Избранные сочинения. Том 18

джап-джангы назму китаб: ОРАЗАДАН ОРАЗАГЪА ДЕРИ
(2008-чи джыл сентябрны биринде ораза джабылгъан кюн джазылыб башланнганды)

КЕТГЕНЛЕ бла КЪАЛГЪАНЛА

Кетелле ызларына къарай,
Бу дуниягъа кёзлери къарай...

Кетелле къалгъанлагъа къайгъыра,
Кеслери – анда, эслери – мында,
Сёзлери, ишлери мында,
Бютеу джашаулары мында.

Кетелле, кетелле, кетелле...
Къадаргъа – мадар джокъ.

Къалабыз къараб ызларындан.
Къайытабыз ашырыб, асраб.
Джашайбыз эскере, сагъына.
Сора, биз да кетебиз.

Кетебиз, алача, ызыбызгъа къарай,
Бу дуниягъа кёзюбюз къарай.
Джашадыкъ – къыйналыр, къууаныр ючюн да къалмадыкъ,
Дагъыда – джашаудан бир тоймадыкъ, къанмадыкъ.

Бу къара дунияны акъ тауларына не джетер?
Бу акъ дунияны къара сууларына не джетер?
Кёкде джулдузлагъа, Джерде къызлагъа не джетер?
Ананг этген акъ башлыкъгъа, къара джамчыгъа не джетер?

Акъ башлыгъыма, къара джамчыма чырмагъыз,
Минги Тауну ёмюрлюк бузларында асрагъыз.
Бу мийикледе болуучу акъ боранла, джелле
Къарнашларына – тынгысыз, боранлы джаныма –
Къууанырла, салам берирле.

Мийикликни, тазалыкъны бек сюйген джаным,
Хаман Кёкге къараб, Кёкге тартыб,
Къанатланыб туруучу джаным,
Бу акъ тёппеледе рахатланыр, шош болур.

Сюргюнде – Азияны Кок-Сайында джаратылгъан джаным,
Ата джуртда – Европаны Къарачайында
Кюрешде, сермешде айныгъан, чыныкъгъан джаным,
Энди,
Евразиягъа кёкледен къараб,
Сюйюмчюге, къуугъуннга да хазырлыкъда,
Керамат тюшле да кёре,
Фикир эте, зикир эте бир къалкъысын.

БИЯГЪЫ САГЪЫШЛА

Зулмудан къутулса да кеси,
Адамны ёлтюреди эси.
Къайыталгъанла да сюргюнден,
Ёледиле джюрексиннгенден.

Терсликни-зорлукъну адети алайды –
Огъу-ууу къалады, кетсе да кеси.
Ол джюрекни ашайды, джюрекден бошайды,
Адамны ёлтюргюнчю талайды эси.

Зулму, зорлукъ, терслик, ётюрюк
Кёзден кетселе да кетмейле кёлден.
Аны ючюн кёбдю ауругъан, ёлген
Къыйынлыкъдан къутулгъанланы ичинде да.

Алай а, зулму, мени сенден
Бошуна къутхармагъанды Аллах.
Энди, мен да сени эсге тюшюре,
Джюрексине, бош ёлюб кетсем,

Аз бек къууанмазса. Огъай,
Аллай къууанчны бералмам сеннге.
Мен джашарма хорлаб сени,
Не ёлюрме сермеше сени бла.

ДЖАШАУ бла АДАМ

1
Кетиб баргъан сууда кёлеккеме къараб:
«Майна джашауунг, кесинг да»,- дейме.

2
Суудан тутуб салынама къаядан:
Толкъунла тарай, талай тургъан
Джанымы къутхарыргъа излейди тёнгегим.

3
Башын суугъа атхан адамны,
Башын джагъагъа атхан балыкъны да,
Ангылар чакълы бир джашагъанма дунияда.
Джашауну, ёлюмню да ангыларча болгъанма:
Не насыблы, не къыйынлы адамма мен.

4
Чыгъа тургъан джаныма къарагъанча,
Кетиб баргъан джашауума къарагъанча,
Къараб турама кетиб баргъан суугъа.

5
Сууда къалтырай, титирей тургъан
Кёлеккеме-джаныма узатама къолуму,
Ол да узатады къолун:
Не мен аны джагъагъа,
Не ол мени – Къобаннга.

6
Кетиб баргъан суугъа къараб,
Сууда кёлеккесине къараб,
Сюеледи джагъада адам. 

НАСЫБ КЮН

«Ариулукъгъа алдандым эсе да,
Не джетед андан тийреге?
Болуш, сени адамынг эсем,-
Къарадым Кёкге-Тейриге.

- Айтадыла, ол тюлдю мёлек.
- Айтама: олду мёлек.
Джюрек сюйгенди ариу,
Аны сюйгенди джюрек.

Мен джазгъан – джазмаладыла,
Сен джазгъан а – джазыула.
Кетиб къалгъынчы джаз,
Ол къызны меннге джаз».

Кёк джууабха кюкюреди,
Джангур да джауду себелеб.
Джюрегиме ол болду себеб:
Къызны къачырыргъа тебредим.

Кёк бергенди меннге белги.
Кюн да иги, кёл да иги.
Битгендиле къанатла.
Барама учуб.

ДЖЫРЛАУЧУ

Ол ёзден джырчы тюлдю – джырлаучуду,
Къуллукъда акъ къулну къара аякъларын джалаучуду,
Онглуну аллында кесин джазыкъсындыра, джылаучуду,
Кимни арбасына минсе – аны джырын джырлаучуду.

Кеси ат-арба къураргъа уа –
Къайда аллай фахмусу, болуму, къарыуу.
Башын ёхтем тутуб, джаяу барыргъа уа,
Джаяу болургъа уа сюймейди ол.

Биреуню арбасына минеди аны ючюн,
Аны джырын джырлайды аны ючюн.
Джырлаучуну джазыуу – ачыды:
Ол Джырчы тюлдю – садакъачыды.

Джокъду фахмусу, адамлыгъы да.
Урлайды сёзлени, макъамланы да.
Уру бла садакъа – билгени аны.
Джазыкъсыныргъа керекди аны.

Уру бла, садакъа бла джашатады кесин, юйдегисин да.
Бюгюн аны, тамбла башханы арбасына минеди ол.
Кимни арбасына минсе, аны джырын джырлайды ол.
Ол ёзден тюлдю – къулду, къахмеди ол.
Ол Джырчы тюлдю – джырлаучуду ол.

МЕНДЕН КЪАЛЛЫКЪ

Джюзге джетсе да джылым мени,
Джюрегим къалыр сабийлей, джашлай,
Джазгъы кёк да кюкюрей, джашнай
Кёлюмде, сёзюмде мени.

Назму джабалагъым джауар да
Гяхиник сезим къозгъалыр сизде.
Къызла мени сюйгенлей турурла
Джыл саным джетсе да джюзге.

Джыр саным джетсе да джюзге,
Къатланса, къайтарылса да,
Джангылай къалыр бир Сёз, бир Сезим.
Сюймеклигим дуниягъа къалыр,
Сюймеклигим дунияда къалыр
Кетсем да кесим.

Джылым мени джетсе да джюзге,
Джырым мени джетсе да джюзге,
Менден къаллыкъ сизге
Бир сёздю джангыз:
Акъ – Хакъ – Сюймеклик.

НЕ КЪЫЙЫН СЫНАУДУ ДЖАШАУ

Ауузу-тили болмагъан хайуанны,
Къолу-аягъы болмагъан терекни,
Кеслерин джакълаялмазлыкъланы, къоруулаялмазлыкъланы –
Барын, барын джазыкъсынама.

Зулмугъа, терсликге къаршчы турлукъ тюл эсем,
Ангы-эс, аууз-тил, къол-аякъ – бары
Нек берилгенле да сора меннге?

Зулмуну, терсликни кёрмегенча эте эсем,
Кёзюм сокъур болуб къалмазмы мени?
Къуугъунну-хахайны эшитмегенча эте эсем,
Къулагъым сангырау болуб къалмазмы мени?

Зулмуну, терсликни, ётюрюкню кёре, эшите,
Джукъ да айтмай, этмей, тынгылаб тура эсем,
Ауузум-тилим къурушуб къалмазмы мени,
Тёрт саным да сын болуб къалмазмы?

Кеслери кеслерин манкъурт этгенле:
Кёзлери бола – сокъур болгъанла,
Къулакълары бола – сангырау болгъанла,
Тиллери бола – тилсиз болгъанла,
Ангылары бола – ангысыз болгъанла,
Санлары бола – сюркелгенле, –
Джанлары саудан ёлгенле –
Амантишден да джийиргеншлисиз сиз.

Сизни тюзете болгъанма къынгыр.
Ауругъанны юсюнде ёледи сау.
Ауругъан халкъыма излейме мадар.
Не къыйын сынауду джашау.
 
ТАША МАГЪАНАЛАНЫ ИЗЛЕЙ

«кЁЗ»де барды ЁЗ.
«сЁЗ»де барды ЁЗ. 
«сЮЙ»де барды Юй.
«ЭРкинлик»де барды ЭР.
«джОЛ»да барды ОЛ.
«ЭЛиб»де барды ЭЛ.
«ДЖАНдет»де барды ДЖАН.
«НАЗму»да барды НАЗ.
«ДЖАЗыу»да барды ДЖАЗ.
«ДЖАШАУ»да кёбдю магъана.
«ЁЛЮМ»де уа бирди магъана.

ТИЛИМИ-ДЖУРТУМУ-ХАЛКЪЫМЫ СУРАТЫ

Шимал тенгизни бузлары да
Суууталмайла джюрекни.
Викинг джуртну къызлары да
Унутдуралмайла сени.

Шимал тенгизни, къар-буз тенгизни
Ичиме къоялсам да джутуб,
Кюйюб баргъанымы ол да тыялмаз –
Сени къоялмам унутуб.

Сенсе мени ана тилим, джуртум,
Миллетим да сенсе мени.
Ючюсюн да кёреме сенде.
Ай медет, сен да къалгъанса кенгде.

Ана тилими, джуртуму, халкъымы
Бирге джыйылгъан сураты эдинг сен.
Ана тилиме, джуртума, халкъыма
Сюймеклигим эдинг сен.

Ана тилимден, джуртумдан, халкъымдан
Къарагъанлай тураса сен.
Ана тилиме, халкъыма, джуртума
Дайым чакъыраса, тартаса сен.

Билеме, табар ючюн сени
Къайытыргъа керекме артха,
Барыргъа керекме алгъа –
Тилиме, джуртума, халкъыма.

Аладанса сен, аладаса сен –
Табарыкъма сени алада.
Сеннге, меннге да джокъду ёлюм,
Сау болуб ала.

Шимал тенгизни бузлары да
Суууталмайла джюрекни.
Таугъа, тюзге, тенгизге къарасам да,
Кёреме сени.

Ана тилде сёлеше сени бла,
Ата джуртда баргъанча болама.
Бирден аулай джерни, Кёкню да,
Шимал джолда кетиб барама.

Джурт, Халкъ узакъда эселе да,
Ана тил нёгеримди, билеме.
Ана тилде да табарыкъма сени –
Ана тилге кёмюлеме.

Тюбейме сеннге анда,
Эриб тас болама анда –
Бурулама сёзге, назмугъа.
Тил, Джурт, Халкъ да сенсе манга,
Поэзия да сенсе.

КЕСИ КЕСИМЕ ЭТЕМЕ КЁЛ

Джарыл, джюрек, эки джарыл –
Бир тилегим да болмады къабыл.
Халкъымы эталмадым ЮЙ-КЮН,
Кесими да эталмадым юй-кюн.

Не хайыр сёзюмден, кюрешимден?!
Кёлюм чыкъды адамладан, кесимден.
Инкъыйлабчыма дедим да, сюйген къызыма да юйленмедим.
Кюрешдим – аны ючюн бир джукъ да тюрленмеди.

Унутдум болгъанымы да поэт,
Тебредим чыгъарыб журнал, газет,
Турмадым артха бир джукъдан –
Халкъымы уятыр ючюн джукъудан.

Басма къурадым къалмай тохтаб,
Чыгъардым ненча газет, журнал, китаб.
Къарачай джазыучуланы Союзун да къурадым,
Сиясет джамагъатланы да бир онусун къурадым.
Забастовкаланы, митинглени да къурадым,
Болур ючюн халкъымы энчи Юйю-Къралы.

Демлешдим, сермешдим, джоюлдум, союлдум...
Къарыусуз болдум – барысы оюлду.
«Юйге Игилик» къайда, къайда «Ас-Алан»?
Ишими бардырлыкъ кёрмейме адам.

Алай болса да, къатдырайым бел –
Элли джылдан джангырады эл.
Олжас, Чингиз да табдыралла кёл.
Ала ючюн джууукъла Париж эм Брюссель.

Джарылгъан джюрек, ызынга къайна,
Биягъынлай мени, кесинги да къыйна.
Тохтаб а къалма, ай марджа, тёз,
Халкъны къутхарлыкъ мен айтхынчы бир Сёз.

Билген а этмейме – келирми ол Сёз?
Айтыр сёзюмю Аллах ауузума салырмы?
Огъесе муратым толмай къалырмы?

Гюнахлы уа гюнахлыма. Бир кёзюуде
Табигъатыма къайырылгъан эдим –
Сюйген къызымдан, Поэзиядан да
Инкъыйлаб ючюн айырылгъан эдим.

Аны ючюн, ала ючюн кюймез эдим бек да,
Замансыз джарылмаз эди джюрек да,
Кюрешибиз хорлам бла бошалса –
Излегенибизча Къарачай джумхуриет къуралса...

Кетдими бошуна къыйыным, джашауум да?
Керекди кимге джылауум, джаншауум да.
Алай а, кеси кесиме этеме кёл:
Иман бла джашадынг, иман бла да ёл –
Къуралмай къалмаз Къарачай деген ЭЛ.
2005джыл, апрелни 12, Ставангер.

ДЖАНЛЫ ДЖЮРЕГИМ

Джюрегимеча тынгылайма джанлыгъа-бёрюге.
Тарыгъады ол да Кёкге-Тейриге.
Къая башындан къараб улуйду,
Мени да тынгым-тынчлыгъым къуруйду.

Ол джанлымыды огъесе джаныммыды,
Джангызлыкъ сыфатымыды огъесе?
Не этейик, бу сейир дунияда
Бир джаннга да тынгы-тынчлыкъ джокъ эсе.

Джыйын джанлыгъа ауруйду джаным,
Ауруйду джаным къазакъ бёрюге да.
Эркинлик джокъду азат тёлюге да,
Отдан чыкъгъанны да сакълайды джалын.

...Бюгечели улуйду джанлы.
Бюгечели ауруйду джаным.
Ёле, тириле чыгъабыз тангнга.
Джокъду тынчлыкъ Джерде бир джаннга.

Ич дунияда улуйду бёрю,
Тыш дунияда чабалла итле.
Джерге къараб, титирейле кёкле,
Алай а, джукъ айтмай, тынгылайды Тейри.

Джанлы джюрегим улуйду мени,
Тынгым-тынчлыгъым къуруйду мени.
Сеземи болур бир-бирде адам
Келе тургъанын ахырзаман?!

ПОЭТ (ШАЙЫР)

Аны джаратханды Сёз.
Сёзденди аны джаны.
Сёздю аны джаратхан, къаушатхан, тирилтген да.
Сёз бла джашайды ол.
Сёзде джашайды ол.
Сёзню ызындан барады ол.
Аны джолу Сёзденди, Сёзгеди.
Сёз – Тейрисиди аны.
Тейри уа – бирди.

Алай а,
Шайыр, ийманындан чыгъа,
Бир джангы Сёз къураргъа излейди,
Бир джангы Сёз айтыргъа излейди.
Сёзню Тейриси болургъа излейди шайыр.
Ма андады къыйынлыгъы аны.

Сёзню къулу тюл, бийи болургъа излейди шайыр.
Ёзге, къулдан бий болмаз,
Къумдан юй болмаз.
Оюлады шайырны къум юйю – назмусу.
Сёз хорлайды шайырны.
Ёледи шайыр.

КЁКГЕ ДЖЫГЪЫЛГЪАН ДЖУЛДУЗУМ МЕНИ

Боракъ атха миндиргенем Сени,
Андан джыгъылыб тюшеринги билмейин.
«Эшекге миндирирге керекди аны»,-
Дейле тенглерим, халымы сезмейин.

Кесинги, мени да джандетден къыстатхан бла къалмай,
Джер джашауубузну да бурдунг джаханимге.
Алай а,  турама дагъыда Сенден бир къанмай,
Тийре, эл да мени санайла кемге.

Джыгъылгъан къызны учхан джулдузгъа
Тенг этиб, сёлешеме мен.
Аны къобарыргъа кюрешеме мен,
Къайтарыргъа артха, кёк дуниягъа.

Кёкден джерге башын атады джулдуз,
Джерден Кёкге джыгъылады къыз.
Хоу, къыз джыгъылса – джыгъылады Кёкге,
Джулдуз джыгъылса, джыгъылады Джерге.

Джулдуз – джерге, къыз да – кёкге баш ата,
Джыгъыладыла, кюедиле экиси да.
Мен да кюеме алагъа къарай.
Кюлелле меннге халкъны эссизи, эслиси да.

Керек тюлдю бизни джазыкъсыныу, аяу.
Джангыз Сюймеклигибиз, джаныбыз болсунла сау-эсен.
Сен къанатлы атда баралмай эсенг,
Болайыкъ джаяу, барайыкъ джаяу.

Бирге болайыкъ, бирге барайыкъ джангыз.
Сен –Кёкден джыгъылгъан бир джулдуз,
Сен – Кёкге джыгъылгъан бир къыз,
Мен а – Сюймеклик шашдыргъан бир адам.

Джылымы, джырымы, джолуму да унутуб,
Ёрге сюерге кюрешеме Сени.
Менича сюерик табылырмы Сени?
Кёкден джыгъылгъан джулдузум мени,
Кёкге джыгъылгъан джулдузум мени,
Не этейим сеннге?!

НЕ НАСЫБДЫ ДЖАШАГЪАН ДУНИЯДА

Бир кюню къыйнаса да, бир кюню къууандырады –
Не насыбды джашагъан дунияда.

ТЕНГИЗДЕ КЪАЙЫКЪ

Мен ётерик тенгиз-терк эди.
Кёл этерик джангыз Кёк эди.
Аны да басыб тураед булут.
Сау къалырыма аз эди умут.

Кёк нек джашырды менден джулдузун?!
Ансыз бек къыйын боллукъду джолум.
Керек эди Ол – тюзетир ючюн джол.
Айтдым кесиме: «Эркиши бол».

Тенгиз-терк эди къайыгъым ётерик.
Джангыз Кёк эди къайгъымы этерик.
Айхай, андан къараса уа Ай...
Кёлюм болур эди Къарашауай.

Кёмеуюл кёб эди ичине тартарыкъ.
Джангыз Кёк эди ёрге тарталлыкъ.
Къарай эдим ары тилек бла, умут бла,
Ол а джабылыбед тубан бла, булут бла.

Кёрюнмей эди Кёкде Ай бла джулдуз.
Тёгерекде – къобхан сууну тауушу джангыз,
Ургъан-ураган джелни сызгъыргъаны джангыз.
Кёк, Джер да мени къойгъанла джангыз.

Бу да бир къадар, бу да бир сынау.
Нёгер тюлдюле кёлсюзлюк, джылау.
Керекди ётерге тенгизден-теркден.
Келмей къалмаз болушлукъ Кёкден.

Хорларыкъла мени суу бла джел,
Болмасам таукел, болмасам таукел.
Тенгиз-терк эсе да, къайыгъым ётерик,
Джокъ эсе да, къайгъымы этерик –

Джаным саулай къалмазма ёлюб.
Къобхан суугъа тебрегенме кириб,
Урмаса да джарыкъ, кёрюнмесе да джагъа.
Кеси кесиме кёл этеме: «Алгъа!».

Не сакълагъанын билмесем да алда,
Джашагъандан эсе къоркъууда, джанауалда,
Баргъан игиди. Джолкёллюд кёлюм.
Алда сакълайды Хорлам не Ёлюм.

Чырмауланы джыгъалыр эсем а,
Джандет джагъагъа чыгъалыр эсем а...
Джюрегимде болуб Ай бла джулдуз,
Огъай, къалмазма умутсуз, джолсуз.

Джолда да къалмазма. Ёлюмсюздю джан.
Тёнгек къалса да, къутуллукъду джан.
Ийман бла, умут бла атлайма алгъа:
Хорлам не Ёлюм – бошду къалгъан.

Иймансызлыкъ-сыйсызлыкъ – харам, керахат.
Ёлюмге-ёлюмсюзлюкге атлайма рахат.
Къутулгъан адам кёлсюзлюкден,
Къалай ёталмаз тенгизден-теркден.

Къайыкъ чайкъалады тенгизде-теркде.
Джулдузум къарайды джети къат Кёкден.
Ай бла джулдуз къарайла джети къат Кёкден.
Къайыкъ чайкъалады тенгизде-теркде.

СЮД

Сюд барады. Чалдышда – джюрегим.
Сюд этгенле – ангым бла эсим.

Сюд баргъанлы ненча кюн, ай...
Тутулгъанчалла Кюн бла Ай.
Тутулсала да къутулурла ала.
Тутулгъан джюрек а къутулурму? Къайдам.

Халкъ басыннганды, билмейме, нек.
Халкъ ичинде сени излейди джюрек.
Сен келгенсе – сезеди, биледи джюрек.
Кёкча кюкюрейди, джашнайды джюрек.

Туракълайла ангы бла эс:
Джюрек болмазмы терс?
Джангылтхан сюймеклик болурму?
Джюрек ансыз насыблы болурму?

Джюрекни эте такъыр,
Бегим алалла Эс бла Акъыл:
«Чалдышда тутаргъа джюрекни».
Дюнгюрдетеди джюрек кёкюрекни.

Хар къуру да Ангы бла Эс
Джюрекни этедиле терс.
Алай а, алагъа тынгыламайды джюрек.

Сеннге къараб турады джюрек.
Атынгы айта, урады джюрек.

БИР КЪЫЗНЫ КЁРДЮМ

Минги Тауну бузу къой, ташы эрирча,
Аллай бир къызны кёрдюм.
Болдум джанымы чыгъарыб берирча,
Чайкъалгъан тенгизге бурулду кёлюм.

Эки Кюн бла тёрт толгъан Айны
Кёрдюм мен. Тилим къалды тутулуб.
Къыяма къышны арасында келген джайны,
Джюрек къалай къояр унутуб.

Акъ палахха къалгъанды башым.
Тебреннген – джер тюлдю – джюрекди,
Кюкюреген, джашнагъан да Кёк тюлдю, – джюрекди:
Джети къатын да уятханса аны.

Джети къат Кёк ачылгъан кибик,
Ачылгъанды джети къат джюрек.
Мен билген дунияла ууала тургъанча,
Джангы дунияла къурала тургъанча,
Джашнайды, тебренеди джюрек.

Джюрекни джулдузгъа бурула тургъан кёзюую –
Джети къатын да Сюймеклик джарытхан кёзюую.
Джети къат джюрекде джети къат бир Сёз
Сеннге деб джаратылгъанды – айталмайма ансы.

Айтыр ючюн аны керекди джети къат таукеллик.
Къайдан да келди джюрекге сюймеклик!

Минги Тауну бузу къой, ташы да эрирча,
Аллай бир къызны кёрдюм.
Болдум джанымы чыгъарыб берирча –
Бир кёргеним бла ол къызны сюйдюм.

Энди Сеннге кёкча ачыллыкъды джюрек.
Не кесек-кесек болуб чачыллыкъды джюрек.
Энди сенсиз джашау джокъду анга.

Джандыргъан Сен болсанг да аны,
Джукълаталлыкъ а, ёлюмдю джангыз.
Джанады, кюеди кёкюрекде джулдуз. 
 
ТЫНГЫЛАЙМА ДЖЮРЕКГЕ

Джур – бекге,
Джыр – Кёкге.
Джюр Кёкге.

Джурт – Кёкде.

Кёкдеди джан джурт –
Джангы-эски джурт –
Ёлюмсюз Ёмюрлюк Джурт.

Тынгылай джюрекге,
Къарайма Кёкге.

ИННЕТИМ

Ариу тилли, эрши тилли да тюл,
Джумшакъ тилли, зыбыр тилли да тюл,
Татлы тилли, ачы тилли да тюл,-
Тюз тилли болургъа кюрешдим ёмюрюм.
 
Джууукъгъа, узакъгъа да тюл,
Къарагъа, акъгъа да тюл,
Къралгъа, халкъгъа да тюл,-
Хакъгъа къуллукъ этерге кюрешдим.

НЕ ЮЧЮН?

Къыйынлы джан, азмы чайкъалгъанма
Къара ёлюм базманнга миниб.
Не ючюн?
Алай а, ёлмей, сау-эсен къалгъанма,-
Аллах къутхаргъанды мени.
Не ючюн?

Халкъым, сен да чайкъалгъанса,
Сыйрат кёпюрге миниб.
Не ючюн?
Алай а, къутулгъанса,-
Аллах къутхаргъанды сени.
Не ючюн?

Бир Темир, бир Къурч сюрдюле джуртунгдан,
Къыйынлыкъ джетди джашынга, къызынга.
Не ючюн?
Алай а, Къадар тюб этиб къоймады,
Къайтарды джуртунга, ызынга.
Не ючюн?

Ол соруугъа излемейбиз джууаб,
Тонайбыз, къырабыз бир-бирибизни.
Айырмайбыз халал-харам, гюнах-сууаб...
Аллах къутхарыб турурму бизни?

Джокъду сюймеклигибиз, бегимеклигибиз
Аллах берген диннге, тилге, джуртха да.
Аланы тас этсек – кимбиз, небиз биз?
Не сакълай болур бизни дунияда, ахыратда да?

Аллахны берген динине, тилине , джуртуна
Тыйыншлы болмасакъ биз,
Аланы сакъламасакъ, джакъламасакъ биз,
Къайтарылмазмы сойкъырым, сюргюн?

Огъай, къайтарылмаз сойкъырым, сюргюн.
Неге керекди бизни къырыргъа, сюрюрге?
Дин, тил, джурт ючюн этмейбиз къазауат –
Сора керекмиди бизни къырыргъа, сюрюрге?

Бир-бирибизни къыргъанлыкъгъа,
Душманны аллында биз – къойдан да джууаш.
Душманны этебиз Джуртубузгъа ие,
Кесибиз да болабыз анга къул-къарауаш.

Бурула барабыз малгъа, сюрюуге.
Неге керекди сора бизни къырыргъа, сюрюрге?!

Не сюйсе аны этеди джуртубузгъа, кесибизге да джау.
Бизле уа аны бла сермешир орнуна,
Анга – душманнга – салабыз махтау.
Алайгъа джетгенди ангыбыз, эсибиз.
Кесибизни къурутабыз кесибиз.

Саныбыз, джаныбыз да толулла табдан, джарадан.
Алай а, къыйынлыкъла тюшюндюрмейле бизни.
Тюзелмейбиз. Тюшюнюб этмейбиз оюм.
Тамблабыз боллукъмуду, бармыды бизни?!

АУАЗЫ ТАБИГЪАТНЫ

Джел, джангур.
Эр, джангыр.
Сёз – джангы,
Джыр – джангы.

Сёзню тышы –
Джел, джангур.
Сёзню ичи –
Эл, джангыр.

Мен айтама:
Джел, джангур.
Эшитеме:
Эл, джангыр.

Айланнганды
Джел, джангур.
Магъанасы:
Эл, джангыр.

Кёкню сёзю –
Джел, джангур.
Магъанасы:
Джер, джангыр.

Магъанасы:
Кёл, джангыр.
Магъанасы
Эл, джангыр.

Айланнганды
Джел, джангур.
Кёрюнеди
Джыр джангы.

Тёгерекде
Джел-джангур.
Ол сермейди
Джан-джанын.

Тазаланад
Эс-ангы.
Тёнгекде да Джан –
Джангы.

СЕЗИМЛЕ БОРАНЫ

1
Сокъуранныкъды бюгюн бизге джау болгъан.
Джюрекдеди Минги боран, Тау боран,
Секиртмеди Сезим къобан, Сёз къобан.

Не игиди Джерде сени болгъанынг!
Сюймекликни шаушалмайды бораны,
Сезимлени назмуланад къобаны.

2
Шын тургъанды джюрек,
Сын болгъанды ангы...
Джашнайды, кюкюрейди Кёл.
Чакъдыргъанынгча, тохтаталлыкъ да
Джангыз кесингсе аны.

Шын туралгъан джюрек – джашмыды, къартмыды?
Шынкъартмыды  бу джана тургъан, джюрекмиди?
Аны  джукълатыргъа уа керекмиди?

Ол кюеди кеси,
Джарыгъын, джылыуун а – береди Сеннге.
Ол тенг болгъанды Кюннге –
Сюеди Сени.

Англамайла бир-бирин Ангы бла Джюрек.
Ала ушагъан – Таш бла Терек:
Бири сын болуб, бири шын туруб.
Алай а, Сен сау болуб,
Сезимге, Сёзге джокъду къартлыкъ, ёлюм.

АДЖАШХАННЫ ДЖОЛУ

Ууакъ къайгъылагъа да ашата джюрегин,
Кеси къысхартады джашауун адам.
Кёзбау затлагъа хорлата кесин,
Адамлыкъдан айырылады адам.

Сора, атлаялмазча болса чёбден –
Ол себеб излейди Кёкден.
Джашауу азабха бурулса адамны –
Кёк джазыкъсынады аны.

Джазыкъсынады да – алады джанын:
Алай а, ол да – къурум эм джалын.
Джангыз от тазалаяллыкъды аны...
Кёкню да джылатады къадары адамны.

ДЖЮРЕК бла ТЕРЕК

Кёлюм-джюрегим турады азыб –
Тюлме джолгъа чыгъарча базыб.
Кёрюнмейди  джулдуз, кёрюнмейди Ай,
Тубандады Малкъар-Къарачай.

Джурт-Халкъ таба бурулады джюрек:
Чынгылны эрнинде сюеледи Терек –
Тамырлары бла Ташха, Къаягъа бегирге кюреше,
Бутакълары бла джулдузлагъа илинирге кюреше.

Тамырлары болгъан Ташдан, Къаядан,
Бутакълары узалгъан Айдан, джулдуздан
Айырыргъа кюрешедиле Терекни –
Сыйырыргъа кюрешелле андан
Джерни эм Кёкню.

Джюрегим турады азыб.
Кёлдегин айталмам базыб.
Халкъ-Джурт  таба бурулады джюрек:
Чынгылны эрнинде кёрюнеди Терек.

Бошлукъ, болушлукъ излегенча кёрюнеди ол:
Бармыды Эркинликге, Ёмюрлюкге джол?
Кимди, неди къутхарлыкъ аны?
Къачан эмда къалай?
Кёрюнмейди джулдуз, кёрюнмейди Ай –
Тубандады Малкъар-Къарачай.

КЪАРАНГЫДАН  НЕДИ  КЪУТХАРЛЫКЪ?!

Къарайды бир солдан, бир онгдан.
Сакълайды аллымда, келеди ызымдан.
Къайры бурулсам да тюбейме анга.
Къуршалагъанды мени къарангы.
Къарангы, биягъы къарангы.

Кючлегенди ол Джерни да, Кёкню да.
Джюрекни да.
Ичиндеме мен къарангыны.
Ичимдеди мени къарангы.

Билмейме къалай чачаргъа аны,
Билмейме къалай къутулургъа андан.

Саны-санауу болмагъан
Къара джаныуарладан къуралгъанды къарангы.
Ала талайла мени тёнгегими.
Ала ашайла мени джюрегими.

Минг-минг къара джин къарайды къарангыдан.
Минг-минг къара джинден къуралгъанды къарангы.

Къара джыйын джанлы – къарангы
Къуршалагъанды мени.
Кече узуну талайды, ашайды мени.
Танг атса – болады тас.

Кюн джарыгъы къутхарады, багъады мени –
Джараларым боладыла сау.
Кече уа – хар не джангыдан башланады:
Талайды мени къарангы джангыдан.
Къалай къутулургъа билмейме андан.

Къара джаныуаргъа ушайды къарангы.
Къара джиннге ушайды къарангы.
Къара къулгъа ушайды къарангы.
Бийи кимди, билмейме, аны.

Билмейме, къайсы къара кючню
Ол болур этеги-дженги?
Ёзден джюрегимден а бошайды мени.

Танг атса, къачады къарангы.
Тангдан бир дууа алыб, бойнума тагъалсам,
Ол къутхарлыкъ болур эди къарангыдан,
Къара кючледен къоруяллыкъ болур эди.

Джанлы кийикнича, къарангы мени
Кече узуну тохтаусуз къууа,
Тангнга ашыкъдырады.
Мен Тангдан тилейме дууа.
Къара кючледен, къарангыдан
Танг дууа къутхарлыкъды мени.

Анг дууа, Танг дууа, Джан дууа
Сакъларыкъды къарангыда мени,
Сакъларыкъды къарангыдан мени,
Сакъларыкъды къараладан мени.

Алай а, анга да ийнаныб къалалмай, 
(Таша къудурет меннге болса да джабыкъ)
Сорама:
- Къарангыдан неди къутхарлыкъ?
Эшитеме:
- Джарыкъ.

СЫЙРАТ КЁПЮРДЮ БУ ЁМЮР БИЗГЕ

Къарачай джашла къыралла бир-бирин
(не залимдиле, джигитдиле ала –
душманланы, амантишлени тюл,
къыралла...бир-бирин!!!!!!!!!!!!!!!).
Душманла урадыла харс.
Ай, джулдуз кёрюнмейди булутдан.
Джюреклени, ызы бла – ёзенлени,
Басады чарс.

Айырылса Хакъдан – джукъ къалмайды адамдан, халкъдан:
Ол бурулады малгъа, сюрюуге,
Айырылады динден, тилден, тарихден, джуртдан –
Джетеди анга сойкъырым, сюргюн.

Ангысы, эси, саны да бола аздан аз,
Ол къул-къарауаш болады башхалагъа,
Тарихин, джуртун да береди алагъа.
Айырылса Хакъдан – джукъ къалмайды адамдан, халкъдан.

Къарагъа къара демеген, акъ демеген акъгъа,
Къуллукъ этмеген Тюзлюкге-Хакъгъа,
Баш урады  ибилисге-шайтаннга,
Тюб болады дуния малгъа сатыла.

Къарачай джашла къыралла бир-бирин.
Ёлмейле ала Джурт ючюн, Халкъ ючюн.
Джюрекни кючлесе ибилис-шайтан,
Болушлукъ келирми джулдуздан, Айдан?

Душманланы, сатлыкъланы къырыр орнуна,
Къарачай джашла къыралла бир-бирин.
Халкъ, джурт ючюн сермешир орнуна,
Ала тонайла, ёлтюрелле бир-бирин.

Къоркъмайла дуния намысдан не ахрат азабдан:
Дуния мал алагъа – неден да баш.
Аллах айтханча джашаргъа унамагъанла –
Иймансыз джорукъгъа, ассы къауумгъа болалла къул-къарауаш.

Айырылса Хакъдан – джукъ къалмайды адамдан, халкъдан.
Ангыбыз, эсибиз, саныбыз да азая,
Тюзелир чакъдан барабыз узая –
Келлик тюлдю болушлукъ Гъарбдан не Шаркъдан..
Кесибизбиз къутхарлыкъ кесибизни.

Бирге джыйыб ангыбызны, эсибизни,
Ангылаялсакъ тюзюбюзню, терсибизни,
Тюзеталсакъ терсейген халкъ терсибизни –
Къутхарыргъа боллукъбуз кесибизни.

Хакъгъа табынмагъан халкъгъа – табылмаз хакъы:
Хар не тюрлю палах сакълайды аны.
Джангыдан сынар ол сойкъырымны, сюргюнню,
Джуртунда огъуна табар сыйсызлыкъны, ёлюмню.

Сыйрат кёпюрдю бу ёмюр бизге –
Не ётерикбиз андан, не кетерикбиз энгишге.
Кесибизбиз къууандырлыкъ не чамландырлыкъ Хакъны.
Кесибизбиз тюб этерик не къутхарлыкъ Халкъны.

Хакъ джолгъа къайытмайын, сайласакъ а ёлюмню –
Терслемейик сора биз башхаланы, ёмюрню.

ДЖУУУКЪЛАШАДЫ АХЫРЗАМАН

Джыйын джанлыдан да бек
адам сюрюуле къоркъуталла мени.
Башыбыздан къараб тургъан Кёк,
Тюб этед деб къоркъама Джерни.

Хайуан сюрюуге бурула баргъан
Адам улу чамландырад Кёкню.
Къайгъыдан, джарсыудан джарыла тургъан
Джюрегим да къутхарсын кимни?

Файгъамбарла заманы кетгенди.
Ахырзаман адамчыкъла – тёгерекде.
Нечик узакъды-джууукъду энди
Бизге Ай бла джулдуз да Кёкде.

Таркъайгъанды бар кючюм:
Саулада сёлеширге Адам табмай,
Сёлешеме ёлгенле бла –
Бергенле бла
Джанларын, джашауларын Хакъ ючюн.

Хоу, сёлеширге, кенгеширге табмайма Адам,
адамчыкълагъа уа – ангылаталмайма джукъ.
Джууукълашханды ахырзаман:
Ышанлары, белгилери – ачыкъ.

Алай а, ахырзаман адамчыкъланы
Джюреклери – сокъур эмда сангырау.
Билгенлери – фитна, хыйла, ётюрюк...
Хакъ джолдан керилле ала.

Ахырзаман а джууукълашады –
Табигъатны кючлегенди къоркъуу.
Зарлыкъ, тарлыкъ, харамлыкъ кюйдюрюб,
Джюрекле болгъандыла къуу.

Джууукълашады ахырзаман.
Аны сезген бармыды адам?
Андан къутуллукъ бармыды джамагъат?
Барады Кёкде, Джерде, джюрекде да къазауат.

Джыйын джанлыдан да бек
Адам сюрюуле къоркъуталла мени.
Башыбыздан къараб тургъан Кёк
Тюб этед деб къоркъама Джерни.

КЪУТХАРЫУЧУ

Ёлюмден ДЖАШАУ къутхарады бизни,
джашаудан а – ЁЛЮМ.
Таша, керамат магъанасы СЁЗНЮ –
Джаралы джаннга сенсе ёкюл.

БАШХАЛЫКЪ

Эки дунияны башхалыгъын
Излей эсенг билирге:
Анда адамны джашаргъа къоймайла,
Мында – къоймайла ёлюрге.

ДУНИЯЛА

Аллах къурагъан дунияда
Аллах джаратхан адамла бла джашайма.
Аланы къайгъылары, джарсыулары
Джюрегими кемирелле, ашайла.

Кесим къурагъан дунияда
Кесим джаратхан адамла бла джашайма.
Аланы да къайгъылары, джарсыулары
Джюрегими кемирелле, ашайла.

АНГЫЛАЯЛСАКЪ...

Кёреди терсине баргъаныбызны,
Сёзюне да тынгыламагъаныбызны.

Бизлени тюшюндюрюр ючюн,
Уллу палахладан сакълар ючюн,
Гитче палахларын иеди Ол.

Дуния оту бла кюйдюрюб,
Илгендириб, тюшюндюрюб,
Джаханим отундан сакъларгъа излейди.

АЙ  ТУТУЛГЪАН КЕЧЕ

Къанатлы сёз  келеди
Кёкден-Джюрекден.
Ол учады къуру да
Кёктюн-Джюректин.

Къанатлы сёз джетди,
Кёлюнгю да айтды:
«Сен учаса ДЖЕРтин,
Мен учама АЙтын».

«Сен учаса Джертин,
Мен учама Айтын».
Къарадым да Айгъа,
Сёлешалмай къалдым.

Тутулгъанла Кюн, Ай,
Тутулгъанды тилим:
Сен учаса Айтын,
Мен учама Джертин.

Къанатларым
Кюйгенле мени.
Ай тутулгъан кече
Сюйгенме сени.

ШАЙЫР АДАМНЫ ДЖАНЫ

1
Таб тюшсе да джандетге,
Тынчлыкъ болмаз поэтге.

2
Джаханимге къуюлгъанланы да
Къутхарыргъа – излер джол.
Джазыкъсыныр аланы да...
Не этгин – Поэтди ол.

3
Топракъдан, отдан да тюл,
Хауадан, нюрден да тюл –
Джаратылгъан джан Сёзден,
Башха тюрлюдю бизден.

4
Юлюшлюдю-юлюшсюздю,
Эки дуниядан да ол.
Тар-кенг джолу айланчды-тюздю,
СЁЗден ЁЗгеди джол.

5
СЁЗден, ЁЗден эсе да,
Шайыр адамны джаны,
Табарыкъсыз кеси къургъан
Ючюнчю дунияда аны.

НЕК ТЮЛСЕ МЁЛЕК?

Билеме: Джерде джокъду мёлек.
Сора, сен мёлек тюлсе деб,
Нек киеме да отдан кёлек?

Ариулукъ джарайды джаныма:
Джети къат кёкден келгенча тюшюб,
Чыкъгъан эдинг бир кюн аллыма.
 
Андан бери ётдю бир ёмюр.
Кёкге тартхан ненча умутум,
Шыбыла ургъанча, болду кюл-кёмюр.

Нек тюлсе деб, мёлек,
Сени тас этгинчи,
Тохтаргъа унамады джюрек.

Къанатлысыз къалгъанды терек.
Аманнга чыдармы иги?
Къанатсыз къалгъанды джюрек.

Джап-джашил чагъады терек –
Къанатлы къонар деген умутда.
Тохтаусуз урады джюрек –
Къанатла битер деген умутда.

Суудан тутуб, салыннганча къаядан,
Бу дуниядан ол бир дуниягъа турама къараб,
Себеб излей, къутулургъа къайгъыдан.

Эки имбашымда эки мёлекни кёрмей,
Аланы да джазгъанларын билмей,
Сууаб-гюнах дефтерлерими кюрешеме джазыб.
Тенглешдирир кюн келсе дефтерлени
Алагъа къараялырмамы базыб?

Эки имбашымда эки мёлекни кёрмей,
Алагъа салам да бермей,
Джашагъан заманым да болгъанды,
Джазгъан заманым да болгъанды.

Ол заманым къыйнайды мени,
Кёлюм-джюрегим къайнайды мени.
Не къыйынды кёрген мёлекни.
Ол тюлмюдю джаргъан джюрекни.

БАРАДЫ КЪАЙЫГЪЫМ

Джан-джанын ашайды боран –
Къардан, кюртден толгъанды болгъан.
Кюн аманнга хорлатмай кесин,
Джыгъыла-тура, барады адам.

Къайрымы? Алгъа. Анда
Кюн ариу болур деб, этеди умут.
Къыбылагъа бурулмаса джюрек,
Джер да, Кёк да – тубан эм булут.

Къыбыласын тюзеталмагъан
Турна джыйынча – сагъышым, къайгъым.
Чайкъалгъан дуния тенгизде
Агъарады-къаралады къайыгъым.

Бата-чыгъа барады къайыгъым.

КЫРДЫК

Биз аны чалдыкъ, къырдыкъ.
Алай а, тамыры къалгъаны себебли,
Джангыдан чыгъады кырдык.
Алгъынча чагъады кырдык.

Кырдыкга ушайды халкъым –
Этселе да кёб кере башсыз,
Къойсала да суусуз-ашсыз,
Тюб болмай джашайды халкъым.

Тамырына бекди халкъым.
Динине, тилине, джуртуна бекди халкъым.
Не джити эсе да, зулму, чалкъынг –
Аны къамата келгенди халкъым.

Алай а, джашаумуду бу –
Кюрешде ётеди кюнюнг.
Къутула да тутула Кюнюнг –
Бермейле сеннге тынчлыкъ-рахатлыкъ.

Къадарыбыз алайды бизни.
Джаратхан сынайды бизни
Джашау бла, ёлюм бла да.

Тыйыншлы болургъа кюрешдик
Джашаугъа, Ёлюмге да.
Тыйыншлы болургъа кюрешдик
Джерге, Кёкге да.

Деулеча сермеше, къырылдыкъ,
Къырылсакъ да, болмадыкъ мышау:
Чалкъыдан кючлюдю кырдык,
Ёлюмден кючлюдю джашау.

ДУШМАН КИМДИ, КЪАЙДАДЫ?

Кюрд, эрмен да – джууукъла,
Абаза бла черкесча.
Тюлбюз да алай джахил,
Джауну-шохну билмезча.

Орус, чууут... Ала да –
Муслиманны джаулары.
Къарайма тёгерекге –
Кёралмайма шохланы.

Тюрк-муслиман халкъы, сен –
Айрымканча тенгизде.
Къайда кяфыр, иймансыз
Къалай болду бий бизге?!

Тёгерегинг – душман, джау. . .
Ёзге алкъын джанынг – сау,
Алкъын бард ангынг-эсинг.
Къой, тышында тюлдю джау,
Сени ичингдеди джау –
Кесинге бурулсун кёзюнг.

Хакъ джолдан тайгъанса сен...
Къыйынлыгъынг – ма анда.
Керти джолгъа къайыт сен,
Чыгъар ючюн тубандан.

Сени къарыусуз этген
Душман – кесингсе, кесинг.
Болсанг Хакъ бла, ийман бла,
Сени хорлар болмаз джау.

Ийнанама, Хакъ джолгъа
Къайтарыр ангынг-эсинг.
Тентиретген джау сени –
Джангыз кесингсе, кесинг.

Хакъсызлыкъ, иймансызлыкъ –
Олду къурутхан халкъны.
Башхаланы терслеме,
Айыр къарадан Акъны.
Излей эсенг ёлмезге,
Къайыт джолуна Хакъны.

«БИР СУУГЪА ЭКИ КЕРЕ КИРМЕЗСЕ»

«Бир суугъа эки кере кирмезсе» -
Буруннгулу сынаб айтханды аны.
Буруннгулу джылай айтханды аны:
«Бир суугъа эки кере кирмезсе».

Джокъду мадар тохтатыргъа заманны,
Заман къобан алыб барад адамны.
Биз барабыз бата-чыгъа, джогъула –
Къаладыла кёрюнмейин джагъала.

Джокъду мадар эки кере джашаргъа.
Къайырылгъанла да бардыла къадаргъа.
Хорларгъа уа – джокъду аллай кюч, мадар.
Не этейик – кючлюдю бизден къадар.

Бир такъыйкъа къайытмайды ызына –
Кетед заман, кетед джашау, тохтамай.
Кетебиз биз, кетебиз биз, кетебиз.
Амалсыздан джыр да, кюу да этебиз.

«Бир суугъа эки кере кирмезсе» -
Буруннгулу сынаб айтханды аны.
Буруннгулу джылай айтханды аны:
«Бир суугъа эки кере кирмезсе».

ДЖАШАУ

Хауа, назму, намаз
Болмагъан джерде
Адам Адам болалмаз,
Болмаз джашау кеси да.

БУЗ ТЕНГИЗДЕ

Буз тенгизге киреме мен.
Джаннган джюрегими сууутур ючюнмю?
Буз тенгизни джылытыр ючюнмю?
Буз тенгизге киреме мен.

АЛЛАХДАН БАШХА ДЖОКЪДУ ТЕЙРИ

Аллах бирди, файгъамбар хакъды.
Хакъ кёлю бла ийнаннган анга,
Тюртюлмез чынгылгъа, тубаннга –
Аны джолу ачыкъды, акъды.

Аллах бирди, файгъамбар хакъды.
Хакъ кёлю бла ийнаннган анга,
Толу берилген диннге, ийманнга –
Сюрюу тюлдю – Миллетди, Халкъды.

Аллахдан башха джокъду аллах.
Бир адамгъа урмазма баш.
Дуния малгъа къул-къарауаш
Болгъанла, сизни сакълайды – палах.

Аллахдан башха джокъду Тейри.
Хакъ джолдан джанлагъанла,
Дайым джашарсыз джанауалда...
Ачы къоркъууугъуз болур керти.

Байлыкъ ючюн джанын этиб джарлы,
Къуллукъ ючюн къул болгъан ёзден,
Башхалыгъынг бармыды итден –
Сени адамгъа санамайды халкъынг.

Алахдан башха джокъду аллах!
Бу Сёзню магъанасы – чексиз.
Къуллукъ этейик анга ишексиз,
Тартылгъынчы бизлеге салах.

Аллахдан башха джокъду аллах.
Олду бизни сакълагъан, къутхаргъан да.
Тынч туругъуз патчах да, хан да –
Аллахдан башха джокъду аллах.

ЭТЕЗЛАНЫ БАХАУУТДИННГЕ – 70 ДЖЫЛ

Этезланы Бахауутдиннге быйыл – 2009-чу джыл июнну 15-де – 70 джыл толады. Анда бир сейирлик джокъду – джашай барсанг, джылла да «тёгерек» бола барадыла. Сейирлик – «къарт болсам да – нартма» деб тургъанындады Бахауутдинни. Къарт да тюлдю. Къанын-джанын аямай, Халкъ ючюн, Джурт ючюн кюрешгеннге – къартлыкъ джокъду. Бахауутдинча акъсакъаллары болгъан халкъ – не динин, не тилин, не джерин – Аллах берген джангыз бир затын тас этерик тюлдю. Этез улу таулуду, алай бош таулу да тюл – Минги Таулу. Аллай Минги Таулуладан къуралгъанды Малкъар Халкъны Акъсакъалларыны Кенгеши (Совет Старейшин Балкарского Народа). Малкъар халкъны акъсакъаллары бюгюн барыбызгъа да юлгюдюле.

Тюзлюк хорларындан тюнгюлюб, миллет ишден сууугъан кёб джашха тюртюлгенме. «Биз культурабыз бла, окъууубуз-билимибиз бла душманланы хорлаб къоярыкъбыз. Джылаб, тарыгъыб тургъандан хайыр джокъду. Джырларгъа, тебсерге керекди». Былай айтханлагъа да тюбегенме. Алагъа джууабха Бахауутдин акъсакъалны оюмларын келтирирге излейме:

«Шохларым, сиз бюгюн аякъ тюбюгюзден туугъан джеригизни сыйыртсагъыз, тамбла къайда джырларыкъсыз, къайда тебсериксиз? Индейлилеча болуб къалмазмы ахырыгъыз? Ата джуртубуз ючюн кюрешмесек, не ючюн кюреширикбиз? Ол биринчиси.

Экинчиси. Ноябрны экисинде, мартны сегизинде халкъыбызгъа джетген къыйынлыкъны-сюргюнню эсден кетермеу – ол джылаб, тарыгъыб туруу тюлдю. Чууутлулагъа Холокостну унутугъуз деб бир кёрчюгюз – бизге джетген сюргюн да аллай къыйынлыкъды. Чууутлуланы Иерусалимде Сыйыт Ташлары да барды – Стена Плача. Джетген къыйынлыкъны унутмау – тарих эсни, миллет ангыны ёчюлюрге къоймагъан кючдю.

Ючюнчюсю. Бизге сюргюнню айтдырыб тургъан башха зат да барды – «О реабилитации репрессированных народов» законну толтурмагъанлары. Малкъарны районлары, сюргюннге дери болгъанларыча, ызына къайтарылмагъандыла, 80-ден аслам тау эл тюб болгъанлай турады. Энди уа, «элле арасы джерле» деген кибик этиб, Малкъарны Ата джуртун толусу бла сыйыра турадыла. Бу законнга келишмеген терс иш болгъанын чертиб, Эресейни Анаяса Махкемеси эки кере бегим алгъанды, алай а къабартылы башчыла къралны законун, Махкемени бегимин да толтурмайдыла. Кюрешмесек – джуртсуз къаллыкъбыз.

Тёртюнчюсю. Ёмюрден бери да бизни халкъ бла кюрешген къабарты башчыладыла. «Таш бла урсала да, аш бла урургъа кюрешиб да тургъанбыз» - болмайдыла. 1920-чы джыл Тау республиканы тизиминде Къабарты округ болгъаныча, Малкъар округ да бар эди – джери, чеги белгили. Бетал Калмыков Сталинни тюбюнден-башындан кириб, Къабарты округну Тау республикадан чыгъарады. Алай башланады Тау республиканы чачылыуу. Аны бла къалмай, Малкъар округну да Къабартыгъа къошдурады. 1944-чю джыл къабартылы башчы Кумехов «Малкъар халкъны кёчюрюрге керекди» деб, Бериягъа письмо джазыб, халкъыбызны джуртундан  сюрдюргенди. Бюгюннгюлю къабартылы президент – Калмыковну, Кумеховну къара иннетлерин, ишлерин бардыра – Малкъарны джуртсуз этиб кюрешеди.

Бешинчиси. Ма аны себебли, Къабартыдан айырылыб энчи республика болмай, Малкъаргъа джашау джокъду. 1920-чы джыллада бизни къраллыкъсыз къойгъан да, 1940-чы джыллада джуртубуздан сюрдюрген да, бюгюн да джуртубузну сыйырыргъа кюреше тургъан да – къабартылы тамадаладыла. Джаш тёлю бу затны ажымсыз билирге керекди. Биз, къартла, ёлгюнчю кюреширикбиз – Малкъарны энчи республика эталмасакъ, ол миллет иш сизге аманатды.

Алтынчысы. Дунияда аллай адам, халкъ джокъду кесини энчи Юйю болурун излемеген. Кесини энчи автономиясы, республикасы болмагъан халкъ кёб джашаялмайды – уллуракъ халкъланы ичинде эриб, тас болуб кетеди. Джуртун башхала кючлейдиле, тили, тарихи, культурасы да тас болады. Чууут, ингуш, тегей, абаза, ногъай, абхаз – тизиб барыргъа боллукъду халкъланы – кими район, кими республика, кими кърал болгъунчу тохтамагъандыла. Биз да тохтарыкъ тюлбюз – алайсыз, алгъаракъ айтханымча,- дуниядан тас боллукъбуз.

Джетинчиси. «Къабарты-Малкъар республиканы чачаргъа излейдиле – сепаратистле, экстремистле» деб, бизни терслерге кюрешгенле да бардыла. Ол джалгъан дауну айтханлагъа джууаб: бирлешген Къабарты-Малкъар эм аллындан да къабарты башчыланы къара иннетлери бла къуралгъанды – бизни джерибизни, кесибизни да джутар ючюн. Биз къаллай бир кюреше эсек да – Тенглик, Тюзлюк болсун деб,- болмайды. Къабарты башчыла не биз айтханнга, не къралны законуна-джоругъуна тынгыламайдыла – аны себебли бизге Къабартыдан айырылыу джол къалгъанды джангыз.

«Аман этегингден тутса, этегинги кес да къач» дейдиле. Алай этгенле да бардыла бизде – республикада джашаялмай, тышына къачыб, дагъыда «бирге джашаргъа керекди» деб, акъыл юретгенле бизге. Башхала да бардыла – къабартылы башчыланы айтханларын этиб, Акъ Юйде бирер къуллукъчукъ табыб, къул болуб тургъанла. Къабартылы тамадала аллайланы къоллары бла бардырадыла бизге къаршчы ишлерин – агъачны кесинден чюй этиб джаргъанча. Алай а, биз аллайлагъа кесибизни хорлатырыкъ тюлбюз – Хакъ да, Халкъ да бизни бладыла. Биз экстремистле тюлбюз – биз къралны джоругъундан чыкъмай, тюзлюгюбюз ючюн алай кюрешебиз. Экстремистле биз тюл, къабартылы башчыладыла – «О рееабилитации репрессированных народов» законнга да, Анаяса Махкемени оноууна да буруу болуб тургъанла аладыла. Бизге «сепаратистле» дерге кюрешгенлеге уа айтырыбыз: кесигиз умут этген затны бизге айтыргъа кюрешмегиз. Сепаратист деб, къралдан айырылыргъа излегеннге айтадыла. Биз а, черкес къралда тюл, Эресейде джашаргъа излейбиз – энчи Малкъар республикабызны къураб. Къабартыдан айырылыуну къралдан айырылыуча кёргюзтюрге излемесин киши да».

Ма былайды кёлю-иннети Этезланы Бахауутдинни – онла бла джылланы халкъы ючюн кюрешиб тургъан Таулуну. Аллай Минги Таулула болгъан къадарда, Минги Тау да бизники болгъанлай турлукъду, халкъыбыз да Халкъ болгъанлай турлукъду. Аллах Сизге, Бахауутдин, кюч-саулукъ берсин, муратыгъыз толуб, барыбыз да къууанырча болайыкъ.
   
БЕШ ТАУ ЭЛ – БЕШ УУАХТЫ НАМАЗ
(ССБН-нге – Беш Тау Элни Акъсакъалла Тёресине)

Бир джурт болмаз Джерде Кавказча,
Минги Тау да – тёппеси аны.
Беш Тау Эл – беш ууахты намазча,
Кёк нюрюнде джулдуз бла Айны.

«Беш Тау Элни беш да тары –
Олду мени бешатарым»,-
Дегенди Ибрахим Баба,
Джуртдан кёл да, сёз да таба.

Хау, Беш Тау Эл – беш ууахты намаз,
Бешатар ушкок да бизге.
Терсликни Аллах унамаз,
Джол берир Тюзлюкге, Тюзге.

Бизге къазгъан урусуна
Душман кеси тюшмей къалмаз.
Халкъны тынглайма ауазына:
Беш Тау Эл – беш  ууахты  намаз.

Къартларыбыз Нартла кибик,
Атларыбыз Тарпан кибик,
Къаблан кибик да джашларыбыз –
Алдад бизни джашнарыбыз.

Беш Тау Эл – беш ууахты намаз.
Акъсакъал азан къычырса,
Кечигирге чырт джарамаз –
Къарт, джаш да сюелир сафха.

Беш Тау Эл – беш ууахты намаз.
Борчубузну да тёлербиз.
Тауларыбызгъа да таяна,
Аллахдан насыб тилербиз.

Акъсакъалларыбыз сау болуб,
Кёлюбюз турур тау болуб.
Джаш тёлю да аякъланыр,
Беш Тау Эли азатланыр.

Беш Тау Эл – беш ууахты намаз,
Бешатар ушкок да бизге.
Этсек мадар – этилир къадар,
Тюзлюгюбюз къалмаз тюзде.

Акъсакъалла тынчлыкъ табмай,
Кюрешгенде Халкъ, Джурт ючюн –
Эркинлик-Тюзлюк тангы атмай,
Къалай къалыр Беш Тау Элге?!

Минги Тауну тёппесинден
Келед эниб азан таууш.
Чырт кетмейди мени эсимден
Къайсын айтхан Азат Аууш.

Джаула кеслери къалырла
Бизге эшген гыбы ауда.
Малкъар джумхуриетни байрагъы
Чайкъалыр Минги Тауда.

Ай бла джулдуз джарытады
Мийик таулада къарны.
Халкъыгъыз сизни унутмаз,
Акъсакъаллары Малкъарны.

«Халкъ ючюн!..» - антлары болгъан,
Сизге джашагъан, ёлген да – къолай.
Сизнича къартлары болгъан
Халкъыбыз хорланмаз, огъай.

Джаш тёлюге юлгюсюз сиз,
Аллах сакъласын ёлюмден.
Орнугъуз хазырды сизни
Тау джумхуриетни тёрюнде.

Саулукъ-эсенлик тилейме
Барыгъызгъа да Аллахдан.
Малкъар къралны къууанчын этмей,
Биринг кетмесин джашаудан.

Халкъыгъыз ючюн кюрешесиз,
Истемей къарны, боранны.
Махтау сизге, бюсюреу сизге,
Акъсакъаллары Малкъарны.

Сиз болгъаныгъыз себебли,
Къыйын кюнюбюз да – аламат.
Къыйыныгъыз Аллахдан къайытсын,
Джаныгъыз Аллахха аманат.

БИР-БИРДЕ...

Бир-бирде кючлейди мени сагъыш:
Кимге керекди назмум, сёзюм?
Аллахны сёзюне тынгыламагъанла,
Мени сёзюмеми тынгыларыкъдыла?!

Аллахны сёзю тюшюндюрмегенни
Адам сёзю тюшюндюрюр къалай?
Бир да ажымсыз, айтдыргъан былай –
Ийманымы къарыусузлугъу болур.

Терек да болур джулдузгъа джетмезге,
Суу да болур тенгизге джетмезге,
Шайыр да – Хакъ сёзюне джетмезге,
Аскерчи да – Хорламгъа джетмезге.

Алай а,
 
Терек къатады сюелиб тургъанлай,
Суу къуруйду бара тургъанлай,
Кюн суууйду джана тургъанлай,
Аскерчи джан береди сермеше тургъанлай,
Шайыр сын болады джаза тургъанлай.

АДАМ ёледи джашай тургъанлай -
Тюзлюк ючюн кюреше, сермеше тургъанлай:
Аллах алай джаратханды аны.

Адамлыгъы, халкълыгъы ючюн кюрешиудю,
Инсан, миллет хакълары ючюн сермешиудю
АДАМ этген адамны, ХАЛКЪ этген халкъны.
Ангыламагъан аны –
Адам да, Халкъ да болаллыкъ тюлдю.

ТЮШ

Суу алыб барады джанымы,
Джагъада чабады тёнгегим.
Тюшюмде кёреме да аны,
Уянама, терк ура джюрегим.

«Къалай алдырдынг джанынгы суугъа?» -
Ачыуланама тёнгегиме мен.
«Энди сени ким санар саугъа,
Джансыз тёнгек – кимге керексе сен?».

Джангыз Терекге бурулады ол,
Сын болады баргъан суугъа къараб.
Къобхан суугъа, басхан суугъа къараб,
Сюеледи, къарауулча, ол.

Сора эслейди: суу алгъан джаны
Къадау Ташха турады къадалыб.
Къадалыб да тюл – ёз джаны аны
Къадау Ташха къалгъанды бурулуб.

Къадау Таш бла Джангыз Терек Джуртда –
Тёнгегим, джаным да мени – ала.
Къазакъ бёрюм, улума энди сен да:
Джан, тёнгек да – саудула, къара.

ДЖЮРЕКДЕДИ АЙ бла ДЖУЛДУЗ

Мухаммад ахыр файгъамбар болгъанын унутуб,
Бир файгъамбар адамгъа излейбиз тюберге –
Ол бизни къаратырча, тартарча ёрге.

Алай а,
Файгъамбарла заманы кетгенди.
Файгъамбаргъа къой,
Шыйыхха да тюртюлмезсе энди.

Басыбды
Джерни – чарс, Кёкню – булут.
Ёзге, барды умут
Аязыр деб кюн, кёрюнюр деб Кюн.

Билебиз
Кёкдеди Ай бла джулдуз.
Огъай,
Джюрекдеди Ай бла джулдуз.

Кюн болса да мутхуз,
Къалмазбыз джолсуз.
Кёл болса да аман,
Саудан ёлмез адам.

Шыйыхха да тюбер,
Тюбер файгъамбаргъа да.
Ийнаннганлагъа
Кёрюнелле ала да.

Адам сюрюу
Бурулады Халкъгъа –
Бойсуна тебресе
Аллахха-Хакъгъа.

Адам да
Болады Адам,
Джашай тебресе
Буюргъанча Аллах.

Аллахны сёзю
Къыбламады эмда къанатды анга.
Шыйыхлыкъ, файгъамбарлыкъ да
Барды адамда.

Аллах джаратханы
Эсиндеди аны.
Шыйыхлыкъ, файгъамбарлыкъ да
Кесиндеди аны.

Джюрегинде
Бар эсе ийман –
Шыйых да, файгъамбар да
Кесиди адам.

ЭСКИ-ДЖАНГЫ НАЗМУ

Мени неди тартхан
Ташха, Терекге?
Ушагъанлары ючюнмю
Ала джюрекге?

Турады тюрлене
Адамда джюрек:
Бир-бирде – Таш,
Бир-бирде – Терек.
 
Джашау, ёлюм да – хакъ:
Не этсин джюрек
Болмайын Таш,
Болмайын Терек.

Кябада Къара Таш,
Джуртда Къадау Таш –
Экиси да – джюрек:
Джети къат Кёкден,
Джети къат Джерден
Тюшген эм чыкъгъан,
Кюйген, къаралгъан,
Алай а, чыдагъан...
Алай а, ангылагъан,
Алай а, сынагъан,
Алай а, билялгъан
Кёкню да, Джерни да.

Джашил нарат чегет да –
Ол да – джюрекди.
Джуртда Джангыз Терек да –
Ол да – джюрекди.

Бир-бирде ташча,
Кюйюб, къаралыб;
Бир-бирде агъашча,
Кёгериб, къууаныб.

Джюрек таш болса да –
Къара Таш, Къадау Таш.
Терекге бурулса уа –
Джуртда Джангыз Терек.

Таш бла Терек –
Адамда джюрек.

Болмай тынчлыкъ
Ташха, Терекге,
Келмез тынчлыкъ
Кёлге-джюрекге.

ТЕНГИЗДЕ ДУУАДАКЪ

Бурнун да къанат тюбюне сугъуб,
Толкъунлада къалкъыйды дууадакъ.
Шимал тенгиз да тюлдю анга сууукъ.
Аны тюшю да, болур кесича акъ.

Суу ана тебретеди суу бешигин аны.
Тебретеди чайкъамай – акъырын, рахат.
Бурнун да къанат тюбюне сугъуб,
Толкъунлада къалкъыйды дууадакъ.

Сыйыт-къычырыкъ эте  тенгиз къушла,
Учалла, джюзелле тёгерегинде аны.
Ол а эс бурмайды алагъа аз да –
Рахатлыкъ кючлегенча дунияны.

Рахатлыкъны суу-суратыча
Кёрюнеди кеси да сууда дууадакъ.
Аны джукъусун бёлмейди тенгиз да –
Белляу-тилек айтады шыбырдаб.

Сабийи джукълагъан арбачыкъны тебрете,
Тиширыу тенгизге къараб турады джагъадан.
Насыблы джан болурму аладан?!

Дууадакъ да, сабий да, тенгиз да джукълайдыла рахат.

ЭРЛЕГЕ ДЖОКЪДУ ЁЛЮМ

Джер этегинде да джыр эте,
Кеси кесиме кёл эте,
Джашайма. Кюнюмю
Нарт сёзле бла башлайма:
«Джангур къоркъууун джел этер»,
«Эл къайгъысын Эр этер».

Эрни къайгъысын а ким этер?
Ёлюм этер эрни къайгъысын.
Ол батдырыр аны къайыгъын...
Эр ол заманда не этер?

Эр тобукъланмаз келгенде да ёлюм.
Кетер, халкъыны кёлтюре кёлюн:
Къара дей къарагъа, акъ дей акъгъа,
Юлгю болгъанлай миллетге-халкъгъа,
Къуллукъ этгенлей Аллахха-Хакъгъа.

Аны тёнгегин ёлюм алыр,
Джаны уа – бизни бла къалыр –
Келечисича джулдуз бла Айны...
Эскереме Умарны, Джатдайны.

Огъай, эрлеге джокъду ёлюм.
Джер этегинде да,
Тенгиз тенглигинде да –
Минги Тауча мийикди кёлюм.

ХАЛКЪЫМ ТУРАДЫ ТЫНГЫЛАБ

Бу болджаллы дуниясын Кёк да джаратхан болур джылай,
Тенгиз да – кёз джашына ушайды аны.
Мен а – бир ёллюк джан – турама джырлай,
Къутхараллыкъча джыр бла дунияны.

Аджаллыбыз кесибиз, дуниябыз да.
Джаратхан алай джаратханды бизни.
Билмейме, боллукъмуду ахыратыбыз да,
Керамат кючюне ийнансам да Сёзню.

Эскереме ёлюб кетген халкъланы, тиллени да –
Аланы тюб этген къара кючлеге береме налат.
Кёреме ёле тургъан халкъланы, тиллени да –
Аланы къутхарыр ючюн этеме къазауат.

Алай а, къалай къутхаргъын халкъны,
Ол излемей эсе Хакъ джолну, Хакъны,
Неден да дуния малны кёре эсе баш,
Бола эсе анга къул-къарауаш.

Айырылгъанлай а, Хакъ джолдан, Хакъдан –
Адамлыкъ, муслиманлыкъ да кетелле халкъдан:
Ол киреди хайуанла, джаныуарла баргъан джолгъа –
Ёзден халкъ бурулады къулгъа.

Онглугъа – ит, онгсузгъа – бёрю
Болургъа кюрешгеннге айтадыла къул деб.
Онглугъа – къул, онгсузгъа – бий
Болургъа кюрешгеннге айтадыла къул деб.

Къул джюрекли – ёзденликни сюймез,
«Дин- Тил-Халкъ-Джурт-Къраллыкъ» дей билмез.
Айырмаз сууаб-гюнах, халал-харам.
Къул – ол тюлдю Адам.

Кърал болургъа излемеген халкъ,
Джуртун, тилин къорууламагъан халкъ,
Хакъ бла болургъа излемеген халкъ –
Къалай къалыр болмайын талкъ?!

Аллахны бир аты да – Хакъ.
Кертини-Тюзлюкню-Эркинликни магъанасы да – Хакъ.
Инсан, миллет хакълары да – Хакъ.
Ала ючюн кюрешмеген халкъ
Къалай къалыр болмайын талкъ?!

Кетеди джашау – джумуб, ачхынчы кёзню.
Къыйналама табалмай Сёзню –
Халкъымы тюшюндюрлюк, уятырыкъ, къутхарлыкъ.
Къоркъама болады деб кеч.
Эскереме ёлген халкъланы, тиллени.
«Халкъымы къутхар» - Аллахха тилегим.

«Этсегиз мадар – этерме къадар».
Кёкледен энеди джууаб.
Мен эшитгенни халкъ да эшитеди,
Алай а...турады тынгылаб.
Мени джюрегим къычырыкъ этеди,
Халкъым а турады тынгылаб.

ИБИЛИСНИ КЪУЛУНА

Ачылгъан эт джабылса да,
Кёрген кёз унутмайды.
Дуния мал кетед-келед,
Сый кетсе – къайытмайды.

 Игилигинг да – аманлыкъ,
Тюз тюл эсе иннетинг.
Джокъду сенде адамлыкъ,
Отуз кюмюш – сёзюнг-бетинг.

Отуз кюмюшден бирер джукъ
Тутдуруб адамлагъа,
Кесинги махтатыргъа
Кюрешесе алагъа.

Харам хакъны – киринги
Джагъаса да алагъа,
Алай бла кесинги
Къошаса адамлагъа.

Сиз да меничасыз деб,
Кёл кенгдиресе къалай.
Харам сатлыкъ джанынга
Себеб излейсе алай.

«Биреуню ийманы джокъ,
Биреуню уа – амалы».
Аны сен да билесе,
Халкъ да биледи аны.

Миллет сеннге табынмаз,
Аллахы бард миллетни.
Тынгы-тынчлыкъ табылмаз
Харам джанынга сени.

отуз кюмюш – сени багъанг,
отуз кюмюш – сени бетинг.
Иуда – сени бабанг,
Амантиш – атанг сени.

Амантиш – атынг сени.

ДАРМАН

Хар ким къарыууна кёре барады,
Барыууна кёре къората джолну.
Заман а сени ашыкъдырады,
Бир кюннге джашата бир джылны.

Джыллыкъ джолну бир кюннге ётдюртеди,
Ёмюрлюк джолну – бир джылгъа.
Бийнёгерлей къаягъа ёрлетеди,
Къаягъа ёрлетеди, къаядан да секиртеди,
Джетмегенлей къаласа муратха.

Тау башында
Марал сыфатлы сени къаргъайды.
Тау тюбюнде
Марал санлы сени сакълайды.

Сакълайла тау этегинде
Ауругъан ахлунг, миллетинг.
Ауругъаннга дарман табыу –
Ол эди иннетинг.

«Ауругъанны юсюнде сау ёлюр» -
Ёлесе. Не этгин – ёледи джашагъан.
Кёкмюдю, джанынгмыды –
Бу кюкюреген, джашнагъан?

Алгъын Кёк джанынгда эди,
Энди Кёкдеди джанынг.
Кёклю джан, джанлы Кёк –
Кюкюреген, джашнагъан.

Тёнгегинг да тюшмеди джерге,
Къуш тюгюнлей чачылды санынг.
Джанынг а, джанынг –
Чыкъды да, къошулду Кёкге.

Да кетди бир кюн – бир ёмюр.
Джашаргъа ашыкъдырды заман.
«Ауругъанны юсюнде сау ёлюр».
Ёлюр да – билир: ауругъаннга
Кёкдеди, Кёкденди дарман.

ШАЙЫРНЫ ДЖЮРЕГИ

1
Джазаса, джазаса –
Ангылайса артда:
Джазгъанларынг бары
Кюерикле отда.

Керек болмай къалыб,
Иннетинг да, сёзюнг да, –
Ёле, тириле, –
Кюериксе кесинг да.

Сёзюме-ишиме
Излемедим хакъ.
Халкъыма, кесиме да
Мен излеген – Хакъ.

Ёлгеннге, саугъа да,
Адамгъа, халкъгъа да
Джан джурт, эскертме да –
Сёздю – Керти сёз, Хакъ сёз.

Ма ол Сёзню
Табыб айталмай,
Халкъымы, кесими да
Ёлюмден къутхаралмай,

Къарайма Кёкге:
Анда – Ай бла джулдуз.
Къарайма Джерге:
Сында – Ай бла джулдуз.

Джюрекледе уа –
Къайда Ай бла джулдуз?
Ма аны ючюн
Кёлюбюз да – мутхуз,
Кюнюбюз да – мутхуз.

2

Сёзюнден-кюрешинден
Болмайын хайыр,
Учхан джулдузгъа
Бурулгъанды шайыр.

Кёк джулдуз джюреги
Эннгенди Джерге,
Кяба Таш, Къадау Таш
Болгъанды Джерде.

АЗАН ТАУУШ

Къучакъ кере, къууанч бере саулагъа,
Азан таууш – Азат Аууш – таулада:
Джансыз табигъат да тилленнгенча болады,
Кёлсюзле да кёлленнгенча болалла,
Ёлгенле да тирилгенча болалла.

Азан таууш кючлегенди тауланы.
Къоркъуу, къайгъы ийиреди джауланы,
Кюрт юзюлюр юслерине аланы –
Азан таууш тебрендиред тауланы.

Джуртубузну кюрешгенле` алыргъа,
Минги Тауда шайтан уя салыргъа,
Ала бары кюрт тюбюнде къалырла –
Азан таууш къалтыратад дунияны.

Межгитле да ишленелле былайда,
Азан да къычыралла былайда,
Тойла да этилелле былайда –
Ата Джуртха, Ана тилге – Орайда.

Минги Тау – Халкъыбызны байрагъы эм тамгъасы.
Ибилисни тохтамаса да къаугъасы,
Сыйыртмазбыз уллу Аллахны саугъасын –
Дууасын: динни, тилни эм джуртну.

Дин, Тил, Джурт – ючгюл дууа,
Джан сакълагъан, халкъ сакълагъан насыб дууа.
Ол ючгюлню кюрешелле сыйырыргъа,
Бизни динден, тилден, джуртдан да айырыргъа.

Алай а,
Азан таууш чыгъа эсе Минги Тауда,
Назму, джыр этиле эсе Ана тилде,
Джашай эсек мийик джуртда – Ата джуртда –
Хорлатмазбыз кесибизни шайтаннга.

Джашил намазлыкъгъа ушайды джуртубуз –
Орун джокъду иймансызгъа, динсизге,
Орун джокъду шайтанлыгъа, джинлиге.
Тазалыкъны, адамлыкъны излейди кимден да джуртубуз.

Азан таууш энеди Минги Таудан.
Таулу байракъ чайкъалады Минги Тауда.
Джюрегим а болалмайды рахат.
Дин, тил, джурт ючюн барады къазауат.

КИТАБ- КЪАЛАМ АДАМЫ – ШАЙЫР

Бир кёб адамдан чыкъгъанды кёлюм,
Энди сен да къошулдунг алагъа.
Да алайды: Аллахдан сора джокъду аллах,
Ахыр файгъамбарыды Мухаммад да аны.

«Ла илаха илляллах» дедим.
Къошдум: «Мухаммадун расулулллах».
Джыгъыла-тура Кертиге келдим:
Аллахдан башха джокъду аллах,
Мухаммад да – келечиси аны.

Сора не излейме мен адамладан,
Кёлюм да нек къалыргъа керекди аладан?
Файгъамбарла заманы кетгенди,
Ахырзаман адамчыкъла къалгъандыла энди.
Ахырзаман хауасы айланнганды энди.

Анга къаршчы тургъанла аздан аз.
Алай а, азанча, келеди бир ауаз:
«Джангыз эсенг да, Хакъ джолдан джанлама,
Аджашханлагъа къошулма, тынглама, къарама.

Хакъ джолда эсенг – тюлсе джангыз:
Джолунгу джарытады Ай бла джулдуз.
Тохтама, кюреш – Мен бергинчи белги.
Ахыр келечим – барынга юлгю.

Къутхар отдан кесинги, ахлунгу, халкъынгы.
Адамладан тюл, Менден табарыкъса хакъынгы.
Хакъ джолгъа тарт адам улуну, адамны,
Ибилисге бериб къойма дуниянгы, дунияны.

Мийикде тут Китабны, Къаламны.
Джыгъылыргъа къойма халкъны, адамны.
Джыгъылгъаннга болуш, тургъузт ёрге,
Зауаллыны джууукълашдыр Кёкге.

Шайырса – тыйыншлы бол Китабха, Къаламгъа.
Шайырса – сакъ бол, джакъ бол адамгъа.
Аны да Китабха, Къаламгъа юрет,
Ол да Хакъ джолда барырча эт.

Шайырса – адамыса Китабны, Къаламны.
Сёз бла къутхар халкъны, адамны.

КЪАРАНГЫ бла ДЖАРЫКЪ

Ой не узакъладан келеди бу джарыкъ,
Биз билмеген кёкледен, чекледен да ётюб.
Къалюбаладан бери келеди ол,
Айхай, ахырзаман да келеди джетиб.

Ёте бир саниеге минг-минг къычырымны,
Минг-минг джылны келеди джарыкъ.
Ахырзамандан алгъа джетерге бизге
Ашыгъады – келеди къарангыны джырыб, джарыб.

Шыйыхла Минги Таугъа учуб чыгъыб,
Тилек эте, къарайла аллына аны.
Тебренеди Джер, кюкюрейди Кёк –
Къайдады джарыкъ, къутхарлыкъ дунияны?

Ашыгъады Акъ кючню келечиси – джарыкъ.
Ол джетгинчи керекди бизлеге чыдаргъа.
Къарайбыз Кёкге – умутлубуз андан
Бойсуннганла, бойсунмагъанла да къадаргъа.

Сокъур, сангырау болгъанына да къарамай, аджашмай,
Къарангы да къысылады джууукъдан джууукъ.
Къарангыны джюрекге,  джюреклеге иймезге кюреше,
Сакълайбыз келе тургъан джарыкъны.

ТИЛНИ ТИРИЛТИР ЮЧЮН

Ёлген тилде джазама назму,
Назму да тюл – дууача бир зат.
Алай а, ёлгеннге окъулгъан дууа тюлдю бу –
Ёлгенни тирилтирге излейме сёзюм бла.

Огъай, сау, шау да тюлдю алкъын тилибиз,
Ёле тургъаны уа – хакъды.
Джюрюмеген зат – бары ёледи,
Джюрюмей тохтаса ёледи тил да.

Халкъ кесиди ёлтюрген тилин.
Ана тилинде джазмай, окъумай, сёлешмей,
Аны къутхарыргъа, джакъларгъа, сакъларгъа кюрешмей,
Халкъ кеси ёлтюреди тилин,
Алай демек – ёлтюреди кесин.

Тилин ёлтюре эсе Халкъ кеси –
Сора къалмагъанды аны ангысы-эси:
Кесин ёлтюре тургъанын да ангыламайды ол,
Тюзюн айтханнга да тынгыламайды ол.

Къарысузду аны ийманы, дини да –
Аны ючюн тас этеди джуртун, тилин да,
Сыйы, намысы да кетеди аны ючюн,
Зорлукъ, учузлукъ да джетеди аны ючюн.

Халкъ ийманына-динине болмаса бек,
Тилин, джуртун, къраллыгъын да тас этеди терк.
Тохтайды ёсмей ангысы, саны да,
Бузулады халиси, къаны да.

Тенг болады харибге, джарлыгъа,
Аш болады итге, джанлыгъа.
Алай башланады ёлюую халкъны,
Бармагъаны ючюн джолунда Хакъны...

...Ёлген тилде джазама назму:
Окъуй, джаза, сёлеше тебресем –
Ёлген тил да тириле тебрейди.
Тилни тирилтир ючюн, джашатыр ючюн,
Ол тилде сёлеширге, джазаргъа керекди.
 
Сау тилни ёлтюрюр ючюн а –
Ол тилде сёлешгенни къояргъа керекди.
Къояргъа керекди ол тилде сёлешгенни,
Тохтатыргъа керекди аны джюрюгенин.

Сау тилде дууа этиб,
Ёлген тилни тирилталллыкъ тюлсе.
Ёлген тилни тирилтир ючюн –
Ол тилде этерге керекди дууа.

Дуния мал ючюн
Тёрт дуниягъа джайылабыз,
Дуния мал ючюн
Юренебиз дуния тиллеге.

Ана тилибизни уа -
Ёлген тиллеге къошабыз,
Ата джуртубузну да
Кючлетебиз башхалагъа.

Аллахны тюл, дуния малны
Болабыз къулу.
Ахырында –
Динибизден, тилибизден, джуртубуздан да
Къалабыз къуру.

Сюйсенг айт, сюйсенг къой:
Халкъ болгъан эсе къой,
Сюрюуге бурулгъан эсе –
Аны ызына Халкъ этген – къыйынды.

Алай а,
Белгилиди Аллахны буйругъу:
Кесин Адамгъа санагъан,
Кесин муслиманнга санагъан –
Иннети, сёзю, иши бла да
Борчлуду Халкъы ючюн,
Аны дини, тили, джурту ючюн
Кюреше, сермеше джашаргъа, ёлюрге да.

Сау тилде джазама назму –
Сау тилни ёлюмден сакълар ючюн.
Ёлген тилде джазама назму –
Ёлген тилни тирилтир ючюн.

Алай а,
Халкъ кеси ёлтюре эсе кесини тилин,
Кеси кесин ёлтюре эсе халкъ –
Анга джаназы къылыргъа да керекмиди,
Тирилтирге да керекмиди аны?!

Я Аллах, чамланма манга
Бу сорууум ючюн –
Алгъадан къоркъууум ючюн.

Билесе, халкъымы джашатыр ючюн –
Разыма азаб чегерге, ёлюрге да.
Ёзге, къарыусуз болгъан кёзюуюмде
Бираз болушлукъ эте тур меннге да.

МЕН ИЙНАННГАН, ТАЯННГАН ДА – СЁЗ

Ичер сууум таркъаяды.

Къарыусуз болсанг, таш да – къаяды,
Аягъынг – тюзде да таяды.
Адам амалсыздан
Гулош таякъгъа таянады.
Бу дуниядан къалмаса хайыр,
Ол бир дуниягъа байланады.

Ёзге, кёлюмю аман этмей,
Джашаргъа кюрешеме: Поэтме.

Мен таянама Сёзге.
Ол къайдан келеди бизге –
Билмейме:
Кырдыкчамы чыгъады Джерден,
Джарыкъчамы энеди Кёкден?!

Бизлеге тутуб джол –
Къайсы дунияладан келеди ол?!

Ичер сууум таркъаяды.
Бу аман тёнгек – къартаяды.
Джаным а турады джашлай –
Джазгъы Кёкча, джерча – джашнай.

Келишмейле тёнгек бла джан.
Тёнгек тартады джерге,
Джан а тартады ёрге.

Туралла ала базманлашыб.
Тебреселе уа даулашыб,
Къалыргъа боллукъду шашыб.

Тёнгегими кёмерем джерге,
Джанымы да иерем Кёкге –
Тыйгъан затла болмасала.

Ёзге, чакъырмасанг да аджалны,
Тауусулгъанлай болджалынг –
Джетерикди ол.
Ма ол заманда – тулпар бол.
Ары дери уа – сабыр бол.

Сабыр а болгъун къалай...
Эски джарала да къанай,
Джангы джарала да тюше,
Джюрек турады кюе.

Ичер сууум таркъаяды.
Тешилгенле къурч кюбе, такъыя да.
Тюшгенди къолдан муджура да.
Къарча,
Бир эс джыйдыр, къыджыра да.

Этсем да иги къууум,
Тауусулады ичер сууум.

Къобанны джалайма ташын,
Сууун ичеме –
Тансыгъымы алалмай ёлеме.

Дуниядан кетгинчи къораб,
Къанаргъа излейме
Ата джуртха, Минги Таугъа къараб.

Не ариу чакъгъандыла балийле.
Не джарыкъ кюледиле сабийле.
Къызла да, тахсаларын айта бир-бирине,
Барадыла, дуния сейирлигича, кёрюне.

Тынчмыды айырылгъан аладан –
Тауладан, сууладан, адамладан.
Джюрегими этерге кюрешсем да къурч,
Айырылыу къалай болур тынч.

Айырылыу – кюннге, джылгъа тюл –
Ёмюрлюкге.
Артха джол джокъ –
Дуния деген, джашау деген сейирликге.

Кетеме
Къалгъанлагъа къоркъуу эте, къайгъы эте,
Халкъгъа, джуртха джашау тилей, насыб тилей.
Ахырзаманнга дери джашар эсе уа халкъым, тилим.
Келмез эсе уа анга энди палах, ёлюм.

Кюн аманны къаргъалары
Басыннгандыла Джангыз Терекге.
Алай а, аланы къаргъышлары
Къатылалмазла Къадау Джюрекге.

Къаргъалагъа тюл, Кёкде къанатлылагъа,
Джерде джаяулагъа, атлылагъа –
Алагъа къарайма мен.

Тауусулса да ичер сууум,
Этеме иги къууум:
Джашар халкъым, тилим.

Ата джуртну топрагъына къошулгъан саным,
Джуртда Джангыз Терекге ашау болур.
Бир джангы сёз болуб, Ана тилге къошулгъан джаным,
Аны джашарына, джашнарына себеб болур.

Ичер суууум таркъаяды.
Алай а, бегимеклигим Хакъгъа,
Сюймеклигим Джуртха, Халкъгъа
Кёлюмю Къадау Ташха бурады.

Ёлюмню келе тургъанын сезгенме.
Андан къоркъа, къалтырай безгенме.
Энди, хазыр болуб, сакълагъанымы билсин.
Туракъламасын да, келе келсин.

Джаным назмуларыма кёчюб бошагъанды.
Тёнгегим ёре турукъгъа ушагъанды.
Ёлюм къарайды къысылыб джууукъ:
Ол къууанырча къалмагъанды джукъ.

Ата джуртда – саным, Ана тилде – джаным.
Кёлюм: алагъа джокъду ёлюм.
Алай эсе, меннге да джокъду ёлюм.

Ичер сууум да тауусулуб къалмаз.
Айтыр сёзюм да айтылынмай къалмаз.
Шийирге, шайыргъа да джокъду ёлюм.
Джазгъы Кёкча джашнайды кёлюм.

ДЖАША СОКЪУРАНМАЗЧА

«Айтмай сокъураннгандан эсе,
Айтыб сокъуран».
Айтмагъаныма сокъурандым,
Сокъурандым айтханыма да.

«Этмей сокъураннгандан эсе,
Этиб сокъуран».
Этмегениме сокъурандым,
Сокъурандым этгениме да.

«Джашамай сокъураннгандан эсе,
Джашаб сокъуран».
Джашамагъаныма сокъурандым,
Сокъурандым джашагъаныма да.

«Айтмай, этмей, джашамай
Сокъураннгандан эсе,
Айтыб, этиб, джашаб
Сокъуран».

Ким айтады муну?
Былаймы айтады Къуран?
Огъай. Джашауунгу
Сокъуранмазча къура.

Джашау сабанынг
Къалмаз ючюн къаран –
Джаша
Буюргъанча Къуран.

Ма ол заманда
Бюгюлмезсе, сынмазса.
Айтханынга, айтмагъанынга да,
Этгенинге, этмегенинге да,
Джашагъанынга, джашамагъанынга да
Кюймезсе, сокъуранмазса.

Иги, аман неди,
Халал, харам неди,
Неди гюнах, сууаб –
Аллахны Сёзюнде
Барына барды джууаб.

Артда кюймезча, къыйналмазча, сокъуранмазча
Болургъа излей эсенг –
Джаша буюргъанча Аллах.

Ол заманда тюбериксе тыйыншлы
Къууанчха, бушуугъа да, насыбха, палахха да.
Джангыз, Хакъ джолда баргъанланы
Джарыкъды кёллери. Джашауларына
Сокъуранмазлыкъла аладыла джангыз.

Хакъсызлыкъ, иймансызлыкъ –
Къурутады адамны, халкъны.
Джангыз, баргъанла джолунда Хакъны
Табарыкъдыла Ёлюмсюзлюк.

Тилегим бирди Хакъдан:
Бер манга аллай кюч-ийман
Джолунгдан таймазча сени,
Къолумдан келирча мени
Болушургъа адамгъа, халкъгъа –
Барыбыз да Хакъ джолда барырча.

Аллахха табынмагъан
Тебрейди табыныб –
Адамгъа, хайуаннга, джаныуаргъа;
Дуния малны болады къулу.
Ахырында –
Эки дуниядан да къалады къуру.

Адамгъа, халкъгъа, къралгъа да салма махтау –
Хакъ джолда бармай эселе ала,
Аллах айтханны этмей эселе ала.

Бир Аллахдан сора джокъду Аллах.
Ол кёргюзтген джолду Керти джол, Хакъ джол.
Къалгъан джолла бары элтелле джаханимге.
Ийнанмагъаннга сокъураныр кюн келликди.

«Этмей сокъураннгандан эсе,
Этиб сокъуран».
Огъай, былай айтмайды Къуран.

Къарангы тюлсе, Къуранны окъумазча.
Керти джолну кёргюзтюб, айтады Къуран:
Джаша сокъуранмазча.

ЭСИМЕ ТЮШЕДИ СЮЙГЕНИМ

Мен джашил джазны сюйгенликге,
Кюнбетле да кёгергенликге,
Алкъын башлада джатады къар,
Къыяма къышдан айтады хапар.

Темирчилейди къараб мийикден.
Джокъду хапары сюймекликден.
Кёрюб болмайды иссини, джылыны,
Сюймеклиги сууукъду аны.

Кюнбетле кёгергенликге
Алкъын башлада джатады къар.
Мен джашил джазны сюйгенликге,
Ол къыш чилледен айтады хапар.

Джанкъоз тюлдю мени джюрегим.
Ийнаныб къалалмай джазгъа,
Тёппеледе къарайма къаргъа:
Эсиме тюшеди сюйгеним.

КЪАДАРГЪА КЪАЙЫРЫЛА

Таш салдырдым бир обур къатыннга,
Бир шыйыхха да китаб ачдырдым.
«Джазыуунг боллукъ тюлдю» дедиле.
Кёрейик сора – къызны къачырдым...

ХУНА, НАЗМУ, КЪАЛА эмда ТАБИГЪАТ

Бир уста ташчы ишлейди хуна.

Бир ташны къоюб, башхасын алыб,
Аны да джан-джанындан къараб,
Джарашхан джанын табыб,
Чёгюч бла да бираз къагъыб,
Хунагъа джарашдырады.

Сейирсинеме аны усталыгъына:
Хунасы – деменгили эмда сыйдам.
Алай кюрешеме мен да сёзледен
Назму хуна, назму къала къалаб.

Къая башында къала,
Къая тюбюнде хуна.
Аланы къалагъанланы юслеринден,
Аланы юслеринден джазама назму.
Табигъат ишлеген къаяны уа
Унутама сагъыныргъа.
Юренирге уа керекди андан –
Барыбызны да джаратхан табигъатдан.

КЫРДЫК  бла  АДАМ

- Кырдык, бош чыгъа болурмуса,
Аллай бир къыйналыб, кюрешиб?
Къайсы болса да бир хайуан
Не ашар, не теблер.
Аладан къутулсанг да,
Чалкъыдан къутулмазса.

- Адам, сен да бош джаратылгъан болурса,
Сени да джашауунг ёлюм бла бошаллыкъ эсе.

ШАЙЫР бла СЁЗЮ

Бир-бирде айтама:
Поэт – джазыкъды,
Ёмюрлюк нёгери аны –
Джангызлыкъды.

Бир-бирде айтама: Поэт
Насыблыды чексиз –
Аны джюрегинде
Чайкъалады тенгиз,
Агъарады тау,
Джашнайды тюз.

Поэтни сёзю –
Джашаргъа береди къарыу,
Терек солургъа бергенча хауа.
Джашил терекди поэзия, хау.

Кёгет терекди поэзия.
Аны кёгетинден къабхан
Аман да болады игирек,
Къоркъакъ да – таукелирек.
Сокъур да башлайды кёрюб,
Сангырау да – эшитиб.

Огъай, поэт тюлдю джазыкъ.
Сёзю нюр джанар ючюн,
Адамгъа, табигъатха да джарар ючюн,
Ол кеси кесин этеди къурман.

Нюр джарыкъды аны джанына
Аш-азыкъ,
Кюн таякъды джюрек отуна да
Тамызыкъ.

ДЖАЗ АЛА

Джазды. Алай а, азды
Къууаныр зат:
Адам джокъду. Джазгъы Адам джокъду.
Къачхы инсанладан толуду тёгерек.

КЪАЗАКЪ  БЁРЮ  УЛУЙДУ ТАУЛАДА

Чабадыла, юредиле итле –
Алача тёрт аякъланмагъаным ючюн,
Къул болуб, бойнумдан тагъылмагъаным ючюн,
Зулмугъа табынмагъаным ючюн,
Хакъсызлыкъгъа бойсунмагъаным ючюн.

Ала Эркинликликлерин-Тейрилерин унутуб,
Баш урадыла, табынадыла адамгъа,
«Аллах» деб, турадыла анга.
Аллах бир болгъанын,
Аллахдан башха аллах болмагъанын
Билмейдиле, билирге да излемейдиле ала.

Ит болгъанын ангыламагъанды – къул.
Къул болгъанын ангыламагъанды – ит.
Тойгъан джерлериди алагъа Джурт.

Тарих эслерин, миллет ангыларын
Тас этгенлеге айтадыла къул деб.
Бёрю заманларын, эркин джуртларын
Къайтарыр ючюн кюрешмегенлеге айтадыла ит деб.

Алай а,
Биле тургъанлай ит-къул болгъанларын,
Бардыла унамагъанла болургъа азат –
Ма ала бла мен этеме къазауат.
Эм джийиргеншлиле аладыла дунияда.

Ит-къул джамагъат бла этеме къазауат.
Къулла-итле, итле-къулла...
Мен кёрюб болмагъан – ала,
Мени кёрюб болмагъан да – ала.

Иймансыз кърал, иймансыз джорукъ
Унутдуруб Тюзлюкню-Эркинликни-Хакъны,
Ит-къул джамагъатха буруб кюрешеди халкъны.
Миллет ангысын, тарих эсин тунчукъдуруб,
Джуртсуз, тилсиз этиб кюрешеди аны.
Къралгъа болушадыла амантишле –
Агъачны джарадыла чюй этиб кесинден.

Къралдан чын, саугъа, къуллукъ да ала,
Амантиш итле, алтын тишли бола,
Кюрешедиле тюб этиб халкъларын...
Отуз кюмюш – аланы багъалары, хакълары.

Чабадыла, юредиле итле.
Келишмезликле итле бла бёрюле.
Чачыллыкъла
Ит-Бёрю, Бёрю-Ит джумхуриетле,
Къураллыкъла
Ёзден джумхуриетле.

Юредиле, чабадыла итле –
Иелерине, кеслерине да
Ахыр кюн келе тургъанын сезе.

Къазакъ бёрю улуйду таулада...

ДЖАНГЫЗ ТЕРЕКДЕ КЪАНАТЛЫ ДЖЫЙЫН

«Кюн батды» деб, джылай-джылай,
Джукъладыла къанатлыла.
«Танг атды» деб, джырлай-джырлай,
Уяндыла къанатлыла.

Къанатлы джюрегим ангылайды аланы.

Кече узуну сын къатыб,
Къанатлылагъа юй да болуб,
Къарауул, сакълауул да болуб,
Чыпчыкъланы тынчлыкъларын бузмай,
Сакъ джукъуларын къоруй аланы,
Тангнга чыкъды Джангыз Терек –
Бутакълы, чапракълы джашил терек.

Ол Терекни ангылайма мен:
Джангыз Терек – къазакъ джюрегим мени.

Ол къанатлыла –
Минг къайгъым, джарсыуум, сагъышым мени;
Къанатлы сезимим, сёзюм, муратым, умутум мени.

Кюн батады джюрегиме мени.
Танг атады джюрегимден мени.
Къарангыгъа орун джокъду кёлюмде мени.
Къанатлылагъа уа барды орун.

Къанатлыланы тынгыларын, джукъуларын бузмаз ючюн,
Джюрек кече узуну этеди гёзет –
Тынгысы, джукъусу болмай кесини.

Джангыз Терекде къанатлы джыйын.
Шайыр джюрекде къанатлы сёзле.
Батады Кюн, атады Танг.
Джылай-джырлай, уча-къона,
Джашайдыла къанатлыла
Джерде-Джюрекде-Кёкде.

МИНГИ ТАУНУ БАШЫНДА

Сабий атасыны имбашындача,
Минги Тауну башында турама алай –
Башым джулдузлагъа тие,
Кёк дуниядан Джер дуниягъа къарай.

Сууукъ къарынг да джылыды меннге.
Минги Тауда джырым да – Минги.
Мийик джуртум тартады ёрге:
Диним да, тилим да, тауум да – Минги.

МЕНГИР

Джокъду анга кюн-кече,
Джокъду анга эртден-ингир.
Сюеледи менгир
Минги Таугъа къараб.

Баласы къарагъанча анасына
Таш къарайды Таугъа.
Таш – мийик, Тау – минги.
Сюеледи менгир
Минги Таугъа къараб.

Узакъдан къарайма джуртха,
Кёз байлай, келеди ингир.
Джол джокъду артха.
Бурулама ташха,
Джан суратым – менгир.

ДЖУЛДУЗ ГЁЗЕТЧИ

Учаргъа излеген джулдузланы
Тыяргъа излей,
Кече сайын къарайма Кёкге.

Кёкде турурларын излейме джулдузланы.
Сюймейме кюерлерин аланы.

Къанатлана келиб,
Учады Кёкге джаным –
Тыяргъа аны
Табылмады джерде бир джан.

КЪЫЗ-ДЖУЛДУЗ

Къачады къыз,
Учады джулдуз.

Къачхан къызны кёлеккеси –
Учхан джулдуз Кёкде.

КЪАДАР

Къартха къыйынды джашагъан, ёлген да,
Джашагъан, ёлген да тынчыракъды джашха.

НЕ ХАЙЫР?

Бир кёб сагъыш келеди кёлге:
Джауум да джауады кёлге.
Къургъакълыкъ къысхан джерге
Не хайыр андан? Алай а,
Табигъат не этгенин билмейди деб,
Ким айталыр?

ДЖАШЛЫКЪНЫ СЮРЕ

«Неге чабасыз быллай бир,
Къайры чабасыз быллай бир?
Сюргенми барды ызыгъыздан,
Тойгъанмы этгенсиз джаныгъыздан –
Биринг тохта да, джууаб бер».

Къарт спортчула кюледиле,
Узая баргъанны кёргюзтедиле.
Кёрдюм чабыб баргъан къызны –
Тели къанлы – мен да къыздым.

Къошулдум мен да алагъа –
Къалюбаладан къалгъан нартлагъа.
Къыз а барады талмайын,
Джууукълашыргъа да къоймайын.

Барады – чарсха чабхан байталча,
Не да – Бийнёгер сюрген маралча.
Сора тёгерек бурулады,
Ызыбыздан джетиб озады.

Къуршоудан чыгъыб да кеталмайын,
Джашлыкъларын да джеталмайын,
Къыйналадыла къартла.
Талакълары туруб, атла
Джыгъылгъанча, джыгъылалла.

Джазыкъсынама къартланы.
Джашаулары аланы
Кетгенди къайытмаздан.
Элтедиле энди ала
Ол дуниягъа бизден салам.

Эшитгенле, ашыгъа,
Келедиле джаназыгъа...
Къартланы хапарларын
Джеталсам, айтырем къызгъа.

Мени да кетгенди джашлыгъым –
Сюреме талагъым тура.
Эсиме тюшелле къартла,
Ол къызны ызындан чабхан.

АЛЛАХ, НАСЫБ ЭТ

«Къыямат Кюннге дери Мени Умметимде
Хакъ ючюн сермешген бир къауум боллукъду»
Мухаммад файгъамбар

Дуния малны – Ата джурту, Ана тили болмаз,
Дуния малны – Аллахы, дини-ийманы болмаз.
Анга табыннганны да болмаз джурту, тили,
Болмаз Аллахы, ийманы , дини.

Дуния мал болгъан ангысы, эси да –
Адам тюлдю, ол малды кеси да.
Джокъду анга не халкъ, не Хакъ.
Къара джин да анга – чыммакъ акъ.

Олду джауу Аллахны, адамны.
Хорлаялмаз, билмеген аны.
Аллах, насыб эт Хакъ джолда барыргъа,
Хакъ ючюн сермешген къауумдан болургъа.


ВОСХОЖДЕНИЕ
Абдул-Халиму Ольмезову

1

Есть такие ребята у нас, есть,
Которые покоряют Эверест.
Есть у нас горцы Бессмертные, есть,
Которым покоряется Эверест.

Из одной вершины взошел он на другую,
И на седьмом небе флаг родной целует.
Не обойтись нам без великого пира:
Флаг Балкарии – на вершине мира.

Устремилась ввысь сегодня моя лира:
Таулу Байракъ на вершине мира.
Не победит наш горский дух зулму-залим,
И это доказал Абдул-Халим.

На Олимпе он – народный наш герой.
А над горой – Таулу байракъ, Таулу.
Огъай, алкъын барла бизде джашла:
Халкъ джигити, Абдул-Халим – джаша!

2

ТАУЛУ БАЙРАКЪ ЭВЕРЕСТДЕ

Быйыл, 2009-чу джылны май айында, МЧС-ни Минги Тау бёлегинде излеучю-къутхарыучу болуб ишлеген Абдул-Халим Ёлмез Джерни эм мийик тёппесине – Эверестге чыкъгъанды, таулу байракъны чайкъалтханды анда.  Халкъыбызны атын айтдыргъанды, сыйын кёлтюргенди, аны бла бирге, Къарачай-Малкъар миллетни тарихинде, тёрюнде ёмюрлюкге къалырча болгъанды кеси да.

Эверестге биринчи чыкъгъан таулу къарнашыбыз Абдул-Халим Ёлмез кесини ол джигитлигин  Минги Таугъа  биринчи чыкъгъан къарачайлыгъа – Хачирланы Хыйсагъа (Киларгъа) эмда ол чыгъыуну 180-джыллыгъына атагъанды.

Европаны тёппесине саналгъан Минги Тауну (мийиклиги 5642 м.) башына чыкъгъан биринчи адам – къарачайлы Хачирланы Килар эсе (1829-чу джыл), дунияны эм мийик таууна – Эверестге (мийиклиги 8848 м.) бизни халкъдан биринчи чыкъгъан Ёлмезланы Абдул-Халимди (2009-чу джыл).

Дагъыда бир затны унутулмазын излейме: Абдул-Халим ол узакъ, къыйын, къоркъуулу джолгъа атланнган сагъатда, белгили шайырыбыз Мурадин Ёлмез, аны ашыра барыб, Малкъарны миллет байрагъын къолуна тутдура, айтханды: «Къарнаш, Малкъарны байрагъын, бютеу дуния кёрюрча, Эверестни башында ёрге тутарса».

Поэтни аманатын тындыргъанды къаячы. Хачирланы Килар да, бир да ажымсыз, къабырында къууана болур, «туудукъла бизни да унутмай, сый бере, хорламларыбызны къатлай, алгъа, ёрге барадыла» деб.

Уллу иннетди адамгъа уллу иш этерча уллу кюч берген. Халкъыны атын айтдырыр ючюн, кёбле чыгъалмагъан мийикге чыкъгъанды къаячы Ёлмез. Биргесине баргъан нёгерлери борбайсыз болуб тохтагъанларында, ол кеси чыкъгъанды Тейри Тауну башына. Чынты таулу болгъанын кёргюзтгенди.

Ёлмезланы Абдул-Халимни этген джигитлиги Олимпия оюнлада хорлагъанча не да Нобель саугъагъа тыйыншлы болгъанча бир затды. Таулу къарнашыбызны Эверестге чыкъгъанын норвеж газетледе окъугъанымда, башым Кёкге тирелгенча болгъанды.
Эверестни башында таулу байракъны ёрге тутуб тургъан Минги таулуну сураты меннге къууанч берген бла бирге – тюненебизге, бюгюнюбюзге, тамблабызгъа да сагъыш этдиреди.

Сау бол, Абдул-Халим, бютеу чырмауланы да хорлаб, Минги Таудан Эверестге салам айталгъанынг ючюн. Тарих эсибиз, миллет ангыбыз джукъланныкъ тюлдю сенича джашла болгъан къадарда. Халкъыбызны атын, байрагъын, сыйын да аллай мийикге,  Кёкге чыгъаргъанынг ючюн, сени да халкъыбыз алай багъалатырына, ёрге тутарына ажымсыз бол.

Сеннге разылыгъымы назму тизгинле бла да излейме билдирирге. Кёб джаша, миллет джигитибиз Ёлмезланы Абдул-Халим.

ТАУЛУ БАЙРАКЪ ЭВЕРЕСТДЕ

«Айыб болур таулуну тау тыйса»,-
Дегенди къарачайлы Хачирланы Хыйса –
Минги Таугъа биринчи чыкъгъан адам.

«Ёрге элтген, Кёкге элтген джолубузну
Кесалмаз, не кючлю эсе да, зулму-залим»,-
Дегенди Ёлмезланы Абдул-Халим –
Биринчи таулу Эверестге чыкъгъан.

Акъ сёзню устасы Мурадин Ёлмез
Абдул-Халимни ашыра джолуна,
Таулу байракъны тутдурду къолуна:

«Байракъ сеннге, сен Аллахха аманат.
Джолунгда харамгъа, аманнга джолукъма.
Сакълайды сени Джомолунгма.
Инша Аллах, аны тёппесине –
Джерни эм мийик тёппесине –
Эверестге чыгъарса сен,
Сагарматха – Кёк башына –
Таулу байракъны тагъарса сен,
Хыйла Хыйсагъа – Киларгъа – ушайды халинг».

Кёк башына чыкъды Абдул-Халим.
8848 метр мийикликде,
Тейриге джууукъда этди тилек:
«Я Аллах,- деди,- экиге бёлюннген
Къарачай-Малкъар халкъыбызны бир эт.
Ол – динине, тилине, джерине, тарихине –
Джазыууна ие болурча эт,
Джазыуун кеси джазарча эт.

180 джылны мындан алгъа
Минги Таугъа чыгъаргъан эдинг Киларны,
Кёк башына чыгъардынг мени уа.
Джигитлигине, Кёкге сюймеклигине аны
Атаргъа эркин эт бу чыгъыууму Эверестге».

Былай айтыб, къол джайыб къарады Кёкге
Халкъ джигити Абдул-Халим Ёлмез.
Быллай джашлары болгъан къадарда
Къарачай-Малкъар халкъыбыз ёлмез.

Хачирланы Килар дегенлей,
Минги Таугъа бурулады кёзюбюз.
Ёлмезланы Абдул-Халим дегенлей,
Эверестге кетеди эсибиз.

Бизни Кёкге тартхан таулула,
Бизни ёрге къаратхан таулула,
Разылыгъыбыз чексизди сизге.
Сизсиз – байракъ, юлгю да бизге.

Минги Тауу, Минги таулусу да болгъан халкъ,
Дини,тили, джурту да болгъан халкъ,
Орайдасы, Байрагъы да болгъан халкъ,
Тюненеси, бюгюню да болгъан халкъ,
Хакъ джолунда тамбласы да боллукъ халкъ,-
Дейме къарай Абдул-Халим Ёлмезге –
Биз туугъанбыз хорланмазгъа, ёлмезге.

Ма ол затладан хапар айта дуниягъа,
Чайкъалады таулу байракъ таулада.

АРАСЫНДА...

Тау бла тюзню арасында,
Шаркъ бла Гъарбны арасында,
Джашау бла ёлюмню арасында,
Кёк бла Джерни арасында
Турама.

Таянама кюн таякъгъа.
Узалама бал аякъгъа.
Сезим кеме Сёз къайыкъгъа
Сыйынмайды.

Арасында Къара бла Айны,
Чегича Къара бла Айны,
«Ч» харифича КЪАРА-Ч-АЙНЫ,
Джер бла байлай мен Узайны,
Сюелеме.

ТАМБЛАГЪА КЪАРАЙ

Кюн батхан джаны – къызарады:
Кюн ариу боллукъду тамбла.
Къыз сёзюме тынгылаб, ышарады –
Тёнгек сёлешеди джан бла.

ДЖЮРЕКГЕ БУЙРУКЪ

Джюрек, къой дауурну, дауну:
Джаратханнга дунияны, джашауну –
Джангыз анга сал махтауну.

Танытханнга бизге къараны,
Айыртханнга акъдан къараны,
Хакъ джолну билдиргеннге –
«Джюрегинги, тёнгегинги да,
Юйюнгю, тёгерегинги да
Таза тут, адам» дегеннге –
Ма анга сал махтау.

Болушуу, джарау халкъгъа –
Джууукълашдырыуду аны Хакъгъа.
Хакъны уа джолу, магъанасы бирди, аты уа – джюз.
Джюзюнчюсюн излейбиз, табалмайбыз биз.

Джюзюнчю аты Хакъны –
Кёклеге басхыч, джандетлеге ачхыч.
Алай а ол – бизлеге таша:
Аны излей, барабыз джашай.

Джюрек, къой къайгъыны, дауну.
Хакъгъа барыуду магъанасы джашауну.
Хакъ бла болууду кючю адамны.
Ангыла да аны,

Джюрек, хар къуру да Хакъ бла бол.
Шайтаннга, джиннге алдатма, сакъ бол.
Бир Аллахха бойсун, ол айтханны эт –
Болур ючюн Адам, болур ючюн Поэт! 

ДЖОЛ

Адам атомгъа сукъгъанды башын,
Огъесе, отхамы?
Алгъамы барады адам,
Огъесе, артхамы?

Адам чыкъгъанды Кёкге –
Джетгенди чекге:
Не ибилисча атыллыкъды андан,
Не Аллахха джууукъ боллукъду адам.

Ёседи билим, ёседи илму.
Ангы уа, ангы?
Кетмей эсе, дуниядан зулму –
Къайдады ангы?

Таркъаяды адамда адамлыкъ.
Чамландыра Кёкню,
Кючлейди джюрекни
Хайуанлыкъ, джаныуарлыкъ.

Болмаса джюрекде ийман –
Не къадар окъуулу, билимли болса,
Ол къадар къоркъуулуду адам.

Ким айталыр Ибилисни
Джокъ эди деб, кючю, билими?!
Алай а, кесине базгъанды асры,
Аны ючюн болгъанды ассы.

Адамдан кесин кёргенди баш –
Адамгъа урмагъанды баш.
Иймандан чыкъгъанды ол –
Аллахха къаршчы баргъанды ол.

Толу болмаса джюрекде ийман,
Тюз болмаса джюрекде иннет –
Абынныкъды, ачырыкъды адам,
Абынныкъды, ачырыкъды миллет.
Къайытмасала уа тобагъа –
Джоллары боллукъду обагъа.

Не билимли, фахмулу эсе да алим,
Ийманы джокъ эсе аны –
Аны бла хайырланныкъды зулму-залим,
Къолгъа джыяр ючюн бютеу дунияны.

Адам улугъа иймансызлыкъдан джетген
Ачы палахла тюшелле эсге.
Бир Аллахха къуллукъ этмеген,
Къуллукъ этеди Ибилисге.

Болмаса джюрекде Аллах,
Фахму, билим да – сезебиз аны –
Дуниягъа келтирликле палах,
Келтирликле ахырзаманны.

Адам улу чыкъгъанды Кёкге,
Джетгенди чекге:
Не Аллахха боллукъду джууукъ,
Не дуниядан къаллыкъ тюлдю джукъ.

Джаза джазыуун кесини, Джерни да,
Барады чынгылны эрни бла.
Миннген кёпюрю – сыйрат.
Къарайла бир-бирине дуния бла ахырат.

Адамны къатында бюгюн джокъду киши.
Нёгерлери: иннети, сёзю, иши.
Иги эселе, керти эселе ала,
Къуллукъ этген эселе Хакъгъа,
Керти эсе, толу эсе ийманы –
Сора, ала къутхарлыкъла аны.

Къоркъуула келтире кёлге,
Адам чыкъгъанды Кёкге:
Не ибилисча атыллыкъды андан,
Не табарыкъды себеб Аллахдан.

ДЖЕРДЕ АДАМ бла ХАУА

Не джарыкъдыла мында кечеле,
Кюзгюча джылтырайды тенгиз.
Сюймеклик гюнахла кечиле,
Тангнга дери айланабыз биз.

Бу акъ кече бир акъ кеме
Акъ тенгизде барады кетиб.
«Сюймекликди» аны аты,
Минерми эдик анга, джетиб.

Акъ къанатлыча бир башха кеме
Барады ётюб богъаздан.
Къабыргъасында тау суратла
Айталла хапар Кавказдан.

Шималгъа исси салам
Къыбыладан келтиргенди джел.
Джарашады меннге исси Хауа,
Эрийди бузлаб тургъан кёл.

Джандетден къысталгъан Адам бла Хауа,
Джандетни бир-бирибизде таба,
Тангнга дери кёз къысмай чыгъабыз,
Джерден да къысталырча бола.

Къайры барырбыз сюрюлсек былайдан?
Табылыр дагъыда бир джурт бизге.
Кёзюбюз къыймай уятыргъа,
Къарайбыз, къалкъыб тургъан тенгизге.

Бюгюн тил да, джурт да сенсе меннге,
Сенден башха джокъду къайгъым.
Сюймеклик деген тенгизде
Шош чайкъалады къайыгъым.

Не джарыкъды, акъды кече.
Акъды, джарыкъды тенгиз да.
Аланы халлары бизге да кёче,
Джандетдечабыз экибиз да.

Эки акъ къанатлыгъа ушайбыз биз,
Бу акъ кече тюшген Кёкден.
Ётсек, къалсакъ да чекден
Табигъатча джашайбыз биз.

Бизбиз джашауну магъанасы, кеби.
Сюймекликди джашауну магъанасы, кеби.
Нарт сабийча джукълайды тенгиз.
Кёз тиймесин, насыблыбыз биз.

Кече да – акъ, умутла да – алай.
Узай да джууукъду къалай.
Мен билеме – барды Аллах.
Сен да билесе – бирди Аллах.

Къадер кече ангылагъанбыз аны.
Къыбыла эритгенди Шималны.
Кёкледен юсюбюзге нюр джарыкъ джауа,
Насыблыбыз Джерде Адам бла Хауа.

ДЖЮРЕКГЕ КЪАРАЙ

Кесибизбиз кесибизни этген джазыкъ,
Башхалагъа кюресек да гюнахны.
Джерге, Кёкге дау айтырча базыб,
Джашайбызмы чамландырмай Аллахны?!

Не дуния намыс, не ахырат азаб
Тыймайла бизни харамдан, гюнахдан.
Къыйынлыкъ джетсе уа, дагъыда, уялмай,
Болушлукъ сакълайбыз адамдан, Аллахдан.

Къадар гитче палахланы иеди алгъа –
Бизни тюшюндюрюб, хакъ джолгъа къайтарыр ючюн,
Уллу палахладан къоруулар, сакълар ючюн.
Ол затны ангылаб, шукур эте да билмейбиз Анга.

Аллах ёзден этиб джаратханды бизни.
«Дегенди: табынмагъыз дуния малгъа,
Адамгъа, табигъатха да табынмагъыз –
Бир Аллахдан башха джокъду аллах».

Дегенди адамгъа, бютеу халкъгъа:
«Къуллукъ этигиз джангыз Хакъгъа!
Хакъ сёзню айтыгъыз, Хакъ ишни этигиз,
Хакъ джолда барыгъыз джангыз».

Энди сорайыкъ кесибизге:
Кимге, неге табынабыз биз?
Кимге, неге этебиз къулллукъ?
Ёзденбизми, огъесе, къулбузму?
Хакъ джолда барабызмы биз?

Бу соруулагъа тюз джууаб этсек,
Ангыларыкъбыз нек чамланнганын Аллах,
Нек джетгенин бизлеге палах.

Тюз джууаб этмей, алдаргъа кюрешсек а,
Кесибизни тюз этиб сёлешсек а –
Сора, ёмюрде да тюлбюз тюзеллик:
Къалмагъанды бизде адамлыкъ, ёзденлик.

БАРДЫ УМУТ...

Иги-аман, халал-харам, сууаб-гюнах –
Бары не болгъанын билдиргенди Аллах.
Сора, адамгъа –  ол болур ючюн Адам –
Бергенди заман.

Адам а, адам –
Кими джаныуар, кими хайуан.
Адам болалгъанла бармакъ бла санарча..
Джангы палахла сынарча,
Этебиз ишле.

Кёкню басыб турса да булут,
Кюн къарамай къалмаз андан.
Огъай, алкъын барды умут
адам болалыр деб Адам.
 
ТЕРЕК бла ТИЛ

Хайуанны мюйюзю барды урургъа,
Джаныуарны тиши барды къабаргъа,
Кийикни аягъы барды къачаргъа,
Джарлы терек а не этсин?

Мюйюзю джокъ урургъа,
Тиши джокъ къабаргъа,
Аягъы джокъ къачаргъа –
Не этсин джарлы терек,
Къалай къорусун кесин?

Башына джокъду мадары –
Аны алайды къадары.

Ол адамгъа солургъа береди хауа,
Адам а – кеседи аны.
Адам къурутады аны,
Кесин къурута тургъанын да билмей.

Ана тилим!
Терекге ушатама сени.

Халкъ этген сенсе бизни,
Биз а – ёлтюре турабыз сени,
Кесибизни ёлтюре тургъаныбызны да билмей.

Терекчаса сен да!
Джокъду мюйюзюнг, тишинг, аягъынг...
Кесинги къорурча, къутхарырча джокъду мадарынг,
Терекчады сени да къадарынг.

Къуруй тургъан кёлчады кёлюм.
Халкъ ёлтюре турады тилин –
Халкъ ёлтюре турады кесин.
Ким алгъан болур аны ангысын-эсин?

Ана тилин ёлтюре тургъан халкъ,
Къалай къутулур дауундан тилни?
Не къарысузду халкъыбыз бизни –
Кеси кесин этеди талкъ.

«Тилине, джуртуна тыйыншлы болмагъан халкъ»,
Дерим келеди къараб халкъыма.
Тюрк тилибиз, Минги джуртубуз
Не дей болурла ичлеринден бизге?

Ангысызлыгъындан, эссизлигинден
Халкъым тас эте турады тилин, джуртун –
Къабыр къаза турады кесине.
Къыямат кюн а этилликди соруу:

«Тил берген эдим – нек сакъламадынг?
Джурт берген эдим – нек сакъламадынг?
Болмадынг сен тыйыншлы алагъа,
Болмадынг сен тыйыншлы джашаугъа.

Сыйыртдынг джуртунгу, ёлтюрдюнг тилинги –
Насыбсыз халкъ, ёлтюрдюнг кесинги.
Дуниясыз, ахратсыз да къойдунг кесинги.

Сеннге айтадыла дау
Тил бла Тау. Экиси да – Минги.
Даулары да минги:

Хау, Минги Тау энди сеннге – Минги Дау:
«Нек кючлетдинг джаулагъа мени?».
Ана тилинг энди сеннге Мийик Дау:
«Нек ёлтюрдюнг джанынгы – мени?».

Халкъ тынгылайды бералмай джууаб.
Уянама титиреб, къалтыраб.
Огъай, тюшюм керамат тюш болмаз.
Халкъым тилсиз, джуртсуз да къалмаз.

Алай а, сорама халкъыма
Къайсы халкъды деб, бу меннге кёрюннген халкъ:

«Аллах бергенни сакъламагъан халкъ,
Аллах айтханча атламагъан халкъ,
Джуртун джаулагъа кючлетген халкъ,
Ана тилин кеси ёлтюрген халкъ,
Кесин дуниядан думп этген халкъ?».

КИМДИ ТЕРС?

- Эй Аллах берген саулукъ
Кетмесе эди...
- Кеси кесинге джаулукъ
Этмесенг эди...

ДЖЮРЕК

Шималда сыннганды сууукъ.
Джай къысылгъанды джууукъ.
Кечеле да – кюнле кибик акъ.
Къыйналама къалалмай джукълаб.

Шималны бораны , джели
Джюрегиме кёчгенди мени.
Кёчгенди да, тюбегенди анда
Къанымда болгъан джелге, бораннга.

Эки боран тюбешген джер – джюрек,
Акъ кечели джайгъа юреналмай,
Джылыугъа, шошлукъгъа юреналмай,
Джашнайды, джашнагъанча Кёк.

Ич-тыш боранла тюбешген джер – джюрек,
Къалай да турады джарылмай, чачылмай?
Бу акъ кечеле, джайгъы джылыу, шошлукъ
Анга къатылалла кюн амандан да бек.

Шималда сыннганды сууукъ,
Джай къысылгъанды джууукъ,
Кечеле да кюнле кибик – акъ.
Джюрекге уа джокъду тынчлыкъ.

Мийик тёппеге ушайды джюрек –
Тохтамайды джели, бораны,
Джайы да – къышчады аны.
Джюрек – тюбешген джер Джер бла Кёк.

КЫРДЫК бла ХАЛКЪ

- Темир сизни къырдымы? – Къырды.
- Къурч сизни къырдымы? - Къырды.
- Не дейсе сора? – Не дейме сора:
Темирден, къурчдан кючлюдю кырдык.

Ашалгъанды, тауусулгъанды
Къурч темирни – чалкъыны – ауузу.
Аны ашагъан, тауусхан кырдыкды:
Темирден, къурчдан кючлюдю кырдык.

- Джуртугъуздан сюрдюмю Темир? – Сюрдю.
- Джуртугъуздан сюрдюмю Къурч? - Сюрдю.
Алай а, къайдалла ол Темир да, Къурч да?
Халкъым а джашайды къайытыб Джуртуна.

Темирден, къурчдан кючлюдю кырдык.
Тот болурла, ууалырла темирле, къурчла да,
Ашалырла, тауусулурла темирле, къурчла да.
Табигъатны хорлар кюч джокъду дунияда.

Джерни чачы – джумушакъ, ингил кырдык да –
Ашай эсе, таууса эсе къурч чалкъыны ауузун,
Сора биз, эркишилиги болгъан халкъ,
Къалай хорлатырбыз душманнга кесибизни?!

ДЖОРУКЪ

Къара киши акъ ишни эталмаз.

СОРУУ

Намаз бла башланмаса кюнюнг,
Намаз бла бошалмаса кюнюнг –
Таза, чууакъ къалай болур кёлюнг?

СЮЕЛГЕН

1
Сюелгенни сюймейди сюркелген.
Кёклеге джууукъду сюелген.
Джаяу да сюймейди атлыны,
Къанатсыз да къанатлыны.

Адамны тюл, Тейрини
Къулу болгъаны ючюн, бёрюню
Сюймейле итле. Ала
Табынадыла адамгъа.

Тойгъан джерлериди алагъа джурт.
Сынджыр тауушду алагъа джыр.
Аш берген къол алагъа – Аллах.
Итледен чыгъады хар не тюрлю палах.

Ушашдыла итле бла къулла –
Хакъгъа табынмайдыла ала,
Эркинлик-Тюзлюк деб кюрешмейле ала,
Халкъ-Джурт ючюн сермешмейле ала.

Къулла-итле болсала уа баш,
Халкъны-джуртну этедиле аш.
Къулла-итле болсала кёб,
Не уллу халкъны да этедиле тюб.

Бёрюню да ит этерге излеген болмаса,
Кеси Бёрю болургъа излемейди ит.
Ёзденни да къул этерге излеген болмаса,
Кеси ёзден болургъа излемейди къул.

Итлени-къулланы кесине бий этген халкъ –
Дуниядан болады талкъ.
Не да ёзденлигин тас этиб ол,
Болады ит, болады къул.

Сюелгенни кёрюб болмайды сюркелген.
Сюркелгенни къобарыргъа излейди сюелген.
Ол а къабаргъа кюрешеди аны.
Сюркелгенни къарады, харамды джаны.

Ёзден кюрешеди къулну этерге азат,
Аны ючюн этеди къазауат.
Къул а излемейди ёзден болуб джашаргъа –
Кюрешеди ёзденден, ёзденликден да бошаргъа.

Ёзден болургъа тюл, бий болургъа излейди къул.
Къул тутаргъа термиледи ол.
Къулла къралгъа болсала баш,
Ёзден халкъны этерге излейле къул-къарауаш.

Бий болгъан къуллагъа къарай,
Къул болгъан ёзденлеге къарай,
Экисине да береме налат,
Экиси бла да этеме къазауат.

Ит, бёрю да джюрегимдедиле мени,
Къул, ёзден да ичимдедиле мени.
Сюелген да, сюркелген да кесимме,
Хорланнган да, хорлагъан да кесимме.

Кеси кесим бла этеме къазауат.
Кече, кюн да тохтамайды къазауат.
Къазауатда ётеди джашауум.
Хорлам бла бошалырмы джашауум?!

2

Сюелгенни аягъын марайды сюркелген,
Сюелгенни башын марайды шыбыла.
Къара кючле бары джаудула анга,
Алай а, алагъа табынмайды сюелген.

Айгъа, джулдузгъа джууукъду сюелген.
Къанатлы джанлагъа джууукъду сюелген.
Насыбды аякъ юсюнде джашагъан, ёлген.
Адам олду – Кёкге узалгъан, сюелген.

Сюелгени ючюн, сюйгени ючюн Кёкню,
Джан къарнашыма тергейме Терекни.
Бергени ючюн а солургъа хауа –
Разылыгъым чексизди анга.

Сюелгенни сюедиле Кёкле,
Сюелгенни сюедиле мёлекле.
Учхан джанла сюедиле аны.
Сюелгенди тутуругъу дунияны.

Эки дунияны сыйлагъан да олду,
Кёк бла Джерни байлагъан да олду.
Адамгъа да джууукъду сюелген.
Аллахха да джууукъду сюелген.

КИМ бласа СЕН?

Дуния малгъа табыннган бай джарлыла
Хазырдыла динни, тилни, джуртну, халкъны да
Къан джугъу отуз кюмюшге сатаргъа.

Къуллукъ ючюн къул болгъан ёзденле,
Къайдады сизни ёзден бетигиз,
Ёзден атыгъыз къайдады сизни?

Алтын сынджыргъа, кюмюш тегенеге териле,
Къул болгъан ёзденле, ит болгъан бёрюле,
Сизден джийиргеншли болурму дунияда?

Динни бузгъан джарым моллала,
Илмуну бузгъан джарым алимле,
Поэзияны бузгъан джарым шайырла,
Джырны бузгъан джарым джырчыла...-
Халкъны бузгъан джарым адамла,
Аман хансча джайылгъансыз сиз.

Билмеген Хакъны,
Къайры элтирикди халкъны?
Къуллукъ этген Хакъгъа,
Джангыз Олду джарарыкъ адамгъа, халкъгъа.

Къутхарыу адамны, халкъны –
Аланы чыгъарыуду джолуна Хакъны.
Хакъ бла болмагъан, Хакъ ючюн кюрешмеген халкъ,
Динин, тилин, джуртун да тас этеди, болады талкъ.

Хакъгъа къуллукъ этмеген,
Ибилисге этеди къуллукъ.
Хакъгъа къуллукъ этмесе адам,
Аны фахмусу, билими да – заран.

Иннетинг-сёзюнг-ишинг
Кимге, неге этеди къуллукъ?
Хакъ бламыса, Ибилис бламыса?
Ким бласа сен?

ХХХ

Бир-бирде кесими санайма кемге:
Джазама назму – билмейме, кимге.

НАЗМУ бла ХАПАР

Узун сёзню къысхасы –
Назму.
Къысха сёзню узуну –
Хапар.
Агъачны бийи –
Бусакъ.
Шийирни джюреги –
Ийнар.

НАРАТ ЧЕГЕТ

Душманла къыра, ыхдыра, тар ёзенлеге тыйгъанларында да, джюреги джарылыб, саудан ёлюб къалмады ол: ташха, къаягъа тамыр ийиб, Терек да, Чегет да болду. Энди джаула былайда да – тарда, мийикде да – марайдыла аны джанын. Башы Кёкню биринчи къатына джетгенлигине, туугъан джеринден айырылыб, кёкге учуб кетерге мадары джокъду. Болса да, кетерми эди, къайдам.

Джюзле бла, мингле бла джылланы ёсген нарат терек, нарат чегет! Душман берген отуз кюмюшге къызыб, амантишле кеседиле сени. Аланы ол аман мычхы тишлери аягъынгдан алгъандыла. Оноулары тоноу болгъан сатлыкъланы къоллары бла кеседиле сени душманла – туугъан джеринги сенден тазалаб, джандет джуртунгда кеслерине Юй ишлер ючюн. Юйлерин да сенден – агъачдан – ишлерге излейдиле. Кеседиле агъачны амантишле. Джарадыла агъачны кесинден чюй этиб. Душманла сени джуртунгда сени туугъан ташынгдан, агъачынгдан ишлейдиле кеслерине Юй. Нарат терекни, нарат чегетни къычырыгъын дуния эшитмегенча этиб турады.

Ой нарат терек, ой нарат чегет!
Къалай кёгере эдинг, шууулдай эдинг сен. Къаллай къанатлыла джашай эдиле, джырлай эдиле сенде. Къаллай къанатлы умутларынг бар эдиле сени. Энди уа...
       
Кеседиле нарат чегетни. Эм алгъа маджалларын, Кёк бла Джерни байлаб тургъан тюзлерин, къалгъанлагъа юлгю бола, бораннга, джелге да чыдаб, бюгюлмей тургъан агъачлыларын. Кеседиле. Минг-минг къанатлы кёкге кёлтюрюлюб, джылауун этеди чегетни. Къыяма джел юзген терек чапракълагъа да ушайдыла къанатлыла. Огъесе, ала кесилген тереклени джанлары болурламы?

БИЛМЕЙМЕ

Джюрегими джулдуз этиб,
Кечени да кюндюз этиб,
Кюрешеме кимни, нени
Къорууларгъа, сакъларгъа?

КЮЧ

Джерден, кёкден, ташдан, терекден,
Къумдан, суудан, таудан, чегетден
Къарайды бир кюч,
Марайды бир кюч
Адамны.

АХЫРГЪА ДЖУУУКЪЛАША

Ичер сууум тауусулгъанды –
Аны ызын, тузун турама джалай.
Ол туз татлыды-ачыды къалай.

НЕ ЮЧЮН ДЖАРЫЛАДЫ ДЖЮРЕК?

Сахнада джырлайды сюйгеним.
Ташада джылайды джюрегим.
Адам кибикле уралла харс.
Кёзлерими басханды чарс.

Бийчесисе сен сахнаны –
Кёк бергенди ол дараджаны.
Была уа, была –
Ибилисге баш ургъан къулла.

Нек джырлайса сен былагъа –
Иймансыз джорукъ бий этген къуллагъа.
Тонайла, саталла была джуртну, халкъны –
Эшитесе, кёресе, билесе аны.

Дагъыда чыгъыб алларына
Джырлайса. Джарылады джюрек.
Шайтанланы джыйылыуларына
Келиб, зикир этерми мёлек?

Ючден дагъан таймаз.
Сёз, макъам, ауаз –
Бу ючюсю дагъандыла неге?
Къуллукъ этедиле кимге?

Къарагъамы, акъгъамы?
Дуния малгъамы, Хакъгъамы?
Сахнада джырлайды сюйгеним.
Джарылады мени джюрегим.

СУУ, ТАШ, ТЕРЕК

Баргъан суугъа тынглайды таш.
Терек къарайды баргъан суугъа.
Джюрегим бирде таш, бирде уа – терек:
Тынглайма, къарайма баргъан суугъа.

Джашауум-заманым барады кетиб,
Джагъалагъа ура кесин.
Эки джагъа Лайпанча къарайла джагъадан
Таш бла Терек.

Аллах ишлеген джагъаладан
Чыгъаргъа джокъду мадар.
Алайды къадар.
Суу тохтаусуз барады кетиб.

Кетиб баргъан суугъа къарай,
Ким – тюнгюлюб, болады сын, болады таш;
Ким –  «джашау тауусулмаз» деб, иги джора эте,
Джашил нарат Терекге бурулады.

Суу а барады кетиб.
Джагъаларындан чыгъаргъа кюреше,
Ташдан, терекден тутуб, къалыргъа кюреше,
Кетиб барады суу.

Таш, Терек, Суу –
Саным да, джаным да, джуртум да мени.
Джашауум, заманым да мени –
Ташым, Терегим, Сууум.

Кетиб баргъан суугъа
Тынглайды таш, къарайды терек.
Сууну  (къайытырын) сакълайла ала
Джагъа Таш бла Терек.

Бир Джагъа Лайпан да къошулуб алагъа,
Къарайды, тынгылайды кетиб баргъан суугъа.
Тынгылайла, къарайла кетиб баргъан суугъа
Джагъа Таш, Джагъа Терек, Джагъа Лайпан.

Тынгылайла суугъа – эшителле кеслерин.
Къарайла суугъа – кёрелле кеслерин.
Келеди суу. Барады суу. Юзюлмейин барады суу.
Кетеди суу. Къайытады суу. Джашайды суу.

ХАКЪ бла ХАЛКЪ

1
Къарайма къралгъа, халкъгъа
Табынмагъан Хакъгъа:
къумдан ЮЙ болмаз,
къулдан БИЙ болмаз.

2
Къарайма къралгъа, халкъгъа
Къуллукъ этген Хакъгъа:
Узакъды-джууукъду къалай
Джулдуз бла Ай.

КЪАРА КЪАЯДАН АКЪ ДУНИЯГЪА КЪАРАЙ

Разы тюлме джашауума, кесиме.
Джети Джол Айырылгъан тюшеди эсиме.
Джангылгъанма, аджашханма, кетгенме терсине.

Джокъду амал къайытыргъа артха.
Къарайма алда джана тургъан отха.
Эки джаным – джан-джаныуар ётмез бек,
Тёбен джаным – адам кирмез тенгиз-терк.
Огъары джаным – къаралыб тургъан Кёк.

Бийнёгер тюшеди эсиме.
Разы тюлме джашауума, кесиме.
Дагъыда барама джашай,
Кёкге, Джерге умут бла къарай.

Келир дейме, къайдан болса да, болушлукъ.
Соруу-сууал баргъан къабырчады, шошлукъ.
Ёлюм мийиклигинден кёреме дунияны.
Артха къайыталсам, къутхараллыкъ эдим аны.

Къара къаядан да Акъ дуниягъа къараргъа джетеди къарыуум.
Эки башлы чыгыр къушха аш болгъанды бауурум.
Къара халкъгъа Акъ сёзюмю къызыл къаным бла джазама.
Хакъгъа къайытыргъа кеч тюлдю, базама.

Хакъгъа къайыта, тюзюн айта, урады джюрек.
Аязыйды кюн, чууакъ болады Кёк.
Къутулуб а кеталмай къара къайгъыдан,
Акъ дуниягъа къарайма Къара Къаядан.

Сагъыш этеме адам улуна, кесиме.
Джети Джол Айырылгъан тюшеди эсиме.
Керти джол, Хакъ джол бола тургъанлай,
Биз – адамла – нек барабыз терсине?!

КЪАРА-Ч-АЙ

1.

ДЖЕТИ ДЖОЛ

Джети къат Кёк
бла
Джети къат Джер
Къошулгъан джер – Къарачай.

Джети джол айырылгъан джер да,
Джети джол къошулгъан джер да –
Къарачай.

Къайсы джол айырады сенден,
Къайсы джол келтиреди сеннге –
Билмейме. Джолла:
Кими джертин, кими кёктюн;
Кими энгишге, кими ёрге.
Кими къара, кими акъ...

Джети тюрлю джол.
Билмезсе къайсы айырыр сенден,
Къайсы къайтарыр сеннге.

Къарачай – джети джол.

2.

СЫЙРАТ КЁПЮР

КЪАРА бла АЙны,
къара бла акъны,
къара бла назмуну,
къарангы бла джарыкъны,
Джер бла Кёкню,
Ёлюм бла Джашауну,
Къыш бла Джазны
Чегиди Къарачай.

Кёк бла Джер,
Хакъ бла Халкъ
Тюбешген джерди
Къарачай.

Къарачайлыгъа
Сыйрат кёпюрдю
Къарачай.

ХХХ

Сибирияны бузларында,
Азияны къумларында
Джоюлгъан халкъым мени,
Къайда къалмад хакъынг сени.

Болубму гюнахынг уллу,
Ёчюкдю сеннге зулму?

ХХХ

Айтыр затым кёбдю мени,
Этер ишим андан да – кёб.
Сан джуртум – Джерди мени,
Джан джуртум а – джети къат Кёк.

Этерим-айтырым да кёбдю мени,
Борчум Джерге, Кёкге да кёбдю мени:
Муратха джетерге, Аллах, кюч бер.
Джан джуртум – Кёкдю мени,
Сан джуртум а – джети къат Джер.

ХХХ

Тазалайды абдез тёнгекни,
Намаз а – джюрекни.
Аласыз, алайсыз –
Къалыб джулдузсуз, Айсыз,
Ёмюрде да табмазбыз Кёкню.

ХХХ

Мектубунгу окъуйма...
О къуйма,
Къуругъан къуюгъа сууну – ууну.
Джарагъа себме туз.
Таш ызына болурму джулдуз?
Сагъынаса сен кимни, нени?
Тирилтиргеми излейсе ёлгенни?
Артха къайтарыргъамы кетгенни?
Учуб кетген къанатлыны ызын
Кёрюрге излейсе Кёкде.
Кёкден а къарайды джан –
Джокъду анга къайытыу Джерге.
Джерде джаралы болгъан джан,
Кёкледе табады дарман.
Бир кере эннгенем Кёкден –
Кёргеним себебли сени Джерде.
Мен болалмадым джашаргъа Джерде,
Сен излемединг учаргъа Кёкге.
Къадаргъа – джокъду мадар:
Сеннге – Джер, меннге Кёк.
Алай а, къыйналама нек,
Быллай бир къыйналама неге,
Къалюбалада джазылгъанны окъуй Ахырзаманда,
Джерде джазылгъанны окъуй Кёкледе?!

ХХХ

Къарадым да тюзде терек бла ташха,
Бир тюрлю сагъыш келди башха:
Ташха сын таш – терек.
Шын турду да, сын болду джюрек.

Ташхадамы керекди сын таш?
Ташха да керекди сын таш –
Къаясындан юзюлген къыйынлыды ол да.
Джашил нарат сын ташды анга.

Ёлген халкъгъа сын таш – тили.
Ёлгенлеге сын ташла – саула.
Ёлген тиллеге сын ташла – саула.
Сын ташланы мен да – бири.

Таш, терек да бола джюрегим,
Саула бла, ёлгенле бла да бола джюрегим,
Юлешине Джер бла Кёкге,
Къарайма тюзде таш бла терекге.

ХХХ

Суу къуруйду бара тургъанлай,
Кюн суууйду джана тургъанлай,
Терек ёледи сюелиб тургъанлай,
Керти адам да – джашай тургъанлай.

Керти эркиши ёледи алай –
Тёшекде тюл, эшикде,
Аякъ юсюнде, ат юсюнде –
Суугъа, Кюннге, Терекге да ушай.

Кюч ала Джерден эмда Кёкден,
Юлгю ала суудан, Кюнден, терекден,
Джашайды, ёледи Адам.
Суу тауушха, кюн джарыкъгъа, джашил табигъатха
Бурула, кетеди-къалады Адам.

Джаны саулай, къалмайын ёлюб,
Сюеледи Адам, сюелгенча элиб.
Къычырады азан, тартады салах –
Шашдырмаз аны къууанч не палах:
Адамны джаратханды Аллах,
Джанындан юлюш этиб, бериб.

Ёлюмге аш боллукъ тюлдю Адам –
Хакъ бла болгъан, Хакъ джолда баргъан,
Къара таныгъан, ийманы болгъан,
Хакъ кеси – иймамы болгъан.

Хакъ болгъанны иннети-сёзю-иши –
Дунияда хорлаялмаз киши.
Ёлюм да хорлаялмаз аны –
Хакъгъа къуллукъ этген Адамны.

Терекге да ушайды адам,
Элибге да ушайды Адам,
Джерге, Кёкге да ушайды Адам,
Джер бла Кёкде джашайды Адам.

Неледен джаратылгъан эсе Адам,
Алагъа юлешинеди ёлсе:
Джерге, Кёкге къошулады Адам
Ол бушуу-къууанч кюн келсе.

Атына-ёзюне болуб тыйыншлы,
Джерге, Кёкге болуб тыйыншлы,
Джаратханнга болуб тыйыншлы
Джашагъан адам – олду АДАМ.

Джанлы, джансыз дунияны да аяб,
Айтханча суура, айтханча аят,
Къуллукъ эте джашагъан Хакъгъа –
 Олду джарарыкъ адамгъа, халкъгъа.

Олду къутхарлыкъ адамны, халкъны,
Тартыб аланы джолуна Хакъны.
Хакъ джолда барады Адам.
Насыблы джан болурму андан?!

ХХХ

Тау сууча, барады заман.
Ол къобанда булгъанады адам.
Джюзалмагъанны джутады суу.
Джюзалгъаннга да къатылады суу.

Мадар табмайын башха,
Къадалады адам ташха.
Толкъун айыралмаса ташдан адамны,
Таш бла бирге элтеди аны.

Зауаллы адам этеди тилек.
Джагъадан къол узатады терек.
Терекге да чамланады къобан –
Чапракъла, бутакъла тюше юсюне,
Биягъы суугъа кетеди адам.

Суу барады алыб адамны –
Ёлюм тенгиз сакълайды аны.
Сюймейди ёлюрге адам –
Суу бла сермешеди адам.

Кючю джетмейди джюзерге ёрге,
Кёнделен джюзерге да джетмейди кючю.
Урады толкъун, бурады толкъун –
Тенгиз таба сюреди толкъун.

Ачы къадарына бойсунуб къалмай,
Умут юзюб, саудан ёлюб къалмай,
Дагъыда кюрешеди адам,
Ёлюм бла сермешеди адам.

Къутулургъа излейди ол.
Тенгизге дери узакъды джол.
Ахыргъа дери сермешелле эрле.
Къарайды Кёк ол кюрешге Джерде.

Джер джашаудан айталла хапар
Орайда, азан, салах.
Бир чамлана, бир разы бола,
Джаратхан джанларына къарайды Аллах.

Огъай, алкъын тюлдю белгили
Ахырзаманны келлиги-келмезлиги.
Джан къазауат этген адамны
Джазыуу къолундады Аллахны.

Огъай, джазыуун адамны
Кесине къойгъанды Аллах.
Адам чакъырса да ахырзаманны,
Аны иерми, къайдам, Аллах.

Джашау тюрленир, адам тюрленир –
Дуния былай турмаз.
Не болса да, джаратхан джанын
Уллу Аллах къутхармай къоймаз.

ХХХ

Чыкъгъанды кёлюм Гъарбдан эм Шаркъдан,
Чыкъгъанды кёлюм адамдан, халкъдан –
Ала бары да узакъла Хакъдан.
Ким бла болса да, бир тилли болмам.
Кърал тилли, халкъ тилли да болмам.
Ачы тилли, татлы тилли да болмам.
Хакъ тилли болурма джангыз.

Айтылмай кертиси, тюзю,
Этилмей кертиси, тюзю –
Тюрленник тюлдю миллетни ёзю.

Джашыралмазса Аллахдан джукъну.
Хакъдан ёрге тутма халкъны, джууукъну.
Сакъларгъа излей эсенг адамны, халкъны –
Тарт аланы джолуна Хакъны.

Хакъ сёзню айтхан, Хакъ джолда баргъан –
Олду меннге къарнаш эм джолдаш.
Хакъды – атадан-анадан да баш.
Андан баш джокъду Джерде не Кёкде.

Барды дунияда джахиллик да, илму да.
Барды дунияда тюзлюк да, зулму да.
Не заманда хорланады илму?
Не заманда хорлайды зулму?

Хакъ сёзден, хакъ ищден, хакъ джолдан тайсакъ,
Ма ол заманда хорлайды бизлени зулму.
Ол заманда зулмугъа къул болады илму.

Хакъ сёзню айтмай,
Хакъ джолгъа къайытмай,
Болаллыкъ тюлбюз не адам, не халкъ.
Къоркъама, болабыз деб талкъ.

Хакъ дегенле, джыйылыб бирге,
Турмасакъ ёрге,
Хакъсызлыкъ ётгенди тёрге.

Къайытмасала джолуна Хакъны,
Сыйсыз ёлюм сакълайды джууукъну, узакъны.
Унамай эселе уа ангыларгъа аны –
Къалай къутхаргъын адамны, халкъны?

ХХХ

Джылы`мы, джолу`му, джазыуу`му,
Огъесе, къаны-джаны`мы
Келтиреди адамны Хакъгъа,
Этдиреди сагъыш джуртха-халкъгъа?

Пушкинни акъ сёзден къара сёзге,
Мени уа – дуния сёзден Хакъ сёзге
Келтирген Кюч – бир болурму,
Бир болурму Тейрибиз бизни?

Алай эсе, Аны джюзюнчю аты,
Ол таша аты, керамат аты
Биз ёмюрюбюз излеб, табалмай къалгъан
Сёз болурму – джети къатлы, джети къанатлы?

«Къара сёз – къара халкъгъа,
Акъ сёз а – айдыннга, акъсюекге...».
Хакъ сёз а – барына да:
Абыннганны къобара ёрге,
Аджашханны къайтара сюрюуге,
Джангылгъанны бура тюзюне.

Къара таныгъаннга, танымагъаннга да,
Саугъа, ауругъаннга, джаралыгъа да,
Джашха, къартха да, адамгъа, халкъгъа да
Керекди – (акъ сёз, къара сёз тюл!) – Хакъ сёз.

Хакъ сёздю – Тюз сёз, Керти сёз, Иги сёз.
Хакъды Тейрибиз бизни.
Анданды дин да, тил да, тин да,
Анданды нюрю, кючю, хайыры да Сёзню.

Ай медет, азды насыблы
Ол Хакъ сёзню табыб айталгъан.
Файгъамбарладан сора шыйыхлагъа,
Шыйыхладан сора шайырлагъа –
Кераматы болгъан тыйыншлылагъа –
Келиб къалыучанды ол,
Кеси келиб къалыучанды ол.
Ёзге, хакъ кёлю бла излеген да,
Хакъ сёзге тюбеб къалыргъа болур.

Алай а, билмегенлей барама:
Джылымы, джолуму, джазыууму,
Къууанчы, бушууу, джарсыууму,
Огъесе, къаны-джанымы
Келтиреди инсанны Хакъгъа,
Этдиреди сагъыш адамгъа, халкъгъа,
Айтдырады Хакъ сёзню анга?!

ХХХ

Ёлюмню эмда Ёлюмсюзлюкню
Сезе, кёре, джазама назму.
Аланы алларында
Ётюрюк айтыргъа джокъду мадар.

Назму дефтерим аны ючюн ушайды
Сууаб-гюнах джазылгъан дефтерлеге.
Мени сёзюм таурух, хапар тюлдю –
Джазыууму джазама мен.

Джазама Джазыуун адамны-халкъны,
Джазама кёлюн адамны-халкъны,
Кёлтюреме кёлюн, къозгъайма ангысын-эсин.

ХХХ

Дуния малгъа – отуз кюмюшге-капекге,
Джуртну-Халкъны сатадыла кёпекле.
Ит кесиучю къайдадыла бёрюле,
Табыннганла – тегенеге тюл – Тейриге?

Эркинликни джанындан да баш кёрген,
Къабханнга тюшсе, аягъын кемириб, юзюб кетген –
Къайдады ол, биз «джанлы» деб, эркелетген?
Тёрт аякълары бла чалдышда джашагъандан эсе,
Юч аякълары бла эркинликде джашаргъа разыла –
Къайдадыла ол бёрюле-джанлыла?!

Тойгъан джуртун сайлайды ит,
Туугъан джуртун сыйлайды бёрю –
Анга аны ючюн разыды Тейри.

Ит – къулду, анга аш берген адамны къулу.
Бёрю, Кёкге къара да – тарыкъ, улу:
Къалмагъанды джыйын джанлы, къазакъ бёрюле да – аз:
Ит-къул къауумдан толгъанды ёзден джурт Кавказ.

Къалай баш болады игиликден аманлыкъ,
Кесин къалай хорлатады итликге адамлыкъ?
Бёрю амантиш болады, къул болады не ючюн?
Акъ Юйде алтын сынджыр, кюмюш тегене ючюн.

Сыйсыз ёзден, къулланы джыйыб тёгерегине,
Бий болгъанча кёрюнеди кесине.
Ай «къумдан юй болмаз, къулдан бий болмаз»,
Амантишледен тазаланмай, халкъ-джурт эркин болмаз.

Итни-къулну аллахы – адамды.
Ёзденни-бёрюню аллахы – Тейриди.
Ма аны ючюн бёрю бла ит, ёзден бла къул
Боллукъ тюлдюле ёмюрде да бир.

Алай а, тюлмюдю сейир:
Къул хорлайды ёзденни, ит – бёрюню.
Ёзден халкъ – джыйын джанлы –
Не бла чамландыргъан болур Тейрини?!

ХХХ

Сабий кёзлерин кенг ачыб назму,
Аны окъуй тургъаннга къарайды.

ХХХ

Къадыр, эшеклени джыйыб тёгерегине,
Атма деб турады кесине.
Сыйсыз ёзден да къулланы джыйыб тёгерегине,
 Бийча кёрюнеди кесине.

ХХХ

Эм ариу къызла мындадыла.
Ийнанмагъан – Ставангерге келсин.
Кёзюм бла кёрмесем кесим,
Башхала айтханнга ийнанмазем мен да.

Сарычач, алакёз, акъ шинли къызла...
Алан къызлагъа ушайдыла была.
Эшта, викингле бла аланланы арасында
Бир къысха джууукълукъ джюрюген болур...

АКЪ ТЕНГИЗГЕ КЪАРАЙ БИР КЮН...

1
Сютча уюб турады тенгиз.
Кемеле бузмасала аны тынчлыгъын,
Джууурт болургъа боллукъ эди ол.

Сабийча къалкъыб турады тенгиз.
Тенгиз къушла уятмасала аны,
Къаллай акъ тюшле кёре эди ол.

Энди ол – нарт бала – илгениб уянды.
Къыйын боллукъду аны джукълатхан ызына.
Тулпар нарт бла эмеген къатындан
Джаратылгъан Къара-Шауайгъа къалды ушаб.

Санларын къымылдатды. Сингирлери
Толкъунла болуб, чабдыла ары-бери.
Кемеле, тенгиз къушла да энди
Кюрешелле джашыныргъа андан.

Джангыз, мен, джагъадан узалыб,
Кесиме къысаргъа излейме аны.
Мени джюрегиме ушайды ол –
Джукъусундан уяннган тенгиз,
Ёрге къобаргъа излеген тенгиз.

2

Сютча уюб турса да тенгиз,
Бёрюча улуй, урады джюрек.
Бир ол мени, бир мен аны
Уята, джашайбыз алай.

Тенгиз – джукълаб тургъан пелиуан.
Уяныб къобса – боллукъду Минги.
Кимме мен: эскертме, адам?
Бир-бирде – адам, бир-бирде менгир.

Кёреме тюзню, тенгизни, тауну да.
Кёреме халкъны – ёлгенин, сауун да.
Тансыкълайма кетгенлени, джашагъанланы, келликлени да.
Тансыкълайма тауланы, тюзлени, тенгизлени да.

Джазыкъсынама къанатлыланы, къанатсызланы да,
Джазыкъсынама атлыланы, атсызланы да.
Джанлы, джансыз дуниялагъа да джюрегим эриб,
Къарайма къалюбаладан ахырзаманнга дери.

Туру, таша дуниялагъа эте сейир,
Джашагъанма
Болгъунчу сын, болгъунчу менгир,
Кюнюм батыб, келгинчи ингир.

Не халдама бюгюн – билмейме:
Ёлгенлени тирилтирге кюрешген саумамы мен,
Сауланы уятыргъа кюрешген сынмамы мен?!

Дунияны, ахыратны да сезе,
Болгъанны, боллукъну да сюзе,
Узакъны, джууукъну да кёре,
Суугъа, таугъа, Кёкге да къараб,
Сюелеме тенгиз джагъасында –
Бир бетде – адам-сын-менгир.

ХХХ

Хакъсызлыкъ ХАКЪсыз халкъгъа джетеди.

ХАКЪНЫ БУЙРУГЪУ

Керек тюлдю меннге не къышлыкъ, не кюзлюк,
Керек тюлдю меннге не джайлыкъ, не джазлыкъ.
Меннге, минг-мингнге кереги да джангыз – Тюзлюк,
Ол заманда бир инсан да болмаз джазыкъ.

Къазауат этмейме къышлыкъ, кюзлюк ючюн –
Мен сермешеме джангыз Тюзлюк ючюн.
Адам эркин болсун дейме динине, тилине, джерине,
Харамгъа-гюнахха орун болмасын дейме ичибизде.

Тюзлюк болса, къалгъан зат боллукъду –
«Эт келир,- дейле,- сюек болса».
Адам АДАМ, халкъ да ХАЛКЪ боллукъду,
Тамал таш, тыбыр таш – Тюзлюк болса.

Инсан, миллет хакълары ючюн
Кюрешмесек – болмазбыз не адам, не халкъ.
Дунияны адамлары, халкълары ючюн
Кюрешмесек – барыбыз да боллукъбуз талкъ.

Хакъ бла болмагъан – болады талкъ.
Аны ангыламагъан адам, халкъ
Адамлыгъын, халкълыгъын да этеди тас.
Джетеди анга кёб тюрлю палах –
Джаны саудан ёледи ол.

Тюзлюкге-Кертиге-Хакъгъа
Къуллукъ этмеген халкъгъа
Джетеди не тюрлю палах.
Палахла да тюшюндюрмеселе,
Сор аны тюб этеди Аллах.

Иннети-сёзю-иши кертиге-тюзге
Айтадыла тюз адам, керти адам деб.
Хакъ тюл эсе Аллахы халкъны,
Ёлюм, сыйсыз ёлюм сакълайды аны.

Табынмайма мен адамгъа, халкъгъа.
Къуллукъ этеме джангыз Хакъгъа.
Хакъ а буюрады бизге:
«Сакъ болугъуз миллетигизге.

Хакъ джолгъа тартыгъыз аны.
Харамдан-гюнахдан къутхарыгъыз аны.
Алайсыз, аны бла бирге
Сиз да кирликсиз кёрге.
Сизге да келликди къоркъуу,
Сизге да этилликди соруу!».

ХХХ

Себкилчикле сени бетингде...

Джулдузчукъла кёкледен эниб,
Сени бетинге орналгъан кибик,
Кёкледен да сени бетинги
Сайлагъан, сыйлагъан кибик.

ХХХ

Тауусулады кече
Акъ сёзюме кёче.
Ай бла джулдузла къарайла назмудан.
Тау сууну тауушу – тизгинледе.
Дуния къуралады сЁЗде джангыдан.

Джангы дуниягъа джан салгъан къыйынды.
сЁЗден къычырады ЁЗ: тЁЗ!
кЁЗден къычырады ЁЗ: тЁЗ!

кЁЗден да къарайды ЁЗ.
сЁЗден да къарайды ЁЗ.
тЁЗден да къарайды ЁЗ.

ЁЗ дуния къуралады алай –
Тюшюб джюрекге джулдуз бла Ай.

Тауусулады кече
Кюндюз айтырыкъ сёзюме кёче.

Атады танг. Рахатды джан.
Къуралгъанды джангы дуния, назму дуния.
Джангырадыла табигъат, адам.

Джангыдан башланады джашау.

ХХХ

Кёрюнюу келсе ахырдан,
Кёбле шашарла акъылдан.
Ма аны ючюн кёрмейбиз джукъ,
Ахырзаман болса да джууукъ.

ХХХ

Къысха болса да ёмюрю инсанны,
Ол ётдюралмай къыйналады аны.
Алданады кёзбау затлагъа,
Джер салады шайтан атлагъа –
Джыгъыллыгъына этмейди сагъыш.

Кюнню уа,
Бир сагъаты – алгъыш,
Бир сагъаты – къаргъыш.

Аллах харам этген ичкини кёлтюрюб,
Башына чакъыра палахны,
Самаркъау этгенча Аллахны,
Не тилейди адам Аллахдан?

Халал этиб харамны, гюнахны,
Дагъыда сагъынады Аллахны.
Къабыл болурму тилеги аны,
Иймансыз эсе джюреги аны.

Ол насыбсызны Аллах – тилинде,
Ибилис а – джюрегинде.
Ичине ийиб харамны, гюнахны,
Дагъыда сагъынады Аллахны.

Эй, чамландырма Аллахны,
Чакъырма башынга палахны –
Кёзюнге кёрюнсюн ёлюрюнг.
Кетеди бошуна ёмюрюнг.

Эшитмейди тюз сёзню адам.
Бармайды хакъ джолну адам.
Ёмюрюн ашырады сёзде, къаугъада.
Джокъду тынчлыкъ тюзледе, таулада.

Джан-джанын ашайды адам.
Кесинден, табигъатдан да бошайды адам.
Иймансызлыкъдан шашады адам.

адам – болалмайды АДАМ.
Джууукълашады ахырзаман.

ДЖАНГЫ АЙ

Къая башында – къайыкъ,
Турады сакълаб бизни.
Кел, ары бир чыгъайыкъ –
Буду къысхасы сёзню.

Кёкде Ай бла джулдуз.
Джерде кёлеккеси – биз.
Ёрге элтген джолубуз,
Джулдуз джарыгъыча – тюз.

Суудан тутуб, къаядан
Салыннганла бардыла.
Суудан тутуб, къаягъа
Ёрлегенле бардыла.

Биз башхабыз аладан:
Джазыу тыйса да бекге,
Ай-джулдуз джарыгъындан
Тутуб, ёрлейбиз Кёкге.

Къая башында – къайыкъ,
Джангы Ай – аны аты.
Чыгъарча ары учуб –
Барды мени къанатым.

Барлыкъ тюлбюз биз джаяу,
Эки аякъны къанатыб.
Кёкню да этген джууукъ,
Сенсе мени къанатым.

Бирге болсакъ, къалмазбыз
Биз дуниясыз, ахратсыз.
Джашай да келдик къалай
Джырсыз, Кёксюз, къанатсыз.

Сюймекликди – ангыладым –
Къанат битдирген бизге.
Энди Джер да, кёкле да
Башха тюрлюлле кёзге.

Къая башында – къайыкъ,
Турады сакълаб бизни.
Сени сюеди джюрек –
Буду къысхасы сёзню.

ХХХ

Джулдузгъа джулдузлайма джулдузну.
Боракъны джерлейме кесиме.

ХХХ

Кечеги къанатлы къычырады
Джел титиретген терекден.
Тынгыны-тынчлыкъны къачырады,
Солургъа излеген джюрекден.

Иги ангылаялмай турама,
Неди титиретген терекни?
Джерни гюрюлдеб тебреннгеними,
Ачы чартлагъанымы Кёкню?

Билмейме тутаргъа неден:
Аякъ тюбюмден къачады джер,
Шыбыла от да тюз башымда –
Джокъду хайыр Джерден не Кёкден.

Зауаллы анам юретген
Къуран аятла тюшелле эсиме.
Дуния башы тюбюне айланнган сагъатда
Къалгъанма таяныб кесиме.

Джарлы къанатлыны къычырыгъынданмы,
Огъесе, ургъанынданмы элияны –
Эки джарылады терек,
Эки джарылады джюрек.

Бирде тюшюнеме алай:
Ол къычыра тургъан къанатлы да,
Ол титирей тургъан терек да,
Тебрене тургъан Джер да,
Джашнай, чартлай тургъан Кёк да –
Болгъанча мени джюрегимде,
Болгъанча мени джюрегим.

Къанатсыз къанатлы къычырады
Джана тургъан терекден.
Огъесе, назмумму къычырады
Къанай тургъан джюрекден.

ДЖАШИЛ ТЕРЕК АКЪ КЪАЯДА

Кёк да джарылыб, джер да тебрениб,
Джаны болгъан бары илгениб,
Джерде не Кёкде табмай ышыкъ,
Джан къайгъылы болгъан сагъатда,
Ахырзаман кёрюннген сагъатда –
Кимге, неге таянсын адам?

Аллай кюнню келлигине,
Дунияны – джаратылгъаныча – ёллюгюне,
Бармыды ишеги болгъан?

Бир кюн туугъан, бир кюн ёледи –
Табигъатны джоругъуду ол.
Алай а, ёлгюнчю – джашаргъа кюрешиу,
Палахны, къайгъыны хорларгъа кюрешиу –
Ол да джоругъуду табигъатны.

Минг къайгъы-джарсыу кючлесе джюрекни,
Эсгереме къаяда Терекни:

Къыш чилле да юшютеди аны,
Джай чилле да кюйдюреди аны.
Джел-боран талайды санын,
Шыбыла да марайды джанын.

Ол а турады къадалыб къаягъа,
Бой бермей палахха-къайгъыгъа.
Къанатлы джанла –
Кёкде баргъанла не Кёкге баргъанла,
Солуу алалла къонуб анга.
Ол Терек юлгюдю манга.

Ол Терек юретеди мени джашаргъа,
Тёзерге, чыдаргъа эмда хорларгъа.

Джюрекге басынсала къара къайгъыла,
Кёзюм бурулады ёрге –
Джашил терекге Акъ къаяда,
Сора, сабырлыкъ-рахатлыкъ келеди кёлге.

Адамладан да бек, ма ол Терекден
Джашаргъа, хорларгъа юренеме мен.
Халкъымдан да бек, Джуртумдан –
Аны Терегинден, Ташындан –
Юренеме болургъа Адам.

Бирди тилегим Аллахдан:
Халкъымы Джуртуна тыйыншлы эт.

Минги Таугъа, мийик таулагъа,
Таза суулагъа, нарат хауагъа –
Бу мийик джуртунга, джандет джуртунга
Тыйыншлы эт бизни.

Джандет джуртунгу сыйырма бизден,
Джандет джуртунгдан  айырма бизни.
Джандет джуртунга тыйыншлы эт бизни.
Буду тилегим Аллахдан мени.

Кимден, неден сууусам да мен,
Кимден, неден къалса да кёлюм,
Сеннге уа – джандет Джуртум-Джерим,
Ёлгюнчю къалырма кертилей,
Минги Тауум, Къадау Ташым, Джангыз Терегим дей.

Къара кюн да манга керек:
Акъ къаяда ол джашил Терек.
Кёб кере къутхаргъан мени къара къайгъыдан
Ой ол джашил Терек Акъ къаяда.

Мени джуртум да – Ташлы, Терекли.
Мени сёзюм да – Ташлы, Терекли.
Ёлсем да, кетерик тюлме Джерге не Кёкге:
Къаллыкъма бурулуб Ташха, Терекге.

ХХХ

Сюйсенг къууан, сюйсенг кюй –
Къалмагъанды ёзден, бий.
Джуртда энди мен кёрген –
Ёзден къул не къул ёзден.

Ёзден болгъан къулла бла
Эм къул болгъан ёзденле,
Джашайдыла «халкъбыз» деб,
Таудан саркъыб ёзеннге.

Джарым молла дин бузар,
Джарым алим – илмуну.
Джарым башчы эл бузар,
Джарым шайыр – назмуну.

Толу адам кёрмейме,
Барыбыз да – джарымла...
Тейри адамы мал болду,
Дуния малгъа табына.

Хакъны унутхан халкъ,
Хакъын унутхан халкъ –
Хакъсыз болду, думп болду,
Башхалагъа къул болду.

Джарым адам – мал болду,
Джарым халкъ – сюрюу болду.
Джокъ адамлыкъ, халкълыкъ да,
Байракъ, Тамгъа, къраллыкъ да.

Хакъ сёзге къайытмасакъ,
Хакъ ишге къайытмасакъ,
Хакъ джолгъа къайытмасакъ –
Болурбузму Халкъ, Адам?

Дуния малгъа къул болсакъ,
Ётюрюкге баш урсакъ,
Зулмугъа тёзюб турсакъ –
Болурбузму Халкъ, Адам?

Къайытмасакъ биз Хакъгъа –
Хакъ сёзге, ишге, джолгъа –
Джашарбызмы дунияда,
Болурбузму Халкъ, Адам?

Иннет да – Хакъ болмаса,
Сёз да – Хакъ сёз болмаса,
Иш да – Хакъ иш болмаса,
Болурбузму Халкъ, Адам?

Керти, Тюзлюк – олду Хакъ.
Аллахны бир аты да – Хакъ.
Хакъ бла болмагъан халкъ –
Дуниядан болады талкъ.

ХАКЪсызлыкъды тюб этген,
Хакъсызлыкъды тюб этген
Адамны да, халкъны да.
Аны да
Ангылар кибик,
Болмагъанбызмы алкъын биз?!

Минг азабдан, ёлюмден,
Сойкъырымдан, сюргюнден
Ётмедикми?
Ол къыйынлыкъла бизге,
Аллахха тюл, Ибилисге
Къуллукъ эттгенибиз ючюн
Джетмедилеми?

Дагъыда тюшюнмейбиз.
Болалмайбыз Адам, Халкъ.

Адам улуну тюшюндюрлюк
Ахырзаманмыды къуру?

КЕСИМЕ

Ол иймансызла бла,
Намыссызла бла,
Хакъдан хапарсызла бла,
Джурт, Халкъ дей билмегенле бла,
Ол тукъумсузла-атсызла бла,
Башлары тобугъунга да джетмегенле бла,
Ол ангысызла-эссизле бла,
Ол сыйсызла-бетсизле бла –
Джаулары бла Аллахны-адамны,
Излемегенле бла тюшюнюрге, тюзелирге,
Не этесе даулашыб, сёлешиб?
Къабырды аланы тюзетирик.
Унут аланы.
Къутхар къалгъанланы.

АЛГЪЫН бла ЭНДИ
(сабий эсде къалгъан)

1.ТУУРАДА

Атда – атдя,
Эшекде – мен,
Джаяу – ання.

2. ТЮЗДЕ

Эркишиле
Кими – атда,
Кими – эшекде...
Тиширыула уа –
Дайым – джаяу.

3.ТАШАДА

Тиширыу – атда,
Сабий – эшекде,
Эркиши – джаяу.

4.ЭНДИ

Не бары да – джаяу,
Не бары да – арбада.

ПАЛИНДРОМ НАЗМУЛА

Биринчи назму:
НАМАЗ ЗАМАН

1
Намаз замаН

2
Намаз таза азат замаН

3
КёК

4
Кёк– ата-ана, ана-ата – кёК

5
АллаХ-КъуллуКЪ-ХаллА

6
Рух – хуР

7
ИгИ

8
Намаз ИГИ замаН

9
Намаз ШОШ замаН

10
Кёк кийим – мийик кёК

11
Кёк – уллУ. Уллу – кёК
КЪуллуКЪ
АнгА

12
Намаз кереК
Керек замаН
Намаз керек керек замаН
Намаз керек замаН

13
Намаз керек – ала кёК
Кёк ала – намаз кереК
Намаз КЁК замаН

14
Намаз УЛЛУ замаН

15
Рухум – КёК. Мухур – замаН
Заман – мухур. КёК – рухуМ
Мухур – КёК. Рухум – намаЗ

16
Намаз рух – хур замаН
Намаз КёК рух – хур КёК замаН
Намаз замаН Намаз замаН
Намаз замаН.

Экинчи назму:
КЪАЗАКЪ УЛУУ – УУЛУ КЪАЗАКЪ
(Одинокий вой – ядовитое одиночество)

1
Къазакъ улу къазаКЪ (одиночества сын одиночество)
УлУ (вой)
УуууууууууууууууууууУ
Уу (яд)
Уу (три, от «тереть»)
Уу (охота)

2
Улуу – уулУ
ЮйЮ
Уру
ИшИ
УрУ.

3
УучУ. УчуУ
Къар аКЪ
Уру къурУ
Ара къарА

4

Ызы –
Къан, акъ (кровь, лейся).

5
Агъач чагъА
Ай а –
Бата. АтаБ
Анга,
Къазакъ,
Улу.

Ючюнчю назму:
КЁК

1

Кече – чеК.
Ара – къ – арА.
Ара – дж – арА.

КёК.

КЪуллуКЪ
ЭтЕ
АнгА,
Танг, аТ.

Мени неМ
ИгИ
ЭсЕ,
КёК
БилиБ;
Мени неМ
КЪыйыКЪ
ЭсЕ,
КёК
БилиБ.

Чек – уллу КёК. Кёк – уллу чеК.
Чек, Уллу КёК, уллу КёК, кеЧ.
Чек, кеч, уллу Кёк, уллу чеК.
Чек, Кёк. Кёк, кеЧ.

Тёртюнчю назму:
ДЕБЕТ ТЕБЕД

1

Уллу
улу
кийик
ата...

Дебет  акка тебеД
Анга
Къараб. Баракъ –
Шат таШ
КибиК –
ШоШ.

2

Не`ме меН?!
Неме`... – эмеН.
Мен – эмеН.
Нем эмеН?!
Не`ме меН,
Не? – ЭН.

КЪуруруКЪ
Агъач а – чагъА,
АгъА:
Эн нЕ
АнгА,
Не меН
АнгА.

3

КючюК,
Кийик
ТуТ.

4

КЪуруКЪ
Алыб былА,
АлА –
КЪачыБ. БычаКЪ
Алыб былА,
АлА –
БугъуБ.

5

КийиК
ЫзЫ –
Нызы ызыН
Кийим эте, мийик этЕ...
Къайа, айаКЪ
БюгюБ –
Хош, шоХ
Кибик...

6
Уучу – учуучу – учуУ.
Алай а, ай алА –
Кийик
КибиК
КЪайа айаКЪ
Болалмазла ёмюрде да.

ДЖУРТДА ДЖАНГУР

1
Билдиреди джюрек –
Тюрленнгенди хауа.
Кюкюрейди Кёк,
Тебрегенди джауа.

Алай а, къачмам,
Джибитсин джангурум:
Джерге, адамгъа да
Насыб – джангырыу.

Джашнайды кёлюм
Къошулуб Кёкге.
Кетгенди эсим
Кюнбетге, кёкге.

Джангургъа къууанама
Кырдык бла бирге.
Гяхиник къатыш,
Силкинеме ёрге.

Тилин ангылатады
Меннге да джангур:
«Табигъат бла
Адам, сен да джангыр».

Терекле ичинде
Сюелеме мен да.
Аланы бирлери
Болгъанча кесим да.

Къонгур къаяла да,
Туудукъларына
Къарагъанча, къарайла
Ышарыб манга.

Джангуру Джуртну –
Кёз джашы Кёкню!
Унутсам да джукъну,
Унутмазма Сени.

2
Сюргюнден къайытхан
Эм ал кюнюбюзде,
Къучакълайенг бизни
Эниб кёгюбюзден.

Огъай, Кёк кеси
Къуюлаед эриб.
Бизлеге джарыгъын,
Джылыуун да бериб.

Саугъа къууана,
Ёлгеннге кюе,
Джылай эди Кёк,
Джашнай, кюкюрей.

Кюн тюбюнде
Джауаед джангур:
Къууанч – дженгил,
Бушуу а – ауур.

Сойкъырым-сюргюн
Къалса да артда,
Кёбле болдула
Минмезча атха.

Къум, буз тюзледе,
Чакъыра Хакъны,
Думп болду сюргюнде
Джарымы халкъны.

Къырылгъанлагъа
Джаназы, кебин болмай,
Джетди учузлукъ
Саулагъа да къаллай.

Къайыталгъанлагъа
Кюн турады тийиб.
Къайыталмазлыкълагъа
Кёк джылайды эриб.

Огъай, барды-бар Хакъ,
Бар этген джокъну.
Бауурланыб халкъ
Къучакълайды Джуртну –

Джалайды ташын,
Ичеди сууун.
Кёкледен а
Энеди джауум.

ДЖАНГУРдан-ДЖАНГЫРдан
Джокъду джокъ къачхан.
14-джыллыкъ къыяма джол
ДЖАЗ кюннге – КЪАЧдан.

Джангур-джангырыу,
Сенден джокъду къачыу.
Кёлден а кетерми
Бушуу бла ачыу?!

Къатхан джюреклени
Излей джибитирге,
Халкъны, джуртну да
Излей тирилтирге,

Кюн тюбюнде
Джауады джангур.
Ашалгъан джюрекге уа –
Къууанч да ауур.

Джангур а джауады
Рахат, себелеб.
Кюйген джюреклеге
Болаллыкъча себеб.

Джер да, джюрекле да
Джумшай джангурдан,
Джашау Джуртда
Башланды джангыдан.

3
Бюгюн да ол кюнча,
Джауады джауум.
Эскеремиди халкъ
Ёлгенин-сауун?

Ол кюнледеча,
Тынгысызды джюрек.
Энди уа неге
Джылай болур Кёк?

Джылауун этеди
Кимлени, нелени?
Неди титиретген
Джерни, кёклени?

«Элли джылдан
Джангырады эл».
Нарт сёзню айта,
Къатдырама бел.

Алай а кёлюм
Къурурчад сайдан:
Къайда элим,
Джангырыу да къайда?

Кеси кесиме
Этеме айыб:
«Джанынг саулай
Къалма тынкайыб.

Ёлюмден-сюргюнден
Ётюб келген халкъ,
Бюгюн Джуртунда
Болуб къалмаз талкъ.

Тындыра джаша,
Буйругъун Хакъны:
Кюкюре, джашна,
Уята халкъны.

Кёк берген  отну
Джукълатсанг тыбырда,
Тюшерсе отха
Кёрде-къабырда».

4

Джашнайды джаным,
Кюкюрейди джюрек.
Джарылады таш,
Кюеди терек.

Джауады джангур,
Къачады миллет,
Халкъ-джурт къайгъы джокъ,
Дуния мал – иннет.

Джауады джангур
Уруб, таулада.
Джылайды Кёк
Къараб саулагъа.

ХАКЪсызлыкъ, хакъсызлыкъ
Чачады халкъны.
Неди къутхарлыкъ,
Билмейме, аны.

Къаясын къоюб
Кетмейди къуш да.
Шорбатын атыб
Кетмейди чыпчыкъ да.

Шорбат чыпчыкъ, къуш да
Сюелле джуртну –
Джылы джерлеге
Кетмейле учуб.

Къаяда терекча,
Джуртуна тамыр
Иймесе миллет –
Тюб болуб къалыр.

Сюргюнден аны ючюн
Къайытхан эди халкъ,
Тыш джуртлада
Боллугъун билиб талкъ.

Тарта мынчагъын,
Билей бычагъын,
Ата джуртуна
Джайыб къучагъын,

Келген эди халкъ.
Биле эди халкъ:
Ит – тойгъан джерине,
Адам – туугъан джерине.

Энди уа миллет
Кетеди джуртдан.
Тышына джайылса,
Не къалыр халкъдан?

«Таулу тюзде абыныр» -
Айтылды сыналыб.
Джауады джангур,
Кёк да къаралыб.

Кетиб баргъан халкъны
Эте джылауун,
Кюкюрейди кёк,
Джауады джауум.

Къадау таш этиб
Джюрегими мен,
Джангыз Терекча
Сюелеме Джуртда.

Кесими, сёзюмю да
Джибитеди джауум.
Аллахха-адамгъа
Мени джокъду дауум.

Разы тюлме мен,
Джангыз, кесиме.
Сюргюн кюнюбюз
Тюшед эсиме.

Къайытхан кюнюбюз да
Тюшед эсиме.
Этеме соруу
Кеси кесиме:

«Джууукълашдырдынгмы
Хакъына халкъны,
Ол айырырча
Къарадан акъны.

Дайым къозгъадынгмы
Ангысын-эсин,
Ол тас этмезча
Тилин, джуртун – кесин?»

5
Къуугъун аскерича Кёкню,
Джауады джангур.
Ким сюргенди элни –
Джокъду сабий, дауур.

«Джангур къоркъууун
Джел этер» дейле.
«Эл къоркъууун
Эр этер» дейле.

Мен да, джел да, джангур да
Адам излеб айланабыз элде.
Кюкюрейди Кёк да, джюрек да –
Не болгъанын айтмайым кёлде.

Сюргюн кюнню, къайытхан кюнюбюзню да
Бу джангур салады эсге.
Халкъыма джетген палахлада
Кесими санайма терсге.

Джауады джангур, джауады джангур
Джибите ташны, терекни, мени.
Джалан аякъ чабыучу джангур тюбюнде
Къайда сабийле – берекети элни.

Джау сюрген эл къайытыргъа да болур.
Халкъ сюрсе уа джуртундан кеси кесин,
Тас этиб миллет ангысын-эсин –
Ол ёмюрде да къайытмаз артха.

Кеси кесибизге къызылбеклебиз бюгюн.
Энди кеси кесибизге болмасакъ татаркъанла,
Боллукъ тюлдю тамблабыз бизни –
Джуртубуз да къаллыкъды башхалагъа.

Бир къолум – Джангыз Терекде,
Бир къолум да – Къадау Ташда мени.
Къарайма тёгерекге, джюрекге, Кёкге –
Кимди, неди къутхарлыкъ бизни?!

ХХХ

Бисмилляhир-рахманир-рахим

Кязим хаджи, Къайсын, Ибрахим,
Джырчы Сымайыл, Мусса, Билал,
Байзулла, Абдуллах, Мурадин,
Табакъсой...къайсы бирин да ал
Хакъ назмуларындан ура дин –
Шайырлары халкъыбызны,
Айтдыргъанла` атыбызны.
Алай а, ызларындан аланы
Джетиб келген шайырланы
Кёрмейме. Кёремисиз сиз?
Аллайланы билемисиз сиз?
Огъесе, биз да кирсек кёрге,
Шийир байракъны ёрге
Кёлтюрлюк табылмай къалырмы?
Не сакълайды бизни алда –
Джашауму, къабырмы?

АДАМ бла ТЕРЕК

Сюркелген – адам тюлдю,
Сюелгенди – адам.
Сабий да сюелирге
Тырмашады андан.

Адамгъа дунияда
Эм джууукъ – терекди.
Терек да – адамды,
Адамдан да адам.

Сюелгени ючюн да,
Солургъа хауа
Бергени ючюн да, –
Ол башды бизден.

Терек адамсыз
Джашаяллыкъды,
Адам а терексиз –
Огъай.

Хауаны берген
Джер Тейри – Терекди.
Хауаны кесинден джаратхан
Биринчи Адам да – олду.

Терекден джаратылгъандыла
Хауа да, Адам да.
Шагъатдыла анга
Алам да, заман да.

Кёк бла, Джер бла да байламлы болгъан,
Кёк бла Джерни байлаб тургъан,
Джаны саулай кёкге, джерге да бара тургъан,
Хар джаннга да хайыры болгъан,
Шыйыхлыгъы, файгъамбарлыгъы болгъан,
Джашау берген, джашаргъа да юретген,
Аякъ юсюнде джашай, ёле да билген,
Ангылы-эсли джанланы барына юлгю болгъан –
Аллай таза, халал джанды Терек.

Солуйма таза хауаны –
Кёреме терекни, джашил терекни.
Къарайма юйге, дефтерге, китабха, отха –
Кёреме терекни, джашил терекни.

Бусакъ, нарат, кюрюч, эмен...
Къайсысындан джаратылгъанма мен?
Мен поэтме –
Джуртда Джангыз Терекден джаратылгъанма мен.

Адам, поэт адам а артыкъсыз да,
Керекдиле ушаргъа Терекге –
Аныча бек да, тюз да болургъа джуртха,
Аныча къараргъа кёкге,
Аныча барыргъа кёкге,
Аныча къуллукъ этерге джашаугъа

Терек – Адамды.
Адам а...
Адамгъа уа – болур ючюн Терек
Энтда минг-минг джыл болур керек.

Табигъатдан айырылгъан адам –
Джамагъатдан айырылгъанчады.
Табигъатдан чыкъгъан адам –
Иймандан чыкъгъанчады.

Табигъатны башы тюл, джашыды адам.
Табигъат къыйынлыкъ кёре эсе джашындан,
Баш тёре аны джууабха тартмазмы?
Зинданнга атмазмы?

Сюркелген тюл, сюелгенди адам.
Керти адам, биринчи адам – терекди.
Биз да – аны туудукълары –
Ата-бабабызгъа тыйыншлы болургъа керекбиз.
Табигъатха тыйыншлы болургъа керекбиз.

Сюркелген тюл, сюелгенди адам.
Терекди Адам.
Биз а алкъын адамчыкълабыз.
Табигъатдан-иймандан чыгъыб,
Терс джолну барабыз кетиб.

Джуртда Джангыз Терек,
Башын чайкъай, артха чакъыра,
Хакъ джолгъа чакъыра,
Къарайды бизге –
Кетиб баргъанлагъа тюзге.

Ким, тюшюнюр да, бурулур артха.
Ким, тынгламаз да, аш болур къуртха.
Ким терек бла болур, ким терек болур.
Ким а – тюзюн айтыргъа керек болур –
Айырылыб сюелгенледен,
Къошулур сюркелгенлеге.

Джазыуу адамны – джарсыуу Терекни.
Келечиси Джерни, келечиси Кёкню –
Терек сюеледи минг-минг ёмюрню.

Минг-минг ёмюрню да адам,
Айырыла, узая барады андан –
Абына-сюрюне, джыгъыла-тура...
Терек а бирча сюелгенлей турад.

Адамны аякъ юсюне салыргъа кюрешеди Терек.
Терекни аудурургъа кюрешеди адам.
Тебренеди Джер, чамланады Кёк –
Джууукълашады ахырзаман.

ХХХ

Къадау Таш бла Джангыз Терекден
Джаратылгъанма мен.
Кесим, сёзюм да
Аны ючюн ушайбыз Ташха, Терекге.

Хоу, Къадау Ташды мени атам,
Джангыз Терекди мени анам.
Аланы туудукълары уа –
Назму сёзюм мени.

КЪАЙЫТЫУ

Аякъ тюбюмде чёб
Сынмай, джюрюучю кёзюуюм – джаз –
Тауусулгъанды. Энди заманым аздан аз,
Этерим а – кёбден кёб.

Алгъын кемеде баргъанча къайыгъым,
Энди уа къайыгъыма миннгенча кеме, –
Алай кёбдю, ауурду джарсыуум, къайгъым.
Аны сагъынама кимге, неге?

Хар ким кеси элтеди джюгюн.
Джангыз, ёлсе – кёлтюрелле адамны.
Иги билсем да аны,
Не эсе да басылмайды кёлюм.

«Кёб джат да, бек чаб» дегенлей,
Бошуна ийген чагъымы-кёзюуюмю
Ызындан джетерге излей,
Арыгъан атныча, сюреме кесими.

«Къайры чабсанг да, келлигинг а – бери»,
Дегенча къарайды башымдан Кёк.
Мен – къыйынлы, алай а къанатлы джанладан бири –
Билмейме: Кёкге да сыйынырмы, бойсунурму джюрек.

Джерде зулму къургъан бир тукъум бир чекге –
Джашадым разы болмай, сыйынмай.
Не эсе да бир кюч тартады Кёкге –
Кетермем ары бюгюлмей, сыйым бла,
Билмесем да анда да не сакълагъанын.

Заман, ёлюм мени хорлаб тюл,
Аланы мен хорлаб, кетермем ары –
Кёкге, мийикге, чесизликге,
Кесиме тургъан сагъатда базыб.

Тулпар тюлме мен да артыкъ.
Таукеллигими алгъынчы къартлыкъ,
Акъылым, эсим, кючюм да болгъан сагъатда,
Кетермем ары – чууакъгъа, мийикге.

Огъесе, «джашаудан къачхан» деб,
Чыгъарырламы атымы хомухха, къызбайгъа?
Кимлелле ала сюзерча мени,
Менденми джууукъла ала джулдузгъа, Айгъа?

Минги Тауну чыгъыб башына,
Къошула аны къарына, бузуна
Андан энмей къалыргъа да излеген эдим мен.
Аны мийиклиги, тазалыгъы, акъ джели, бораны
Ушай эдиле, келише эдиле ич дунияма мени.
Бир-бирибизге джараша эдик биз – магъана бла кебча.

Болмады джазыу. Къадар Шимал Кавказдан
Шимал тенгизни джагъасына келтирди мени.
Энди акъ таугъача, буз тенгизге къарайма:
Биягъы сагъышла кючлегенле мени.

Кече-кюн да тынгы билмеген бузлу, къарлы тенгиз,
Минги Тауча келишесе сен да джюрегиме.
Сени ичингде, теренигде тас болуб къалсам –
Эм иги къабыр боллукъса тёнгегиме.

Не Тау, не Тенгиз – къабырым мени.
Алай болсун къадарым мени.
Джаным а, Джерге да кирмез, Кёкге да кетмез,
Аны оноуу кишиге да джетмез.

Джаныма киши да салалмагъанды
Не джер-джюген, не бугъоу-кишен.
Джаныма (Аллахдан сора) кесимме ие.
Ишлегенме анга акъ сёзден кешене.

Къайда къалса да саным,
Джаным а, джаным –
Къаллыкъды ёмюрге
Ана тилимде джазгъан Сёзюмде.

Назмуда табар да эсими-ангымы,
Окъуучу шохум англар мени.
Сёз джаратханды рухуму-джанымы,
Къайытырым да Ангады мени.
2009, августну 21, Stavanger.
Оразаны биринчи кюню

ХХХ

Тыш джуртда джангур джауады джерге.
Джуртда уа..
Джуртну джангуру джауады кёлге.

ХХХ

Адамны да тюрлендире, тюрленеди табигъат.
Огъесе,
Табигъатны да тюрлендире,
Кесими тюрленеди адам?!

Ич табигъаты тюрленсе адамны,
Тыш табигъатны да тюрлендириб тебрейди ол.
Тыш дуниясы тюрленсе,
Ич дуниясы да тюрленеди адамны.

Байламлыды адам Джер бла, Кёк бла да.
Джулдуз-Ай бла да, Таш-Терек бла да.
Джанлы- джансыз дунияланы тюрлендирген
Кимди, неди – Кёкмю, Джерми, адаммы?

Сёздю тюрлендириб башлагъан адамны.
Файгъамбарла билгендиле аны.
Шыйыхла билгендиле аны.
Поэтле билгендиле аны.

Бюгюн аны билмеген джокъ:
«Вначале было СЛОВО,
и СЛОВО было у БОГА,
и СЛОВО было БОГ».

СЁЗден башланады адам.
СЁЗ Аллахданды.
СЁЗ Аллахды.

Сёзню керамат кючюне
Хакъ кёлю бла ийнаннганнга
Ачылады да сЁЗ –
Кёрюнеди ЁЗ.

Ийманы толу болгъаннга,
Джандет эшигича,
Ачылады сЁЗ –
Андан къарайды ЁЗ.

«СЁЗ»ню биринчи харифи –
«С» харифи – сынауду, сёздю.
Андан ёталгъаннга ачылады ЁЗ.

кЁЗден къарайды ЁЗ.
«КЁЗ»ню биринчи харифи –
«К» харифи – кёздю, кёзню къабагъыды-кирпигиди.
Ол ачылса, кёрюнеди ЁЗ.

Адамны ЁЗю танылады эм алгъа
сЁЗюнден, кЁЗюнден.

Ачылады кЁЗ.
Ачылады сЁЗ.

кЁЗ къарайды сЁЗге.
сЁЗ къарайды кЁЗге.
ЁЗ къарайды ЁЗге.

кЁЗ къарайды кЁЗге.
сЁЗ къарайды сЁЗге.
ЁЗ къарайды ЁЗге.

КЁЗ – КЁЗге,
СЁЗ - СЁЗге,
ЁЗ – ЁЗге.

Алай а, бардыла
Тюрлендирирге излегенле сЁЗню,
Алай демек – ЁЗню.

Аланы тюрлендирмегенди СЁЗ.
Джахиллей къалгъандыла ала.
Таныгъанлыкъгъа къара,
Сангырауду, сокъурду джюреклери аланы.

Алада ачылмагъанды КЁЗ.
Алагъа ачылмагъанды СЁЗ.
Кеслерин тюрлендирирге тюл,
СЁЗню тюрлендирирге кюрешедиле ала.

СЁЗге къуллукъ этгенле бла
СЁЗню кеслерине къуллукъ этдирирге излегенлени –
Ма ол эки къауумну арасында
Барады къазауат къалюбаладан бери.

ХХХ

Айлана-айлана тыш джуртлада
Джуртуму унутханча болгъанма.
Алай а,
Шимал Джолда алгъан юйюмю
Бачхасында Таш бла Терекни
Кёрюб,
Бир Къадау Таш бла Джангыз Терекни
Кёрюб,
Джукъ айталмай, сын болуб къалгъанма.

Бизни таулагъа ушаш тауланы,
Бизни суулагъа ушаш сууланы
Бизни къызлагъа ушаш къызланы
Кёргеним сайын – ёлюб тириле,
Кёзюме озгъан кюнле кёрюне,
Барама джашай.

Азанмы къычырады, назмуму джазады Билал –
Джуртну унутургъа уа джокъду амал.
Адам къайры да барсын, къайда да джашасын –
Къалай унутур анасын-атасын?!

Къайда болсам да биргемеди Ана тил,
Къайры барсам да эсдеди Ата джурт.
Сакълайла мени Таш бла Терек.
Сакълайла миллетими Таш бла Терек.

Таш бла Терек – Ай бла джулдузча:
Аласыз – Джер, Кёк да мутхузча, джокъча.
Ташым-Терегим, Джулдузум-Айым –
Джанымдан да сюйген Малкъарым-Къарачайым.

Тюбемей къалгъан кюнюм Ташха, Терекге –
Ахыр кюн боллукъду дунияда меннге.
Болгъан къадарда уа Таш бла Терек,
Халкъны, Джуртну унутурму джюрек?!

Кёкде – Ай бла джулдуз, Джерде – Таш бла Терек!
Сизни блады хар къуру да джюрек.
Этеме дууа, этеме тилек, ийнана СЁЗге:
Халкъым-Джуртум аманатды СИЗге.

ХХХ

Джангы ёмюрге ётсе да саным,
Кетген ёмюрде къалгъанды джаным.
Андады алкъын эсим бла ангым.
Къуджур кёрюнеди кёзюме джангы.

Кетген ёмюрде атханды тангым.
Анда батханды къан джугъу кюнюм.
Дагъыда кёлюм
Тартады ары, тартады ары.

Да не этсин тартмайын ары –
Бютеу джашауум ётгенди анда,
Къууанчым, бушууум да – бары анда...
Энди не сакълайды, билмейме, алда.

Кетген ёмюрде атханды Тангым,
Кюнюм да батханды кетген ёмюрде.
Къазауатланы, сойкъырымны да сынагъанды халкъым
Кетген ёмюрде, кетген ёмюрде.

Сюргюнден къайытыуну къууанчын да
Кетген ёмюрде сынагъанды миллет.
Хакъ ючюн кюрешиу да кетген ёмюрде
Болгъанды байракъ, болгъанды иннет.

Атомну да чачханды, Кёкге да учханды
Къыйынлы-насыблы адам кетген ёмюрде.
Социализмни да къургъанды, аны да чачханды
Къыйынлы-насыблы адам кетген ёмюрде.

Мен да ол ёмюрню адамы –
Кёрюр керекли къалмадым палах.
Бизни Кёкге да чыгъаргъан, джерге да киргизтген
Ёмюрге тартылды салах.

Аны бла бирге азан таууш –
Ол да келди къулагъыма.
Тартыла салах, къычырыла азан
Ёмюр, мингджыллыкъ бошалды алай,
Джангы ёмюр, мингджыллыкъ да башланды алай.
Кёкден, джюрекден, сын ташдан да
Соруулу къарайды джулдуз бла Ай.

Азан да, салах да, некях да, талах да
Кёбден кёб, бекден бек эшитилине,
Джангы ёмюр джюрюш алгъанды,
Кетген ёмюр а кетмейди джюрекден.

Мен билеме не къалгъанын артда,
Не сакълагъанын а билмейме алда.
Кёреме да ким кетгенин атдан,
Ким миннгенин да атха –
Башха ёмюрге болама тансыкъ.

Хакъ ёмюр башланмагъанды, огъай.
Халкъ ёмюр башланмагъанды, огъай.
Айтама, Кёкге, джюрекге, сын ташха да къарай:
Алгъындан да узакъды, алгъындан да джууукъду
Джулдуз бла Ай.

Ай кетген ёмюр!
Дунияны насыблы, насыбсыз да этген ёмюр.
Ай келген ёмюр,
Адамгъа энтда кёб сынау келтирген ёмюр.
Хакъ ёмюр тюлсе сен да – андады палах.

Адамны джаратханына къууанамыды,
Огъесе сокъуранамыды экен Аллах?!

ХХХ

Ай бла джулдузча кёрюннген Кёкде,
Таш бла Терекча кёрюннген Джерде –
Ол КЮЧню керти Атын-Сыфатын
Джокъду амал кёрюрге-билирге.

Кёк сыфаты – Ай бла джулдуз,
Джер сыфаты – Таш бла Терек.
Аны – джюз тюрлю аты,
Токъсан тогъузун билсек да иги.

Кёкде Ай бла джулдуз.
Джерде Таш бла Терек.
Аладанды, билеме,
Бизде Джан бла Тёнгек.

Алгъа фикир, ызы бла зикир.
Ол КЮЧденди МАКЪАМ да, СЁЗ да.
Ай бла джулдузгъа, Таш бла Терекге
Ушай эсек – Адамбыз биз да,
Аладанбыз-Анданбыз биз да.

Ай бла джулдузгъа, Таш бла Терекге
Къарагъаныбызгъа кёреди адамлыгъыбыз, халкълыгъыбыз да.
Анаяса этгенбизми Аны Сёзюн –
Анга кёреди дуниябыз, джашауубуз да.

Керти атын билмейбиз Аны,
Керти сыфатын кёрмейбиз Аны.
Алай а, къарай Таш бла Терекге,
Алай а, къарай Ай бла джулдузгъа,
Алай а, бойсуна Аны Сёзюне –
Джууукълашабыз Аны Кесине.

Ол къарайды бизге Ташдан, Терекден,
Ол къарайды бизге Айдан, джулдуздан,
Ол къарайды бизге Келямдан-Сёзден.

Анданды, Ангады джолубуз бизни.
ХАКЪ – эм къысхасы, игиси да сёзню.
Бу фикирни айта, урады джюрек.
«Ай бла джулдуз, Таш бла Терек» -
Бу зикирни айта учады джюрек.

Дуния – Джер бла Кёк,
Ай бла джулдуз, Таш бла Терек
Эмда
«Хакъ» деген, «Халкъ» деген джюрек.

Ачылса Кёк –
Тутулады тил,
Сёлешеди джюрек.
Ачылса джюрек –
Тутулады тил,
Сёлешеди Кёк.

Аллай кёзюуню сакълаб келирин,
Ашыргъан да барды тынглаб ёмюрюн.
Мен да сакълайма, турмасам да тынглаб.
Джашайма Ташха, Терекге да ушаб.

Джарыгъы джулдуз бла Айны
Толтурады кёлню.
Ай бла джулдуз, Таш бла Терек
Сизсиз джаратхан, джашатхан да мени.

ХХХ

Бир инсан тынч джашау тиледи Аллахдан,
Башха инсан а тынч ёлюм тиледи.
Мен а къарадым Ташха, Терекге –
Аладача тёзюм тиледим Аллахдан.

Келди ауаз тышындан-ичимден:
«Ай зауаллы не барды сеннге Ташдан, Терекден?
Тилей эсегиз, тилегиз ийман Аллахдан.
Джигитлик, сабырлыкъ да – бары – иймандан».

Мен джукъ айтмадым сёзюне мубарекни.
Джангыз, къучакъладым Таш бла Терекни.
Биринчи Сюймеклигин унутурму адам?
Халкъын-Джуртун, Тарихин унутурму адам?

«Ташха, Терекге табыннган кёзюую адамны,
Джахил, меджисуу заманыды аны», -
Дейдиле. «Огъай,- дейме,- бу оюм терсди.
Адамны тюненеси бюгюнюне дерсди.

Адам табынсын Ташха, Терекге,
Джангыз табынмасын кесича бирге.
Адамны джууукълашдыргъан чынгылгъа, джаргъа –
Табыныуду адамгъа, хайуаннга, джаныуаргъа.

Гюнахсызды джурт-табигъат.
Аны бла этген а къазауат –
Ким да болсун: къара киши, оноучу –
Олду мурдар, олду тоноучу.

Сакъ болгъан а Джерге эм Кёкге,
Табыннган а Ташха, Терекге –
Сакъларгъа кюрешген Джуртну-табигъатны –
Олду адамы дунияны-ахыратны».

Джахил, меджисуу тюл эдиле ала –
Джуртха-табигъатха табыннган ата-бабала.
Табигъатдан чыкъгъанларын билгендиле ала,
Табигъат сау болса – ёлмезликлерин билгендиле ала.

Адамгъа да къарагъандыла ташха, терекгеча,
Табынмасала да анга Ташха, Терекгеча.
Алача къарайма дуниягъа мен да.
Кимди хакъ кертисин билген а?!

Джуртун-табигъатын сакъламагъан халкъ,
Бола келгенди дуниядан талкъ.
Аллах берген Тилин, Джуртун сакъламагъан адамгъа –
Ийнанады дерге боллукъмуду Аллахха?!

Ташдан-Терекден башланады адам.
Джуртдан-Туугъан Джерден башланады халкъ.
Ана тилден башланады миллет.
Элибден башланады Эл.
Ала бла, алай бла келеди адам, халкъ да ХАКЪгъа.

Ташдан, Терекден башланнганма мен да.
«Таш бла Терек» деб, китабыма ат да
Аталгъанды аны ючюн.
Джуртну, Ана тилни сакъларгъа кюрешиу
Келтиргенди мени
Инсан-халкъ хакълары ючюн баргъан къазауатха.

Къайгъыладан багъа джюрекни,
Къучакълайма Таш бла Терекни.

ХХХ

Не ючюн сюеме былай Таш бла Терекни?!
Алада кёргеним ючюнмю Джер бла Кёкню?!

Кябаны къара ташыча,
Къарачайны да Къадау Ташы
Джерге тюшгенди Кёкден.
Джуртда Джангыз Терек да,
Джети къат джерден чыгъыб,
Барады джети къат Кёкге.

ХХХ

Атлыны атын алыргъа кюрешелле,
Джаяуну уа джокъду аяу.
Дагъыда, «адамбыз, халкъбыз» деб сёлешелле,
Ой быланы нелери да къыяу.

Бийин, ёзденин къыргъанлыкъгъа къул халкъ,
Къара къуллай къалгъанды – бий, ёзден да болалмай.
Тышы ёзденча кёрюннгенликге,
Къара къулду ичи, къара къул.

Къул сезимден, къул халиден къутулмай,
Бу халкъ, бу кърал тюлдю тюзеллик.
Адамлыкъ, ёзденлик не болгъанын билмеген
Къул къралда джашагъан ёзденле да – джазыкъ.
   
ХХХ

Сансыз-санаусуз джулдуз кёзлери Кёкню!
Бары къарайла Джерге.
Бары къарайла меннге.
Къутулмазса аладан къачыб.
Алагъа ненг да – ачыкъ.
Тюз кёзюме, джюрегиме къараб тургъан
Ой джулдуз кёзлери Кёкню.

ХХХ

Сабийлигимде джалан аягъымы ачытхан
Къотур ташны биягъы джерде, дуппур башында кёрюб,
Не бек къууандым аны сау-эсен болгъанына:
Сабийнича, сабийлигимича, башын сыладым ийилиб.

Къаяла да туралла тургъанларыча.
Алай а, ол заманладача, кёзюме
Кёрюнмейдиле деулеча мазаллы –
Муккур къартчыкълагъа ушайдыла энди ала.

Къаялагъадамы келеди къартлыкъ,
Огъесе, зорлукъму джетгенди алагъа да?!

Алгъын кюнбетде чегетлеча кёрюннген –
Кёкенлеми эдиле керти,
Огъесе, чегетле, терекле кесилиб,
Кёкенле къалыбмы кетгендиле къуру?

Суу а, суу – ёзен суу?
Алгъын богъурдагъыма джетиучю,
Инчигиме да джетмейди энди,
Таб балагъымы тюбю бла ётерча болгъанды.
Алгъын тамагъымдан алыучу толкъунла,
Аягъымдан да алалмайла энди.

Къайсы эмеген кесгенди сууну башын?!
Нек болгъанды ол былай сай, къарыусуз?
Аны къоюб кетген халкъына къыйнала,
Таркъайгъанмы болур ол, огъесе?

Таркъайса да, къалса да кёлю,
Халкъыны ызындан барады саркъыб.
Суу тюл, абызырагъан халкъымы
Бюгюннгю сураты болурмуса сен?

Не болгъанды, туугъан джерим, сеннге?!
Не болгъанды, туугъан элим, сеннге?!
Менми тюрленнгенме къоюб кетиб сени?
Сенми тюрленнгенсе мен келмегенли бери?!

Барама орамны, эки джаныма къарай.
Тюртюлмейме хазна сабийге, къартха –
Аз болгъанды берекети элни.
Элими-джерими кёрген къууанчым
Мутхуз болду, тас болду мени да.

Ненча тулпарны къаны – къызыл ала –
Тёгюлдю джурту ючюн, эли ючюн.
Мен а не этейим, Къызыл Къала,
Сен джашар ючюн, тирилир ючюн?!

ХХХ

Кёрюб болмайма саудан ёлгенни,
Этмей халкъына къолдан келгенни.

Халал сууну бузгъан харам чабакъла, джансыз тёнгекле,
Кеслерин сокъур, сангырау, тилсиз этгенле,
Туралла Халкъны къыйынлыгъын билмеген кибик,
Аны джарсыуун, къайгъысын кёрмеген кибик.

Ой ол адам кибикле, чирий ичлеринден,
Башларын сакълаб, къарайла кенгден.

ХХХ

Кимледиле бюгюннгю джырлаучула-джырчыла?
Бири къалмай бары – къулла-джалчыла:
Хакъгъа къуллукъ этмеген сёзлери,
Дуния малдан тоймагъан кёзлери.

Къралгъа, адамгъа къул болалла капек-шай ючюн,
Ёллюк тюлле Тюзлюк ючюн, Къарачай ючюн.
Сыйсызладан табадыла отуз кюмюш, саугъа, сый...
Эй уллу Аллах, быланы харамдан, гюнахдан бир тый.

Тюз Сёзню, Керти Сёзню, Иги Сёзню – Хакъ Сёзню –
Айтыр кибик, Хакъ джолгъа къайытыр кибик,
Бир эт аланы, бир тюшюндюр аланы. Ансы,
Тюзелгенле халал-харам, сууаб-гюнах айырмай джашаргъа,
Тебрегенле маданиятдан, адабиятдан, санатдан да бошаргъа.

ХХХ

Къаягъа къадалгъанча терек,
Джашаугъа къадалгъанды джюрек.
Кюйсе, джарылса да эки,
Джангыз зулмугъады дерти.

Аман адам, кюн аман да – джау.
Ёзге, анга джокъду тохтау.
Терсликге сюелген къаджау,
Башхасы джокъ – Къадау Таш – Къадау.

Керти дуния бу дуния болгъанча,
Сермешеди ёлюм бла алгъынча.
Къаягъа къадалгъанча терек,
Джашаугъа къадалгъанды джюрек.

Сёзден, кёзден да джетеди заран,
Бычакъдан, окъдан да тюшеди джара.
Алай а, анга сермешиудю дарман –
Сермешеди джыгъыла-тура.
Ёлсе да ёллюкдю ура.

ХХХ

Керти дуния бу дуния болгъанча,
Къалгъан дунияла бары джалгъанча,
Кёзюме кёрюнеди алай.

Чамланмагъыз меннге, джулдуз бла Ай.
Сизге кёрюне да болурма ассы.
Джер джашауну къайгъысы, чарсы,
Арабызгъа кире да болур,
Аккыллыкъ, ишеклик бере да болур.

Алай а, адамгъа эм уллу джау –
Зулму-ётюрюк-кёзбау,
Ала туудургъан хакъсызлыкъ,
Къоймайла менде сабырлыкъ.

Сёлеше, кюреше, сермеше
Инсан, миллет хакълары ючюн,
Излейме джашаргъа, ёлюрге –
Аллай къадарны кесиме
Кесим сайлагъанма. Меннге
Хакъ джол – олду.

Тюзлюк ючюн кюрешмегенде
Джокъду адамлыкъ, шайырлыкъ да.
Айырлыкъ да игини амандан,
Халалны харамдан, сууабны гюнахдан,
Хакъ сёздю, Хакъ джолду джангыз.

Хакъ сёзню айтмагъан – тюлдю поэт.
Хакъ джолда бармагъан – тюлдю адам.
Джер джуртубузну этмесек джандет –
Биз адам тюлбюз, биз тюлбюз миллет.

ХХХ

Тиширыу бла Назму.
Нечик ушайла бир-бирине ала.

Экисин да,
Келген сагъатларында,
Багъалатыб, джазыу этиб къоймасанг,
Артда табаллыкъ тюлсе,
Къайтараллыкъ тюлсе.

Ала келген сагъатда,
Аладан башха иш, джумуш
Болмазгъа керекди.
Экиси да ала
Тюшелле Кёкден,
Чыгъалла джюрекден.

Кёк бла уа, Джюрек бла уа
Ойнаргъа боллукъ тюлдю.

Тиширыуча келеди назму.
Назмуча келеди тиширыу.

Ала бир кюн кёрюнюр ючюн,
Бир джылны, он джылны,
Таб, сау ёмюрню
Излерге, сакъларгъа да тюшеди.

Эм ахырында келедиле ала.

Къаллыкъмыдыла сени бла ала –
Бир кюнлюкмюдюле-кечеликмидиле,
Огъесе, ёмюрлюкмюдюле –
Сени болумунга кёре боллукъду,
Билгенинге кёре боллукъду
Къонакъ ала, къонакъгъа къарай.

Нечик ушайла бир-бирине
Тиширыу бла Назму.

Бири болмагъан джерде
Бири да джокъду.
Сюйген джюрекни эки къанатыча,
Назму бла Тиширыу.

Акъ къанатлы мёлекмиди
Къанатлы акъ сёзню алыб келген,
Огъесе,
Къанатлы Акъ Сёзмюдю
Акъ къанатлы мёлекни келтирген?

Бир-бирин кёлтюредиле ала,
Бир-бирин келтиредиле ала –
Бир-бирине ушагъан-ушамагъан эки сейир джан –
Тиширыу бла Назму.

Мен – шайыр – эки къат насыблыма:
Мени терк-терк джокълаучандыла ала –
Назму бла Тиширыу –
Бири биринден ариу эмда джангы.

Бир-бирде кетген ёмюрден келеле ала,
Бир-бирде келлик ёмюрден.
Кёк-Джер къууанчын берелле ала –
Назму бла Тиширыу.
Эсде болмагъанлай да къалалла кёрюнюб.
Къыйын кюнюмде да джокълайла ала,
Рахат кюнюмде да джокълайла ала
Аллах ийген эки уллу сейирлик –
Назму бла Тиширыу.

Адамгъа (шайыр адамгъа уа – артыкъсыз да)
Эм бек керек – Сёз бла Хауа.
Хакъ Сёз бла таза Хауа.

Сёз бла Хауа – Назму бла Тиширыу –
адамны  Адам этген, джашатхан.
Сюймеклик, джашау кеси да
Джокъдула ала болмагъан джерде.

Назму бла Тиширыу – эки къанатым мени,
Учургъан да Кёкге, тюшюрген да Джерге.
Къутхаргъан да мени, сакълагъан да мени,
Джер дууам да, Кёк дууам да мени –
Назму бла Тиширыу.

ХХХ

Биягъынлай кесим джангыз къалдым.
Абдез алдым, намаз къылдым.
Келямны, Къаламны да алдым къолгъа.
Файгъамбарча (огъесе, Лермонтовчамы?),
Кесим джангыз чыкъдым джолгъа.

Кёрдюм узакъда, уфукда чекни –
Къошулгъан джерлерин Джер бла Кёкню:
Агъара эди Тау – эки башлы, Минги,
Мукъладисча тарта кесине мени.

Ёрледим ары – Кёкге бола джууукъ.
Тау – таза эмда сууукъ.
Къарадым дуниягъа, уяна джукъудан,
Кёлюм артыла чарсдан, букъудан.

Огъары дуния – чексиз эм чууакъ.
Тёбен дуния – къарангы, къара:
Джюджюле тёбедеча, адамла анда –
Къайгъылары, кеслери да – ууакъ.

«Ахырзаман дуниясы» дедим.
«Ахырзаман адамчыкълары» дедим.
Мен кесим да – аладан бири.
Чыкъгъанлы уа бери –

Башха тюрлю болгъанды кёлюм.
Неди джашау, неди ёлюм
Тургъаннга чекде – Джер бла Кёкде:
Тёнгегим – Джерде, джаным а – Кёкде.

Онг къолум бла Огъары дунияны,
Сонг къолум бла да Тёбен дунияны
Къучакълаб, турама иймей,
Акъ, къара да киймей.

Эки дунияны да бирлигин
Сакъларгъа кюрешеме алай бла.
Сёлешеме джулдуз бла Ай бла –
Адам улугъа кёбдю берлигим,
Адам улунады Кёкден тилегим.

Къычырама мийикден азан,
Бола атыма керти:
Айтама Аллахны бирлигин,
Тёбендегилени тартама бери.

Тёбендегилени тартама бери –
Биринчи къатына Кёкню:
Тазаласынла къанларын-джанларын,
Сыйратлыгъын билсинле чекни.

Таза акъ къаргъа батхандан бата,
Сюелеме тауда:
Тёбеннги тарта энгишге,
Огъаргъы тарта ёрге.

Сёзюм Аллахха, адамгъа тюл эсе да джетерик –
Бу чекден тюлме кетерик:
Эки дуния да былайда кёрюнелле кескин.
Аланы келечилерине санагъан кесин –
Бир шайырма. Аллах, айырма
Минги Таудан мени.
«Ахырзаманны иерикме Джерге» деб да,
Ёлтюрме джаным саудан мени.

Эки дунияны арасында
Сюелеме элибча.
Огъары дуния, юстюнча, башымда,
Тёбен дуния да тёбенде – асрача.

Ол эки дуниясыз мен – ёре турукъ,
Ала бла уа – джашил терекме тюзде.
Айтырым да ёле туруб:
Эки дуния да бирча керекле бизге.

Назмуму айтама, азанмы къычырама –
Эки дунияны турама байлаб.
Бир ёрге, бир энгишге къарайма,
Эки дунияны да сыйлаб.

Эки дуния – эки къанатым мени:
Бири – акъ, бири – къара.
Алай а, чыкъгъанлай таугъа,
Къанатларым болалла акъ бла джашил.

...Кесим джангыз чыкъгъанма таугъа.
Байлаб турама Кёк бла Джерни.
Ёмюрлени турлукъма алай –
Мени ауушдурлукъ чыкъгъынчы бери.

ХХХ доработать

Кёлюмю чыгъаргъанды кесинден джыйын джанлы –
Амантиш итлеге хорлатханды кесин.
Джокъду дунияда мени джанлы –
Талайла мени ангым бла эсим:
Болурму Аллахны-адамны аллында
Харам ишим, гюнахым, терсим?!
Джокъ эсе уа, нек джетмейди
Не Хакъгъа, не халкъгъа Сёзюм?

ХХХ доработать

Мында джашау – сют уюб тургъанча...
Джюрекде уа – ит улуй тургъанча:
Джокъду тынчлыкъ, джокъду тынчлыкъ.

ХХХ доработать

Адамла джаргъан джюрекни
Табигъат этеди сау.
Таугъа, суугъа, ташха, терекге
Аны ючюн да салама махтау.

ХХХ доработать

Кёлюм чыкъгъанды Гъарбдан эм Шаркъдан:
Не узакъла ала экиси да Хакъдан.

ХХХ

Ахырын кёре джашагъандан
Къыйын зат болурму дунияда?
Болгъанны, боллукъну да кёресе,
Тюрлендирирге уа – келмейди къолунгдан.

«Тилинги тас этсенг – ненги да этериксе тас:
Дининги, джуртунгу да тюлсе сакълаяллыкъ».
Айтаса – ийнанмайла, тюшюнмейле –
Ёллюк халкъны адети алайды.

Башха тилге кёчгенлейинге, кетерикди
Къарачайлылыгъынг, муслиманлыгъынг да.
Къаллыкъ тюлдю адамлыгъынг да –
Бетсиз, намыссыз мыжыкъланы боллукъса бири.

«Акъыллыгъа айтсанг – билир, телиге айтсанг – кюлюр».
Кюлген кёбдю тынгылагъандан.
Урады джел ахырзамандан –
Аллына буруу болургъа кюрешеме.

Халкъынгы ахырын кёре джашагъандан
Къыйын зат болурму дунияда?

ХХХ

Не къой сюрюу, не кийик сюрюу,
Не джыйын джанлы, не ит джыйын –
Мени къауумум тюлдю бири да.
Мени къауумум тюлдю адам сюрюу да.

- Да кимди да сени къауумунг,
Кимге къурман этесе джанынгы, заманынгы?
Тейринг а кимди сени?

- Ана тилимди Тейрим мени.
Къауумум а – сёзле бла бирге –
Тау, суу, таш терек.
Аладыла мени адамларым,
Къайгъым, джарсыуум да аладыла.

Шайырыма Таш бла Терекни.
Адамыма Джер бла Кёкню.
Мени джаратхан – Сёздю.
Мен джаратхан а – назмула.

Сёзледиле мени къауумум.
Терек бутакълада кёреме аланы,
Къадау ташлада кёреме аланы.

Мени борчум – сакълауду
Ана тилни, Ата джуртну.
Адам сюрюу а – сюйгенича болсун.
Сюйгенлерича болсунла
Къалгъан сюрюуле, джыйынла да.

- Адам сюрюуле болмай къалсала,
Кимге керекдиле сени тилинг, джуртунг да?

- Сюрюуге тил , джурт да керек тюлдю.
Адамгъа, Халкъгъа керекдиле ала.
Тили, джурту ючюн сермешгенди Адам да, Халкъ да.
Сюрюуге тюл – Адамгъа, Халкъгъа
Керекди ХАКЪ Сёз.

ХХХ

Адамла тереклеге къууаннганлыкъгъа,
Терекле къууанмайдыла адамлагъа.
Игилик этгеннге аманлыкъ этген
Адам болур джангыз.

Терекни кеседи адам –
Терекни къычырыгъындан титирейди чегет.
Бютеу табигъат титирейди –
Тонайды, ёлтюреди табигъатны адам.

Бир кюн адамгъа къаршчы къобар табигъат –
Ахыр кюн алай келир инсаннга.
Адам болмагъан заманына къайытыр Джер –
Адам ахырзаман келир дуниягъа.

ХХХ

Джерден-топуракъдан болгъанлыкъгъа саны,
Джаны уа адамны – Кёкденди.
Файгъамбарла, шыйыхла, шайырла билгенле аны,
Къалгъанла да биледиле энди.

ХХХ

Ким сюеди тау башына чыгъаргъа,
Ким кюсейди тенгиз тюбюн кёрюрге.
Мен а излейме ол Хакъ сёзню табаргъа,
Аны айта джашаргъа эм ёлюрге.

ЛЯЙЛЯТ аль-КАДР

Ансыз болгъан минг айдан
Багъалыды бир къадер кече.
Нюр джарыкъ да джулдуз бла Айдан
Башха тюрлюдю бу кече.

Мёлеклерин да иеди Джерге,
КЕСИ да болады джууукъ.
Бюгече келтирме кёлге
Намаздан-тилекден башха джукъ.

ОЛ Келямын да къадер кече
Ийиб башлагъанды бизге.
Хакъ сёзню айтсакъ, Хакъ джолда барсакъ –
Тюзлюгюбюз къалмаз тюзде.

Бюгече эшитирикди ОЛ
Джарсыуубузну, къайгъыбызны.
Къоярыкъ тюлдю батаргъа
Дуния тенгизде къайыгъыбызны.

Кечем ётеди намазлыкъда,
Умутлу эте, атады танг.
Къарайма КЁКГЕ – мийикге, узакъгъа,
Мен – ол НЮР КЮЧГЕ ийнаннган бир джан.

Мен бюгече этген тилеклени
ОЛ этсе эди къабыл –
Къуру халкъым тюл, бютеу адам улу
Кёрмез эди палах, джарсыу.

Джууукълашады Ораза ай ахырына.
Кёб сагъыш этдим джашауума, ахырыма.
Намазлыкъда ётдю бир айым.
Эм уллу тилегим – Малкъарым-Къарачайым.

Мен – ОЛ къурагъан джан – тиледим АНДАН
Ийман-ангы-эс-билим-саулукъ-джашау бер деб халкъыма.
Ол джакъларча, сакъларча, айнытырча динин, тилин, джуртун –
Аллай насыб тиледим  къауумума.

Тиледим АНДАН халкъым бла бол деб,
Хакъ джолунгда барырча эт аны деб.
Къабыл болурму, болмазмы тилегим?!
Кёк бла Джерни арасында
Джашнай, кюкюрей, урады джюрегим.

ЭКИ ТЮРЛЮ КЪАРАМ

1

Кюкюрей, джашнай,
Чакъырады Кёк.
Мен? Ары? Джашлай?
Не ючюн? Нек?

Менден тыйыншлыла
Болсала да кёб,
Кимни чакъырлыгъын
Биле болур Кёк.

Кюкюрей, джашнай,
Джанады джюрек.
Кесине ушагъанны
Сайлай болур Кёк.

Кюкюрей, джашнай,
Чыкъырдагъан Кёкмюд?
Олму джарылады,
Огъесе, джюрекми?

Бир-бирин джашнатхан,
Джукълатхан да – ала.
Тирилтген, джашатхан а –
Башха кючдю, башха. 

Къошуладыла
Джюрек бла Кёк.
Кюкюреу, джашнау да
Тохтайдыла терк.

Дагъыда башланады
Кюкюреу, джашнау.
Джаз хауа айланады –
Ёлюмсюздю джашау.

Джашнау, кюкюреу –
Белгисиди джазны.
Эгизлечалла
Гяхиник бла назму.

Кёкден
Джауады джангур,
Джерден
Чыгъады кырдык.
Джюрекден
Учады назму.

Кюкюреу, джашнау а –
Сёз бла Джарыкъ.
Сёз-Джарыкъ. Джарыкъ-Сёз.
Адам дуниясы къалырчад джарыб.

Джарыкъданмыды Сёз,
Сёзденмиди Джарыкъ?!
Сёзню тышы – таууш,
Сёзню ичи – джарыкъ.

Кюкюрей, джашнай,
Бир-бирин табалла
Кёк бла Джюрек.
Джырлары, тауушлары бла
Къанатлыла да алай
Табалла бир-бирин.

Джангыра, тюрлене
Барлыкъды джашау,
Болгъан къадарда
Кюкюреу-джашнау.

Болгъан къадарда
Кёк-Джюрек, Сёз-Джарыкъ
Джашау да, заман да
Тюлле тохтарыкъ.

2

Кюкюрей, джашнай,
Чамланады Кёк.
Джарылады Таш,
Кюеди Терек.

Гюнахсызланы да
Урса элия,
Болурму разы
Анга дуния?!

Кюкюрей, джашнай,
Урады джюрек.
Ышарады Таш,
Кёгереди Терек.

Джанымдан этеме
Алагъа юлюш.
Береди къарыу
Хакъ ючюн кюреш.

Сау болады Таш,
Сау болады Терек.
Сау бол дейди Таш,
Сау бол дейди Терек.

Джюрек а, джюрек,
Тауусула терк,
Болады Таш, болады Терек –
Алагъа бурулады джюрек.

Тейрини кёз джашы
Къуюла Кёкден,
Къарай сизге
Ташдан, Терекден,

Мен – Тейри адамы –
Айтама кёлден:
Келмесин ёлюм
Джерден не Кёкден.

 ХХХ

Кёлеккенг келе эсе ызынгдан –
Алдады кюн, алдады джашау.
Кёлеккенги бара эсенг ызындан,
Сора, аджашханса джолдан.
Кюн да тиеди сыртынгдан.
Къарангыгъа тутханса джол.

Аллах этме кёлеккенги.
Тохта. Кюн таба бурул.
Джарыкъгъа бур джюрегинги.
Джарыкъгъа ач джюрегинги.

Кёлеккелени-ауаналаны ийме алгъа.
Тюшме аланы ауларына, ууларына.
Тюнененг бла тюл, бюгюнюнг бла, тамбланг бла джаша.
Харамгъа-хыйныгъа-хыйлагъа-кёзбаугъа хорлатма кесинги.
Уллу джюрегинги ууакъ къайгъылагъа ашатма.
Уллу иннет бла джаша. Уллу ишлеге берил.
Кюн таба бар. Хакъ джолда бар.

ХХХ

Узун сёзню къысхасы – нарт сёз.
Аны кертилигине, теренлигине сейирсинеме.
Болгъан эселе уа халкъда фахмула, закийле!
Нарт сёзле нек туумайла бюгюн? Некми?
Аны да ангылатады нарт сёз.

«Аман артха къалыр». Алай болгъанды –
Кёребиз къалгъанларын кимле.
Игиле кетгенле, джигитле ёлгенле.
Къалгъанла оюмсузла, боюнсузла, къарыусузла.
Къалгъанла къуру къулла, ёзденле кетгенле.
Къалгъандыла экибетлиле, къызбайла, хыйлачыла.
Хакъгъа табыннганла тюл,
Дуния малгъа табыннганла къалгъандыла.
Нартла кетгендиле. Къалгъандыла адамчыкъла.
Къалгъандыла Адамла тюл, адамчыкъла.

Не тюздю нарт сёз:
«Аман артха къалыр».
Алай а башха нарт сёз
Меннге береди къарыу:
«Дуния былай турмаз»!

Аллахны сёзю уа кетмейди эсден:
«Мадар этсенг, къадар этерме».

ХХХ

Суудан тутуб, къаядан салынмазма.
Базмазма
этерге алай.
Айхай,
башха джол къайда?
Къайдам,
бармыды башха?

Къарайма чынгагъан суугъа къаядан.
Андан
алырча болама юлгю.
Кюлкю
къабынады ичимде:
Меннге
не болгъанды экен?

Сёзден тутуб, тыяма кесими.
Эсими
джыяма кючден.
Кёкден
тюшген Сёз
«Тёз,-
дейди,- тёз».

Сёз къутхарады къайгъыдан.
Къаядан
чынгамай, тохтайма.
Къарайма:
джокъду сейирсиннген.
Мен –
джаратылгъанма Сёзден.

Сёз къутхарады джанымы.
Джалыныб
къалмазса джаудан.
Саудан
къалмазма ёлюб.
Элиб
сюелгенча, сюелеме.

Сюелеме къая эрнинде, наратча.
Ахыратча,
кёрюнеди чынгыл.
«Джангыл,-
деб, шыбырдайды ол.-
Джол
джокъду керти».

Сёз шыбырдайды джюрекге:
«Сеннге –
Джангыз Кёкгеди джол.
Бол
таукел эмда батыр.
Къабыр –
Кёкдю сеннге».

Быргъайма къаядан къызбай, харам санымы.
Батыр, Халал джанымы
иеме Кёкге.
Мийикге
чыгъарады къанатлы акъ Сёз –
Хакъ сёз
элтеди Хакъгъа.

Шайырны сёзюнденди хайыр.
Айыр
акъ бла къараны арасын.
Джарасын
сёз бла багъады джан.
Танг
келеди атыб.

Джерде, Сёзде эмда Кёкде
Кёбле
кёрюрле мени.
Эним,
Джырчы Сымайыл айтханлай, энчи.
Элчи,
шахарчы да танырла.

Атады Танг. Джарыйды Кёк.
Тёгерек
джылы эмда таза.
Джаза
назмула,
къарайма Кёкден:
Мен –
Тейри адамы.

СОРУУЛА

Не ючюн джаратылгъанма мен?
Не ючюн келгенме дуниягъа?
Не ючюн джашайма дунияда?

Джашар ючюнмю къуртча, къамыжакъча?
Хайуанча, джаныуарча?
Огъесе,
Ангылы джанча – Адамча?

Не ючюн джашайма дунияда?
Джашар ючюнмю тукъум болуб, джукъ болуб,
Огъесе,
Кетер ючюнмю тюб болуб, джокъ болуб?

Къалай джашайма дунияда:
Айтылырчамы алгъышда,
Огъесе, къаргъышда?

Амантишча къалыргъамы излейме тарихде,
Огъесе,
Татаркъанчамы, Умарчамы, Джатдайчамы?

Не ючюн келгенме дуниягъа?
Не умут бла атагъандыла бу атны да меннге?
Болаламамы тыйыншлы атыма, тукъумума, къауумума?
Болаламы тыйыншлы тийреме, элиме, Джуртума?

Не этеме сакълар ючюн диними-тилими-халкъымы-джуртуму?
Адам атыма тыйыншлы болур ючюн не этеме?

Атым Билал эсе – къычырамамы азан?
Чакъырамамы халкъымы намазгъа? Джихадха?
Харам джукъудан уятамамы аны?
Хакъ сёз бла уялтамамы аны?

Назмучу эсем да – ушаймыды назмум азаннга,
Аллахны сёзюн джетдиремиди адамгъа?
Хакъсызлыкъдан къутхарамыды аны?
Билдиремиди анга не болгъанын Хакъны?
Хакъына джууукълашдырамыды халкъны?

Атына тыйыншлымыды адам?
Атыма тыйыншлымамы мен?
Атынгы айт сен да – сора,
Сеннге ол атны атагъанланы
Къаллайла болгъанларын айтыб берирме.

Кимме мен?
Кимни адамыма:
Халкъымы, дунияны,
Огъесе, Тейрини-Хакънымы?

Бармыды келямым-китабым?
Диним-ийманым бармыды?
Неди дунияны багъанасы?
Неди джашауну магъанасы?

Хайуанлыкъдан, джаныуарлыкъдан къутулуб,
Бурулалдымы адам Адамгъа?
Дуния джаратылгъанлы келген ол къазауатха
Не юлюш къошалдым мен?

ШИМАЛ ДЖОЛДА СЮЙМЕКЛИК

Шимал джолда бир къызгъа тюбедим –
Кёккёз, сарычач, акъбет мёлекге.
Сюймеклик борчуму анга тёледим –
Тюлме, огъай, насыб керекли.

Кече да – кюндюзча джарыкъ.
Ол къыз джарытханды аны.
Мындан ары тюлме барлыкъ –
Буйругъуду ол Кюн бла Айны.

Аланы кёлеккелерича,
Сюелебиз  Джерде экибиз да.
Сюймеклик мёлеклерича
Болурбуз кёрюне кесибиз да.

Ай бла джулдузну кёребиз Кёкде.
Ала да бизни кёрелле Джерде.
Кёрюнесе мени кёзюме,
Къалтырай тургъан байракъча тёрде.

Джанкъылыч байрагъымса мени,
Тюшюрмезме сени къолумдан.
Кёк-Джер байрамымса мени,
Сюйгенме сени джанымдан.

Сюймеклик хорлагъанды мени:
Хорлам байрагъычаса сен,
Джашау байрагъычаса сен –
Кёкге кёлтюргенсе кёлню.

Шималмыды, Къыбыламыды Джол,
Сенсиз – Хакъ джол болмаз эди ол.
Сюймеклик джарытмагъан джол –
Сууукъ, къарангы – алашады ол.

Сен джарытдынг джолуму, кёлюмю да.
Кесдинг джолун къайгъыны, ёлюмню да.
Магъаналы этдинг джашауну, ёмюрню да.
Сени кючюнгдендиле назму да, сабий да.

Сюймекликсиз (адам улу, эшит!)
Болмазла хаят, аят да, намыс, уят да,
Бизники болмазла дуния, ахырат да –
Сюймекликди ачхан ДЖАШАУГЪА эшик.

Кёз тиер деб къоркъама айтыргъа атынгы да.
Сёз бла айталмам кёлюмю ёмюрде.
Бир джаннга кёргюзтмей, суратынгы да
Джанымда джюрютеме хамайыл бла бирге.

Бир шимал кече – акъ гюлча чакъгъан –
Азгъан кёлюм болгъанды Минги.
Аллах кеси бойнума такъгъан
Хауамса, дууамса мени.

Уллу Аллах манга кеси джазгъан
Хауамса, дууамса – алайды.
Сенсиз манга джокъду джашау,
Ант этеме джулдуз бла Ай бла.

Адамгъа Хауасыз джокъду Джашау.
Шимал Джолда тюшюннгенме анга.
Кюндюзча джарыкъ бир къадер кечеде
Сен аманат болгъанса манга.

Сени манга аманат этгенди Аллах.
Болгъанса меннге Хауа да, дууа да, байракъ да.
Болджал джетиб, тартылгъынчы салах,
Энди бизни бир-бирден айырыр кюч джокъду.

Акъ сёзюме акъ къорлукъ болгъан
Сейирди Шимал Джол: джурту, къызы, кечеси да – акъ.
Акъ дунияны Акъ джурту, Акъ къызы, Акъ кечеси,
Акъ къууанчым-насыбым болгъаныгъыз – хакъ.

Къуру сен эсенг да  насыбдан юлюшюм,
Башхаларындан къаллыкъ эсем да къуру,
Мен бек насыблыма – элтеди мийикге
Сюймеклик джарытхан джолум.

ХХХ

Тюнене къалам – бюгюн компьютер,
Къаламны, китабны орнуна да – ол.
Бара баргъанда, компьютер да
Эски-чирик затха саналыр.

Башха заман келир да, адамгъа
Тил, сёз керек болмай къалыр –
Ангылы (огъесе, билимли, алай а ангысыз)
инсанла бир-бири бла сёзсюз сёлеширле...

Хоу, сёз да керек болмай къалыр –
Адам сёзсюз сёлешир.
Кёз да керек болмай къалыр адамгъа –
Ол кёзсюз да кёрюр.
Къулакъ да керек болмай къалыр адамгъа –
Къулакъсыз да эшитир.
Дагъыда кёб зат керек болмай къалыр адамгъа –
Аны ичи, тышы да тюрленир.
Сёзсюз, кёзсюз, къулакъсыз
Бир тюрлю джаннга бурулур да,
Адам сыфатын тас этер адам.
Миллет, кърал, чек деген да болмаз.
Эркиши, тиширыу деген да болмаз
Хоу, эркиши, тиширыу айырылмаз –
Бир бетде болурла ала экиси да.
ЭрТиши не да ТишиЭр болур адамны аты –
Дуния тюрленир, къатышыр, шашар
Ахырзаман джууукълашса.

Бу затланы кёзюме кёргюзтдюм да,
Кёлюм чыкъды адамдан.
Бир да ажымсыз, Адамлай къалгъанланы
Къутхарыргъа, башха дуниягъа кёчюрюрге,
Къалгъанланы уа тюб этерге деб,
Келликди ахырзаман,
Аллах ийген Ахырзаман.

Алай а, адам маталлыланы
Кеслеринден чыкъса уа ахырзаман,
Сора ёмюрде да
Башланмаз джангы дуния, джашау, адам.

Аллах джаратхан адам унамай эсе
барыргъа Аллах буюргъан джолда,
Сора, аны не сакълагъанын алда
Къыйын тюлдю кёрген.

ХХХ

Саула къоймайла джашаргъа мени,
Ёлгенле уа – ёлюрге.
Джашау бура болурму бизни
Къурчха, Темирге (къурчха, темирге)?!

ХХХ

Сабийлигинде
Тауукъ урлай, къаз урлай,
Ёсгенинде
Макъам урлай, сёз урлай,

Алай эте, най-най эте,
«Бард» болду,
Уру бла, садакъа бла
Къарт болду.

Къуллукъчугъа, ачхалыгъа
Джалына,
Къошдурады къуллугъуна,
Джалына.

Уялгъанны, ыйлыкъгъанны
Билмейди.
Джукъ айтсанг а – къаралады,
Сюймейди.

Билген заты –
Уру бла садакъа.
Ай керегед мынга урургъа
Балакъа.

Кеч болгъанды, тюрленирден
Озгъанды.
Джазыу муну кир топракъдан
Джазгъанды.

Иннети да, сёзю-иши да –
Харамды.
Харам къолдан джийиргенед
Къалам да.

Адам тюлдю. Тюлдю джырчы,
Шайыр да.
Энди муну тюзетирик –
Къабырды.

Кеси кибик джулдузсузла,
Айсызла,
Кеси кибик къул ёзденле –
Сыйсызла,

Къабыргъа да саллыкъдыла
Ма ала.
Джарым молла да къылдырлыкъды
Джаназы.

Джарым адамла джыйыллыкъла
Алайгъа.
Харам ёлюкге тартарыкъла
Орайда.

Ички бла сагъынныкъдыла
Атын.
Ма алай табарыкъды ол
Хакъын.

Отуз кюмюшюн да къуярыкъла
Юсюне.
Ол аллай ахырны хазырлагъанд
Кесине.

Бюгюн а, зынгырдатад
Къылланы,
Къулу болуб, Амантишлени,
Къулланы.

Билгени – садакъа бла
Уру.
Уруну уа, билебиз, арты –
Къуру.
 
Къоркъама кёреме деб, аны
Бетин.
Билеме да харам джанын,
Иннетин.

Ой ол гинасуу кёзлери, къахме сёзлери
Аны.
Аллах тюл, Ибилис джаратхан болур
Аны.

Джанлайма андан, джанлагъанча
Кирден.
Ол а джырлайды сахнадан,
Тёрден.

Халкъ тынгылайды, таб къагъады
Харс.
Ангылагъан азды, ангылы азды. Ма олду –
Палах.

ХХХ

Джокъду сорууум мындан уллу:
Нек унамайды адам улу
Адам болуб, аллына атларгъа?
Нек турады излеб,
Хайуан болуб, ызына отларгъа?

Хайуан, джаныуар заманына
Неди тартхан аны?
Къачан кёрлюкбюз биз
АДАМ болуб адамны?!

Адамла бардыла адам сюрюуде.
Ала адамны Адам этерге,
Сюрюуню Халкъ, Миллет этерге
Кюреше, – сермешелле, ёлелле, кетелле.

Сууаб-гюнах, халал-харам, иги-аман
Не болгъаны – белгили болса да,
Тюрленмейди джукъ.
Нюрленмейди халкъ.

Джокъду сорууум мындан уллу:
Нек унамайды адам улу
Адам болуб, аллына атларгъа?
Нек турады излеб,
Хайуан болуб, ызына отларгъа?

ХХХ

1
Джумуб ачхынчы кёзню
Адамла ёлелле, кетелле.
Джууукълашады манга да кёзюу,
Джанлы джюрегим аны сезеди.

Узакъда, ташада, теренде –
Къайда эсе да улуйду бёрю.
Башха дуниядан тургъанча келе,
Тауушу келеди бери.

Ол мени сагъайта, билдиреди:
«Ёлюм чыкъгъанды уугъа.
Хазыр бол, табарыкъды сени,
Энсенг да тюзге, къысылсанг да таугъа».

Мараучуча, кёрюнмей, келеди ёлюм.
Бёрю улуу да тыймайды аны.
Ашыкъдырады джашаргъа кёлюм –
Ёлюм тюлдю иеси дунияны.

2

Ууакъ къайгъыла, итлеча,
Чабалла хырылдаб тёгерекге.
Манга бир таша белгиле ийгенча,
Къарайла джулдузла Кёкден.

Къаягъа тиреб сыртымы,
Кёкюрекни бургъанма джаугъа.
Ёлюмге къаршчы джырымы
Саулагъа этеме саугъа.

Ёлмезлик джокъду – алайды джорукъ.
Къутулуу джокъду андан.
Бир кюн къутулгъан да, бир кюн тутулады –
Сюймесе да, кетед дуниядан.

Бир кюн туугъан, бир кюн ёледи.
Ёлюмюне да бий болады Эр.
Къызбай ёлюмге къул болуб ёледи.
Эрни сакълайды тёр, къызбайны уа – кёр.

Кимди джашагъан халкъны эсинде? –
Хасаукачы Умар, Къайтукъ улу Джаттай.
Хакъ ючюн, Халкъ ючюн ёлгенле ала –
Алагъа разыды джулдуз бла Ай.

Излей эсенг джашаргъа ёзденча, Эрча –
Хакъ бла бол, Хакъ бла джаша, Хакъ ючюн ёл.
Зулмугъа къуллукъ этме, зулмугъа къул болма –
Сени унутмаз ол заманда Эл.

Мийик джуртуна, Минги Таууна таяныб,
Душманла бла, мынафыкъла бла этген къазауат,
Ёлсенг да санга ёлюм джокъду –
Джанынг Аллахха аманат.

Ким къама бла, ким къалам бла –
Хар ким къарыууна кёре этеди джихад.
Улуйду бёрю, юрелле итле,
Хорламгъа дери барлыкъды къазауат.

Джаханимден къутулур ючюн, джандетли болур ючюн,
Джюрекде, тёгерекде да барады кюреш.
Не шейит болурбуз, не эркин болурбуз –
Хакъ ючюн, Халкъ ючюн сен да сермеш.

ХХХ

Этер ишинге салма болджал:
Къачан джетерин билмезсе аджал.
Къарт, джаш деб, къарамайды ол.
Бошду анга кече-кюн да джол.

Халкъны къырылыб баргъанын кёресе.
«Къалгъан ишге къар джауад» - билесе.
Бош затлагъа эсинги бёлме,
Бир керти иш баджармай, ёлме.

Къалыргъа керекди дунияда ызынг –
Иги бла айтылгъан джашынг, къызынг,
Ала кибик – иги сёзюнг, ишинг,
Артда «Адам тюл эди» деб, айтмазча киши.

Джаша, сакълай-джакълай халкъынгы –
Тюзде къалмазча тюзлюгю, хакъы.
Тилинге – нарт сёзле, халкъынга – тюз адамла  къош.
Джашасанг, ёлсенг да – кёлюнг болур хош.

Джангырт, кючлю эт къанын-джанын да халкъны.
Адамы бол – халкъны? Огъай, Тейрини-Хакъны.
«Тейри адамы» - ата-бабаны аты эмда анты.
Къулду, манкъуртду унутхан аны.

Дуния малгъа табыннган ёзден,
Къуллукъ къул этген ёзден,
Сен тюлсе бизден,
Тейри адамы тюлсе сен.
Адамыса-къулуса дуния малны сен.

Ай марджа, тюзюрек атла, тюзюрек сёлеш –
Тейри адамы болургъа кюреш.
Къул болма не табигъатха, не джамагъатха:
Джангыз, мин «Тюзлюк» деген атха.

Алай тюл эсе, бар джалан аякъ, джаяу.
«Джаяу баргъандан эсе уа...» деб,
«Терслик» деген къара эшекге минме.
Илинме зулмуну арбасына,
Къысылма аны арбазына.
Харам ашын ашама аны,
Харам джырын джырлама аны.

Бай къул болгъандан эсе,
Джарлы ёзденлей къал.
Джаланаякъ, джаяу къала эсенг да,
Сыйынг бла, намысынг бла къал.


Файгъабармы болгъанды бай?
Юлгю ал андан. Джаша алай.
Ол заманда къыйын кёрюнмез джол.
Тейри адамы бол. Хакъ адамы бол.

ХХХ

Чайкъалгъанла – кёб...
Чек-ёлче-басым – кеб –
Керек болур Сёзге... Ёзге,
Башханы кийими керекмиди бизге?

Керекмиди бизге анапест, ямб, хорей?
Джау чайкъай, чебкен баса, ындыр баса,
Айтылгъанла Долай, Ийнай, Эрирей.

Джау чайкъай, баса чебкен, ындыр –
Аладан башха айтылмагъанды джыр.
Назму ёлчеле – бары да оюн..
Ала – не? Болмаса суратлау кюч, оюм.

Огъесе,
Сабийге энди керек болмай къалырмы бешик?
Таулу кийимлерибизни атханча тешиб,
Европа адетге, кийимге, ёлчеге да кёчюб,
Башха тилге, фикирге да кёчюб,
Къалыргъамы башлагъанбыз тюрлениб?

Эжиу бла джырланнган адет тохтаб,
Къалтырауукъ бардланы махтаб,
Сахнада теке оюнлагъа къараб,
Кетергеми башлагъанбыз ёзюбюзден узакъ?

Огъесе, заманмы излейди бизден
Тюрлениуню? Кёчюуню
Башха магъанагъа, кебге?
Мингджыллыкъ адетлерибиз бизни
Атылыб къалырламы, саналмай чёбге?

Шайтанны джангы тюрсюню болурму Интернет?
Къоймай джаш тёлюде намыс, уят-бет,
Хатасы озуб хайырындан,
Чынгатырмы бизни джардан, къаядан?

Кебни тюрлендиреди магъана.
Магъананы тюрлендиреди кеб.
Къыз башына къысмаса джаулукъ,
Джаш башына киймесе бёрк –
Таулумулла, муслиманмылла ала?

Адамны таулу, муслиман этген
Къуру бёрк бла джаулукъ болгъанларын а ким айтды?

Алай а,
Халкъына кёре тёреси, тёресине кёре халкъы.
Магъана бла кеб –
Бир-бирине билек, бир-бирине бек.

Магъана тюрленнгенлей,
Кеб да тюрленмей джокъду амал.
Кеб тюрленнгенлей,
Тюрленеди магъана да.

«Ушамагъан джукъмайды» - хакъ сёздю, нарт сёздю бу.
Халкъ бла Джурт ушайла бир-бирине аны ючюн.
«Таулу тюзде абыныр» дейдиле аны ючюн.

Да керекмиди бизни назмугъа ямб, хорей?
Огъесе,
Джау чайкъар ючюн, чебкен, ындыр басар ючюн,
Тамаммылла бюгюн да Долай, Ийнай, Эрирей?

Ишине кёре джюрюйдю адам.
Ишине-джюрюшюне кёре айтады назму.
Анга кёре тюшеди басым.
Тюрленеди магъана. Кеб да тюрленеди.

Алай болса да,
Магъана биринчиди, кеб а экинчи.
Бычакъгъа кёре ишленеди къын.
Джашаугъа, заманнга кёре айтылады сёз.

Алай а,
Заманнга кёре къылынмайды намаз.
Заман намаЗ – ол гюнахды, харамды:
Аллахлары дуния мал болгъан
Мынафыкъла къылалла аны.
Намаз замаН – олду хакъ, керти,
Джууукълашдыргъан бизни Хакъгъа.

Кёкден эннген Сёз
Тюрлендиреди дунияны,
Кеси уа, тюрленмей,
Тургъаныча къалады.

Керекмиди бизге, хей,
Башха сёз, башха ёлче – ямб, хорей?
Огъесе, джау чайкъар ючюн,
Чебкен, ындыр басар ючюн –
Бизге айныр, джашар ючюн,
Джетишемилле, тамаммылла
Бюгюн да Долай, Ийнай, Эрирей?!!

ХХХ

Келгеннге ёрге тур, тёгерегине бурул.
Кёз-къаш бер – сыйын-намысын кёр.
Кёкден келди эсе сёз – тыйыншлы бол анга.
Уша файгъамбаргъа.

Файгъамбарла, шыйыхла, шайырла –
Кёк бла байламлыдыла ала.
Ала къуллукъ этедиле Хакъгъа,
Хакъ джолну кёргюзедиле халкъгъа.

Дараджалары болса да башха –
Бир Аллахха этедиле къуллукъ.
Адам улуну къутхарыуду борчлары,
Алагъа ачыкъды боллукъ.

Файгъамбарда болгъанча шайырлыкъ,
Шайырда да барды файгъамбарлыкъ –
Бирча болмаса да алада дараджа, керамат,
Сёз бла этелле ала джихад-къазауат.
Керек болса уа – къылыч бла да...

Кёкден эннген Сёзню бармаса ызындан,
Шайырны хайыр болурму назмусундан?