***

Женнетни азабы
Драмалы поэма
__________________________________

































СЁЗНЮ АЛДЫНДА ЭКИ СЁЗ
__________________________________

Адамдан бери якъгъа гьар-бир инсанны оьзюню яшавунда акъны-къараны, яхшыны-яманны, ягь-намусну, сюювню, оьжетликни, гюнчюлюкню айланасында харшны терен салып ойлашагъан бир вакътиси, етишген даражасы боладыр. Шо оьмюрюне оьрленген адамны ойлары тар Дюньягъа сыйышмай, Кёклеге чыгъып, Аламны къуршап да йиберме ярай. Къысматны къысмачлары адамны бир сёйлете, бир йылата, бир де кюлете. Шоллукъда, къарлыгъач дейген асил къуш балчыкъдан уясын тизегенде йимик, гьар адам оьзюню келпетин, оьзюню Дюньясын ахырсонгунда оьзю ярата.
Мени шу поэмам да шо меселде язылды. Мунда мени инанывларым да, шекленивлерим де, сюювюм де, оьжетлигим де бирин-биринден айырып болмас йимик къатнашгъан. Яшдан берли къулагъым эшитгенни, гёзюм гёргенни, юрегим гьис этгенни гёз алдыма гелтире юрюдюм. Бютюн дюньягъа белгили бу сюжетни айланасында кёп китаплар охусам да, язма башлагъанда оланы барысын да унутуп, гече гёрген тюшюмню тюшлейгенде йимик, инг башлап юрегиме тынгладым: бир Жаганнемге тюшдюм, бир Женнетни къапуларын къакъдым, бир сыйлы малайик болдум, бир де Илбисге айландым... Къабилге къабундум, Гьабилге гьакъ юрекден къыйналдым. Ахыр да, къайтып бар кююме тюшюп, муна, сизин алдыгъыздаман.
 














Бир гюнагьы чыкъгъаны саялы, Адам алайгьи салам 300 йыл товбагъа тюшген дейлер. Ону яратгъан Аллагь - Яратгъаным - огъар оьзюню гёлемин, уьлгюлерин бергенде йимик, Адамны ичиндеги тазалыкъны, оьзюне бакъгъан якъда инамлыкъны, гьакълыкъны сынамакъ учун эркин имканлыкълар да берген, ёллар да гёрсетген. Шолай ёлланы бириси Адамны Илбис булан янаша алып юрюй. Эгер Аллагь Илбисни яратмагъан эди буса, Адам оьзю оьзюн танымас эди. Яманлыкъны, ялгъанны, гюнчюлюкню азабын билмеген адам, яхшылыкъгъа, гертиликге къуллукъ этип болмас. Шолай адам халкъгъа арт берген адамдыр.
«Дюньяны гьеч къутгъарса, гёзеллик къутгъаражакъ», – деген орусланы сигьрулу язывчусу Достоевский. Эгер ол айтагъан шо Дюньяны бузажакъ бир гюч бар буса, шо да гюнчюлюкдюр. Амма гюнчюлюк гюнчюлюкге ошамай. Оьзюню менлиги, оьктемлиги саялы Женнетден къувалангъан Илбисни гюнчюлюгю огъар къырдан, ягъадан, оьзю сюй-мей туруп гелген. Амма Адамны уланы Къабилни гюнчюлюгю буса ону оьзюню ичинде тувгъан. Мунда ойлашма зат бар...
Гьар къайсы якъда, къайсы девюрде тувса да, философияны тамуру дин илмулардан дагьни ала гелген. Янгы заманны биринчи шаири гъисапланагъан А.Дантеден башлап, Къакъашуралы Абдурагьмангъа етишгинче иманны-динни сигьрулу югенлери уллу пагьмуланы терс ёллардан къачырып, герти ёлгъа тюзлей гелген, олагъа уллу ругь бере туруп, гертиликни, эркинликни, гьалаллыкъны, рагьмуну Дюньясына чакъыргъан. Балкъарларда йырны сатырларына «тизгинлер» дейлер. Шу поэмамны язагъанда, мен оьзюмню дин-ислам тизгинлеримни тарта юрюдюм...
Ялгъан дюньясындагъы биринчи яшавундан эсе, адамны гележекги герти дюньядагъы экинчи яшаву къужурлу болур деп хабар бере сыйлы китаплар. «Ахыратны азабындан Дюньяны намусу гючлю» деп де айтыла. Амма мени янгыз бир гюнюмню узагъында тувагъан, юрегимни къыйнайгъан суаллар эки де яшавума таманлыкъ этер эди. Шу китабымда мен шо суалланы бирлерине сама да оьзюм болгъан кюйде жавап берме къарадым.
 







Бу сюжетни оьзекли ерлери тюрлю-тюрлю дин китапларда – Тавратда, Забурда, Инжилде, Къуръанда оьзтёрече вариантларда ёлугъа. Мен оланы гьарисинден илгьам алгъанман.
Къумукъ яда оьзге дагъыстан тиллерде шу меселде язылгъан уллу-гиччи асар магъа ёлукъмагъан. Поэмамны ахыры-арты шуну булан битмежегин де билемен. Чыдамлы охувчумну гьюрметине шу биринчи сёзюмню айтмакъны арив гёрдюм.
Сёз – уллу ниъмат. О – адамны Дюньясыны баш белгиси. Хачпереслени баш китабы, «Инжил»: «Аввал башында Сёз болгъан», – деп ачылагъаны да тегин тюгюлдюр. Бугюн сизге Сёз айтма базгъанлыкъ этгеним саялы багъышларсыз бугъай.

АВТОР
 


































ПОЭМАНЫ ИГИТЛЕРИ __________________________________



 
Яратгъаным
Адам
Гьава
Къабил 
Гьабил      Адамны ва Гьаваны уланлары
Илбис
Зензебил, Илбисни уланы
Исрапил    
Микайыл    
Жабрайыл    малайиклер
Азрейил   
Адамны жаны
Ана Топуракъ
Гьюрюкъызлар
Шаир
 






















СЁЗНЮ БАШЫ
__________________________________




Шаир. Яратгъаным.

Шаир

Бу гече де, юхум къачып, танг этдим.
Къыса туруп, эки гёзюм ачытды.
Ожагъымны тёр ягъында ятгъанман,
Хоншум гьалал, къалкъым таммай, рызкъым бар.
Яшларым сав, сюйген агьлюм саламат...
Тек нетерсен, чархым буздай тер басып,
Беззек ялын алып алты санымны,
Йылан тикген йимик, бирден сесгенип,
Уянаман. Юху арада Дюньяны
Къыйынлары гелип къыса юрегим.
Къазакъ гелип, Абусупиян уянып:
«Бизин неге гёммейсен, гьей бусурман,—
Топуракъ бизин алмаймы?» - дей. Нетейим!
Тувмай оьлген уланлары, къызлары
Арагъа алгъан Атабызны Ругьу да
Гелип-гелип, бёлюп гете юхумну...
Юрегимни ярылмагъан ери ёкъ!
Кёк ачувлу. Ерге къашы тююлген.
Къышда янгур ява, язлар боранлы.
Татлилиги тайып бара гьаваны...
Анам Балчар Даражат да айтгъанлай,
Къойну уьстюнде къара торгъай къозлайгъан









Ахыр заман геле сама турмаймы?!
Яратгъаным, сенден кёмек тилеймен:
Сен Адамны вакил этген Дюньяда
Гьабилни биз айтып битмес рагьмусун
Оьжетлиги басдыргъанмы Къабилни?
Мени Оьзюнг яратгъансан балчыкъдан –
Къайтып къара топуракъгъа гиргинче,
Къутулма ёл ёкъму магъа талчыкъдан?!

Яратгъаным

Ёкъ шолай ёл. Юн йипдей тар сокъмакъ бар.
Кёкде тюгюл, Ерде сыры дертингни.
Оьзлер учун сен оьлеген адамлар
Ялгъан гёзлей, къабул этмей гертингни.

Сен макътагъан яшав сени кюсдюрген.
Бугюн булай, нечик болур тангала!
Оьз къойнунгда сен иситип оьсдюрген
Йылан сени оьз бойнунга чырмала...

Сен шаирсен. Къыйналасан къысылып
Арасында адилликни-хорлукъну:
Оьлгюнчеге хуртгъа айлангъан бир адам
Оьзегинден ашай адамурлукъну...

Сен шаирсен. Мен Аламны тикгенли,
Топуракъ азгъан. Кёкню нюрю кемиген.
Сен сайлагъан ёлну сыры мекенли –
Сират тюгюл, Мигьраж батгъыч сен минген.

Сен шаирсен. Мен рагьмуну ессимен –
Чыдамлыгъым битер гьал бар мени де:
Дюньягъа мен вакил этген Инсанны
Азма бакъгъан иманы да, дини де.

Сен шаирсен. Ахыратны азабын
Мен буюруп, бу Дюньяда чегесен.
Ягь юкленген арбасына махлукъну
Оьгюзлейин сен оьзюнгню егесен.





Сен шаирсен. Ругь бергенсен кёплеге.
Азрейилге йыламассан, кюлерсен.
Тек мен сени чакъыргъан гюн Кёклеге
Къыйын-тынчынг Ерде къоюп гелерсен.

Сен шаирсен. Жан-жаныварны аяйсан..
Бир сама да оьзюнге де языкъсын!
Яз дертингни. Кимге аркъа таяйсан –
Юрекдеги тююнлеринг язылсын...
 








































БИРИНЧИ ГЬАРАКАТ


БИРИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________



Шаир

Кюллю Алам аясында Аллагьны.
Гьар-бир уьлкер Оьзю тизген кююнде.
Янартавлар оьртенлерин басылтып,
Топуракъ янгы сувуй тура. Дерьялар
Ягъаларын белгилеген чайкъалып.
Гёк шаршардай етти Кёкню тюбюнде
Гёммек Дюнья уюп тура тирмендей.
Оьрден-къырдан гьалеклик ёкъ, балагь ёкъ.
Кейван1 юлдуз къара тюсюн гёгертип,*
Сари Гюнеш2 балавуздай тюс берип,
Толгъан Ай3 да яшыл тюслер йиберип,
Оьктем Маррих4 къан тюслеге боялып,
Непти шере тюсюн берип Муштари5,
Утарид6 де гёк шавласын уьюрюп,
Акъ шавласы булан Зугьра7 иржайып,
Нарыстадай Дюньябызны энглери,
Къудакъызлар гюренлеген гелиндей
Етти тюсге бояланып гёрюне...
Жан-жанывар яшавлукъну гьайында,
 





___________________
* Баянлыкълар китапны ахырында



Хурт-къомурсгъа уясында талаша.
Ерде гьайран ярашывлукъ гелишген,
Тюз кюйленген къылларыдай къомузну.
Аршдан алып Топуракъгъа етгинче
Ессибизни къолу тартгъан омузну
Гьалиге бир къудурат да бузмагъан.
Не налат ёкъ, не гюнагь ёкъ, не зувап –
Кёк оланы биревге де язмагъан.
Сют татывлу Топуракъда инсан-жан
Харш тартмагъан, не де къабур къазмагъан.
Ниъматлар кёп, урусу ёкъ, не – есси.
Оьчлюк де ёкъ. Отун янгыз Гюн ягъа...
Иссилик бар, гьалаллыкъ бар. Чинкдеси –
Инсан инсан болуп тувуп битмеген,
Адамурлукъ яйылмагъан Дюньягъа8.





































ЭКИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________


Яратгъаным. Малайиклер

Яратгъаным

Гёнгюм сизде, хыялларым Дюньяда –
Гьалын-гюнюн, гележегин ойлайман.
Гьар-бирисин яратып мен жан салгъан
Дюньядагъы жан-жаныварны къысматын
Талигь берип, даимликге тапшурма
Бирев тарыкъ, «Адам» болур шону аты.

Малайиклер

Сени гьукмунг бизге парздыр, Ессибиз.
Атып чыкъгъан нюрлю сувдай ташыйгъан
Тавушунгда яшай бизин сесибиз.
Биз сав чакъы, Сени сёзюнг тавшалмас.
Къуллукъ болса бизин якъдан битеген,
Буюруп къой, къанатыбыз къавшалмас.

Яратгъаным

Сиз шагьатлы, мен яратгъан Дюньяда
Ниъматланы башы Топуракъ болгъан сонг,
Жан-жанывар ондан яшав алгъан сонг,
Ата белин, ана къарнын эсгерип,







Жанын чегип, тюсюн алып, тюс берип,
Бирдагъы да оьлчеп, къулакъ асайым:
Адамны мен топуракъдан ясайым.

Малайиклер

Айтмакъ сенден, кютмек бизден, Ессибиз.
Сени алдынгда турдукъ тизден, Ессибиз.
Сен яратгъан Адам кимге ошажакъ?
Биз Кёкдебиз, Адам къайда яшажакъ?
Ерден Кёкде, Кёкден ерде намус кёп, –
Янгыз Адам къайсын-бирин къуршажакъ?

Яратгъаным

Адам мени келпетимде болажакъ9.
Жанына ругь тынышымдан алажакъ.

Оюндагъы юрегинден гелеген,
Гьар жанны бир табиатын билеген

Сигьручум да болажакъ ол, ойчум да,
Къурувчум да, сабанчым да, къойчум да.

Ол исбарлап, Ерни юзю яшнажакъ,
Адам оьзю сюйген чакъы яшажакъ.

Оьзю байлап, етер гьар-бир негетге.
Малайиклер элтер ону Женнетге...

Гьюрюкъызлар ону жанын йыбатар.
Дюньялыкъны къуванч булан къайгъысы
Бар намусу янгыз огъар къалажакъ.
Исрапил, Жабрайыл, Микайыл,
Азрейил – дёрт таявум, дёрт тавум10,
Сизге болсун бугюн мени макътавум:
Шо иш сизге тапшурула. Тезликде
Ессигизден йылы авузлу сёз берип,
Яшмын болуп къанатыгъыз чиркитмей,
Ерге тюшюп, балчыкъ алып гелигиз,
Топуракъны сесгендирмей, уьркютмей.











УЬЧЮНЧЮ ГЁРЮНЮШ
__________________________________



Шаир

Сыйлы гьукму юрегине гирген сонг,
Яратгъаным тапшурувун берген сонг,

Малайиклер жыйылышып гьакълашгъан,
Ярашывлукъ, низам булан чакълашгъан.

Буюргъаны авур къуллукъ экенни
Малайиклер билсе-билсин мекенли,

Гьар-бириси гьазир ону кютмеге,
Къуллукъ кютюп, юрегин ял этмеге.

Ким къузанмай, Аллагьыны алдында
Хыйлы кютюп гелген йимик алдын да,

Бирдагъы да бир намусгъа егилме,
Разиликни базманында чегилме!

Ой этген сонг, алып бакъса хапаргъа,
Биринчилей чыкъма сыйлы сапаргъа

Исрапил малайикге чёп чыкъгъан11,
Оьзгелери сукълангъан да, талчыкъгъан.

Къувдай къувзап Исрапил малайик
Танг сагьатда къанат язып ёл чыкъгъан.











ДЁРТЮНЧЮ ГЁРЮНЮШ
__________________________________



Исрапил. Ана Топуракъ

Исрапил

Салам болсун сагъа, сыйлы Топуракъ.
Чомартлыгъынг Кёкден туруп билгенмен.
Яхшылыкъгъа болсун басгъан аягъым,
Ессибизден къуллукъ алып гелгенмен.

Ана   Топуракъ

Болмай къалмас Яратгъаным язгъаны,
Мени учун зор Ону магъа базгъаны!
Къуллукъ недир бугюн менден битеген?

Исрапил

Берекети Ерден Кёкге етеген
Дагьниси кёп сени бир саз ерингден,
Татлиси кёп, аччысы аз ерингден
Яратгъаным балчыкъ алма буюргъан.

Ана   Топуракъ

Сен не дейсен? Бугюн магъа Кёк ургъан!
Гьар макътавлар болсун уллу Аллагьгъа,






Сююнмесин Ону мендей сюймеген...
Тек Ол мени тикген гюнден бу якъгъа
Тигивюме мени бирев тиймеген...

Исрапил

Къыйналгъанынг язылмакъ бар зувапгъа.
Бош къайтсам, мен тартыламан жавапгъа.
Ягьынг жыйып, артгъа салып талчыгъынг,
Берме тюшер, деймен, бираз балчыгъынг.

Ана   Топуракъ

Яратгъаным мени Оьзю яратгьан.
Мени енгмек тюгюл Огъар гьюнер де.
О балчыгъым сен не ерден аласан?
Балики, мени жаным бардыр шо ерде?
Яда оьзге саным бардыр шо ерде?!

Исрапил

Огъар жавап менде тюгюл, Кёклерде...

(Учуп гете)
 



























БЕШИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________




Яратгъаным. Малайиклер

Яратгъаным

Болжал битме бир гюн къалгъан. Жавап ёкъ12.
Сизин бир де мени сёзюм ер этип,
Инамлыкъдан чыгъып, къарыв къайтарып
Гёрмегенмен. Оьзюм тынглап тураман.
Тапшурув чу берген эдим... Гьасили?
Сен, Исрапил, не деп айтма боласан?

Исрапил

Иш тувмаса, сёзню деми боламы?
Малайиклер арасындан башлап мен
Баргъан эдим тапшурувунг кютмеге.
Бажармадым. Магъа артыкъ йымышакъ
Юрек берген экенсен...

Яратгъаным

Сонг, не болду?

Исрапил

Топуракъ магъа кант этди. Мен тынгладым.

Яратгъаным

Не деп айтды?

Исрапил

Тизлериме баш уруп,
Нетедикен, деди, шону тапшуруп!
Къар бюрелеп, магъа янгур себелеп,
Холам сайын гюн шавлалар оьбелеп,
Яшыл отум янгы яшнап башлагъан,
Юзюм ярыкъ, къарным таза Топуракъман,
Ачгъа – рызкъы, ялангъачгъа опуракъман.
Кёклер берген сувну тюгюл ичмеймен,
Гьалаллыман, гьарамгъа сыр чечмеймен.
Гюнагьсызман, терс ёллагъа теберме,
Сав санларым бузуп-тозуп йиберме.
Титиретме тийилмеген боюмну.
Сыйлы салам булан арив англатып,
Ессибизге билдир, деди, оюмну...

Яратгъаным

Кёп инангъан дёрт тавумдан бир тавум,
Экинчилей ёл чыкъгъанынг билемен, –
Микайыл, сен нетип гелдинг?

Микайыл

Бош къайтдым.
Бий даража берсегиз де Кёклерде13,
Ерде бираз йымышадым, болмадым.
Топуракъ мени языгъымны чыгъарды...

Яратгъаным

Не деп айтды?

Микайыл

Акъ балчыкъдай агъарды,
Къызыл балчыкъ болуп юзю къызарды,







Къара балчыкъ болуп юзю къаралды,
Жан береген йимик гёзю аралды.
Тавларында оьртен отлар ойнады,
Дерьялары къазанлардай къайнады.
Балавуздай йымышатып ташларын,
Оьзенлердей акъдырып гёзьяшларын,
Тизден тюшюп, бётекедей бюкленип,
Кёк гётермес къайгъылагъа юкленип,
Топуракъ магъа тогъуз тирет тиледи,
Токъсан тогъуз керен дагъы ял барды...

Яратгъаным

Англадым, къой. Бажармагъан экенсен.
Топуракъ сенден гючлю чыкъгъан. Ажайып.
Жабрайыл, айт, сен не деме боласан?
Тюзелдими сени ёлунг сама да?

Жабрайыл

Тюзелмеди, рагьмусу кёп Аллагьым.
Биринчилей игьдибардан чыкъгъанман,
Сени алдынгда айыплыман минг керен...
Топуракъ, мени осал ерим билгендей,
Сени атынгны авузгъа алып тиледи.

Яратгъаным

Не сёйледи?

Жабрайыл

Къайгъы, деди, ой, деди...
Кёкню алдында гюнагьым ёкъ, тазаман,
Багъышлап къой, негетингни бузаман,
Ярай буса, бир кююмню эки этмей,
Гьалаллыгъым булан мени къой, деди.
Кёкден Ерге сен тюшеген батгъычны
Гьар канзиси сайын, деди, нюр явсун!
Ялгъан бусам, ярылайым-оьлейим,
Аллагьны айтып, бирдагъы да тилейим,




Сен чи даим сююнч алып гелединг14,
Бу гезик де зарландырма, къой, деди...
Йиберсенг де мени къатты буюруп,
Языкъ Топуракъ йылай эди агь уруп.
Магъа мунча рагьму берип нетединг –
Языкъсындым... Айып менде, гюч сенде.
Талчыкъ гьалы юрегимни тырнады,
Балчыкъ алма мени къолум бармады.
«Ессибизни пурманындан чыгъаман,
Алмай къайтма кюй ёкъ», – дедим. Нетерсен –
Бугюнден сонг къара къулунг болайым,
Алгъыш тилеп, сагъа сужда къылайым,
Аллагь биле, деди, оьзю яратгъан,
Ниъматыма жан-жаныварны къаратгъан...
Амалынг бар буса, алма, къой, – деди.

Яратгъаным

Инангъаным, билдим: сен де бош къайтдынг...
Арагъызда Азрейил гёрюнмей, –
Ол да не деп гелер экен, къарайыкъ.

(Азрейил геле)

Азрейил

Мен мундаман, Яратгъаным. Буссагьат
Къайтып гелдим. Ташдыр мени юрегим...
Зар-зигерли Топуракъны сёзлери
Аз зат къалды къойма ону иритип...

Яратгъаным

Не деп айтды?

Азрейил

Айтгъанларын мен айтсам,
Буюр, деди, сагъа нечик ярайым?
Кёкню нюрюн алгъан сыйлы юзюнге
Не юз булан, не гёз булан къарайым?



Исрапил гелди – мени аяды,
Жабрайыл гелди – мени къызгъанды,
Инкар этме кюй ёкъ Аллагь язгъанны...
Етти кёкню ялсыз бийи Микайыл –
Ол да мени тилевюме тынглады.
Сёзлериме тынглап, гёнгюм англады...
Къутулдум деп рагьатланып битгинче,
Гелдинг, деди, ал къылычынг сувуруп.
Еллерим бар тавну-ташны тарайгъан,
Нюр явгъан акъ сакъалынгны тарайым.
Сувларым бар янгъанланы тиргизген,
Сувсапсандыр, балики, сувум берейим?
Тавларым бар, ташасында яллыкъ тап,
Этерлеринг этип къойма алгъасап...

Чыкъма къыйын етти Кёкню тёрюне, –
Ал къанатынг къавшалгъандай гёрюне15.
Солувунг бас, янтай, яллыкъ берейим.
Сырынг чеч, бир сырдашымдай гёрейим.
Яшыл отум яшны йимик йылатып,
Оьлен отум отсуз кюлге дёндюрюп,
Аччысы ёкъ сютегеним сыкътатып,
Агъусу ёкъ чечегимни сёндюрюп,
Иши къыстав балжибиним токътатып,
Баласы кёп къомурсгъамны аздырып,
Яйып къойма, терс язывлар яздырып.
Амал ёкъму? Алма мени! Оьзюнден
Жагьаннемге пай болажакъ Адамны
Яратагъан балчыкъны, къой, тилеймен,
Менден алма, алма, деди, зарланып...

Ялбарывун ялынлайын узатып,
Арив юзюн къызыл тангдай къызартып,
Дагъы да ол булай да айтып сёйледи.
Танг сагьатда, деди, Аршгъа оьрленип,
Гьюрюкъыздай болуп алай тюрленип,
Тенгириме юз-минг алгъыш тохуйгъан16
Торгъай деген назик тамакъ асил къуш
Къубагийик туякъ къойгъан ойтанда
Уя тикген! Гьасиретлик бар о жанда!





Беш юз керен алай арив къыйналып,
Беш юз керен алай арив къуванып,
Ойтанымда беш йымырткъа къозлагъан!
Юрекдеги умутдай гьар-бириси...
Яшав йиби къалмасын деп уьзюлюп,
Къызгъанч къысмат къыйын берген ириси!
Беш йымырткъа – сувуп сама битмеген!
Къуванчыны гелип болмай эбине,
Гьар-бирисин тарта къанат тюбюне...
Сувутма сен ону исси уясын –
Гьар йымырткъа сайын чайкъап, жан салсын...
Айтылмагъан олай нече дертим бар!
Магъа нечик узатарсан къолунгну?
Шолай этсенг, зар чегермен, зар, деди.
Алгъышлы этсин Аллагь сени ёлунгну,
Къой, Азрейил, яхшы ёлгъа бар, деди...

Яратгъаным

Сен не дединг?

Азрейил

Мен не деме болайым!
Юрек дейген ерим мени таш тюгюл.
Таш тюгюл, тек балавуздай бош тюгюл.
Топуракъ, дедим, бола бусанг багъышла,
Тобукълардан туруп магъа сен айтгъан,
Эшитгенде, малайиклер бош къайтгъан
Сёзлеринге языкъсынып тынгладым.
Къыйынынг кёп, айыбынг ёкъ – англадым.
Гьар-бир сёзюнг ачытдырды жанымны,
Баврум ярды, гьалек этди къанымны.
Аллагь ташдан яратмагъан мени де...
Тек яратгъан Ессибизни гьукмусу
Артыкъ, дедим, магъа сени зарынгдан.
Аламан, тек борчгъа аламан. Кёп этип
Къайтарарман, деп, къолларым чююрюп,
Бармакъларым элек этип, уьюрюп,
Минг жанындан сайлап бирин алгъандай,





Топуракъ алдым ярып ону къарнындан.
Муна, шу сазбалчыкъ...

Яратгъаным

Гьали инандым.
Мюкюр болдум. Къуллугъунга разимен,
Къызыл балчыкъ.17 Бираз къангъа парх бере,
Бир бузлатып, бир биширип йибере...

Бугюнден сонг сагъа мени буйругъум:
Бек белсенип, этеклеринг чалырсан,
Адамны да топуракъгъа сен алырсан!
Оьлюм булан байладым мен къысматынг.
Болжаллы гюн яш деп, къарт деп къарамай,
Не Кёклерден, не Ерлерден сорамай
Жан къыягъан Малакул-Мавт сени атынг.18



































АЛТЫНЧЫ ГЁРЮНЮШ
__________________________________


Шаир

Яратгъаным, къудуратлы Ессибиз,
Тынышыбыз, талигьибиз, эсибиз,

Айман-айман аялары сыралы,
Къолунда биз англамайгъан къуралы,

Чакъда-чакъда чалынагъан каламы,
Юрегинде юз минг сыйлы саламы...

Сабурлукъну артыкъ гёрюп гьюнерден,19
Жумагюнню сайлап сыйлы гюнлерден,20

Гьюнерине накъыш этип илгьамын,
Гьар ерине тамыздырып балгьамын,

«Баш-ш...» деп айтып, баш болажакъ ерине,
Балавузлу сёзлер сюртюп эрнине,

«Гёз-з...» деп айтып, гёз ойтанын гёргюзюп,
«Инн-н...» деп айтып, инамлыгъын билдирип,
«Сан-н...» деп айтып, ругьландырып сан-санын,










Яратгъаным Етти Кёкню оьрюнде,
Кёкню де бир шабагъатлы тёрюнде

Талайлыгъын алгъа салып талчыкъдан,
Шо Азрейил алып гелген балчыкъдан
Ясап тура инг биринчи Инсанын...














































ЕТТИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________




Гьюрюкъызлар

учуп айланып, йырлай


Биринчи   гьюрюкъыз

Тёшюбюзге от къуюп,
Бал къуюп тилибизге,
Женнетни къызларыбыз –
Сен жан салгъансан бизге.
Юрегибизни айтма,
Жаныбызны йыбатма,
Бизге бир сырдаш ярат,
Азиз Аллагь - къудурат.

Экинчи   гьюрюкъыз

Ала гёзюнден учуп
Алп юрегин гюйдюрме,
Гёз юмуп, гёз ачгъынча
Бир сююп, минг сюйдюрме;
Къайгъысын-дертин алма,
Жанына яллыкъ салма,
Бизге бир сырдаш ярат,
Азиз Аллагь - къудурат.





Уьчюнчю   гьюрюкъыз

Нече тюрлю ниъмат бар –
Женнетни тёрюндебиз.
Сырдашыбыз ёкъгъадыр –
Не пашман гёрюнебиз!
Назларыбыз чачайыкъ,
Юрегибиз ачайыкъ, –
Бизге бир сырдаш ярат,
Азиз Аллагь - къудурат.

Биринчи   гьюрюкъыз

Биз йылагъанда – йылап,
Биз кюлесек – кюлеме,
Бизге бир сырдаш етмей
Женнетибиз кюйлеме.

Экинчи   гьюрюкъыз

Кавсар булакъдан ичип,
Женнет бавда геземе,
Бизге бир сырдаш етмей
Тёрюбюзню беземе.

Уьчюнчю   гьюрюкъыз

Юзюнде нюр янагъан,
Гьар саны бир алмасдай,
Бизге бир сырдаш етмей
Гёрюп тоюп болмасдай...

Барысы   да

Кёп гёзленген бир гюндюр,
Бугюн бир хадиргюндюр...
 Бизге сырдаш яратып,
Жаныбызны сююндюр...














СЕГИЗИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________



Еттинчи Кёк. Аллагь Адамны

яратагъан вакътиси

Яратгъаным

Энемжая тюслю бу сазбалчыкъда
Юз минг тюрлю къуванч да бар, талчыкъ да.
Азрейил гелтирген бу топуракъ
Ерни Кёкге къошмакъ учун тартылгъан
Яшав кёпюр болсун герек, ругь кёпюр.
Гьар кёпюрню бола эки инбашы:
Бири иман болур олар, бири – ягь.
Яшав ёлда ругьдан тюшер гюн гелсе,
Ахыр магъа болмасын деп оьпкелеп,
Къангъа къошуп шо эки де ниъматны
Мен Адамны юрегине саларман.
Шолай этсем, топуракъдан яралып,
Кёкню дёнмес шавласындан сыралып,
Дюньялыкъда оьрюш алгъан Адамны
Яшавуну баш негети шу болур:
Оьмюр деген уллу намус, гиччи ёл,
Къара Ерни къарынына гиргинче
Кёкню алдында къара юзлю болмас ол...








Алты саны бола буса Инсанны,
Бир къуллугъу болсун герек гьар санны.
Муна бу – баш, оьрде оьзге санлардан,
Юрегинден, белинден, тизгёзюнден.
Башы оьрде болса, рагьат болажакъ
Кёкню юзюн айырма Ер юзюнден,
Яда ювукъ этме бирин-бирине...
Гьакъыл отун къабуздуруп берермен,
Яшавунда, сёнме къоймай шо отну,
Билим алмакъ болсун ону оьзюнден.
Мангалайын сыйпап, шулай, тегишлеп,
Эки ерин оймакъ этип ояйым.
Дёгерегин бояп Ерни тюсюне,
Бебейине Кёкню тюсюн къуяйым.
Болсун булар къарангыдан ярыкъны
Янгылышмай айырагъан эки гёз
Адам къарап акъны-гёкню гёреген,
Гёргенине герти къыймат береген...
Юмса – гече, ачса – гюндюз болагъан,
Гюзгюсюне сав Аламны алагъан
Гёкшылт-ала эки жанлы терезе.

Эки инбаш – эки гёзю базманны,
Айырагъан оразлыдан азманны.
Сол инбашгъа тогъуз гюнагь юкленсе,
Токъсан тогъуз зувабына тенг гелип,
Онг инбашы гетген болур чюелип...

Бу да – авзу, гьазир гьар-бир жувапгъа,
Тил юрютмей, гюнагь затны сёйлемей,
Ачылагъан болсун герек зувапгъа.

Муна бутлар, юрютеген Адамны,
Яшав ёлда болсун булар чыдамлы.
Гьар басгъаны яхшылыкъгъа алынсын,
Къуванч – алгъа, къайгъы сонггъа салынсын.
Абат сайын оьмюр артгъа ташланып,
Топуракъны сыртын негьакъ таптамай,







Азиз Адам юрюр йимик хошланып...
Гьали энни гелдик эки билекге,
Шабагъатлы Кёкню эркин юзюдей,
Чомарт Ана Топуракъны оьзюдей,
Эркин болсун, уьйренмесин тилекге.
Гьар не ерде гьарам малдан сакъланып
Гьалал малны артдырсын бу эки къол,
Чырмалгъынча енгсиз хаса гёлекге.

Адам сурат, уьлгюсю – гьар санымдан.21
Энни бугъар жан салайым жанымдан.
Малайиклер булан иман салырман.
Етти Кёкню ниъматларын гёрсетип,
Алты гече, алты гюнню ичинде
Женнетиме алырман...






































ЭКИНЧИ ГЬАРАКАТ


БИРИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________


Яратгъаным. Адамны жаны


Яратгъаным

Муна сурат... Адам болуп битмеген.
Бою-сою, гёлеми бар, жаны ёкъ..,
Дюньяланы ичинде мен яратгъан
Асарланы магъа чинк де сыйлысы!

Адамны   жаны

Яратгъаным, бу чу сени суратынг!

Яратгъаным

Мен оьзюмню яратгъанман янгыдан.

Адамны   жаны

Тек ругьу ёкъ.

Яратгъаным

Гир ичине, ругьландыр.

Адамны жаны
(гирме къарай, тек артгъа тартыла)

Титиреймен. Базмайман бир тамаша.
Буздай салкъын...

Яратгъаным

Тавгъа-ташгъа бермеген
Иссилигим янгыз сагъа бергенмен.
Баш ягъындан башлап, гирип ичине,
Бир ягъадан исив бер гьар санына.

Адамны жаны

Тун къарангы... Тартынаман, болмайман...

Яратгъаным

Дюньядагъы жан-жанываргъа бермеген
Ярыгъымны янгыз сагъа бергенмен.
Гир ичине! Ону оьзюнг ярыкъ эт.

(Адамны жаны тартына).

Сагъа гир деп айтаман чы!
Гир деймен! Ичине гир деймен сагъа!

Адамны жаны

Гирейим...

Яратгъаным

Муна, баргъан-баргъан ери жанлана...
Исси бола... Ярыкъ бола... Энни сен
Жаны болуп яшарсан бу суратны.
Ильгьам алма къоймай ярыкъ Дюньядан,
Къарангылыкъ къыйнар сени. Мен берген
Отунг сувуп, къан тамурунг къысылар...
Тек сёнмейген гюч берермен сагъа мен,
Ругьдан тюшме къоймай, ону ичинде
Гьасиретликни оьртен-отун ягъарсан.
Гирме къыйын эди. Чыкъма дагъы да
Къыйын болур... Мен айтгъанда, чыгъарсан.










ЭКИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________




Яратгъаным. Илбис.

Илбис

Муна бугюн сен жан салгъан Адамынг
«Болур, Аллагь буюрса», – деп иш башлар.
Буюрмагъынг огъар азлыкъ этежек:
Иманлыкъны тенг бир яны – тазалыкъ...
Яратгъаным, бек тилеймен, изну бер,
Сени атынг инкар этген инсанны:
«Болур, Илбис къойса», – дейген этейим.

Яратгъаным

Тыныш алып, эсин жыйып битме къой.
Къанат язып битмеген – тор саласан...

Илбис

Алты геченг, алты гюнюнг тас этип,
Сен Адамгъа тизип берген Дюньянга
Гёнгюм кюлей.

Яратгъаным

Артыкъ оьрден сёйлейсен.





Илбис

Оьрде бусам, тюпден нечик сёйлейим?
Дюньяны мен айландырып бёт-тёбен,
Уьстюн тюпге, тюбюн уьстге бургъан сонг,
Уьстдеменми, тюпдеменми Адамдан?
Экигиз де, Адам булан бир болуп,
Эсгик гёрюп, мени тюпге саласыз.
Къайда мунда рагьму булан гертилик?!

Яратгъаным

Нечик дейсен?

Илбис

Нечик дейим, инанып,
Душманына сав Дюньяны береми?

Яратгъаным

Кимдир душман?

Илбис

Адам.

Яратгъаным

Кимни?

Илбис

Оьзюню!
Юрюсе де менден душман къыдырып,
Янгыз оьзю оьзю булан къалгъанда,
Адам оьзю – Адамны баш душманы.
«Адам магъа ярасын», – деп инанып
Яратгъансан. Оьз-оьзюню душманы –
Сагъа нечик ярасын ол?





Яратгъаным

Аркъанны
Тююнлерин артдырма борч алгъансан...
Чечме неге къарамайсан?

Илбис

Кишенге
Тююнлюсю яхшы бола аркъанны:
Арив тута. Сыртмакъ салма сюйгенде,
Кирит болуп токътай гьар-бир тююню.

Яратгъаным

Арт мурадынг?

Илбис

Мурадым бар, арты ёкъ.
Арты бармы сен яратгъан Аламны?
Он сегиз минг къанаты бар Гьаркъайыл 22
Кёк гюмезин учма сюйдю. Сен огъар
Он сегиз минг къанат бердинг дагъы да –
Кёкден-Кёкге айланып шо малайик,
Тогъуз минг йыл учду, амма Аламны
Артын-алдын тапмады. Сен сорайгъан
Мени ахыр мурадым да – шо кюйде...
Бугюн буса мени ахыр умутум –
Мунда, Кёкде. Нюр тахынга элтеген
Сени жавгьар эшигингни алдында.
Ахырынчы умутумну сёндюрсенг,
Кюлге дёнюп къалажакъман,

Яратгъаным

Англайман.
Менлигин мен сенден оьрде гёреген
Адам къыйнай сени оьктем юрегинг?






Илбис

Къыйнап къоймай, Къыяматны отудай
Къуршап алып, сан-санымны ирите.
Отман, оьзюм кесев болуп янаман!
Яралгъанлы тюп болмагъан жанымны
Енгип болмай къыйналаман. Адамдан
Юз-минг керен артыкъ мени даражам
Тюпге салып, оьктем башым ер этип,
Огъар неге сужда къылма герекмен?!
Мутигь болуп, мен сагъа бойсынгъандай,
Адам оьзю магъа неге бойсынмай?

Яратгъаным

Адамны мен яратгъанман...

Илбис

Мени де.
Мени – алдын, ону – артда. О да гьеч –
Мени – отдан, ону – балчыкъ холадан!
Адамны сен яратгъынча – Кёк шагьат –
Нече минг йыл къуллукъ этдим сагъа мен!
Бетлемеймен. Пурманынгдан чыкъмадым,
Не чыкъмасман. Етти Кёкню тёрюнде
Малайиклер арасында эркеси –
Мен эдим чи, сен сыйлайгъан Азазил...23

Яратгъаным

Дюр эдинг. Сен гьар заман да туврасын
Сёйлегенсен. Сагъа мени давум ёкъ...
Амма бугюн...

Илбис

Бугюн башгъа не болгъан?
Уллу къуванч билип, сыйлап, абурлап,
Малайиклер сен жан салгъан Адамны
Инбашындан алып бири-бирини,




Юз йыл бою Етти Кёкден айланып,
Гьарисинде не ажайып бар буса,
«Муна, гёр» – деп айтып огъар гёрсетди.
Бир мен ону инбашыма алмадым.
Неге?! Гьасирет юрегимни эшитип,
Гьар талабын кюте туруп жанымны,
Къанатлангъан мени эки инбашым!
Къанат буса учмакъ учун берилген.
Бир Адамны аварасын ойлашып,
Къанатымны байламасман, багъышла,
Заманлыкъгъа алданмасман, нечик чи –
Даимликни ихтиярын магъа сен
Кёп ойлашып, Оьзюнг сююп бергенсен.
Сав йыл – биймен. Биргине-бир гюнюм бар –
Илбис гючюм тас этеген, шо гюнюм
Къайсы гюндюр – мен оьзюм де билмеймен.24

Атам Мариж, анам Маржа бир менден
Тоя билмей эди. Менден сююнюп,
Насип явуп къалгъан йимик, олагъа
Женнет болуп гёрюне эди Жагьаннем.
Атамны да, анамны да йылатып,
Кёкге чююп, ахыр бир гюн ер этмей
Неге мени Жагьаннемде къоймадынг?!
Жагьаннемни тарбиясы мекенли:
От тазалай, ялындан чанг тёгюлмей.25
Яллайман, тек гелмегенмен къул болуп:
Башым ийме жаным къоймай...

Яратгъаным

Сен магъа
Асси болдунг. Рагьматымдан арек бол.

(Илбисни Кёкден къувалай)


















УЬЧЮНЧЮ ГЁРЮНЮШ
__________________________________


Женнет баву. Терек тюп.
Гьава. Зензебил.

Зензебил

(оьзю-оьзюне)

Гёзелликни гёзю - пердев, жаны жагь,
Ону эбинден гелме болур бир Аллагь.
Тек бу гезик Яратгъаным оьзю де
Янгылышгъан, магъа тутма ер къоюп...
Мен бир тутсам, тырнакъ болуп тутаман!
Душманымны минг черивюн утаман.
Адам, сагъа мен этермен этерин,
Гёрсетермен мен гёргенден бетерин!

Гьава

(оьзю-оьзюне)

Яратгъаным, алдынгда баш иемен,
Женнетингни гёзеллигин сюемен.
Сав Аламгъа сыймас сени къудуратынг,
Юз-минг тюрлю сигьрунг булан ниъматынг.
Емиш битген нечик арив терегим!








Бары зат бар, билмеймен, не аламат –
Не буса да бир зат излей юрегим.
Ичим-баврум сел алгъандай хозгъалып,
Гинник болма герек ерим авурта...
Янгъан баврум Кавсар булакъ басылтмай,26
Кёкюрегимден жаным чыкъма тармаша...
Англамайман, гьалекмен бир тамаша.
Бирче болуп, ойнап-кюлеп заманны
Йибермейик, иш юрюмей къалмасын,
Мундан бираз ари барып ишле деп,
Адамны мен оьзюм эдим йиберген...
Гьали ону жаным излей... Сагъынчны
Сагьаты – бир девюр экен! Вай, жаным,
Адам, Адам... Ёкъсан, гелип битмейсен...
Адамым ёкъ...

Зензебил

Мен барман чы...

Гьава

Сен кимсен?
Атынг кимдир? Къайдан къарап сёйлейсен?

Илбис

Тёбенде де боламан мен, оьрде де.
Етти къат Кёк, етти къат Ер битгинче
Гьар ердемен, тек ёкъман бир ерде де.

Гьава

Гёзге неге гёрюнмейсен?

Зензебил

Ругьман мен.
Сен гёрмейсен мени, тек мен гёремен.
Гёнгюм алсанг, гёрюнме де боламан.





Гьава

Гёрюн дагъы... Гёрме гьасирет гёзлерим...
Къоркъуп жаным гетди...

Зензебил

Ари гетмежек.
Гьар абатын, гьар къагъылгъан къанатын
Гёзден салмай, сакълап нагагь балагьдан,
Гьызарлайгъан, сен дюньягъа гелгенли,
Къаравулу сав чу сени жанынгны –
Шо да – менмен...

Гьава

Гёзюме бир гёрюнсенг...

Зензебил

Гёрюнюшюм гёзню нюрюн ашамай,
Тек намусгъа осал буса, чыдамгъа,
Бир гёрюнсем, сонг айрылып яшама
Къыйын бола мени гёрген адамгъа.
Намус салма сюймеймен. Сен аривсен,
Къызгъанаман.

Гьава

Магъа шулай бирев де
Сёйлемеген. Татли тилинг эшитген
Женнетни бал булакъларын унутуп,
Сени излежек, солув басып, агь ютуп.

Зензебил

Тилимдеги татлиликден озагъан,
Гюн тувдуруп, гечеликни тозагъан
Мени гючюм тилде тюгюл, - тёшюмде.
Мени ругьум Оьлюм булан байлавлу,
Оьлюм буса – яшавну бир къайдасы...
Къыяматны сеси бар гьар ишимде.
Мени менден къайгъым ёкъ, тек юрегим
Сени ойлап авруй. Менден сакъ бол сен...
Гьава

Къоркъув эгер чыкъгъан буса Женнетден,
Шо Женнетден мен де чыкъма разимен.
Тек сен гёрюн.

Зензебил

Гёрюнейим сагъа мен.
Сен де, мен де билежек бир шарт булан.
Мени гёрюп, ярылмасын юрегинг,
Бир ув йылан боламан мен, бир – улан.

Гьава

Сёзюм – сёздюр.

Зензебил

Мен мундаман, оьрдемен.
Салкъынына сен сыйынгъан терекни
Бутагъына емиш битген ердемен...

Гьава

Гёрдюм, гёрдюм... Гьали яхшы гёремен.
Келпетинге яхшы тергев беремен.
Сен айтагъан Оьлюм къайда, сен къайда!
Сени гёрюп, бир Гюндемен, бир – Айда.
Нюр чачасан, малайикге ошайсан,
Гёзюнг булан ала гёзюм ашайсан.
Сант юрегим къысып, жаным ийлейсен,
Айт, сен кимсен? Нечик татли сёйлейсен?
Бир къарасам, юлдуз кекел улансан,
Бир къарасам, нюр янагъан йылансан...

Зензебил

Дюр, ошайман улан булан йылангъа.
«Сююв» дейген сен билмейген гьайран гьис
Тамур сайын отун яйса къанына,
Йылансан деп оьпкелеме улангъа.




Огь, гёзеллик, душманны да сюйдюре!
Озуп гетсе, йылан кебин гийдире.

Гьава

Товба, мунда нечик гирдинг? Ризванны27
Таш юрегин нетип сама иритдинг?

Зензебил

Уьстю йимик, тюбю де бар къапуну.
Емишине гьасирет бусанг Женнетни,
Шо гьаваслыкъ талай буса юрегинг,
Мурадынга етмек учун, бир-бирде
Оьмюр бою кир къондурмай сакълагъан
Таза баврунг къара ерге тырнатып,
Оьктемлигинг болмагъандай унутуп,
Сюйкелип де билме герек...

Гьава

Сен кимсен?

Зензебил

Етти Кёкню, етти Ерни бийимен,
Тек Адамны шыртына чы бийимен.

Гьава

Адам сагъа нетген?

Зензебил

Нетсин ол магъа?
Ол да мендей бир малайик болса да,
Сюймес эдим Адам йимик болмагъа.

Гьава

Оьрден алып сёйлединг. Сен Адамны
Яхшы таный бугъайсан?



Зензебил

Мен таныйман,
Оьзю мени танымай ол бир-бирде.
Менден оьтюп, ол сени де танымай,
Аявламай, билмей толу багьангны...
Малайиклер алып сени арагъа,
Бир деген бир бийкеси этип, аявлап,
Герек эди къанатында сакълама.
О, гертилик! Не кёклерде, не Ерде
Уьлгюсю ёкъ сени йимик гёзелге
Черсиз къалмакъ уллу гюнагь тюгюлмю!
Биргине-бир Адамынг бар – ол да ёкъ!
Сен янгызсан...

Гьава

Неге янгыз боламан?
Адам мени бирде янгыз къоймагъан...

Зензебил

Сиз бирчесиз, жанларыгъыз къатнамай.

Гьава

Неге дейсен?

Зензебил

Сююп билмей сени ол.
Аллагь берген эки гёзю ёкъ йимик,
Гёрмей сени нюр суратлы юзюнгню,
Къулакъгъа бек йимик, сесинг эшитмей.

Гьава

Балики, оьзюм шолаймандыр? Айыпны
Сен излейген себеплери мендедир?

Зензебил

Айтма, Гьава! Арив авзунг аврутма.
Мени анам Жабилит, гёзел жин къатын,28
Аривлюкде сав аламда тенги ёкъ.
Малайиклер, гьюрюкъызлар чакъ-чакъда
Ону гёрсе, гёзю-къашы байланып,
Эсден тайып къала, башы айланып.
Ол юрюсе, къургъакъ ерге от бите,
Ол энкейсе, къайтгъан сувлар уянып,
Кавсар булакъ болуп чыгъа бокъурап.
Энглеринден агъылагъан ярыкъгъа
Ай булан Гюн тутулгъандай гёрюне...
Амма сени келпетингни гёргенде,
Мен анамны аривлюгюн унутдум.
Сагъа берген антдыр, муна шону учун
Мен Адамгъа тамашалыкъ этемен:
Къатын билип, юрегинге чомулуп,
Гюлюнг соруп, татли санынг къытыкълап,
Гёнгюнг алып, неге сенден сююнмей...28а

Гьава

Сен айтагъан оюнланы билмеймен...
Баракалла, айта бусанг юрекден.
Адам мени сюе буса арекден,
Айт, нечик ёл тутайым мен эриме?
Герти ёлгъа ону нечик салайым?
Гёзюн ачып, гёнгюн нечик алайым?

Зензебил

Сагъынч сайын сёз алып, сёз бермеге,
Юрек ачып, юрегине гирмеге,
Гёз ачгъанда, ала гёзюн гёрмеге,
Гьар абатда гьалын-гюнюн билмеге,
Къыйналгъан гюн къыйын-тынчын бёлмеге,
Оьлме герек буса, бирче оьлмеге
Яннавурда бир сюйгени болмаса,
Аллагь берген Женнет сагъа – туснакъдыр.
Етти кёкге бий экеним билсем де,
Ердей болуп йылан кепге гирсем де,
Шо туснакъдан сени азат этмеге
Биринчилей Аллагь сени яратгъан
Гюнден берли оьзюме сёз бергенмен.




Гьава

Мен нетейим?

Зензебил

Насигьатым тюз англа.
Магъа инан. Шекли болма сёзюме.

Гьава

Буса, ант бер...

Зензебил

Мен ялгъанчы тюгюлмен.
Ант бермеймен. Амма антым эшитсе,
Аяз Кёкде мильон йыллар янагъан,
Гюренлешип, бир-бирине байлангъан
Акъ атлардай уьлкерлери Аламны
Гюренлерин къоюп, бирден тозулуп,
Явар эди Ерге бурчакъ буз болуп.
Юз минг антдан озмай буса бир сёзюм,
Ону айтып, от-ялынлы авзумну
Сувутуп да болмас эдим авара...

Гьава

Гёзюме де, жаныма да бир йимик
Татли тийдинг... Багьа берип билмесем,
Мени Гьава болгъанымны англамас...
Мен недеймен! Англамассан...

Зензебил

Англарман.
Женнетингни тёрюндеги шу терек
Эки тюрлю емиш бере минадан.29
Аллагь ону Адамдан да, сенден де
Яшыргъан, сиз сакълансын деп зинадан.

Гьава.

«Зина» недир?

Зензебил

Экев тюпден биригип,
Аллагь берген гёзелликде чайынып,
Бири-бирин сююндюрмек, сюймекдир.
Гьей, Аллагьым, шонча уллу ниъматдан
Неге магьрюм къалгъан женнет агьлюлер!
Муна сагъа гьакъыл-билим емиши,
Кёкде-Ерде оьмюрюнде билмеген
Сюювге гёз ача бир хапгъан гиши.
Муна сагъа оьлмес-оьмюр емиши,
Даимликни нюр ачгъычы бериле –
Ажжал билмей ону бир хапгъан гиши.
Эки емиш – бири татли биринден,
Татыв алгъан етти Кёкню нюрюнден.
Женнет бавну тюслеринден тюс алгъан.
Муна, сююв: бугюн сени алдынгда
Мубараклы тепси болуп ясалгъан.
Бирин хапсанг, сюювге ёл табасан,
Бирин хапсанг, оьлмес оьмюр табасан...
Жанынг булан оюнг салып янаша,
Экисин де этип мизан-терезе,
Оьзюнг сайла энни, къайсын хабасан?

Гьава

Бири, дейсен, билим булан байлавлу?
Бири, дейсен, оьлюм булан байлавлу?
Экиси де ошай эки тамчыдай,
Татывуна къарамаса, ким чыдай!
Экиси де жан еримни къытыкълай,
Олар магъа экиси де аявлу...
Башлап оьзюнг хапсанг?

Зензебил

Магъа ярамай.
Ярай яда ярамай деп къарамай,
«Оьктемлик» деген сыйлы терекни
Емишин мен яшдан берли хапгъанман,
Насибимни эркинликде тапгъанман.




Гьава
Энни сагъа суалларым кёп мени.
Шулай башын чырмаймысан кёплени?

Зензебил

Мен жыжымны хоталайман, сен – кюлню.
Билмейсендир, мен уштукъул тюгюлню.
Балики, сёзюм гетгендир терс чалынып,
Биревге сёз айтмагъанман ялынып.
Гёзлеринг бар, гёзелликни гёрмейсен,
Къулагъынгны бюлбюл сесге бермейсен.
Сагъа къарап тамашалыкъ этемен.
Юрегинге ювукъ алмай болгъан сонг,
Писиревсюз къуллукъ алып нетемен?!
Насибинге арт бергенсен...

Гьава

Ёкъ! Тынгла,
Къуллугъунгну мен бошуна къоймасман...
Емишингни ашап, балики, тоймасман.
Айтмайсан чы магъа ону сигьрусун...

Зензебил

Ашагъанлы шу терекни емишин,
Кёкню нюрюн алып, гёзюм янгыдан
Ачылгъандай болуп, алдын деми ёкъ
Яшавумну бал татывун тапгъанман.30
Тек сен негьакъ тартынасан. Шуну ашап,
Гьакъыл алып, англап яхшы-яманны,
Сиз насипли болажакъсыз, мен буса ...
Мен ичимден илбислигим къувалап,
Адамланы адамлыгъын аларман.

Гьава

Ачыкъ этип айт, бирисин танглайым,
Къайсы магъа тийишлидир – англайым.





Зензебил

Сен хапгъанынг. Тек бирисин хапгъан сонг,
Бирисине къайтма кюй ёкъ...

Гьава

Уьзюп бер.

Зензебил

Жанынг сайлагъанын билип, эсинг тап:
Мен тиймеймен, оьзюнг уьзюп, оьзюнг хап.

Гьава
(гьакъылгъа гёзюн ачагъан емишни
 уьзюп, аясында айландырып къарай)

Не ажайып, не аламат емишдир!
Алып муну бир янындан къарасам,
Къара Кейван – Сонгугюнню гёремен.
Айландырып о ягъына къарасам,
Сари Гюнеш – Къаттыгюнню гёремен.
Бираз буруп, бу ягъына гёз урсам,
Яшыл Магьи – Итнигюнню гёремен.
Бирдагъы да арив тергеп, сыйпасам,
Къызыл Марригь – Талатгюнню гёремен.
Юрегимни гёзю булан бурлукъсам,
Гёк Утарид – Арбагьгюнню гёремен.
Айландырып, бирдагъы да тикленсем,
Бал тюс Муштари – Хамисгюнню гёремен.
Гьар ягъына гьасирет кюйде къарасам,
Зугьра юлдуз – Жумагюнню гёремен...

Етти тюслю етти юлдуз, етти гюн31
Талигьимни герти ёлун гёрсетип,
Шыбышлайгъан йимик магъа сюювюн.
Етти тюсде етти тангны къатыву...
Емиш оьзю шунча арив болгъан сонг,
Нечик болма герек ону татыву!

(Емишни хаба)










ДЁРТЮНЧЮ ГЁРЮНЮШ
__________________________________




Шаир

Гьасиретликден кёкюрегин толтуруп,
Гьава йылай янгызлыкъда олтуруп.

Учагъандай бир язылып, бир чёгюп.
Гьава йылай бир гёзюнден минг тёгюп.

Биринчилей, бёленип оьз нюрюне,
Гёзьяшыны янгурунда кирине.

Гьава йылай – Еттинчи Кёк кёкюрей,
Гьава йылай – Етти къат Ер бюкюрей.

Гёзьяш чайгъан гёрюнюшю Гьаваны –
Яйсан янгур чайгъандай гюн шавланы.

Сав Дюньяны инг биринчи гёзели –
Оьз Женнети бола туруп, оьз эли,

Кёп сюеген Адамы да янында,
Не гьалеклик къайнай ону къанында?









Оьлген деме, авлетлери тувмагъан,
Яратгъаны Женнетинден къувмагъан...

Бал татытып хапгъанлы шо емишни,
Эбин тапма болмай гьайран бу ишни.

Биринчилей сезген сююв некенни,
Сююв демек – женнет емиш экенни!

Биринчилей Гьава йылай тююнюп –
Сюювге гёз ачгъанындан сююнюп!









































БЕШИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________




Женнетни бавунда

Адам. Гьава.

Гьава

Къайдасан, гьей, Адам! Мени аявлум!
Сени гёрмегеним минг йыл боладыр!32
Яндым, гюйдюм, оьлдюм сени сагъынып...

Адам

Женнет бугюн гьайран гёзел. Гюл ийис
Магъа гьали йимик арив тиймеген.
Къанатланып къалгъандай, еп-енгилмен...

Гьава

Чечек ачгъан – менмен! Гёзюнг гёрмейми?
Мени ичимде не гьал барны билмейсен!
Шунча заман Женнетинге батылып,
Мени гёрмей юрюгенсен... Муна, гёр:
Менден арив терек бармы шу бавда?!
Гьасиретим, менмен сени Женнетинг,







Емишлерим аша, мени балым ич...
Ал къучакъгъа, сен эс этмей янагъан
Жавгьарларым къучагъынга тёгюлсюн...

Адам

Гьава? Сени танып битмей тураман?
Тюрленгенсен... Биринчилей тюшюмде33
Гелген гюнюнг эсимде, тек шу кюйде
Арив болуп сени башлап гёремен.
Ал къуванчлар болуп яна энглеринг,
Гёзлерингни нюрю оьзге тюс алгъан.
Кёкюрегинг булан гёзел юзюнгню
Арасында къувлуп, энемжая бар...
Гюн тийгенде ачылагъан гюл болуп
Ачылгъансан, чечилип де барасан...

Гьава

Герти айтасан... Мен янгыдан тувгъанман...
Гюн тиймеген, магъа оьртен-от тийген!
Мен гьашыкъман! Тюшлерим – тюл, тюлюм – тюш...
Тамашагъа, тамса мени гёзьяшым,
Шу таш ирип агъар эди сув болуп...
Белим язсам, Етти кёкден оьрдемен,
Етти къат Ер емириле – энкейсем...
Гёзюм янгы ачылгъан... О, табиат!
Бир емишни татлилигин билмесе,
Женнетни де болмай экен татыву...
Адам, жаным, аявлум, сен емишсен,
Ашайымы? Тек... бир башлап сен аша...
Муна тюрлю емиш... Мен бир хапгъанман,
Сен де бир хап, гьёкюнмессен... Назланма...

Адам

Танып битмей тураман. Сен авруйсан?
Эсингни жый, нетесен? Кёк къарагъан...







Гьава

Эсин нечик жыйма бола – ёкъ буса!
Эсим тас, тек гьакъылымны тапгъанман!
Мени йимик болгъанынгны сюемен...
Азиз Аллагь бизге ёрап яратгъан
Гёр, бу бавда нече тюрлю ниъмат бар.
Тек бир терек береген шо емишни
Бизге неге гьарам этген? Билмеймен...

Адам

Аллагь бизин Топуракъдан яратып,
Женнет берген... Бизден бир зат тилемей.
Гьарам этген терегини емишин
Ашамасакъ, ону дагъы сёзю ёкъ...
Тек ашасакъ, оьлюм булан къоркъута.
Оьлюм недир? Оьлюм деген не затдыр?
Къоркъунчлу зат буса ярай ажайып...

Гьава

Оьлсенг де ал, азизим, ал, гьасиретим.
Минг макътавлар болсун сени Оьзюнге:
Яратгъаным, магъа шулай гюн бердинг!
Гёзюм ачып, гёзелликни гёрсетип,
От къуйгъандай якъдынг тамур-тамурум...
Адам, неден тартынасан?! Оьп мени...
Сонг, Гьавангны сюе бусанг гётерме,
Шу емишни аша, балын чыгъарып.34

Адам

Оьзюнг? Оьзюнг ашагъангъа ошайсан?

Гьава

Инанмассан, шу емишни хапгъанлы,
Пашман гёнгюм чечек йимик ачылып,
Кёк бирден-бир ярыкъ болуп гетгендей,
Гёзюме – нюр, гёнгюме ругь къошулду.




Муна къара, мен савман чы! Гёзюме
Ярыкъ гирди, пердевлери тайгъандай...
Гьар-бир санынг гьали арив гёремен...
Малайик деп юрюгенмен сагъа мен,
Сен чи Адам болгъансан! Вай... Гьар санынг
Бир аламат... Уяламан... Тай ари...
Тайма, тайма! Муна шулай... ювукъ тур...
Гёзюм тоймай. Азлыкъ эте гёрмеклик...
Нечик арив болгъансан... Вай, шу мени
Эки гёзюм, гьали сама гёрюгюз!
Ал, деймен, хап. Гьёкюнмессен...

Адам

Хабайым,
Шуну хабып, сен тапгъанны табайым.
Шонча шолай не емишдир – билейим,
Оьле бусам, сени булан оьлейим...

(Емишни хаба)






























АЛТЫНЧЫ ГЁРЮНЮШ
__________________________________



Адам. Гьава.
Женнетни къаравуллары.


Биринчи    къаравул
(Адамгъа )


Яратгъаным буюра! Сен Оьзюнден
Сюювюнгню оьрде гёрюп, Гьаваны
Айтгъанына къулакъ асып, ону да,
Оьзюнгню де гюнагьгъа къул этгенсен...
Алгъасагъыз!

Гьава

Адам, мени аявлум!
Сенсиз мени яшавумдан оьлюмюм
Кёп де къолай. Оьлтюр мени, тилеймен!
Магъа Женнет тарыкъ тюгюл, тек мени
Сени булан къойсун. Бизин айырса,
Мен гётерип болмажакъман...

Адам

Аллагьны
Рагьмусу кёп. Амма ону гьукмусу







Рагьмусундан гючлю... Оьзю биледир.
Ниъматыны сыры бизге къарангы.
Асси болма. Маслагьат сал жанынга,
Ессибизни ачувларын артдырма...
Танг сагьатда чыкъдан толгъан гюл йимик,
Гёзьяш чайгъан арив юзюнг энкейтип,
Оьз-оьзюнге къыйын этип нетесен?
Гери къайтма ёлубуз ёкъ.

Гьава

Аявлум,
Гёзьяш булан къыркълай буса гюнагьны,
Мен тазаман. Йылай-улуй, сыгъылып,
Эки гёзюм булакълагъа айлангъан...
Яратгъаным къабул этмей, нетейим...

Экинчи   къаравул
(Гьавагъа)

Жазасын гёр! Аллагьынгны гьукмусун
Бузгъансан. Тез чарангны гёр! Илбисге
Шо гюн оьзюнг алдангъанынг аз йимик,
Адамны да алдатгъансан! Алгъаса!!

Гьава

Гьей, Ессибиз! Бир деген бир Ессибиз!
Ялбараман, эшит: бизге дегенде,
Сени рагьмунг айландымы зулмугъа?

Адам

Сабурлукъ эт.

Гьава

Аллагьыбыз оьзюню
Сыйлы тахын ясагъан сонг ярыкъдан,
Юрегимни уьзюп назик нюрлерин,
Къарангылыкъ къуюп эки гёзюме,




Сёндюрмесе ахырынчы умутум,
Оьз ярыгъы Огъар азлыкъ этеми?
Товба, товба, Аллагьым! Мен недеймен…
Гёз ачгъанда гёреген бир ярыгъым –
Сени менден айырса, мен нетермен?!

Адам

Юлдузланы, Айны, Гюнню шавласын
Савгъат этип, гечебизден – гюнюбюз,
Яхшыбыздан яманыбыз айырма
Гёзюбюзню бебейине нюр салып,
Башыбызгъа гьакъыл берген учун да –
Гьар макътавлар болсун уллу Аллагьгъа.

Гьава

Жагьаннемден Женнети кёп Аллагьым,35
Азабынгдан рагьмунг артыкъ, тек бугюн
Ерни Кёкден, Кёкню Ерден айырып,
Аламынгны агъымын терс бургъандай,
Кёк де, Ер де йимик арив гелишген,
Бир-биревден сююнсюн деп, сюйсюн деп,
Оьзюнг ойлап, Оьзюнг билип яратгъан
Бизин неге айырасан?! Тавуш бер!

Къаравуллар

Гюнагьлысыз...

Гьава

О, аявлу Аллагьым!
Сен яратып, биз сыйынгъан Женнетни
Емишинден ашап, биле-билмесли,
Бир-биревге ачылгъанлы гёзюбюз,
Сагъа макътав тилегенбиз. Гьали де
Шо ругьдабыз, сагъа алгъыш этебиз...

Къаравуллар

Гечикгенсиз. Сизден алда юрюйген,
Сиз унутгъан бир гюнагьны балагьы


Агъусу кёп акъырапны торудай,
Минг алгъышны етме къоймай кёклеге.
Алгъасагъыз!

Адам

Къаравуллар герти айта.
Сенден магъа къыйын, Гьава, зарланма.

Гьава

Неге дейсен?

Адам

Къабургъамны авуртуп,
Сытып алып, сени Аллагь мени учун
Яратгъанын унутгъандай боласан...
Гьасиретим, бугюн сени тас этсем,
Женнетимни тас этгеним аз йимик,
Тас этемен сен тас этген Кёкню де.
Кёкде мени кёкюрегим къайнатгъан
Сенден оьзге къуванчым ёкъ.

Гьава

Аллагьым,
Кёп гёрмегин зарым булан агьымны:
Гьалеклигим тутма къоймай ягьымны...
Ярылып оьл –  эки болмай бир гьалым,
Гьасиретлигим жыйма къоймай гьакъылым...
Гьёкюнмеймен, алдын сокъур болгъанман,
Жаным къыйнап, Сююв ачгъан гёзюмню.

Адам

Гёзюнг ачгъан, тек гьакъылынг сёндюрген...

Уьчюнчю   къаравул

Болжал етди! Шунча гёзел Женнетни
Ниъматлары гьарам сизге, гетигиз!
Къапу ачыкъ!










УЬЧЮНЧЮ ГЬАРАКАТ


БИРИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________


Илбис

Онгда – Женнет, солда – къара Жагьаннем,
Ортасында токътамакъ не къыйындыр!
Къарангыны нюр явагъан ярыкъдан
Айырмакъ да шолай къыйын...Бу якъда
Мундан бийик тав ёкъ. Ону башында
Бир юлдуз бир юлдуз булан сыр чечип,
Уьчюнчюсюн къонакълыкъгъа чакъыра.
Мундан къарап, мен Дюньяны гёремен.
Аривлюкге къалышмай о Женнетден...
Аллагь ону бир Женнетден къувалап,
Бир Женнетге йибереми?! Сав Алам
Адам учун яралгъанму?! Бу недир!
Англамайман, тек бир затны билемен:
Юрегимни ярылмагъан ери ёкъ!
Ичимдеги ачувумну пайласа,
Еттиси де отдан толуп, чайкъалып,
Сегизинчи Жагьаннемни яратма
Борчлу болур эди сыйлы Ессибиз...
Оьзю булан гёзелликге тенги ёкъ
Гюнагь, мени къызымсан сен сигьручу.
Оьлюм, сенсен мени сынчы уланым.
Жагьаннемни тогъасларын сындырып,
Азиз гёрюп, азат этдим мен сизин.




Сиз сюрюнмей юрюсюн деп гьар-даим,
О дюньяны бу дюньягъа байлайгъан
Кёпюр салдым. Бугюнден сонг Дюньяны
Айланыгъыз, тек бир затны билигиз:
Гюнеш энишлеген сайын, гюлентги
Уллу бола. Сиз Адамны гьар гюнюн
Топуракъгъа ювукъ этип юрюгюз.
Ярыкъ Адам ругьдан тюшюп, шоллукъда
Гюлентгиге айланажакъ оьзю де...
Сиз бирлешип юрюсегиз Дюньядан,
Парахатман: Жагьаннем бош къалмажакъ.
Мени буса инг биринчи умутум,
Баш мурадым – бузмакъ, тозмакъ, дагъытмакъ.
Гьакип битген яраларын жанымны
Шо солкъ эте... Алты гече, алты гюн
Аллагь ялсыз яратгъан бу Дюньяны
Мен бир гюнден кумпая-кун этермен!
Онда – рагьму, менде янгыз оьжетлик...
Неге мунча яхшылыгъы Аллагьны
Мендеги бу яманлыкъны оьсдюрген?!
Сен кёп сююп, оьзюнг этдинг оьзюнге,
Энни къыйнал! Яхшы этемен къыйналсам!
Яратгъаным болса болсун сюйсе ол
Оьмюрюнде гьеч биревню алдында
Бир керен бир тобукълардан тюшгюнче,
Жагьаннемге тюшген къолай минг керен.
Яллажакъман! Негетимден къайтмасман!
Оьзгелерден мени бийик этеген
Агьым булан зарымдыр. Мен оланы
Тилеп, урлап алмагъанман гишиден.
Къыйын, къыйын! Сююв булан оьчлюкню
Бир юрекге сыйындырма ким болгъан!
Умутларым юз еринден уьзюлген...
Сыйдан тюшюп, айрылгъанман рагьмудан.
Енгилмейген юрегимни тюбюнде
Дазусу ёкъ ачув булан оьчлюк бар,
Мени герти савутларым... Оланы
Къолдан салмай, ябушарман, оьлермен.
Адамгъа деп Аллагь тизген Дюньяны
Балики, ярты ягъын сама елермен...












ЭКИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________



Гьава. Илбис.

Гьава

Гюнагь авур. Кёкюрегим оюлгъан...
Ягьым сынгъан. Йымышагъан жанымны
Къыйынларым къысып тамур-тамурун,
Пашманлыкъ тор салгъан ярыкъ гёзюме.
Кюллю Алам шавла берип турса да,
Дюнья магъа, толпан алгъан гемедей,
Бир гёрюнсе, эки керен яшына...
Гемечим ёкъ.

Илбис

Мен барман чы, гемечинг.
Кёкдей эркин кёкюрегим геме этип,
Гюнагьынгны югюн огъар юклейим.
Дюнья гёзел! Сонг, юзгенде гёрерсен...

Гьава

Сенде бар гёз, сенде бар ругь менде ёкъ.
Жаныма бир къарлы тавдай буз салып,
Бир от салып, кюлдей этип къоясан.
Сени оьктем юрегингни тартагъан
Не бар менде?





Илбис

Жаным булан гёремен,
Тилим булан айтсам, сёзлер ирижек...

Гьава

Авзум татли сёйлесе де, сен сакъ бол –
Гёнгюм аччы, агъуланып къалма...

Илбис

Къой,
Айтма, Гьава, къуванчымны оьлтюрме,
Аз насибим кёп къыйналып тапгъанман.
Къысматны мен къысмачында чайналып,
Яшавну да кёп ютгъанман агъусун.
Къылдан назик тамурудай гёнгюлню,
Ахырынчы умутум да уьзюлсе,
Дагъы магъа не къалажакъ? Языкъсын.
Юрегиме яллыкъ излеп, мен ичген
Агъуланы сенсен чинк де татлиси:
Оьлюлени тиргизеген эм болуп,
Мени бар-ёкъ савлугъумну артдырып,
Тамурумну тарсайтасан, янгыдан
Яшатасан. Сонг оьчлюгюм уятып,
Ярыкъ учун ябушма ругь бересен.
Сююв - ярыкъ. Етти тюслю жаяны
Шавлаларын жыйып алгъан оьзюне.
Амма ону етти тюрлю ярыгъы
Гьашыкълагъа тюгюл эсе гёрюнмей.
Гёремисен?

Гьава

Эшитемен. Гьар сёзюнг
Магъа ону гьар шавласын гёрсете.
Бир оьмюр аз огъар къарап сююнме...

Илбис

Оьмюрню сиз оьлчейсиз оьзтёрече.
Бизин оьлчев – даимлик. Биз оьлмесге



Яралгъанбыз. Къуванчыбыз-дертибиз
Даимликни сиз гёрмей, биз гёреген
Къабатларын безей. Эгер авузгъа
Бош тюгюлюнг билсем...

Гьава

Огъар шекленип,
Намусума тийме. Сени алдынгда
Инамлыкъдан чыкъмагъанман.

Илбис

Оьмюрню
Шо ажайып къабатларын айтаман.
Арасында магъа илгьам береген
Бириси бар...

Гьава

Женнетдеги вакътингми?

Илбис

Билмединг. О сени булан байлавлу.
Къабургъасын къыйып алып Адамны,
Аллагь сени яратагъан шо сагьат!
Даимлигим, мени оьлмес оьмюрюм
Берер эдим, шо сигьрулу сагьатны
Бир мюгьлетин бола бусам къайтарма!

Гьава

Ону къайдан билдинг? Къачан?

Илбис

Албетде,
Минг оьмюрге тиеген шо мюгьлетде,
Увучума алып азиз жанымны,
Гьасиретлигим ойнатып сан-санымны,
Къуванмагъым къувдай гёнгюм къайнатып,




Гёзлеримден юлдуз шавла акъдырып,
Юрегиме яшмын отлар чакъдырып,
Ай артында алты керен агъарып,
Гюн артында етти керен къызарып,
Мен бар эдим Аршдан сагъа бозарып...

Гьава

Сенден оьзге ким гёрдю шо мюгьлетни?

Илбис

Гьюрюкъызлар... Олар къанат тюбюнден,
Сююнмекден йылай эди яс этип.
Адам буса, гьукмусудур Аллагьны,
Къатты юхлай эди, эсин тас этип.

Гьава

Сен сёйлейсен – кёкюрегим къысыла,
Сен бар ерде къыйын магъа яшама...
Мени сюйме къоймай сени сюювюнг.
Къой, къыйнама мени. Магъа гёрюнме...
Гьали сама гьакъылымны жыяйым.
Гьакъылларда юз-минг къайнап, бир бишген
Гьакъ герти сёз, сени кимлер буса да
Айтма болмай, чыкъмай туруп гьакъылдан...
Гьакъылымны къапкъачларын гётерип,
Гьёкюнчлерим чыгъып геле – болмайман!
Себеби шо: биргине-бир гюнагьым.

Илбис

Гюнагь да – бир, Аллагь да – бир...

Гьава

Англайман.
Ондан да бек къыйнай мени гьакъылым:
Ессибизни тизгёзюне баш уруп,
Товба къылма тезден гьасирет жанымны




Аршгъа чыкъма къоймай, гери къайтарып,
Къыйнай мени сёнюп къалгъыр гьакъылым...

Илбис

Ким буса да тюшме болмай товбагъа.
Этгенлеринг элеклерден чыгъарып,
Терсге «терс» деп, онггъа «онг» деп ташдырып,
Енгилмейген юрегингни йымшатма
Ташдай къатты, сувдай сюзюк ягь герек.

Гьава

Ону къайдан алайым?

Илбис

Оьз янынгдан!
Оьзю башлап таймай туруп гьакъылдан,
Гьакъыллы сёз айтгъан ким бар? Герти ёл
Негер тарыкъ адашмагъан адамгъа?
Аз сама да гьакъылы бар башдагъы
Ой да – бир хурт...

Гьава

Гьар емишге хурт тюшмей,

Илбис

О герти, тек юрегимде бар затны
Ачып айтсам, къабул этмес юрегинг...
Ушатмассан, тек айтмасам болмайман:
Женнетге арт берип, ташлап кёклени,
Дюньягъа сен неге гелдинг?

Гьава

Айтайым.
Терек салма. Кёкде магъа емишин
Сен ашатгъан шо терекни орнатып,
Бюрюн бюрге къыйып, къалам оьсдюрюп,

Бав-бахчагъа айландырма Дюньяны!
Тамуруну теренлигин абурлап,
Бутагъыны гёзеллигин сыйларман...
Инсан учун Женнет-баву шо болур.

Илбис

Тамур дейсен, бутакъ дейсен, тек Бавну
Емишлерин ким ашажакъ?

Гьава

Адамлар.
Тувгъанлардан тувгъанлардан тувгъанлар...

Илбис

Янгылышсан. Сен ёрайгъан адамлар
Гёзеллигин отгъа салып Кёклени,
Топуракъны берекетин сёндюрюп,
Гюнчюлюкню болуп къара къуллары,
Бара-бара бири-бирин ашажакъ!

Гьава

Мен?

Илбис

Сен сёнмес сюювюнге къуллукъ эт.

Гьава

Сен нетерсен?

Илбис

Сагъа жавап берермен...
Кёгюмню де, Еримни де унутуп,
Насибимни гёзлерингде гёрермен.












УЬЧЮНЧЮ ГЁРЮНЮШ
__________________________________




Шаир

Арасыдай къартлыкъ булан яшлыкъны,
Мезгили кёп Магьрип булан Машрыкъны.

Адам – Гьава бир-биринден айрылгъан.
Айры терек болуп эки майрылгъан.

Тек сюювю яллыкъ бере Гьавагъа:
Гьёкюнмеген! Тюшме сюймей товбагъа...

Адам пашман: излесе де Гьавасын,
Бир мюгьлетге сама къоймай товбасын.

Гьасиретликни дерьясында юзгенли,
Гьашыкълыкъны татлилигин сезгенли,

Сююв оту къуюлгъанлы къанына,
Жан къошулгъан бу экевню жанына!

Шунча йыллар магьрюм къалгъан леззетден:
Сююв артыкъ болгъан экен Женнетден!

Гезик етген талигьине къатылма –
Бал-къашыкъдай бир-биревге батылма...





Къайнар топуракъ сувсаплыкъдан оьлтюре.
Адам языкъ – гёк Къаргъа аш гелтире...36

Гьава языкъ – етишмей жан азыгъы!
Кёклени де чыкъмай огъар языгъы...

Къарлыгъач да гьарисине сес эте,
Адашмасын деп герти ел гёрсете.

Рагьму тилеп, гечмек тилеп Аллагьдан,
Тазаланмакъ мурат булан гюнагьдан,

Адам йылай уьч оьмюрню боюнда,
Гьава йылай – Адам булан оюнда!38

Арып-инжип, оьтюп нече пуршавдан,
Кёкден уча, оьзенлерде батыла...

Гьасирет Адам артылгъынча бир тавдан,
Гьасирет Гьава алты тавдан артыла!

Къудраты кёп Аллагь оьзю яратгъан
Эки жанны шунча йыллар къаратгъан...

Муна энни, сагъынмакъдан-гюймекден,
Бир-биревню оьлер чакъы сюймекден,

Билмей къалгъан шонча ёлну оьтгенин,
Арапа-тавну этегине етгенин...39























ДЁРТЮНЧЮ ГЁРЮНЮШ
__________________________________


Адам. Гьава.


Адам

Ёкъ зат таза бола. Энни ёкъ деме
Ёлубуз ёкъ: гюнагьлыбыз. Болсакъ да,
Биз бирчебиз.

Гьава

Бирдагъы да тилеймен,
Авур алма. Яшырмакъны маънасы
Эсги болду. Айтып сама къояйым...

Адам

Яшыргъанынг бармы?

Гьава

Ёкъ, тек билемен:
Оьлюмден де, зулмудан да, отдан да
Сююв гючлю. Сюювюмню буйругъу
Шо емишни сагъа гючден ашатды.
Тиштайпаны табиаты шолай зат –
Сюегенин, къоркъуп къолдан чыгъарма,






Оьлтюрме де къабул бола... Юрекни
Къыркъ тамурун къытыкълайгъан сагъынчны
Бир мюгьлети Аллагьны минг сагьатын
Артгъа сала. Мен шо отда бир керен
Яллагъанман. Экинчилей яллама
Гьюнерим ёкъ. Сен языкъсан...

Адам

Сюйгеним,
Сени магъа чыгъаргъынча языгъынг,
Гьёкюнч ютуп, аякъ тюпге тюшгюнче,
Оьзюм бувуп ташлар эдим оьзюмню.
Гьакъылым да артыкъ сенден, гючюм де...
Сени алдынгда гёзден тюшсем бир керен,
Шо минг керен оьлгенимдир.

Гьава

Гьасиретим!
Шунча сюйген къатынынгны гёзюне
Къарап шолай нечик айтып боласан?
Кёкню-Ерни уланысан. Къоркъувдан
Сен оьрдесен. Бизин шолай яратгъан.
Къоркъа-пыса яшай бусакъ, яшавну
Яшавлугъун, айт, мен нечик англайым?
Энни сама къой, оьзюнге языкъсын,
Талмадынгмы тюше туруп товбагъа?!
«Гьакъыл» дейген Аллагь берген ниъматны
Оьзюнг сайлап алгъансан сен. Шону учун40
Кимдир сагъа «гюнагьлы» деп айтагъан?
Зуваплысан!

Адам

Сёзюнг арив оьзюнгден...
Магъа шолай тийишлидир.








Гьава

Гёнгюбюз,
Юрегибиз, жаныбыз – бир, аявлум.
Сююв – сенден, гюнагь менден гелсе де,
Къайгъыбыз да ортакъ бизин. Тюгюлмю?
Сагъа мени бир сёзюм бар, бир сёзюм...
Тюбюнден тиш чыкъгъан хаси тиш йимик,
Тюшюп къалма гьап-гьазир шо сёзюмню
Айтар эдим, изну берсенг...

Адам

Тынглайман.

Гьава

Сюйсенг, магъа тынгламай да боласан,
…Бугъар тынгла… Бугъар тынгла, азизим…

(Адамны къолун къурсагъына сала)

Муна шулай, къолунгну сал баврума...
Тербенеми?

Адам

Не деп айтма сюесен?

Гьава

Сююв деген инг де сыйлы гюнагьны
Тамурланып гелеген шу урлугъун
Гьис этдингми?

Адам

Адам урлукъ... Тербенип,
Оьзюне мен тынглайгъаным билдирди...
Гюнагь, сююв, зувап... Урлукъ уянгъан...





Тувма герек! Ким туважакъ деймисен? –
Ким тувса да, сенден тува...

Гьава

Ёкъ,бизден!
Бизден тува: Адам булан Гьавадан!
Тек сен огъар сююнмейсен, гёремен...
Ойлай бусанг: бизден тувгъан наслулар
Бизин татли гюнагьыбыз такрарлап,
Бирден-бир бек къайнашдырып Кёклени,
Азап алып гелер деп бу Дюньягъа,
Изну сенде – тююрленген балангны
Тувма къоймай, оьлтюрме де боласан...

Адам

Мени сынап къараймысан?

Гьава

Сен сюйсенг,
Мени языкъ къарынымда уянгъан
Урлугъубуз оьлтюрейик оьзюбюз.
Шолай этсек, гюнагьыбыз саялы
Аллагь бизге язгъан ачгёз Оьлюмню41
Биз оьзюбюз оьлтюрербиз ачындан...

Адам

Ёкъ, огъар мен рази болуп болмайман.
Бизден тувгъан – улан болсун, къыз болсун,
Яда ондан тувгъанлардан бириси
Ер юзюнде ачув-отун сёндюрюп,
Башын янчсын сени алдатгъан Йыланны!

Гьава

Адам, мени барым-ёгъум, азизим,
Сени гёнгюнг сувдан таза, сютден акъ...
Гёзьяш тёгюп, ялбарайым гече-гюн –
Аллагь мени агь-зарымны эшитип,




Енгил этсин сагъа Кёкню азабын!
Юрегингни тазалыгъын англадым...

Адам

Алгъышларынг етегенни билемен,
Аллагь бизин эки керен къызгъанды:
Ерибизде къоймай бизин битдирип,
Магъа – сенден оьле-оьлгюнче къуванма,
Сагъа – ана болма берди имканлыкъ...
Тек, гюнагьгъа гёре, борчунг къайтарып,
Яш тапмакъны сагъа салды азабын.

Гьава

Сен не дейсен! Жанны ичинде жан тувуп,
Инбашыма нюр къанатлар тартылып,
Мен янгыдан Кёкдемен! Мен саялы
Экибиз де къувалангъан Женнетни
Яшымдагъы яшав бизге къайтарыр.
Шодур мени талигьим...

Адам

Сен къыйналма,
Кёкню Ерге савгъатыдыр бу азап:42
Яш тувгъанда, азап гёчюп сююнчге,
Къувнажакъсан, къанат чыгъып гёргенде,
Малайиклер сукъланардай оьзюнге.
Магъа буса – загьмат... Ана Топуракъны
Балчыгъындан яралгъанман... Битмейген
Намусу да ону – мени бойнумда...

Гьава

Адам, мени Аршым, аркъам, таявум,
Гьасиретим, сюегеним, аявлум!
Гьасиретлигим гьакип гетип, адашып,
Женнет Бавну ашап гьарам емишин,
Оьлюмню мен гелтиргенмен Дюньягъа.
Яшавну да узатарман...











БЕШИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________

Гьава. Адам.


Гьава

Уланым бар! Улан! Магъа бу гюнню
Уллу Топуракъ улгъайсын деп умутлап,
Кёк йиберген! Нюрюнг артсын, сыйлы Кёк.
Къартыллайгъан къыркъ тамурум тарсайтып,
Къартыкъ-къартыкъ гьислеримден увулгъан
Адам бюртюк! Не енгил зат экенсен...
Гюнагьынг ёкъ... Сагъа айып къонмагъан!
Чанг тиймеген яшыл отдай тазасан.
Ана топуракъ татли сувун эмдирген
Гёк чечекдей сени ярыкъ гёзюнгню
Бебейинде Кёкню нюрюн гёремен...
Бийик Кёкню, бир заман биз яшагъан,
Сонг Атанг да, Мен де бирче ташлагъан...
«Балам» деген балгьамлы бу сёзню де
Биринчилей айтып оьзюм-оьзюме,
Бал ютгъандай болдум. Мени насибим!
Балам, мени балам, къувдай енгилсен!
Малайиксен, тек... анадан тувгъансан.
Биринчисен... «Ана» деген сёзню де
Биринчилей гелтиргенсен Дюньягъа.
Биринчилей увузланып уянгъан








Кавсар булакъ йимик ана кёкюрегим
Биринчилей сен эмгенсен... О, мюгьлет...
Биринчилей баланг соруп авуртгъан
Ана кёкюрек! Атанг билип къалмасын –
Эшитмесин... Оьлюп къалар сююнюп...

(Адам геле)

Гюнагьдан сонг балагь гелме герекде,
Сююнч гелди! Кёп сююнме ярамай...

Адам

Аста сёйле, уятасан...

Гьава

Уянгъан!
Кёкню гёзю булан къарай. Гьайран жан...
Мендеги гьал! Чыкъгъан йимик Мигьражгъа,
Санларымны авурлугъун унутуп,
Зем-зем сувлар чайгъан йимик чархымны,
Еп-енгилмен... Тувуп битген мюгьлетде,
Сююнмекден адашып, биз тас этген
Женнетибиз унутдурду бу мени...
Мени балам, сени тунгуч уланынг...
Адам, Адам, сени алдынгда токътагъан
Сен таныйгъан Гьава тюгюл!

Адам

Гёремен.
Тек гьали де англап битмей тураман,
Юрегиме янгы юрек битгендей,
Гьислериме етип болмай гьакъылым.

Гьава

Арш ярылып, аналыгъым ачылып,
Къызардашы болдум Ана Топуракъны.
Алдын мени айтып битмес сырдашым




Бир сен эдинг, гьали энни – сав Дюнья.
Варисинге не ёрайсан?

Адам

Анасы
Ёрагъан сонг, болур мени ёравум.

Гьава

Гиннигингни тюегендей нюр булан,
Балам, сагъа бир ёравум бар мени:
Балчыгъындан сени Атанг яралгъан
Топуракъгъа басагъанда аягъынг,
Авурлугъунг енгил болуп къалардай,
Гьалаллыкъны гьызы булан юрюрсен...

Адам

Мени де бар яшынга бир ёравум:
Улан болгъун – Альборакъдан тюшсенг де,43
Дюньялыкъда абур-сыйдан тюшмейген,
Жагьаннемни оьртенинде бишмейген.

Гьава

Сагъа Аллагь илму берсин, Женнетни
Ниъматыдай эсгимейген-дёнмейген.
Гьасиретлик берсин Мигьраж ёлунда,
Сююв берсин, бир къабунса – сёнмейген.

Адам

Рагьмусу кёп Яратгъаным, языкъсын...


















ДЁРТЮНЧЮ ГЬАРАКАТ


БИРИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________

Къабил.Зензебил.


Къабил

Бугюн оьлме онгайлы гюн. Жанымдан
Юрегим бош. Тек гьакъылым къарсалай...
Сабур гёнгюм гете гьатсыз къутуруп.
Пашманлыгъым ташгъын этип акъдырса,
Толкъунланып, Ерни юзюн сув алып,
Кёкню сюзген къаялагъа етгинче
Дуллу-Дюнья къалар эди чайкъалып.
Сукъланма зат ёкъ магъа бу Дюньяда.
Гьакъыл-билим береген шо емишни
Сайлап, Анам этген уллу янгылыш
Къалармыкен наслуланы бойнунда?!
Тюпсюз гьакъыл, сени тюбюнг къыдыра,
Тюбю чыгъып къала экенчин яшавну,
Хазналарынг кимге тарыкъ – билмеймен?
Оьлмес-оьмюр бермеген сонг, адамгъа
Гьакъыл – уллу зулму. Бир гюн хапарсыз
Оьлюм гелип къапубузну къакъгъан сонг,
Бары зат бите. Оьлюм къачан гелер деп,
Биз къартыллап турайыкъму, нетейик?
Оьлюм! Ону алма-берме болмайсан.
Оьз оьлюмюнг оьзюнг янгыз къаршылап,




Намусун да оьзюнг кютме герексен...
Дурус гьакъыл юрюмейген Дюньяда
Гьакъыл неге бердинг магъа, Аллагьым?!
Бугюн оьлме онгайлы гюн. Кюсгенмен.
Атам сюймей бу гьакъда сёз чыкъгъанны.
Анам этген янгылышны тюбюне
Ол оьзюню гюнагьын да яшыра.
Сав Дюньяда тунгуч тувгъан уланын –
Мени гёрмей, гьайын эте Гьабилни.
Мен оьгеймен... Илбислигим ёкъгъамы?

(Зензебил чыгъа)

Зензебил

Атабызны атын айтып, мени де
Къаныма от къуягъан бу ким экен?
Къабил, сенсен... Башдан геле бар балагь.
Сен салмагъан, сен къыймагъан терекни
Емишине къыймат нечик бересен!
Юрегинге тынгла...

Къабил

Тынглап юрюймен.
Гёзюм сокъур, тек Аллагьны гёремен, –
Юрегимде Кёкден алгъан нюрюм бар.
Къулагъым бек, амма Кёкден гелеген
Татли тавуш таъсир эте жаныма,
Санта басгъан тамурларым уята.

Зензебил

Кюстюнмекни маънасы ёкъ. Гьайран зат:
Гюнагьлардан башы чыкъмай юрюйген
Мунапыкъ да, билдинг – зувап къазана!

Къабил

«Бир Аллагь!» деп ибадатым йиберип,
Мутигьлигим билдиргенмен. Тек оьзюм





Шек боламан. Магъа сыйлы Ессибиз
Сол гёзюнден къарайгъанны билемен.
Инишиме - башгъа Ону къараву.
Огъар касму-караматлар ачылгъан.
Муна шо гюн къурбанлыкъгъа союлгъан
Кёп сюеген бузавуна Гьабилни
Нюрден гьарзи салды, мени къаратып.44
Нете, мурдармеди мени къурбаным!
Инкар этме мен билмейген зат бармы?
Бар дей буса, вакиллерин йиберсин,
Мен оьзюм де къурбан болма къабулман!

Зензебил

Намазларын, дуаларын Инсанны,
Къурбанларын шексиз къабул этеген
Бир сагьаты бола, Къабил, Аллагьны.
Шо сагьаты сагъа етмей турадыр.
Алгъасама, сабурлукъ сал жанынга.

Къабил

Отбашдагъы эмен от да кюл бола,
Сабурлукъ да бите янып эрте-геч.
Кюлден къайтып жыжым болмай, нетейим!
Юрегим – буз тавлар, башым – оьртен-от.

Зензебил

Кесевлеринг янмажакъны алданокъ
Билген сонг да, шунча шулай къыйналып
Къабуздурма тюшемикен отну да?
Инг де аслу мурадынга етишме
Ёл ёкъ буса, бош умутгъа алданып,
Яшамакъны маънасы ёкъ.

Къабил

Герти сёз.






Зензебил

Гьакъыл алгъан сайын, Адам адашып,
Гесегендей оьзю минген бутакъны,
Оьзю гелген табиатын аздыра;
Дюньялыкъны яратагъан заманда
Аллагь тартгъан гьыздан чыгъа. Сен сакъ бол.
Аллагь гёре...

Къабил

Терезеси юлдузлу
Аллагьны уью даим ярыкъ. Мен буса
Гюн ярыгъын гёрюп тоюп битгинче,
Гечеликге гёмюлемен янгыдан...

Зензебил

Тап шо ерде яшавну баш маънасы:
Гече – гюнню, гюн гечени аралап,
Яманлыкъны алышдырып яхшылыкъ,
Рагьму къалгъып, намартлыкъ ув къыдырып,
Сююв отун гючлендирип оьжетлик,
Ялгъан булан гертиликни дазусун
Оьлчей туруп оьте инсан оьмюрю.
Юрегинге Аллагьны сал. Шо заман
Оьч юрегинг толуп сени сюювден,
Гёзюнг къайтса, жанынг булан гёрерсен.

Къабил

Яратгъаным алмакъ учун ярата...
Юз ярылып, къайсы якъдан алсам да,
Оьлюм булан, ажжал булан битеген
Яшавумдан сукъланма зат билмеймен.

Зензебил

Жаны излеп, етишсе де юреги,
Инсан етме болмайгъан кёп ерлер бар...





Къабил

Не ерлердир?

Зензебил

Биринчиси – яхшылыкъ.
Яманлыкъны кишенине чырмалып,
Яхшылыкъны къапусуна етгинче,
Талашывда оьмюр гетип къалгъанны
Билмей инсан.

Къабил

Яманлыкъны Дюньягъа
Ким гелтирген?

Зензебил

Сени атанг. Оьзюню
Яратгъынча, Топуракъны йылатып,
Азрейил гелтирген сазбалчыкъны
Яманлыгъы ёкъ эди – жан салгъынча.
Алгъасама, сен де ата болурсан...
Иман салма чакъыргъанда Ессибиз,
Атанга мен баш иймеген саялы,
Женнетимден къуваландым. Энни сен
Оьзюнг ойлаш: ачув кимден башлана?
Яманлыкъны хытанына сув берген
Атанг булан нечик рази боларсан!

Къабил

Зулмучугъа, сюйсе Атам болсун ол,
Сюйсе, Аллагь болсун бизин яратгъан,
Бойсынмайгъан хасиятым саялы
Мен янгызман...

Зензебил

Аллагьгъа бойсынмайгъан
Адам – магъа бойсынагъан гишидир,



Къанатымны тюбюндедир ол мени.
Къудуратгъа чул бермей бусанг, сен бугюн
Меникисен. Мен эркинмен зулмудан.
Женнет – Женнет, тек къапусу бегиле,
Бийлигимни дазулары ёкъ мени.
Биревню де гюллемеймен... Шо себеп,
Йылан болуп сюйкелип де етмейген
Ерлеге мен къушдай учуп етемен.
Гьис этемен: варислери Атангны
Гьар тувгъаны тувгъанындан ругь алып,
Баргъан сайын оьчлю бола гетежек.
Ону оьзюнг – сен гёрсетип турасан.

Къабил

Англатып бер – къайда мени айыбым?
Гертиликми? Тувра чакъгъан сёзюммю?
Бир деген бир иним Гьабил шо ерин
Билме сюймей. Ол – ожакъны эркеси...
Аллагь берип, онг къолумдан гелгени
Сол къолумдан чыгъып, къачан болгъунча
Мен алтынчы бармакъ болуп турайым?

Зензебил

Юрегингде яркъыч сакълап нетесен?
Инамлыгъын оьлтюр ону бир башлап.
Инамлыкъдан артыкъ гюч ёкъ. Осуз ол
Йымышажакъ... Юрекдеги тююнюнг
Гюню етип, гюнжувакъда къызгъанда
Чечилеген кеби йимик йыланны,
Оьзлюгюнден чечилежек...




















ЭКИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________



Адам

Товба Аллагь, мени алты санымны
Яратгъанму айып булан азапдан?!
Малайиклер башлап мени Женнетге
Тапшургъунча Етти кёкде гёрсетген
Ажайыплар къувандырмай жанымны...
Юрегимни мююшюнде сама да
Сююнчюм ёкъ! Даим къайгъы, даим ой.
Оьзгелени къайгъыларын озагъан
Оьзюм гёрген зулму къалгъан эсимде.
Гюнагьлы дей... Недир мени гюнагьым?
Кимни алдында гюнагьлыман? Гёрсетсин!
Яратгъаным оьзю арив гёрмекде,
Оьзюню оьз суратыны уьлгюсюн
Магъа берген саялыму? Жан салып,
Янгыз гёрюп, къабургъамны сувуруп,
Яратгъаны саялыму Гьаваны?
Яхшылыкъны яманлыкъдан айырма
Илбис гёзюм ачгъангъаму? Яда мен
Женнетни лап ортасында оьсеген
Шо терекни емишини татывун
Билме герек тюгюлмедим? Ёгъесе,
Женнет чакъы Женнет берген Аллагьым
Гьарам этип, къаравуллар тургъузуп,







Нетедикен ону менден къызгъанып?
Артсыз-алсыз азаплардан оьтмесе,
Гёрме болмас йимик о не насипдир?!
Гёнгюм ачгъан, гёзлериме нюр къуйгъан
Женнетлерден артыкъ мени Сюювюм,
Аллагь гечмес бир гюнагьгъа гиргендей,
Урлап алма герекмедим ону мен?!
Юрегимни кекелидей гёреген
Гьавамны мен, бузмайым деп юрегин,
Бир тилевюн къабул этдим... Шондаму
Къыяматда чайылмасдай айыбым?!
Гюнагь неге бола? Эки юрекни
Сююндюрмек гюнагь дейген бар буса,
Зувап недир?! Магъа башлап англатсын.
Биз ташланып Магьрип булан Машрыкъгъа,
Сагъынч къыйнап, къайнар гёзъяш иритип,
Гёзюбюзню нюрю битген гюнлерде,
Зар чекгеник – шому мени гюнагьым?!
Гюнагьлы дей... Гьакъыл-оюм къутуруп,
Етти кёкню, Етти ерни къуршагъан:
Гьар мюгьлетде юрегимни къыйнайгъан,
Азаплайгъан гюнагьымны тамурун
Тапма болмай, агь чегемен...





























УЬЧЮНЧЮ ГЁРЮНЮШ
__________________________________



Къабил.Гьабил.


Къабил

Бугюн магъа табиат да арт берген.
Ай яшынгъан. Гюнеш тартгъан ярыгъын.
Гечеликни ичиндеги гечени
Теренине батылгъанман. Гёзюмню
Нюрю сёнген. Буз тавланы ютгъандай,
Мен ичимден къартыллайман, сен буса
Пап-парахат, бир юзюнгню эки этмей,
Терге бишип олтургъансан. Бу недир?
Абат алсам, Топуракъ менден тартынып,
Артгъа тайып барагъандай гёрюне...
Шекли гьислер, ув йыланлар тикгендей,
Санларымны талап, къаным булгъата.
Кёкню-Ерни арасында мен киммен?
Артыкъ сама тюгюлменми?

Гьабил

Къардашым,
Гьатдан озгъан ярыкъ гёзге зараллы.
Айы-Гюню гьар кимни оьз къанында.
Бал да аччы бола, артыкъ ашаса.
Сабурлукъ эт. Негьакъ оьзюнг къыйнама.





Къабил

Анам айтгъан тюз буса, мен тувгъан гюн
Тёбемде нюр янгъан, Кёкге етеген...45

Гьабил

Эшитгенмен, герти. Кёкню белгиси
Тегин болмай. Аллагь сени сюедир.

Къабил

Менден сени артыкъ сюе. Ол сени
Женнетге де менден алдын алажакъ.

Гьабил

Гьар ким оьзю алып юрюй оьзюню
Жагьаннемин, Женнетин. Биз, экев де
Бир атадан, бир анадан тувгъанбыз.
Мурадыбыз, гёнгюбюз – бир. Топуракъны
Ниъматын да гьар ким тёкген терибиз,
Къыйыныбыз берген чакъы алабыз.
Артлы-гюртлю тувгъаныбыз болмаса,
Дагъы башгъа себеп ёкъну биле экен –
Аллагь нетсин бирибизни айырып?

Къабил

Тап шо суал мени рагьат къоймайгъан.
Айырма чы айыра. Биз о гезик,
Эсингдеми, билейик деп гертисин,
Къурбаныбыз орталыкъгъа салгъаныкъ?
Сеникин – нюр, меникин бёрю ашады.46

Гьабил

Яхшы Аллагьны яман иши боламы –
Ажайып иш... Ону тувра себебин
Яратгъаным янгыз оьзю биледир...

Къабил

Шону учундур, тёбемде нюр явдуруп,
Гёзлериме къарангылыкъ къуйгъаны.
Гьабил

Кёкню нюрюн неге сыйсыз этесен?

Къабил

Кёкню къойдукъ. Энни Ерге тюшейик.
Инг биринчи сююнчдюр деп Дюньягъа,
Мени табып, къыркъ тамурун уятгъан
Анама да мен оьгеймен. Ол магъа
Терс гёзюнден къарайгъанны билемен.

Гьабил

Сен къачандан берли шогъар шеклисен?

Къабил

Сен тувгъанлы. Сен Дюньягъа гелгенли,
Мен оьлгенмен: анам сени гьайынгда.

Гьабил

Неге дейсен?

Къабил

Негесин сен билесен.
Нюр янагъан къызардашым Икълима...47
Мен ону учун оьлегеним билсе де,
Оьлсенг – оьл, деп, тутуп сагъа гелешди.

Гьабил

Икълимабыз оьзю кимни сюе экен?
Ярты-ярым иши болмас анабыз
Балики, огъар сорагъандыр?

Къабил

Сюювде
Сенден алдын чиркигенмен, билемен:
Мунда юрек юрюй, башдан соралмай...
Мен биринчи уланыман. Тунгучман.

Биринчилей магъа берип тергевюн,
Мени гёнгюм алагъанны ерине,
Юлдузума Аллагь язгъан насибим
Анам даим сагъа багъып тебере.
Эки жаным ёкъ чу мени, инивюм!

Гьабил

Магъа гьакъыл берединг сен бир заман...

Къабил

Гьакъыл – гюзгю. Мен гюзгюден гёремен.

Гьабил

Гюзгюню сен гючден къынгыр этесен,
Оьзюнге бир къара ону тюз тутуп...
Бил, юрекде уяланып эртерек,
Нече яман хасият бар, амал бар
Гьакъылыбыз айтгъан ёлдан юрюйген...
Бир къарнында, бир жаныны тюбюнде
Бала айнытгъан бир деген бир ананы
Яшларына эки юзю боламы?
Сен не дейсен?
Сени эсинг булгъангъан!

Къабил

Гьакъыл булан айтсам, болмай. Юрегим...
Тек юрегим, шу юрегим енгилмей!

Гьабил

Юрекдеги чырагъынгны къайтарсанг,
Юзюнгдеги нюрюнг сёнер. Сонг сени
Юзюнг къара болгъандан сонг, къардашым,
Нече юзюнг барны Аллагь санасын –
Къаралыкъны санаву да къарангы...

Къабил

Атама да чыгъа мени ачувум...


Гьабил

Атамны къой.

Къабил

Оьзю къойса, къояман.

Гьабил

Сенде тюгюл гьали ону къайгъысы.

Къабил

Дурус айтдынг. Огь, не герти сёз айтдынг:
Сенде ону къайгъысы да, ою да!
Мен киммен? Бир сенсен ону уланы.
Арапа тавгъа балкъып бакъгъан Ай йимик,
Ону юзю сагъа бакъгъан... Къайырмас...
Бар яхшылыкъ сагъа болсун... Мен сени
Оьлтюремен. Дюньяда сен бар чакъы
Магъа ер ёкъ...

Гьабил

Алгъасама, къардашым.
Тилсиз жанлар, къойлагъа ем салайым...

Къабил

Менден сагъа маллар артыкъ. Тюгюлмю?

Гьабил

Мал – малайик. Бизин йимик, малны да
Жанын Аллагь салгъан...

Къабил

Кёкден сёйлейсен,
Амма топуракъ ийис геле оьзюнгден...

Гьабил

Топуракъдан яралгъанбыз. Балики,
Къайтамандыр? Шо ёл бизге тенг ортакъ.
Анангны ойлаш. Атабызны дувлатма.
Гьюнерим бар, тек мен сагъа къолумну48
Гётермесмен... Сюйгенинг эт... Тек мени
Языгъым да чыгъа сени ойлашып...

Къабил

Сен ойлаша болгъан бусанг, мен бугюн
Бу гьаллагъа тюшмес эдим. Кёп савбол...
Гьали сагъа чыкъсын сени языгъынг!
Мени ойлашма... Гертиликни алдында
Бошадынгмы?

Гьабил

Намарт болуп болмайман.

Къабил

Тюсюнг-тюлюнг алышынып гёрюне...

Гьабил

Кёкню алдында яшырмагъан тюсюмню
Сени алдынгда яшырмасман, къардашым.
Ахырынчы абатым, арт тынышым
Ачув булан алмасман мен, оьч булан.
Яшавумну яхшылыкъдан башладым,
Ахыры да шолай битсин... Къарайман:
Сагъа – оьлме, магъа – къалма изну ёкъ...

Къабил

Неге? Неге?!

Гьабил

Аллагьым бар. Къоркъаман.

Къабил

Мен сокъурман, гёзюме зат гёрюнмей,
Сангыравман... Къоркъувумну ютгъанман...
(Талашалар. Хантавлатып, Гьабилни йыгъа)







ДЁРТЮНЧЮ ГЁРЮНЮШ
__________________________________




Шаир

Бу талашыв масхарамы, гертими?
Оьмюрлюкге къысмат язгъан дертими?
Къабил билмей. Къараса бир бурулуп:
Гьабил ятгъан гьалсыз болуп, ёрулуп...
Яврунларын тутса Къабил, инбашын, –
Гьабил авур, къуйгъан йимик къоркъашын!
Къабил чайкъай терс йыгъылгъан инисин.
Ол англамай, англап битмей тура ол:
Инисини оьзю къыркъгъан ирисин!

Тобукълары бошап, эки бюклене,
Ювукъ барып, гёзлерине тиклене.
Нюрю сёнюп, эки гёзю айланып,
Сувуп бара инисини санлары...
Кёклер булан тебинеген Къабилни
Къаны къачып, къоркъгъан юзю агъара.
Сеслендирме сююп ятгъан Гьабилни,
Адашмакъдан адам тилин унутуп,
Нече тюрлю языкъ тавуш чыгъара:
Къубагийик болуп зарлы оькюре,
Яралангъан аюв болуп акъыра...
Ер бавурлап, къара ерни къучакълай,
Кёкге багъып Кёкден кёмек чакъыра.






Ер тербене, тек иниси тербенмей!
Кёк кёкюрей, тек иниси сес бермей!
Гьис этгендей гелген уллу балагьны,
Ачувларын билген йимик Аллагьны,
Гьабилни бир къардаш билип, къыйналып,
Ваягь этип, арагъа алып, айланып,
Жан-жанывар йылай-улуй, яс эте...
Къоркъув уруп, Къабил эсин тас эте.
Балавуздай булутланы къан сава,
Етти гече, етти гюн Ер тербенип,
Емирилген тавгъа-тюзге таш ява!

... Кёклер-Ерлер къошулушуп, чарс бола,
Дюньяда бу инг биринчи яс бола...



































БЕШИНЧИ ГЬАРАКАТ



БИРИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________



Гьава
уланы Къабилни алдында
сарнап йылай.

Гьава

Гюнюм, гьейлер, Гюн тувгъунча тутулду!
Гечем, гьейлер, гечелеге батылды...
Гьасси болуп айтгъан бусам, оьлейим,
Кёк дувлады магъа, Ерлер къатылды...
Айтма сёзюм, гёрме гёзюм къалдымы!
Айтар сёзюм агъуладынг къан къуюп!
Гёрер гёзюм гёзьяшымда иритдинг.
Айтылгъынча агъулангъан сёзлерим
Энни кимге айтмакъ учун аяйым?
Гёк оьзенлер болуп акъгъан гёзьяшым
Увучларым булан нечик жыяйым?!
Къабил, балам, терс язывлар яздырдынг.
Къыркъ тамурум эзип сагъа эмдирген
Увузума увуп сагъа мен берген
Къылыгъынгны къысгъа тутуп аздырдынг.
Къарангыдан гьасирет болуп ярыкъгъа
Аврумагъан къарнын ярып анангны,49
Шугъармеди сен Дюньягъа гелгенинг?
Шунча яшап, шу болдуму билгенинг?






Бугюн сени атанг булан ананга
Тувмагъынгдан къолай эди оьлмегинг!
Къар къонмагъан терегине къан бюркюп,
Гюл юрекли инивюнгню гюллединг...

Агъармажакъ къара танглар къатдырдынг,
Уянмажакъ юхулагъа батдырдынг.
Сен салмагъан азиз жанын Гьабилни
Чыдамадынг Азирейил алгъынча!
Алгъышларым къаргъышлагъа айлангъан...
Агъулардан авзум толгъан, балым ёкъ.
Яслар тутма чакъы мени гьалым ёкъ.
Арш ярылып, малайиклер жыйылып,
Гьали энни йыласынлар талгъынча.
Мангайында тогъуз толгъан Ай тувуп,
Гёз нюрюнде тогъуз отуз Гюн чыгъып,50
Тунгучланы тунгучу деп сююнюп,
Аз дюньяны азапларын артдырып,
Азирейил тапгъан экен сени ананг!
Къан таммагъан къара Ерни юзюне 51
Къара юзлю болдум – нечик къарайым?!
Женнетиме ёл ёкъну чу биледим, –
Дюньямдан да чыгъып, къайда барайым?!






























ЭКИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________




Азрейил. Къабил.

Азрейил

Тикленгенсен. Окъ йыландай къаравунг.
Эки гёзню чанчылма деп бермеген,
Къарама деп берген,

Къабил

Мени гёзюм гёк.
Шо сыйлы тюс мени эки гёзюме
Кёкден гелген. Къоркъма, гёзюм тиймежек.

Азрейил

Гёзюнг гёк, тек гёнгюнг къара. Оьзюнг де
Билмей туруп, ичингни хурт ашагъан...

Къабил

О да не хурт?

Азрейил

Ону аты – гюнчюлюк.
Бир ананы къарнын эки бёлмелеп,



Бир кёкюрекден увуз эмип торайгъан
Биргине-бир къардашынгны гюллединг.
Шо хурт сени ичинг даим талайгъан.
Гёзтюбюнгде мюгьюрю бар оьлюмню...
Сен къанлысан.

Къабил

Йымышатып айтасан.
Къанлы бола буса адам оьлтюрген, –
Къардашыны къанлысы ким болакен?!

Азрейил

Боранмединг, оьртенмединг, селмединг –
Сен къурмагъан Имаратны авдардынг.
Ташын оьзюнг ясап, оьзюнг якъмагъан
Тавханасы танг ярыкълы отбашны
Сёндюрдюнг сен. Атанг, алып белинден,
Ананг алып къарнындан, кёп къыйналып,
Байысын деп чачгъан адам урлукъну
Оьзегинден ашадынг сен хурт болуп.
«Тюз дуванны Аллагь этсин!» – демеге
Ер ёкъ мунда: къайгъы Ерде, къан – сенде...
Оьз намусунг, озокъда, о бар буса,
Оьзтёрече тёре гессин оьзюнге.
Бугюнден сонг агъулангъан яшавунг
Оьмюр ёлунг азап чегип оьтежек.
Оьлюр аврув тиер – оьлюп болмассан.

Къ а б и л

Аврувумну биле бусанг, сен ону
Себебин де билесендир?

Азрейил

Билемен,
Тек айтмайман. Оьзюнг къара ойлашып.
Оьзге тюрлю гьайванда ёкъ, жанда ёкъ –
Адам булан бирче тувгъан шо аврув.




Юрегингни теренине чомулуп,
Къанынга бир къулакъ ас. Сонг билерсен.

Къабил

Къарагъанман. Оьз-оьзюме енгилмей
Айланаман. Мен бир затгъа мюкюрмен:
Яхшылыкъны емиши тез тёгюле,
Яманлыкъны емишине хурт тиймей...
Гюнагьлыман. Кёкге чыкъма оьрюм ёкъ,
Къара ерге гирип ятма кёрюм ёкъ...

Азрейил

Гюнагь себеп, атанг-анангЖеннетден
Къувалангъан эди. Сыйлы Ессибиз
Сени къайда къуваласын? Дюньяда
Инг де авур гюнагь – сени бойнунгда.

Къабил

Гюнагь недир! Гьёкюнчюм бар, гьёкюнчюм!
Авур гьёкюнч юрегиме юкленип,
Яр авгъандай басгъан тамур-тамурум.
Оьлтюргенге къыйын экен оьлгенден...
Жаным алып, Жагьаннемге сал мени...
Тек бир башлап, ябулгъунча къапулар,
Азиз иним Гьабил булан табушдур.
Тамагъыма талав болуп тыгъылып,
Огъар айтма болмай къалгъан сёзюм бар.

Азрейил

Гьёкюнмек де, оьлмек де – бир. Адамны
Оьлме къоймай, инамлыгъы яшата.
Сен савсан, тек гьисаплысан оьлгенге.
Топуракъдан алгъан борчум къайтарма
Кёмек этдинг...

Къабил

Тилевюмню къабул эт?



Азрейил

Сен биревню азиз жанын къыйгъансан,
Бирев гелип сени жанынг алгъынча,
Мен тилевюнг болман къабул этмеге.

Къабил

Магъа нетме герек дагъы?

Азрейил

Зар чекме!
Мени къанлым мени жаным алмагъа
Гьали гелер, дагъы гелер деп айтып,
Гьар мюгьлетде къоркъув къапунг дырбайтып,
Исрапил башлап Сюрюн чалгъынча,52
Къаражакъсан... Тек шол адам гьалиге
Адам болуп анасындан тувмагъан...,

Къабил

Женнетлерде Анам хапгъан шо емиш
Билим бермей, оьлюм берди... Гьей, Кёклер!
Азиз Аллагь! Гьей, къудуратлы Ессибиз!
Уьстюбюзню къыркълама сув бергенсен,
Иман да бер ичибизни чаймагъа!

Азрейил

О герти сёз къартайгъан, тек къарт тюгюл:
Гюнчюлюк де, намус да бир сокъмакъдан
Бирче юрюп болмай эки сырдашдай...
Яхшылыкъдан алда юрюп, гюнчюлюк
Яманлыкъны сокъмакъларын тазалай.
Намусдан да къоркъмай бусанг, Кёкден де,
Сен адамдан къоркъма. Адам, сени атанг,
Малайиклер салгъан сыйлы иманын
Сагъа толу тапшурмагъан. Шону учун
Илбисге сен ят тюгюлсен, къарайман...
Аллагьны сен унутуп да къалырсан





Гьар абатда гёре турсанг Илбисни.
Энни сени Кёкге арзынг къалмасын:
Алдын негьакъ гюллей эдинг Гьабилни,
Гьали ону оьлтюрюп, сен гелтирген
Къурбанлыгъынг етишгендир Кёклеге...

Къ а б и л

Гьабил, Гьабил, мени азиз къардашым,
Бугюн йимик эсимде арт сёзлеринг:
«Сен къыйналма... Ярылды тёш, чыкъды жан.
Не варис, не девлет тувмай къайгъыдан.
Дюньялыкъны гьайында къал, – дейгенинг, –
Ниъматыны ахыры ёкъ, арты ёкъ
Атам-анам къувалангъан Женнетден
Биз хадирин билмейген бу Дюньяда
Айны-Гюнню шавласыны тюбюнде
Къыйналып да, ташны-тавну чайнап да
Оьмюр сюрмек къолай, уьч гюн буса да...»
Шо сёзюнгню бёлюп, тилинг тутулду..

Азрейил

Гьабил женнет-агьлю болду. Сен буса
Яратгъаным берген сыйлы ажжалдан
Оьлмежексен. Юрегингни тюбюнде
Йыллар бою гьакип тургъан гьёкюнчюнг
Гюнчюлюкню агъусуна къошулуп,
Увгъа айланып, яйылып сан-санынга,
Оту сёнген кесев йимик къаралып,
Сонг хурт ашап оьлежексен...

Къабил

Англайман.
Шо такъсыр да магъа азлыкъ этедир...
Къаны ташып, бир мюгьлетни ичинде
Адамлыкъны урлугъуна ачувну
Къошуп чачып, Ерге яйгъан гишини
Эсделигин алып нечик юрюсюн





Бу ишде бир гюнагьы ёкъ наслулар?!

Биз гьали де яшамайбыз. Яшама
Гьазир бола туруп, оьмюр гетерип,
Оьмюр битип, эс тапгъанда билебиз:
Насипсизбиз. Дюньядагъы азапдан
Бизин азат этме гелген Оьлюмню
Гьюрмет булан къаршылайбыз...












































УЬЧЮНЧЮ ГЁРЮНЮШ
__________________________________



Яратгъаным. Илбис.


Яратгъаным

Адам булан тувмадан хырс экенинг
Мен билемен. Энни сизин питнегиз
Оьрчюп гетип, сав Дюньягъа яйылгъан.
Оьз келпетим берип, оьзюм яратгъан
Бир деген бир Адам булан эришсенг,
Мени булан эришесен, тюгюлмю?
Сукъланмайсан, ону ерин гюллейсен...

Илбис

Оьзюгюз де шулай шекли болгъан сонг,
Юз-минг тюрлю аврув бардыр чархымда,
Гюнчюлюк ёкъ. Гюн гёрмейим бар буса!
Болмакълыкъ да бар эди, тек себеп ёкъ.
Языкъ Адам къурагъан шо Дюньягъа
Оьрден къарап кюлкюм геле бир-бирде...

Яратгъаным

Мени гьукмум инкар этген учун да
Огъар такъсыр тийишли эди. Ва амма
Ол гюнагьны эшигинден гирсе де,





Рагьмуну дер къапуларын гёрсетип,
Дюньягъа мен ону Вакил этгенмен.
Адам болма сюермединг, яшырма?

Илбис

Сюймес эдим. Къоркъуп тюгюл намусдан.
Яратгъаным, ону менден арек эт:
Холасына Адам аякъ басгъанлы,
Не иман ёкъ Дюньяда, не берекет.

Яратгъаным

Адам сагъа нетген?

Илбис

Магъа нетсин ол?
Мени булан базманлашып оьлченме –
Макътанмайман, ёкъ Адамны гьюнери.
Яратгъансан, башлап сени алдынгда
Ол оьз-оьзюн абур-сыйдан тюшюрген.

Яратгъаным

Ер юзюнде абур-сыйгъа тийишли
Адам оьзю тюгюлмю? Сен не дейсен?

Илбис

Болма герек эди, тюзюн сёйлесек...
Тыныш алгъан гюнден тутуп, ону Сен
Шо муратда яратгъанны билебиз.

Яратгъаным

Дюр. Мен ону яратагъан мюгьлетде
Огъар бакъгъан умутларым зор эди.
Кёкде тизген Женнетимден уьлгю алып,
Умутлу эдим Ерде Женнет къурар деп.
Гьали бираз шекленемен...




Илбис

Герти сёз
Адамгъа да, Илбисге де тенг ортакъ.
Инамлыкъдан мен бир керен чыкъгъынча,
Эки керен чыкъсын жаным тёшюмден!

Яратгъаным

Инанаман. Магъа айтгъан шо сёзюнгню
Къыячалмай, сен Адамны оьзюне
Айтып болармединг?

Илбис

Неге болмайман?
Болар эдим. Гертиликни уьлгюсюн
Яратгъаным, мен бир Сенден алгъанман,
Алгъанман, от юрегиме салгъанман.
Кёк де, Ер де шогъар шагьат.

Яратгъаным

Буса, бар.
Менден салам берип, сабур-саламат,
Инжинсенг де, илбислигинг яшырып,
Адам булан сыр чеч барып бетге-бет.
Гьасилин сонг магъа билдир...

(Илбис гете)






















ДЁРТЮНЧЮ ГЁРЮНЮШ
__________________________________



Адам. Илбис.

Адам

Шатлыкъ ортакъ. Къайгъы тюше биревге.
Гёз ярыгъым – мени агьлюм Гьаваны
Аллагь мени бир санымны аврутуп,
Юрегиме яллыкъ берме яратгъан.
Къабургъамдан тутуп азиз жаныма
Етишгинче – намус мени бойнумда.
Ана болуп авругъаны болмаса,
Ол мен гёрген къыйынланы гёрмеген.
Не гёрмежек...

Илбис

Мен англайгъан кююнде,
Насибинге сен уллулукъ этесен.
Аврумагъан юрек болмай сав болуп...
Табиатны гёзеллигин аздырып,
Къызгъанч къысмат сагъа берген савлукъну
Къысгъа оьлчевлер булан неге оьлчейсен?
Оьзгелени къыйынларын унутуп,
Бир оьзюнге языкъсынып олтурсанг,
Нечик болур Аллагь сагъа тапшургъан







Тамаша бу Дюньябызны талигьи?
Къыйын-тынчынг сени булан бёлердей
Ким бар мунда? Бар буса, айт?

Адам

Бирев де.
Къайгъым десенг, артса тюгюл, кемимей...
Инг биринчи таявум деп турагъан
Къабил салгъан намус гелип, ёкъ ерден,
Акъ булутда чайынагъан елкемни
Бётекелер сайын эниш салдырды.
Ёлну башы шулай четим гелген сонг,
Хайыр нечик болур ону ахыры?!

Илбис

Женнетге къайт.

Адам

О болагъан иш тюгюл.
Айып авур тартагъан зат ажайып.
Мени айыбым мени булан бите алмай.
Ону салсанг, Женнетни чи нечик де,
Жагьаннемни жабары да гётермес!

Илбис

Эркин юрек – баш душманы зулмуну...
Сен Аллагьны къулусан. Мен эркинмен.
Эркинлигим Аллагь берген. Мен Огъар
Бойсынаман – яратгъаны саялы.
Сырдашы да дюрмен Ону бир якъдан.
Кёк де, Ер де, Жагьаннем де, Женнет де
Магъа бир тенг. Олардан мен оьрдемен.
Сени гёрсем, гёзюме къан къуюла...
Тек Дюньянг зор... Дюньянг тарта жанымны.
Бир гюйдюре, бир янгыдан сюйдюре.
Аллагь айтып, тёр тахларын бийлеген
Женнетимни тас этсем де сен себеп,




Юрегимден сагъа ачув тутмайман:
Илбис къавум оьжетликден оьрдебиз.
Аллагь булан арачынг мен болайым?
Женнетге къайт...

Адам

Юрек ювукъ, ёл айланч.
Яратгъаным акъ булутдан тюшюрюп,
Къара Ерде язгъандан сонг рызкъымны,
Магъа Кёкге гётерилме бачгъыч ёкъ.

Илбис

Гьюрюкъызлар, малайиклер жыйылып
Аллагь сагъа иман салгъан сагьатда
Сагъа сужда къылмагъан бир мен эдим.
Гьёкюнмеймен. Себебин сен билесен.
Иман – сени сынмайгъан нюр таягъынг,
Тас этмесенг, сагъа этеген абурум
Арта мени, сюймесем де, сюйсем де.
Осуз адам мени къара къулумдур...
Гьали буса кёмекчингмен сени мен.
Сен рази бол, мен этермен къалгъанын.
Сени азман сыпатынгда Аллагьны
Ярыгъы бар. Инан магъа, рази бол...
Къайт Женнетге...

Адам

Женнет къайда, мен къайда!

Илбис

Оьлюп къал, тек языгъымны чыгъарма,
Эки керен оьле – экиянсыллы...
Сен айтагъан Женнет булан Жагьаннем –
Эки яны ярылгъан бир юрекни.
Айрылагъан ёлну эки янында
Онгда-солда тогъаслангъан къапулар.





Онгдагъылар – яхшы яны юрекни,
Яман яны – сол якъдагъы къапулар...

Адам

Ачгъычлары? Къапуланы ким ача?

Илбис

Ачгъычлары – Сюювюнгню къолунда!
Сююв сюйсе, онггъа-солгъа къарамай,
Гюнагьмы деп, зувапмы деп сорамай,
Сайлагъанын салып арив алдына,
Гирип гете оьзю сюйген къапугъа.
Гирип гетип, ярылгъан шо юрекни
Эрневлерин тигип-тиркеп, аявлап,
Яраларын болмагъандай сав эте.
Тапталмагъан сокъмагъы ёкъ Сюювню,
Тек гьар гезик гёзю тюшген адамны
Къагъып алып Сююв къанат тюбюне,
Янгы ёлгъа элте, янгы Дюньягъа...
Сен Сюювню билгенмисен?

Адам

О, къысмат!
Ол тюгюлмю, оьртен салып жаныма,
Бир гюн мени авамлыкъдан уятып,
Тынч Женнетден къыйын Ерге тюшюрген?!

Илбис

Гьёкюнгендей гёрюнесен, къарайман?
Женнетге къайт.

Адам

Дюнья татли. Болмайман...
Бу Дюньяны ниъматларын билген сонг,
Дагъы жаным излемей о Дюньяны.
Женнет мунда...




Илбис

Товбагъа тюш. Аллагьгъа
Гьасси болма! Дюнья – Женнет дей бусанг,
Аллагь – сенсен, сенсен мунда бир Аллагь..

Адам

Ессибиз не тувмагъан, не – оьлмежек.
Ону сыйлы келпетинде болсам да,
Мен оьлемен. Башгъалыгъы – шо ерде.
Шарабындан ичип тоюп болмайгъан
Оьзю берген яшавумну дазулап,
Бал къартыкъгъа агъу къуюп бергендей,
Аллагь магъа ажжал берген. Шогъар да
Сююнемен, кёп шюкюрлюк этемен:
Алда гечем болажакъны билмесем,
Мен хадирин билмес эдим Гюнюмню...

Илбис

Отбашыма буз ташлай деп кёбюсю
Сагъа мени разилигим аз бола...
Бугюн сагъа разимен. Мен оьзюм де
Гьёкюнмеймен чыкъгъаныма Женнетден.
Тогъасланы, бугъавну чу нечик де –
Тюкге тюшген тююнню де сюймеймен!
Женнетни де барусу бар. Къояйыкъ...
Иш табулмай къалмас бизге мунда да.
Экев болуп бир Дюньяны сюрейик,
Билесен чи – чачма болмай сюрмесе.
Урлугъунг чач, чёп басса, мен чёплермен.
Гюнагь басып, Гюнюнг гетсе сёгюлюп,
От йиплерим булан ону кёплермен.


















БЕШИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________



Ана Топуракъ. Азрейил. Къабил.


Ана   Топуракъ

Ахыры шу болажакъны биледим...
Юз-минг керен ялбарсам да, тынгламай
Балчыгъымны алгъан эдинг, йылата.
Къайда етдинг?

Азрейил

Борчунг алып гелгенмен.
Адам учун, сенден алгъан борчумну, –
Магъа кёмек этме сама сюймейми, –
Адам оьзю къайтарма да башлады...
Нетегенин билмей ону уланы
Къабил гиччи къардашыны сюегин
Сыртына алып юрюйгени – бу къыркъ гюн.
Къыйнала, тек гьёкюнгенден не пайда!
Къарнынгдан мен балчыкъ алгъан шо ерге
Басдырсынмы?

Ана   Топуракъ

Сен савбол. Къан ичмеймен.
Магъа инсан тёкген къара къан тюгюл, –






Сют акъ янгур тарыкъ Кёкден гелеген.
Таза Кёкню этегинден нюр алып,
Гьакъылындан накъыш алып Инсанны,
Гюнчюлюк ёкъ, къан ёкъ, къул ёкъ, зулму ёкъ,
Бирев гючден елемеген, тозмагъан
Гьалал уьйге тюгюл гирмей Берекет.
Ону неге англатмайсан Къабилге?
Сёйлемейсен?

Азрейил

О ерлерден оьтген ол.
Ярыкъ алда юрюйгенни унутуп,
Тун къарангы гечеликге чомулгъан.
Ярыкъ гюнден ялкъып Къабил, мен билсем,
Гечени излей. Къарангылыкъ болмаса,
Тутма болмай нюр-шавланы къуйругъун...
Къарангыдан ярыкъ тува... Яхшылыкъ
Яманлыкъдан тува она шо кюйде.
Гьёкюнч къыйнай, баврун яра, тек ону
Юрегинде яманлыкъ ёкъ.

Ана   Топуракъ

Буса, сен
Яманлыкъ не, яхшылыкъ не – билмейсен.
Бир яманлыкъ этмей туруп, бир-бирде
Бажарылмай бир яхшылыкъ этмеге...
Мунда ишни сыры оьзге тамурда.
Гьар бюртюгюн къартыкъ этип къайтарып,
Мен аз къуллукъ этгенмедим Къабилге?53
Оьчлюк чачып, тирлик алгъан гиши ёкъ,
Оьлюм чачгъан – ажжал ора... Билмеймен...
Берекетим уьркютмесин...

(Къабил геле)

Къабил

Къаргъа магъа арив уьлгю гёрсетди.54
Къардашымны ерге сама салайым.
Сонг гёмермен...


Ана   Топуракъ
Къанны къабул этмеймен.
Малайиклер сюймесе де англама,
Шол гюн де мен айтгъан эдим гертисин.55
Бугюн айтып авара да болмайман.
Къардашынгны нечик алып гелгенсен?

Къабил

Чарасызман. Дагъы этме кюй тапмай...
Багъышлагъыз, айып тюгюл сорагъан:
Жан алып, жан салагъан сиз экевсюз,
Ярамаймы къардашымны тёшюне,
Бавгъа терек салагъандай гёчюрюп,
Юлкъуп алып салма мени жанымны?

Азрейил

Адам деген бир гёчювчю болгъан сонг,
Тувмакъ – чинк де къыйын ёлу гёчювню.
Сен тувгъансан, къыйын ёлунг оьтгенсен.
Гьали сени оьзгелеге гётертме
«Оьлмек» деген рагьат ёлунг излейсен?
Менден алдын ачып ажжал къапусун,
Сен Оьлюмню аркъанларын уьзгенсен!
Сени жанынгны алма изну берилмей.56
Болжалындан артда къалгъан ёкъ йимик,
Ажжалындан алдын оьлген гиши ёкъ.
Сагъа да ол заманында етежек.

Къабил

Яратгъаным магъа гьатсыз ачувлу.
Сиз айтсагъыз, тынглар эди. Жанымны
Алгъасатып алар эди. Яшавум
Бар маънасын тас этген чи, гёресиз...

Азрейил

Рагьмусу кёп Аллагьыма ялбарсам,
Етти Ерни, Етти Кёкню ерлерин
 



Алышдырар. Арапа-тавну ярларын
Алгъа тартар яда артгъа теберер...
Тек Оьлюмню Оьзю басгъан мюгьюрюн
Алышдырмас: болжал сагьат алданокъ
Белгиленген.

Ана Топуракъ

Биревню бир алдатсанг,
Эки керен алдатасан оьзюнгню.
Гюнагьындан чыкъмай туруп, адамны
Зувабына гирме болмай. Ачыкъ зат,
Жан къыйгъансан, энни жанынг ачыта?!

Къабил

Биргине-бир къардашымны оьлтюрген
Мени нечик болма герек азабым!

Азрейил

Чинк де уллу билим – Инсан оьзюню
Айыбына мюкюр болуп билмекдир.
Сендеги шо кёплерде ёкъ хасият
Гьюнагьынгны енгил эте, бир якъдан...

Ана   Топуракъ

Балчыгъымдан биринчилей яралгъан
Адам башлап къайтмай туруп, оьзгени
Къабул этип болмайман. Ким болса да...57

Къабил

Гьабил, Гьабил, мени азиз къардашым...

Азрейил

Гьабил Кёкде. Ондан къайгъынг болмасын.
Ол оьлмеген, сен оьлгенсен. Къан сенде.





Къабил

Гёмме къоймай, муну магъа нетдейсиз?!

Ана   Топуракъ

Алып айлан. Сен салмагъан жанны сен
Алгъан йимик, алып айлан... Оьлгюнче...
Къыяматгюн болгъунча...











































АЛТЫНЧЫ ГЁРЮНЮШ
__________________________________



Яратгъаным. Адам.

Адам

Сёзюм сагъа уллу болуп бармасын,
Гиччи болуп, етишмей де къалмасын.
Айыбымдан тазаланма ёл излеп,
Авузлансам, тутуламан. Тилимни
Унутаман, гьакъылымны тас этип,
Яшав недир, англап битмей тураман?

Яратгъаным

Бир-биревден тойма къоймай айырып,
Янгызлыкъны дюньясына элтеген
Шагьра ёл о. Бирев эрте, бирев геч
Етишеген барма чыкъгъан ерине.

Адам

Сазбалчыкъны ийлеп Кёкню нюрюне
Яратгъансан. Минг алгъышлар Оьзюнге.
Кёкге гьасирет, тек Топуракъгъа байлангъан
Мен языкъман – бу уьч гюнлюк Дюньяны
Чакъырылмай гелген сыйсыз къонагъы.
Магъа берген тынышынгны сама да
Заманлыкъгъа бергенсен...





Яратгъаным

Дюр. Бергенмен.
Тюз этгенмен: Адам адам экенни
Аян этмек учун уьч гюн – кёп де кёп!

Адам

Тербенмесли Кёкде буса Женнетинг,
Неге бизин Ерге гёмюп къоясан?

Яратгъаным

Кёкню – Ерден, Ерни Кёкден айырма
Болгъан болуп тувмагъан, не тувмажакъ.
Къара Ерге гьар гёмюлген адамны
Гьар къабуру сайын оьсюп, ругь тартып,
Ана Топуракъ кёкге ювукъ болажакъ.
Инсан жаны ташласа да эртерек,
Тамурундан эси терен къабурну...

Адам

Мен тюз болма сюйген чакъы, яшавум
Къынгыр юрюй. Суалларым кёп Сагъа...

Яратгъаным

Суалынгдан кантынг артыкъ.

Адам

Дейгеним:
«Оьмюрюмню узатасан, тек Оьзюнг
Къутулма ёл гёрсетмейсен Оьлюмден.
Хумдай этип къоякенсен ахырда,
Жан алып, ругь берип шулай къыйнамай,
Неге мени балчыкъ кюйде къоймадынг?
Топуракъдан Адам этип уятып,
Олтуртгъанынг Женнет бавну тёрюне
Къуваламакъ учунмеди? Билмеймен...?»
Гьалекленген юрегимде тувагъан



Шу суалны берсем сагъа тартынмай,
Къабул этмес эдинг. Магъа бирден-бир
Къазапланар эдинг. Муна, шону учун
Тувгъаныма этип даим шюкюрлюк,
Ахыр гюнюм байрам гюндей къаршылап,
Мен гьазирмен къара Ерни къарнына
Гирип ятма...

Яратгъаным

Ону бир мен билемен.
Башлап яша. Дюньянгны кют бир башлап.
Яшавунг – тюш, оьлюмюнг – тюл...

Адам

Аллагьым,
Нечик гьайран жан бергенсен магъа Сен!
Теренлигин гёрме сююп жанымны
Гёзлеримни юмаман... Ич дюньяма
Энишлеймен, тюшегендей къуюгъа...
Къую терен, ону тюбю гёрюнмей,
Теренлигин ону нечик бойлайым?!

Яратгъаным

Энишлеме. Оьрде ону оьлчевю...
Зувап учун гюнагьланма къоркъма сен.
Ярмай, жувмай, къолунга къан тийдирмей,
Тикме болмай авур тийген яраны.
Къамучулап, нокъта салып, сыртына
Минмей туруп, енгме болмай атны да.
Илбис сени инжитер. Сен енгилме.

Адам

Илбис башгъа.
Бек къутургъан атдан да
Илбис бетер. Ону мени сынама
Яратгъанынг гертидир деп ойлайман...






Яратгъаным

Мени ялгъан мюгьлетим ёкъ. Унутма.
Гьар не ерде озмакъ учун Илбисни
Башлап оьзюнг Илбис болма герексен.
Гьиллаларын, гьалын-гюнюн уьйренип,
Оьз бойнунга алып ону гюнагьын,
Сонг товбагъа тюшмей туруп, Мальунну
Енгме къыйын... Илбис оьзю от буса,
Сен оьртендей янып, ону мюкюр эт.
Тазаланып, барынга сонг шюкюр эт...

Адам

Шюкюрлюгюм шодур: сени бирлигинг.
Кёкге къарап гьар булутну артында
Нюр явагъан барлыгъынгны гёремен.
Тек нетерсен, юрегиме тор салгъан
Бир дертим бар...

Яратгъаным

Билемен, тек оьзюнг айт.

Адам

Гечилмеген гюнагьым бар алдынгда.

Яратгъаным

Янгыз сенде тюгюл сени гюнагьынг.
Гечмек – менден. Тек чыгъарма эсингден,
Юрегингде сакъла, эсинг тас этсенг:
Уьч юз йылны узагъында сен магъа
Къылгъан сужданг учун тюгюл гечгеним,
Сююнсюн деп сени учун мен яратгъан
Бу Дюньяны инг биринчи гёзели
Гьаваны сен гёнгюн аяп, аявлап,
Азиз гёрюп, енгил этип азабын,
Агьлар чегип, гьатта Кёкню унутуп
Ону сююп, къыйналгъанынг саялы –
Бугюн сени гюнагьынгдан гечемен.
Дюнья сагъа гьалал...








ЕТТИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________


Адам.Зензебил.


Адам

Сыйлы дейген Исрапил малайик
Биринчилей сюр чалып да битмеген –
Уланымны отбашына сув гирди.
Отдан сувну айырмакъдан, гёресен,
Отну отгъа къошма рагьат. Инанып,
Биринчиси, тунгучум деп тургъанманым,
Сувдан чарыкъ, отдан гёлек гийдирди...
Эки авлет: бири – жыжым, бири – сув,
Эки сувну, эки отну бир башы –
Отну-сувну арасында токътагъан
Атасына нетме герек?!

Зензебил

Сени ишинг.
Яралгъангъа бусанг ярай балчыкъдан,
Отдан сени англавунг ёкъ тюк чакъы.
Оьзю якъгъан отда оьзю гюеген
«Гюнчюлюк» деп бир аврув бар...

Адам

Билемен.





Зензебил

Кёплер билмей.

Адам

Яраларым хозгъама, –
Гётермесмен...

Зензебил

Къабил сени уланынг.
Ассиликни авлети ёкъ. Ону къой.
Ону кёплер къойгъан. Амма гюнчюлюк
Инсанланы къанын тонгма къоймажакъ.
Бир Аллагьны пурманындан тайышмай,
Гьыздан чыкъмай, Ол гёрсетген белгини
Бузмай алып юрюр йимик авлетинг
Болмакъ – чинк де аз болагъан насипдир...
Уланынг да – гюнагьыны къурбаны –
Исивюнден тютюню кёп оьртенде
Яна-гюе оьтгережек оьмюрюн.

Адам

Оьмюр недир?

Зензебил

Эки башлы бир йылан:
Башы да баш, къуйругъу да баш ону.
Бир – ананы къарны, бир де – Топуракъ...
Эки дюнья – экиси де къарангы.
Бирисинден бирисине гёчювде
Языкъ Инсан оьмюр сюре уьч гюнлюк...
Оьмюр шодур. Тек тувмакъны азабын
Гёрмегенлер англамажакъ Оьлюмню.
Сен шолайсан. Къабилни баш гюнагьы
Сени гьакъыл тахчанга сонг етежек.
Сенден огъар къыйын...Мени булан да
Тогъа тартма болмайсан сен о гьакъда.




Адам

Неге дейсен? Мени баврум ташданмы?

Зензебил

Ташдан тюгюл сени бавурунг – балчыкъдан.
Сен анадан тувмагъансан. Шону учун
Табиатгъа тувуп гелген гьар-бир жан
Чекме герек инг биринчи азапны
Билмегенсен. Мени анам тапгъан. Мен
Бу Дюньягъа чыкъмакъ учун анамны
Етти къат Кёк, Етти къат Ер бириксе,
Гётермеге болмасдай агь чекдирип,
Ол къыйналгъан аз йимик, мен оьзюм де
Эки гёзюм ачып ярыкъ Дюньягъа,
Башлапгъы бир тынышымны алгъынча,
Аслам этип азап пайым алгъанман.

Адам

Сени Дюньянг бираз башгъа... Инсанны
Насибине гёре бола азабы.
Яратгъаным гесип герти дуванын,
Гюнагьландым, къуваландым Кёклерден.
Шулай уллу болгъандан сонг такъсырым,
Ниъматымны дазулары Аршдадыр.
Мени анам – етти тюсге боялып,
Гюнден исив алгъан Топуракъ тюгюлмю?
Аллагь мени яратмагъан – мен айтып...
Оьзю шолай арив гёрген. Сен магъа
Негьакъ гюнагь тийдиресен.

Зензебил

Сёзюмню
Терс англама. Къарангыдан ярыкъгъа
Элтеген шо дюньяланы уьстюнде
Къыяматны азабындан озагъан,
Лап да сыйлы, лап да авур сапарда
Болмагъанынг себепли, сен яшавну
Ярыгъына багьа берип болмайсан!



Адам

Янгылышсан.

Зензебил

О сёз бизде юрюмей.
Янгылышым мени – сени хатангда.
Яхшы ойлашсанг, сенден алда тувгъанман,
Уланынг да дюрмен сени, Атанг да.58
Яманлыкъны яйдынг яхшы Дюньягъа...
Оьлегенинг билип сама тюгюлмю?
Тек талчыкъма: бир себепсиз аврув ёкъ,
Гюнагьынгны авурлугъун ойлашсанг,
Оьлюм сагъа оюнчакъдай гёрюнер.
Биз оьлмейбиз, Алгъасама ерибиз
Ёкъгъамыкен – биз яманлыкъ этмейбиз,
Сёнгюр отун сиз ягъасыз ачувну.
Къыркъмакъ учун яманлыкъны тамурун,
Ону башлап яхшылыкъдан айырып
Билме герек. Яхшы недир? Яман – не?

Адам

Адамлардан йыланлар кёп. Бир керен
Алдангъанман. Аякъ басма ер ёкъгъа
Шо гюн-бу гюн таякъ булан юрюймен.59

Зензебил

Сюйсе, къара яшмын болуп чырмала,
Сюйсе, тюп-тюз созула гюн шавладай...
Йылан сени оьзюнгню де алдатгъан,
Ким де юрюп болмай ону ёлундан.
Амма бар-ёкъ агъусундан йыланны
Адам аччы. Йылан тиксе, эм де бар,
Адам тиксе, ондан Аллагь сакъласын!
Авур алма, сени адамлыгъынгдан
Мени илбислигим артыкъ, тюгюлмю?






Адам

Бир Аллагьны къулларыбыз. Гьар кимни
Оьз ёлу бар...

Зензебил

Сен къулсан, мен тюгюлмен.
Сен балчыкъдан яралгъансан, мен – отдан.
Акъ балчыкъны айландырып этеген
Хабаны да отгъа салып бишире...
Эл арада адам сында юрюйсен,
Перделерин ойнатгъанда жанынгны,
Бир Ипирит боласан сен, бир – Васвас...60
Къуваланып кёкден Ерге тюшгенли
Сени шайтан амалларынг гётерип,
Моюгъанман. Инбашларым ашалгъан.
Къаркъарангда не нас къылыкъ бар буса
Гьар бирисин менден таба гёрсетип,
Арбанг авса, мени тартып гюнагьгъа,
Сувдан къуру чыгъагъанынг аз йимик,
Магъа яла ябагъан да – оьзюнгсен!
Бир малайик эдим, айтса инанмас,
Келпетиме къарап сурат язардай.
Къуйрукъ такъдынг, эки мююз гийдирдинг,
Туякълагъа миндирдинг, тек нетсенг де
Нокъта салып, башбавгъа алып болмадынг.
Мен эркинмен. Сен тар ерге гиргинче
Билмежексен эркинликни хадирин.
Ичингде къул уялангъан. Сен магъа
Берген келпет – оьзюнгню ич суратынг!

(сёйлей шуруп, ёкъ болуп къала)

Адам
Токъта, токъта. Ер ютгъандай ёкъ болуп,
Гёз алдымдан къайда гетип къаласан?
Ёкъ да ёкъсан, бар да барсан – къайдасан?







Зензебил

Эсгик этип, мени тюпге саласан...
Къара Ерни етти къатын елеген
Тахым булан тёрюм ташлап, мен бугюн
Сени ичингде яшынгъанман. Унутма:
Ичингдемен! Сингмесем де къанынга,
Чыкъмасам да юрегингни тёрюне,
Мени Дюньям – сени осал ерлеринг.
Нагагь ругьдан тюшгенингни эшитсем,
Гьарам ёлунг гьалал этип гёрсетип,
Негетинге къаршы салып гьакъылынг,
Мундан туруп юрютермен мен сени.
Исрапил уьчюнчюлей сюр чалып,
Чыгъажакъман... Арасатда61 бетге-бет
Ёлукъгъанда, сыр чечербиз янгыдан...




































СЕГИЗИНЧИ ГЁРЮНЮШ
__________________________________




Зензебил

(йырлай, бийий)

Юрегим – от, ишим хот,
Ёкъ бир затдан хапарым.
Женнетден башлагъанман –
Жагьаннемге сапарым.

Бир къанатым оьрлерде,
Бир абатым ерлерде.
Сюйсем, Кёкде боламан,
Сюйсем – къара кёрлерде.

Етти къат Ерни тюбюн,
Етти Кёкню бачгъычын...
Аллагь магъа тапшургъан
Жагьаннемни ачгъычын.

Эрнимде бал шербети,
Сёзюм къылычдан итти.
Ёкъ гьеч затдан хапарым –
Жагьаннемге сапарым.

Женнетни къапусу бек,
Тек умутум уьзмеймен...





Гюнагь булан зувапны
Базманларын тюзлеймен.

Зувап аччы Дюньяда
Гюнагь татли, билигиз.
Женнетде ер ёкъ буса,
Жагьаннемге гелигиз!

Киритим ёкъ – беклеймен,
Ачгъычым ёкъ – ачаман.
Эркинликни элинде
Эркелейген пачаман.

Гюнню хадирин билмес,
Гечеликни гёрмеген...
Эркинлик берген Аллагь
Магъа оьлюм бермеген.

Оьлмек-къалмакъ сизге парз,
Ким къутулгъан сюннетден!
Гьалал Жагьаннем къолай
Гьарам тюшген Женнетден.

Къул пача къул къыдыра,
Оьзденге тарыкъ оьзден...
Къул тюгюлюм саялы
Салгъансыз мени гёзден.

Иссилик десе – отман,
Емиш десе, терекмен.
Адамны къанында бар
Гюнчюлюкден арекмен.

Инанмагъыз, инсанлар,
Дюньялыкъ ялгъан десе.
Дагъы да инанмагъыз,
Жагьаннем толгъан десе.

Биригиз биригизни
Рагьат къачан къоясыз?!
Топуракъдан тоймадыгъыз –
Къандан къачан тоясыз?!










СЁЗНЮ АХЫРЫ
__________________________________



Шаир

Бу гече де, юхум къачып, танг этдим.
Къыса туруп, къаравланды гёзлерим.
Шеклик къыйнап, тазза башым манг этдим:
Жаныгъызгъа етермикен сёзлерим?

Ананг оьлгюр, «айтылгъан сёз – атгъан окъ».
Сёз арада мундан гючлю айтыв ёкъ.
Гьёкюнюп, сен юз ярылып оьлсенг де,
Йиберилген окъгъа дагъы къайтыв ёкъ.

Шосун ойлап, ахшам чакъдай къызардым,
Эртен этдим. Гюн шавладай агъардым.
Юрегимни теренине чомулуп,
Тил тюбюмде ятгъан сёзюм чыгъардым.

Яманлыкъгъа яхшылыкъны къошагъан
Гьабилни мен оьзюме ят гёрмедим.
Гьёкюнч къыйнап, алты саны бошагъан
Къабилге мен кёмек къолум бермедим.

«Адам мени аздырмас, – деп, – азыгъым!» –
Ачувларын мыйыгъына матайгъан
Илбисге де чыкъды мени языгъым,
Оьктемлигин енгме болмай къартайгъан.






Гьашыкъ жаным яш чабакъдай атылып,
Кёкюрегим ошап къызгъан тавагъа,
Юз-минг тюрлю соравлагъа батылып,
Сужда къылдым уллу анабыз Гьавагъа.

Гюнчюлюк де баврун яргъан, Оьлю де,
Яралгъанлы намус ёкъ ол кютмеген...
Адам ким де болгъан, амма гьали де
Аллагь айтгъан Адам болуп битмеген.62

Ана Топуракъ, авур сёзюм гётердинг.
Узакъ къалмай къарынынга къайтарман....
Яшав бердинг, Сююв бердинг, эс бердинг,
Сагъа юрек сырымны сонг айтарман.

Гьайт Азрейил, болжал сала гелмединг,
Мен тувгъунча билсенг де гьар япумну.
Кёплер бёлген Сёзюмню сен бёлмединг,
Намус этип къакъмадынгмы къапумну?

(Къапу къагъылгъан тавуш)

... Муна гьали къапуларым къагъылды...
Шулай токътай шаирлени къаламы.

Тойгъамыкен?
Ойгъамыкен?
Къарарсыз...



























БАЯНЛЫКЪЛАР
__________________________________




1-7. Юлдузланы, планеталаны атлары, бусурманча.

8. Адам яратылмагъан девюр.

9. Аллагь Адамны Оьзюне ошатып яратгъан.

10. Булар Аллагьны чинк де сыйлы малайиклери гьисаплана.

11. Адамны яратмакъ учун балчыкъ алма биринчилей Исрапил малайик баргъан дей.

12. Адамны яратагъан балчыкъны алып гелмек учун малайиклеге болжал берилген болгъан.

13. Гьар малайикни оьзюню даражасы бар. Микайыл бий гьисаплана.

14. Жабрайыл гележекде болажакъны билеген сигьручу болгъандан къайры да, аслу гьалда Кёкден Ерге яхшы хабарлар алып гелген. (Къуръангъа гёре).

15. Азирейилни сураты-сыны тюрлю-тюрлю гёрсетиле. Мунда оьзю ялынчлы экенге гёре, Топуракъ огъар арив ренклер бере.

16. Торгъай йырлай туруп, Кёкню къыркъ канзисине гётериле, гьар канзисинде къалкъып токътап, Аллагьгъа алгъышын эте дейлер. (Узбеклерде бу жангъа «Супу-торгъай» деп айтыла).


17. Кёбюсю китапларда Адамны къызыл балчыкъдан яратгъан деген хабар бериле («Талмутда»: асIам» къызыл» демек бола. «Инжилде»: бирин чи адамлардан саналгъан Исав къызыл тюсде бериле ва б.)

18. Азирейил малайикни кёп атларындан бириси («Къуръ-ан». 32, 11).

19. Мюгьлетни ичинде бола туруп, Аллагь Дюньяны алты гюнню узагъында яратгъан. Инсангъа сабурлукъну уьлгюсюн гёрсетген.

20. Адамны Аллагь жумагюн яратгъан.

21. Тогъузунчу эсгеривде айтылгъан.

22. «Къыркъ суал». Фуратини китабы (тюрк алими).

23. Бир-бир дин китаплагъа гёре, Азазил – Илбисни башлапгъы аты. (ону атлары кёп: Вензевул, Люцифер ва б.) Ол Жагьаннемде тувгъан дейлер. Гьалал къуллугъу саялы, Аллагь ону Кёкге алып, малайиклени уллусу этип гёрсетген.

24. Жугьутланы китабы айтагъан кюйде, йылны ичинде Илбис ругьун тас этеген бир гюн бар. Шону гьисабы шулай бериле: 364=365–1.

25. Мунда Илбис Адам балчыкъдан ясалгъанны бирдагъы керен бетлей.

26. Кавсар – Женнетдеги булакъ. Шербетден татли, мускус ийисли, ягъалары алтын, ярыкъ сувлу (сют булакъ деп де айтыла), ичген адам оьмюрюнде дагъы сувсап болмай, аврувдан-сыркъавдан да тазалана дейлер.

27. Ризван малайик – Женнетни къаравулу (къапучусу, хазначысы) деп айтыла. Жагьаннемни къапучусу – Малик малайик.

28. Жабилит – Илбисни анасы, Адамны биринчи къатыны гьисаплана. («Талмудгъа» гёре – Лилит). Ол балчыкъдан яратылгъан деп де бар, отдан яратылгъан деп де. Бу атны тамуру шумерлени китапларына да язылгъан.








29. Адам ва Гьава ялангъач болса да, эр-къатын деген аралыкъланы билмейген, юрютмейген вакътилери.

30. Адамгъа ва Гьавагъа емишин Аллагь гьарам этген, гьакъылгъа, ях-шыгъа-ямангъа гёзюн ачдырагъан терек.

31. Гьава шо емишни ашасын учун, Зензебил (Илбис) не гьиллагъа да барма рази. Ол оьзю де шо емишни ашагъаным болуп сёйлей.

32. Женнетни емишиндеги къувлуп турагъан ренклерде суратланагъан юлдузланы тюсдеринде Гьава оьзюню гележекги къысматыны белгилерин, жуманы гюнлеринде оьмюрюню белгилерин гёрюп сёйлей. Булай тенглешдирив гюнтувуш адабиятында кёп къоллангъан. Низамини «Етти гёзел» деген уллу асарында Бахрамны етти къатыны етти къалада ящай. Оланы тюслери жуманы гюнлерине рас геле. Бахрам гьар гюн бир тюслю опуракъ гийип, бир къатыны булан сыр чечсе де, муну терен маънасы: Кёкню тёбен къатлавларындан оьр къатлавларына, къарангыдан – ярыкъгъа, авамлыкъдан (къара тюсден) – билимге (акъ тюсге), томакълыкъдан - гьакъ сюювге талпынмакъ демек бола.

33. Женнетде Адам ва Гьава, аслу гьалда, айры яшагъан. Адам эркек гьайванланы арасында болгъан, Гьава – тиши гьайванланы.

34. Гьаваны Аллагь яратгъынча, Адам ону тюшюнде гёрюп, огъар багъып авлангъан болгъан. (Бусурман китаплагъа гёре).

35 Оьзюне бир зат болса, балики, Аллагь огъар янгы къатын яратмакъ бар деген ой булан, Гьава нетип де Адамгъа емишни ашатма къарай: оьле бусакъ, бирче оьлейик деп.

36. Жагьаннемлер – етти, Женнетлер сегиз бар деп айтыла.

37. Аллагь йиберип, Къаргъа Адамны ашатгъан, Къарлыгъач бу экев адашып гетмесин деп, олагъа ёл гёрсетген.










38. Гюнагьы саялы Адам Аллагьны алдында товбагъа тюшюп 300 йыл къыйналгъан. Шонча йыл Гьава да йылагъан, тек ол Адамны сагъынып йылай болгъан деп айтыла.

39. Адам да, Гьава да, Аллагь гюнагьындан гечген сонг, Арапа-тавда ёлугъалар. (Къуръангъа гёре).

40. Бу ерде Гьава Адамгъа: «Оьлмес оьмюр береген терекни емишин къоюп, гьакъыл береген емишни сайлап, гёзюбюз ачылды. Аз яшасакъ да, сюювню татлилигин англадыкъ», – деме сюе.

41. Оьлюм бизин гьар нечик де ала болгъан сонг, биз ондан алдынлыкъ этейик, яшыбызны берип ону ял этмейик деген маънада.

42. Поэмада Кёк булан, Женнет булан янаша гелеген яда олагъа къаршы салынагъан гезиклерде «Ер», «Топуракъ», «Ана Топуракъ», «Уллу то-пуракъ» демек «Дюнья» деген маънаны бере. Шунда да шолай.

43. Альборакъ – Женнетге гирегенлер минеген къанатлы ат. Адам уланына оьзюню къысматын ёрай: «Кёкде яшамасанг да, Дюньяда женнет агьлю болгъур», – дей.

44. Аллагь къабул этген къурбанлыкъны уьстюне Кёкден нюр (от) тюше болгъан, этмегенин бёрю ашай болгъан деп айтыла.

45. Къабил тувгъанда, ону тёбесинден нюр янгъан дейлер. Нарыста нюрге чырмалгъан болгъан деп де айтыла.

46. Къыркъ дёртюнчю эсгеривде айтылгъан.

47. Гьава эгизлер таба болгъан, бир къыз, бир улан: Къабил – Икълима, Гьабил – Лабуда ва б. О заманны адатына гёре, Адам Икълиманы Гьабилге гелешген. Ол оьтесиз арив къыз болгъан. Гьабилни оьлтюрген сонг, Къабил ону къачырып алып гетген деп айтыла.

48. Къабилден эсе Гьабил исбайы да, къуватлы да болгъан деп айтыла. Гюнчюлюгюн енгип болмай, Къабил къардашына артдан ургъан.








49. Оьзюнден алда бир де яш тапмагъан деген маънада.

50. Тогъуз керен отуз деген маънада.

51. Гьабилни оьлюмю Дюньяда биринчи оьлтюрюв, биринчи къан тёгюлюв гьисаплана.

52. Исрапил малайик Къыямат гюнню гелгенин билдирип, оьзюню Сюрюн уьч керен чалажакъ дейлер (Къуръангъа гёре).

Сюрню (музыкалы алат) узуну 1050 йыллыкъ ёл, башы – бир, бутакълары – етти. Дюньяда къылыкъ азып, гьалаллыкъ битип, гьакъыл сёнюп, рагьму къуруп, уручулукъ артгъан сонг чалынар дей.

53. Къабил сабанчы болгъан. Ана Топуракъ огъар молдан берген гелимлерин эсгере.

54. Гёмеген адат барны билмейген Къабилге уьлгю гьисапда Яратгъаным бир къаргъа бир оьлген къаргъаны гёмегенин гёрсете.

55. Жагьаннемге пай болажакъ Адамны мени балчыгъымдан этмегиз, мени гьалал, сав кююмде къоюгьуз деп ялбаргъанын эсгере.

56. 700 йылны ичинде Къабил 7 керен такъсырлангъан дей, тек Аллагь ону гьызарлама, оьлтюрме ярамайгъан къатты гьукму чыгъаргъан (бусур-ман китаплагъа гёре).

57. Ана Топуракъ Къабилни Адамдан алда къарнына алмагъан деп айтыла. Малайиклени тилевюне гёре, олар экиси де бир гюн гёмюлген дейлер (бусурман китаплагъа гёре).

58. Зензебил бу ерде Адамгъа Илбис ондан алдын яралгъанын, башлап ону жин къатыны (балики, оьзюню анасы) болгъанын англата.

59. Адам Зензебилге ол йыланны кебине гирип, Женнетни бавунда болгъанын бетлей.

60. Ипирит, Васвас ва б. – Илбис къавумну атлары.

61. Арасат – ахыратны сорав-гьисап алагъан майданы.

62. Яратагъанда, Аллагь ёрагъандай болуп битмеген деген маънада. Къуръанда огъар; «Аль-Инсан аль-Камил» – деп айтыла.