлиги – Сес.
Дуния, ахырат джарыгъы – Сёз.

3
Кёк джарытхан – джулдуз.
Джол джарытхан – джолдуз.
Кёл джарытхан – кёлдюз.
Кюн джарытхан – кюндюз.

4
Заман чапрагъы – джылдыз.
Алам чокъурагъы – джулдуз.
Джан андызы – джандыз.
Сёнгмез джарыкъ джангыз:
Элиб – Сёз – Китаб.

5
Кёзге кёзлеу таб.
Сёзге сёзлеу таб.
Кёлге кёллеу таб.
Элге эллеу таб.
Джюрек, бол рахат:
Ёлмез  мадар таб –
Ачыкъды Китаб.
 
6
Джан термилген – джандет.
Сан термилген – сандет.
Къан термилген – къандет.
Сёз джангыртхан – поэт.

КЪОРКЪАМА СЁЗДЕН

Къайдан келгенин билеме Аны,
Нек келгенин билеме Аны,
Мен къоркъама Сёзден –
Ол кючлюдю бизден.

АХЫРЗАМАННЫ КЕЛИУЮ

Заман бурулады артха –
Чачылгъан, джайылгъан Алам ызына джыйылады,
Джарыкъ дунияны къарангы джутады,
Джокъ болалла Кёк, Джер, Адам...
Алай келеди ахырзаман.

ХАКЪ БЛА БОЛГЪАН ХАЛКЪ

Хакъ деген Халкъ,
Хакъ билген Халкъ,
Хакъ бла болгъан Халкъ
Къалай болур талкъ?!

Аны джолу ёр,
Аны джолу акъ.
Хакъ джолда баргъан
Къалай болур талкъ?!

БИЛМЕЙМЕ, НЕДИ ТЮЗЛЮК, ЭРКИНЛИК?

Булут да тюлдю башына эркин –
Джел сюрген джанына барады ол да.
Кюнмюдю башына эркин –
Тынгы-тынчлыкъ табмай, джанады ол да.

Къайдады Тюзлюк, Эркинлик да къайда?
Марайла бизни ауруу да, къартлыкъ да, ёлюм да.
Джаратхан, бизге сорубму джаратханды бизни,
Бизге сорубму келеди аджал да?

Кийикни сюрюб барады бёрю.
Экиси да излейле джашаргъа.
Бири ёлмей, бирсине джашау джокъ –
Къайдады Тюзлюк, Эркинлик да къайда?

Бири Тейриден, бири да Апсатыдан
Кюч-къарыу тилейле, джашау тилейле.
Алай а, тюрленмейди джукъ –
Кийик кырдыкны, бёрю да кийикни
Ашаб джашайла. Алайды джорукъ.

Адамла хайуанлыкъдан, джаныуарлыкъдан къутулуб,
Бир-бирин тонамай, къырмай джашасала да,
Ол дараджагъа чыгъалсала да,
Табигъатны, башха джанланы ашарыкъла...
Алайсыз джашарыкъла къалай?

Ангылары, эслери бизден тёбен болгъаны ючюн,
Бизден кеслерин къоруулаялмагъанлары ючюн,
Кесебиз малланы, кийиклени, джаныуарланы;
Этлерин ашайбыз, терилерин киебиз аланы –
Не эркинлигибиз болуб?

Меджисуулукъгъа кетеме, алай а сагъыш этеме:
Бизни джаратыб, джайыб, сора, керек болса,
Джаныбызны, джанларыбызны алыб,
Кесине джашау этген бир кюч болурму?
Кетмейим джахилликге, болмайым ассы.
Бир телини соруууна минг акъылман да табмазла джууаб.
Аллах болургъа излейди адам,
Кесине, башхалагъа да этерча оноу.

Аллах болургъа излейди адам
Джашаугъа, ёлюмге да оноу этерча.
Аны ючюн терслерге керекмиди аны?
Ол джангы дуния, башха джорукъ къураргъа излейди.

Джокъду дунияда Тюзлюк, Эркинлик.
Ол экисине термиледи адам.
Джазыуун кеси джазаргъа излейди,
Кёкню, Джерни да кесича этерге излейди,
Алай а, болмазлыкъды ол.

Адам кёбдю Джерде.
Бирча сагъыш этген а, эки адам болмаз.
Бири айтханнга бири «амин» демейд,
Аны ючюн къабыл болмайды аланы тилеклери.

Соруу кёбдю, джууаб а – джокъ.
Дунияда Тюзлюк, Эркинлик да джокъ.
Алай а, дуния, джашау болгъан къадарда,
Адам «Тюзлюк, Эркинлик» деб, кюрешген къадарда,
Хакъ Кертини кёрюрге, билирге тырмашхан къадарда,
Хакъ джолгъа тюзелирге кюрешген къадарда,
Кертини, Тюзлюкню, Эркинликни излеген къадарда,
адам Адам болургъа излеген къадарда,
Адам АЛЛАХ болургъа излеген къадарда,
Алгъа, ёрге барыу тохтамаз, тохтамаз.
Адам ёлмез. Джашау джукъланмаз.

Келсе уа ахырзаман
(Кёкден, Джерден, адамны кесинден –
Къайдан чыкъса да, келсе да ол,
Тауусулса джол),

Адам анга да умут бла тюбер:
Къачан, къайда, къалай болса да,
Джангыдан къуралыр джашау,
Джангыдан башланыр хар зат.
«Тюзлюк, Эркинлик ючюн»,
Кюреш да башланыр джангыдан.

КИТАБ АЙТХАН

Кёзбаучуладан, сёзбаучуладан, ёзбаучуладан
Сакъланыгъыз. Кертиге, Хакъ Кертиге къулланыгъыз.
Кёзбау дуния, сёзбау дуния, ёзбау дуния
Бошаллыкъды. Суу кетерикди, таш къаллыкъды.

Суудан тутуб, къаядан салынмагъыз.
Кёзбау, сёзбау, ёзбау адамланы сагъынмагъыз.
Къарангыгъа тюл – джарыкъгъа,
Къарагъа тюл – акъгъа,
Халкъгъа да тюл – Хакъгъа,
Джангыз Анга ийнаныгъыз, ышаныгъыз, таяныгъыз.
Джангыз Анга этигиз къуллукъ.
Олду ёмюрлюк, ёлюмсюзлюк, уллулукъ.
Олду акбар. Олду акбар. Олду акбар.
Анданса. Ангаса.
Таймай, джангылмай, аджашмай,
Хакъ джолну бар.
Аллаху акбар.

КЕЧЕ АРАДА ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ

Кече арада гитарадан чыкъгъан макъам, учхан макъам –
Къанатлары кёк чартлата, кёк джашната,
Къарангыны, ангыны да джыра баргъан акъ къанатлы, ай къанатлы...
...Къурч къылладан чыкъгъан джаны гитараны
(Къыл тамагъындан чыкъгъан джаны гитараны)
Кюкюретеди, джашнатады, джарытады, джылатады кече араны.
 
Юзюлелле бирем-бирем къурч къылла.
Къайдадыла ол берч къолла, къурч санла?!
Кёк чартлайды, Кёк джашнайды джюрекде,
Чапыракъла учадыла Терекден.

Юзюлелле джюрек къылла, юзюлелле,
Къыл къобузну къылларыча, къылларыча.
Къайдады ол Ёлюмсюзлюк, Ёмюрлюк,
Бизле Анга табынырча, къулланырча?!
Чапыракълача учадыла сёзле,
Къурч къыллача юзюлелле джюрек къылла.
Джурт таба буруладыла кёзле –
Джабыкъдыла ары элтир насыб джолла.

Санлагъа ары барыргъа джокъ эсе мадар,
Джаным чыкъсын да учсун ары, учсун ары...
Къыл къобузну къылларыча юзюлелле джюрек къылла –
Ачылалла, ачылалла джабыкъ джолла.

ХАР НЕ БАШЛАНАДЫ ДЖАНГЫДАН

Китабла тюшедиле табхадан,
Сёзле, къанатланыб, учадыла аладан,
Харифле айырыладыла сёзледен,
Сора, хар не башланады джангыдан.

Китабла бурулалла тереклеге,
Сёзле бурулалла бутакълагъа,
Харифле бурулалла чапракълагъа,
Хар не башланады джангыдан.

Сёз кетеди Иесине Кёкге,
Алай а дагъыда энеди Джерге.
Бир Сёзню кючю бла къуралады минг сёз.
Джаннга джан болалады Сёз.
Хар не башланады аллындан.

Терекден юзюлелле чапракъла.
Къуу болуб къаталла бутакъла.
Ёре турукъ болуб сюеледи Терек.
Бушуудан толады тёгерек.
Хар не башланады джангыдан.

АДАМ БОЛУРГЪА КЮРЕШЕ

Кёз кёрген, къол тутхан туруладан башлаб,
Ангы англаялмагъан, эс аулаялмагъан ташалагъа дери –
Барына этеме сагъыш.
Кёкде кюе, джана тургъан джулдузлагъа да,
Джерде кюе, джана тургъан джанлагъа да
Ауруйду джаным.
Къаты топракъны, ташны да тешиб,
Кюн джарыкъгъа созулгъанча кырдык,
Хайуанлыкъ, джаныуарлыкъ сезимлени хорлай,
Турама ёрге, сюелеме ёрге.

Сыйлы Китабланы окъургъа, ангыларгъа кюреше,
Ала айтханча джашаргъа кюреше,
Къара таныргъа, къара джаяргъа кюреше,
Файгъамбарладан юлгю алыргъа кюреше,
Адам болургъа кюреше,
Джашайма алай.

АДЖАЛ ДЖЕТИБ ТЮЛ

Гюл сезимли джюрекле болалла кюл –
Бир от, бир буз кюйдюре аланы.
Адамла ёлелле аджал джетиб тюл,
Сюймеклик джетмегенден ёлелле ала.

ДЖЕРДЕН КЁКГЕ, КЁКДЕН ДА ДЖЕРГЕ КЪАРАЙ

Саныма, джаныма да келгенди къач.
Сезимлеге, сёзлеге да келгенди къач.
Энди барды къууанч
Джангыз кёзлеге.

Ала
Джашаудан, ариулукъдан тоймайла,
Къызлагъа, джулдузлагъа къарагъанларын къоймайла;
Алагъа сыйынады эл, джурт, дуния,
Кёк, Джер, джанкъылыч, элия...

Ала джашайдыла алкъын.
Алада джашнайды кёк.
Аладан къарайды джюрек.

Ич-тыш дунияла кёрюннген
Эки кюзгю – эки кёз.
Алада – дуния эмда ахырат.
Алада – рахатлыкъ эмда къазауат.


Эки кёз – эки Кюн,
Джана да, кюе да тургъан.
Эки кёз – эки кюзгю,
Эки дуния да кёрюнюб тургъан.

Алада
Ахыр кёрюнюу да – биринчи кёрюнюу:
Джулдузу бла Ай.
Ахыр сёзюм да – биринчи Сёзюм:
Аллах, Къарачай.

УЗАКЪДАН КЪАРАБ

1
Булутланы ичи бла
Кёкде джюзюб барад Ай,
Палахланы ичи бла
Баргъан кибик Къарачай.

Айрымканнга къарайма –
Аны джел, тенгиз талайд.
Къыйналмайын не этгин –
Ол айрымкан – Къарачайд.

Тёгереги – душман, джау,
Тёгереги – суу, тенгиз.
Болушалмайма анга,
Сюйгенлигиме кемсиз.

Булутланы ичи бла
Кёкде джюзюб барад Ай,
Палахланы ичи бла
Баргъан кибик Къарачай.

2
Дуния мал ючюн бирле
Соядыла бир-бирин.
Мени уа Халкъ, Джурт ючюн
Келе эди ёлюрюм.

Дини, Тили, Джурту ючюн
Халкъ этмейди къазауат.
Халкъ Хакъгъа табынмайын,
Дуния малгъа табынад.

Дин, Тил ючюн, Джурт ючюн
Бармайд бизде газават.
Дуния мал ючюн, ай медет,
Къырылады джамагъат.

Оноучула, къуллукъчула,
Дуния мал ючюн, ала,
Айырмай сууаб-гюнах,
Айырмай халал-харам,
Джашырыб кертини, хакъны,
Саталла Джуртну, Халкъны.

Дин, Тил ючюн, Джурт ючюн
Джокъду сермешген, ёлген.
Дуния мал ючюн къартла
Сатадыла бир-бирин,
Дуния мал ючюн джашла
Соядыла бир-бирин.

Имансызлагъа Аллах
Чамланмайын къоярмы?
Берген джуртун, тилин да,
Сыйырмайын къоярмы?

Бетин бизден джашырад
Уялгъандан Кёкде Ай:
Гюнах, Харам тенгизге
Бата барад Къарачай...

АЗМУЛА

(«АЗмула» деб, къысха назмулагъа не да назмуну къурагъан бурхулагъа айтама. Кесим атагъан атды. Тилибизге джарашыб, орунлашыб къалса – иги; алай болмаса, кесим къурашдыргъан кёб сёзню бирича, сёз секиртмеча, тилибизни байлыгъына сёзкертмеча-эскертмеча къалыр. – ЛАЙПАНЛАНЫ БИЛАЛ).

1
Джер – джуртуду санымы (санджурт – Джер),
Кёк – джуртуду джанымы (джанджурт – Кёк).
Барына уа барды Джурт,
Барына уа бирди Джурт –
СЁЗ.

2
Къарангы – къанаты сыннган джарыкъ –
Бауурланады джерге.
Сора, къобалмай ёрге,
Кече узуну къыйынлашады.
Къарангы – кюйюб, кюл-кёсеу болгъан джарыкъ.

3
Кече – къарангыдан ауурланнган джарыкъ,
Бауурланыб джерге, кюушенеди тангнга дери.
Анга дери
Ким сынагъан болур аллай насыбны-азабны?!

4
Анг – Танг.

5. НАЗМУ

Назму – Джер джашнагъан Кёк.
Назму – Кёк джашагъан Джер.
Назму – джаз джашагъан наз.
Къара къыш да акъ къуш – назму.
Кёк кёлге тюшюб чартлатхан тамчы – назму.

Сан Джерге тартыб,
Джан Кёкге тартыб,
Аланы кюрешлери туудургъан
Бир джанды ол.

Джулдуз къусхан кёк Аламгъа да,
Баш къусхан нартюх сабаннга да
Ушайды ол.
Кёкде, Джерде, джюрекде да джашайды ол.
Барыбызгъа да ушайды ол.
Бирибизге да ушамайды ол.
Аллахдан келген бир кераматды ол.

Кёкню баш къусханы – джулдуз.
Джерни баш къусханы – джаз.
Кёлню баш къусханы – назму.

Тилни тилиди назму.
Тилни гёзениди, ёзегиди, зыгытыды ол.
Сёзню сёзлюгюдю, кёзлюгюдю ол.
Сёзню сюзлеуюдю, сёзлеуюдю, кёзлеуюдю ол.
Нарт сёздю ол. Сабий сёздю, сабий кёздю ол.
Эскини эси, джангыны джаныды ол.
Джашауча джангыды ол.
Дунияча эски, дунияча джангыды ол.

6
Назмула къуралалла азмуладан.
Къысха назму – азму.

КЪАРАЧАЙ

КЪАРА – Ч(чек) – АЙ
ЗЕМЛЯ – граница – МЕСЯЦ

ТОХТАБ КЪАЛГЪЫНЧЫ ДЖЮРЕГИМ

Къар джауады, къайдам, къайдан –
Кёкден, Айдан, Къарачайдан?

Джулдуз, Ай да, Къарачай да
Кёкдендиле, Кёкдедиле.
Кюн джарыкъ да, къар да, суу да
Мийикледен энедиле.

Европагъа джауады къар
Къарачайдан, Минги Таудан.
Андан меннге не къууанч бар –
Ёлгенчама джаным саудан.

Къууанч хапар келмейд  джуртдан –
Джуртха, Халкъгъа барды къоркъуу.
Сермешсем да къоркъмай джукъдан,
Умут терек болады къуу.

Амантишле, душманла да
Халкъны джуртсуз, тилсиз эте,
Юйсюз эте, кюнсюз эте,
Кёлсюз эте, манкъурт эте,
Мен а мындан, тюзден къараб,
Амалсыздан назму эте...

Европада джауады къар.
Джауады къар – чыммакъ, рахат.
Кюн тюбюнде джауады къар,
Джюрекде уа улуйд боран.

Иссаны эсгере, Европа
Джау чыракъла джандыргъанды.
Мени уа джанады джюрегим,
Къарачай-Малкъар дей, джарыла.

Кесиме Аллахдан тилейме
Джуртда джер юлюш – къабырлыкъ.
Халкъыма уа тилейме,
Барыбызгъа да тилейме
Иман бла сабырлыкъ.

Исса файгъамбарны туугъан кюнюнде
Аллахдан олду тилегим.
Не бла болушайым халкъыма
Тохтаб къалгъынчы джюрегим?
2004 джылны ахыры

ДЖОКЪДУ ОРУН ШАЙТАННГА, ДЖИННГЕ

Христианла дин джорукъларына сыйына,
Исса файгъамбарны туугъан кюнюню сыйына
Чыракъла джандыралла.

Харамдан, гюнахдан тыялла кеслерин,
Ахратха иелле эслерин.
Болуб тазала, болуб омакъла,
Бир-бирине джюрюйле къонакъгъа.

Клисаларына джюрюйле табыныргъа.
Къонгурау тауушлары клисаланы
Чакъыргъанлай турады аланы.

Дин тартыула согъулалла анда.
Къарт-джаш да табыналла анда.
Къара кийимли бабас
Береди ауаз.

Дуния малгъа табыннгандан эсе,
Табынсынла Иссагъа ала,
Джюрюсюнле мессагъа ала.

Бир Аллах джаратханды бизни.
Келечилеринден билдиргенди Сёзюн.
Мусса да, Исса да, бизни Мухамммад да
Кюрешгенле Хакъ кертини айтыб, ангылатыб.

Клисада къагъылады къонгурау,
Хоншу межгитде къычыралла азан –
Аллахха къуллукъ этеди Адам:
Къууанама кюннге –
Джокъду орун шайтаннга, джиннге.

ТУРАСА КЁЛДЕ

«Ол сейир джюрегинге, шийир джюрегинге
Мени бир къыс –
Къыркъ джаным да джанынга къурман»,-
Деди бир къыз.

Алай а меннге белги бермеди Кёк –
Къыз умут этгенча болмаз эди менде джюрек.
Ол таза джаннга тыйыншлыгъа санамадым кесими...
Энди неге талатама да эсими,
Къыйналама, сокъуранама неге?
Гюнахны да нек кюрейме башхалагъа,
Мени джазыууму джазгъан кибик ала?!
Къызны къачырыргъа ол кюн джетмеди таукеллигим.
Тюзюн айтыргъа бюгюн да джетмейди таукеллигим.
Кертиси бла да, ол къызгъа тыйыншлы болмазем мен.
Алай а, кесине тыйыншлыгъа тюбедими ол?
Огъесе, менден да къолайсызгъамы джолукъгъанды ол?

Да алайды джашау.
Биреу кесин, башханы да этеди насыбсыз.
Къыркъ джанын да манга къурман этерик къыз,
Къайдаса? Къалайса? Не эте джашайса?

Сен тюшген сайын эсиме,
Кёлюм чыгъады кеси кесимден.
Джулдуз а алгъынча джанады Кёкде.
Сен да аныча тураса кёлде.

НЕДИ НАСЫБ?

- Неди насыб?
- «Кийик эсенг, ышаннга салыб атма къой,
Саулукъ марал эсенг, эмчегингден тартма къой...».

- Башханы джанын алыб, кесине джашау этиу –
Ол халал да, сууаб да, насыб да къалай болур? 

- Да сора, неди да насыб?
- Джан алыу тюл, джан салыуду насыб;
Джашауну къурутуу тюл, сакълауду, айнытыуду насыб;
Сюркелиу тюл, сюелиудю насыб,
Учуб, учунуб джашауду насыб.
Халал къыйынынг бла джашауду насыб.
Сууаблы иш эте джашауду насыб.
Харамдан, гюнахдан кенг турууду насыб.
Нафысха тюл, намысха бойсунууду насыб.
Учуз, сыйсыз, кёзбау затлагъа тюл,
Хакъ кертиге къуллукъ этиудю насыб.
Китабны магъанасын ангылаб,
Ол айтханча джашауду насыб.
Джашаугъа, ёлюмге ийнаннганча,
Ахратха, тирилиуге да ийнаныуду насыб.
Кертиге-Тюзлюкге-Эркинликге-Игиликге къуллукъ эте,
Адамча джашауду насыб.

ДЖЮРЕК-КЁК

Къалмагъанды ышаныу Джерге не Кёкге –
Кюкюрт ийис джайылгъанды тёгерекге.
Къычырады Кёк бошлаб тамагъын.
Къуугъуннгача чабады джел, тура талагъы.

Джашнайды, чартлайды, кюкюрейди Кёк.
Титирейди чегет, титирейди терек.
Джилтинден къабынырчады хауа...
Табигъатха джарарыкъмыды дууа?

Дууасы къабыл боллукъ да бармыды?
Джауа тургъан джангурмуду, къармыды?
Бу джашнагъан, чартлагъан, кюкюреген Кёкмюдю?
Огъесе, къыйынлы адамда джюрекмиди?

Бу джана тургъан Кёкню-джюрекни
Джукълатыр, сууутур ючюнмю джауады джангур?
Огъесе, кюйгенни тирилтир ючюнмю джауады джангур?
Ай джарлы халкъым, джаралы халкъым,
Табигъат бла бирге сен да бир джангыр.
Джаз, къач деб, къарама, табигъатха да къарама,
Кесинги эсгер, сагъай эм джангыр.
Умут джарыкъны – нюр-иман джарыкъны
Кёлюнгде, юйюнгде да джандыр.

УЗАКЪ-ДЖУУУКЪ

Кёбден бери Кёкден бери
Энмейди джукъ.
Ахыр Китаб келгенден сора,
Сакълау да джокъ.

Кёкге чыгъар, Кёк бла сёлешир
Келечи да джокъ.
Биз айыргъан келечилеге уа –
Ары джол джокъ.

Ары джол барды,
Ол да – ачыкъ.
Алай а,
Ол джолдан таймай баргъан,
Кимди бизде?

Бирле джулдузну кёрелле
Не имбашда; не байракъда; не сын таш да.
Кёзю, кёлю да Кёкге ёрлеген а,
Джулдузну, Айны анда кёрген а –
Ичибизде аз.

Ма аны ючюн кёрюнеди
Джашау тузакъ;
Чексиз джууукъ Кёк да –
Бютюн узакъ.

Кёкден энди аны ючюн
Энмейди джукъ.
Биз ийнаннган-ийнанмагъан,
Биз сакълагъан-сакъламагъан –
Бютюн джууукъ.

ДЖАХИЛ САГЪЫШЛА

Джердебиз биз,
Джерденбиз биз.
Кёкдебиз биз,
Кёкденбиз биз.

Алай а кимбиз биз?
Къайданды, къайрыды джолубуз?

Кёклени, Джерни, бизни да джаратхан,
Джашатхан, къаушатхан,
Дагъыда тирилтген –
Ол а кимди?
Аны иннети, мураты уа неди?

Адамны тюзелиринден
Ол тюнгюлгенми болур?
Келечиле, китабла ийгенин да
Аны ючюнмю тохтатхан болур?

Бизни къурутуб,
Бир джангы дуниямы къурарыкъ болур?
Бир джангы адам улуму джаратырыкъ болур?
Бир джангы джанламы джаратырыкъ болур?
Огъесе, тюб этгени бламы къоярыкъ болур?

Алда – Ай бла джулдуз.
Ары эсе джолубуз,
Тюберге Анга
Хазырбызмы биз?

КЪЫЙЫН КЪАДАРЛЫ БИР ДЖАНДЫ АДАМ

Тёнгереб тюзлеге тюшсе да саным,
Мингиде, мийикде къалгъанды джаным.
Джер тартханча кесине санны,
Кёк тартады кесине джанны.

Сюркелгенлени тюл, сюелгенлени,
Кёкге баргъанланы,
Сёз ючюн, тереклени
Сюебиз аны ючюн.

Сюркелгенлени тюл, учуннганланы,
Учханланы,
Сёз ючюн, къанатлыланы
Сюебиз аны ючюн.

Къайсын да билмей атагъан болмаз
Ахыр китабына «Адам. Терек. Къанатлы» деб, ат.

Джарсыуубуз бирди бизни –
«Джаралы Джугъутурну», «Джаралы Ташны»,
«Джуртда Джангыз Терекни да».

Ол джарсыуду бизге
Ташны-агъачны да, кийикни-джаныуарны да тиллерин ангылатыб,
Адам этген, назмучу этген.

Кёкге, Джерге, бютеу дуниягъа да
Сагъыш этдирген.

Джер, кесине тартыб, абындырса да мени,
Кёк ёрге тартыб, къобарады –
Кёк кёгереди, тау агъарады:
Мен джашыма Кёк бла Джерни.

Ала сау болуб, бизге джокъду ёлюм.
Алай а, кёлюм
Бир-бирде – иги, бир-бирде – аман:
Кёкча, джерча тюрлене тургъан
Къыйын къадарлы бир джанды адам.

АДЖАЛ

Турна тауушу джюрекни,
Титиретеди Джерни эм Кёкню.

Къарылгъачха да келеди къач.
Къушха да къатылады къыш.
Бу дунияда къайры да къач –
Джокъду къутулуу.

Не джашлай къоратады сени,
Не къартлыкъгъа дери къояды джашаргъа.
Бир кюн, бир джыл, бир ёмюр берсе да –
Тынчлыкъ а бермейди.

Эртде-кеч болса да, джетеди –
Джокъду къутулуу андан...
Барды къутулуу андан –
Орнунгу джашаугъа къой.

Акъылынгы-эсинги, билиминги-кючюнгю
Ёлюмге тюл, джашаугъа бер.
Джашауну сакъла, джакъла, айныт –
Олду къутулуу ёлюмден.

ТАШАДАГЪЫ КЕРТИ

Эркишини да Тиширыуду джаны.

АДАМБЫЗМЫ БИЗ?

Къара хайуанла, артларын-алларын къашый,
Баралла сахнада улуб ары бла бери.
Кирден ийис ангыламагъан акъ хайуанла да,
Алагъа харс ура, шашалла залда.

Къурт ургъан «культураларын» дуниягъа джаяргъа,
Бизге да джукъдурургъа излейле ала.
Адамны къарны бла къарын тюбюн
Байракъ этерге кюрешелле ала.

Бизни хайуан этерге кюрешелле ала,
Бизни джегиб, къул-къарауаш этиб джашар ючюн.
Бизни ангысыз, намыссыз, ичкичи этерге излейле ала,
Джуртубузну, кесибизни да тонар ючюн.

Биз да ол джийиргеншлиле айтханны этиб,
Ангысыз, эссиз, намыссыз, ичкичи болсакъ,
Алагъа къул-къарауаш болсакъ,
Динсиз, тилсиз, джуртсуз да къалсакъ –
Сора, Адамбызмы биз?

Ол къара кючле айтханны этсек,
Джуртну, Халкъны да алагъа теблетсек,
Байракъны, Тамгъаны да алагъа кючлетсек –
Сора, Адамбызмы биз?

ЧИРИК КЁЛ

Кёл тунчугъады кеси кесинден.
Барыр джери джокъду аны,
Кёралмайды ол... дунияны –
Тунчугъады кеси кесинден.

Къуршоудача турады ол.
Тёрт джанына да джабыкъды джол,
Джер тюбюнеди джолу джангыз.
Кёкден а къарайды Ай бла Джулдуз,
Кёлден да къарайды Ай бла Джулдуз –
Умут юздюрмеген, тюнгюлтмеген Ай бла Джулдуз.

Кёлню кёлюнде – къызла, джулдузла да,
Кырдыкла, терекле, джанкъозла да;
Кёбле, азла, джангызла да;
Дунияда болмагъан бир ариулукъла да;
Дуния билмеген бир сезимле, сёзле, оюмла да...

Сюймекликден толуду кёл.
Аны билелле Джер бла Кёк.
Бир джан-джаныуар билмейди аны,
Джангыз бир адам сезмейди аны.
Билирге излеген да джокъду кёлню кёлюн.
Джашау кючлемеген джерни кючлейди ёлюм.
 
Сууу кете, джангы суу къошула,
Ичи, тышы да тюрлене, джангыра,
Чабакъла, къызла, джулдузла да анда джуууна
Турмасала, тунчугъады кёл,
Чирик кёлге бурулады кёл.

ДЖЕРНИ КЪУЧАКЪЛАЙ, КЪАРАЙМА КЁКГЕ

Кёк тенгизни Ай къайыгъы
Чыммакъ тауну тюз башында
Мени сакълай тохтагъанды.
Къыз – тылпыуун, суу – тауушун
Тыйгъандыла.
Санларымы къыйгъандыла.

Айырылыугъа чыдар къарыу,
Тау башына чыгъар къарыу,
Ай къайыкъгъа минер онг да
Аллах берсин.
Андан къараб Джерни кёрюб,
Андан къараб элни кёрюб,
Къууаныргъа насыб болсун.

Джерде къаллыкъ къалсын Джерде,
Кетерик да кетсин Кёкге.

Кёк тенгизни Ай къайыгъы
Минги Тауну тюз башында
Мени сакълай тохтагъанды...

КЕЧ БОЛГЪАНДЫ

Асыры кёб эшитгенден, кёргенден, сёлешгенден
Къулагъым, кёзюм, тилим да болгъанла берч.
Джангы тауушланы сезерге,
Джангы тиллеге юренирге,
Джангы дуниягъа тюзелирге
Болгъанды кеч.

Къурумдан толгъанды оджакъ,
Юзмезден толгъанды кёл.
Дагъыда дуниягъа джаяма къучакъ,
Ёлюмге уа, деялмайма: «кел».

Нечик къарыусузду адам –
Ахыратха да билмейди кёче.
Тангнга чыгъаргъа кюрешеди,
Кёзлерине орналса да кече.

Огъай, пелиуанды адам:
Аджалгъа узатмайды къол.
Ёлюмсюзлюкге излейди джол.
Унамайды зулмуну, зорлукъну.
Кеси джазаргъа излейди джазыуун.
Махтау Адамгъа.

Алай а,
Къадаргъа да излемей бойсунургъа,
Аллах болургъа излейди адам –
(хар адам - бирер аллах,
минг адам – минг аллах,
биягъы джахиллик, меджисуу)
ол излемиди къурутурукъ аны.

Аллах болургъа излеген адамладан
Джетеди дуниягъа эм уллу къыйынлыкъ.
Ахырзаманны келтирлик да алалла...
Ма ала бла сермешир ючюн
Энтда бир кесек джашаргъа излейме.
Аллахдан кюч, иман тилейме
Ала бла сермешни бардырыр ючюн.
 
ДЖЮРЕКГЕ ТЫНГЛАЙМА

Джюрекге тынглайма:
Кюн тюрленнигин билдиреди ол;
Дуния тюрленнигин да билдиреди ол;
Джер тебреннигин да билдиреди ол;
Ахырзаман келлигин да билдиреди ол;
Ауалгъа къайытырыбызны да билдиреди ол;
Къыямат кюн боллугъун да эсгертеди ол;
Соруу-суал боллугъун да эсгертеди ол.

Байламлыды ол Кёк бла, Джер бла;
Байламлыды Элиб бла, Эл бла;
Байламлыды Ай бла, джулдуз бла.
Башха дунияланы да сезеди ол,
Болгъанны, боллукъну да сезеди ол,
Ауалны, Ахырны да кёреди ол –
Къалтыраб, титиреб, белгиле береди ол.

Джюрек билгичди.
«Ура!»-ды, урады, къутурады,
Джыгъылады, къобады, шын турады,
Тёртгюллейди, джортады, чабады,
Къанатланады, учунады, учады,
Джанады, кюеди, джарылады.

Джюрек къуугъуннга, сюйюмчюге да чаба,
Азан да къычыра, салах да тарта,
Орайда да тарта –
Халкъны джашаугъа, ёлюмге да сагъайта –
Джанады, кюеди, джарылады.

Джюрекге тынглайма:
Кюн тюрленнигин билдиреди ол;
Дуния тюрленнигин да билдиреди ол;
Керамат белгиле береди ол.

Кесиме айтама:
Хазыр бол.
Халкъыма айтама:
Хазыр бол.

ШАЙЫРНЫ ИГИ ДЖОРАЛАРЫ

1
Мени джашауум ёлгенимден сора башланныкъды

2
Шайырны керти дуниясы – аны назмуларылла

3
Мени назмуму дуа орнуна
Бойнунда джюрютюр Къарачай

4
Назмуларымы хамайыл этиб,
Джанларында джюрютюрле къартла

5
«Сюймекликге харс», «Къылыч бла кямар» китабларымы
къаты къучакълаб, алай джукъларла таулада къызла

6
Назмуларымы окъуй таулу джашчыкъла
Татаркъанла, Умарла, Джатдайла болурла

7
«Ас-Алан» журналда акъ Минги Таулу джашил байракъны
Ас-Алан халкъым Байракъ этиб кёлтюрюр ёрге

8
Назмуларымы окъуй, Алан халкъым, Нарт халкъым
Бурун кибик кърал болур, ёр болур –
Элиб деген даулет болур, Эл болур

9
китабларымы окъуй, Алан халкъым, Нарт халкъым
Китабны Анаяса этиб, ётдюрюр тёрге

10
Назмуларымы окъуй, нарт алан халкъым тюшюнюр, кёлленир –
Ислам динине, тюрк тилине, Минги джуртуна тыйыншлы болур.

11
Керти дуниямдан сёлешеме сизни бла

ТЮШ БЛА ТЮН

Къарны, Айны, Малкъарны, Къарачайны
Кёреме къуру да, къайдан да.
Къардан, Айдан, Малкъардан, Къарачайдан
Къарайма дуниягъа, кесиме да.

Учхан джулдузлача кёзлерим, сёзлерим да...

Джюрегиме – асры къызыу учхандан къанаты джаннган малаикге –
Бир къонар, солур, кюч алыр джер изледим да,
Кёк бла чеклешиб тургъан бир мийик, сууукъ, таза джер изледим да,
Къарадым къаргъа, Айгъа, Малкъаргъа, Къарачайгъа –
Минги Тауну кёрдюм:
Ёлдюм, тирилдим.

Къар, Ай, Малкъар, Къарачай
Сора Минги Тау.

Аны къарында акъ барс болуб,
Чабды джюрегим.
Толду тилегим –
Къарачай-Малкъар биригиб, бир болуб, кърал болуб, кёрдюм да,
Тюшюмю бёлмей, джукълаб турурум келди.

Къарачай-Малкъар
Бир эркин кърал, Китаблы, иманлы кърал
Болур ючюн,
Уяныб, сермешге киририм келди.

АКЪ

1
Ата-ана джаным болсала да Адурхай-Трам, Лайпан-Семен,
Тейри адамыма, Тейри шайырыма мен.
Багъалылла эт-джен, тукъум-джууукъ, джурт-халкъ,
Алай а барындан да башды, багъалыды Хакъ.

Джангыз Анга этеме къуллукъ,
Джангыз Аны сёзюдю манга буйрукъ.
Хакъ бла болгъанды манга джолдаш, къарнаш.
Хакъ поэти Хакъ кертиге урама баш.

Ёлсенг, къалсанг да айт тюзюн, кертисин.
Халкъ сёздю, нарт сёздю сёзню игиси.
Алай а акъ сёз – Хакъ сёздю джангыз.
Хакъ – акъ.

2
Халкъ – къоланды,
Джангыз Хакъды акъ.

Хакъ дей, тартама мынчакъ.
Хакъ дей, кёлтюреме бычакъ.
Хакъ дей, джазама китаб.
Кимден, неден да башды Хакъ.

Хакъ дей, болады халкъ да Халкъ.
Хакъ билген Халкъ – болмаз талкъ.
Эки дуниядан да юлюшлюдю
Хакъ джолда баргъан Халкъ.

Къанатларым – Джурт бла Халкъ.
Джюрегим-ангым, джаным-тиним – Хакъ.
Хар къуру да, хар къайда да кёлюмде мени –
Хакъ бла Халкъ.

АКЪ МАРАЛ

1

Файгъамбар къызыны аты – атынг;
Апсаты къызыны аты – атынг;
Мёлекге, кийикге да ушатхан – халинг, сыфатынг...
Бийнёгерча ызынгдан къараб къалдым.

Файгъамбарны азанчысыны аты – атым;
Къум тюзде суу тамчы – атым...
Хакъ шайыры, Халкъ шайыры болса да атым,
Боракъ не Гемуда тюл тюбюмде атым –
Ызынгдан джеталмай къалдым.

Кёкде Айгъа, Джерде къызгъа ушай эди марал;
Кёкде джулдузгъа, Джерде джанкъозгъа ушай эди марал.
Кёб айландым Аны ызындан – ызлай, марай.
Кёб айландым Сёзню ызындан – ызлай, марай,
Бегигинчи къая раннга, къайгъы раннга.

Ахыр мийикликден къараб, кёрдюм дунияны:
Мёлекге, къахмеге ушагъанына да сейирсиндим аны;
Меннге къол булгъагъанын да эследим аны.
Къая рандан секирди тёнгегим-саным,
Назму ранда къалды джюрегим-джаным.

Къаядан кетиб бара, ол бир дуния да ачылды меннге:
Аны джашиллигине, кесими джахиллигиме сейир этдим.
Билмей къалдым, не эди бу дуния, не эди джашау?
Бары да джалгъан, бары да кёзбау?

Огъай, джалгъан, кёзбау затлагъа этмедим къуллукъ.
Адам улуна дарман излей ёрледим мийикге,
Тюбедим дунияны къутхарлыкъ кийикге,
Алай а туталмадым аны.

Сюймеклик ёрлетди мени къаягъа,
Сюймеклик чынгатды мени къаядан.
Кетди энгишге тёнгегим-саным,
Къалды мийикде джюрегим-джаным.

Кетди акъ марал – сюйгеним-джаным.
Назму ранда къалды джюрегим-джаным.
Чакъыра сени, къычырады ол шийирледен,
Къычырады кёкледен, мийикледен.

Сюймеклик таууш азан таууш бла бирге
Энеди джерге, дагъыда кёлтюрюледи ёрге.
Минги Таудан акъ марал къарайды –
Джюрекде биягъы сезимлени къозгъайды.

Ызына айлана да къарай,
Акъ марал кетген эди алай.
Энди ол, къайытыб, акъ таудан къарайды.
Анга агъаралла, ышаралла къар, Ай да.

Акъ марал Акъ таудан къарайды.
Мен да къарайма анга джерден, кёкден.
Ол Акъ тауда Акъ маралны кёрсе,
Ёлген да тирилиб, секириб къобар эди,
Сюймекликден дуу джаннган джюрегин
Къолуна алыб чабар эди...

Билмейме къалай бошаллыгъын шийирими ахыры,
Кёреме къалай бошаллыгъын кесими ахырым:
Кетеди къара къаядан, къая рандан тёнгегим-саным,
Къалады акъ къаяда акъ марал бла джюрегим-джаным.

2
Эгерледен, бийнёгерледен да сау къалгъан,
Бёрюледен, кюрт юзюлгенден да сау къалгъан
Акъ марал Акъ таудан къарайды.

Агъаралла, ышаралла Анга къар, Ай да;
Къууаналла Анга Малкъар, Къарачай да.
Ышаналла акъ марал акъ таудан кетмез деб,
Анга илинмек аджал, тюз ёлюм да джетмез деб.

3
Кёзлериме ийнанмай къарайма:
Акъ таудан Акъ марал къарайды.
Джашлыгъымда мен къачыргъан акъ марал,
Мен джеталмай, туталмай къалгъан акъ марал.

4
Къара къайгъы къара къаядан уруб атханында да,
Акъ таудан къараб тургъан Акъ маралны кёрдюм.
Сора рахат болду кёлюм.
Акъ тауда Акъ марал сау болуб,
Джокъду ёлюм. Манга джокъду ёлюм.
Бизлеге джокъду ёлюм.

КЪЫЯМАТ ДЖУУАБХА ТАРТЫЛАДЫ АДАМ

Бирле аты бла Хакъны,
Бирле аты бла халкъны,
Къатышдыра къара бла акъны
Кеслерине этелле джашау.

Алай а келеди Заман:
Тюлкю къуйрукълу джаныуар къылыкълы адам
Къара багъанагъа тагъылады
Гюнах сёзлери, харам ишлери ючюн –
Джалгъан даулары ючюн,
Къатышдыргъаны ючюн къара бла акъны,
Ётюрюк бла, зулму бла чайкъагъаны ючюн халкъны,
Ибилисге бойсундурургъа кюрешгени ючюн аны.

Изин береди Хакъ:
Тенгизча къобады халкъ,
Айырылады къара бла акъ,
Хакъ кертиден башхасы болады талкъ.

Дагъыда кетеди заман.
Хакъ джолдан джанлайды адам.
Аллах джангыдан тюзетеди аны.
Ол а, дагъыда джанлайды Хакъдан.
Тюз турургъа унамайды адам.

Бошалады тёзюм.
Джетеди къыйынлыкъ, ёлюм.
Адам андан да алмайды дерс.

Ненча кере болады алай.
Чамланады джулдузу бла Ай.
Сора келеди ахырзаман.
Къыямат джууабха тартылады адам.

ДЖЮРЕК-ДЖЮРЮК

Къараб кёкде джулдузгъа, джерде джанкъозгъа,
Джангызгъа барады джюрек.
Къазакъ бёрюча улуй, бешли аджирча кишней,
Джазгъы кёкча джашнай,
Кече къарангысына ташаяды джюрюк.

МИНГИ ТАУДА АСРАРСЫЗ МЕНИ

Сууаб, гюнах да эталмазча болгъанма,
Тынчайыр акъыл алгъанды джюрек.
Аны билибми учдула Кёкге
Эки имбашымдан эки мёлек?

Кёкде учуб баргъан эки къанатлы,
Не хапар элтесиз Аллахха менден?
Айырылалла джан бла тёнгек –
Себеб джокъ не Джерден, не Кёкден.

Эки мёлек – эки къанатлы,
Кюн джарыкъдан да дженгил,
Учуб ташайдыла кёзден, къарамдан –
Кёзлериме къуюлду ингир.

Эртден бла асрарыкъла мени –
Алкъын ичимде болур дейме эсим.
Саууму-шаууму да билмейме кесим,
Айтама, кёмюле къарангыгъа:

Бу къарангыдан къутхарыгъыз мени –
Минги Тауну къарына чырмагъыз мени,
Минги Тауну къарында асрагъыз мени,
Акъ болурча кёрюм.
Акъ болурча кёлюм.

Джаназы да къылдырыгъыз ана тилде,
Джан азыгъы, анг-танг тамызыгъы – ана тилде,
Халкъ кёлюню къанкъазы ана тилде,
Акъ дунияны ауазы ана тилде,
Акъ таугъа тыйыншлы ана тилде –
Акъ болурча кёлюм.
Акъ болурча кёрюм.

Миллет байракъны да орнатыгъыз баш джанымда,
Ол тынчлыкъ-рахатлыкъ берирча барс джаныма.
Миллет байракъ чайкъала Минги Тауда,
Миллет орайда тартыла Минги Таудан,
Ол дуния да, бу дуния да акъ кёрюне,
Мен джукъларма Сизге тынгылай, акъ кёрюмде.

Минги таугъа чыгъыб джигит тёлю, джаш тёлю,
Салам берсе, эрир буз кёлюм, таш кёлюм.
Хапар айта турсала халкъдан, джуртдан,
Хапар айта турсала узакъдан, джууукъдан,
Тынчлыкъ-эсенлик хапар айта турсала –
Къайгъылагъа кючлетмейин эсими,
Насыблыгъа санарыкъма кесими.

Минги таулу Минги джуртунда джашасын,
Минги таулу Минги джуртун джакъласын.
Джашауу, ёлюмю да болсун Минги.
Джазыу ол къауумгъа къошсун мени.
Сын ташымда да болса быллай бир джазыу,
Джаралы джаныма боллукъду асыу:

«Бу шейитди – ёлгенди дини, тили ючюн,
Джашагъанды, ёлгенди халкъы, джурту ючюн:

Минги таулугъа саналгъанды аны ючюн,
Минги Тауда асралгъанды аны ючюн;
Мёлекле къонуучу, шыйыхла чыгъыучу Акъ тауда, Нюр тауда –
Минги Тауда асралгъанды аны ючюн;

Мёлекле эниб, шыйыхла чыгъыб, Минги Тауда
Джаназы къылгъанла Анга аны ючюн;
Миллет джигитле, тулпарла да Анга
Зияратха джюрюйле аны ючюн;

Дууа этигиз бу шайыргъа, хаджиге аны ючюн,
Джандет тилегиз бу адамгъа аны ючюн». 

ДЖОЛГЪА ЧЫГЪА АЙТЫЛГЪАН СЁЗ

Джулдуз да, Ай да
Манга Къарачайды.

Джангыз Терек да, Минги Тау да
Манга Къарачайды.

Къадау Таш да, сын таш да
Манга Къарачайды.

Джурт да, миллет да, тил да, иннет да
Манга Къарачайды.

Ол джашар ючюн – джашаргъа разыма;
Ол джашар ючюн – ёлюрге да разыма.

Аны бла байламлыды мени къадарым:
Олду мени джашатхан, ёлтюрген, тирилтген да;

Ол саулукъда манга джокъду ёлюм.
Ёлсем, топрагъына къошуллукъду саным.
Джаным а, джаным –
Ёлсем-къалсам да андады, аны блады, олду.

Ауал-ахыр, кюрешиу-сермешиу,
Джаратылыу-Джашау-Ёлюу-Тирилиу,
Тюнене, бюгюн, тамбла,
Джер, Кюн, Джулдуз, Ай –
Бары да – Къарачай.

АРИУЛУГЪУНГА ТЕНГДИ СЮЙМЕКЛИГИМ

Тюртюлдюм бир къызгъа –
Къарангы Кёкде джангы джаннган джулдузгъа,
Къар тюбюнден джангы чыкъгъан джанкъозгъа
Ушай эди ол.

Дуния бюгюн къурала тургъанча,
Джаным ол къызгъа кириб къалгъанча,
Кёрюндю алай.

Заман тохтаб, шын туруб, кишнеб, учханча джангыдан,
Аламла джоппу джыйылыб, чачылгъанча джангыдан,
Джюрек джоппу джыйылыб, сезимле, сёзле болуб чачылды –
Меннге бир джангы дуния ачылды.

Тенгизге бурула, чайкъалды, къатланды кёл.
Айыб, бедиш этерик эсе да эл,
«Бу къыз ючюн джаша, бу къыз ючюн ёл»,-
Дедим кеси кесиме.
 
Алай а,
Бир атлам да эталмай,
Бир сёз да айталмай,
Сын болуб, тилим тутулуб къалдым.

Къалгъан затым болса да кем,
Сюймеклигим – Ариулугъунга тенг.
Сени насыблы эталсам, Мен
Насыблы боллукъма кесим да,
Ёлюмсюз боллукъду сёзюм да.

Тюбедим бир къызгъа –
Кёкде джулдузгъа, джерде джанкъозгъа
Джюрегим бла тийгенча болдум.

ДЖАН

Къыйынлыкъда танылады Эр.
Къарангыда джанады джулдуз.
Не ючюн джаналла, кюелле ала?

Джангыз кеси терсликге, зорлукъгъа
Къаршчы турады, сермешеди Эр.
Джангыз кеси къарангыны
Кюйдюре, къачыра джанады джулдуз.

Адам да – бурху, джулдуз да – бурху.
Алай а, ала
Кеслеринде табалла кюч
Чексиз къарангыгъа турургъа къаршчы.

Джаннган джюрекледен, джулдузладан
Къалгъанла аладыла от.
Къарангыгъа, зулмугъа кючлетмей дунияны
Ёмюрле бою барады къазауат.

Бизге джан берген буюргъанды: «джан».
Ой бу Кёк магъаналы, кёб магъаналы «джан».
Джанады джулдуз, джанады Адам,
Къутхара кеслерин, дунияны да къарангыдан.

Нюр да, от да, буйрукъ да – джан.
Нюр, от, буйрукъ да Андан: джан!
Аны ангылаб джаннганды Адам.
Джан. Анг. Джаннган.

МАГЪАНА

Чегет ичинде партизанча,
Сёзле ичинде джашыныбма.

ЭКИ ДУНИЯНЫ ЧЕГИНДЕ

Къарайма Узайгъа, Айгъа,
Къарачайгъа.
Къарайма Узайдан, Айдан,
Къарачайдан.

Кёреме кесими, дунияны да;
Кёреме Ауалны, Ахырны да;
Кёреме Джерни, кёрню...Джолну да;
Кёреме Кёкню, чекни...Аны да.

Джер, Кёк да бирча джууукъла бизге.
Джер, Кёк да бирча узакъла бизден.
Джууукълукълары узакълыкъларына тенгди.
Бири аягъыбыздан, бири тамагъыбыздан алыб туралла,
Джыгъылыргъа, учаргъа да къоймай.

Эм ахырында бизни эки юлешелле:
Тёнгегибизни алады Джер
(топракъдан джаратылгъан топракъгъа къайытады),
Джаныбызны алады Кёк
(Кёкден келген Кёкге къайытады).

Ол
Биз джашагъан дунияны (хаух дунияны) къурутады;
Бир джангы (эски) дуниягъа джыяды бизни.

... Ол керти дунияда да бу хаух дунияны эсгере,
Анда да бу гюнахлы дуниягъа тансыкъ бола,
Джер джашауубузгъа, джер джуртубузгъа тансыкъ бола,
Тауларыбызгъа, сууларыбызгъа тансыкъ бола,
Артха къайытыргъа уа болмай мадар,
Джашарыкъбыз, ёлюб кетиб, тирилгенле,
Джер джуртубузда джандет джашаугъа термилгенле.

Кёбле тилерикле Аллахдан:
Джангыдан ёллюк эсек да, джер джуртубузгъа къайтар деб,
Тюб этген джер джуртубузну къайтар деб.
Къобанны сууун ичиб, ташын джалаб турлукъ эсек да,
Эски джуртубузгъа, къарт джуртубузгъа, нарт джуртубузгъа къайтар деб.

Къарайма къаргъа, Айгъа, Къарачайгъа...
Бу дуниягъа тансыкъ бола къарайма,
Джаханим, джандет да бу дунияды, ангылайма,
Ол дуниягъа да бармаз онг джокъ, ангылайма,
Артха къайытыргъа да джол джокъду, ангылайма –
Амалсыздан кеси кесими алдайма,
Сизни алдамаз ючюн а, сёзню кесиб...тынгылайма.

ДЖАНГКЪЫЛЫЧХА УШАЙДЫ КЪАРАЧАЙ

«Къарачай бизге ата-бабаларыбыз айтхан бир таурухду, джандетди. Энди уа андан къуджур хапарла келелле – ичген-эсирген, бир-бирин тонагъан, ёлтюрген дегенча... Кёлюбюз чыгъар деб асры къоркъгъандан, ары баралмай турабыз».
Сылпагъарладан Йылмаз Науруз бла Мустафа Доммайчы (Тюркие)

Кюн тюбюнде джауады джангур,
Кёлден келген назмула да – алай.
Кёк джулдузу, джер кырдыгы да джангы,
Джангкъылышча кёрюнеди Къарачай.

Джангкъылычха ушайды Къарачай:
Узакъдан кёрюнеди, джууукъ барсам а – болады тас;
Тышындан-кенгден ариуду къалай,
Тинтиб къарасам а – кёлюм болады аз.

Джети бояудан къуралыбды ол –
Къызыл, турунджу, сары, ала, кёк, кимит, джашил.
Хар бири къалгъанладан кесин кёреди баш –
Бири-биринден уллукёллю, махтанчакъ, джахил.

Узакъдан къарагъан кёреди тюз, кёреди джангылыч:
Барды джангкъылыч, джокъду джангкъылыч.
Узакъдан кёреме да, барама джууукъ –
Джукъ да джокъ, къайытама суууб.

Халкъымы кеси кесинден эмда джуртундан
Айырыб кюрешелле ит да, тюлкю да, эки башлы къуш да –
Бары да бошаргъа кюрешелле халкъымдан.
Джюрек кюкюрейди, джашнайды, назмуланады –
Шийир къылыч чыгъады къынындан.

...Кюн тюбюнде джауады джангур,
Джангкъылыч да тартылгъанды тогъай.
Джууукъ барыргъа къоркъуб, узакъдан тансыкълайма –
Джангкъылычха ушайды Къарачай.

НАСЫБСЫЗ

Джашлыкъ, саулукъ, джашау,
Ала берген насыбла да,
Ала берген сынаула да –
Бары кетгенден сора
Келеди ангылау, сокъураныу.

Айтханынга, айтмагъанынга да,
Этгенинге, этмегенинге да –
Кёб затха кюеди джюрегинг.

Алай а, джангылычларынгы тюзетирге
Джокъду мадар – джашау кетгенди:
Къалмагъанды не джашлыкъ, не саулукъ, не заман;
Кюч-къарыу къалмагъанды.

Джашаргъа кереклисича джашамагъанса,
Ёлюрге керекли джерде да ёлмегенсе.
Болалмагъанса Къадау Таш,
Джангыз Терек да болалмагъанса.

Сынсыйды сына кёлюнг:
Сын, сый да санга – ёлюм.

Кёзбау затлагъа алданыб,
Ауар ташха таяныб,
Суудан тутуб къаядан салыннган –
Кимге, неге этгенсе къуллукъ?
Кимге, неге ургъанса баш?

Энди кюесе неге?
Энди джаулайса кимни?
Кеси кесинги насыбсыз этген
Нечик насыбсызса сен.

КЪАРАЧАЙ

Борбайлы – джулдузлу, Айлы – Къарачайлы;
Минги Таулу – Минги таулу – Къарачайлы;
Кёк-Джер адамы – Тейри адамы – Къарачайлы;
Алан элли – нарт кёллю – Къарачайлы.

Китабынг барды, къара таныйса – тюлсе джахил;
Байрагъынг да, байлыгъынг да – кёк, акъ, джашил;
Акъ Минги Тау джашил нюрде – бетинг, тамгъанг;
Къалсанг да джаяу, болсанг да атлы, сен – къанатлы.

Тюз джуртунг – Кёк бла Джерни арасында джашил ырджы;
Тау джуртунг – кёк бла джашилни арасында акъ ырджы;
«Сен Кёкге джете мийиксе» дегенди халкъ джырчы.

Кёк, акъ, джашил дунияланы бирлигиди Къарачай;
Адам улуну ёрге къаратхан кераматды Къарачай;
Тейри адамларына аманатды Къарачай;
Барыбызгъа да аманатды Къарачай.
Аллах берген аламатды Къарачай.

Къара таш да, джашил Нарат да – Къарачай.
Нарт таурух да, Хакъ керти да – Къарачай.

Келед буйрукъ: къаара таны, къаара таныт, къааара джай –
Дини, тили бла джуртунда джашар ючюн Къарачай;
Адети-намысы бла джуртунда джашар ючюн Къарачай –
Къаара таны, къаара таныт, къаара джай.

Къарачай – къанат джай – къаара джай.
Къарачайны магъанасы алайды, алай.
Къара таны, къара таныт, къара джай –
Алай буюрады джулдузу бла Ай.

Джуртум мени – Кёк-Джер чеги – Къарачай.
Халкъым мени – Тейри адамы – Къарачай.
КЪРЧ АААЙ (къурч-къылыч бла юч Ай) – Къарачай.
Уруш керек да, намаз керек да – Къарачай.

Къарачай – КъаРаЧаЙ – къАрАчАй – КЪАРАЧАЙ.

ДЖЮРЕК, САБЫР БОЛ

1
Джюрек, бойсун ангыгъа:
Кесингден, менден да бошама;
Сюрме кесинги, мени да;
Сабырлыкъ бер кесинге, меннге да.

Къаллай бирни турлукъса сен
Учаргъа излеб, къанатланыб?
Джокъду сеннге учаргъа мадар:
Алайды джазыу, алайды къадар.

Джокъду сен учарча Кёк.
Джокъду сени ангыларча мёлек.
Джокъду сен къонарча терек.

Болмазлыкъ умутланы къой,
Толмазлыкъ умутланы къой.
Джулдуз Кёкде, сен да кёкюрекде
Учасыз, джанасыз, кюесиз.

Не джетмейди джулдузгъа Кёкде,
Ол кесин атарча Джерге?
Балыкъ да атады башын джагъагъа –
Не джетмейди тенгизде анга?
Джюрек да тартады, урады ёрге –
Не джетмейди анга уа Джерде?

2
Ёлюрге тюл,
Башха дунияланы кёрюрге
Термиледи джюрек.
Аны кесине тартады Кёк.

Ол учаргъа излейди Аламланы аулай,
Джандетге кирирге излейди джаны саулай.
Алай а, джаханимни кёрмеген
Джандетге да салырмы кёл?

Ёзге джюрек
Отдан, къурумдан да толгъанды.
Джаханим бла джандетни тенглешдирирча болгъанды.

Кюеди, джанады, джарылады джюрек.
Джууукъду, узакъды, ачыкъды, джабыкъды Кёк.
Къазакъ Бёрю да улуйду Кёкге къараб.
Къазакъ джулдуз да улуйду Кёкден къараб.

Джюрек да джангызды, джюрек да къазакъды –
Джашайды джангызлыкъда, ёледи джангызлыкъдан.
Урады тынгы-тынчлыкъ билмей,
Кюрешеди бизге ёлюмню иймей.

Алай а эслемейле, эсгермейле аны,
Барын-джогъун да билмейле аны.
Аны эсгерелле ол арый тебресе,
«Джюрегим» дейле ол тохтай тебресе.

Заманында къайгъырмайла анга,
Кеч, бек кеч эсгерелле аны.
Ёледи джюрек джангызлыкъда, джангызлыкъдан...
Дохтурла хапарлымылла андан?

ТИЛЕК

1
Мен сюеме тауланы, къаяланы.
Аллахдан тилейме: ая аланы.
Ала да оюлмай, таулула да джоюлмай,
Аллах сакъла джашауну, дунияны.

2
Мен сюеме сууланы, тенгизлени.
Аласыз къойма, Аллах, бизлени.
Тынчлыкъ бер алагъа да, бизге да,
Нюр бер джюрекге да, сёзге да.

3
Мен сюеме Джерни, джердегилени да:
Джанланы барына тилейме тынчлыкъ-эсенлик,
Бютеу табигъатха тилейме тынчлыкъ-эсенлик.
Азабдан къутхар, Аллах, сауну, ёлгенни да. 

4
Мен сюеме Кёкню, кёкдегилени да.
Аллах, сакъла аланы да, бизни да.
Сейирди дуния, сейирди джашау –
Аллахха салама махтау.

5
Аллах, иман бер Хакъ джолда барырча,
Сен бергенни сакъларча, къатларча,
Насыб эт Джерде, Кёкде да болурча,
Эки дуниянгдан да юлюшлю болурча.

АДАМ УЛУ,  ДЖАША   

1
Гебеннге урулгъанды гырмык.
Къазыкъгъа эшилгенди чыбыкъ.
Уясын табханды чыпчыкъ.
Табигъатха келгенди тынчлыкъ.

2
Гебенни чачханды джел.
Къазыкъны джутханды джер.
Уясыз къалгъанды чыпчыкъ.
Джокъду тынчлыкъ, джокъду тынчлыкъ.

3
Не этсин джюрек: 
Таянырча джокъ Таш не Терек.
Суудан тутуб салынабыз къаядан.
Джокъду къутулуу ёлюмден, къайгъыдан.

4
Джердегилени, Джерни кесин да –
Барыбызны да марайды ёлюм.
Къутхарлыкъ къутхарсын келсин да –
Адам улуну чапырсын кёлюн.

5
Ийнаныу, ышаныу да – аз.
Алай а, келген эсе джаз,
Сен да табигъатча тирил,
Къууанчха, зауукъгъа да берил.

6
«Не кюн кюйдюрюр, не суу кюйдюрюр,
Не чалкъы кесер, не мал отлар»,- деб,
Джылау этиб турмайды кырдык.
Бир кюн джашарыкъ эсе да –
Къууанады чыгъыб, къууанады чагъыб.

Терек да алай, кийик да алай.
Адам улусу, сен да бол алай.
Къанатлыгъа, Терекге да уша.
Джашаудан юлюш ал, зауукълан, джаша.

Къарангыгъа, ёлюмге буруу –
Джарыкъды, джашауду джангыз.
Аны билиб джанады джулдуз.
Аны билиб кёгереди джер.
Ат юсюнде, аякъ юсюнде ёледи эр.

Олду джашау, акъылманлыкъ да олду.
Джаша дунияда джулдузча, терекча.
Джарыкъ бол, джарыкъ кёллю бол –
Джаша эмда ёл джулдузча, терекча.

Олду акъылманлыкъ, эркишилик да олду.
Джашауну джашил байрагъын кёлтюр.
Ёлюмню къара бетине тюкюр.
Терек бол, джулдуз бол – Адам бол.

Адам улу, къууан, зауукълан, джаша,
Ёлюм бла сермеш – олду джашау.

Къарангы кёкде джулдузча,
Таш башында терекча,
Джашаргъа юрен, джашаргъа кюреш.
Нюрюнгден къалгъанлагъа да юлеш.
Адам улу, джаша.   

ДЖЕР.  КЁК.  ДЖЮРЕК.

Сюймеклик, Тансыкълыкъ –
Джыргъа, ийнаргъа, назмугъа да – тамызыкъ.
Джюрекде назму, назмуда джюрек.
Ай джарыкълыды мыдахлыкъ.
Чексизди, ёлюмсюздю Кёк.

Ол чексизликге, ёлюмсюзлюкге къараб,
Мыдах болалла ёллюк джанла.
Кёкге къараб улуйду джыйын джанлы,
Къазакъ бёрю да улуйду Кёкге къараб.

Таш башында джашил нарат...
Ол – ташны кёлюдю, кёзюдю, сёзюдю.
Ташны джаны тышына чыгъыб,
Сейирсиниб къарайды Кёкге, Джерге, бютеу дуниягъа.

Бутакълары узалалла Кёкге,
Тамырлары узалгъанча Джерге,
Алай а, бошалады къууанч –
Алагъа да келеди къач.

Джашасам да санымы, джанымы да аямай,
Турама джашаудан тоялмай, къаналмай:
Джашаугъа сюймеклик ёлтюреди мени.
Джазгъы аяз, къачхы аяз да кюйдюрелле мени,
Джазгъы джабалакъ, къачхы шылпы да джибителле мени.

Богъурдакъгъа дери ташайсам да джерге,
Кёкге къараб, шыбырдайма назму:
Тынгылаучусуча тынгылайды Кёк.
Ёрге урады джюрек, къанатланады джюрек,
Сора айырылады тёнгекден, Джерден...

БАРС БОЛУБ ЧАБАДЫ ДЖЮРЕГИМ

Кесими къарт этгенлигиме,
Алгъынчады борбайым, кёкрегим –
Минги Тауну къар этегинде
Барс болуб чабады джюрегим.

Джуртума таяныб къарайма Халкъыма,
Кёкге таяныб къарайма Халкъыма,
Аллахха таяныб къарайма Халкъыма –
Умут этеме, тилек этеме джашар деб, Ол.

Дебет къылычны сууурама къынындан –
Джуртха, Халкъгъа дау айтханла кимлесиз?
Элия къылыч шыбылача ургъанда,
Эй ит къауум, таугъа къараб юрмезсиз.

Ислам динни, Тюрк тилни, Минги джуртну
Бизге бергеннге къурман болсун джаным эм сёзюм.
Аланы бизден сыйырыргъа кюрешген
Душманлагъа джокъду кечим не тёзюм.

Аланы сатыб, джашау этерге кюрешген
Амантишлени аман тишлерин алгъынчы джокъ тохтау.
Ислам динни, Тюрк тилни, Минги Тауну
Бизге берген бир Аллахха минг махтау.

МИНГИ ТАУДАН АУАЗ

Джанкъылычлана джюрегим-кёлюм,
Акъ таудан, мийик таудан, Минги таудан къараб,
Ёргеде джангы Ай бла джулдузну,
Тёбенде да джашил джуртну кёрдюм.

Мийиклик-Тазалыкъ-Ариулукъ туудургъан сёзле
Къушлагъа къошулуб къакъдыла къанат.
Джандетча кёрюндю дуния,
Тау – акъ, Кёк – чууакъ, кёл да – рахат.

Мен – Тейри адамы, Минги таулу
Минги Таугъа таяныб къарайма Джерге,
Ай бла джулдузгъа таяныб къарайма Джерге:

Таула, суула, чегетле...
Буду джандет, бу дунияды джандет.
Алай а эслейме джерни джаба келген чарсны-тютюнню:
Джаханимге бура барады адам джандетин.

Эй адам улу, не джетмейди сеннге?
Ашайса дунияны, кеси кесинги да.
Къайдады сени ангынг-акъылынг?
Эсинг-билиминг къайдады?

Къайдады адамлыгъынг, иманынг?
Кимсе, несе сен, адам улу?
Кимди сени джаратхан?
Сен кимге, неге этесе къуллукъ?

Таугъа чыкъ да ёзеннге бир къара,
Кесинге бир къара:
Къалай джашайса сен?
Кимге, неге ушайса сен?

Адам болургъа унамай,
Ёрге турургъа унамай,
Тёрт аякъланыб, сюркелиб,
Бараса къайры?
Не сакълайды сени алда?

Эй адам улу, титире, тюшюн,
Батхынчы кюнюнг.
Джый эсинги,
Харамдан-гюнахдан тый кесинги –
Кеч болгъунчу къутхар кесинги.

ДЖАН-ДЖАНКЪЫЛЫЧ

Джан «сауут-ланды, къылыч-ланды» –
Джанкъылычланды.

Джети тюрлю къылычын такъды.
Джер бла Кёкню бир-бирине такъды

Тёнгекден чыкъгъан джан –
Джерден Кёкге тартылгъан джанкъылыч.

Ол сюеди Кёкню,
Ол сюеди Джерни –
Джазны, джылыуну, джарыкъны сюеди ол.
Джашауну, эркин джашауну сюеди ол.

Аны ючюн айырылгъанды тёнгекден да.
Тансыгъын ала Джерден да, Кёкден да,
Кюнню-булутну-джауумну ичинден
Къарайды джан-джанкъылыч.

КЕРТИ СЁЗЛЕ

1
Иш билимде тюлдю – имандады.
Джангыз да андады.

2
«Алим болгъан къыйын тюлдю,
Адам болгъанды къыйын».
 
3
«Билеги кючлю бирни джыгъар,
Билими кючлю мингни джыгъар».
Джыгъар, алай а кимни, нени?

4
Ибилис билим кереклими болгъанды ассы?
Огъай, иман керекли.

5
Иманлы билимди къутхарлыкъ бизни:
Олду билдирген магъанасын Сёзню;
Ачыб кераматны – Хакъ джолну, Китабны –
Олду ангылатхан дунияны, ахыратны.

6
Иш билимде тюлдю – имандады.
Джангыз да андады.

ОЛ  АЛЛАЙДЫ

Менннге ол къыз –
Кёкде джулдуз, джерде джанкъоз.
Ол – аллайды.

Джетсем да джеталмайма,
Тутсам да туталмайма,
Кёз тоймайды, кёл къанмайды –
Ол – аллайды.
Саннга – дарман, джаннга – дары,
Ол – аллайды.

УРАДЫ ДЖЕЛ,  ДЖАУАДЫ ДЖАНГУР

Мында
Кече, кюн да джауады джангур,
Къыш да, джай да джауады джангур –
Ол джюрекге тийсе да ауур,
Джашайма.

Шималды. Джетмейди кюн. Дарман а –
Бир къашыкъ чабакъ джау кюнюне.
Кюнлю джуртум кёрюнеди кёзюме –
Алай а, андагъыла да кёремилле кюн?

Джуртда да Джангыз Терек эдим мен,
Бери келгенли уа – болгъанма тас,
Кёкден тёнгерегенли болгъанма таш.
Анда джашаргъа керек эдим мен.

Анда... джулдуз джанлагъа къошулуб...
Кюн-нюр джарыгъындан ие сизге хоншулукъ,
Кёкде джашаргъа керек эдим мен...

Ой нечик тели кёкюрек эдим мен
Тюрлендирирге излеген Джерде джорукъну,
Джаяргъа излеген билимни, джарыкъны,
Файгъамбарла эталмагъанны этерге излеген,
Аллахха, Адамгъа да джетерге излеген.

Джыгъылгъанны къобарыргъа кюрешдим,
адамны Адам этерге кюрешдим,
сюрюуню Халкъ этерге кюрешдим,
Аны ючюн иннет этдим, сермешдим.

Алай а, тынгылагъан, ангылагъан да – аз.
Хей, къышха къаршчы турмасанг, къалай келир джаз?
Къарны кюреб, джол ачмасанг, къалай келир джаз?
Эрча ёрге турмасанг, Аны излеб турмасанг,
Къалай келир джаз?

Аллахха болур ючюн джууукъ,
Ол айтханча джашаргъа керекди,
Аны джолунда барыргъа керекди.
Сен а кимге этесе къуллукъ –
Аллаххамы, шайтаннгамы?

Излей эсенг кесинг да болургъа Адам,
адамны да Адам этерге излей эсенг,
сюрюуню да Халкъ этерге излей эсенг,
Сора, сынсыма, сынма; ишле, кюреш, сермеш –
Къутхар кесинги, халкъынгы да харамдан, гюнахдан,
Къалмазса джангыз, болушлукъ да келир Аллахдан.

Урады джел, джауады джангур,
Джашнайды, кюкюрейди, чартлайды Кёк.
Джанады, кюеди, джарылады джюрек:
Ёзден болургъа излемейди къул.
Адам болургъа излемейди адам.
Халкъ болургъа излемейди сюрюу.
Къаара таныргъа излемейди джахил.

Имансызлыкъ, къарангылыкъ, къара кючле кючлейле дунияны.
Адам бошлайды джюрегине гюнахны, харамны.
«Ура» деб, адам джюрегинден къычырады шайтан.
Сора, джарылады джюрек, джарылады Кёк:
Келеди ахырзаман – думп болалла дуния, джашау, адам.

Имансыз илмусу, джоругъу бла
Шайтанлы адам къурутады дунияны.
Боллукъну кёреме да, титирейме.
Аллахдан иман, сабырлыкъ, кюч-акъыл тилейме
Къутхарыр ючюн шайтандан адамны.

Урады джел, джауады джангур.
Къар къатыш джауады джангур.
Тюрленирге ушамайды джукъ.
Дуния, ахырат да бирча джууукъ.
Урады джел, джауады джангур.

АПРЕЛНИ 12-ДЕ 2005 ДЖЫЛ

 «Тейри адамына, Тейри шайырына
Тейри эшигин ача,
Келеди джаз.
Халкъынг-Джуртунг да, туугъан кюнюнг, назмунг да –
Ёрге къарата, тарта,-
Кёб джашагъыз»,- деб,
Телефон этди Парижден Олжас.

«Къыргъызстан, Къайсын, Кок-Сай, Къарачай...»
Кёб затны эсге тюшюре, сёлешди Брюсселден Чингиз.
Дуниягъа джангыдан туугъанча болдум –
Кёз аллымда Тау, Тюз эмда Тенгиз.

Мен мында – Шимал тенгизни джагъасында –
Къыргъыз таулада, къазах тюзледе баргъанча болдум:
Христиан Европаны тюз арасында
Тюрк дуниягъа джангыдан туудум.

Биз – Евразияны адамлары, шайырлары...
Бизге Европа, Азия да – Эл.
Къарачай, Къазахстан, Къыргъызстан,
Ставангер, Париж эмда Брюссел.

Мен – Нарт – викингле джуртунда
Манасха, Къабланды-батыргъа да тюбегенча болдум.
Христиан Европаны тюз арасында
Тюрк дуниягъа джангыдан туудум.

ДЖАШАЙБЫЗ, ШУКУР ЭТЕ АНГА

Дунияланы, джашауну, бизни да джаратханнга –
Джангыз да Анга, къуру да Анга –
Салама махтау.
Джангыз Анга бойсунама.
Ангыларгъа кюрешеме Аны.
Ол айтханча джашаргъа кюрешеме.

Ол джаратхан эсе бизни –
Ангылаялсакъ кеси кесибизни,
Анга да джууукъашырыкъбыз.
Ол джаратхан затланы ангылау бла,
Ол бергенни сакълау бла, къатлау бла,
Ол буюргъан Хакъ джолда барыу бла,
Джууукълашыргъа болукъду Анга.

Дунияланы, джашауну, бизни да джаратханны –
Аны – Ол къудретни – Ол уллулукъну
Толусу бла кёрюу, билиу, ангылау, сыфатлау
Адамны къолундан келлик зат тюлдю.

Алай а, Аны нюрю – Кёкде да, джюрекде да, Сёзде да...
Илхам, керамат ачылады бир-бирде бизге да.
Джууукълашабыз, къуллукъ эте, Анга...
Джашайбыз, шукур эте Анга.

ДЖАНЫМ САУЛАЙ ЁЛМЕЗГЕ КЮРЕШЕМЕ

Тебренеди джер, кюкюрейди Кёк,
Аланы да унутдурады джюрек.
Джанымдан, джашаудан да тойгъанма,
Назму джазгъанны да къойгъанма.

Сан джерге кириб, джан Кёкге чыгъыб бара,
Дуния кёзюме кёрюнеди къара.
Адамлары, джулдузлары болса да,
Акъ, джашил айрымканлары болса да,
Дуния кёзюме кёрюнеди къара.

Акъ, джашил айрымканнга ушаса да кёлюм,
Кюеме: Адамгъа, джулдузгъа да келеди ёлюм.
Къарангыгъа батады Алам.
Тауусулады Заман.

Нек келдим дуниягъа, кетерик болуб,
Сыйыт-къычырыкъ этерик болуб?!
Ким билед, ол дуния мындан игирек да болур,
Аны сезген – шыйых, файгъамбар, мёлек да болур,
Анга ийнаныргъа, ышаныргъа керек да болур.

Алай а,
Къара, къарангы кёрюнсе да дуния,
Джети кесекге бёлюнсе да дуния,
Джюрегими джети джарса да дуния,
Джанымдан, джашаудан да тоймам,
Назму джазгъанны да къоймам.

Кёлсюзлюкню джюрекден атама,
Алай а, къоркъама...
Джулдуз да къоркъады джукъланыргъа –
Кеси джангыз джанады къарангыда.
Кече-кюн да джанады къарангыда,
Джаныу бла сакълайды къарангыдан башын.
Мен да – алай.

Къарангыгъа болмаз ючюн аш,
Джарыкъ болургъа кюрешеме,
Джарыкъ назмула джазаргъа кюрешеме,
Джаным саудан ёлмезге кюрешеме.

Тебренеди джер, кюкюрейди Кёк.
Назму джилтинле чача, джанады джюрек.
Бир эрши ауанала къарайла къарангыдан.
Ай, джулдуз джарыгъы къутхарады мени аладан,
Джюрек джарыгъы къутхарады мени аладан.    
 
Къарангы чексизди, адам а – бурху.
Ёзге бюгече меннге тюшгенди «Къулху...» –
Къарала, къарангы да букъгъанла къачыб –
Меннге Акъ джол, Хакъ джол болгъанды ачыкъ.

Керти джашау алдады – магъана андады.
Кёкде, Джерде, джюрекде да бир нюр джарыкъ барды.
Ол къутхарады бизни,
Ол джашатады бизни

КЪУУГЪУН

Чууакъ кече. Толгъан Ай. Джулдузла.
Табигъатха белляу айта ёзен суу,
Минги Таудан саркъыб келген зем-зем суу,
Кюнбетде да джукълаб тургъан къаяла...

Джуртум мени! Терегинге, ташынга,
Тансыкъ бола, айланама тышында.
Кёргенлей а сеннге ушагъан джерлени,
Къанатланыб тебрейди джюрегим.

Нарат чегет, нарат хауа, Ата джурт!
Аллах бизге юлюш этген джандет джурт!
Европаны Сорбоннада сакъланнган бек эски суратында
«Джандет» деб, кёргюзтюлген Кавказ джурт!

Джандет джуртубузну бизден сыйырыргъа
Кюрешгенле, кюрешелле душманла.
Динибизден, тилибизден, тарихибизден, джерибизден да
Айырыргъа кюрешедиле ала –
Бизни думп этерге кюрешедиле ала.

Эки кере сюрюлгенбиз джандетден,
Эки кере да къайыталгъанбыз ызына:
«Ташын джалаб, сууун ичиб турсакъ да...»,
Деб, Нарт джуртха, Ата джуртха къызына.
 
Терслик – ибилисде, кесибизде да...
Нек къысталгъанды джандетден Адам?
Нек джетеди адамгъа, халкъгъа да къыйынлыкъ?
Терслик – ибилисде, кесибизде да.

Аны ангылаб, тюшюнмесек, бирикмесек,
Аны ангылаб, диннге, тилге, джуртха да бегимесек,
Бир Аллахха – Хакъ Кертиге – бегимесек,
Хакъ джолгъа къайытмасакъ, тюзелмесек –
Къысталлыкъбыз ючюнчю кере да Ата джуртдан.

Аллах бергенни сакъламасакъ, джакъламасакъ,
Ол айтханча джюрюмесек, атламасакъ,
Ол айтханча, буюргъанча джашамасакъ,
Харамдан, гюнахдан тыйылмасакъ, тазаланмасакъ –
Сюрюллюкбюз ючюнчю кере да (ахыр кере!) Ата джуртдан.

Берген затларын сыйырлыкъды Аллах бизден,
Къуру къаллыкъбыз джерибизден, тилибизден...
Атыбыз огъуна тюлдю сакъланныкъ...

Джюрек аны сезиб, этеди хахай.
Кеч болгъунчу харам джукъудан уянырмы Къарачай?!
Уяныр, уялыр, джыяр эсин,
Харамдан, гюнахдан тыяр кесин.

Джангур къоркъууун этгенча джел,
Къыйынлыкъ къоркъууун этеме мен.
Гюнахдан чыгъама – айтама, сагъайтама халкъны,
Боллукъгъа кёзюн ачама аны.

Тюзюн айтыргъа борчлулла шайыр бла имам.
Аллах берсин барыбызгъа да сабырлыкъ, иман.
Халкъым, Джуртум кёрюнмейле тубандан.
Не этейим? Сакълайма белги, оноу Аллахдан.
02. 11. 2004 – 08. 03. 2005

КЪАЙСЫДЫ НАСЫБЛЫ?

1
Биреу айтды:
50-ден сора,
Элибден сора
Мен таяныр къалмагъанды джукъ.

2
Сен айтдынг:
50-ден сора,
Элимден сора
Мен таяныр къалмагъанды джукъ.

3
Ол айтды:
50-ден сора,
Сюйгенимден сора
Мен таяныр къалмагъанды джукъ.

4
Саудан ёлген айтды:
Элибден, Элден, Сюйгенимден,
Ахыры боллукъ джашаудан да
Чыкъгъанды кёлюм.

Мен йнаныр, мен ышаныр, мен таяныр
Джукъ джокъду дунияда –
Бары кёзбау, ётюрюк, джалгъан.
Джангыз ёлюмдю барыбызны да
Бирча кёрген, тенг этген.
Джангыз анга ийнанама мен.

5. МЕНМЕ НАСЫБЛЫ

50-ден сора:
Элибден сора,
Элимден сора
эмда
Сенден сора –
Мен ийнаныр, мен ышаныр, мен таяныр, мен къууаныр
Къалмагъанды джукъ.

Ол азмыды? Огъай,
Чексиз кёбдю ол –
Элиб – Эл – Сен...

Болсам да сау-эсен,
Ёлюб кетсем да мен –
Сизни билген –
Насыблыма мен.

Элиби, Эли, Сюйгени болгъан,
Ала ючюн джашай, ёле да тургъан –
Аллай Насыблыма Мен.

АДАМЛА-ТЕРЕКЛЕ

Адамлагъа ушайдыла терекле:
Ала да бизнича термилелле Кёкге,
Къарайла ёрге, баралла Кёкге...
Ой нечик ушайла терекле да бизге.

Огъесе, бизми ушайбыз алагъа?
Терекле ёсе, кёгере, чагъа, саргъала,
Къууанч, бушуу да сынай – джашайла, къартаялла.
Илинмек аджалдан не башха къайгъыдан
Замансыз да ёлелле.
Джангызлыкъ да билелле.
Чегет болуб, джамагъат болуб джашай да билелле.
Ой нечик ушайла бизге терекле.

Ала да юлешинелле къауумлагъа –
Эменлеге, бусакълагъа, наратлагъа...
Ала да джашайла биз джашагъан джерде.
Ала да термилелле ёлюмсюзлюкге, Кёкге.

Алай а джокъду алагъа да ёлюмсюзлюк.
Аны ючюн кёрюнелле ала алай мыдах.
Палахдан къачыб илинелле ташха, къаягъа да,
Ёзге ёлюм табады аланы къайда да –
Джокъду алагъа да тынчлыкъ-рахатлыкъ.

Алагъа джашау бергенле – Джер бла Кёк –
Ёлюм да берелле.
Терекле ёлелле
Джашагъанларыча – тауушсуз, шош.

Аллай сабырлыкъны, чыдамны,
Аллай тынгылауну, ангылауну
Къадар бизлеге да берсин.

Тамырлары Джерни,
Бутакълары Кёкню
Ийнакълай, къучакълай – алай
Джашайла, ёлелле терекле.

Джашауну,
Джерге, Кёкге да сюймекликни, бегимекликни
Белгисича сюелелле ала.

Кёкню джетинчи къатына да джеталмай,
Джюзюнчю таша Атны да табыб айталмай,
Керекли сёзню, Сёзню табалмай,
Бош сёлешиуню уа дурус кёралмай,
Тынгылаб, мыдах сюелелле ала. 

Терекледен мыдах бир джан болмаз дунияда.
Адам джанлагъа ушайдыла ала.
Кёб кёргенден, билгенден, сезгенден тынгылайдыла ала.
Ай толгъан кече терек ауанала
Ол дунияны кёргюзедиле кёзге,
Кетгенлени тюшюредиле эсге.

Кёзюме кёрюнеди алай –
Терек болуб тирилгенча адамла,
Терек болуб тирилгенча ёлгенле,
Ёлген адамланы джанларылла терекле.

Джердебиз, Кёкдебиз биз,
Адамлабыз, Тереклебиз биз.
Барыбыз да джерденбиз, Кёкденбиз,
Джаратылабыз, джашайбыз, ёлебиз.

Бир кюч джаратханды бизни,
Бир кюч джашатады бизни,
Бир кюч къаушатады бизни,
Бир кюч тирилтеди бизни.

Адамлагъа, тереклеге да къарай,
Айтама: насыблыбыз, насыбсызбыз къалай.
Ёмюрюбюз – кюн, ай...
Джюрегибиз – Кюн, Ай.

Тауусула Заман
Терекге таянады адам,
Адамгъа таянады терек –
Бир болалла адам бла терек.

Кёк, Джер да болалла джууукъ.
Боллукъдан билмесек да джукъ,
Кёб затны сезебиз. Тёзебиз,
Мадарсыздан бойсуна къадаргъа,
Кюрешебиз кюреше джашаргъа.

Адамлагъа, тереклеге да къарай,
Айтама: насыблыбыз, насыбсызбыз къалай.

ДЖУЛДУЗ бла АЙ эмда КЪАРАЧАЙ

Джулдуз бла Ай эмда Къарачай.
Аладан башха,
Аладан баш
Джукъ джокъду меннге.

Ала бла башлайма
Хар назмуму.
Аладанды джолум,
Алагъады джолум.

Алалла мени
Джаратхан, джашатхан, ёлтюрген, тирилтген да.
Ала бла байламлыды
Джашау, ёлюм, ёлюмсюзлюк да.

Кёкден къарасам да, Джерден къарасам да,
Кёкге къарасам да, Джерге къарасам да,
Ауалгъа, бюгюннге, ахыргъа къарасам да,
Нюр тёге кёрюнелле ала –
Джулдузу бла Ай эмда Къарачай.

Эм къысха, эм узун Сёз да – ала,
Эм джууукъ, эм узакъ да – ала,
Кёкде, Джерде, кёлде да – ала;
Джюрекге сыйыннган чексизлик да ала,
Ангыгъа сыйынмагъан чексизлик да ала,
Сёз да, магъана да, Джан джурт да ала,
Эски, джангы, тамблагъы Джурт да ала.

Джулдуз бла Ай
эмда
Къарачай.

ДЖАН

1
Джан – отду, нюрдю, джылыуду, джарыкъды,
Тёнгек а – отун.

2
Джулдузла джарыталла Кёкню,
Чыракъла джарыталла элни,
Сюймеклик джарытады кёлню.
Къарангыны, къарангылыкъны, къара кючлени да чача,
Джаналла Кёкде джулдузла да,
Джаналла Джерде Адамла да –
Джана тауусулалла ала,
Джарыкъгъа бурулалла ала,
Буйрукъгъа бойсуналла ала.

Бизге:
«Джан!»,- деб, берилгенди джан.
Аны ангылагъанды – Адам,
Анга бойсуннганды – Адам.

Джан – ол атды, сыфатды, этимди.
Ол бизге Кёкден келген нюрдю, буйрукъду.

Джаны болгъан джанмазгъа болурму?
Джанмагъан – ол Адам болурму?
Джансыз – джаныусуз джашау болурму?

Аллах бизге берген нюр эмда буйрукъ:
Джан.

3
Джулдузла джарыталла Кёкню.
Чыракъла  джарыталла Элни.
Кёлню уа, кёлню
Неди джылытхан, джарытхан?
   
Джылытхан, джарытхан да кёлню,
Учундургъан, учургъан да кёлню –
Сюймеклик-Игилик-Халаллыкъ-
Эркинлик-Тюзлюк – Адамлыкъ.

Джулдузла джарыталла Кёкню.
Алай джарытады кёлню,
Алай тазалайды кёлню
Сюймеклик-Игилик-Халаллыкъ-
Эркинлик-Тюзлюк – Адамлыкъ.

Аланы сакълагъанды – Адам,
Аланы къатлагъанды – Адам,
Ала ючюн кюрешгенди – Адам.

КЪАРА ТАНЫ, ТАНЫТ,  ДЖАЙ

Къарачай – Халкъ, Джурт;
Ат, сыфат эмда аманат:
Къара таны, къара джай.

Узайдан – Джулдуз бла Айдан –
Эннген буйрукъ Къарачай:
Къара таны, къара джай.

Эки дуниядан да
Юлюшлю болургъа излей эсенг –
Къара таны, къара джай.

Кёк-Джер чек, Кёк-Джер аууш
Эмда керамат таууш – Къарачай:
Къара таны, къара джай.

Къарачай. Магъанасы:
Къара таны, къара джай.
Биз халкъны джарата туруб,
Аллах атагъан Ат
Эмда Андан келген
Буйрукъ, борч, аманат:
Къара таны, къара джай.

Сакъланыу, къутулуу джол – Олду бизге,
Аллах борч этген Олду бизге.
Къарачай – халкъым, джуртум, джаным-тиним.
Бизни къутхарлыкъ:
Къаара – иман, окъуу, билим.

АЛЛАХХА ДЖЕТЕРМИ ТИЛЕГИМ

Терсейиб, гюнахлы болгъанма,
Ёрге бара не келе эниб.
Алай а, джыгъылмай, Адамлай къалгъанма –
Аллах сакълагъанды мени.

Халкъым бла бирге чайкъалгъанма,
Сыйрат кёпюрге да миниб.
Алай а, джыгъылмай, игиле бла къалгъанма –
Аллах къутхаргъанды мени.

Ненча кере ёлюмден къалгъанма,
Тирилген да этгенме, ёлюб.
Бир Аллахха борчлулай къалама –
Джаратхан, джашатхан да Олду мени.

Ташха, Терекге, Адамгъа да
Табыннган кёзюулерим болгъанды мени.
Къыйынлыкъ-палах тюшюндюргенди –
Аллахдан башха джокъду Тейри.

Имансыз адамла, джорукъла
Барыбызгъа салгъанла палах.
Сынаб, ангылаб, тюшюнюб айтама:
Аллахдан башха джокъду Аллах.

Берилген насыбын джакъламай,
Адам кеси кесин этеди джарлы:
Динин, тилин, джуртун сакъламай,
Кеси кесин тебереди джаргъа.
 
Адам башханы терслерге ёч болса да,
Кесини терслигин кетере эсинден –
Хар не игилик Аллахдан келеди,
Къыйынлыкъ а чыгъады адамны кесинден.

Харамгъа, гюнахха мен да булгъаннганма,
Ёрге бара не келе эниб.
Халкъым бла бирге чайкъалгъанма
Сыйрат кёпюрге да миниб.

Чексиз тюлдю тёзюмю Аллахны да.
Кёб джумшакълыкъ кёргенбиз Андан.
Не джашарыкъбыз буюргъанча Аллах,
Не имансызлагъа боллукъбуз олтан.

Аллах айтханча джашамасакъ биз,
Аллах бергенин сыйырлыкъды бизден.
Динсиз, тилсиз, джуртсуз да къалыб,
Манкъуртлача джашарыкъбыз Джерде.

Саналмай Адамгъа, Халкъгъа
Боллукъбуз калак итден да къоркъакъ, джууаш.
Биз – Аллахха бойсунургъа унамагъанла –
Имансызлагъа боллукъбуз къул-къарауаш.

Халкъыма, Джуртума, Минги Тауума къарай,
Къоркъуудан, сагъышдан толады джюрегим.
Джарлы халкъым сёзюме тынглармы,
Аллахха да джетерми тилегим?!

ЧЫНГЫЛНЫ БАШЫНДА ДЖАНКЪЫЛЫЧ

Кечеми да кюндюз эте,
Джулдуз кибик тураса кёлюмде.
Тилек эте, сагъыш эте, къайгъы эте,
Гошаях бийчеча къарайса элимден.

Джылай-джылай, сен джаргъан Къара таш
Эсиме тюшеди, бир къара таш кёргенлей.
Джандым, кюйдюм – энди мен кёсеу баш,
Узакъдады джашилленнген-кёгерген.
 
Арабызда Шимал тенгиз, буз тенгиз.
Джулдуз къычырымла бла тергеледи арабыз.
Биз – джаннетсиз къалгъан Адам бла Хауабыз,
Джангыдан тюшербизми ары биз?

Хыйныдан-халмешден къутулур мадар излей,
Мен ётгенме тенгизледен-теркледен.
Джюрексинеме дарман-дары табылмай –
Бир таууш келеди мийикледен-кёкледен.

Чынгыл башында джанкъылычха ушайды ол,
Тюнгюлюу бла умут арасында джашнайды ол,
Гошаях бийчени ауазына, тилегине, джырына да ушайды ол.
Джарылгъан джюрегимде джашайды ол.

МУРАТЫМ

Назмугъа, китабха да ат алай атайма,
Сабийге атагъанча ат.

Кёз кёргеннге, кёрмегеннге да,
Джюрек сезгеннге, сезмегеннге да,
Дунияда болгъаннга, болмагъаннга да,
Болгъаннга, боллукъгъа да,
Кетгеннге, келликге да,
Джангыдан атайма ат, береме сыфат.
Ачылады керамат:
Дуния джангыдан ачылады манга,
Дуниягъа джангыдан тууама кесим да.

Табигъатха тынгылайма, ангылайма:
Ташаны этеме туру.
Ёлюмге къазама уру.
Джашаугъа узатама къол,
Джашаугъа ачама джол.

Алай а,
Джерге, Кёкге да, Ташха, Терекге да
Керекмиди биз атагъан ат?
Керекмиди биз берген сыфат?

Хар джан кеси биледи кесини керти атын, керти сыфатын.
Аны ючюн излейбиз Аллахны да джюзюнчю атын.

Хар джанны иннетин, тилин, атын, сыфатын
Сезиудю, билиудю, билдириудю
Мени да муратым.

ДЖУЛДУЗ

Джулдуз узакъдан кёрюнеди ариу,
Къатына барсанг а – джана тургъан от.

КЪАРАЙМА, АНГЫЛАЙМА, ТЫНГЫЛАЙМА

Ташха, Терекге къарайма,
Мен аланы ангылайма:
сёзден талсам, эриксем,
сизден, джанымдан да безсем –
Мен да алача тынгылайма.

СЁЗ бла ШИЙИР

Джарылгъан джюрекге алхамды балхам,
Шийир да – дарманды анга.
Не Къуран окъуй, не назму джаза,
Алай чыгъыучанма тангнга.

Бир джанындалла Джурт да, Кааба да.
Хакъгъа къуллукъ эте, къалам да, къама да,
Сёзню, Шийирни джаялла халкъгъа;
Къарагъа къара дейле, акъ дейле акъгъа.

Къалам да, къама да къуллукъ этиу бла Хакъгъа –
Джангыз да алай бла – джарайла халкъгъа.
Элиб деген эл бюгеди темирни,
Элиб билген эл сыйыды ёмюрню.
Ёрге тутхан Сёзню, Шийирни –
Болалады Адам да, Халкъ да.

Джюрекде тутхан Хакъ Сёзню, Акъ Сёзню
Болалады Адам да, Халкъ да.

Къыйналгъан джаннга алхамды балхам,
Шийир да – дарманды анга.
Къуран окъуй, назму джаза,
Алай чыгъыучанма тангнга.

ТАЗАЛАНА ГЮНАХДАН, ХАРАМДАН

Джюрегим  джулдузча джанады,
Нюр джилтинле чартлайла къаламдан.
Джаным Хакъына къулланады,
Тазалана гюнахдан-харамдан.

Къанатлы болуб да учдум Кёкде,
Терек болуб да джашадым Джерде,
Итлени кесген бёрю да болдум,
Джанлыдан къачхан кийик да болдум.

Сюймеклик да, кёрюб болмау да
Джюрегимде джашайла мени,
Джюрегими ашайла мени,
Джюрегимден бошайла мени.

Санларым да дауачылла манга,
Эсим да талайды мени.
Джахил да, алим да, шайтан да, мёлек да
Тёрт джанына тарталла мени.

Джуртум да, халкъым да, ахлум да,
Тилегим да, дуам да, назмум да
Кимден, неден аладыла кюч,
Кимге, неге бередиле кюч?

Джаным Хакъгъа къулланады,
Гюнахдан-харамдан болама азат.
Джюрегим джулдузча джанады,
Къолларым къагъалла къанат.

ЮЧЮНЧЮ ДУНИЯНЫ БОСАГЪАСЫНДА

Джашаудан, ёлюмден да къачмайма.
Аладан къачыб да барлыкъса къайры?
Ючюнчю дунияны уа излейме.

Аллахны джюзюнчю атын излегенча,
Джаным саулай джандетге кирирге излегенча,
Джаным саулай Аллахха тюберге излегенча,
Ючюнчю дунияны излейме.

Огъай, барын да сынаргъа излейме –
Джашауну-ёлюуню-тирилиуню да.
Ючюнчю дунияны кёреди ючюнчю кёз.
Ары къаратады, тартады биринчи Сёз.

Джан ёлюмсюздю.
Адамны учунуууна, термилиуюне да,
Ёлюуюне, тирилиуюне да,
Ичинден, тышындан да къарайды Ол.

Джашаудан, ёлюмден да къачмайма.
Аладан къачыб да барлыкъса къайры?
Ючюнчю дунияны уа излейме.
Сеземе, кёреме, терезесинден къарайма:
Ичине кирирге уа джокъду амал –
Терезеси, эшиги да джабыкъла.
Ичгери чакъыргъан да джокъду мени.

Сюелеме ючюнчю дунияны босагъасында.

ДЖАХИЛ НАЗМУ

Терекни бутагъын сындырыб,
Келтириб юйде суугъа сукъгъанла.
Энди ол джылыугъа алданыб,
Чирчик этиб, чагъыб тебрегенди.

Алай а ол, тамыр иелмей,
Ашау табалмай мууал болгъанлай –
Аны отха атарыкъла,
Не да  эшикге быргъарыкъла.
Анга ушамайбызмы биз да Джерде?
Ким эсе да, къайдан эсе да келтириб,
Джерге орнатханды адамны –
Ёмюрлюк, ёлюмсюзлюк а бермегенди.

Ёмюрлюкге иелмей тамыр,
Биз да ол бутакъча къуу болгъанлай,
Орнатхан къол, джашаудан юзюб,
Кёзкёрмезге быргъайды бизни.

Ёмюрлени келеди соруу,
Джууабсыз къалады соруу:
Ким, къайда, къалай, не заманда
Эмда не мурат бла, не ючюн
Джаратханды адамны?
Не ючюн джашатады эмда къаушатады?

Билмейме, билирге уа излейме
Ауалны, ахырны, дунияны, джашауну.
Кимди, неди адам? Къайданды, къайрыды джолу?
Джашаудан, ёлюмден сора да бармыды бир зат?
Хар неде бармыды магъана, джорукъ?
Огъесе, бары да ётюрюкмюдю?

Терек бутакъны, джазыкъсыныб,
Суудан чыгъарыб, бачхада орнатханма:
Орналырмы, къалырмы – ким билсин?   
Анга тюл, кесиме этеме сагъыш.
Джашаугъа, ёлюмге, къадаргъа этеме сагъыш.
Соруу кёбдю, джууаб а – къайда? 

ДЖУУАБ ОРНУНА ДА СОРУУ

Эки имбашымда эки мёлек
Бири сууабымы, бири да гюнахымы
Тохтаусуз джазыб кюрешелле,
Бир-бири бла да сёлешелле –
Аланы эшитеди джюрек.

Салам бериб, айтама алагъа:
Сууабымы-гюнахымы кесим да джазама.

Джазама къыйдырмай, толусу бла, тюзюча,
Къоркъмай, уялмай, болгъаныча джазама.

Сууабым-гюнахым джазылгъан дефтерле
Адам кёлтюралмазча болгъанла бир.
Аллах берген тауусулса ёмюр,
Ала боллукъла хар неме да шагъат.

Мёлекле айтдыла: сууабынгы-гюнахынгы
Дефтерлеге тюшюрюб, хазырлайбыз Аллахха.
Сен а кимге джазаса джазгъанынгы?
Санынг, джанынг, сёзюнг да кимге этелле къуллукъ?

Джууаб орнуна мен да кеси кесиме сордум:
Кимге, неге, не ючюн джазама джазгъанымы,
Саным, джаным, сёзюм да кимге этелле къуллукъ?

ИГИ ДЖОРАЛА

Бу дунияда джылагъан тиширыу болса,
Зорлукъ, къыйынлыкъ, бушуу джетиб тюл,
Джангыз, ушхууур эте, кёзю сохандан джыласын.

Бу дунияда къан тёгюлгени болса – ол,
Къууанчха асралгъан къурманлыкъ малны къаны болсун джангыз.
Башха къан тёгюлмесин дунияда,
Башха джан ачымасын дунияда.

АГЪАЧ

Ол бизге солургъа береди хауа,
Ол бизге джашаргъа болады юй.
Ахыр джолгъа да атланабыз юсюнде Аны...
Билмейми табыннганла бабала Анга?

Джаратылыуну, джашауну, ёлюмню да билген,
Биз кёрген, биз билген джанланы ичинде
Хайырлылыгъы, ариулугъу, сабырлыгъы бла да
Кимди, неди тенг боллукъ Анга?

Джерни, Кёкню да бирча сюйген,
Аланы араларында келечича тургъан,
Адамгъа, къанатлыгъа да къууанч болгъан,
Ёзенде, тауда да джашау къургъан,
Къайсы джан барды андан сора?

Къадау Таш да эрийди
Джашау урлукъ юсюне тюшсе:
Не нарт Сосуркъа джаратылады андан,
Не нарат Терек ёседи анда.

Ташха, Агъачха табыннган таулуну туудугъу,
Мен бюгюн бир Аллахха урсам да баш,
Джашаууму, джуртуму, эсими да тёрюнде
Турадыла Терек бла Таш.
Ёлюб кетсем да къабырымы башында
Турлукъдула Терек бла Таш.
 
БИЗНИ КЪУТХАРЛЫКЪ

Джанымдан да бек сюеме
Эркинликни, Тюзлюкню.
Кёб айланнганма таулада
Джанлыдан сакълай кийикни.

Адамны шайтандан сакълай,
Айланнганланы да кёреме.
Ол шыйыхлагъа, мубареклеге
Ийилиб салам береме.

Хакъ Кертини, Тюзлюкню
Ёр джолунда баргъанла,
Къутхарлыкъла кеслерин,
Дунияны да азабдан.

Кесибизни эсгермесек,
Биз тюшюнюб, ойланыб,
Иймансыз окъуу-билим
Къурутурукъду дунияны.

Аллахсызладанды, мынафыкъладанды
Джюрекде джара да, таб да.
Бизни къутхарлыкъ джангыз –
Иман бла Китабды.

ДЖАШАУГЪА, ЁЛЮМГЕ ДА ДЖОЛ АЧЫКЪДЫ – САЙЛА!

Джуртум мени!
Суула, чегетле, мийикле,
Таулула, къушла, кийикле
Хоншу болуб джашагъан джер,
Джандет джуртха ушагъан джер.

Кавказ джуртлу Минги таулу Тейри халкъым,
Кесине, джуртуна да сакъ болмагъан «тели» халкъым,
Динине, тилине да бек болмагъан сейир халкъым,
Кеси кесинги хайда тона, ёлтюр, къурут.

Сен не къралгъа, не хоншугъа тюлсе керек.
Джандет джуртунга джутланалла джау, шох да, узакъ, джууукъ да.
Кими кюч бла, кими хыйны-хыйла бла
Джуртунга ие болургъа кюрешелле,
Кесинги уа джалчы этерге, къул этерге кюрешелле.

Аны ючюн къууаналла сени абызырай баргъанынга,
Ичкичи, хауле, тумакъ бола баргъанынга.
Аны ючюн кюрешелле сени Аллахынгдан айырыргъа,
Аллах берген динингден, тилингден, джуртунгдан айырыргъа.

Аны ючюн сени тарихсиз этерге кюрешелле,
Тамырсыз Терекни къуу боллугъун душманла билелле.
Аны ючюн нарт тамырларынгы кеселле,
Бутакъларынгы сындыралла, чапракъларынгы юзелле.
Хар ким къолундан келгенча хата салыб кюрешеди.

Барын да кёре, сен джыймайса эсинги,
Гюнахдан, харамдан тыймайса кесинги,
Бирикмейсе, сакъламайса, джакъламайса кесинги;
Душман къазгъан уругъа джууукълаша бараса,
Нарт ас-алан къабырланы эки джараса.

Узакъ, джууукъ да тюлдю сеннге къоркъуу салгъан.
Сени къыйынлыгъынг терендеди, ичингдеди, кесингдеди.
Кеси аллына келмейди Эркинлик-Бошлукъ.
Аллах да «Аллах» дегеннге этеди болушлукъ.

Агъачны кесинден чюй этиб джаралла.
Сени да амантишлеринг кёб бола баралла.
Амантишледен душманнга къайсы болса эм бек къул-къарауаш,
Халкъыбызгъа аны этедиле баш.

Душманны тюбюне джатады ол,
Джуртну, халкъны да сатады ол.
Кесича этерге кюрешеди къалгъанланы да,
Ичкичиликге, къахмеликге тартады аланы да.

Халкъым амантишлеринден арытылмай,
Амантишле къара багъанагъа тагъылмай,
Аланы къара иннетлери, ишлери ачылмай,
Джамагъат да аланы джийиргеншли бетлерине тюкюрмей,
Акъ къарадан, керти ётюрюкден айырылмай,
Джокъду мадар, халкъым, сеннге сакъланыргъа.

Игиге иги, аманнга аман деу бла,
Джууукъну тюл, тюзню ёрге тутуу бла,
Джуууукъну, халкъны тюл, Хакъны ёрге тутуу бла,
Аллах айтханча, буюргъанча джашау бла,
Сакъланныкъса, халкъым, дунияда.

Алай болмаса, тюб боллукъса сен,
Аякъ тюбде къаллыкъса сен,
Джандет джуртунг да джаулагъа къаллыкъды...
Джашаугъа, ёлюмге да джол ачыкъды – сайла.

АДАМ БЛА ТАБИГЪАТ
 
1. ДЖАШАУГЪА КЪАЙТАРГЪАНСА МЕНИ

Адамладан арысам,
Таянама Ташха, Терекге.
Суугъа, таугъа, чегетге къарасам,
Рахатлыкъ келеди джюрекге.

Къайгъы-палах солуу бермей, къуууб,
Тюзледен таулагъа ёрлетгенди мени.
Тургъанлай, адамдан, джашаудан да суууб,
Мийикден къараб кёргенме Сени.

Кюн-суу секиртмени тюбюнде
Джуууна тура эдинг Сен.
Кюлюб сууну чачханынг сайын,
Джанкъылычла къура эдинг Сен.

Суудан тутуб къаядан
Энгишге салынырым келди.
Къутхарыр ючюнмю мени къайгъыдан
Кёрюннген болур эдинг Сен?!

Алманы къабхан Хауаны кёрюб,
Адам да менича тюрленнген (нюрленнген!) болуред:
«Керти джандет меннге Сенсе»,- деб,
Хауаны артыкъ да сюйген болуред.

Къазыкълыкъда бюгюлмейди чыбыкъ,
Алай а, сюймей, не этейим Сени?
Кёзкёрмезден мёлекча чыгъыб,
Джашаугъа къайтаргъанса мени.

Дуния, джашау болгъан къадарда,
Ол кюн-суу секиртмени тюбюндеча,
Сезим-сёз секиртмеми ичинде
Нюр чача, кюле, ойнай,
Сансыз-санаусуз джылланы
Сакъланныкъса халкъны эсинде.

Игилик, Тюзлюк хорларындан тюнгюлюб,
Адамгъа, джашаугъа, къадаргъа да
Дау айта тургъанлай ичимден,
Бир да ажымсыз, мени ассылыкъдан
Къутхарыр ючюн кёрюннгенсе Сен.

Таубагъа къайтаргъанса мени,
Джашаугъа къайтаргъанса мени,
Шийирге къайтаргъанса мени,
Тынгысыз сабырлыкъ бергенсе –
Сюймезге боллукъмуду Сени?

Кераматча ачылгъанса меннге,
Кёкден, кёлден да кетгенди булут.
Джюрекге къайытыб, бегигенле
Иман, Сюймеклик эмда Умут.

Аланы Сени юсюнг бла
Бергенди, билдиргенди Кёк.
Игилик-Тюзлюк ючюн сермешир ючюн
Джангыдан тирилгенди джюрек.

Замансызлай кюйгенме, къартайгъанма,
Алай а сюймезге боллукъмуду Сени?
Чыкъгъан джанымы ызына къайтаргъанса,
Джашаугъа къайтаргъанса мени.
 
2.ТАБИГЪАТХА КЪАРАСАМ

адамладан арысам,
таянама Ташха, Терекге.
Суугъа, таугъа, чегетге къарасам,
Джерге, Кёкге къарасам,
Бир тюрлю сезимле келелле джюрекге.

Бир Аллах джаратханды бизни –
Джанлы, джансыз, таша, туру табигъатны барын.
Джокъдан джукъ бола, джукъдан джокъ бола,
Джашайбыз-ёлебиз-тирилебиз.

Табигъатды бизни биринчи юйюбюз.
Сабий тилибиз, тинибиз, динибиз да – Олду.
Джангылай, джашлай, джашиллей тургъан
Бизни эски джуртубуз, биринчи джуртубуз – табигъатды,
Ахыр юйюбюз, ахыр джуртубуз да – Олду.

Аны ючюн болурму бир-бирде
Адамладан, халкъдан эсе,
Ата джурт кесине бегирек тартханы?!

Таш, Терек, Суу, Къая, Тау,
Кийикле, къанатлыла,
Кёк, Джер, Ай, джулдуз – бары да
Эм узакъ, эм джууукъ джууукъларыбыз тюлмюлле бизни?

Бёрю улуу, турна таууш да
Бизни сакълаб тургъан эски джуртну
Келечилерича эшитилмеймилле?

Сен – Терек, мен – Адам, ол – къанатлы...
Къанатлы учады, адам джюрюйдю,
Сен а, Терек, бир джерден тебмей, ёсесе.
Сени тилинги эшитген, ангылагъан да джокъду.
Алай а, барыбыздан да онглуса сен –
Сен бизге солургъа хауа бересе.

Адам джашатмайды терекни,
Терек джашатады адамны.
Билген, ангылагъан аны
Кесин табигъатдан баш кёрюрмю?

Бир кюч джаратханды бизни.
Терек да, адам да, къанатлы да
Табигъатны балаларыбыз.
Бир-бирибизден не онглу, не акъыллы тюлбюз.
Хар ким кесича онглу, акъыллы.
Алай а, бары да хайырлылла адамдан.
Адамдан заранлы джан джокъду табигъатда.

Адамладан арысам,
Таянама Ташха, Терекге.
Суугъа, таугъа, чегетге къарасам,
Джерге, Кёкге къарасам,
Бир тюрлю сезимле келелле джюрекге.

3. ТАБИГЪАТ

Сёз бла айтылмазлыкъ, айтылынмазлыкъ зат –
Табигъат деген олду.
Сёзню, тилни кючю джетмеген чекде
Башланады ол.

Ол кючлюдю бизден.
Ол кючлюдю сёзден.
Ол тюрлендиреди бизни.
Ол тюрлендиреди сёзню.

Аны джоругъуна сыйынмай,
Аны кеслерини джорукъларына бойсундурургъа излегенле –
Артда сокъуранмай къалмагъанла.

Табигъатха
Не бий, не къул болургъа излеме.
Анга тынгыларгъа, аны ангыларгъа кюреш.
Андан чыкъгъанбыз, анга къайытырыкъбыз.
Ол бир кесекге бошлагъанды бизни.
Не мурат бла? Ким биледи.

Алай а, ол
Бизни тышыбыздан, ичибизден да къараб турады.
Андан къутулургъа джокъду мадар.
Къутулуб да барлыкъса къайры?
Ансыз джукъ джокъду.

Ёзге, табигъатны кесине бойсундурургъа,
Андан баш болургъа излейди адам.

Табигъат кесини баласына сейирсиниб къарайды,
Джазыкъсыннган да этеди аны.
Биз билмегенни биледи ол.
Анга тынгыларгъа, аны ангыларгъа кюрешейик.

ДЖУРТНУ БЕТИ эмда АУАЗЫ

Акъ къаядан къара суу чынгайды.
Къазла, къанкъазла, къызла да джуууналла аны тюбюнде.
Ол учхан сууда мёлекле да къанатларын суууталла,
Сёзле да джанланалла-къанатланалла къарыу алыб андан.

Акъ къаяда джашайла къушла, илячинле, кёгюрчюнле да.
Аны ранларында отлайла джугъутурла, кийикле да.
Тёбенде тургъанланы ёрге тарта, мийикле да
Агъаралла кёкге тиреб башларын.

Къара суу Акъ къаядан чынгаб,
Ашыгъыш кетиб барады тенгизге,
Джагъалары да джашил къанатлагъа ушаб –
Джандет къобанча кёрюнеди ол бизге.

Миги Тау. Акъ къая. Къара суу.
Къадау таш. Джангыз терек. Нарат къол.
Таш. Къая. Тау. Суу. Чегет –
Бары да айталла: таза бол, сабыр бол, Адам бол,
Джандет джуртунга тыйыншлы бол.

НАЗМУ ТИЗГИНЛЕ ДА – АЯТЛАЧА

Назму тизгинле – атлауучлалла.
Ала бла энеме Джерге,
Ала бла чыгъама Кёкге.
Назму тизгинле – атлауучлалла.

Аллахха къуллукъ этеди къалам,
Адамгъа да береди салам.
Аллахны Сёзюн джаяды халкъгъа,
Адамны тартады-джууукълашдырады Хакъгъа.

Эгизлелле шыйых бла шайыр:
Кертиге, Тюзлюкге, Игиликге болалла хайыр.
Келям – Керамат – Шериат – Санат – Адабият...
Аланы кючлеринден нюрленеди хаят.

Назму тизгинле да, аятлача,
Кёкледен энелле да Джерге,
Бизни къараталла-тарталла-чыгъаралла ёрге.
 
Назму тизгинле да – аятлача,
Назму тизгенле да – шыйыхлача.

Эгизлелле шыйых бла шайыр.

ДЖЫЛНЫ ЧАКЪЛАРЫ

1. ДЖАЗ

Джашил ырджыда акъ чакъгъан Терек.
Ай джарыгъында тай кишнеген таууш.

2. ДЖАЙ
 
Джангы джетген къыз баш къусхан нартюхлени ичинде.

3. КЮЗ
 
Исси кюннге, толгъан Айгъа, бишген кёгетге да ушаб,
Терекден алма юзе тургъан тиширыу.

4. КЪАЧ

Къазакъ бёрюню улууу бла
Джангыз турнаны къычырыгъы
Тюбешген чек, тюбешген кёзюу.

5. КЪЫШ

Акъ къуш къара джерде.

ДЖАЗГЪЫ КЮН

1
Джаш джырчыгъа
Джашил ырджыда
Акъ чакъгъан балий –
Мюйюшде сюелген
Келинчикча кёрюнеди
Ау джаулугъу бла башында.

2
Арабызда чекде, ырджыда
Джазгъы сезимледен Акъ чакъгъан Терек.

Эки джанында бачхала,
Сюрюлюб, тырнау салыныб,
Баразала тартылыб,
Урлукъ атарча болгъанла.

Кёкде къанатлыла
Бир-бирин сюрюб ойнагъандан, тебсегенден талсала,
Ырджыда акъ чакъгъан Терекге къонуб,
Ийнар айтышыргъа кёчелле.
Сызгъыралла, джюуюлдейле, джырлайла. Ала бла бирге
Терек кеси да джырлагъанча кёрюнеди.

Джылы, джарыкъ, огъурлу джангур ётгенден сора,
Мылы джер, Кюннге тынгылаб, тютюнлейди.
Излейди ол тирилирге, тилленирге, джашаргъа, джашнаргъа да.

Къарайма
Джашил ырджыда Акъ чакъгъан Терекге.
Урлукъ сакълаб тургъан къара сабаннга да
Къарайма.

Сен да къарайса алагъа.
Сабан, бачха къайгъыдан башха,
Бир къайгъыбыз, сагъышыбыз джокъду.   
 
ИГИ ДЖОРА

Ушамагъан – джукъмайды.
Биз тыйыншлы болмасакъ,
Бу мийик Джурт, Минги Тау
Берилирмеди бизге?

Тау да, таулу да – Минги,
Бычакъгъа кёреди – къын.
Ата-бабамла мени
Алан, булгар, шумер, гун...

Тюрк тамырдан чыкъгъанбыз,
Тарихибиз – теренден.
Биз ун болуб къалмадыкъ
Зулму къургъан тирменде.

Джолубуз – узакъ, узун –
Кёб палахха тюбетди,
Алай а тюб этмеди –
Бизбиз шумер, скиф, гун...

Узакъ, узун джол джюрюб,
Бюгюнлеге джетдик биз.
Кесибизге Къаф тауну
Байракъ, джыр да этдик биз.

«Къан бла кирген джан бла
 Чыгъад» деген сёз да бар.
Сакъланнган къауумланы,
Минг-мингджыллыкъ халкъланы
Тизиминде биз да бар.

Бизни блады сыйлы Хакъ.
Чырагъыбыз – джулдуз, Ай.
Тюрк-муслиман-кавказ халкъ –
Минги таулу Къарачай

Тыйыншлыды Таууна,
Тыйыншлыды Джуртуна –
Олду эм уллу къууанч,
Олду эм уллу насыб.

АЛЛАХХА, АДАМГЪА ДА СОРАМА

Бир-бирде чалкъы чалырча болама,
Джугъутурча, тикге илиниб,
Бир-бирде уа – чёбден атламазча,
Солугъан да ауур кёрюнюб.

Не джашырыу, ма алайды хал.
Ёзге, кёлсюзлюк келишмейди Эрге.
«Таулулай, эркишилей къал!» -
Таш бла Терек кёл этелле меннге.

«Отха, суугъа да Ташча чыда. Ёлсенг да,
Терекча, аякъ юсюнде ёл»,-
Нарт халкъым манга этеди кёл.

Алай джашаргъа, ёлюрге кереклисин билсем да,
Кёлюм бир-бирде болады такъыр –
Кесим ючюн тюл:
Халкъым-Джуртумду къайгъым-сагъышым;
Къоркъама тас болад деб, тил.

Къоркъама тас болад деб, халкъым. Кетмесе да,
Джуртдан джангыдан сюрюлюб не да кёчюб,
Бир башха адетлеге, башха тилге кёчюб,
Тас болад деб, къоркъама халкъым.

Башха тилле, башха динле, башха халкъла
Джуртубузну кючлейле деб, къоркъама.
Бу къоркъууду джюрекни талагъан, ашагъан, кемирген.
Аллахха, халкъыма да сорама:

Эй уллу Аллах! Джаратдынг бизни,
Джашау да, дин да, тил да, джурт да бердинг,
Аланы сакъларча ангы да, билим да, иман да бердинг –
Къайданды сора бу сагъыш-къайгъы-къоркъуу?!

Эй тюрк-муслиман-кавказ халкъым!
Бар эсе сени Тейринг-Аллахынг,
Аллах берген Китабынг, дининг, тилинг, джуртунг бар эсе,
Алагъа бек болурча
Ангынг, эсинг, билиминг, иманынг да бар эсе,
Бу сагъыш-къайгъы-къоркъуу къайданды сора?

Халкъыма-Джуртума
Къайдан, кимден, неден чыгъады къоркъуу?
Узакъданмы, джууукъданмы?
Тышынданмы, ичибизденми?
Башхаладанмы, кесибизденми?
Кимден, неден, къайдан келеди къоркъуу?
Не ючюн чыгъады, барды къоркъуу?

Сезебизми, кёребизми, ангылайбызмы, билебизми аны?
Биле эсек, этебизми мадар?
Биригирге, сакъланыргъа кюрешебизми?

Тейри адамларындан – ата-бабаларыбыздан
Джетгенди бизге бу Джурт да, тил да.
Биз бюгюн тас этсек аланы,
Ата-бабалагъа тыйыншлыбызмы?
Тыйыншлыбызмы джаратхан Аллахха?

Берилгенни сакълаялмай эсек,
Сакъларгъа да кюрешмей эсек,
Адамлыгъыбыз, муслиманлыгъыбыз къайдады бизни?
Адамбызмы, Халкъбызмы биз?

ШАЙЫР

Джашауну
Кесине да, башхагъа да байракъ эталгъан, байрам эталгъан
Олду шайыр.

Джашауну кесине, бютеу адам улуна да
Байракъ эталгъан, байрам эталгъан –
Шайырланы шайырыды ол,
Шайырланы шыйыхыды ол.
«Шайыр шыйых», «Шыйых шайыр» деб да,
Атайла анга, айталла анга.

ДЖАША

Не ючюн джазады адам назму?
Не ючюн джырлайды терекде къанатлы?
Не ючюн джаналла кёкде джулдузла?
Не ючюн?

Джаратылгъан-туугъан-ёсген-джашагъан-ёлген;
Сюркелген, сюелген, джюрюген, джюзген, учхан,
Къайсыгъызсыз эталлыкъ джууаб:
Неди джашауну магъанасы?

Не ючюн джаратханды Аллах аламланы?
Кёклени, Джерни – алада болгъанны барын?
Джашауну-ёлюмню-тирилиуню,
Туру, таша дунияланы барын
Не ючюн джаратханды Ол?

Барыны да неди магъанасы?
- Джаратхан биледи аны. Анга сор.
Сорама, сакълайма джууаб.
Джокъду джууаб.
Бу дуния – сорууду, ол дуния – джууаб.
Адам сорууду, Аллахды джууаб.
Джууаб табалмагъан назмучу болады,
Джууаб табалгъан афенди болады.

Окъуй, джаза, сагъыш эте, ангарыла,
Не иманнга келесе, не имандан чыгъаса;
Не акъыл джыяса, не акъылдан чыгъаса.

Джаратхан не деб джаратханды бизни?
Хар неде да бармыды бир магъана?
- Джашауду джашауну магъанасы.
Кёлюнгю, юйюнгю да джаса! Джаша.

Кесинг да джаша, башхагъа да джашау бер.
Башха дуниялагъа да терезе, эшик ач.
Хар къайда да болсун джыр-той-къууанч,
Джангыз зулмугъа, ауруугъа, ёлюмге болмасын орун.

Къарангы да джарысын джарыкъдан.
Къум тюзню да кючлесин джашил чегет.
Хар къайда да джашау, сюймеклик, берекет, насыб болсун,
Кёк да, Джер да, джюрек да джазгъы сезимледен толсун –
Ма алай болсун.

Сюймеклик бла джашауду дунияны тутуругъу, багъанасы.
Адам болууну да олду магъанасы.
Кёлюнгю, юйюнгю да джаса. Джаша.
Ёлюмню тюл, джашауну байракъ эт,
Джашауну кесинге да, башхагъа да байрам эт.

Кесинг да джарыкъ бол, башханы да кёлюн кёлтюр.
Иннетинг-сёзюнг-ишинг бла да къууанч келтир.
Уч, учун – джашауну байракъ эт,
Аны кесинге, башхагъа да байрам эт.

Джашауду – джашауну магъанасы.
Аны сакълау, къатлау, иги этиу – борчубуз бизни.
Ким, къалай, не ючюн джаратханды джашауну?
Билирге излейме, алай а билмейме аны.
Махтау а салама – Джаратыучугъа, Джаратханнга.
Хар къуру да разыма Анга.

КЁРЮНЮУЮ АЙ бла ДЖУЛДУЗНУ

1. ДЖАШАУ, ЁЛЮМ ДА – ХАКЪ

Бачхада эм мийик терекни
Тюз тёппесине къонуб, джырлайды бир къанатлы.
Ол джырлайды эки чакъда:
Танг джарый эмда кёз байлана.

Танг аласында джарыкъды аны джыры –
Джашау, къууанч-насыб алдача кёрюне болур.
Кёз байлана уа нек джарыкъды аны джыры?
Къыйынды джууаб табхан анга.

Огъесе, ол бурху джан да
Юретеми болур бизни сабырлыкъгъа эмда таукелликге?
Кюннге, кечеге да акъылманча, Эрча тюберге. Дерге:
Джашау, ёлюм да – хакъ.

Дайым, танг джарый эмда кёз байлана,
Терекден бир джырны джырлайды чыпчыкъ.
Тынгыларгъа, ангыларгъа кюрешеме аланы –
Къанатлыны джырын да, кесин да.

Ангыларгъа кюрешеме кесими да:
Ол терек – тёнгегим, ол чыпчыкъ да – джаным болурламы?
Джангыз, не заманды заман?
Кёз байланамы турады, огъесе тангмы келеди атыб?

2. ДЖАШАУ, ЁЛЮМ ДА – АКЪ

Тёнгек да, джюрек да, ангы да
Тансыкълайла Джерни, Кёкню, джулдузну, Айны да,
Нарт-алан-тюрк-муслиман Кавказ халкъларын, джуртларын – Къарачайны да.
Ала бла бирге Сени да, Сени да, Сени да.

Сан джурт, джан джурт – Джер бла Кёк.
Табигъат рухубуз – Таш бла Терек.
Дуния белгибиз Мийик тау, Акъ тау – Минги Тау.
Ала бла джашайла ангы-эс-джюрек.

Джети джол айырылгъан Джерде
Бир джолну сайлаялмалла тёнгек, джюрек, эмда ангы.
Бири тартды джерге, бири тартды ёрге,
Бири да бир башха, таша дунияланы изледи –
Сегизинчи джолну, кёрюнмеген джолну изледи.

Ючюсю юч джанына тартыб,
Даулаша, къыйынлаша тургъанлай,
Чыкъды да Джангы Ай бла Джулдуз
Къалгъан джолла кёрюндюле мутхуз.
Тёнгекни, джюрекни, ангыны да
Бирикдирди джангы Ай бла джулдуз.

Ол къарады джети къат Кёкден да,
Ол къарады Ташдан, Терекден да,
Джарытды кёлню да, юйню да, Элни да,
Бир этди айырылгъан тёнгекни, ангыны, джюрекни да –
Къутхарды чачыла, оюла, джоюла баргъан дунияны.

Насыблылла, кёргенле, ангылагъанла Аны.
Насыблылла Ол къутхаргъан джанла –
Баргъанла Ол джарытхан джолда.

Кёрюнюую Ай бла джулдузну –
Джарыуу Джер-Кёк джолубузну,
Джангырыуу ангы-эс-джюрек джолубузну.

Ай бла джулдуз кёрюндю да, этди
Джанымы таза, кёлюмю чууакъ.
Ангылау, сабырлыкъ, таукеллик да берди:
Джашау, ёлюм да – хакъ.
Джашау, ёлюм да – акъ.   

3. КЪАРАБ ТАШДАН, НАЗМУДАН, ТЕРЕКДЕН

Хар кюнюмю джашайма алай,
Джерде ахыр кюнюмю джашай тургъанча,
Мен бек сюйген джулдузу бла Ай
Мени ол бир дуниягъа чакъыра тургъанча.

Алай а, ёлюмсюз эсе джан –
Бу дунияда къояргъа излейме аны.
Ташха, Терекге эмда Сёзге
Кёчсюн да джашасын джаным.

Мен кёб агъач орнатханма, ёсдюргенме,
Алада нарат, бусакъ, кёгет терекле да бар.
Наратны орнатханма къыш да, джай да джашил болгъаны ючюн,
Бусакъны – субайлыгъы, агъачны бийи болгъаны ючюн,
Кёгет тереклени да кёгетлери ючюн.

Бачхада тереклечалла назмуларым да:
Кими – къыш да, джай да кёгерген наратха ушайды,
Кими – бусакъча – субайлыгъы, ариулугъу бла тартады кесине,
Кими – тыш къарамы бла тюл, ич магъанасы бла
Зырма битген кёгет тереклеге болады тенг.

Мен терек бачха орнатханма, ёсдюргенме,
Назму китаб да джазгъанма учунуб.
Алай а ташлагъа тиймегенди хайырым –
Аладан юй ишлегенме, бачханы тёгерегине этгенме хуна.
Бир-бири юсюне орнатханма, къалагъанма,
Алай эте ёсдюргенме хунаны, юйню да.
Бир-бирде шийирни да къурайма алай.

Умут этеме тереклерим, назмуларым,
Ташдан, агъачдан, сёзден къалагъан къалаларым,
Бу дунияда къалырла, оюлмазла деб,
Мен кетсем да, ала къалырла деб,
Келлик тёлюлеге да джарарла деб,
Ала бла туудукъла да хайырланырла деб.

Аллай ийнамым болгъаны себебли,
Ташха, Терекге, Шийирге кёчеди джаным.
Адам улу, бу дуния сау болуб,
Ташха, Терекге, Сёзге да келмез ёлюм.
Ала керек болгъанлай турурла деб этеме умут.

Харкюннгю ишими этеме алай –
Ёлюмсюз этерге кюрешгенча дунияны,
Назмум, тилегим, дуам къутхарлыкъча аны,
Кесим да къутуллукъча ёлюмден.

Ташха, Терекге, Назмугъа кёчюб бошаса джаным,
Бош къалгъан тёнгегим кирликди, къошуллукъду джерге,
Ташым да, сын болуб, сюелликди ёрге,
Сёзле да, терек чапыракъла бла бирге,
Айланныкъла биразны тынгы табмай, учуб.

Андан сора хар не орнуна келликди.
Ташдан, Терекден, Назмудан
Джаным къарарыкъды сизге,
Къайгъыра, джарарыкъды сизге.

Сыйласагъыз, сакъласагъыз Ташны, Назмуну, Терекни
Къууандырлыкъсыз мени.
Къарай Ташыма, Назмума, Терегиме,
Къарагъанча боллукъсуз джаныма-джюрегиме.
Къараб, Ташдан, Назмудан, Терекден,
Сизден къууана, джашарыкъма мен.

4. АДАМ, АЛЛАХЫНГЫ ЭСГЕР!

Аллах адам этиб джаратхан эсе,
Джарыкъ дуниягъа къаратхан эсе,
Игини-аманны, халалны-харамны, суабны-гюнахны айыртхан эсе,
Къалай джашаргъа кереклисин ангылатхан эсе,
Келечилеринден Сёзюн айтдыргъан эсе,
Китабла ийген эсе, къара танытхан эсе,
Джол сайлауну уа кесинге къойгъан эсе,
Джангыз, иннетинг-сёзюнг-ишинг ючюн да
Соруу-суал боллугъун эслетген эсе,
Къыямат Кюн боллугъугъун эсгертген эсе,
Не керекди андан сора?

Аллах айтханча джашаргъа унамай эсенг,
Башынгы отха сугъа эсенг,
Сора терслейсе кимни, нени?

Эй адам улу! Сени кесингден уллу
Джокъду душманынг-джаууунг.
Хар не палахны да кесингден кёр.
Не, Аллах айтханча, джаша, Адам бол.
Не да хайуан, джаныуар бол да – тюб бол.

Ол экисинден башха джол – джокъду.
Эй адам улу! Титире, уял, уян.
Кеч болгъунчу кесинги эсгер.
Аллахынгы эсгер.

ТЕРЕКНИ КЪУУ ЭТГЕН

Мен бу Терекни орнатхан эдим
Къанатлыла анда джашар ючюн,
Кёгетинден да ашар ючюн,
Тюрлю-тюрлю джырла да джырлар ючюн.

Алай а ол кюнден кюннге
Мууалдан мууал бола келиб,
Ахыры къуу болуб къалды.
Не ючюн? Топрагъы-ашауу бар,
Кюн, суу кереклиси джокъ,
Къурт ургъаны джокъ.
Сау Терек къуу болуб къалды.

Адамдан, малдан джетмеди заран.
Анга киши айтмады аман.
Кёгети-берекети ючюн, ариулугъу, кёлекккеси ючюн
Джанла бары разыелле анга.
Джашил терек а къуу болуб къалды.

Кёб кюрешдим табалмай аны чурумун-сылтауун.
Энди ангылайма терекни къуу этген не болгъанын.

Аны къуу этген къанатлыланы джырлары эди –
Тарыгъыудан, джылаудан, бушуудан толу.
Ала джырлаелле танг аласындан ашхам къарангысына дери
Тарыгъыудан, джылаудан, бушуудан толу джашауларын-джырларын.

Ол тарыгъыудан, джылаудан, бушуудан толу джырла
Тынгысын-тынчлыгъын къурутуб,
Къуу этиб къойдула сау терекни, джашил терекни.
«Терегибиз къуу болду да къалды» деб, къанатлыла
Учуб кетиб къондула бир башха терекге.

Мен аланы ызларындан къараб къалдым –
Мени джылларым-джырларым эдиле ала.

АУУШДА

Ол дуниягъа къарагъанны сезими-сёзю да,
Ол дуниядан къарагъанны сезими-сёзю да –
Къанатлы джанны эки тюрлю къанатылла.

Мен да –
Къыйынлы джанладан бири –
Элли джылыма дери
Элден къарадым Ары,
Энди Андан къарайма Бери.

Элли джылдан джангырады Эл да.
Аны бла бирге джангырама Мен да.
Джангыз, Хакъгъа табынама энди.
Адамгъа, Халкъгъа да бегирек къайгъырама энди.

Элиме, джуртума къайытама энди,
Тейриме къайытама энди.
Суу джангы-эски ызына къайытханча,
Джангы-эски, джаш-къарт джуртума къайытама.

Ол буруннгу ангы Сёзню,
Хар къуру да джангы Сёзню,
Нюр чача джаннган Сёзню,
Джангыз Сёзню, джанлы Сёзню,
Кёк-джер Сёзню,
Ёлюмсюз Сёзню,
Нарт Сёзню
Айтама-къайтарама, 
Алай а керти атын джашырама:

Окъугъан англар,
Излеген табар
Ол таша Сёзню,
Тамаша Сёзню.

Ауушда эшитилинеди Ол.
Ауушдан кёрюнеди Ол.
Сангырау да эшитирикди Аны.
Сокъур да кёрлюкдю Аны.
Сакълайды Ол.

ДЖОЛ
 
Шийир дуниядан къанатлы сёзле учуб чыгъыб,
Бу дунияда къонар, джашар джер излеб,
Джууукъгъа, узакъгъа да къарайла.

Ала излеген джурт – болургъа керекди:
Мийик да, таза да, ариу да –
Ташда гюлча, къаяда Терекча,
Кюн таякъча Кёкде...

Алай а, ала
Эм мийикге, эм тазагъа, эм ариугъа санаб,
Адам кёлюне ашыгъалла.

Сокъурана да болурла артда,
Ким биледи.
Ёзге, къайдан, неден, не чурум бла
Башланса да аланы джоллары,
Келтирген а – адам джюрегине келтиреди.

Анда тохтаб, джашабмы къалырла,
Андан да чыгъыб, учубму кетерле –
Къонакъгъа, къонакъбайгъа кёре боллукъду  ол да.

Бир киши да билмейди
Къалай боллугъун къадары, джолу
Сёзню да, адамны да, дунияны да.

КЪАЯДА ТЕРЕК
(суратла)

1

Къара Къаядан акъ булутха къарадым.
Къара Къаяда къара къайгъы кёб эди,
Тёгерегим а – чууакъ эди, кёк эди;
Акъ булут да – кесине тарта –
Акъ тюшча, иги тюшча кёрюне эди.

Алай а, къыйын болса да, тюшден эсе – тюн иги,
Алай болса да, джокъдан эсе – джукъ иги;
Джашагъан къыйын болса да,
Не болур джашаудан иги?
Терекни дуниягъа беклигин,сабырлыгъын
Кесиме юлгю этиб алдым.
Къара Къаяда Джашил Наратча къалдым.

2
Акъ тубандан Къара Къая къарайды.
Ол Акъ дунияда къара къайгъыгъа ушайды.

Ёзенни ёрге келген акъ тубан,
Бютеу ёзенни толтуруб келсе да,
Къара Къаяны, къара къайгъыны джабалмайды,
Аны белинден ёрге чыгъалмайды.
Къара Къаядан акъ тубаннга къарайма.

3
Акъ Къаяда Джашил Терек
Джууукълаша келген къара булутха къараб,
Ичинде шыбыласы болгъан къара булутха къараб,
Къыйынлы дунияны сагъайтыргъа кюреше,
Адам улугъа белги берирге кюреше,
Къуугъун байракъча чайкъалады джелде.

4
Джашил нарат
Къара Къаядан
Ёзенни ёрге келген
Акъ тубаннга къарайды.

5
Акъ Къаяда Джашил Терек.
Тёбенде – уруб баргъан тенгиз-терк.
Башында – джууукълашыб келген къара булут.

6
Къара Къаяда да джашиллигин тас этмеген
Нарат Терекге, Джашил Терекге
Акъ булутла, акъ умутла да,
Къанатлыла, къанатлы сёзле да
Ёчдюле къонаргъа.

АКЪ ДУНИЯ

Тенгиз да – Акъ, кемеле да – акъ;
Джагъала да – акъ, дуппурла, таула да – акъ;
Балыкъла да – акъ, аюле да – акъ;
Къушла да – акъ; джайла, къышла да – акъ;
Кюнле, кечеле да – акъ; сагъышла, назмула да – акъ.
– Адамла уа? – Билмейме,
Алай а, кёзюме не да, ким да кёрюнеди акъ.
Акъ дунияды былайы.
Шимал Норвегия

ЭКИ КЪАРТНЫ ЮСЮНДЕН

Къарт болгъанды терек.
Бермейди кёгет.
Энди аны кесерге деб,
Мычхысы, балтасы бла келеди бир къарт.

Къарт адам бла къарт терекге этеме сагъыш.

Къарт терек къарт адамгъа къараб,
Не дей болур анга ичинден,
Не тюше болур аны эсине?

Бу къарт (олсагъатда джаш эди)
Аны бачхагъа келтириб орнатханымы?
Къараб, сакълаб, ёсдюргеними?
Алгъыш этгеними кёгетинден къабыб?

Терек чыммакъ чакъгъан кёзюуде,
Аны къатына юй бийчеси бла сабийлерин сюеб,
Нечик сюе эди ол суратха алыргъа.

Кюн иссиде
Терек тюбюне бешикни салыб,
Кеслери бачхада тюрт-мюрт этгенде,
Джашил терек бла бешикде сабий
Бир-бирине къараб, азмы ышаргъанла?
Чыпчыкъла да бир бутакъдан бир бутакъгъа чынгаб, джырлаб,
Сабийни булджутаелле, къууандыраелле...

Ол кюнле кетгендиле энди.
Къарт, джараусуз болгъанды терек.
Чакъмайды, этмейди кёгет,
Ёре турукъ болгъанды,
Къуу болгъанды зауаллы кеси.
Адамла, къанатлыла да сууугъанла андан.

Кёзю къыймай, тёгерегине кёб айланыб,
Мурулдай, андан кечмеклик тилей,
Къарт терекни кеседи къарт адам.

«Менича джараусуз, хайырсыз адамлагъа
Ёлюм да келирге унамай, къыйнайды;
Сизге уа, менича бир сер къарт табылады да,
Тамырыгъыз бла къурутады.

Сюйюб тюл, амалсыз болуб.
Сизни орнугъузгъа бир джаш терек орнатыр ючюн.
Сизге тиймей къояргъа – джер дыккыды».

Быллай «дуаны» да окъуй,
Къарт терекни кеседи къарт.

Экисине да къараб,
Экисине д тынгылаб,
Джашаугъа, ёлюмге да этеме сагъыш.

АДАМ БЛА ДЖАНЫУАР

Тейриге табыннган тюрк бёрюем мен...
Андан бери ненча кере тюрленди дуния,
Ётдю-кетди ненча ёмюр, ненча джыл.
Тейриден – Аллахха, бёрюден – Адамгъа
Не къыйын эди, узакъ эди джол.
 
Арадан минг-минг ёмюр кетсе да,
Билмейме, ол джолну къалайындабыз биз?
Ол джолда барабызмы биз?
Ызыбызгъамы отлайбыз огъесе?

Джашыныбла ичибизде хайуан, джаныуар:
Адамны, адамлыкъны хорлайла бир-бирде ала,
Иман-намыс бурууну ояргъа кюрешелле ала –
Адам бла шайтанны арасында бурунча барады къазауат.

Хайуан-джаныуар сезимлеге хорлатсакъ кесибизни,
Учуз-сыйсыз затлагъа ийсек эсибизни,
Тёнгекни баш этсек тинден-рухдан-джандан,
Дуния малны да – Билимден-Китабдан,

Сора, бютеу къыйыныбызны къуярыкъбыз суугъа –
Къайытырыкъбыз джахилликге, меджисуугъа,
Ызыбызгъа айланыб, боллукъбуз хайуан, джаныуар –
Кирликбиз кирге, балчыкъгъа джангыдан.

Адам, адамлыкъ къарыусуз болгъанлай,
Ичде джаныуар тышына чыкъгъанлай,
Биягъынлай зулму-зорлукъ-сыйсызлыкъ кючлейди дунияны –
Кёре, сынай келебиз джашауда аны...

...Ичибизде тургъан джанлы-джаныуар
Тышына чыгъаргъа излеб,
Бизни хорларгъа излеб,
Улуйду, хырылдайды, тырнайды бизни,
Кече, кюн да ичибизден талайды бизни.

Алай а, не аз да анга джол берсек –
Ол хорларыкъды, джутарыкъды бизни.
Джаныуар – адамны ичинде тюл,
Джаныуарны ичинде боллукъду адам.

Тейриге табыннган тюрк бёрюем мен...
Андан бери ненча тюрленди дуния,
Арадан кетди ненча ёмюр, ненча джыл.
Тейриден – Аллахха, бёрюден – Адамгъа
Не къыйын эди, узакъ эди джол.

КЪАЗАКЪ БЁРЮНЮ УЛУУУ

Тейриге табыннган тюрк бёрюем мен...
Аллахха шукур, ит болмай, тюб болмай бюгюнлеге джетдим.
Аллахдан башха тейри джокъду дей,
Кёкге къараб, къууаннган, улугъан да этдим.

Берилген джуртдан чыкъмай тышына,
Буюрулгъан ашны ашаргъа кюрешдим.
Эркинликден башха джукъ излемей башыма,
Бёрю джорукъ бла джашаргъа кюрешдим.

Тюзлерими кючлегенле итле,
Энди тауларыма да джутланалла-чабалла.
Сарыкъулакъ иелеринден кёл табыб,
Тауларымда джюрюрге, юрюрге да базалла.

Джюрюген, юрген бла къалмай,
Сыйырыргъа кюрешелле джуртуму менден.
Джуртума ие болургъа кюрешелле,
Бошаргъа кюрешеле бютеу бёрюледен.

Алай а болмаз – таулу таусуз къалмаз,
Къан дертден къайнайды джюрегим-кёлюм.
Тюзлюкню, Эркинликни къаласыды Кавказ,
Душманны кесине, итине да – ёлюм.   

Тейриге табыннган, Сёзюне табылгъан тюрк бёрюем мен...
Аллахха шукур, ит болмай, тюб болмай бюгюнлеге джетдим.
Бюгюн да – къауумум, джыйыным, джуртум ючюн –
Къан-джан аямай кюреширге сёз бердим, ант этдим.
Душманла бла, итле бла, амантишле бла –
Халкъыма, Джуртума чабхан къара кючле бла –
Ёлгюнчю сермеширге ант этдим.

Улууумдан къарангы кёкде джулдузла джандыла,
Улудула, сагъайыб, джер джюзюнде бёрюле да.
Тейрибиз ючюн,
Эркинлигибиз, бёрюлюгюбюз, джуртубуз ючюн,
Хазыр болайыкъ джашаргъа, сермеширге, ёлюрге да.
Таукел болайыкъ, таукел барайыкъ урушха, ёлюмге да.

Улууумдан Кёкде джулдузла джандыла.
Улууума –
джыйын джанлыла, къазакъ бёрюле да къошулдула, къууандыла.
Терк огъуна урушха, къазауатха къуралдыла...

Къан дертден къайнайды джюрегим-кёлюм:
Душманны кесине, итлерине да – ёлюм.

ШАЙЫР БЛА ШИЙИР

1. БИРИНЧИ ШАЙЫР
 
Кёзю, сёзю, ауазы да – дуниягъа сейирсиниуден толуб;
Кеси да къууана, адамланы да къууандыра,
Аякъланыб, тиллениб башлагъан сабий,
Джангы джюрюб, сёлешиб башлагъан сабий –
Олду дунияда эм биринчи, эм керти, эм таза, эм тюз шайыр.

Къарайды – джангы сёзле да къурайды:
Джашау, дуния, табигъат,
Алада болгъан бары – джангы.
Сейирсиниуюне, къууанчына чек джокъду аны.
Сабий – биринчи шайыр.

2. ШИЙИР

Джангы туугъанны къычырыгъы,
Ёле тургъанны да аманаты, осуяты –
Назмуда.

Гяхиникни джашил умуту да,
Биченликни кесилген буту да
Къычыралла назмудан.

Чыммакъ акъ чакъгъан терек да,
Къара кёсеу болгъан джюрек да –
Шийирде.

Къанатлары джашау бла ёлюм болгъан
Аллай къанатлыды шийир.

3. ШАЙЫР ЭМДА ШИЙИР

Гюллени биринден бирине учуб,
Бал чибин джыяды бал.
Шайырлада да алайды хал.

Тин-рух-джан балды назму,
Кёлню-джюрекни балыды назму.

Эм ариу сезимледен, сёзледен
Джыйылады ол.
Ариу-таза-халал джюреклеге,
Ариулукъну-тазалыкъны-халаллыкъны сюйгенлеге,
Джашаудан, сюймекликден кюйгенлеге да
Ашды, дарманды ол.

Бал чибин джыяды бал,
Кесине тюл, башхалагъа.
Шайыр эсенг, сен да алай бол.
Джашаргъа, ёлюрге да хазыр бол –
Къоркъуулу ишди бал джыйгъан.

Шайыр болур ючюн, бал джыяр ючюн –
Болургъа керекле къанатларынг,
Бал гюллеге джыйынг болургъа керекди,
Фахмунг, усталыгъынг, ётюнг да болургъа керекди.

Бал чибиннге ушайды шайыр. Аны сёзю –
Табигъатха, адамгъа да хайыр.
Ол кюрешеди ариулукъну табаргъа, кёргюзтюрге,
Адам джюрегин ариулукъ бла тазаларгъа.

Кёкледе, джерде болгъан хар не тюрлю ариулукъдан
Джыйылгъан балды шийир.
Ол балдан татмагъан, ашамагъан –
Толу адам болаллыкъ тюлдю,
Толу адамгъа саналлыкъ тюлдю.

4. ШАЙЫРНЫ ЁЛЧЕСИ

Шайырны бютеу ёмюрю-джашауу-джазгъаны да –
Къысха, узун болса да, тюрлю-тюрлю болса да – бир назмуду.
Бир назмуду шайырны джазгъаны.
Бир назмуду шайырны ёмюрю.

Джылла бла, санла бла, дуния мал бла тюл –
Назмула бла тергеледи
Аны ёмюрю, джашауу, байлыгъы да.

Шайырны ёлчеси назмуду.
Назму бла ёлчеленеди шайыр.

ТЫШ КЪРАЛДА

1
Кёз байланыргъа мен ёлеме,
Танг атаргъа тирилеме –
Джашайма алай.

Джюрекде – джулдуз бла Ай.
Кёкде – джулдуз бла Ай.
Ташда да – джулдуз бла Ай.

Билмейме, неди мени ёлтюрген,
Билмейме, неди мени тирилтген.
Билгеним: сакълайла мени
Кёкде, кёлде, ташда да – джулдузум, Айым
Эмда Халкъым-Джуртум – Къарачайым.

2
Узакъда джууукъла артыкъ да татлы.
Кёл да, кёз да, сёз да – къанатлы,
Учалла ары – туугъан джериме,
Узакъ, джууукъ да эшителле турна джырымы,
Аллах, адам да эшителле аны,
Кёк, Джер да тынгылайла анга.

Кёкде джулдузлагъа, джерде чыракълагъа
Джанымы бере, ёлеме кече.
Танг джарыб, джулдузла, чыракъла да джукълансала,
Джаным ызына тебрейди кёче.

Хоу, джулдузлагъа, чыракълагъа джаным – тамызыкъ:
Джана, джандырама аланы,
Алай а, кесим болама джазыкъ –
Тёнгегим джансыз къалады кече сайын.

Айырыла башласам джанымдан,
Эски сёз эсге келеди джангыдан:
Джашау, ёлюм да – хакъ.
Джашау, ёлюм да – акъ.

Алай а, ала болур ючюн акъ,
Джан – болургъа керекди – чыракъ.
Джанаргъа керекди джан –
Джарыр ючюн танг,
Атар ючюн танг.

АДАМ БЛА ДУНИЯ МАЛ

1
Келе-кете тургъан затды дуния мал.
Анга къыйналгъан, ачыгъан, кюйген – гюнахды.
Хар кимге да, хар неге да оноу этген – Аллахды,
Эм къыйын кюнюбюзде Олду таянчакъ.

Келе-кете тургъан затды дуния мал.
Джюрекден ийман кетмесин ансы,
Ангы-эс, сый-намыс кетмесин ансы,
Къалгъан затны табарыкъбыз джангыдан.

Джангыз, Джаратхан Аллахны кёлю чыкъмасын бизден,
Джангыз, кёлюбюз чыкъмасын кеси кесибизден.
Джангыз, Уллу Аллах болсун биргебизге,
Нени тас этсек да, тас этмейик иманны.

Келе-кете тургъан затды дуния мал.
Имансыз, Китабсыз къалмайыкъ ансы,
Ахратсыз къалмайыкъ ансы,
Дуния мал да, дуния да къаллыкъла бизден.

Неди дуния мал, дуния кеси да?-
Эртде-кеч болса да тас этерикбиз аланы,
Джангыз, адамлыгъыбызны тас этмейик ансы,
Къалгъаннга – бир мадар болур.

Келе-кете тургъан затды дуния мал.
Сау-эсен болсакъ, Аллах деген болсакъ –
Тюзде къалгъан малыбыз да табылыр,
Халал рысхыгъа да батарбыз джангыдан.

Келе-кете тургъан тюлдю джашаугъа тамал.
Ёмюрлюкге-ёлюмсюзлюкге барды джангыз бир джол, амал:
Ол да – джашау, буюргъанча Аллах.

2
Келе-кете тургъан затды дуния мал.

Адамла, халкъла
Ёмюрле узагъына джыйгъан рысхыларын, мюлклерин тас этиб,
Узакъларын, джууукъларын да тас этиб,
Ана тиллерин, Ата джуртларын да тас этиб,
Эркинликлерин, бютеу хакъларын да тас этиб,
Къазауатны, сюргюнню, джесирликни, тутмакъны да сынаб,
Минг тюрлю азабны, палахны, ёлюмню да сынаб,
Ол чексиз ачы сынауланы барындан ётюб,

Дагъыда джыйылалгъанла бир джерге,
Дагъыда къайыталгъанла джуртларына.
Джангыдан тирилтгенле тиллерин,
Джангыдан сюегенле юйлерин,
Джангыдан къурагъанла-къургъанла Эллерин.
 
Ала дуния малны неден да баш кёргенлери ючюн,
Дуния малны кеслерине бий, Тейри этгенлери ючюн,
Анга къул-къарауаш болгъанлары ючюн,
Дуния мал ючюн бир-бирин тонагъанлары, ёлтюргенлери ючюн,
Адамлыкъ шартларын – бетлерин, намысларын теблегенлери ючюн,
Хакъ кертиден, динден, имандан чыкъгъанлары ючюн,
Аланы – ол ассы болгъанланы –
Тюшюндюрюр ючюн, Хакъ кертиге къайтарыр ючюн,
Аллай сынаула бергенди Аллаху тагъала.

Тюшюнмей, керти диннге къайытыргъа унамай,
Къаллай бир адам, халкъ да тюб болгъанла дуниядан.

3
Къоркъама, халкъым, мен да сеннге:
Таркъайгъаннга ушайды уммет-миллет сезиминг,
Тарих эсинг да ушайды кетгеннге.
 
Сен эки кере сюрюлгенсе джуртунгдан:
Кесин муслиманнга санагъан Темир, сюргенди биринчи кере,
Гяуур Сталин сюргенди экинчи кере.

Бурху къраллыгъынгы, миллет хакъларынгы къайтарталмай ызына,
Гяуур тюбюнде тураса, инджиле, бюгюн да.
Ол къыйынлыкъла, сюргюнле сеннге нек джетгенин,
Сен энтда унамайса ангыларгъа.
Дуниялыкъгъа, дуния малгъа джутланыб,
Харамгъа, гюнахха батыб излейсе джашаргъа.

Дуния мал ючюн,
Бир-бирин тонагъан, ёлтюрген да – кёбден-кёб...
Тёзюб турурму чамланмайын бизге Кёк?

Окъумайбыз Китаб, тынгламайбыз Сёзге –
Джангы сынаула, джылаула керекмилле бизге?

КЁЛНЮ ХАЛЛАРЫ

1
Кёк тенгизде джюзюб баргъан акъ кеме,
Кёлде джюзген дууадакъгъа ушайды.
Мен билмейме, къайры бара болур ол?
Ташайгъынчы аны ызындан къарайма

2
Къычырыгъын кесине нёгер этиб,
Башым бла учуб ётдю къанатлы.
Кимни сюред, кимден къачад, огъесе,
Ол джанмыды айырылгъан тёнгекден?

3
Бёрю улуу Джер бла Кёкню байлайды,
Айгъа чыгъаргъа боллукъду аны бла, джау джибгеча, ёрлеб.
Алай а, бюгече мени кёлюм джарыкъды, джашнайды –
Учаргъа излейди, джулдуз джарыгъын джерлеб.

4
Тал терекни кёлеккеси бла кёлде
Ары-бери чынгаб ойнайды алтын чабакъ.
Тал терекге уа болмай андан асыу,
Мыдах къарайды суугъа, чабакъгъа, кёлеккесине да.

Мени кесими тюл, назмуларымы сюйген
Бир ариу къыз тюшеди эсиме.

Ол тал терекге ушайма мен,
Аны кёлеккесине ушайла назмуларым,
Ол ариу къыз да алтын чабакъгъа ушайды.

ДЖЮРЕК бла КЪАЙГЪЫ

1
Сакъланыр ючюн адам бетим, миллет бетим,
Халкъымы, кесими да сукъмаз ючюн отха,
Аллах ючюн мен иннет этиб,
Дунияны атама артха.

Аллах деген Сёз эмда Аллахны Сёзю
Джанымы джангырталла мени.
Алай а, бу дуния къайгъыла, дуния сагъышла
Намазлыкъда да джангылталла мени.

Ой бу дуния къайгъыла, дуния сагъышла,
Кюн аманны къаргъаларыча,
Тынгы-тынчлыкъ бермейле джюрекге,
Къоймайла учаргъа Кёкге.

Къалай къутулургъа билмей аладан,
Айырылдым джуртумдан, къралдан.
Мадар излей джюрекге, башыма,
Кетдим тышына.

Алай а джокъду бир джерде да тынчлыкъ.
Джокъду, джокъду дунияда тынчлыкъ.
Къайгъы ичибиздеди, джюрегибиздеди –
Къайры барсакъ да биргебизгеди.

Джурт ауушдуруб, къачыб, бугъунуб –
Андан къутулургъа джокъду мадар.
Къайгъыны табыб тамырын-чурумун,
Аны бла кюреширге буюрады къадар:

Аны къайдан, къалай, не ючюн келгенин, англаб,
Сора – тюбю бла, тамыры бла къурутургъа.
Къайгъыдан артылыргъа, къутулургъа
Анда башха джокъду джол, амал.

Алай болмаса, эмегенни
Кесилген башыны орнуна эки баш чыгъыб келгенча,
Къайгъы юйреб, кёбюб, джайылыб,
Аман хансны тамырыча джайылыб,
Бошарыкъды джюрекден, бизден.

Файгъамбарны таууна чыкъгъанымда,
Мийикден дуниягъа, кесиме да къарагъанымда,
Быллай сагъышла келдиле башыма.

2
Мени къайгъымы сёлейтген юч зат барды:
Намаз, назму эмда суу.

Намазлыкъгъа, шийирге эмда тенгизге, къобаннга кирсем,
Рахатланады, тазаланады, къууанады кёлюм.

АХЫРЗАМАНЛА

1. СУУ АХЫРЗАМАН

Тюрленнгенди хауа,
Джангур да башлагъанды джауа.
Басыннгандан кёрюнмейди джукъ.
Кёк чартлагъан, джашнагъан да джууукъ.

Ургъан (ураган) джел къуугъун этиб ётдю.
Ызы бла суу ахырзаман джетди.
Кёкдеги къуюлду джерге,
Джердеги кёлтюрюлдю ёрге.

Ёзен ичи тенгиз болду, терк болду,
Таудан къарагъан да къоркъарча бир болду.
Болгъанны басды суу, алды суу,
Джангыз, тауда дорбуннга къысылгъан къалды сау.

Унух файгъамбарны кемеси керек эди дей,
Таудагъыла бир-бирин джокълайдыла, хей!
Джети кюнден тохтаб джангур, аязыды кюн.
Тинтелле: ёлгенди, тас болгъанды, сау къалгъанды ким?
Бу къыйынлыкъны берди бизге – ким?

Таулада эрийдиле къарла,
Суудан къарыладыла тарла.
Суу тюбюнде къалгъандыла тюзле,
Таулагъа дери кёлтюрюлгенле тенгизле.

Къаллай бир керекди заман
Алгъынча болур ючюн джашау, адам?
Джашау этген къыйын болса да бютюн,
Дорбунладан чыгъа тебреди тютюн.

2. БУЗ АХЫРЗАМАН

Минг-минг джыл кетди арадан.
Джашау тюзелди. Ёзге джангыдан
Къыйынлыкъ келди. Къышхы болду туруму хауаны.
Буз ахырзаман кючледи дунияны.

Джер бузлады, бузладыла суула.
Агъардыла тенгизле, тюзле, таула.
Алай а джашау къалмады юзюлюб.
Ёлген ёлдю, сау къалгъан кюрешиб,
Къар-буз дунияда джашаргъа юренди.
Бираздан хауа да тюрленди,
Джылыу айланды, джер кёгерди – келди джаз, джай.
Алгъынча кёрюндюле Кюн, джулдузла, Ай.

3. ОТ АХЫРЗАМАН

Дагъыда бир ахырзаман келди дуниягъа –
От ахырзаман. Ол тюшдю Кёкден, ол чыкъды джерден.
Ёртен тюшдю Джерге. Джер ушады Кюннге.
Арадан кетдиле джылла, ёмюрле.
Суууду джер.
Джангыдан башланды джашау.
От ахырзамандан да адам къалды сау.

4. АДАМ АХЫРЗАМАН
 
Болгъан ахырзаманла тюшюндюрмей,   
Табигъат къыйынлыкъла азлыкъ этгенча,
Адамла къыралла бир-бирин.

Чыгъаралла бютеу дуниягъа ёлюр от,
Ёлюр уу, джукъгъан ауруу,
Уруш сауут, бютеу дунияны къурутурукъ сауут...

Кеси кесин къурутуб кюрешсе да,
Адам ахырзамандан да сау къаллыкъды адам

5. АХЫР АХЫРЗАМАН

Адам улуну тюшюндюрюр ючюн,
Келгендиле гитче ахырзаманла.
Алай а, адам кёргюзтгенди
Тюшюнмезлигин, тюрленмезлигин.

Аны ючюн келликди Уллу Ахырзаман –
Ахыр ахырзаман – Керти Ахырзаман.

Аны келлиги хакъды.
Ол айтылады Китаблада.
Андан къутуллукъ джокъду.
Бу дунияны ахыры болукъду ол.

САКЪЛАНЫРМЫ ДЖАШАУ?

Таш да ууалады, темир да ашалады,
Дунияда хар не да – алай.
От да джукъланады, джел да шаушалады,
Ёмюрлюк тюлдюле не Кюн, не Джер, не Ай.

Ёмюрлюк зат джокъду дунияда,
Дунияны кесине да келликди ёлюм.
Алай а адам ёлюрге излемейд –
«Ол дуния бард» деб, чапырады кёлюн.

Бир керти Тюзлюк, Эркинлик болмай,
Бир ёлюмсюз, ёмюрлюк зат болмай,
Бир ийнаныр, таяныр зат болмай,
Кёлюн-джюрегин бир басар зат болмай,
Къалай джашасын дунияда адам?
Къалай джашасын ёллюгюн билген?

Хакъ кёлю бла ийнанннган насыблыды:
Къууанчда, бушууда да таяна Аллахха,
Аллах буюргъанча джашайды, ёледи,
Джандетле ачыкъдыла анга.

Ийнанмагъан да кесича насыблыды:
Башхагъа тийирмей хатасын,
Джашаудан зауукъланыргъа кюреше эсе –
Хайда зауукълансын, джашасын.

Ийнаныргъа, къалыргъа да билмей,
Чайкъалыб тургъанды къыйынлы.
Ол Аллахха, адамгъа да дау салыргъа ёчдю,
Джашаргъа, ёлюрге да къоркъады насыбсыз.

Ийнаннган, ийнанмагъан, чайкъалгъан да –
Кеслерине, башхагъа да салмай дау, болмай джау,
Бир-бирине болуша джашаргъа кюреше эселе,
Джашауну, адамны сакъларгъа кюреше эселе,
Адам болургъа кюреше эселе –
Сора, ахырзаман келмезге да болур.

Алай болса да, джашау, ёлюм да – хакъ:
Джокъду ёлмезлик не адам, не халкъ.
Ёзге кёлню джапсаргъан да – кёб:
Джулдузладан толуду Кёк,
Умутдан толуду джюрек.

Бир джулдуз джукъланыргъа башхасы джана,
Бир дуния къурургъа башхасы къурала,
Къарангы кючлеб къоймай кёклени,
Джашау алай келеди ёмюрлени.

Кёлюмю басама. Алай а,
Биз билген дуния, джашау, адам улу джокъ боллукъ эсе,
Джолубуз тауусуллукъ эсе, бютеу къыйыныбыз тас боллукъ эсе,
Къыйналмай не этсин адам?
Ёзге, джашау джукъланмазгъа да болур. 
Адам ёлюмсюзлюкге джол табыб да къояр.
Сёзюбюз, ишибиз да болмазла зыраф.
Биз мадар этсек, къадар этер Аллах.

ТАУ. СУУ. ЧЕГЕТ

1
Сау тангнга чыкъгъан суу талны къууанчыды
Кёкледен эннген  Къобан сууну тауушу.

2
Ауазына тынгыласам Къобанны
Аятларын кёреме Къуранны.

3
Тауу, сууу, агъачы болмагъан дуния бар эсе –
Нечик насыбсызды ол.

4
Тау, суу, чегет – джашау да, ариулукъ да, байлыкъ да.
Кёкде, Джерде да аладан сейирлик не болур?

СЁЗЮН ТАС ЭТГЕН ШАЙЫР

Заманында тюшюрмей къагъытха,
Бир сёзню, бир тизгинни тас этдим.
Малын тас этген
Аллай бир къыйнала болмаз.

Джюрекден, Кёкден келген тизгин эди ол.
Сансыз этдим да ансыз къалдым.
Къыйналдым:
Андан башланныгъед назму,
Огъесе, бир джангы дуния, джашауму башланныгъед андан?

Сёзюн тас этген шайыр,
Чапракъсыз къалгъан терекге тюл,
Терексиз къалгъан чапракъгъа ушайды.

АДАМ БОЛУРГЪА ЮРЕТЕЛЛЕ БИЗНИ АЛА

«Нени юсюнден кёб сагъыш эте эсенг,
Нени юсюнден кёб сёлеше эсенг,
Неге кёб тынгылай эсенг,
Неге кёб къарай эсенг –
Аллай бир джууукълашаса анга»,-
Деученелле элде къартла.

«Темир созулгъан этеди»,
«Кёз урлагъан этеди»,
Деученелле элде къартла.

Ол сёзлени кертиликлерине
Джашау кёб кере тюшюндюрдю мени.

Джыджымны узунун, сёзню къысхасын сюйген
Ол къартладан, ол нартладан
Энди сау къалмагъанды элде киши.
Джангыз нарт сёзлери сауду аланы.

Нарт джигитледен, акъылманладан къалгъан
Нарт сёзле, джырла, таурухла, хапарла, айтыула –
Джюрекни джаш этген, миллетни баш этген,
Джети кере сыналыб айтылгъан фикирле, оюмла,
Халкъ джырла, ийнарла, кюуле, таурухла бла бирге
Бизни, сейирсиндире, тарта, чыгъара ёрге,
Дунияны эм онглу халкъларына этелле тенг.

Алагъа къошар-къоратыр зат джокъду –
Ёмюрлеге айтылгъан кертилелле ала.
Тюзлюкге, Эркинликге, Сабырлыкъгъа, Джигитликге,
Игиликге, Халаллыкъгъа, – айтыргъа, – Адамлыкъгъа
Чакъыралла бизни ала,
Адам болургъа юретелле бизни ала.

ДЖАЙ АЛА ЭЛДЕ

1
Кюндюз.
Макъачыкъ къур-къур эте,
Кишиучюк хур-хур эте,
Кёгюрчюн мур-мур эте,
Джюджекчик джюу-джюу эте,
Къаргъачыкъ къар-къур эте,
Кючюк да хап-хуп эте,
Суу ичсе – чап-чуп эте,
Къалай игиди элде.

2
Ингир.
Кырдыкдан тоюб малла,
Келедиле ёкюре.
Улакъчыкъла, къозула
Ёрге-ёрге секире.

Ийнек сауады къызчыкъ.
Къатына чёгюб кишдик,
Сют юлюшюн сакълайды.
Бир-бирде – тёгерекге,
Кёбюсюне – челекге
Джити-джити къарайды.

3
Кече.
Ёзен сууну джырлагъаны,
Гылын къушну къычыргъаны,
Джаз киштикни макъыргъаны
Бузмайдыла шошлукъну.

Кырдык тылпыу хауада.
Сютча уюбду кече.
Джокъду къайгъы таулада,
Ай да рахатды Кёкде.

Кёкде, Джерде, кёлде да –
Джандетдеча, Ай джарыкъ,
Сууну, Ташны, Терекни
Джарытхан джумшакъ джарыкъ,
Къайгъыладан джюрекни
Артхан джумшакъ джарыкъ.

Бу тюшмюдю, тюнмюдю?
Алай кёрюнед кёзге –
Джандет этгенча юлюш
Ма бир кечесин бизге.

ДЖАЗГЪЫ КЮН ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ

Кюнбетни кёгергенин кёргенди кёзюм.
Гяхиник уруб тебрегенди джерге.
Санатлы, къанатлы, джанатлы да сёзюм
Кёлтюрюлгенди джашнай тургъан Кёкге.

Эслери кёкге кетиб, малла да
Эриниб узалалла биченнге.
Кийик заманларын эсге тюшюрюб тансыкълай, ала да
Базладан, арбазладан турадыла ёкюре.

Къышхы джукъусундан уяныб табигъат,
Силкинеди, тириледи.
Джаз келеди, Кёк, Джер да джашнай.
Ким биледи, ёлгенле да бир кюн алай,
Джан кириб, силкиниб турлукъ эселе да ёрге.

Мал ёкюрген, къой мангырагъан, ат кишнеген,
Ит чабхан, адам тауушла чыгъалла ёзенден.
Джазгъы хауады бу къалабалыкъны этген –
Джаз кючлюдю, къууатлыды, берекетлиди бизден.

Гяхиник уруб келген кюнбетге къараб,
Джашаугъа къайытдым. Унутдум ахратны.
Алай а бу кёзюуню тургъанча мараб,
Кёрдюм кюнбетге чыгъыб баргъан джамагъатны.

Ёлюкню кёлтюрюб, джазны ичи бла,
Джан кирген джерни, гяхиникни юсю бла
Къабырла таба бараелле адамла,
Бу джазгъы кюннге келишмейелле ала.

Не этейик – аякълашыб туралла къууанч бла бушуу.
Не этейик, джашау, ёлюм да – хакъ.
Гяхиникни юсю бла, джазны ичи бла
Джаназыгъа ашыгъады халкъ.

Къадаргъа ассы болмай, кёлюмю басама:
Джанны берген, алгъан да – Аллахды.

Бу адам элинде, джуртунда ёлдю,
Бютеу эл барады ашыра аны. Ол а – насыб.
Къара кюнню акълыгъыды ол.

Кёзюме кёрюнелле сюргюнде, тутмакъда, тузакъда
Ахлуларындан, джуртларындан да узакъда
Джаназысыз, кебинсиз къалгъан ёлюкле.
Бюгюн да къайдагъылары белгисиз ёлюкле.

Бюгюн халкъы кёлтюрюб баргъан
Гюнахы къурурукъгъа сукъланнган да этдим:
Ким биледи джазыу къайры атар мени –
Къайда, къалай тюберме ахырыма?

Къадардан тилейме:
Адам адамына, халкъына, джуртуна,
Тюзлюкге, эркинликге,
Джашаргъа не да ёлюрге
Термилирча берме къыйынлыкъ.

Къадардан тилейме:
Сау – ёлгеннге, ёлген – саугъа
Сукъланырча берме къыйынлыкъ.
Джашау, ёлюм да акъ
Кёрюнюрча бер насыб бизге.

Джазгъы кюн кёлюмю да джазды,
Бу назмуму да джазды.
Джангыз мен аны – сагъышымы дуниягъа, ахратха –
Тюшюрдюм къагъытха.

ЭКИ КЪАНАТЫМ – ДЖАШАУ БЛА ЁЛЮМ

Джашауну джауумуду, шохумуду ёлюм?
Джау, шох да тюлдюле ала.
Биргедиле, бир-бириндедиле, бирдиле ала.
Эки къанатымдыла мени ала.

Эки къанатым – джашау бла ёлюм.
Эки дуниягъа да джол ачхан алалла,
Джерге, Кёкге джууукълашдыргъан да алалла –
Экисинден къалмайды кёлюм.

Бир-бирде туру, бир-бирде таша,
Бир-бирде акъ, бир-бирде къара,
Ёрге да кёлтюрген, энгишге да тюшюрген
Къанатларымла джашау бла ёлюм.

Джашау – бир дуниягъа, ёлюм да – башха дуниягъа
Элтелле. Керти дуниягъа джол
Джашауну, ёлюмню юсю бла барады,
Тынч-къыйын болса да ол.

Кесине алырдан алгъа, Кёк
Джашау бла, ёлюм бла да сынайды бизни.
Алагъа тыйыншлы болалсакъ,
Ёмюрлюк-ёлюмсюзлюк сакълайды бизни.

ДЖАШАУНУ СЮЕМЕ КЕМСИЗ

Кёз аллымда чайкъалады тенгиз...

Адам джюрегине ушайды тенгиз –
Джокъду тынгы-тынчлыкъ анга да.
Табигъатны сюеме кемсиз –
Олду бизге ата, ана да.

Олду бизни джаратхан, айнытхан –
Джолубуз анданды, ангады.
Элге-джуртха адетди къайытхан –
Билелле аны джюрек да, ангы да.

Ёзге, джашауну сюеме кемсиз,
Тёнгекден айырылыу къыйынды джаннга да.
Чексиз къарангыда джанады джулдуз –
Кюйген, джаннган тынчмыды анга да?!

Алай а, кюйюб-джаныб, не бек къыйналса да,
Джукъланыргъа, къарангыгъа кёмюлюрге излемейди ол.
Къарангыдан, сууукъдан, ёлюмден кесин, дунияны да сакълай,
Тауусулгъунчу тохтаусуз джанарыкъды ол.

Адам джюрегине ушайла джулдуз бла тенгиз –
Джокъду тынгы-тынчлыкъ алагъа да.
Кюйсем, джансам да – не бек къыйналсам да,
Джерни, Кёкню, джашауну, табиъатны
Сюеме чексиз, сюеме кемсиз.

Кёз аллымда Кёк, Джер, джулдуз, тенгиз...
Къайгъыдан, палахдан толу эсе да, къоркъуулу эсе да,
Мен бу дунияны сюеме кемсиз.
Талагъы турлукъ къаратору эсе да,
Урады, шын турады, кишнейди, чабады джюрек:
Кесине тартады Джер, кесине тартады Кёк.

Джанады джулдуз, чайкъалады тенгиз...
Тынгысы-тынчлыгъы болмагъан дунияны,
Ёлюмге ушамагъан дунияны,
Ёлюрге излемеген дунияны,
Кёк-Джер, мийик-алаша дунияны –
Мен бу дунияны сюеме кемсиз.
Кюйсем, джансам, къыйналсам да чексиз,
Мен бу дунияны сюеме кемсиз.

Ол мени джаратды, кесине къаратды.
Кёз-къулакъ берди, ангы-эс берди:
«Кесинги, мени да тинт,
Кёр, бил, ангыла, сакъла – джаша»,- деди.

Джашайма, ёлсем да ёлмезлигими биле,
Биягъы табигъатха – Кёкге, джерге къошуллугъуму биле,
Джаратханнга къайытырыгъымы биле.

Бир кере джаратхан кюч, тыйыншлы кёрсе,
Тирилтир, джаратыр бизни джангыдан.
Тенгизге-теркге, джерге, джулдузгъа, Кёкге
Къарайма, юлюш этерча бола джанымдан.

Ала бергенни аладан къызгъанмам,
Алай а, бу дуниядан кетерге ашыкъмам:
Кюйсем, джансам, къыйналсам да чексиз,
Мен  бу дунияны сюеме кемсиз.

ЫШЫКЪ
(«Ышыкъ» атлы къол джазмамдан-дефтеримден)

Игилик этерге ашыкъ. Игилик – ышыкъ.
Иги иннет, иги сёз, иги иш – джылыу, джарыкъ.
Ышыкъ дейле тюркча джарыкъгъа, кюн таякъгъа да.
Юйге, мекямгъа да айтыучанла ышыкъ деб.
Боран, джел джетмеген джерге,
Кюн аманда адам къысылыр джерге –
Ышыкъ джер деученле.

Игилик этерге ашыкъ –
Эки дунияда да кесинге, башхагъа да
Олду джарыкъ, олду ышыкъ.
Адамдан къайытмаса да, Аллахдан къайытыр:
Игилик этерге ашыкъ.

ЧЫГЪАРМАЧЫЛЫКЪ. ШАЙЫР. СЁЗ.

Мен  Сёзню бойсундурургъа излейме,
Сёз а – мени.
Ма ол кюрешдеди
Насыбы, къыйынлыгъы да чыгъармачылыкъны.

Ким хорлагъанына кёре
Джазылады джазыуу шийирни, шайырны да.

Адам хорласа – хорлайды ангы:
Сезим къуу болады, назму ёледи.
Сёз хорласа – хорлайды табигъат:
Назмугъа джан киреди, ол тириледи, тилленеди.

Сёз – Кёкде, Кёк да – Сёзде.
Джюрек – Сёзде, Сёз да – джюрекде.
Сёз – табигъатды.
Аны хорларгъа, андан баш болургъа
Джокъду амал.

Сёзню англагъаннга, анга тынглагъаннга
Илешеди сёз да.
Эркин сёзледен къуралады эркин назму.

Адамгъа къул боллукъ тюлдю сёз.
Кишиге къул боллукъ тюлдю сёз.
Адамды Сёзню къулу.
Сёздю сёзню атасы, анасы да.
Шайырны джаратхан, аны джазыуун джазгъан да – Сёздю.
Сан-къан-джан да,
Джюрек-ангы-эс да,
Ич-тыш дунияла да, заман да,
Табигъат да,
Ауал, ахыр да,
Дуния, ахырат да,
Джазыу, къадар да –
Бары да –
Сёзде, Сёзден, Сёз.

МАХТАУГЪА ТЫЙЫНШЛЫЛА

Джелни, боранны да истемей,
Джылы, ышыкъ джерге да кетерге излемей,
Джуртун къышха къоюб къачаргъа излемей,
Сермешге хазырлыгъын билдире,
Къанат къагъа, ётгюр таууш эте,
Мийик къаядан къарайды къуш.
Аны къоркъуталмайды, хорлаялмайды къыш.

Ачыудан агъарыб бети,
Тишлерин чакъдыра, улуй,
Джан-джанын сермей, ашай,
Батыла кесини кюртюне, къарына,
Кесини бузунда тая, джыгъыла,
Кёзлери къызарыб дертден,
Тёгерекге чабады къыш.

Аны къозугъанча, мийикден
Сызгъырады, къычырады къуш.
Меннге да этеди таууш:
«Къаргъа, кюртге батыб турма да,
Шорбат чыпчыкъгъа тенг болуб турма да,
Юйге кириб турма да,
Уч бери, уч.

Былайда башланады аууш
Башха дуниягъа.
Эки дуния арасында,
Кёк-джер чегинде
Башха тюрлю кёрюнеди не да.

Эки къанатым эки дуниягъа
Джайылыб турады.
Энгишгеделле, тёбенделле
Джашау, ёлюм да.

Бу мийикге
Къанатсыз тёнгегинг чыгъалмай эсе,
Къанатлы джанынгы бошла:
Ол учуб къууансын,
Кёкден да тансыгъын алсын;
Дунияны ичин билген джан,
Тышын да кёрсюн.

Джангыз,
Эркинликге ычхыннган,
Башына бош болгъан джан
Ызына къайытыргъа излерми?

Бир къанат тюгюмю иеме сеннге:
Сен аны бла тебресенг джаза,
Сёзюнге къанат битер.
Мен мийикден къараб кёрген затла
Назму тизгинле болуб чыгъарла,
Къалгъанла уа хайран болурла:

«Башха дуниядан келгеннге ушайды назму сёзю.
Ол айтханны кёралмаз адам кёзю.
Аны аулаялмаз адам эси.

Анга болушхан джинмиди, мёлекмиди?
Бизге быллай шайыр керекмиди –
Саныбызны, джаныбызны да къыйгъан, тынгысыз этген,
Джер джашауубузну магъанасыз этген,
Джер юйюбюзню багъанасыз этген,
Дуниябызны тутхучсуз, тамырсыз этген?!»
 
Сен а къулакъгъа алмазса аланы сёзлерин,
Кёкге, мийикге бурурса аланы кёзлерин.
Кёкдегилеге, мийикдегилеге салырса махтау,
Тюкню иесине – меннге да – салырса махтау.

Махтаугъа тыйыншлы – Кёкдегилелле джангыз.
Мийикге чыгъалгъанла, анда джашаялгъанла,
Эки дуниягъа да къоркъмай къараялгъанла –
Махтаугъа тыйыншлы алалла джангыз».

Сызгъырады джел, улуйду боран,
Къардан, кюртден толгъанды болгъан.
Танг аласына тюзеледи кюн,
Бираздан тиеди Кюн.

Къайдан эсе да сау-эсен чыгъыб,
Шорбат чыпчыкъла чынгайла арбазда.
Ала да – ол бурху джанла –
Къыяма къышдан къалтыраб, къоркъуб,
Джылы джерлеге кетмегенле учуб.
 
Ма ала –
Кимден, неден да алгъа –
Тыйыншлылла махтаугъа, алгъышха.
Ала – къарыусуз, бурху джанла,
Баш урмагъанла, бой бермегенле къышха.
Джуртларын атыб,
Къачмагъандыла душмандан, джаудан.

Мен алагъа береме аш,
Минг бюсюреу, махтау алагъа.
Аланы къушладан да кёреме баш.
Бары да юлгю меннге – адамгъа.

ДЖЮРЕК  БОРАННГА ТЫНГЫЛАЙ

Тыш къыямала, кюн аманла
Къалтыраталла, абзыраталла бизни.
Алай а, ич боранла, джюрек боранла –
Бизни къурутхан алалла.

Тыш къыямала, боранла
Къайры кетелле деб турасыз?
Джукъгъа да кетмейле, ёлмейле ала –
Джангыз джюрекге кёчелле.

Кюн аязыйды, шаушалады боран.
Кёк да, Джер да болалла рахат.
Адамгъа уа джокъду тынгы-тынчлыкъ:
Джюреги тутуб ёледи адам,
Не къаны уруб башына!

Джокъду тынгы-тынчлыкъ адамгъа.
Кюн тюрленсе да тюрленеди джюрек.
Кёк кюкюресе, джер тебренсе да,
Ай, Кюн, джулдуз толкъунла кёбюрек тёгюлселе да,
Илгенеди, ёрге-ёрге секиреди джюрек.

Тыш борандан табылады ышыкъ,
Ич борандан а джокъду къутулуу.
Ой ич боранла, бу джюрек боранла
Замансыз бошайла бизден.

Таша-туру, ич-тыш дунияла,
Алада айланнган бютеу къыямала,
Къыйынлыкъла, бушуула, къууанчла,
Барысыны да уясы – джюрек.
 
Аны ючюн джарылалла джюрекле замансыз.
Къоркъама къалад деб, дуния адамсыз.

КЪАНАТЛЫ ДЖАНЛАГЪА МАХТАУ

Мийикледе учуб айланнган къуш!

Сени ауазынгдан, къанат тауушунгдан,
кёлеккенгден огъуна къоркъгъанла –
Къаргъала, джыланла, къоянла, тюлкюле,
Дагъыда алагъа ушашла – бары
Нечик излейле сени ёллюгюнгю.

Къанатсызла –
Сюркелгенле, сюелгенле, джюрюгенле, джюзгенле да;
Алашатын, джертин учхан
Джарым къанатлыла да – бары
Сюймейле, кёрюб болмайла сени.

Джюз тамакъдан къычыралла ала:
Ат-бет атаргъа кюрешелле сеннге,
Таб, мурдарланы юсдюрюрге кюрешелле сеннге.
Къоркъгъандан, зарлыкъдан да ёлелле ала.

Ала кеслери чыгъалмагъан, учалмагъан
Чексиз Кёкню зарланалла сеннге.
Деу къанатларынга зарланалла сени.

Бютеу дунияны кеслерича къанатсыз этерге кюрешген болмаса,
Учунургъа, учаргъа кюрешмейле,
Эркин Кёкде эркин къанатлы болургъа излемейле –
Зарлыкъ къуу этгенди, къара этгенди джюреклерин аланы.

Къуш а учады мийикледе:
Ачыулу къычырса – кёк чартлагъанча бола,
Огъурсуз къараса – кёк джашнагъанча бола,
Къууанса – Кюн тийгенча бола...

Джашасын къуш – биз сюйгенча бола, кеси сюйгенча бола.
Биз – шайырла – кераматы болгъан джанла,
Кимден, неден да джууукъбуз анга:
Илхам берген таша къанатларыбыз
Чыгъаралла бизни да кёклеге, мийиклеге.

Андан къарасакъ толусу бла кёребиз
Джерни, джердегилени да:
Сюркелгенлени, джюзгенлени да;
Сюелгенлени, джюрюгенлени да.

Алагъа – къанатсызлагъа – тынгылагъанча болабыз,
Къайгъыларын эшитгенча, ангылагъанча болабыз,
Кеслерин да джазыкъсыннганча болабыз.

Алай а билебиз:
Не аз да уллу кёллю болгъанлай,
Ибилисча атыллыкъбыз джерге,
Къанатсыз, дуниясыз-ахратсыз да къаллыкъбыз.

Кёкледе, бек мийикледе учханла,
Кюн джарыкъ бла нюрден согъулгъанла,
Ёлюмсюз сау джарыкъ бла, нюр бла джашагъанла,
Кёреме сизни, сукъланама сизге,
Бир-бирде къошулама сизге.
 
Джерде туууб, кёклеге чыгъалгъанла,
Узакъны, джууукъну да
Джюрек тазалыкъ бла, нюр джарыкъ бла сынагъанла,
Джолларын джулдуз къычырымла бла санагъанла –
Сизсиз шайыргъа джолдаш да, къарнаш да.
Сизгеди дуа да, тилек да, алгъыш да.
 
Кёк-Джер адамы, Тейри адамы,
Кёк бла Джерни байлаб туралгъан
Келечи шыйых шайыр адамы,
Джерге джашау келтирген Кёк адамы,
Джерде джаратылыб Кёкге чыгъалгъан джер адамы,
Кёк-Джер адамы, Тейри адамы,
Хар не игиликни тилейме сеннге.
Къанатлы кераматлы джанланы барына салама махтау,
Къанатсызлагъа да уллу Аллах болушсун кеси.

САГЪЫШ ЭТ, АДАМ ЭСЕНГ СЕН

Аз джерде аз затыбызмы бизни
Сыйырылгъанды, тоналгъанды, чачылгъанды, болгъанды тас.
Алай болса да, сабыр бол, кёлюнгю бас:
Джаныбыз сауду.

Худжу къалгъан рысхыгъа, дуния малгъа
Къыйналмайыкъ, кюймейик аллай бир.
Кесибиз да кетерикбиз дуниядан,
Ёмюрлюк тюлдю бизге берилген ёмюр.

Зулму-зорлукъ-терслик талагъанды бизни,
Ёзге сау къалгъанла, къутулгъанла андан
Джангыдан ашатмайыкъ анга кесибизни,
Кюрешейик этерге джашау.

Юйсюз-рысхысыз къалдым деб да асры бек кюйме,
Джуртсузлукъну, сюргюнню, сойкъырымны да сынагъанбыз биз.
Динсиз, тилсиз, тарихсиз, джуртсуз, атсыз да къалыб,
Тюб болгъан халкъгъа да саналгъанбыз биз.
Дагъыда къайытыб ызыбызгъа – Джуртубузгъа
Адам, Халкъ болалгъанбыз биз.

Джуртундан тутмакъ-джесир этилиб, сюрюлген халкъны,
Тууар вагонлада Итил кёпюрден, сыйрат кёпюрденча, ётген халкъны,
14 джылны ёлюм базманда чайкъалгъан халкъны,
Эки джылгъа 22 минг сабийи къырылгъан халкъны,
Аллай бир да къарты-къарыусузу ёлген халкъны,
Ма ол халкъны
Адамлары, уланлары эсек биз,
Сора,
Тарыгъыргъа, къарыусуз болургъа
Эркинлигибиз бармыды бизни?

Сен сауса,
Кёлсюз болургъа ёлгенледен уял.
Мурдарладан аланы дертлерин ал.
Ала ючюн да джаша, кюреш.

Ненги тас этерик эсенг да,
Бетинги тас этме.   
Кёлюнгю аз этме:
Тюзлюк къалмайды тюзде.

Файгъамбарла, шыйыхла да кетген дуниядан,
Сенден игиле, джигитле, акъылманла да кетген дуниядан,
Кетеме деб, алай бек да къоркъма.
Джангыз, аякъ юсюнде, ат юсюнде,
Халкъ-джурт ючюн, тюзлюк-эркинлик ючюн
Сермеше тургъанлай кетерге насыб болсун.

Хар кимни къайгъысы, джарсыуу да энчи.
Хар кимни къадары, джазыуу да энчи.
Алай а, дин-тил-джурт-намыс-тёре кетсе бизден,
Тарих эс, миллет сезим кетсе бизден,
Адамлыкъ, халкълыкъ да кетеди бизден.
Адам да, Халкъ да тюлбюз олсагъатда биз.

Неден да алгъа ма бу затлагъа
Сагъыш эт, Адам эсенг сен.

НОЯБРНЫ ЭКИСИ

Къазакъ бёрю улугъан джерде,
Тынгы-тынчлыкъ къуругъан джерде,
Ургъан джелде,
Уллу тюзде, ачыкъ тюзде
Сюеледи джангыз кеси
Нарат терек – Тейри терек.

Джангыз Терекни ышыгъына
Ашыгъады Къазакъ бёрю,
Ашыгъады Джангыз адам.

Уллу тюзде,
Ургъан джелде,
Тынгы-тынчлыкъ къуругъан джерде
Джангызлыкъны юч тюрсюню –
Къазакъ бёрю,
Къазакъ джюрек,
Къазакъ терек.

Толкъуну толкъунун джеталмай,
Тауушу кесин джеталмай,
Алай гузаба, ашыгъыш
Барыучу Къобан суу да,
Шум болгъанды бузлаб, къатыб.

Къуругъан джашаугъа къараб,
Къара кийгенле тау тёппеле.
Къара къаяны, акъ къаяны да
Джабханды тубан, булут.

Адамсыз къалгъан юйлеге,
Халкъысыз къалгъан джуртха
Къарайла, дертден къайнай:
Къазакъ бёрю,
Хаджирет таулу,
Джангыз Терек.

Тамырлары Джер тырнай,
Бутакълары Кёк тырнай,
Къарайды къуругъан ёзеннге
Уллу тюзде Джангыз Терек
(Тюзде къалмаз тюзлюк къайда?!).

Джерде тюзлюкден тюнгюлюб,
Кёклеге къараб улуйду
Къазакъ бёрю.

Джуртундан сюрюлген халкъыны
Ызындан къараб,
Джангыз Терекге таяныб,
Къылычын къынындан сууура,
Ант этеди хаджирет таулу.

Бюгюн бирдиле ала:
Хаджирет таулу,
Къазакъ бёрю,
Джангыз Терек.

Къачан да бирдиле ала:
Къазакъ бёрю,
Къазакъ терек,
Къазакъ джюрек.

ДЖАШИЛ ДЖАЗ САКЪЛАЙДЫ АЛДА

1
Чыммакъ къарда сокъмакъ сала барама,
Мен барама джашил джазны аллына.
Къыз кёрюрге баргъан кибик барама,
Таб кесим да сейирсине халыма.

Истемейме къыйынлыгъын джолуму,
Джюрегим да – урад, барад джангызгъа.
Бара-бара, бир кюнбетде тюртюлдюм
Тахсачыгъа-келечиге – джанкъозгъа.

«Ай зауаллы, башлагъанса юшюрге»,-
Джюрегиме къысдым аны, ийнакълаб.
Къайгъыргъаным эритди да джанкъозну,
Кёлюн айтды къулагъыма шыбырдаб:

«Сюймекликни джокълугъу не азлыгъы –
Барыбызны да ол тюлмюдю ёлтюрген?!
Къара къышны, акъ къарны да ичи бла
Сюймекликди джашил джазгъа ётдюрген.

Насыблары тутмагъанла да бар –
Кюрт тюбюнде джаталла санлары.
Алай а, аланы да джанлары
Джашил джазгъа, джашил нюрге тутубла джол.
(Ёлюмсюз джанланы ёмюрлюк джоллары - арыды).

Сюймекликни джокълугъу не азлыгъы –
Барыбызны да ол тюлмюдю ёлтюрген?!
Къыяма къыш, халек аууш да тыялмай,
Сюймекликди джашил джазны келтирген».

2
Джулдузгъача къарадым мен джанкъозгъа,
Ол джарытды, танытды джолуму къышдан джазгъа.
Джаш къызгъача къарадым мен джанкъозгъа –
О биринчи! Сабий сюймеклигим мени!
 
Къар тюбюнден чыкъгъанча джанкъоз,
Мийик кёкде джаннганча джулдуз,
Къая ранда чакъгъанча балий,
О биринчи сезимлерим мени!
Джанкъылыч эшмели къайытмаз джазым мени!

...Чыммакъ къарда, сокъмакъ сала, барама.
Кетген джазымы ызынданмы барама?
Келлик джазны аллынамы къарайма?
Умут джулдуз, бошунамы джанаса?

...Узая, ташая, кетиб барама.
Сюймекликни джокълугъу не азлыгъы
Ёлтюреди бизни.
Джанны гырджын тюлдю азыгъы
(«Къуру гырджын бла джашамайды адам») –
Ой ол таша магъанасы Сёзню,
Чексиз магъанасы Сёзню,
Сууча, алыб барады мени.

Меннге къараб айтылгъанчады ол Сёз.
Джюрек, аны магъанасын сез, сюз – англа.
Сора – сабыр бол, тёз:
Джашил джаз сакълайды алда.

АУАНАЛА

1
Кёкде учуб баргъан малаикни кёлеккеси –
Джерде джюрюб баргъан Адам.

2
Джерде джюрюб баргъан Адамны кёлеккеси –
Кёкде учуб баргъан къанатлы.

3
Кеси ёталмазча,
Джолу чынгылгъа тирелсе,
Адамны ауанасы ётеди андан.

4
Джолоучуну кёлеккеси –
Джол джанында сюелген терек.

5
Къыйын джолдан артха турмай,
Тик ёрге баргъан джолоучуну кёрюб,
Терек Кёкге джол тутханды.

6
Адам,
Джерден джулдузгъа бара тургъанлай,
Джыгъылгъанды да,
Тёнгеги тюшгенди Джерге,
Джаны уа къалгъанды Кёкде.

7
Адам кёмюлгенинде Джерге,
Ташы сюелгенди ёрге.
Джулдузу да Ай бла бирге
Къарагъанды Ташдан.

8
Джерде сюелген Ташдан,
Кёкге баргъан Терекден,
Кёкде баргъан Къанатлыдан,
Джангы Ай бла Джулдуздан –
Барындан къарайды Адам.

9. КЪАРТ бла ТУУДУГЪУ

- Кёзюм джетмейди:
Ол таугъа илиниб баргъанла,
Наратламылла, адамламылла?

- Ала бир тюлмюлле?
Нарат – Адам тюлмюдю?
Адам – Нарат тюлмюдю?

- Аланы бир болмагъанларыды къыйынлыкъ.

10
Таугъа ёрлеб баргъанны кёлеккеси –
Нарат терек къабыргъада.

11
Таугъа ёрлеб баргъанны ауанасы –
Учуб баргъан къуш Кёкде.

12
Адам. Терек. Къанатлы.
Аланы бир кюч джаратханды,
Бир кюч тартады ёрге.
Ала сюелле Кёкню, Эркинликни.

13
Адам. Терек. Къанатлы.
Ала тюбешген мийиклик – Кёк
Эмда
Къайсынны Джер китабы.
Аланы бирликлери –
Джашау – Табигъат – Шийир.


БАЛЫКЪ, АДАМ, КЪАНАТЛЫ, ТЕРЕК эмда ШАЙЫР

Башын джагъагъа атхан балыкъгъа
Къарагъанча джыйылыб адамла,
Башын суугъа атхан адамгъа да
Алай басыныб къарайла чабакъла.

Къанатларын ачмай, Кёкден
Башын джерге атхан къанатлыгъа да,
Къайгъылы болуб къарайма мен:
Нек изледи ол джашаудан кетерге?

Балыкъгъа, адамгъа, къанатлыгъа да
Къыйынды джашагъан.
Не сууда, не джерде, не хауада
Джокъду тынчлыкъ (болгъанмыды, болукъмуду ол?)

Джюземе сууда, джюрюйме джерде, учам кёкде.
Тёнгегим энгишге, джюрегим ёрге тарталла мени.

Не болса да, джашаудан къачханладан алмайма юлгю.
Мен тюл – къыйынлыкъ, къайгъы къачсынла джашаудан.
Таш башында да джашау этгенлелле меннге юлгю.
Меннге юлгю – къаяда терек.
Тюзде да, тауда да – къайда да меннге Олду юлгю.

Терек тюлмюдю ариулукъ, джашиллик?
Терек тюлмюдю берген солургъа хауа?
Терек тюлмюдю юй, уя болгъан?
Терек тюлмюдю от, джылыу берген?
Терек тюлмюдю...

Сууну, джерни, кёкню да
Терекча багъалатыргъа керекди.
Къайгъы, палах келгенде да,
Чыдамгъа, сабырлыкъгъа терекден юренирге керекди.

Тереклеча сюерге керекди джашауну.
Джашаугъа алача къадалыргъа керекди.
Ёлюмге да алача тюберге керекди –
Джыгъылыб къалмай, аякъ юсюнде.

Юренирге керекди терекча болургъа –
Аныча джашаргъа, ёлюрге эмда керек болургъа.

Быллай сагъышладан толуб, къанатланыб джюрегим,
Кёкледе барама учуб.
Алай а, не эсе да, кёлеккем (кесим тюл!)
Башын атады джерге, башын атады суугъа.
Алай а, не эсе да, джюрегим
Кесин атады Сёзге, назмугъа.

КЕРТИ ЗАТ
 
1
Джашаудан, ёлюмден сора
Башланады джол Ёлюмсюзлюкге.

2
Джашаудан сора башланады джол
Ёлюмге не да Ёлюмсюзлюкге.

3
Джашауда башланады джол
Ёлюмге не да Ёлюмсюзлюкге.

ДЖЮЗЮНЧЮ КЕРАМАТ АЧЫЛМАЙ

Джылым тюл, джырым
Джууукълашса да джюзге,
Шийир тенгизни джырыб,
Къыйынды джюзген.

Билирге мадар джокъду
Аны кёчюуюн.
Сёз толкъунла баралла алыб,
Билмейме, къайры.

Къайсы джагъагъа чыгъарлыкъ болурла –
Къыйынды билген.
Нартла айтханла сынаб:
Сёз кючлюдю бизден.

Бизми джаратабыз Сёзню,
Сёзмю джаратады бизни?
Алай, алай да болур. Аны
Джюрек сезе, ангы да сюзе,
Джашайбыз, тынгысыз бола, тинте.

Шайыр джюрек чырагъын джукълатмай,
Барыргъа керекди тенгизде-теркде.
Джангы Сёз, джанлы Сёз, джаннган Сёз
Джарытады Кёкню, Джерни, джюрекни.

Джылыбыз, джырыбыз
Джууукълашсала да джюзге,
Турлукъбуз соргъанлай: Сёз
Кимди, неди бизге?

Келгенди, келеди ол
Къайдан, къалай?
Барына джууаб –
Джулдуз бла Ай.
- Алаймы?   
- Хоу-огъай.

Джылыбыз, джырыбыз
Джууукълашсала да джюзге,
Ол джюзюнчю (Белги-Сёз-Ат) табылмай,
Ол джюзюнчю таша, керамат ачылмай,
Ачыкъ да джабыкъды бизге,
Тынгы-тынчлыкъ да джокъду бизге.

Анга джууукълашыргъа боллукъду,
Джетерге уа джокъду мадар –
Ол къадарды, къадар.

Алай а аны излеу,
Анга барыу, джууукълашыу –
Ол иннетди, джолду.
Бизни Адам этген,
Шайыр этген да Олду.

ШАЙЫР

Кёгюрчюн бла адамдан толуду майдан.
Майданны эки джанында – бир эски джами бла бир эски клиса.
Азан таууш энеди джулдуз бла Айдан,
Клисадан джайылады къонгурау таууш.

Адамла бёлюнюб экиге, баралла:
Бир къаууму клисагъа, бирси къаууму – межгитге,
Къанатлыла уа майданда къалалла.
Бираздан, учуб ташаялла Кёкде.

Къанатлыны бир къанаты – азан тауш,
Бирси къанаты да – къонгурау таууш.
Ол экисинден согъулгъан къанат таууш
Келеди, Тейри джарыкъча, Кёкледен.

Джангыз кесим къалама майданда –
Азан таууш, къонгурау таууш, къанат таууш да джокъ.
Не Джерде, не Кёкде кёрмейме-эшитмейме джукъ –
Сокъур-сангырау болурму джюрегим?

Огъай, сокъур, сангырау да тюлдю джюрегим.
Алай а, мен адам да тюлме, къанатлы да тюлме,
Мен Кёкде да тюлме, Джерде да тюлме,
Клисада, межгитде да тюлме –
Хар къайдама, бир джерде да тюлме –
Шийирдеме Мен,
Шайырма Мен.   

КЕРАМАТ

Балчыкъ кёлде да кёреме Кёкню.
Мен – Адамма, Шайырма, Хаджиме.

ТАРПАН НАЗМУ

- Керекмиди меннге сиз салгъан джер-джюген?
Налларыгъыз да керекмилле меннге?
- Таш джолда тынч тюлдю джюрюген...
- Таш джолугъуз да керекмиди меннге?

- Ауузлугъунга, налларынга дери,
Алтындан, кюмюшден боллукъду бютеу керегинг.
- Мени джегер ючюн, сыртыма минер ючюн,
Алтын-кюмюш бламы излейсиз терилтирге?

Бир-биринге салыгъыз джер-джюген,
Бир-биринги сатыгъыз-алыгъыз алтыннга-кюмюшге.
Аллахыгъызны да сатхансыз отуз кюмюшге.

Сиз – дуния малгъа болгъанла къул-къарауаш –
Аркъанлагъыз, кишенлегиз бир-биринги,
Джер-джюген, ауузлукъ салыгъыз бир-биринге,
Зор бла, хыйла бла теблегиз бир-биринги,
Хайда, болугъуз бир-биринге бий-къул.

Адам,
Арпангы, зынтхынгы да кесинг аша,
Джеринги-джюгенинги да кесинге сал,
Кишенинг бла да кесинги кишенле,
Налынг бла да кесинги налла,
Аркъанынг бла да кесинги аркъанла,
Къуругъунг бла да кесинги тут,
Къамчинг бла да кесинги ур,
Алтын илкичге да кюмюш джюгенинг бла
Башынгдан кесинг тагъыл.

Мен а – тарпан эмилик аджир,
Айланырма билмегенлей джер-джюген,
Айланырма билмегенлей аркъан, кишен,
Айланырма билмегенлей къамчи, тузакъ.

Эркинликни тенг этмем бир джукъгъа.
Эркинлигими ауушдурмам бир джукъгъа. 

КЮН БЛА КЕЧЕ – ЁМЮР

1.ЭРТДЕН

Ауур джюкленнген бичен арбаны тартыб,
Къонгур ёгюзле кёрюндюле сыртдан.

2.КЮНОРТА

Терек да, адам да, сабан да
Кюн таякъгъа ушагъан кёзюу.

3.ЭКИНДИ-АШХАМ

Мангылайында джулдузу бла
Бир эмилик къара аджир ёзеннге кирди.

4.ДЖАССЫ

Бизни Кёкге, Джерге да
Бирча джууукъ этген заман.

5.ЭГИЗЛЕ

Батыб баргъан Кюн бла
Тийиб келген Кюн
Нечик ушайдыла бир-бирине.

ДЖАШАУ

1
Азды, кёбдю, шошду, теркди –
Саркъады суу.

Акъды, къарады, алады суу.
Кимни къайыгъын, кимни къайгъысын алады суу.
Барады суу.

2
Тохтамасын, ёлмесин суу.
Джашил дуния болмасын къуу.
Суугъа къарайды адам.
Суудан къарайды адам.
Суудан чыгъыбмы келеди ол,
Суугъа кирибми барады ол?

Къайсыды кёлекке,
Къайсыды сау:
Джагъадагъымы, суудагъымы?
Керти джурту къайсыды аны –
Джерми, сууму, огъесе, Кёкмю?

3
Джагъадан ийилиб,
Суу ала турады къыз.
Аны челегине тюшелле
Кюн, Ай, джулдуз.

Суу алыб келеди къыз.
Суу агъачы ушайды джанкъылычха.
Джер да, Кёк да – челеклеринде,
Суу алыб келеди къыз.

4
Ичер сууу тауусулмасын Адамны.
Суу да, Джер да, Кёк да къорусунла аны.
Суу алыб келеди къыз –
Тохтатыб, сууундан ичдим.

Ой къара суу, акъ суу, кёк суу –
Дуния суу, зем-зем суу, джандет суу –
Сенден татлы не болур Джерде,
Артыкъсыз да ариу къызны къолундан ичсенг.

5
Кетиб барады суу.
Суу алыб келеди къыз.
Кетиб баргъан суудан
Суу алыб келеди къыз.
Джерде, Кёкде, джюрекде джанады джулдуз.
Суу а барады кетиб.

6
Суу а барады кетиб.
Биз да барабыз кетиб.
Сууда да сусабдан ёлебиз.
Джашаудан къаналмай ёлебиз.

7
Ол къара кюн сусабыбызны
Къара суу да, Къобан суу да кесалмазла.
Джашау тауусулады алай.
Джагъадагъыла эте хахай,
Суудагъыла барабыз кетиб.
Суу барады кетиб. Биз да сууда барабыз кетиб.

Джагъадан къарайла
Адам, Таш, Терек.
Барына эте тилек
Кетиб барабыз сууда.

8
Тёнгегибизни талайды суу,
Джюрегибизни тарайды суу,
Джаныбызны сууурады суу;
Къайгъыбызны да алады суу,
Къайыгъыбызны да алады суу,
Кесибизни да алады суу –
Акъды, къарады, алады суу.
Барады суу.

АКЪ ДЖЮРЕГИМ КЪАРА ТАШХА УШАЙДЫ

Ташада эсе да мени джюрегим,
Таш эсе да мени джюрегим, –
Тауусула баргъаннга ушайды.
Алай а,
Ашала-тауусула баргъан таш эсе да джюрегим,
Бир къара таш эсе да джюрегим,
Каабаны къара ташына ушайды ол.

Келеди анга минг-минг адам,
Джарсыуу, къыйынлыгъы болгъан.
Умут бла келеди анга
Бушууу, къайгъысы болгъан.

Къара ташха ушагъан акъ джюрегим
Къара халкъны тартады кесине –
Къара танытыргъа, эс табдырыргъа кюрешеди,
Ол аджашыб не да тюнгюлюб, кетмезча терсине.

Хира дорбуннга да ушайды джюрегим
(Файгъамбар да, Аллахны Сёзю да джашайла анда).
Каабаны къара ташына да ушайды джюрегим –
Кёк да, Джер да, Адам да джууукъла анга.

Къарачайны Къадау Ташына да,
Каабаны къара ташына да
Ушайды джюрегим.

Гошаях бийчени джырын, джылауун да,
Минг-минг муслиманны, хаджини тилегин, зикирин да,
Къобанны таукел ауазын да
Эшитеди ачыкъ джюрегим, джумшакъ джюрегим, сабыр джюрегим.
Сууда, джагъада, къалада, Каабада да тургъан
Къадау таш, Къара таш – джюрегимди мени.

Акъ джюрегим Къара ташха ушайды,
Кёкден тюшген Джулдуз ташха ушайды,
Адам таяннган Аумаз ташха ушайды.

Таш джюрегим адамгъа джетген къыйынлыкъладан къарала, къата,
Адам кёрген къууанчладан агъара, джумшай,
Сууда, джагъада, къалада, Каабада да джашайды –
Шайыр джюрекни къадары алайды.

АЙ ДЖАРЫГЪЫНДА ТАЙ КИШНЕГЕН ТАУУШ

Кишней, чабыб къарамдан ташайгъан,
Таймы эди, огъесе, джазмы эди?
Огъесе, сабийлигимми эди?

Ол къалгъанды анда – сюргюнде, узакъда –
Къайыталмазлыкъла бла бирге.
Ай джарыгъында тай кишнеген таууш
Кече, кюн да къулагъыма келгенлей турады.

Бюгюн да меннге
Европа бла Азияны арасында аууш,
Тау бла тюзню арасында аууш,
Тюз бла терсни арасында аууш,
Кёк бла Джерни арасында аууш,
Эки дунияны арасында аууш –
Ай джарыгъында тай кишнеген таууш.

КИМ ЮЧЮН, НЕ ЮЧЮН ЭТЕБИЗ КЪАЗАУАТ?

1
Джашаумуду, ёлюммюдю мен миннген ат?
Ол къайры алыб барады мени?
Бошунамы этеме къазауат
Кёкню къолунда эсе джазыуу Джерни?
Уллу джазыула джазылсала да Кёкде,
Гитче джазыула уа джазылалла Джерде.
Къалюбала бла Ахырзаманны арасында
Адам болургъа – джазыуубузну кесибиз джазаргъа –
Заман да, мадар да берилгенди бизге.

2
Къарангы кече – къара джамчым мени,
Акъ танг – башлыгъым.
Кёк кюкюрете, джашнай,
Кетеди джашлыгъым.

Неди бу мен миннген ат?
Ат да тюлдю – эмиликди ол.
Эмилик да тюлдю – сейирликди ол:
Гемудагъа, Боракъгъа да ушайды.
Айтады ол:

«Мени юсюмде барыр ючюн,
Джюрюшюме чыдар ючюн,
Файгъамбарча болалмай эсенг да,
Къара-Шауайча, нарт джигит бол».

Джамчы да, башлыкъ да туралла,
Джашлыкъ а – къайда?
Келеди меннге аны ауазы
Джаздан-джайдан, джулдуздан, Айдан.

Джашаумуду, ёлюммюдю мен миннген ат?
Билмейме, ол къайры элтеди мени?
Ким ючюн, не ючюн этебиз къазауат
Биз – балалары Кёк бла Джерни?!

КИММЕ МЕН? КЪАЙРЫДЫ ДЖОЛУМ?

Бир кюннге бир джылны джашагъанма,
Бир джылым бир ёмюрге – тенг.
Дуния бла бир къууаннганма, къыйналгъанма –
Къайсы джерде, къайсы ёмюрде джашамагъанма Мен?

Табыннганма Ташха, Терекге,
Табыннганма Джерге эмда Кёкге,
Табыннганма Гъарбха эмда Шаркъгъа,
Табыннганма Адамгъа эмда Халкъгъа,
Эм ахырында джууукълашханма Хакъгъа.

Мен – Тейриге табыннган бир адам –
Муссачы, Иссачы, Мухаммадчы да болдум.
Хазар, Булгар, Алан, Къарачай къралланы да къурдум.
Бюгюн а кимме Мен?

Тюрк бёрю улуйду мени къанымда,
Ай бла джулдуз къарайла башымдан.
Хакъ джолдама деб этсем да умут,
Къарамны джабыучанды чарс, тубан, булут.

Кимме мен? Къайрыды джолум?
Кимлеге, кимге къуллукъ этеди джырым?
Артдамыды, алдамыды насыб?
Джазыууму кюрешеме джазыб.

КЕСИН ХОРЛАГЪАН

«Уялгъандан джерге кирирча болама,
Кеси кесиме налат берирча болама...
 
... Халкъыма аман айтылгъан сагъатда,
Кёзюмю сокъур этиб, къулагъымы сангырау этиб,
Эшитмегенча, билмегенча этиб турама.
Кесими бизни халкъдан болмагъанча этиб турама.
Адаммамы мен?!

Бир-бир адам башха халкъланы,
Башха адамланы хакълары ючюн,
Башхала ючюн огъуна береди джан.
Мен а – ёз халкъым ючюн, джуртум ючюн,
Ата-ана ючюн, эгеч-къарнаш ючюн, кесим ючюн,
Эркинлигибиз-тюзлюгюбюз ючюн, сыйыбыз-намысыбыз ючюн
Турмайма ёрге.
Адаммамы мен?!

Душманла бла амантишле
Халкъыбызны, джуртубузну
Тонаб, къырыб, сатыб кюрешелле,
Мен а, харам чабакъча, турама тынгылаб.
Адаммамы мен?!

Мени адамгъа, эркишиге санамай къарагъан
Ол тиширыу, сабий кёзлени кёргенден эсе,
Кеси кесимден кёлюм чыгъыб ёлгенден эсе,
Хакъ ючюн къазауат этиб,
Шейит болгъан иги тюлмюдю?!

Гюнахларымы къаным бла джууа,
Хакъ ючюн сермешсем, ёлсем –
Къартла меннге этерле дууа,
Къабырым да къычырмаз артда».

Кече узуну былай сагъыш этиб турду.
Танг аласында уа сюнгю урушха кирди да,
Ал сафда эркишича сермеше,
Джуртуна, халкъына атылгъан  бир окъну да кёкюреги бла тыйыб,
Тулпарча ёлдю.

УЛ  бла ОТ

Эски къарачай тилде
Бёрюге «ул» дегендиле,
Джашха да «ул» дегендиле.
Кырдыкга дегендиле «от».
Отлау дейдиле бюгюн да.
Мал отлайды дейдиле бюгюн да.
Бюгюн да Тюркде «от» дейдиле кырдыкга.

Тилибизни байлыгъына
Сейирсиннгенден сейирсине барама.

КЯМАР

1
Сени белинги буугъунчу,
Не эди ол? Джукъ да. Бош алай –
Бир темир, къанджал, тогъай.
Сени белинги буугъандан сора,
Болгъанды ол алтын. Табханды атын.
Табханды насыбын.
Алтын кямаргъа бурулгъанды ол.
Насыблы, сени белинги буугъанды ол.

2
Сеннге атаб ишлегенем ол кямарны.
Сеннге саугъагъа бергенем аны.
Алай а болмады джазыу –
Юй ишлеген балта эшикде къалды.

КЁЛДЕГИ

Сен къайтаргъан джылланы тансыкълай,
Сен ийген джырлагъа тынглай,
Джюрегинге тынглагъанча болама,
Сёз бла айтылмазлыкъны англагъанча болама.
Джыгъылгъанча, учханча да болама
Джыллагъа-джоллагъа-джазыулагъа къарай,
Джылыма, джолума, джазыуума къарай.

Джангы Айны толгъанын, тутулгъанын да
Кёргенча болама.
Ёлгенча, тирилгенча да болама
Сен джазгъан джазыулагъа-дуалагъа къарай.

Кёзюме кёрюнеди:
Мен тургъанча джуртумда-элимде.
Бир къызчыкъ да, кямары бла белинде,
Мени таба келгенча атлаб.

Кюн да Кёкден сейирсиниб къарай
Джерде болгъан ол сейирликге...
Мен ол кюнню унутурма къалай –
Ачыкъ эди джол...сюймекликге.
(Сюймекликге джол къуру да ачыкъды!)
 
Тюбегенча джаз бла джай,
Биз ол кюн тюбегенек алай,
Ёзге джетмеди таукеллик.
Кёлю къалгъан сюймеклик –
Турна тауушха бурулду Кёкде.
Джюрекде уа, джюрекде
Не болгъанын айтмай къояйым.

Сен ийген джырлагъа да тынглай,
Джазгъанларынгы окъуйма къайтарыб:
Ала меннге, башхасы джокъ, намаз керекча.
Сен кесинг а меннге – Джуртда Джангыз Терекча.
Джюрегим а мени – джарылгъан таш, джаралы таш,
Алай а – Къадау Таш.

Сен ийген джырлагъа тынглай,
Сен джазгъан сёзлени окъуй,
Терезеден  къарайма:
Кесин джагъагъа уруб,
Къайры эсе да барыргъа излегенча,
Таулагъа ёрлерге излегенча,
Кёкге къошулургъа излегенча,
Чайкъалады тенгиз.
Кёкден а –
Къачхы шылпы бла бирге
Турна таууш энеди Джерге.

Тенгизни ол бир джанында уа –
Кёк бла Джер къошулгъан мийик чекде,
Чыммакъ акъ тауну башында,
Джашил джазны дуниягъа кёрюнюуюча,
Меннге къол булгъай, бир къызчыкъ сюеледи.
Мёлекге ушаш бир къызчыкъ сюеледи
Кямары бла белинде.

Арабызда уа чайкъалады тенгиз...

Узакъдама джуртумдан-элимден.
Джууукълугъум, узакълыгъым да – чексиз.
Сюймеклигим, кюймеклигим да – кемсиз.
Мен кесими къойгъанма Сенсиз.

Алай а,
Кюннге, джылгъа да къарамай,
Джаз ала джашайды, джашнайды кёлюмде.
Ол къызчыкъ джашайды кёлюмде
Алтын кямары бла белинде.
 
УЗАКЪДАН САЛАМ

Джер тёгерекди. Къайры атлансам да,
Джол сеннге келтиреди мени.
Алай а, ахыр джолдан къайытыр онг джокъ –
Мени ючюн да джаша. Сюеме сени.

Кимден, неден айырылсанг да,
Айырылмазса кесингден, эсингден.
Мен Джерде, Кёкде болсам да,
Сау-эсенме – унутмасанг сен.

Хар нени да болады ауалы, ахыры:
Джашау, ёлюм да – хакъ.
Билеме, ёмюрлюк тюлдюле
Не эл, не адам, не халкъ.

Алай а ала джашар ючюн
Мен къолдан келгенни этдим.
Хаух дуниягъа да кёзюм къарагъанлай,
Керти дунияма кетдим.

Кетмез эдим, кетмез мадар болса,
Ёзге файгъамбарла да къалалмагъанла мында.
Не сакълагъанын да ким билед анда,
Алай а, кетмей не этгин – къадар алай болса.

Не да болсун – ёлгюнчю джашаргъа кюрешдим,
Татлы, ачы болса да – кертисин айтыргъа кюрешдим,
Иннет этиб, Хакъ ючюн сермешдим –
Файгъамбарлагъа ушаргъа кюрешдим.

Тейри адамы болгъанымы биле,
Джерде джашасам да, къуллукъ этдим Кёкге.
Джыгъылгъанланы, аджашханланы, сюркелгенлени да
Сюерге, ёрге тургъузургъа, Кёкге тартаргъа кюрешдим.

Алай джашаргъа юретдиле мени кетгенле.
Аланы аманатларын билдиреме мен да сизге.
Джюрекле тургъанда джулдузлача джана,
Джутуб къоялмаз къарангы бизни.

КЪАРТАЯМА

Къартаяма.
Къар болмагъан къара джерде да таяма.
Бир затны – унутханча,
Не да унутургъа къоркъгъанча –
Къайтарама, къайтарама, къайтарама...
Къартаяма.

Шайыргъа уа джарамайды къартайыргъа,
Бир сёзню эки кере къайтарыргъа,
Бир суугъа эки кере кирирге –
Ол заманда ёледиле шайыр да, сёз да.

Къартлыкъ джарашмайды шайыргъа, шийирге да.
Келишмезлик затлалла ала.
Шайыргъа,
Сёзню ёлтюргенден эсе,
Кесин ёлтюрген иги тюлмюдю, тюз тюлмюдю, тыйыншлы тюлмюдю?
Аны ючюн ёлтюре болурламы шайырла кеслерин? 
Сёзлери джыгъылгъандан эсе, кеслери джыгъылалла ала.

Къартлыкъгъа джашамайды шайыр.
Шайырны джашауу, сёзю да къысха.
Джашауун сёзюне къояды шайыр.
Къысха назмусу, нарт сёзча, ёмюрлюкдю, ёлюмсюздю.

Керти шайырла, шийирле да
Къаладыла билмей не болгъанын къартлыкъ.
Ёмюрге джашлай къалалла ала.
Шайыр-шийир – ол джашлыкъды.

Мен а – къартаяма.
Тюз джерде да, аякъ тутмай, таяма.
Сёзлени, назму тизгинлени да къайтарама.
Ай медет, къартаяма.
Шийир бузгъан
Джарым шайыр болурмамы мен?